INSPIRATIEGIDSVOOR DEELNEMERS

kiezen

Erfgoeddag 22 april 2018

Coördinatie Erfgoeddag

FARO. Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed vzw Priemstraat 51, 1000 Brussel02 213 10 81

info@erfgoeddag.be | www.erfgoeddag.be

Coördinator Tine Vandezande tine.vandezande@faro.be

Volg Erfgoeddag via de sociale media.

www.facebook.com/erfgoeddagvlaanderenenbrussel

twitter.com/erfgoeddag @erfgoeddag

instagram.com/erfgoeddag #erfgoeddag

Tot je dienst

Helemaal bijblijven?

INHOUD

Woord vooraf

Erfgoeddag ?

Belangrijke data

Inspiratie en samenwerking Kiezen. Een ruim begripHet behoud en beheer van ons erfgoedHet Parlement (of de gemeenteraad) der DingenKiezen voor immaterieel cultureel erfgoed. Ethische keuzesDocumentair erfgoed: digitale publieksbemiddeling is soms ook eens kiezen voor iets andersHet beste maken van diversiteit als een bewuste keuzeErfgoeddag: in Vlaanderen én BrusselDag van de Aarde

Verhalen uit de praktijk

Vrienden van Erfgoeddag ErfgoedAppWelkom in de bibliotheek van FAROOpen MonumentendagKrokuskriebelsDe Nacht van de GeschiedenisErfgoed in de praktijkErfgoeddoelTijd-SchriftEYCH 2018

2

4

7

10

40

44

1019222630

343839

444646 4647 48484950

2

WOORD VOORAF

Geachte,

‘Kiezen’ is gekozen als het thema voor de volgende Erfgoeddag, op zondag 22 april 2018. Dat is een slimme en doordachte keuze. Want zorgen voor roerend, immaterieel en digitaal cultureel erfgoed en dat ook doordacht, duurzaam en verantwoord inzetten, delen en gebruiken is een maatschap-pelijke keuze, meer dan ooit. Het lijkt vanzelfsprekend, maar dat is het minder dan het lijkt: het gaat om collectieve keuzes, generatie na generatie. Hoe organiseren we dat? Er komt heel wat bij kijken. Het vergt dag in dag uit een grote betrokkenheid en inzet van mensen die ervoor kiezen hun vrije tijd als erfgoedvrijwilliger in te zetten en/of ervoor kiezen van erfgoedwerk hun beroep te maken. Hoe en waarom, dat kunnen jullie, de gebruikers van deze brochure die ervoor kunnen kiezen mee te werken aan het succes van Erfgoeddag, op 22 april 2018 duidelijk maken. Dit is erg belangrijk, zeker in een jaar waarin lokale besturen gekozen worden die de volgende jaren be-leidskeuzes zullen maken en hopelijk zullen kiezen meer dan ooit in cultureel erfgoed te investeren, naar jullie wensen en voorstellen te luisteren en samen aan de slag te gaan. 2018, amper een jaar voordat opnieuw op democratische wijze Vlaamse, federale en Europese beleidsmakers zullen gekozen worden die allerlei interessante ontwikkelingen mogelijk kunnen maken en facilite-ren. Waar kunnen verkozenen voor kiezen, ook met het oog op toekomstige generaties, de kinderen van onze kinderen, op korte en lange termijn, erf-goed dus? Bovendien is 2018 het jaar dat door de Europese Commissie werd uitgeroepen tot Europees Jaar van het Erfgoed. Jullie kunnen ervoor kiezen om cultureel-erfgoedwerk meer dan ooit op de agenda te zetten.

Er zijn diverse mogelijkheden met een thema als ‘Kiezen’. Het ligt voor de hand dat er kan ingezoomd worden op de cultuur en het erfgoed van

3

democratische verkiezingen en hoe dergelijke collectieve processen evolu-eren in de tijd, in Vlaanderen of in de wereld. Hoe kunnen burgers en de mensen die ze kiezen als hun vertegenwoordigers in dialoog gaan over, betrokken worden en zich betrokken voelen bij cultureel erfgoed? Het zijn politieke, economische, culturele en ecologische keuzes, het heeft te maken met samenlevingsopbouw en geheugen, met duurzame ontwik-keling. Er kan gekozen worden voor het uitleggen en demonstreren van het belang van ethiek in het erfgoedwerk. Voor de vele manieren waarop keuzes belangrijk zijn in erfgoedwerk: wat bewaren we? Wat stellen we tentoon en wat bewaren we in een depot? Wat digitaliseren we en hoe? Wat borgen, archiveren, restaureren of demonstreren we? Erfgoeddag 2018 is een ideale gelegenheid om duidelijk te maken welke keuzemo-gelijkheden er zijn in erfgoedzorg en wat de vereisten en consequenties zijn. Waarom is een proces van waardering, het afwegen van verschil-lende waarden en het betrekken van verschillende belanghebbenden belangrijk bij het nemen van beslissingen rond erfgoed? Waarom maakt een breder (maatschappelijk en politiek) draagvlak meer en duurzame keuzes mogelijk? Hoe reik je argumenten en plannen aan om niet alleen overheden maar ook privépersonen en bedrijven te overtuigen dat het nodig en nuttig is te investeren in erfgoedzorg, te kiezen voor bijkomen-de sponsoring en schenkingen via testamenten, enzovoort? Leg uit hoe zorgvuldig en duurzaam uw keuzes als erfgoedorganisatie, -vereniging of expertenteam zijn en maak het mogelijk dat anderen ervoor kiezen u daarin te ondersteunen of het prima vinden dat collectieve middelen geïnvesteerd worden.

En belangrijk: kies waar mogelijk voor samenwerking met anderen. Kies voor samen sterker. Voor sterke, weloverwogen en doordachte keuzes, in het stemhokje, in het depot of het atelier, in de toon- of leeszaal en al die andere contexten waar in Vlaanderen en Brussel voor erfgoed kan geko-zen worden. Kies ervoor om Erfgoeddag in 2018 creatief in te kleuren, binnen en buiten de lijntjes, en duidelijk te maken dat in het erfgoedveld kiezen niet synoniem staat met verliezen, maar, zeker als we dat samen en verstandig doen, evengoed kan resulteren in winnen, verrijken, duurza-mer maken en versterken.

Op naar een geweldige achttiende editie van Erfgoeddag op zondag 22 april 2018! Sven Gatz, Vlaams minister van Cultuur, Media, Jeugd en Brussel

4

ERFGOEDDAG?

Erfgoeddag laat de nieuwsgierige bezoeker kennismaken met het roerend en immaterieel cultureel erfgoed, in al zijn vari-anten en verscheidenheid en met al het werk dat daar voor en achter de schermen bij hoort. Denk bij roerend erfgoed bij-voorbeeld aan foto’s, schilderijen, prenten en andere voorwerpen, eeuwenoude manuscripten en kostbare archiefstukken. Onder im-materieel cultureel erfgoed verstaan we de niet-tastbare gewoon-tes of gebruiken zoals feesten, verhalen, liedjes, keukengeheimen en rituelen. Ze worden gekoesterd en doorgegeven, van generatie op generatie. Erfgoeddag is een dag die, op basis van al dit verras-sende erfgoed, (al dan) niet-alledaagse kwesties behandelt en liefst nog lang blijft nazinderen. Erfgoeddag is een dag voor het publiek, voor gebruikers, voor belangstellenden, voor belanghebbenden en andere kiezers. Het is een bijzondere gelegenheid om iedereen, van binnen je gemeente of van ver daarbuiten, op een originele, inspirerende en leerrijke manier te laten kennismaken met cultureel erfgoed en alles wat daarbij komt kijken (en welke middelen daarvoor nodig zijn). Vele duizenden komen die dag nieuwsgierig van het aanbod genieten of gaan in op de uitnodiging om mee de handen uit de mouwen te steken.

Wat de editie 2018 extra spannend en relevant maakt, is dat er in Vlaanderen en Brussel dan zowel heel veel kiezers als mensen die verkozen willen worden in beweging zijn en aangesproken kunnen worden over cultureel erfgoed, zowel bij de voorbereiding, op Erfgoeddag zelf als bij de nazorg. Vergeet daarbij ook de pers, de sociale media en mond-tot-mondcommunicatie niet. Op zondag 14 oktober 2018 zijn er, naast de provincieraadsverkiezingen, immers opnieuw gemeenteraadsverkiezingen, waarbij onder meer bepaald wordt welk cultureel-erfgoedbeleid er in steden, distric-ten, gemeenten en ook intergemeentelijke samenwerkingsverban-

5

den zal gevoerd worden. Het is een ideaal moment om in dialoog te gaan, te sensibiliseren en erfgoednoden onder de aandacht te brengen. Waarom is het belangrijk en relevant in erfgoedwerk te investeren? Om erfgoedinstellingen, -verenigingen en -orga-nisaties te horen, te ondersteunen en te versterken? Kiezen voor cultureel erfgoed betekent ook: aandachtspunten, uitdagingen en kansen voor kiezers en diegenen die verkozen worden om beleid te voeren en bij te dragen tot duurzame ontwikkeling. Nauwelijks enkele maanden later zijn er nog een hele reeks verkiezingen: zowel op het Vlaamse en Brusselse, het (Belgisch-)federale als het Europese niveau. Op al die niveaus, in al die parlementen en regeringen, kunnen belangrijke beslissingen over cultureel-erfgoed(werk) worden genomen. Erfgoeddag is een ideale gelegen-heid om daarvoor aandacht te vragen en zowel kiezers als kandi-daten en andere betrokken partijen te sensibiliseren.

Een belangrijke tekst zoals de kaderconventie van de Raad van Europa over de waarde van cultureel erfgoed voor de maatschap-pij uit 2005 (de zogenaamde Conventie van Faro) biedt interes-sante ideeën en stimulansen. 2018 is immers het Europees Jaar van het Erfgoed: dat geeft de volgende editie extra sterrenkwali-teit mee.

WIE?

De erfgoedsector tekent present met tal van expertisecentra, mu-sea, archieven, erfgoedbibliotheken, verzamelaars, heemkundige kringen, erfgoedverenigingen en iedereen die zorg draagt voor het cultureel erfgoed door het te bewaren, te beschermen, door te geven, te ondersteunen, te presenteren of gewoon een warm hart toe te dragen. 'Kiezen' geeft in 2018 bovendien de kans om samen te werken met spelers uit heel diverse sectoren. Maak coalities en bondgenootschappen bij de vleet, experimenteer en sensibiliseer er dus op los. Ook organisaties die zich focussen op rechten van mensen, die zich inzetten voor het maken van bewuste keuzes of instellingen die participatie promoten, burgerinitiatieven of orga-nisaties uit de brede sociale sector kunnen deelnemen aan Erf-goeddag zolang er een duidelijke en sterke link is met – je raadt het al – cultureel erfgoed. Twijfel je hierover? Neem dan contact met ons op. We helpen je graag verder.

6

THEMA?

De editie 2018 trekt volop de kaart van het thema ‘Kiezen’.

WAAR?

In Vlaanderen en Brussel.

DOELEN EN ONDERSTEUNING

“Alle initiatieven zijn erop gericht om het cultureel erfgoed in-zichtelijk te maken en op die manier een omslag te realiseren in de publieke perceptie en benadering van erfgoed. Erfgoeddag heeft ook de bedoeling om de erfgoedsector zelf zo goed mogelijk te la-ten samenwerken, innoverende impulsen te cultiveren en de eigen activiteiten in een hedendaags erfgoedperspectief te plaatsen. Ook wil Erfgoeddag de reflectie over erfgoedontsluiting, publiekswer-king en duurzaamheid stimuleren.”

FARO, het Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed, coördi-neert en faciliteert dit evenement op landelijke schaal. Zo wil het steunpunt met jou en je collega’s de aanwezigheid van cultureel erfgoed en cultureel-erfgoedorganisaties in de maatschappij en in de media permanent versterken.

7

BELANGRIJKE DATA

INSPIRATIESESSIES

» PROVINCIE VLAAMS-BRABANTop dinsdag 12 september van 13.30 tot 17 uur in de Sint-Joris-zaal van het gemeentehuis van Diest, Grote Markt 1 in Diest

» PROVINCIE OOST-VLAANDERENop woensdag 13 september van 13.30 uur tot 17 uur in het MOU, Museum van Oudenaarde en de Vlaamse Ardennen, Markt 1 inOudenaarde

» PROVINCIE ANTWERPENop maandag 18 september van 13.30 uur tot 17 uur in de raad-zaal van het stadhuis van Mechelen, Grote Markt 21 in Mechelen

» BRUSSELop dinsdag 26 september van 13.30 tot 17 uur in de raadzaal van het stadhuis van Brussel, Grote Markt 8 in Brussel

» PROVINCIE LIMBURGop maandag 23 oktober van 13.30 tot 17 uur in de raadzaal van het stadhuis van Borgloon, Markt z/n in Borgloon

» PROVINCIE WEST-VLAANDERENop dinsdag 24 oktober van 13.30 tot 17 uur in het stadhuis van Diksmuide, Grote Markt 6 in Diksmuide

8

BELANGRIJKE DATA

» START INSCHRIJVINGEN ┃WOENSDAG 29 NOVEMBER 2017 via www.erfgoeddag.be/inschrijving. Je kan doorlopend inschrij-ven. Hoe sneller je inschrijft, hoe sneller je weet of je activiteit al dan niet in orde is en hoe meer tijd je nog rest om bij te sturen.

» EINDE INSCHRIJVINGEN ┃WOENSDAG 14 FEBRUARI 2018

» BIJEENKOMST WERKGROEP ┃ 7 MAART 2018De Werkgroep Erfgoeddag komt samen om de speciale vermeldin-gen toe te kennen en de activiteiten te bespreken die niet werden goedgekeurd door de Coördinatiecel Erfgoeddag.

» BESTELLEN PROMOTIEMATERIAAL ┃ DOORLOPENDJe bestelt je promotiemateriaal pas nadat je een bevestiging kreeg dat jouw activiteit is goedgekeurd. Samen met de bevestigingsmail ontvang je een link waarmee je je promotiemateriaal kan bestellen.

» LEVERING PROMOTIEMATERIAAL┃ MIDDEN MAART 2018Levering promotiemateriaal bij de deelnemers.

» WWW.ERFGOEDDAG.BE ┃ DONDERDAG 22 MAART 2018Het Erfgoeddagprogramma 2018 verschijnt op www.erfgoeddag.be.

» ERFGOEDDAG ┃ ZONDAG 22 APRIL 2018

EEN NIEUW INSCHRIJVINGSSYSTEEM

Waarin verschilt het nieuwe systeem met het oude?

» Als deelnemer kan je voortaan blijvend aanpassingen doen aan je activiteit, ook nadat deze werd goedgekeurd én door de eindre-dactiefase ging. Wijzig je nog zaken aan je activiteit? Dan ontvang je hierover een bevestigingsmail.

9

Hoe werkt het? Wat zijn de voordelen?

Je dient je Erfgoeddagactiviteit in via www.erfgoeddag.be/inschrijving. De omschrijving van de activiteit richt zich tot het publiek. Je kan doorlopend inschrijven. Hoe sneller je inschrijft, hoe sneller je weet of je activiteit al dan niet in orde is en hoe meer tijd je nog rest om bij te sturen.

Nadat je activiteit is ingeschreven, kijkt je lokale coördinator en/of je regiocoördinator je activiteit een eerste keer na. Je ont-vangt een bevestigingsmail.

De activiteit stroomt door naar de eindredactie. We checken je activiteit, kijken alle praktische en inhoudelijke informatie na en grijpen indien nodig tekstueel in. Opnieuw ontvang je feedback. Hoe sneller je inschrijft, hoe vlugger je weet of je activiteit wordt goedgekeurd, en wat er al dan niet nog moet worden aangevuld of verbeterd. Wacht dus niet te lang om je activiteit in te schrijven, zo kan je tijdig bijsturen!

De eindredactie wordt afgesloten.

Wil je na het afsluiten van de eindredactie nog iets wijzigen aan jouw activiteit? Dat kan! Als eigenaar van je activiteit kan je aanpassingen blijven doen. Ook daarvan ontvang je telkens een bevestigingsmail.

» Hoe sneller je inschrijft, hoe sneller je weet of je activiteit al dan niet in orde is en hoe meer tijd je nog rest om bij te sturen. Het is belangrijk dat je als deelnemer zelf je activiteit(en) in-dient. Dit wil zeggen dat de lokale coördinator, de regiocoördina-toren én de Coördinatiecel Erfgoeddag beter kunnen opvolgen in welke stad of regio welke activiteiten plaatsvinden. Bij elke stap kan waar nodig tijdig worden bijgestuurd.

stap 1

stap 2

stap 3

stap 4

stap 5

10

INSPIRATIE EN SAMENWERKING

KIEZEN. EEN RUIM BEGRIP

Het thema van 2018 is ‘Kiezen’. Hiermee denken we niet zozeer aan de kiezen in je mond, de tanden waarmee je je eten vermaalt of de verstandskiezen, die in Vlaanderen ook vaak ‘wijsheidstan-den’ worden genoemd. Maar wel aan kiezen met verstand. Een keuze maken, waarbij verschillende keuzemogelijkheden tegen elkaar worden afgewogen en een selectie wordt gemaakt. Tijdens het selectieproces kunnen zich ook nieuwe keuzemogelijkheden aandienen. Naast kiezen met verstand kunnen ook emoties een belangrijke rol spelen.

In onze moderne maatschappij wordt soms zelfs gesproken over keuzestress, als iemand overspoeld wordt met informatie die afgewogen moet worden om een ‘goede’ keuze te kunnen maken. Anderzijds wordt kunnen kiezen als iets belangrijks, als een vorm van te koesteren vrijheid ervaren. Vaak is er een ethische uitda-ging mee gemoeid: hoe kan men ervoor kiezen juist te handelen, het goede te kiezen? Vandaag de dag hebben vele keuzes mogelijk een planetaire impact, de mogelijkheid om een betere wereld te maken, zowel in economisch, ecologisch, sociaal als cultureel perspectief. Duurzame ontwikkeling staat op de agenda. Ook de erfgoedsector, de overheden, organisaties en burgers in Vlaande-ren en Brussel kunnen ervoor kiezen om mee de Agenda 2030 van de Verenigde Naties, met zeventien duurzame ontwikkelingsdoel-stellingen, waar te maken.

© Philippe Debroe

11

12

Weloverwogen kiezen is belangrijk in erfgoedwerk dat ernaar streeft om duurzaam en zorgvuldig te zijn. Het is per definitie een collectieve keuze, niet alleen tussen diverse mogelijkheden maar ook met vele mensen, in het verleden, het heden en de toekomst. Dit duidelijk maken is een van de uitdagingen van Erfgoeddag 2018. Verder is het ook mogelijk om met roerend en immaterieel erfgoed aan te tonen hoe er belangrijke keuzes werden en worden gemaakt en waarom het van belang is ervoor te zorgen dat ook generaties in de toekomst dergelijke verhalen kunnen vertellen en inzichten kunnen opdoen. Het ligt voor de hand om in te zoomen op politieke verkiezingen, een formule die in de loop der tijd ont-wikkeld is om als collectief, als natie, als gemeenschap of als groep keuzes te maken.

Maar het kan ook gaan over andere keuzes met impact over veel langere duur, zeker als het over erfgoed gaat. Het materieel en im-materieel cultureel erfgoed dat we nu kennen is het resultaat van keuzes die in het verleden werden gemaakt. Die keuzes liggen bo-vendien niet voor eeuwig vast en kunnen in de loop der tijd gron-dig wijzigen, afhankelijk van de op een bepaald moment geldende opvattingen. Bouw een tentoonstelling of geef een lezing waarin je onderzoekt welke keuzes mensen in het verleden maakten die, direct of indirect, zorgden voor de selectie van het materieel en immaterieel cultureel erfgoed zoals we dat nu kunnen doorgeven.

Welke voorwerpen behouden we en welke niet? Welke beslissin-gen moeten we nemen voor preventieve conservering of presen-tatie? Geef mensen een beter inzicht in wat cultureel-erfgoedzorg allemaal inhoudt en welke mogelijke hindernissen kunnen opdui-ken.

En vergeet niet, 2018 is het Europees Jaar van het Erfgoed en het eerste van twee opeenvolgende verkiezingsjaren. Wat houdt je tegen als erfgoedwerker om slim en wervend campagne te voeren voor (de zorg voor) het cultureel en immaterieel erfgoed, om er zo voor te zorgen dat het de volgende maanden hoog op de agenda staat?

13

Cultureel erfgoed van verkiezingen

Hoe werden verkiezingen in het verleden georganiseerd? Welke beperkingen waren er aanwezig? Wie mocht stemmen en wie niet? Hoe is dit in de loop van de tijd geëvolueerd? Kijk welk materiaal je erfgoedorganisatie bezit en of er met andere organisaties kan samengewerkt worden. Organiseer bijvoorbeeld een stemming waaraan niet iedereen mag deelnemen en laat bezoekers zich zo inleven in vroegere tijden. Hoe vanzelfsprekend is stemplicht? Of stemrecht? Stel gericht vragen en verduidelijk ze tijdens een rondleiding of een tentoonstelling. Waarin verschilde de organi-satie van verkiezingen vroeger met de verkiezingen van vandaag? Welke materialen werden er tijdens deze verkiezingen gebruikt? Had het gebruikte materiaal invloed op de kiezers? Hoe kwam de kiezer aan genoeg informatie om weloverwogen zijn stem uit te kunnen brengen? Hoe probeerden de toenmalige politici poten-tiële kiezers te beïnvloeden? Waren er ook vroeger spindoctors, campagneleiders en propagandisten? En hoe zat dat nu precies met het uitdelen van worsten en appelmoes?

Wie iets wil doen met het cultureel erfgoed van verkiezingen, doet er goed aan het erfgoed in zijn of haar stad of regio in kaart te brengen. Welke waren de partijen die het in een bepaalde tijdspe-riode voor het zeggen hadden? Wie maakte deel uit van deze par-tijen? Ging het vooral om de ‘notabelen’ van de stad? Organiseer een tentoonstelling op basis van historische bronnen of stippel een wandeling uit langs belangrijke verkiezingsmijlpalen. Dit kunnen bijvoorbeeld woonhuizen of pleisterplaatsen zijn van politieke hoofdrolspelers of plaatsen waar politieke opstanden uitbraken. Kijk in de collecties van je organisatie welk materiaal er aanwezig is en of je met andere (erfgoed)organisaties kan samenwerken.

Met welke politieke of verkiezingsthema’s kan je nog aan de slag?

» Hoe worden abten, bisschoppen … verkozen? » Hoe gingen de eedafleggingen vroeger in z’n werk? Hoe verloopt

dit vandaag? » Hoe gebeurden verkiezingen in vroegere gilden en ambachten? » Hoe gebeurde dit in jongerengroepen, verenigingen, actiegroepen?

14

» Bekijk het thema ‘Kiezen’ ook eens vanuit antropologisch stand-punt: bijvoorbeeld overgangsrituelen bij het aannemen van een nieuwe machtspositie of maatschappelijke rol.

» Op welke manieren werd er vroeger en vandaag campagne gevoerd? Denk hierbij aan guerrilla-acties met strooibriefjes, pamfletten …

» Erfgoeddag vormt ook een mooie kans om verkiezingsaffiches in beeld te brengen. Hoe zagen ze er vroeger uit? En vandaag?

» Hoe gebeurde inspraak in vroegere kloosters en abdijen? » Hoe verliepen de verkiezingen in middeleeuwse of vroegmoderne

steden? » …

Hoe kan je een activiteit omzetten naar een actievere Erfgoeddagactiviteit?

Kiezen voor een interactieve aanpak geeft vaak een meerwaarde aan Erfgoeddag. Je bezoekers voelen zich sneller betrokken en het zorgt voor een optimale en vaak onvergetelijke ervaring.

Er zijn verschillende mogelijkheden: je kan een handen-uit-de-mouwenwerkwinkel organiseren of met de ErfgoedApp een fiets-tocht langs interessante erfgoedbewaarplekken uitstippelen, een debat houden over verschillende onderwerpen waarbij de aanwe-zigen betrokken worden, zoektochten voor kinderen … Stuk voor stuk leuke activiteiten waar je bezoekers heel wat van opsteken dat hen nog lang bijblijft.

Welke actie link je aan het erfgoed waarvoor je je inzet?

» Vergeet jongeren niet en betrek hen bij het uitwerken van je tentoonstelling. Hoe zou de ideale tentoonstelling er volgens hen uitzien en waarom? Betrek hen en ontdek hoe creatief ze zijn.

» Plan je een tentoonstelling over propagandamateriaal? Voorzie kleine hoekjes waar bezoekers zelf hun eigen propagandamateriaal naar oud voorbeeld kunnen maken.

» Organiseer een zoektocht voor politici en laat hen al doende leren. » Maak politici curator voor één dag.

15

» Organiseer tijdens Erfgoeddag een betoging over een bepaald thema, bijvoorbeeld het redden van een waardevol stuk erfgoed uit jouw streek of gemeente.

» …

Enkele tips:

Geef bezoekers aan het begin van je tentoonstelling een kaartje met daarop een object, persoon of kunstwerk. Laat ze hiernaar op zoek gaan tussen de collectiestukken die je tentoonstelt. Dit betrekt bezoekers al van bij het begin van hun bezoek bij je werk en zorgt ervoor dat ze actief op zoek gaan naar het item op hun kaartje. Als je bijvoorbeeld een tentoon-stelling organiseert over historische figuren, geef bezoekers dan een kaartje met een naam en een foto en laat hen op zoek gaan naar wie deze persoon was en wat zijn levensverhaal was.

Organiseer een tentoonstelling over interessante historische personages uit jouw stad of dorp en laat bezoekers aan het einde stemmen op hun favoriet.

Organiseer een verkiezing. Wie is de grootste of fijnste inwoner van jouw stad of gemeente en wat heeft die persoon in het verleden gedaan om deze titel te verdienen? Of ga nog een stap verder en laat mensen hun eigen promofilmpje met cultureel erfgoed uit de gemeente opsturen en organiseer hiermee verkiezingen op Erfgoeddag.

Plaats zoektermen of weblinks in je tentoonstelling en laat bezoekers zo zelf de informatie vinden.

Zet tijdens Erfgoeddag in op de ErfgoedApp en geef je bezoekers zo extra informatie mee.

Organiseer een workshop voor kinderen waarin ze zelf hun verkiezings-pamflet maken, compleet met eigen foto en slagzin. Wat zouden zij doen als ze schepen of minister van erfgoed willen worden? Of organiseer fictieve verkiezingsdebatten.

Organiseer ook echte verkiezingsdebatten of originele interactieve mo-menten waarin echte kandidaten en verkozenen een eerlijke kans krijgen om iets voor erfgoed te doen. Dit kan ook heus constructief zijn.

16

“In Oudenaarde hebben wij heel wat cultureel erfgoed om te ontsluiten. Maar Erfgoeddag is voor

mij niet alleen een geknipt moment om al dat moois te tonen aan het brede publiek. Als lokale coördinator

hou ik van de synergie die op gang komt in de aanloop naar Erfgoeddag. Ik vind het interessant

om, vanuit het thema, telkens nieuwe mensen en organisaties rond de tafel te brengen. Samen zetten

we iedereen aan het denken over wat erfgoed voor hun organisatie betekent en hoe ze er creatief mee aan de slag kunnen gaan … Het resultaat mag er

wezen, maar ook het traject dat elke organisatie individueel aflegt vind ik heel waardevol!”

Sofie Nobels, lokale coördinator voor Erfgoeddag in Oudenaarde

Verkiezingen: hoe zijn ze ontstaan?

Bij het ontstaan van België in 1830 gold het cijnskiesrecht. Enkel burgers die een bepaalde som aan belastingen (cijns) betaalden hadden het recht om te gaan stemmen. Dit betekende dat er bij de nationale verkiezingen van 1830 maar 46.000 Belgen stemgerech-tigd waren voor de Kamer. Aanvankelijk was van een uitgebouwde partijstructuur nog geen sprake. Pas later werden de Liberale Partij (1846) en de Katholieke Partij (1869) gesticht. De Belgische Werklieden Partij volgde in 1885. In 1877 werd de stemming geheim. Het zou nog jaren duren vooraleer het principe van één

Collectie: Amsab-Instituut voor Sociale Geschiedenis

17

18

burger één stem, zoals we dat nu kennen, ingang zou vinden. Pas na de Eerste Wereldoorlog, in 1919, werd voor het eerst gestemd volgens het algemeen enkelvoudig stemrecht. Een grondwetswij-ziging bekrachtigde dit systeem in 1920-21. Voortaan kon elke mannelijke burger in België één stem uitbrengen. De vrouwen zouden dan nog even moeten wachten …

Welke personen zijn in jouw streek belangrijk geweest als het gaat over verkiezingen? Welk beeld- en archiefmateriaal kan je daarover terug-vinden? Bewaart het archief in jouw streek bijzonder of opzienbarend propagandamateriaal? Hoe werd er oppositie gevoerd? Hoe verliep het democratische proces? Wat gebeurde er allemaal in de verkiezingscam-pagnes? Hoe werden de coalities gemaakt?

En de vrouwen?

Op 27 maart 2018 zal het zeventig jaar geleden zijn dat vrou-wen in België volwaardige politieke rechten kregen en mochten deelnemen aan de parlementsverkiezingen. De Belgische grond-wet van 1830 verklaarde weliswaar alle Belgen gelijk voor de wet, maar in de 19e eeuw bleek de realiteit toch anders. Het duurde zelfs meer dan een eeuw vooraleer alle burgers gelijke politieke rechten zouden krijgen. Aan het einde van de 19e eeuw schoten de vrouwen in actie. In 1888 vroeg Marie Popelin, als eerste vrouw afgestudeerd aan de rechtenfaculteit van de Université Libre de Bruxelles, toegang tot het beroep van advocaat aan de Brusselse balie. Haar verzoek werd geweigerd. Daarop stichtte Popelin in 1892 samen met enkele andere vrouwen én mannen de Ligue belge du Droit des Femmes (Belgische Liga voor Rechten van de Vrouw). Ook andere organisaties zagen het levenslicht. Vrouwen van verschillende ideologische strekkingen begonnen zich te orga-niseren en hun eisenbundels op tafel te leggen. De eerste feminis-tische golf in ons land was een feit.

Waren er in de loop van de geschiedenis mensen in jouw streek die een lans braken voor vrouwenrechten? Hoe deden ze dat? En hoe gingen ze precies te werk? Op welke manier voerden ze actie? Breng het in beeld tijdens Erfgoeddag.

19

HET BEHOUD EN BEHEER VAN ONS ERFGOED

Op vlak van behoud en beheer blijft het een uitdaging om telkens opnieuw gefundeerde en juiste keuzes te maken. Deontologi-sche codes en diverse richtlijnen voor behoud en beheer bieden weliswaar enige houvast, maar toch moet iedere erfgoedbeheerder steeds weer opnieuw alle mogelijke keuzes tegen elkaar afwegen en interpreteren om zo tot de meest geschikte optie te komen. Deel deze inzichten met alle belangstellenden. Hoe weeg je verschillende waarden van erfgoed af vooraleer te kiezen, beslissingen te nemen en hoe documenteer je dat proces? Hoe mag een object behandeld worden en wat is een acceptabel resultaat? Wat maakt een goede restauratie en hoe voorkom je dat er tot restaureren moet overgegaan worden? Wat met verkleuring of kleuraanvullingen? Hoever kan je gaan alvorens de leesbaar-heid van het object in het gedrang komt? Wat met authenticiteit? Hoe wordt een object het beste getransporteerd? Hoe moet het gehanteerd worden? Welke omgevingsfactoren zijn het meest schadelijk? Wat en op welke wijze kan de omgeving best aange-past worden? Welk erfgoed hoort op de prioriteitenlijst bij een calamiteitenplan? Het zijn zowel kansen en bedreigingen, zwaktes en sterktes dat er op dergelijke vragen niet slechts een antwoord is, maar dat er diverse keuzemogelijkheden zijn in erfgoedwerk. Erfgoed kan nu eenmaal op diverse manieren benaderd worden.

Op basis van het vooronderzoek van het Lam Gods en enkele proef-vernisafnames werd na lang wikken en wegen de keuze gemaakt het veelluik te reinigen. Tijdens het reinigen en de vernisafnames kwa-men heel wat overschilderingen tevoorschijn, een complex vraagstuk waarbij de kathedrale kerkfabriek, de Lam Gods commissie en de restaurateurs van het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium werden bijgestaan door internationale experts. Uiteindelijk werd beslist om, mits een zorgvuldig vooronderzoek en het documenteren van de overschilderingen, de overschilderingen te verwijderen. Dank-zij deze beslissing kijken we nu naar het veelluik zoals de gebroeders Van Eyck het hebben uitgevoerd en wordt tegelijk de hele restauratie-geschiedenis in kaart gebracht.

20

21

De keuzes die gemaakt worden bepalen mee hoe we naar erfgoed kijken, wat we overhouden, hoe we ermee omgaan en hoe we het ervaren. De juiste beslissingen nemen houdt dan ook een grote verantwoordelijkheid in. Erfgoed gaat iedereen aan en het is onze taak om ervoor te zorgen dat meer mensen zich betrokken voelen bij erfgoed. Multiperspectiviteit, of het zich verplaatsen in het perspectief van andere mensen, vormt meer en meer een uitdaging in deze multiculturele maatschappij. Hoe kunnen we dit vertalen naar behoud en beheer? Tegenwoordig is het proces van waardering erg belangrijk, trajecten waarbij met zoveel mogelijk personen en invalshoeken wordt rekening gehouden om duurzame keuzes te maken.1

Waarderen helpt in het maken van keuzes over alle aspecten van erfgoedwerking. Het waarderingsproces helpt bij het rationa-liseren van wat erfgoedorganisaties tot nog toe eerder intuïtief uitvoerden. Ken je de waarden van het erfgoed dat je beheert, dan kan je objectievere keuzes maken over de zorg, het beleid en het ontwikkelpotentieel voor onderzoek, educatie en publieks-werking. Collectiebeherende organisaties gebruiken het als basis voor het uitwerken van hun collectieplan, het actualiseren van de missie en het stellen van prioriteiten in verband met collectiebe-heer. De vraag of er al dan niet moet gedigitaliseerd worden, kan beantwoord worden met behulp van een waardering. Een waarderingstraject is bij uitstek participatief, omdat ook externen (Wat verwacht de bezoeker? Welke waarde hecht elke belanghebbende aan het erfgoed?) deelnemen aan de waardering. Het verzamelen van erfgoed heeft pas echt zin als er een meer-stemmig draagvlak is, en is in die zin ook duurzaam.

1 Zie ook themanummer Waardering en selectie, faro | tijdschrift over cultureel erfgoed, jaargang 8, nr 3, 2015.

© UAntwerpen Faculteit Ontwerpwetenschappen

22

De medewerkers van het Fotomuseum Antwerpen beslisten om het nieuwe collectieplan uit te werken op basis van de waardering op deelcollectieniveau. Door het afwegen van de criteria herkomst, zeldzaamheid/uniciteit, visuele en zintuiglijke impact, conditie/com-pleetheid, historische waarde en ontwikkelpotentieel voor educatie, onderzoek en publiekswerking leren ze de collectie beter kennen en kunnen ze samen de prioriteiten voor de komende jaren in het col-lectieplan uitstippelen.

Deze editie van Erfgoeddag met als thema ‘Kiezen’ is het moment om te tonen welke keuzes er gemaakt worden inzake behoud en beheer van erfgoed, waarom dit nodig is en wat de uitdagingen zijn. Maar tegelijkertijd is het ook een kans om de mensen te betrekken bij het hele gebeuren. Erfgoed is meerstemmig, net als erfgoedwerk.

HET PARLEMENT (OF DE GEMEENTERAAD) DER DINGEN

Zouden al die objecten in onze depots of in onze museumzalen het wel fijn vinden om daar hun oude dag door te brengen? Hebben ze ervoor gekozen? Kunnen ze kiezen? En het levend erfgoed, de im-materiële overleveringen … hoe zit het met hun keuzes? Het lijkt vanzelfsprekend en een kwestie van gezond verstand om ervan uit te gaan dat objecten zelf geen actoren zijn, niet spreken en niet denken, niet voelen en niet ruiken. Maar wat als we daar nu eens niet van uit zouden gaan en het erfgoed of de natuur zelf een stem geven? Voor Australische Aboriginals of voor Westerse weten-schappers die zich actor-netwerkspecialisten noemen zijn dit allerminst absurde vragen. Ze beïnvloeden zelfs het hedendaagse erfgoedwerk, zoals bijvoorbeeld blijkt uit het werk van topgeleer-den zoals Rodney Harrison.

Wordt het tijd dat we het erfgoed ook eens een stem geven? Dat we luisteren naar zijn grieven en frustraties, wensen en verlan-gens? Zou het niet zo zijn dat we pas echt voor erfgoed kunnen kiezen als we ook luisteren naar wat het erfgoed ons te vertellen heeft? Als we zijn stem mee in overweging nemen: hoe het praat

23

over zichzelf, over ons en onze wederzijdse relatie, over zijn vroegere rol en huidige functie en wat het nog kan betekenen in de toekomst …

Bovenstaande overwegingen klinken je wellicht vreemd in de oren. Het zijn nochtans ideeën die furore maken in de hedendaag-se erfgoedtheorie. Zo wint het idee aan belang dat onze verhou-ding tot de dingen veel meer is dan een loutere mens-dingrelatie. Als mensen interageren we voortdurend met de dingen (ook al zijn we ons hier niet van bewust) en bepalen dingen voor een groot deel ons denken en doen. Wanneer je je als mens hiervan bewust wordt, is het niet meer zo moeilijk om je in te beelden dat we ook effectief rekening moeten houden met de dingen en de wijze waarop zij ‘in het leven staan’. Om de rechten van de dingen volledig te garanderen en ervoor te zorgen dat alles en iedereen in onze samenleving betrokken wordt, introduceerde de Franse filosoof-socioloog Bruno Latour het idee van het ‘Parlement der Dingen’. In dit parlement nemen mensen die willen optreden als representant en woordvoerder van de dingen het woord in naam van de dingen met betrekking tot deze of gene kwestie. Het is een ideeënexperiment dat ons als mensen toelaat om onze blik te ver-ruimen en verder te kijken dan de belangen van onze eigen soort, en dat geregeld wordt uitgevoerd in Nederland en af en toe in Vlaande-ren (zie: https://theparliamentofthings.org). Zeker in het kader van milieukwesties levert dit zeer interessante inzichten op. Wat vindt de landbouwgrond er bijvoorbeeld van dat hij constant intensief bewerkt wordt en tonnen kunstmest dient te slikken? Kijkt hij met heimwee terug naar de periode toen monocultuur nog geen sche-ring en inslag was en er een diversiteit aan planten, dieren en insec-ten zijn bestaan opvrolijkten? Of vindt hij het toch wel beter zo? En wat vinden het zaad, het water, de tractor … hier allemaal van? Zou het geen boeiend experiment zijn om ter gelegenheid van Erfgoeddag een Parlement der Erfgoedobjecten in te richten (het mag ook een ‘erfgoed-gemeenteraad’ zijn) waarin wij als hoeders en liefhebbers van het erfgoed het woord nemen in naam van het beminde of onbeminde archiefstuk, het geprezen of misprezen schilderij, de in ere herstelde of quasi vergeten traditie …? Wat zou een dergelijk experiment ons opleveren? En hoe zou het de wijze waarop we naar ons erfgoed kijken, en dus ook de keuze voor ons erfgoed, bepalen en opnieuw bepalen?

24

Voor de durvers.

Lees enkele van de meest prikkelende artikelen van de voorbije jaren die mee aan de grondslag lagen van het hedendaagse erfgoeddenken. Het gaat over stemmen, vertegenwoordigen en vertegenwoordigd wor-den, het in naam van anderen spreken, over dissidenties, mobiliseren en representeren, en over ongewone actoren. Misschien is het ook voor jou een echte eyeopener en kan het tot een razend originele erfgoed-presentatie leiden op de volgende Erfgoeddag.

Durf te kiezen voor een experiment, lees, bespreek en verwerk het volgende artikel: Michel Callon, ‘Some Elements of a Sociology of Translation: Domestication of the Scallops and the Fishermen of St Brieuc Bay’, in: John Law. Power, Action and Belief: A New Sociology of Knowledge. Routledge & Kegan Paul, London, 1985. Je vindt het in het Engels op: www.vub.ac.be/SOCO/tesa/RENCOM/Callon%20(1986)%20Some%20elements%20of%20a%20sociology%20of%20translation.pdf.

Je vindt vele tientallen soortgelijke teksten en ideeën op: www.bruno-latour.fr, waaronder www.bruno-latour.fr/sites/default/files/64-JACOB-BIBAL-Published-FR.pdf. En http://bbf.enssib.fr/consulter/bbf-2011-01-0034-007.pdf. Een korte introductie in het Nederlands vind je bij http://ritskedankert.nl/actor-netwerk-theorie.

25

“Voor mij is Erfgoeddag het in het daglicht stellen van gewoonten en

gebruiken die in onze moderne maatschappij vaak vergeten zijn, zeker

bij de jongere generatie. Het event dat mij het meest is bijgebleven, is ‘Koksijde

gaat vreemd’ uit 2015, onder het thema ‘Erf’. Via een gastronomische markt vol vreemde gerechten, bereid door diverse

nationaliteiten uit onze gemeente, hebben we de Koksijdenaars laten proeven

van nieuwe smaken en culturen. De dankbaarheid en het enthousiasme van

deze nieuwe inwoners zal mij steeds bijblijven. Het thema zorgde ook voor

een heel divers en ander publiek, dat we anders nooit bereiken.”

Sarah Verstaen, lokale coördinator voor Koksijde

26

KIEZEN VOOR IMMATERIEEL CULTUREEL ERFGOED. ETHISCHE KEUZES

Ethisch handelen is ervoor kiezen om ‘het juiste’ te doen, en is dus een kwestie van een goede keuze te maken. Maar hoe doe je dat? Een ding is zeker: er is niet één recept, niet één ideologie, niet één model dat iedereen overal ter wereld een houvast geeft om in alle omstandigheden de juiste keuze te maken. Op Erfgoeddag kan ethiek, de overwegingen om te kiezen, op de agenda gezet worden.

Bij UNESCO, dus ook bij ons, wordt er sinds 2015 bijzondere aandacht geschonken aan ethiek bij het borgen van immaterieel cultureel erfgoed. Er werden twaalf ethische principes geselec-teerd die kunnen helpen om de discussie aan te gaan over keuzes om autonomie te respecteren en interventies, zoals borging, mo-gelijk te maken. Verder is er een wereldwijde oproep gelanceerd om interessante voorbeelden, modellen, formulieren, samen te brengen op de UNESCO-website. Zie https://ich.unesco.org/en/ethics-and-ich-00866.

Maar ook in andere vormen van erfgoedwerk staat ethiek cen-traal. In de museumwereld bijvoorbeeld bestaat de ethische code van ICOM. Welke professionele keuzes worden gemaakt? Mogen gestolen goederen in de collectie worden opgenomen? Wat moet men doen met objecten die tijdens of na de Tweede Wereldoorlog in het museum terechtgekomen zijn en die bij Joodse en andere families gestolen blijken te zijn? Wat moet men met menselijke resten doen? Wat met objecten die uit andere continenten afkom-stig zijn en in duistere omstandigheden in onze erfgoedinstel-lingen terechtgekomen zijn? Is wat vroeger legitiem leek vandaag nog verdedigbaar?

© Chris Vandenabeele, CC BY-NC-ND 2.0

27

Wat wordt als immaterieel erfgoed gekozen? Wanneer en waarom kiezen we voor borging? Welke keuzes liggen aan de basis van een borgingsplan?

Twee keer per jaar kunnen elementen van immaterieel cultureel erfgoed worden opgenomen op de Inventaris Vlaanderen voor Im-materieel Cultureel Erfgoed. In juli 2017 voegde Vlaams minister van Cultuur Sven Gatz vijf elementen toe aan de inventaris: de woonwagencultuur, de klompencultuur, de rederijkerskamers, de Godelieveprocessie te Gistel en de Pikkeling. Minister Sven Gatz: “Die inventaris is de lijst van culturele tradities die mensen actief in leven willen houden. Een opname op die lijst draagt bij tot de

28

zichtbaarheid van de traditie en stimuleert publiek en betrokke-nen om er bewust mee om te gaan. De lijst telt nu 50 elementen.” Dat is inspirerend en belangrijk maar het is natuurlijk ook maar het topje van de ijsberg. Er is heel veel immaterieel erfgoed in Vlaanderen en Brussel. Erfgoeddag is een ideale gelegenheid om de discussie breed open te trekken. Welke gebruiken, tradities en gewoonten zouden ook als immaterieel erfgoed beschouwd kunnen worden en waarom? Hoe zouden die keuzes gemotiveerd kunnen worden? Waarom zouden we kiezen voor bepaalde bor-gingsmaatregelen? Welke keuzemogelijkheden zijn er?

Telkens wanneer een bepaalde bevolkingsgroep zich op een nieuwe plaats settelt, brengt ze haar eigen gebruiken, verhalen en gewoontes mee. Dit immaterieel cultureel erfgoed komt in contact met het reeds aanwezige erfgoed, wat leidt tot het maken van keuzes: welke elemen-ten uit de andere cultuur worden na verloop van tijd overgenomen, door zowel de ‘oude’ als de ‘nieuwe’ bewoners? Hoe evolueert het cultureel erfgoed ten tijde van migratie? Dit gaat niet altijd vanzelf en vaak is bemiddeling en dialoog nodig (zie ook: ethische keuzes).

Het interactief platform immaterieelerfgoed.be fungeert als een ontmoetingsplaats voor wie met immaterieel cultureel erfgoed in Vlaanderen aan de slag wil gaan. Het is een inspiratiebron, kennis-bank en contactforum voor al wie immaterieel cultureel erfgoed mee een toekomst wil bieden. Dit erfgoed wordt hier in kaart gebracht, verspreid en doorgegeven. We noemen dit borgen: erfgoed veilig-stellen voor de toekomst en er ook de passie voor delen en beleven.

Vrijwillige(rs) keuzes

Erfgoeddag is niet alleen een dag waarop professionele krachten kunnen tonen wat ze aan het doen zijn, maar ook een moment waarbij vrijwilligers in een positief daglicht mogen staan. De keuze die vele duizenden mensen maken om vele uren van hun vrije tijd te besteden aan vrijwilligerswerk voor erfgoed is van on-schatbare waarde. Er zijn tegenwoordig zoveel dingen te doen en gelukkig kiezen vele mensen in Vlaanderen en Brussel nog steeds voor een engagement als erfgoedvrijwilliger. Kiezen voor vrijwil-ligerswerk in de erfgoedsector is iets wat zeer hoog op de agenda mag staan tijdens Erfgoeddag 2018. Dit kan zowel in verenigings-

29

verband als in organisaties zijn. Vrijwilligerswerk is een van de redenen waarom erfgoedzorg en -werk in Vlaanderen en Brussel bloeit. Het is een dag waarop de voordelen van die keuzes in (be-paalde fases in) het leven toegelicht kunnen worden. De vijf V’s van het vrijwilligersbeleid is een brochure boordevol praktische tips om je vrijwilligersbeleid op de sporen te zetten. De vijf V’s staan voor de verschillende fases die een vrijwilliger nor-maal doorloopt binnen je organisatie: vind, verwelkom, versterk, verbeter en een (begeleid) vertrek. Heemkunde Vlaanderen en FARO hebben deze brochure samen geschreven, helemaal op maat van erfgoedorganisaties. Je kan deze brochure digitaal raadplegen.

Zie ook: www.immaterieelerfgoed.be/actueel/nieuws.

“In een tijdperk waarin tieners en jongeren steeds minder de reflex hebben om deel uit te maken van de plaatselijke geschiedenis probeer ik een

verbindingsstuk te zijn dat beide dichter bij elkaar brengt. Lokaal of nationaal erfgoed kennen, verstaan

en respecteren maakt daar dan ook zeker deel van uit. Dankzij AmuseeVous heb ik de kans gekregen enkele

stappen in deze richting te zetten. Een escape room in een museum passen, werken met soundscapes en

erfgoed, hersenbrekers bedenken voor Museumnacht, het is er allemaal. De tijd om anderen te laten

zien wat wij al lang weten is daar: geschiedenis, archeologie, erfgoed en kunst is gewoonweg

superinteressant. Dankzij dit vrijwilligerswerk deel ik mijn liefde voor het verleden, help ik een

volgende generatie zich op een alternatieve manier te ontwikkelen en werk ik aan mijn eigen toekomst.”

Eric Valck, 26 jaar, regiocoördinator Antwerpen

30

DOCUMENTAIR ERFGOED: DIGITALE PUBLIEKSBEMIDDELING IS SOMS OOK EENS KIEZEN VOOR IETS ANDERS

Archieven en erfgoedbibliotheken hoef je de weg naar het inter-net niet meer te wijzen. Ze zijn sterk in het ontsluiten en tonen van hun digitale collecties. Of het nu gaat over het zoeken naar informatie in de collecties of het gebruiken van digitale kranten voor een onderzoek of erfgoedproject … archieven en erfgoedbi-bliotheken weten steeds beter in te spelen op de verwachtingen en wensen van hun traditionele publiek.

De uitdaging ligt hem echter in het gebruiken van die digitale tools en kennis om nieuwe doelgroepen te bereiken of andere re-sources te ontwikkelen. Van elk van beide uitdagingen hebben we een inspirerend voorbeeld gekozen.

Archieven en digitale vrijwilligers

Het stadsarchief van Leuven heeft al op verschillende podia zijn project Itinera Nova kunnen voorstellen als een innovatieve ma-nier om te werken met digitale vrijwilligers. Sinds 2009 wordt de Leuvense Schepenbank immers gedigitaliseerd en online getrans-cribeerd door een gemeenschap van ruim vijftig actieve, enthousi-aste vrijwilligers.

Itinera Nova biedt op die manier aan geïnteresseerden de mo-gelijkheid om in hun vrije tijd actief te zijn en vaardigheden te verwerven op een manier die ook voor het archief een meerwaarde genereert. Het stadsarchief van Leuven besloot echter om die meerwaarde ook aan te bieden aan wat voor hen een allesbehalve traditionele doelgroep is, namelijk langdurig gedetineerden in Leuven Centraal. Nochtans is de samenwerking tussen erf-goedinstellingen en gevangenissen geen novum. In het buitenland (Frankrijk, Angelsaksische landen) is het zelfs al lang een beproef-de formule om gevangenen te helpen bij hun re-integratie in de maatschappij.

© Philippe Debroe

31

32

Begeleid door medewerkers en vrijwilligers van het stadsarchief transcriberen de gedetineerden de schepenbankregisters van de 15e eeuw aan de hand van digitale beelden. Als ze klaar zijn met hun transcriptie wordt hun tekst na controle opgeladen op de website van Itinera Nova. Het is de bedoeling dat er tussen de transcriptiewerkzaamheden door verschillende lessen worden gegeven over de geschiedenis van Leuven, paleografie, enz. Deze sociale contacten moeten de re-integratie van gedetineerden be-vorderen en hen een netwerk en een kans tot het leveren van een nuttige bijdrage aan de samenleving aanbieden.

Keuzes binnen oude en nieuwe media

Wat is het verband tussen de sociale media van vandaag en gedrukte boeken uit de 16e eeuw? Wat hebben Erasmus’ boeken en de tweets van Donald Trump met elkaar gemeen? Dat zijn de vragen waarop Conn3ct een antwoord wil bieden. Conn3ct, een drieluik bestaande uit een tentoonstelling, website en een educa-tief luik, is een initiatief van de Vlaamse Erfgoedbibliotheek en de Koninklijke Bibliotheek van Nederland, in samenwerking met de Provinciale Bibliotheek Limburg en de Universiteit Antwer-pen.

Vooral het educatieve luik is een uitdaging. Want hoe ontwikkel je iets dat zoveel mogelijk klassen uit het secundair onderwijs naar de tentoonstelling trekt maar dat tegelijk ook door leer-krachten in de klas kan worden gebruikt? De Provinciale Biblio-theek Limburg ging hiermee aan de slag en maakte educatieve pakketten die zijn gelinkt aan de Conn3ct-thema’s op de ten-toonstelling en die online worden aangeboden via de Conn3ct-website.

De digitale lespakketten zijn tegelijk een schoolvoorbeeld van blended learning, waarbij een fysiek tentoonstellingsbezoek wordt gecombineerd met e-learning, en van het mixen van verschillende digitale tools. Zo is er digitaal bronnenmateriaal voor leerkrach-ten met foto’s, filmpjes, gescande historische documenten en zijn er ‘klassieke’ lesscenario’s. Daarnaast werden er met Adobe Slate interactieve digitale bordboeken over elk van de thema’s (Delete, Control, Chat, enz.) van de tentoonstelling gemaakt. Alle

33

presentaties die de leerlingen maken kunnen ze delen via Twit-ter en Facebook, waardoor de boodschap van Conn3ct verder wordt verspreid. En alsof dat nog niet genoeg is, maakte men een promofilmpje voor het onderwijs: https://spark.adobe.com/video/zhQl4766KUUWh.

“Blankenberge heeft een rijk cultureel verleden. Naast de vele onroerende getuigen in het straatbeeld,

plaatsen wij op Erfgoeddag de verhalen en tradities van vorige generaties in the picture. Expo’s,

theaterwandelingen, zoektochten, etc. gebaseerd op de – vaak mondeling overgeleverde – lokale

anekdotes brengen de sfeer van weleer écht tot leven. Hierdoor willen wij ons cultureel erfgoed koesteren

en doorgeven aan de volgende generaties.”

Charlotte Hoste, verantwoordelijke AGB Belle Epoque Centrum

34

HET BESTE MAKEN VAN DIVERSITEIT ALS EEN BEWUSTE KEUZE

Hoe kunnen cultureel-erfgoedinitiatieven het potentieel van de (super)diverse samenleving zoveel mogelijk benutten? Die samen-leving staat voor verschillende uitdagingen en opportuniteiten die ook de erfgoedsector aanbelangen.

Deze (super)diversiteit staat voor een grotere complexiteit aan socio-economische achtergronden van inwoners, meertaligheid, meer religieuze variatie, diversiteit aan (verblijfs)statuten, scho-ling, en een breder spectrum van herkomstlanden. Gemeenschap-pen zijn intern ook enorm divers en vaak zelfs gepolariseerd. In grote steden is de jongerenpopulatie veel diverser samengesteld dan de oudere bevolking. Deze stedelijke contexten kennen bo-vendien een witte exodus, maar ook een aantrekkingskracht van nieuwe migrantengroepen die niet noodzakelijk mee opgaan in de meerderheid.

De Nederlandse onderzoeker Maurice Crul stelde in zijn onder-zoek naar superdiversiteit vast dat de etnische factor niet meer de leidende verklaring is voor wat zich afspeelt in de samenleving. Volgens hem moeten we verklaringen en investeringen zoeken in andere thema’s zoals bijvoorbeeld onderwijs, gender, interge-nerationele verschillen, lokale contacten tussen mensen. In de grote steden, stellen onderzoekers zoals Crul en Geldof, behoort iedereen nu al tot een minderheid. Maar ook de kleinere steden en gemeenten zien de diversiteit meer en meer toenemen.

Wat kan dit betekenen voor erfgoedinitiatieven? Hoe kunnen zij inzetten op de cruciale uitdagingen van superdiversiteit? Hoe kan een erfgoedinitiatief bijvoorbeeld een rol spelen bij het bevorde-ren van interculturele ontmoetingen? Of hoe kan erfgoed bemid-delen door zich lokaal, regionaal of zelfs landelijk te identificeren? Succesvolle tweedegeneratiemigranten betrekken als sleutelfigu-ren is nog zo een kans.

© KrisNM, CC BY-NC-ND 2.0

35

36

Kies voor het sociaal waarderen van je collectie

Multiperspectiviteit is het sleutelwoord. Welke invalshoeken kan je nog aan een collectiestuk toevoegen? Wiens verhaal wordt al verteld en wiens verhaal nog niet? Je kan dit op verschillende ma-nieren organiseren. Nodig verschillende bewoners uit, organiseer hen eventueel rond een thema, en laat hen hun verhaal vertellen bij hun gekozen collectiestuk. Maak eventuele verborgen geschie-denissen ook zichtbaar.

Bij ‘Rituelen van het leven’ nodigde men Gentenaars van diverse ach-tergronden uit om hun herinneringen en ervaringen aan etnografische objecten toe te voegen. De objecten konden ze zelf uit een aantal collecties kiezen en samenstellen.

De keuze van …

Nodig iemand uit een kansengroep uit om zijn of haar rondlei-ding samen te stellen. Laat hem of haar op Erfgoeddag de keuze toelichten. Welke objecten roepen herinneringen op? Bovendien krijg je ook een meerwaarde bij het erfgoed door de perspectieven die de partners aanbrengen. Meertaligheid kan zelfs een troef zijn. Wist je dat vluchtelingen in hun moedertaal in enkele Berlijnse musea andere taalgenoten rondleiden? Niet alleen krijgen de deelnemers een inzicht in de Duitse samenleving, maar de musea krijgen er ook nog ongekende invalshoeken bij.

In ‘Lokeren en de wereld’ kozen anderstalige tieners uit de OKAN-klas hun favoriete object uit het stadsmuseum en gingen er creatief mee aan de slag. De leerlingen gidsten vervolgens de bezoekers ook zelf rond langs hun selecties.

37

Kies voor een talig erfgoedontmoeten als aanloop naar Erfgoeddag

Babbelut, Taalcarroussel, Babbelonië, Praatcafé, Café Combinne, Taalmaatjes … zijn slechts enkele klinkende namen voor ontmoe-tingen waarbij anderstaligen en Nederlandstaligen samen Neder-lands oefenen. Verschillende conversatietafels lenen zich om over erfgoed te praten. Zo organiseren scholen en (lokale) verenigingen verschillende ontmoetingen waar bewoners elkaar treffen om in-formatie en ervaringen uit te wisselen. In verschillende steden en gemeenten zijn ook praatgroepen actief om oefenkansen te bieden aan anderstaligen die Nederlands leren.

Waarom geen erfgoedthema op tafel leggen? Gebruik objecten of foto’s om dit te visualiseren. Zet in op een conversatietafel als aan-loop naar Erfgoeddag en geef de samenwerking een extra impuls door de erfgoedkeuzes van de deelnemers te tonen.

De conversatietafels worden vaak georganiseerd door de Huizen van het Nederlands, Vormingpluscentra of andere lokale organisa-ties. In Brussel organiseert Foyer in oktober telkens dialoogtafels tijdens ‘Brussel in dialoog’.

Erfgoedcel Waasland maakte een ‘OKAN-koffer’ die gevuld werd met allerlei objecten om anderstalige tieners aan het praten te krijgen. Mooie oefenkansen Nederlands én een gelegenheid om kennis te ma-ken met het lokale erfgoed, maar ook om hun verhalen erbij te horen. Samen met de museale partners en Erfgoedcel Brussel organiseerde het Huis van het Nederlands Brussel de NT2-museumweken, waarbij cursisten Nederlands oefenden in musea. Ook in andere steden zijn cursisten NT2 graag gezien. In Antwerpen worden ze in bijvoorbeeld KMSKA of Red Star Line uitgenodigd om ook hun verhaal te schrijven. Bij de Antwerpse Cultuurverkenners proeven een Nederlandstalige en een Nederlandslerende samen van het cultuuraanbod.

38

ERFGOEDDAG: IN VLAANDEREN ÉN BRUSSEL

Een mooi Brussels voorbeeld waarbij gekozen wordt voor erfgoed is te vinden in het volkscafé La Rose Blanche. Achter de planten op de vensterbanken schuilt namelijk een ongemeen boeiend stuk Molenbeekse stadsgeschiedenis. De broers Pavlos en Kostas Karassavidis blinken er al vijftig jaar lang de tapkranen op. Hun familieverhaal begon met de exodus van Grieken aan de Turkse Zwarte Zee in de jaren 1920 en zal binnenkort hier eindigen, in het broeierige Molenbeek. Pavlos, Kostas, Iorgos en Kris Kaerts besloten het verhaal van dit authentieke, kosmopolitische Grieks/Brussels café te verfilmen voor het zijn deuren zal sluiten. Wan-neer het verhaal eindigt, is nog niet zeker. De timing wisselt: het doek kan volgende week of pas binnen tien jaar vallen – of ergens daartussenin … Ze besloten een film te maken van La Rose Blanche opdat het volkscafé zou blijven voortbestaan. Voor de montage, de post-productie én voor het organiseren van screenings en voorstel-lingen moesten ze 15.000 euro ophalen. Hiervoor gingen ze in zee met Growfunding. Met succes, want het vooropgestelde bedrag werd binnengehaald dankzij de steun van velen. Van onderuit kon zo het project gerealiseerd worden. In afwachting van de filmvertoning wilden ze ook graag de stad laten ken-nismaken met deze verborgen Molenbeekse roos. De Vrien-denkring of Amicale van het café organiseert maandelijks een straf Rebetikoconcert van pas gearriveerde Griekse muzikanten en hun Brusselse muzikale kompanen. Ook tijdens Erfgoed-dag 2017, in het teken van ‘Zorg’, waren ze van de partij. Ze organiseerden toen een Griekse trouwpartij uit de jaren 1970 binnen de familie Konstantinos Papasavvas. In die periode hielden de Molenbeekse Grieken hun religieuze ceremonies nog in de Sint-Johannes-de-Doperkerk van Molenbeek. Na enkele jaren bouwden de gelovigen uit de Griekse gemeenschap eigen-handig hun smaakvol ingerichte Grieks-orthodoxe kerk aan de Zwarte Vijvers in een huis annex depot. Zij doopten hun kerk met dezelfde naam als de katholieke kerk die hen gastvrijheid had verleend: Agios Gioannis Prodromos. Er werden tijdens Erfgoeddag twee wandelingen georganiseerd rond de as Sint-Johannes-de-Doperkerk - Agios Ioannis Prodromos (Griekse orthodoxe kerk aan de Zwarte Vijvers). In oktober 2017 vinden

39

er nog tal van activiteiten plaats zoals een tentoonstelling en een flashmob. De Erfgoedcel van Brussel droeg haar steentje bij aan dit project.

DAG VAN DE AARDE

De Dag van de Aarde is een jaarlijks terugkerend evenement op 22 april dat plaatsvindt in alle landen. De dag heeft als doel mensen te laten nadenken over hun consumentengedrag en de invloed hiervan op de aarde. De Dag van de Aarde is sinds 1973 vooral in de Verenigde Staten en sommige Spaanstalige landen een populair fenomeen. Vrijwel alle tv-stations daar besteden er aandacht aan. Ieder jaar wordt de periode vanaf 22 april tot eind mei uitgeroepen tot Maand van de Aarde met als hoogtepunt de Dag van de Aarde op 22 april. De activiteiten worden wereldwijd gecoördineerd door de Earth Day Association. Het kan interessant zijn om het erfgoed gelinkt aan de aarde, maar ook alles errond, in beeld te brengen. Hierbij denken we aan wereldkaarten, globes (ontdekkingsreizen), de opvatting van het begrip tijd, natuurhistorische collecties, wetenschappelijke col-lecties en ga zo maar door. Zet dit materieel erfgoed in de kijker, of denk na over de evolutie van opvattingen over – bijvoorbeeld – het gat in de ozonlaag, de evolutie van uv-bescherming en de sensibiliseringsacties hierrond, het DNA van gewassen … Twijfel je of er genoeg cultureel erfgoed in je activiteit zit? Aarzel niet en geef ons een seintje.

40

VERHALEN UIT DE PRAKTIJK

CREATIEVE ERFGOEDBEMIDDELAARS

Het opleidingstraject ‘Word cre-atief erfgoedbemiddelaar’ richt zich tot gemotiveerde vrijwilligers die het verleden van Haspengouw een toekomst geven. Erfgoed Has-pengouw werkt hiervoor nauw samen met w wh at*, een educa-tieve kunstenorganisatie gespeci-aliseerd in experimentele kunst- educatie. Erfgoed Haspengouw vroeg w wh at* om mee een ver-nieuwend vormingstraject uit te bouwen dat beeldend en artistiek onderzoek koppelt aan erfgoedbe-middeling. Zo ontstond het traject ‘Word creatief erfgoedbemiddelaar’. Samen met de organisatie onder-zoeken en ontwikkelen ze alterna-tieven voor erfgoedbemiddeling en maken ze cultureel erfgoed toegan-kelijk bij een divers publiek. Met als resultaat een verzameling ver-nieuwende pakketten voor een cre-atieve erfgoedbemiddeling. Marcel Daerden van GOGRI, de overkoe-pelende kring van alle heemkundige kringen in Riemst, vertelt graag over zijn ervaring: “De hernieuwde kennismaking met diverse kunst-praktijken bleek een schot in de

roos, niet alleen voor mij maar voor alle trajectgenoten. Hoe vaak heb-ben we niet onder mekaar gezegd: we weten niet waar we gaan landen maar de vlucht is fantastisch. Dit zegt genoeg, niet? Het mooie is dat er op een creatieve manier wordt bemiddeld tussen mens en erfgoed.” Marcel: “Ik kan me alleen vereen-zelvigen – wat een mooi erfgoed-waardig woord! – met zaken die me persoonlijk raken. Persoonlijke betrokkenheid staat voor mij ga-rant voor volle overgave. Zo kon ik ook niet anders dan in mijn per-soonlijke geschiedenis duiken en er zelfs mee ‘uitpakken’, letterlijk en figuurlijk. Klinkt een beetje wollig misschien, maar het enthousiasme van de kinderen bewijst het tegen-deel. Een simpel would-bespeel-goedje en het daaropvolgend spel-letje doet de fantasie op volle toeren draaien en staat in schril contrast met het huidige hyperafgewerkte speelgoed, waar trouwens niets mis mee is. De kinderen confron-teren je echter hiermee en gaan er helemaal in mee. Als we dan hard scanderen ‘broek-zak-erf-goed’ ko-

41

men zelfs de stilste kinderen hele-maal los. Dan krijgen de dingen een nieuw leven, een nieuwe gedaante.” Er wordt in dit traject ook vaak met koffers gewerkt. Koffers zijn net zo-als het inpakken erg belangrijk. Er werden ook foto’s genomen tijdens proefsessies in drie lagere scholen in Zuid-Limburg, namelijk in Sint-Truiden, Beverst en Val-Meer. Zo

brengt Hilde Vandersmissen ‘de ap-pel’. De witte koffer die zij bij zich heeft met ingepakte appels maakt iedereen nieuwsgierig. Het alle-daagse wordt bijzonder. Zij speelt met smaken, kleuren en geuren. De appel wordt meer dan een gezond tussendoortje. De kinderen tekenen en schrijven verhalen. De boom en zijn appel: nooit zijn ze ver van el-kaar. Vroeger niet en nu ook niet.

SCHOOL MAAKT DUIDELIJKE KEUZE EN PIMPT DE SPEELPLAATS MET ERFGOEDGemeentelijke Basisschool Lande-gem koppelde hun ‘Pimp je speel-plaats’-voorstel aan het erfgoedpro-ject ‘Buurten met erfgoed’, dat ze in het schooljaar 2014-2015 opzet-ten. Hun plan voor de vernieuwde speelplaats was om het belangrijk-ste Landegemse erfgoed te laten leven in de school, uiteraard op een speelse manier, zonder er een saai openluchtmuseum van te maken. De school vertrok vanuit personen en ander lokaal aanwezig erfgoed (‘Landegem, gemeente van …’). Ie-der onderdeel van de speelplaats werd benoemd met een (straat)naambord, verwijzend naar het betreffend Landegems erfgoed. Zo is er bijvoorbeeld de ‘Prosper Cocquytstraat’, het gedeelte links achter het grasveld waarop een houten speelvliegtuig geplaatst zou worden. Er komt ook een uitkijk-

toren met zicht op de Oude Kale-vallei. Deze ‘straat’ verwijst naar de Landegemse molenaarszoon en luchtvaartpionier Prosper Cocquyt, die de beginjaren van onze natio-nale luchtvaartmaatschappij SA-BENA meemaakte en die de eerste vaste lijnverbinding tussen Brussel en het toenmalige Leopoldstad in Belgisch-Congo tot stand bracht. Andere gedeelten op de speelplaats: » Renaat de Rudderstraat: kruip-

tunnels en klimmuur tussen de bo-men achter het grasveld. » Brouwerijstraat: een zandbak bo-

ven en beneden, met glijbaantjes om het hoogteverschil op te vangen. Er zou een systeem met buizen en rade-ren komen om met zand te spelen. » Maalderijstraat: een soort ‘Twis-

terspel’ met een molen op de muur aan het 6e leerjaar. » Het Soete Beesepad: met spelle-

tjes rond en informatie over aard-

42

beien op de muur van de fietsenstal-ling. » Feniksklas: een openluchtklas

met boomstammen op verschillen-de niveaus achter de school. » De Trezetuin: tuintje met bij-

enhotels, wilde bloemen, kruiden, aardbeien en Trezeke Meyers ap-pelbomen.De Antoongalerij: de nissen in de muur onder de overdekte speel-plaats worden ‘omkaderd’ en ingeschilderd met eenvoudige schilderijen met bordverf. Zo kunnen de leerlingen de schilde-

rijen verder ‘afwerken’ met krijt. bron: » http://docplayer.nl/28801413-

De-samenwerking-met-de-erfgoed-cel-en-de-nevelse-scholen-kunt-u-bewonderen-in-onderstaand-film-pje.html » http://comeet.be/een-jaar-later-

buurten-met-erfgoed-in-nevele-gaat-verder

Buurten met erfgoed: www.buurtenmeterfgoed.be

GEMEENTE MOL KIEST VOOR JAKOB SMITSMUSEUM

Het Jakob Smitsmuseum ontving een schenking en het gemeentebe-stuur is ervan overtuigd dat de vzw Vrienden van het Jakob Smitsmu-seum de nalatenschap van kunst-verzamelaar Ronald Luyten goed zal beheren en besteden. De erfenis verandert niets aan het engagement van het gemeentebestuur om het erkend gemeentelijk museum finan-cieel én met personeelsinzet te on-dersteunen.

Het gemeentebestuur is blij dat Ro-nald Luyten voor de vzw Vrienden van het Jakob Smitsmuseum koos als bestemming voor zijn nalatenschap. Hij kende de werking van het mu-seum goed en was er ook van over-tuigd dat zijn bezittingen in goede handen zouden terechtkomen. Als eigenaar van vele werken van Jakob

Smits gaf hij in het verleden schil-derijen in langdurige bruikleen aan het museum. Zo leverde hij bij leven al grote inspanningen om de kunst-schilder Jakob Smits de publieke erkenning te geven die hij verdient. De erfenis wijzigt niets aan het engagement dat het gemeentebe-stuur al vele jaren opneemt voor het museum. Dit betekent dat er duidelijk wordt gekozen en dat de middelen door de vzw integraal worden besteed aan extra promo-tie van Jakob Smits en zijn werken. Zie ook: www.jakobsmits.be/nieuwsdetail/6212/erfenis-ver-andert-niets-aan-engagement-ge-meentebestuur-voor-jakob-smits-museum.

43

OOK (PODIUM)KUNSTENAARS KIEZEN VOOR ERFGOED: VOORBEELD UIT DE PRAKTIJKAnnelies Boelens: “Bad van Marie maakt beeldend ervaringstheater waarbij de onderdompeling van de toeschouwer een zelfreflecterend en maatschappijkritisch effect heeft. Het spel tussen fictie en realiteit dat we spelen op een specifieke locatie zorgt voor een grote herkenning bij het publiek.

Tevens creëert het spelen op locatie een verwarring (de spanning tussen fictie en realiteit) die de zeggings-kracht van een gekozen thematiek sterker tot uiting brengt. Niet enkel het woord en het theaterspel, maar alle elementen aanwezig op de loca-tie zijn onderdeel van het theater-stuk.

Deze vorm van theater – het on-derdompelen van de toeschouwer in een gecreëerde realiteit vanaf het moment dat hij een locatie betreedt – heeft een heel andere beleving dan een traditionele voorstelling waarbij je in een theater belandt waar het podium het centrum is. De bezoeker wordt tijdens onze voor-stellingen tegen wil en dank een on-derdeel van een groep en kijkt van-uit die hoedanigheid.

In 2018 maken we in de overheids-gebouwen van de Vlaamse overheid, waar ook het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen tijdelijk gehuisvest is, onze nieuwe

voorstelling die de werktitel Werken in de 21e eeuw’heeft gekregen. De samenwerking met het museum zal zorgen voor nieuwe invalshoeken. Wij mogen met trots meedelen dat we de komende vijf jaar ‘artist in re-sidence’ zijn voor het KMSKA.

Op ons palmares staan ondertussen rusthuizen, auditoria, een gevange-nis, een appartementsgebouw, auto-showrooms, het openbaar vervoer, klaslokalen, bevolkingsdiensten, su-permarkten, buurtfeesten in feest-tenten, villa’s en kerken.

Onze laatste voorstelling, De Rally, speelt in de stad en zit verborgen achter een stadsspel met iPads. We spelen in 2017 en 2018 in Brussel, Antwerpen en Kortrijk.”

44

VRIENDEN VAN ERFGOEDDAG

HAAL MEER UIT ERFGOEDDAG DANKZIJ DE ERFGOEDAPP!

De ErfgoedApp wijst je de weg tijdens Erfgoeddag. Ont-dek alle activiteiten in je buurt via de handige kaart in de app. Maar er is meer. Als organisator van een Erfgoed-dagactiviteit kan je de app gebruiken om extra informatie aan te bieden aan je bezoekers. Bezoekers krijgen via hun smartphone aanvullende informatie, verrassende film-

pjes, verhalen, weetjes en nog véél meer. Via een handig platform maak je die informatie eenvoudig zelf aan. Met behulp van kleine zenders (iBeacons) of door bezoekers iets te laten scannen met het cameraoog van hun smartphone komt de informatie tot leven. Je kan de ErfgoedApp gebruiken voor wandelingen en fietstochten, de app geeft je meer informatie op locaties onderweg (via gps-punten). Het enige wat bezoekers moeten doen om toegang te krijgen tot die extra informatie, is de gratis ErfgoedApp downloa-den via www.erfgoedapp.be. Om de ErfgoedApp optimaal te laten renderen vermeld je dit best aan het begin van de activiteit.

Wil je graag meer weten over de ErfgoedApp? Ontdek er alles over op www.erfgoedapp.be, download de ErfgoedApp DIY-hand-leiding of volg bij FARO een workshop ErfgoedApp, augmented reality & iBeacons (zie: https://faro.be/kalender).

45

De ErfgoedApp wijst je de weg op ERFGOEDDAG! Raadpleeg het volledige programma via de

ErfgoedApp.

Ontdek erfgoedlocaties IN JE BUURT.

Ontdek dankzij de ErfgoedApp EXTRA INFORMATIE, filmpjes,

verhalen en weetjes bij je bezoek, wandeling of fietstocht!

ONTDEK MEER MET DE ERFGOEDAPP

46

WELKOM IN DE BIBLIOTHEEK VAN FARO

Heb je al een idee maar zoek je extra informatie? Kom dan zeker langs in de bibliotheek van FARO, want je vindt er heel wat mate-riaal dat je helpt bij het uitwerken van je Erfgoeddagactiviteit(en). De bibliotheek kan elke werkdag op afspraak bezocht worden tussen 8.30 en 16 uur. Een afspraak maken doe je eenvoudig via bibliotheek@faro.be of telefonisch op het nummer 02 213 10 60. Lees ook zeker onze blog op www.erfgoeddag.be waarop je gere-geld een inspirerende boekentip over een van de vele aspecten van het thema ‘Kiezen’ vindt.

OPEN MONUMENTENDAG

Op zondag 9 september 2018 viert Vlaanderen Open Monu-mentendag: hét jaarlijkse evenement bij uitstek voor onroerend erfgoed. Werk of woon jij in een verborgen erfgoedpareltje? Wil je een uniek historisch landschap in de kijker zetten? Of ben je betrok-ken bij een uitzonderlijke archeologische opgraving? Doe dan mee aan Open Monumentendag en deel dat prachtige onroerend erfgoed voor één dag met het grote publiek. Herita wil samen met jou zoveel mogelijk bekende en minder bekende monumenten in Vlaanderen openstellen voor jong en oud. Herita vzw, Oude Beurs 27, 2000 Antwerpen, 03 226 31 85, info@herita.be

KROKUSKRIEBELS

Krokuskriebels is een tweejaarlijkse museumhappening van de Gezinsbond in samenwerking met musea in Vlaanderen en Brus-sel. De negende editie vindt plaats van 10 tot en met 18 februari 2018 (tijdens de krokusvakantie).

Tijdens deze Krokuskriebelsweek organiseren de deelnemende musea heel wat activiteiten op maat van gezinnen met jonge kin-deren (0-12 jaar). Zo maken deze gezinnen op een speelse manier

47

kennis met de wereld van de musea. Voor musea is het een uitgele-zen kans om zich te focussen op een familievriendelijk aanbod.

Met deze nieuwe editie zetten we bovendien in op activiteiten voor de allerkleinsten, meer bepaald met de ‘buggy tour’. Zo’n interactieve rondleiding kan voor het museum een laagdrempelige manier zijn om families met de allerkleinste kinderen (12 maan-den tot 3 jaar) toch te laten proeven van hun aanbod. Wie een buggy tour wil organiseren krijgt een coaching op maat.Activiteiten uitdenken voor Krokuskriebels is ook reeds werken aan je Erfgoeddagprogramma! Doe je mee aan Krokuskriebels? Werk dan een (inter)actieve activiteit uit rond ‘Kiezen’. Zo sla je twee vliegen in een klap en wordt deelname aan beide evenemen-ten des te aantrekkelijker.

Voor meer informatie over Krokuskriebels neem je contact op met Hilde Marichal via krokuskriebels@gezinsbond.be.

DE NACHT VAN DE GESCHIEDENIS

Elk jaar staat De Nacht van de Geschiedenis van het Davidsfonds garant voor zo’n 200 geschiedenisactiviteiten op één avond in maart: van theatervoorstellingen, rondleidingen, wandelzoektoch-ten, tentoonstellingen, workshops tot interactieve lezingen, het komt allemaal aan bod. Davidsfondsafdelingen zorgen elke editie opnieuw – samen met heemkringen, erfgoedcellen, musea, scho-len en andere (erfgoed)partners – voor een boeiend en gevarieerd programma binnen een overkoepelend thema.

De Nacht van de Geschiedenis 2018 vindt plaats op dinsdag 20 maart en staat in het teken van religie. Hoe is religie in de loop der eeuwen in taal gevat? Op welke manieren speelt religie een rol in de kunst door de eeuwen heen? Of ga op ontdekking door de rijke geschiedenis van verschillende geloofsovertuigingen. Er is vast wel een boeiende geschiedenisactiviteit in je buurt te ontdekken op 20 maart!

Het Davidsfonds? Maak kennis met een omvangrijk cultuurnet-werk dat jaarlijks zo’n 10.000 culturele activiteiten organiseert, meer dan 150 cursussen op niveau aanbiedt, tientallen cultuur-

48

reizen met een meerwaarde opzet en een waaier aan meeslepende boeken aanbiedt. Het Davidsfonds is actief op honderden plekken, in heel Vlaanderen, en focust in al wat het doet op taal, geschiede-nis en kunst.

Meer info over De Nacht van de Geschiedenis vind je op www.davidsfonds.be/nacht of via 016/31 06 00.

ERFGOED IN DE PRAKTIJK

Samen met Heemkunde Vlaanderen, Herita, Stichting Open Kerken en Familiekunde Vlaanderen organiseert FARO al enkele jaren laagdrempelige avondcursussen om de deelnemers aan evenementen als Erfgoeddag, Open Monumentendag of Open Kerkendagen te helpen bij de organisatie van hun activiteiten. Zo waren er reeds cursusavonden over tentoonstellen voor beginners, het promoten van activiteiten, ideeën genereren om een erfgoed-verhaal te presenteren, interactief rondleiden … Dit gezamenlijk vormingsaanbod vind je terug onder de naam ‘Erfgoed in de praktijk’. De volgende vorming verschijnt spoedig online. De data, locaties en uitgebreide informatie over de eerstkomende vor-mingsreeks lees je op www.faro.be.

ERFGOEDDOEL.BE, JOU AL BEKEND?

Erfgoeddoel.be kwam er naar aanleiding van ‘Erf!’, het thema van Erfgoeddag 2015. Op www.erfgoed-doel.be presenteren een dertigtal musea, archieven en erfgoedbibliotheken zich samen als een (formeel door de Federale Overheidsdienst Financiën erkend) goed doel. Samen vragen zij bij de in erfgoed geïnteres-seerde burger om steun en aandacht. ‘Steun’ is daarbij overigens een ruim begrip. Geïnteresseerden kunnen bijvoorbeeld een gift overmaken, maar ook vrijwilliger worden, toetreden tot een vriendenvereniging of op andere manieren hun engagement laten blijken.

Met dit initiatief wil FARO breed sensibiliseren om meer steun en aandacht (en dus middelen) te krijgen voor het cultureel erfgoed.

49

En verder is het ook een manier om binnen de sector te zorgen voor meer aandacht voor aanvullende financieringsvormen. FARO biedt ook trainingen aan om de werking rond fondsenwerving te versterken.

In 2018 gaat Erfgoeddoel.be zijn vierde jaargang in. Naast de web-site is er ook een brochure beschikbaar in het Nederlands en het Engels. Daarvan kan je gratis exemplaren aanvragen bij FARO. Bied ook jij deze brochures aan op jouw Erfgoeddagactiviteit in april? Heel veel dank, ook namens de deelnemende collega’s!

Meer weten? Bel met of mail naar Jeroen Walterus (jeroen.walterus@faro.be, 02 213 10 69) of Roel Daenen (roel.daenen@faro.be, 02 213 10 73). Zij helpen je graag verder.

TIJD-SCHRIFT IN TEKEN VAN ‘KIEZEN’

Je kent wellicht Tijd-Schrift, de viermaandelijkse publicatie voor heemkunde en lokaal-erfgoedpraktijk in Vlaanderen, sinds 2011 uitgegeven door Heemkunde Vlaanderen. Je leest er kwaliteitsvol-le artikels die voor iedereen met historische interesse toegankelijk zijn.

In april 2018 zal het twintigste (!) nummer van Tijd-Schrift ver-schijnen. Het thema van dit feestnummer zal, zoals elk jaar, het thema van Erfgoeddag zijn: ‘Kiezen’. Meer dan ooit wil de redactie in het feestnummer erfgoed centraal stellen en ze hoopt dat jij hieraan wil meewerken.

Wat is het plan? Twintig artikelen publiceren die samen een mooi beeld geven van het diverse erfgoed dat erfgoedinstellingen, -ver-enigingen en -liefhebbers bewaren en koesteren. Kies voor jouw (deel)collectie en beschrijf en waardeer ze. Vertel waarom jouw (deel)collectie het verdient om door heemkundigen te worden onderzocht. Breng ze onder hun aandacht en geef hen de nodige inspiratie en handvatten, bijvoorbeeld een beredeneerde biblio-grafie, om het erfgoed van jouw keuze verder te onderzoeken. Kan je je (deel)collectie kaderen in een van de reeds behandelde thema’s in Tijd-Schrift, dan zou dat fijn zijn.

50

Doe je mee? Bezorg ons een abstract van je artikel (maximum één A4-pagina) voor 30 september 2017. Als je groen licht krijgt van de redactie, dan stuur je voor 15 december de eerste versie van jouw artikel in, dat maximaal 1.500 woorden mag tellen. Jouw ar-tikel wordt nagelezen en na deze peer review ontvang je feedback. Je bezorgt de redactie de tweede versie uiterlijk op 1 februari 2018. Eventueel volgt weer feedback en op 1 maart 2018 moet de definitieve versie van je artikel op de redactietafel liggen.

De redactie kijkt benieuwd uit naar jouw keuze voor erfgoed!Bezoek zeker de website: www.heemkunde-vlaanderen.be/tijd-schrift.

Wil je meer informatie, contacteer dan redactielid Ferdi Geerts (ferdi.geerts@gmail.com) die het inzamelen van de abstracts coördineert. Ben je of is jouw instelling nog niet geabonneerd op Tijd-Schrift? Overweeg dan zeker om een abonnement te nemen. Voor de prijs van 25 euro hoef je het niet te laten. Stuur je bestel-ling naar info@tijd-schrift.be.

EYCH 2018

2018 is het Europees Jaar van het Cultureel Erfgoed. Een jaar lang vieren we de diversiteit en rijkdom van alle soorten erfgoed in Europa: op 22 april staat roerend, immaterieel en digitaal erfgoed(werk) speciaal in de belangstelling. Overweeg om te kiezen voor een Europese dimensie van je activiteit, zodat je tegelijkertijd ook een bijdrage levert aan EYCH 2018. Met het Europees Jaar van het Cultureel Erfgoed wil de EU de culturele diversiteit promoten. Ook wil de EU de economische meerwaarde van erfgoed en het be-lang ervan voor de externe betrekkingen van de EU illustreren. Het doel is om mensen bewuster te maken van de Europese dimensie van hun geschiedenis en waarden en het gevoel van Europese iden-titeit te versterken. Tegelijkertijd vestigt EYCH2018 de aandacht op de talloze mogelijkheden die erfgoed ons biedt en op de daar-aan gekoppelde uitdagingen waarmee we geconfronteerd worden. Enkele van die uitdagingen zijn de gevolgen van de digitale omwen-teling, de druk van het milieu, de fysieke druk op erfgoedlocaties en de illegale handel in cultuurgoederen. Coördinator voor Vlaanderen is Brigitte Myle, erfgoedjaar@vlaanderen.be.

51

ERFGOEDDAG 2019 EN 2020

Tijdens de 19e editie van Erfgoeddag, op zondag 28 april 2019, is het de beurt aan vakmanschap, ambachten en andere stielen, Het thema is dan ‘Hoe maakt u het?’. Wat deed of doet een bezembin-der, touwslager, rattenvanger, beiaardier, kunstsmid, klompenma-ker, morsecodespecialist of mandenvlechter? Welke technieken en kennis schuilen er achter deze beroepen? Wat doet een meester-lijke onthaalmedewerker, een archivaris, een museummens, een erfgoedrestaurator of een digitaliseringsspecialist? Hoe bouwen ze kennis, vaardigheden en ervaring op en hoe geven ze die door?

Een jaar later, in 2020, vindt Erfgoeddag plaats op zondag 19 april. Het centrale thema is dan ‘De Nacht’.

52

Notities

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

Colofon

Coördinatie

Woord vooraf

Redactie

Eindredactie

Vormgeving

Coverfoto

Druk

Wettelijk Depot

Verantwoordelijke uitgever

Tine Vandezande

Sven Gatz, Vlaams minister van Cultuur, Media, Jeugd en Brussel

Katrijn D’hamers, Bart De Nil, Marc Jacobs, Julie Lambrechts, Hildegarde Van Genechten, Anne-Cathérine Olbrechts, Olga Van Oost, Alexander Vander Stichele, Tine Vandezande

Annemie Vanthienen & Birgit Geudens

Silke Theuwissen

Privécollectie, IEPER verbeeldt

Albe De Coker, oplage 4.400 exemplaren

D/2017/11.524/9

Marc Jacobs, FARO. Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed vzw, Priemstraat 51, 1000 Brussel

Partners provinciale infosessies:

Dank aan iedereen die op de een of andere manier heeft geholpen bij deze inspira-tiebrochure.

Erfgoeddag is een initiatief van FARO. Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed vzw, in opdracht van de Vlaamse overheid en in samenwerking met de erfgoedge-meenschappen in Vlaanderen en Brussel.

© Alle rechten voorbehouden. Behoudens de uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen mat niets uit deze uitgave worden vermenigvuldigd of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder uitdrukkelijke voorafgaan-de en schriftelijke toestemming van de auteurs.

VOLG ONS OP