INVESTICIJE I – pitanja za pismeni dio ispita

1. Pojmovno određenje i klasifikacija investicija

Investicije su novčana ulaganja u cilju obavljanja neke djelatnosti i sticanja prihoda. Etimološko porijeklo ove riječi je izvedenica latinskog porijekla riječi IN=u i VESTIRE=zaodjenuti, kojoj se u ekonomskoj literaturi daje značenje ulaganja kapitala u neki biznis, firmu i sl., a onaj ko ulaže kapital bi bio investitor ili poduzentnik.

Objekti investiranja mogu biti:

-          nepokretnosti (zemljište, zgrade, materijal, oprema, patenti, licence...)

-          vrijednosni papiri

-          neophodni stokovi za normalno funkcionisanje preduzeća

-          intelektualna investiranja (troškovi organizacije i stručnog obrazovanja)...

 

Makroekonomisti ističu da su glavni ekonomski faktori investicija:

-          prihodi, koje investicija stvara, a koji ovise od GNP-a koji određena zemlja ostvaruje u dato vrijeme

-          troškovi investiranja, koji ovise od kamatne stope i fiskalne politike određene zemlje.

 

Sa mikro aspekta investicije se mogu definisati kao ono ulaganje u sadašnjosti koje, uz prihvatljiv stepen rizika, donosi uvećane učinke u budućnosti.

Što se tiče klasifikacije realnih investicija grupišu se prema:

-          osnovnoj namjeni

-          izvorima finansiranja

-          značaju i obuhvatnosti

-          predmetu ulaganja

-          karakteru vlasništva

-          tehničkoj strukturi

-          karakteru izgradnje

-          razlozima koji determiniraju investiranje

-          problematici utvrđivanja efekata investiranja

-          motivima investiranja itd.

2. Ukratko objasniti proces donošenju investicionih odluka

Odluka se donosi kada se pojavi određeni zadatak čije rješenje predstavlja realizaciju nekog cilja. U užem smislu proces donošenja odluka bi bio izbor užeg broja alternativa iz mnoštva razmatranih, odnosno donošenje odluke je akt izbora između dvije ili više konkurentnih alternativa usmjerenih ka budućnosti. Prije izbora optimalne alternative, treba imati na umu slijedeće:

-          podsjetiti se na cilj kome se teži

-          imati na umu poslovnu politiku kompanije

-          uporediti namjeravani izbor s kontrolnom listom kriterija

-          donijeti odluku tek nakon diskusije sa svima koji su pomogli pri identifikaciji i provjeri alternativa.

Pri donošenju odluke treba se rukovoditi poznatim principom racionalnog ponašanja, tj. zadati cilj ostvariti uz minimalne troškove. Iz tog razloga je za potrebe alternativnog poslovnog (naravno i investicijskog) odlučivanja neophodno uzeti u razmatranje samo utroške i koristi, dok troškovima i koristima nezavisnim od poslovne odluke ne treba dozvoliti da bilo kako utiču na njeno eventualno usvajanje ili odbacivanje. Ukoliko se kod složenih problema odluka donese intuitivno, oslanjajući se samo na „iskustvo i zdrav razum“, mala je vjerovatnoća da će takva odluka biti najbolja.

Odlučivanje je veoma kompleksna menadžerska aktivnost koja zahtijeva uz menažersku sposobnost i odgovarajuću informacionu podlogu. Polazište za donošenje prave odluke je poznavanje problema koje treba riješiti i određivanje rješenja tih problema. To zahtijeva od menadžera razmatranje i izbor onih alternativnih smjerova aktivnosti koje su primjerene datom trenutku, a potom slijedi njihova evaluacija da bi se utvrdio optimalni smjer. To se postiže, prije svega, identifikovanjem i kvantifikovanjem posljedica pojedinih alternativa, najčešće kroz procijenjene prilive i odlive novčanih sredstava, diferencijalne prihode i troškove i druge mjerljive vrijednosti i faktore. Aktom donošenja odluke sam proces odlučivanja nije završen. Donesenu odluku treba inkorporirati u sistem drugih poslovnih odluka u preduzeću i provesti, imajući u vidu, prije svega, sveukupne željene ciljeve preduzeća i za njih raspoloživi budžet. Nakon toga slijedi faza kontrole realizacije donesenih odluka koju treba permanentno obavljati, bez obzira na vremenski intenzitet obaveznih kontrolnih izvještaja koji se dostavljaju određenim strukturama u preduzeću.

Sve navedene karakteristike procesa donošenja poslovnih odluka važe i u investicijsko-projektnoj aktivnosti. Investicijski projekt znači zaokruženo obuhvatanje programa realizacije nekog društvenog cilja, te je, nerijetko, neophodna i njegova koordinacija u sistemu društvenog plana. Jednom donesena investicijska odluka ima dugoročne konsekvence na poslovanje preduzeća, s obzirom da usmjerava kvalitativno i kvantitativno raspoložive resurse na određene aktivnosti, koje treba da imaju svoju društvenu validnost na tržištu, te je, stoga, prethodno treba sagledati sa mnogobrojnih aspekata (marketing, tehnologija, kapaciteti, budžet itd.). Nivo odlučivanja najčešće je u korelaciji s veličinom investicije.

Investicijske odluke se mogu donositi u slučaju kada:

-          projekt nema alternativnog rješenja

-          kada postoji izbor između više projekata naslonjenih na raspoloživu tehnologiju i resurse, ali sa različitim ekonomskim implikacijama

-          kada je izbor neophodno izvršiti između više raspoloživih projekata u uslovima limitiranih resursa.

Dobro postavljen informacioni sistem u preduzeću daje šansu menadžerima da svoje investicijske ideje materijalizuju u praksi i izbjegnu loše odluke.

3. Objasniti kauzualnost između ekonomskog rasta, razvoja i investicije

Teorijski posmatrano, investicije su generator privrednog razvoja, njegove stope rasta, strukture razvoja i ekonomske stabilnosti, pa teorijski definisana i empirijski potvrđena funkcionalna veza između investicija i ekonomskog rasta i razvoja nije sporna, mada je teško definisati jedinstven oblik takve funkcionalne veze, jer treba imati u vidu da same investicije ne znače rast i razvoj. One su, zapravo, samo jedna dominantna varijabla, koja se mora uzeti u obzir pri analizi faktora rasta i razvoja na mikro i makro nivou, jer se najčešće polazi od pretpostavke da viša stopa investicija znači višu stopu rasta.

Investiranje ne može bezgranično ubrzavati ekonomski rast iz različitih razloga:

-          u odsustvu tehnološkog progresa mogućnosti investiranja su ograničene samo na obnovu, a neto investicije su jednake nuli

-          granična tačka poslije koje rast investiranja ne vodi ubrzanju ekonomskog rasta, odnosno efikasnost investiranja uzjednačena s nulom nastaje kada se porast kapitalnog koeficijenta izjednači sa tempom rasta stope investicija

-          kada se granični investicijski učinak izjednači s kamatnom stopom tada optimalni obim investicija osigurava maksimalni rast.

Ekonomski rast se može ubrzavati promjenom strukture investicija i proizvodnje, što se može ostvariti uvozom tehnologije, kapitala i preduzetništva i njihovim usmjeravanjem u propulzivne grane ili promjenom strukture investicija u korist grana s većim tehnološkim progresom.

4. Investiciona politika u funkciji efikasnijeg investiranja

Dva su glavna razloga za kreiranje investicijske politike: prvi, pomaže investitoru da što realnije definiše investicijske ciljeve nakon što sagleda karakteristike tržišta i rizika investiranja; drugi, kreira standard na osnovu kojeg će se suditi o uspješnosti performansi investicijskog menadžera. Temelji investicijske politike proizilaze iz same funkcije investicija te se ona u teoriji razmatra sa različitih aspekata. Najčešće se polazi od pretpostavke da investicijska politika i investicije predstavljaju, prije svega, izraz razvojne politike kojom se usmjerava i  kontroliše realni razvoj preduzeća. Investicijska politika u sebi imanentno uključuje određena ulaganja u cilju ostvarenja odgovarajućih ciljeva u budućnosti s obzirom da, kao što je već pomenuto, investicije nisu ništa drugo nego sadašnja ulaganja radi ostvarivanja budućih efekata. Za razliku od finansijske politike koja se odnosi na veličinu i strukturu ulaganja i njihove izvore, investicijska politika se odnosi na ulaganje u neposrednu ekonomsku ili neekonomsku aktivnost radi sticanja budućih koristi. Uspješna investicijska politika podrazumijeva sinhronizovano djelovanje vlade, poslovnih ljudi, i bankarskog sistema u zemlji u cilju realizacije većih projekata, ali i minimiziranje uvijek prisutnih konlikata koji prate investicijsku aktivnost.

Svaku investicijsku politiku determinišu različiti faktori koji mogu biti i izvan dometa uticaja donosilaca investicijskih odluka, a od njih su najintezivniji sljedeći:

Tržište od kojeg počinje formiranje razvojne i investicijske politike može biti stimulirajućeg ali i limitirajućeg dejstva na investicijsku politiku,

Finansijski potencijal preduzeća determiniše, u krajnjoj liniji, domete investicijsko-političkih odluka, što može biti, donekle, poboljšano eksternim finansijskim izvorima,

Tehnologija podrazumjeva tehnološka rješenja koja podrazumjeva optimum inicijalnog investiranja i što niže troškove eksploatacije projekta i

Ekonomski razvoj zemlje je faktor koji investicijska politika svakog preduzeća mora imati u vidu bez obzira da li će on djelovati stimulativno ili destimulativno.

U procesu kreiranja i vođenja investicijske politike uputno je pridržavati se određenih načela:

Usklađenost s bazičnim ciljevima društva kao cjeline Usklađenost s bazičnim ciljevima preduzeća Potpuna konzistentnost s razvojnom politikom preduzeća Istraživanja, kao osnova za kreiranje i vođenje investicijseke politike Objektivnost u odlučivanju o najpovoljnijim investicijskim rješenjima Usklađenost s politikom rasta životnog standarda zaposlenih zahtjeva kompromis

između dugoročnih i kratkoročnih ciljeva zaposlenih u preduzeću, vodeći računa o ekonomskoj ali i o socijalnoj komponenti.

U procesu njenog definisanja potrebno je utvrditi i teorijske i praktične granice njenog kretanja. Teorijski su te granice investicijski minimum koji osigurava stagnantnu privredu, odnosno preduzeće karakteristično za vrijeme ekonomskih poremećaja. Krajnja donja granica inv. politike u preduzeću je nivo zamjene. Maksimum investicija podrazumjeva niži ili viši nivo redukcije potrošnje u korist investicija te sposobne ljude koji će realizovati investicije.

Optimum investicija je prvenstveno ovisan od definisanih ciljeva ekonomske politike kao što su brži ekonomski rast, veća zaposlenost, visoka potrošnja. Optimum investiranja se posmatra različito od zemlje do zemlje i može biti fokusiran  na jedan ili više navedenih ciljeva. U nekim slučajevima se može govoriti i o prekomjernom investiranju iznad maksimuma ili neuspješnim investicijama. Praktične granice inv. politike su vezane, prije svega, za konkretne uslove privređivanja kao što su : mogućnosti plasmana, mogućnost finansiranja, tehnološke granice veličine kapaciteta, granice profitabiliteta, limiti likvidnosti,itd.

5. Mikro i makro aspekt upravljanja investicijama

Investiranje je izraz jednog specifičnog razvojnog koncepta. Kao bitnu pretpostavku  razvoja koja se ostvaruje u uslovima oskudnih resursa i ograničenih razvojnih mogućnosti, uz rizik i neizvjesnost, investiranje, u pravilu, karakteriše: kompleksnost, dugotrajnost, dugoročnost, uticaj vremenske komponente. To zahtjeva detaljnu analizu investicijske ideje u skladu s ciljevima definisanim razvojnom i investicijskom politikom.

Investicijski menadžment u finansijskim investicijama , poznat i kao portfolio menadžment, proces je kojim se upravlja novcem i kao takav on „može biti: 1) aktivan ili pasivan „) koristiti implicitne i eksplicitne procedure i 3) relativno kontrolisan ili nekontrolisan. U realnim investicijama je to kontinuiran proces karakteristične dimenzije upravljanja organizacija rada čitavog niza učesnika i koordinacija rada tih učesnika.

Investiranje, kao strategijsko ulaganje kapitala, igra, danas više nego ikad, odlučujuću ulogu u poslovanju preduzeća te je stoga, neophodno u procesu upravljanja investicijama raspolagati podacima prije sve o:

Investicijama koje su strateško-razvojnog karaktera i o investicijama neophodnim za ekspanziju preduzeća,

Dodatnim investicijama koje bi se mogle realizovati u narednom kraćem razdoblju, Troškovima krupnih projekata realizovanih ranije Nivou ušteda koji obezbjeđuju buduće investiranje Kako će namjeravana investicija poboljšati sliku preduzeća itd.

Sveobuhvatno upravljanje investicijama treba danas da ima u vidu, prije svega, investiranje kao ciklični proces i kao jedan široko obuhvatni koncept ekonomskih aktivnosti. Proces upravljanja finansijskim investicijama je takođe kontinuiran. Nakon investiranja portfolio se nadograđuje prema potrebama investitora, a proces upravljanja portfolijom se odvija kroz više etapa:

Kreiranje i povremena nadogradnja inv. politike, tj. definisanje vrsta rizika koje je invesititor spreman  prihvatiti i investicijskih ciljeva i ograničenja koja određuje investicijsku strategiju

Proučavanje finansijskih i ekonomskih uslova i predviđanje budućih trendova Implementacija investicijske strategije i definisanje načina alociranja sredstava za

različite klase aktive ili različite hartije od vrijednosti i Kontinuirano nadgledanje portfolija i naglašavanje investicijskih ciljeva s uslovima

finansijskog tržišta i utvrđenom investicijskom politikom.

Upravljanje investicijama u makro kontekstu prate karakteristični problemi, kao npr. pitanje „koliko investirati“, što se vodi na veličinu izdvajanja iz nacionalnog dohotka za investicije. Prekomjerno, kao i suboptimalno investiranje , nisu poželjni iz razloga koji su dobro poznati u teoriji o investicijama pa optimum investiranja treba tražiti u interakciji raspoloživog izdvajanja iz dohotka uz korektivno angažovanje eksternih izvora, vremena efektuiranja investicija i dostignutog nivoa razvijenosti zemlje. Drugo pitanje „gdje i kako investirati“ je posebno aktuelizirano u posljednje vrijeme revizijom starijih modela razvoja, orijentacijom na visoke stope rasta i oslanjanjem na globalne, a ne na „svoje“ lokalne resurse.

Upravljanje investicijama na makro nivou se najbolje može realizovati ako se posmatra iz tri ugla.

a) granski aspekt

b) unutrašnji aspekt, međunarodni aspekt

c) faktorski aspekt i ciljni aspekt

Danas sve više preovladava mišljenje o povezivanju ciljnog , tritorijalnog i granskog upravljanja investicijama. Ciljno upravljanje investicijama, ustvari, upravljanje je na bazi projekta i ono mora imati odgovarajuće mjesto u sistemu upravljanja investicijama te, uz koherentno i odgovorno planiranje, osigurati neophodnu stvaralačku cjelinu razvoja i povezati njegove granske i prostorne aspekte. Projektni pristup kao svjesno usmjeravanje investicija, vremenom je ostvario nužan metodološki prilaz u evaluaciji ne samo individualne nego i društvene validnosti investicija. 

6. Vremenska preferencija kapitala u ekonomskim investicijama

Savremeno projektno planiranje podrazumjeva angažovanje kapitala uglavnom na duži vremenski period, pri čemu su novčani tokovi projekta odvojeni manjim ili većim intervalima vremena, a vremenski raspored koristi i troškova, svakako, različito utiče na efikasnost pojedinih projektnih prijedloga. Izuzetni su slučajevi u kojim je vijek nekog projekta veoma kratak tako da se vremenski raspored projektnih učinaka može u potpunosti zapostaviti u procesu realizacije investiciono projektne odluke. Ukupna efikasnost projekata ovisit će naročito od ostvarenog prinosa na angažovana sredstva u vremenu te dužine vremenskog perioda investiranja i eksploatacije projekta. Naime, sigurno da će investitor u projekt s većom efikasnošću u bližoj budućnosti preferirati projektima s takvim rasporedom efekata koji su vremenski udaljeni od početka projektnog ciklusa, odnosno da će rentabilitet projekta ovisiti, dobrim dijelom, od vremenkog rasporeda koristi i troškova odnosno rezultata. Na ovoj postavci se zasniva cjelokupan koncept vremenske preferencije kapitala u projektnom planiranju kao i proces diskontovanja , odnsono svođenja efekata iz različitih vremena trajanja projekta na određeni trenutak. To su, uz rizik i neizvjesnost, osnove savremene ekonomike investicija i osnova poduzetničke ekonomije uopšte. Iz takve postavke da se 1$ danas više preferira nego 1$ u budućnosti proizilazi i vremenska vrijednost kapitala, što znači da ekonomski subjekt više cijeni kapitalno dobro u  sadašnjosti nego u nominalnom iznosu u budućnosti iz više razloga, kao što su „proizvodnost novca“, tj. veća mogućnost da se sadašnji kapital uveća u budućnosti(kamate,dividende i sl), neizvjesnost i rizik u budućnosti inflacija itd.

U elementarnoj udžbeničkoj formi iz ekonomike investicija, pri eksplikaciji vremenskih preferencija kapitala u nekom projektu, polazi se od pretpostavke da taj projekt u godinama trajanja 0, 1, 2, 3.....n donosi rezultate   ....... . Uz pretpostavku da su ti rezultati jednaki, tj. === u svakoj godini donosilac odluke, naravno, preferirat će efekte u godini 0 ili u njoj bližim godinama, s obzirom na nikakav ili manji rizik, mogućnost ranijeg reinvesta raspoloživog kapitala itd. Ali, ukoliko je >>>........> sasvim je logično da će investitor preferirati  rezultate kao i u prethodnom slučaju, a ukoliko je <<<........< pod izvjesnim uslovima, tj. ukoliko u efekti u tim godinama donose više koristi, investitor može preferirati i efekte iz daljih godina eksploatacije projekta, ovisno od njihove vrijednosti.

 

7. Značaj koncepta diskontovanja u ekonomici investiranja /investicije planiranje

Uloga diskontovanja u procesu u procesu planiranja investicija se zasniva na ideji kapitalizaciji sredstava te može poslužitit i za utvrđivanje  neke socijalane mjere projektnog učinka. Koncept diskontovanja kao tehnika svođenja novčanih tokova projekta na isti vremenski period, zasniva se ekonomici vremena s obzirom da je vrijeme istovremeno i trošak i rezultat sam po sebi. Logika ovog koncepta je da se kroz uključivanje vremenske komponente u ekonomski račun omogući donosiocu projekte odluke da što realnije koncipira svoju poslovnu i razvojnu politiku u okviru projekta i minimizira rizik i neizvjesnost, s obzirom da 1$ raspoloživ danas i 1$ raspoloživ kroz 10 godina čine dvije različite ekonomske vrijednosti. Koncept diskontovanja se dakle zasniva na vremenskoj preferenciji novca jer se kroz nju prevrednovanjem stvaraju mogućnosti za komparabilnost projektnih vrijednosti u različitim vremenskim razdobljima. Imanentna logika ovog koncepta je da je vrijeme bitan faktor u poslovnoj ekonomiji zbog čega treba preferirati dolar danas u odnosu na dolar u budućnosti, kako zbog njihove kvantitativne tako i kvalitativne neekvivalentnosti. 

8.Problematika izbora izbora diskontne stope

Bez obzira što su u izračunavanju diskontne stope mogući različiti pristupi, u ovom poslu treba voditti o mnogobrojnim fakorima, kao što su:

* značaj projekta za lokalnu, regionalnu privredu na nivou zemlje

* visina kametne stope na domaćem i inostranom tržištu

* razvojna i investiciona politika donosioca investicione odluke

* finansijska situacija investitora i mogućnosti samofinansiranja projekta

* prinosi na osnovu drugih raspoloživih investicijskih mogućnosti

* stopa inflacije u zemlji

* rizik i meizvjesnost itd.

Međutim, bez obzira na tošto je diskontna stopa bitan upravljački instrument i kritičan parametar u ekonomskoj evaluaciji projekta i što njena visina utiče na odluku: koji i koliko projekata bi se mogli prihvatiti kao ekonomski racionalni u budućnosti, ona se ipak ponekad utvrđuje paušalno ili bez odgovarajućeg argumentarija. S obzirom da ne postoji normativna diskontna stopa, najčešće je njena visina ovisna od subjektivne pretpostavke projektnog evaluatora, donosioca investicione odluke s ciljem da posluži kao podatak u metematičkom procesu diskontovanja ili se ona posmatra kao standardna stopa profitabilnosti ili kao stopa koja treba da mjeri troškove kapitala itd.

 

 

9. Ukratko objasniti osnovne kriterije evaluacije investicionih projekata

* Efikasnost kao opšti kriterij u procesu investiranja

Efikasnost investiranja odnosno donja granica rentabiliteta investicije, suštinski je kriterij u procesu vrednovanja i donošenja investicionih odluka. Etimološki se „efikasnost“ može definisati kao pozitivno stanje između očekivanja ili rezultata (output) kao očekivanih ili ostvarenih ciljeva te uloženih resursa (inputa) za taj output, uz značajan limit da se pri tome ne pogoršaju zbog određene ciljne efikasnosti, preostali uslovi (npr,okolina).  Ekonomska efikasnost u skladu s tim bila racionalna svrsishodna upotreba rijetkih resursa (dobara) u cilju zadovoljavanja potreba i zavisna je od cijena ekonomskih faktora.

 

* Profitabilitet projekta kao kriterij za donošenje investicijske odluke

Osnovni cilj svakog projekta u najvećem broju slučajeva je profit na investirani kapital čime se stvaraju dodatna sredstva za nova investiranja i nove projekte. Projekt će biti aktiviran samo onda ako odgovarajuća stopa profita premašuje kamatnu stopu  odcnosno cijenu kapitala. Optimalno korištenje kapitala je najčešće ono investiranje koje pruža izgleda na veći profit u odnosu na bilo koju raspoloživu upotrebu tog kapitala. Menadžment svakog preduzeća je odgovoran da provjereni kapital kanališe u najracionalnija investiranja odnosno da izabere najefikasnije (najprofitabilnije) ulaganje kapitala te da održava takav potencijalni profit što duže vremena.  Takođe, mendžment bi morao imati što tačniju sliku kretanja profita u cijelom živatnom vijeku projekta jer investicione odluke mogu biti opravdane samo preko budućih efekata. Pri tome je bitno obratiti pažnju na činjenicu da neki projekt može pokazivati zadovoljavajuću stopu profita u dugom periodu a drugi opet,pokazivati veću stopu profita u kraćem perodu. Slična je situacija i ukoliko dva ili više projekata pokazuju istu stopu dobiti na uloženi kapital.

 

* Oportunitetni troškovi kao kriterij alokacije kapitala u procesu investiranja

Koncept alternativnih ili oportunitetnih troškova kapitala kao jedan od najznačajnijih koncepata ekonomske analize ima u vidu činjenicu da se svako ulaganje kapitala vrši uvijek po cijeni žrtve alternativnihmogućnosti za korištenje istogkapitala u druge svrhe. Oportunitetni troškovi (izgubljena dobit usljed nepoduzimanja  nekog projekta ili troškovi koji nastaju nečinjenjem) kao ekonomski kriterij za klasifikaciju projekta,na ekonomski opravdane i one čija je stopa prinosa na investicije niska određuju vremensku vrijednost novca i jednaki su propuštenoj dobiti koja bi se mogla realizovati u preduzeću korištenjem sadašnje monetarne jedinice dolara tokom godine. 

Oportunitetni troškovi nekog projekta sadržeu sebi eksplicitne i implicitne troškove. Eksplicitni troškovi (operativni troškovi, zakupnine, troškovi rada, amortizacija itd.) odgovaraju knjigovodstvenim troškovima projekta i kao takvi  su relativno mjerljivi. Implicitni troškovi su težemjerljivi i nisu vezani za knjigovodstvene evidencije i teže se uočavaju.

 

 

10.  Preleminarna evaluacija investicionih projekata

U preliminarnu evaluaciju investicijskih projekata možemo svrstati slijedeće metode:

Povrat na investicije (ROI) Prosječna stopa povrata (ARR) Kapitalni koeficijenti (K), (e), (Km) i (Mke) Metoda maksimalnog profita (Mf) Metoda prosječnog profita (Pf) Marginalna efikasnost kapitala (MEC) Koeficijent rentabilne investicije (Kr).

Povrat na investicije se izražava stopom povrata koji kompanija može zaraditi od kapitala koji je u nju investiran. Prednost koncepta povrata na investicije su, prije svega, u činjenici da se u fokusu investicione analize nalazi profit na sveukupni kapital kompanije, investicione aktivnosti su veoma sinhronizovane u okviru pojedinih kompanijskih odjeljenja te je i osječaj odgovornosti zaposlenih za uspjeh na veoma visokom nivou. Nedostaci ovog investicionog poslovnog koncepta su u poteškoćama obezbjeđenja adekvatnih informacija o budućim investicionim zadacima u kompleksnoj širini investicionog programa, moguća nefleksibilnost stope povrata kao univerzalnog, prihvaćenog mjernog alata za mjerenje uspjeha kompanije, zanemarivanje dinamike budućih novčanih tokova, u odsustvu procesa diskontovanja itd.

Prosječna stopa povrata ili računovodstvena stopa povrata ili metoda proste stope prinosa, jedna je od najstarijih evaluacionih tehnika vrednovanja investicionih projekata, odnosno kvaliteta investiranja u preduzeću. U opštoj formi ARR mjeri odnos godišnjeg očekivanog neto dohotka projekta i prosječnog investiranja. ARR ima od prednosti evidentnu jednostavnost i može služiti kao vodič u procesu evaluiranja, pogotovo relativno kraćih projekata jer omogućava automatsko prihvatanje ili odbijanje projekta, ovisno od nivoa izračunate vrijednosti u odnosu na usvojenu ciljnu stopu povrata. Osim toga, ovom metodom se mogu i rangirati projekti prema efektima koje pružaju. Ova metoda ima i neke nedostatke, kao što su: 1. ARR je zasnovana na knjigovodstvenim konvencijama koje se često razlikuju od zemlje do zemlje, što dovodi u pitanje izračunavanje stvarnog profitabiliteta projekta, 2. Ne uzimanje u obzir vremenske preferencije novca, 3. Defavorizovanje cash flow projekta, 4. Dileme u izračunavanju profita, 5. Problem izbora zerprezentativne godine i u tom slučaju zanemarivanje ukupnog korisnog vijeka projekta itd.

Postoje različite vrste kapitalnih koeficijenata, a prevladavaju termini: kapitalni koeficijent, koeficijent efektivnosti, marginalni koeficijent efikasnosti itd.,  koji imaju određenu primjenu, pogotovo u ekonomskim analizama zemalja u razvoju. Efikasnost investicija može se izraziti odnosom sume investicionih sredstava (I) i efekata (E) investicije. Ovaj ekonomski parametar u literaturi se najčešće naziva prosječnim kapitalnim koeficijentom. Recipročni izraz kapitalnog koeficijenta jeste koeficijent efektivnosti koji predstavlja odnos efekata investicija i veličine investicija i kao takav omogućava komparaciju različitih investicionih mogućnosti granski i regionalno. Efikasnost investivija se može izraziti i putem marginalnog kapitalnog koeficijenta koji predstavlja odnos priraštaja investicija (I) i prirast efekata (E) od tih investicija. Marginalni kapitalni koeficijent ukazuje u koje se vremenu posmatrana investicija kroz ostvarene efekte u potpunosti reprodukuje. Recipročan izraz marginalnog kapitalnog koeficijenta je marginalni koeficijent efektivnosti ili investicioni učinak.

Metoda maksimalnog profita je modifikovana metoda ARR. Ona se sastoji u tome da se stavi u odnos iznos največeg godišnjeg profita i inicijalne investicije. Efikasniji je onaj projekat kod kojeg je stopa maksimalnog profita veća. Pretpostavke za primjenu metode maksimalnog profita su: 1. Projekti koji se kompariraju treba da imaju približno jednaku distribuciju po godinama života projekta i 2. Projekti koji se kompariraju treba da su barem približnog vijeka trajanja.

Metoda prosječnog profita upoređuje ukupan profit u toku vijeka projekta s inicijalnom veličinom investicije. Ova metoda se često koristi, u nešto izmjenjenoj varijanti, kao preliminarna metoda u savremenoj njemačkoj praksi. Polazi se od pretpostavke da investicijski

projekti vežu za sebe različito visoki kapital pa se pokušava staviti u odnos investicijski profit prije kamata i inicijalni investicijski ulog. Zbog svojih slabosti i ova metoda se može koristiti samo kao preliminarna metoda u investicionim proračunima.

Još jedan od preliminarnih kriterija za donošenje investicionih odluka je i marginalna efikasnost kapitala. Ona stavlja u omjer ukupnu korist od projekta i ukupne troškove projekta. Sve dok je MEC>1 isplati se investirati u određeni investicioni projekt po ovoj metodi.

Koeficijent rentabiliteta investicije ili prosječna stopa rentabiliteta dobija se kao rezultat odnosa razlike ukupnih koristi i troškova i investicionog troška projekta. Razumljivo da je atraktivniji onaj projekat gdje je koeficijent rentabiliteta veći, a ako je on ravan nuli efikasnost investiranja je na granici, odnosno projekt ne obezbjeđuje reinvest kapitala. U suptini, pri ovoj metodi se smatra da je povoljniji onaj investicijski projekt u kome je prosječna stpa rentabiliteta veća, a u pravilu se isplati investirati ako je koeficijent rentabiliteta veći od kamatne stope.

  

11.   Prosječna stopa povrata (ARR)

Prosječna stopa povrata ili računovodstvena stopa povrata ili metoda proste stope prinosa, jedna je od najstarijih evaluacionih tehnika vrednovanja investicionih projekata, odnosno kvaliteta investiranja u preduzeću. U opštoj formi ARR mjeri odnos godišnjeg očekivanog neto dohotka projekta i prosječnog investiranja tj.:

ARR =

Ćesto se ARR dobija i prostim odnosom profita u normalnoj godini proizvodnje s punim kapacitetom s izvršenim investiranjem u osnovna i obrtna sredstva u određenom periodu. Sam način izračunavanja ARR prilično je raznolik, međutim treba uglavnom riješiti dvije krupne dileme i to:

1. Kako utvrditi profit, tj.kako formirati finansijski rezultat investicije za potrebe projektnog planiranja i

2. Koju veličinu koristiti kao ukupan obim ulaganja u poslovna sredstva u projektu.

Što se tiče prve dileme, neophodno je u projektnom planiranju najprije se opredijeliti za određeno vrijeme u kojem se utvrđuje rentabilitet. U drugoj fazi potrebno je riješiti problem tretmena pojedinih stavki rashoda projekta, npr.kako i u kojem obimu u projekat uključiti troškove amortizacije. Treba zatim definisati vrijeme otpisa pojedinih investicionih troškova i problema rezidualne vrijednosti u vijeku projekta. Što se tiče kamata i poreza, uglavnom je prihvaćeno stanovište da se profit projekta utvrđuje poslije oporezivanja bez odbijanja kamata na kredite.

Što se druge dileme tiče, ovisno o već prihvaćenog koncepta kreiranja profita, koncepta obračuna i i svrhe projektnih istraživanja, u projektni račun se mogu uključiti inicijalne investicije, prosječni godišnji investicioni troškovi i ukupne prosječne investicije za vijek projekta.

ARR ima od prednosti evidentnu jednostavnost i može služiti kao vodič u procesu evaluiranja, pogotovo relativno kraćih projekata jer omogućava automatsko prihvatanje ili odbijanje projekta, ovisno od nivoa izračunate vrijednosti u odnosu na usvojenu ciljnu stopu povrata. Osim toga, ovom metodom se mogu i rangirati projekti prema efektima koje pružaju. Ova metoda ima i neke nedostatke, kao što su: 1. ARR je zasnovana na knjigovodstvenim konvencijama koje se često razlikuju od zemlje do zemlje, što dovodi u pitanje izračunavanje stvarnog profitabiliteta projekta, 2. Ne uzimanje u obzir vremenske preferencije novca, 3. Defavorizovanje cash flow projekta, 4. Dileme u izračunavanju profita, 5. Problem izbora zerprezentativne godine i u tom slučaju zanemarivanje ukupnog korisnog vijeka projekta itd.

Zbog toga se ARR u savremenim investicionim istraživanjima može koristiti: kao pomoćna metoda u evaluaciji manjih projekata, kod kratkoročnih investiranja, u uslovima samofinansiranja projekta, pri obračunu profitabilnosti ukupnog investicionog troška kada tokom životnog vijeka projukta bruto profiti i troškovi neznatno variraju, pri preliminarnom vrednovanju nekog projekta, te u slučajevima nedovoljnog broja informacija u procesu projektovanja i projektnim analizama.

Neke od navedenih nedostataka ARR metode pokušalo se ispraviti tzv.metodom punog povrata. Ona se temelji na utvrđivanju vremena potrebnog za puni povrat uloženog kapitala u neki projekat ukoliko se radi o pojedinačnim projektima, odnosno iznalaženju najkraćeg perioda povrata ukoliko se radi o vrednovanju više projekata.

Prosječna stopa povrata ili računovodstvena stopa povrata ili metoda proste stope prinosa, jedna je od najstarijih evaluacionih tehnika vrednovanja investicionih projekata, odnosno kvaliteta investiranja u preduzeću. U opštoj formi ARR mjeri odnos godišnjeg očekivanog neto dohotka projekta i prosječnog investiranja tj.:

ARR =

Ćesto se ARR dobija i prostim odnosom profita u normalnoj godini proizvodnje s punim kapacitetom s izvršenim investiranjem u osnovna i obrtna sredstva u određenom periodu. Sam način izračunavanja ARR prilično je raznolik, međutim treba uglavnom riješiti dvije krupne dileme i to:

1. Kako utvrditi profit, tj.kako formirati finansijski rezultat investicije za potrebe projektnog planiranja i

2. Koju veličinu koristiti kao ukupan obim ulaganja u poslovna sredstva u projektu.

Što se tiče prve dileme, neophodno je u projektnom planiranju najprije se opredijeliti za određeno vrijeme u kojem se utvrđuje rentabilitet. U drugoj fazi potrebno je riješiti problem tretmena pojedinih stavki rashoda projekta, npr.kako i u kojem obimu u projekat uključiti troškove amortizacije. Treba zatim definisati vrijeme otpisa pojedinih investicionih troškova i problema rezidualne vrijednosti u vijeku projekta. Što se tiče kamata i poreza, uglavnom je prihvaćeno stanovište da se profit projekta utvrđuje poslije oporezivanja bez odbijanja kamata na kredite.

Što se druge dileme tiče, ovisno o već prihvaćenog koncepta kreiranja profita, koncepta obračuna i i svrhe projektnih istraživanja, u projektni račun se mogu uključiti inicijalne investicije, prosječni godišnji investicioni troškovi i ukupne prosječne investicije za vijek projekta.

ARR ima od prednosti evidentnu jednostavnost i može služiti kao vodič u procesu evaluiranja, pogotovo relativno kraćih projekata jer omogućava automatsko prihvatanje ili odbijanje projekta, ovisno od nivoa izračunate vrijednosti u odnosu na usvojenu ciljnu stopu povrata. Osim toga, ovom metodom se mogu i rangirati projekti prema efektima koje pružaju. Ova metoda ima i neke nedostatke, kao što su: 1. ARR je zasnovana na knjigovodstvenim konvencijama koje se često razlikuju od zemlje do zemlje, što dovodi u pitanje izračunavanje stvarnog profitabiliteta projekta, 2. Ne uzimanje u obzir vremenske preferencije novca, 3. Defavorizovanje cash flow projekta, 4. Dileme u izračunavanju profita, 5. Problem izbora zerprezentativne godine i u tom slučaju zanemarivanje ukupnog korisnog vijeka projekta itd.

Zbog toga se ARR u savremenim investicionim istraživanjima može koristiti: kao pomoćna metoda u evaluaciji manjih projekata, kod kratkoročnih investiranja, u uslovima samofinansiranja projekta, pri obračunu profitabilnosti ukupnog investicionog troška kada tokom životnog vijeka projukta bruto profiti i troškovi neznatno variraju, pri preliminarnom vrednovanju nekog projekta, te u slučajevima nedovoljnog broja informacija u procesu projektovanja i projektnim analizama.

Neke od navedenih nedostataka ARR metode pokušalo se ispraviti tzv.metodom punog povrata. Ona se temelji na utvrđivanju vremena potrebnog za puni povrat uloženog kapitala u neki projekat ukoliko se radi o pojedinačnim projektima, odnosno iznalaženju najkraćeg perioda povrata ukoliko se radi o vrednovanju više projekata. 

12.  Kapitalni koeficijent

Postoje različite vrste kapitalnih koeficijenata, a prevladavaju termini: kapitalni koeficijent, koeficijent efektivnosti, marginalni koeficijent efikasnosti itd.,  koji imaju određenu primjenu, pogotovo u ekonomskim analizama zemalja u razvoju. Efikasnost investicija može se izraziti odnosom sume investicionih sredstava (I) i efekata (E) investicije. Ovaj ekonomski parametar u literaturi se najčešće naziva prosječnim kapitalnim koeficijentom: K = I/E. Ovaj kapitalni koeficijent pokazuje koliko monetarnih jedinica investcija otpada na monetarnu jedinicu efekata iz te investicije. U savremenim investicijskim istraživanjima i praksi razvijenih zemalja ovaj kapitalni koeficijent se rjeđe upotrebljava s obzirom na znatan broj nedostataka kao što su: davanje prednosti investicijama koje daju efekte u kratkom roku, zapostavljanje dugoročnih efekata investiranja, davanje prednost manje produktivnim niskokapitalnim projiktima, ne uzimanje u obzir sekundarnih efekata itd. I pored navedenih nedostataka ovaj kapitalni koeficijent je dosta prisutan u investcionim analizama nedovoljno razvijenih zemalja usljed toga što je kapiral na tim prostorima dosta oskudan faktor.

Recipročni izraz kapitalnog koeficijenta: e = E/I jeste koeficijent efektivnosti koji predstavlja odnos efekata investicija i veličine investicija i kao takav omogućava komparaciju različitih investicionih mogućnosti granski i regionalno. Efikasnost investivija se može izraziti i putem marginalnog kapitalnog koeficijenta koji predstavlja odnos priraštaja investicija (I) i prirast efekata (E) od tih investicija:  = ∆I/∆E.

Marginalni kapitalni koeficijent ukazuje u koje se vremenu posmatrana investicija kroz ostvarene efekte u potpunosti reprodukuje. Efikasnija je ona investicija čiji je marginalni kapitalni koeficijent manji. Ovaj kriterij se najčešće primjenjuje kod investiranja u rakonstrukciju, modernizaciju ili proširenje proizvodnih objekata. Recipročan izraz marginalnog kapitalnog koeficijenta je marginalni koeficijent efektivnosti ili investicioni učinak. To je jedan od važnijih kriterija u investicionim odlukama s obzirom da svaki poduzetnik ima za cilj povećanje rentabiliteta dodatnog kapitala. On ne mjeri efekat ukupnih investicija u neko projekat, odnosno ne mjeri uštede koje daje ukupna suma investicija već mjeri samo dodatne uštede u eksploatacionim troškovima, koje su posljedica dodatne investicije u kapitalni intenzivniju varijantu u odnosu na varijantu koje je manje kapitalno intenzivna za istu vrstu proizvodnje.

 

13.  Metode maksimalnog profita

Metoda maksimalnog profita je modifikovana metoda ARR. Ona se sastoji u tome da se stavi u odnos iznos najvećeg godišnjeg profita i inicijalne investicije. Kao referentna godina je ona sa maksimalnim profitom. Efikasniji projekat jeste onaj projekat čija je stopa maksimalnog profita veća.

Ova metoda se može algebarski izraziti:

 

            gdje su:

Pretpostavke za primjenu metode maksimalnog profita, makar i kao pomoćne metode u investicionim analizama, su:

Projekti koji se kompariraju treba da imaju približno jednaku distribuciju po godinama života projekta i

Projekti koji se kompariraju treba da su približnog vijeka trajanja.

 

14.  Metode prosječnog profita

Ova metoda upoređuje ukupan profit u toku vijeka projekta sa inicijalnom veličinom investicije tj.:

 

            gdje su:

 

 

Slabosti ove metode su:

Ona daje prednost projektima sa većim prosječnim profitom bez obzira na distribuciju profita po godinama u toku vijeka projekta,

Eliminiše projekte sa naizgled manjim profitom, mada njegov ukupan profit usljed povoljnijeg rasporeda po godinama, može da bude znatno veći,

Kao i kod ostalih tradicionalnih metoda ne vodi se računa o mogućnosti reinvesta profita i naravno vremenskoj vrijednosti novca.

 

Ova metoda se često koristi, u nešto izmijenjenoj verziji, kao preliminarna metoda u savremenoj njemačkoj praksi. Polazi se od pretpostavke da investicijski projekti vežu za sebe različito visoki kapital pa se pokušava staviti u odnos investicijski profit prije kamata i inicijalni investicijski ulog. Tako se dobija relativni kriterij za preliminarne investicijske analize:

 

Zavisno od dužine investiranja, u račun se može uzeti i prosječna investicijska vrijednost što ne mijenja ništa u komparaciji relativnih prednosti projekta.

 

15.  Marginalna efikasnost kapitala

Jedan od preliminarnih kriterija za donošenje investicijskih odluka je i marginalna ekifasnost kapitala:

 

            gdje su:

                        MEC – marginalna efikasnost kapitala

                        B – koristi projekta

                        C – troškovi projekta

 

Sve dok je MEC>1 isplati se investirati u određeni investicijski projekat po ovoj metodi.

 

16.  Koeficijent rentabilnost investicija

Koeficijent rentabiliteta investicije(prosječna stopa rentabiliteta) se koristi kao mjerilo efikasnosti projekta u investicionoj praksi. Dobija se kao rezultat odnosa razlike ukupnih koristi i troškova i investicionog troška projekta, tj.   

Gdje su:  -koeficijent rentabiliteta investicije ,B -ukupne koristi projekta, C -ukupni troškovi projekta, I -investicioni  troškovi projekta.

Atraktivniji je onaj projekt gdje je koeficijent rentabiliteta veći, a ako je on ravan nuli efikasnost investiranja je na granici, odnosno projekt ne obebjeđuje reinvest kapitala.Pri ovoj metodi se smatra da je povoljniji onaj investicioni projekt u kome je prosječna stopa rentabilnosti veća,a isplati se investirati ako je koeficijent rentabiliteta() veći od kamatne stope, tj. >K%

Za njenu dosljednu primjenu u preduzećima bi trebalo definisati normu rentabiliteta ili kritični koeficijent rentabilnosti.Slabosti ove metode su brojne: nedefinisami ekonomski vijek projekta, problem izbora reprezentativne godine u kojoj će se izvoditi ekonomski račun, i što je karakteristika svih nediskontnih metoda, zanemarivanje vremenske preferencije novca.

 

17.  Metode buđetiranja kapitala i njihova primjena u procesu evaluacije investicijskih projekata

U njegovoj savremenoj interpretaciji, budžetiranje kapitala bi obukvatilo investicione odluke koje se odnose na ulaganja u fiksnu imovinu(osnovna sredstva).U tom kontekstu, izraz capital bi se odnosio na fiksnu imovinu koja se koristi u proizvodnji dok bi izraz budget predstavljao detaljno projektovane izlaze(inflows) i ulaze(outflows) za vrijeme nekog budućeg perioda,odnosno plan za alokaciju ograničenih resursa.Capital Budget ,prema tome, jeste šema planiranih troškova za fiksnu imovinu,a Capital Budgeting bi bio ukupan proces analize projekta i odlučivanja koje od njih uključiti u Capital Budget. Budžetiranje projekta predstavlja proces predviđanja sredstava neophodnih za njegovu realizaciju,odnosno proces analiziranja potencijalnih kapitalnih troškova i donošenja odluke o investicijama koje će firma preuzeti.

Odluke budžetiranja kapitala su vjerovatno najvažnije odluke koje investicioni menadžer donosi jer zahtjevaju od firme da:

1. Determiniše trošak projekta2. Procijeni očekivani cash inflows projekta i rizike cash flow-a3. Utvrdi odgovarajući trošak kapitala za diskontovanje cash flow-a4. Determiniše sumu sadašnjih vrijednosti očekivanog cash flow-a

U investicijskoj literaturi se pristup budžetiranja razmatra kao budžetiranje „odozgo na dole“,pri čemu se kompletan projekt izbudžetira na taj način što se dekonponuje na specifične zadatke koji predstavljaju podprojekte, nakon čega niži upravljački slojevi nastave dalje dekompoziciju na radne operacije i budžetiranje „odozdo na gore“, pri čemu se identifikuju osnovni projektni zadaci.

Na proces budžetiranja kapitala utiče mnogo faktora koji ga čine veoma.Efekti odluka budžetiranja kapitala su veoma bitni s obzirom da su to dugoročne odluke koje moraju biti zasnovane i na dugoročnim prognozama.Naime,ako preduzeće investira previše ono može napraviti suviše velike troškove bez odgovarajućih efekata,a ako ne investira dovoljno ono može sa zastarjelim kapacitetima i tehnologijom postati nekonkurentno ili izgubiti svoj udio na određenom tržištu.Proračun vremena je takođe bitan aspekt budžetiranja kapitala s obzirom da investicioni kapital treba biti dostupan na vrijeme.Dugoročne investicije treba planirati unaprijed u skladu sa tražnjom proizvoda ukoliko se namjerava održati ili povećati nivo prodaje.

Efektivni Capital Budgeting može poboljšati proračun vremena i kvalitet novonabavljene fiksne imovine.Veće investicione nabavke fabrika,opreme ili proizvodnih linija treba ranije definisati.Ranije predviđeni rast tražnje i sinhronizovano investiranje u fiksnu imovinu,u cilju ekspanzije proizvodnje,omogućava preduzeću da izađe u susret očekivanoj tražnji. Budžetiranje kapitala je važno zato što za ekspanziju kapitalne imovine i rast prodaje u preduzeću treba brižljivo planirati i kapitalne resurse te utvrditi obim finansiranja na period od više godina,tj. osigurati dovoljno kapitala u tu svrhu u dugoročnom periodu.

Važan aspekt procesa budžetiranja kapitala je i njegova naknadna kontrolna funkcija koja podrazumijeva komparaciju ostvarenih i očekivanih rezultata projekta te objašnjenja uzroka eventualnih razlika.Mnoge kompanije traže od svojih operativnih dijelova da rade mjesečne izvještaje u periodu od 6 mjeseci od početka investiranja i kvartalne izvještaje sve dok projektni rezultati ne ispune očekivanja.

S toga naknadna kontrola može imati više namjena:

Poboljšanje prognoze projektnih rezultata jer,kada su donosioci investicionih odluka primorani da kompariraju svoje prognoze s ostvarenim rezultatima projekta,postoje izgledi da se te prognoze poboljšaju s obzirom da ljudi sve rade bolje ukoliko se zna da je to podvrgnuto nekoj kontroli

Poboljšanje projektovanja s obzirom da treba imati u vidu i činjenicu da kada su investicioni menadžer ili njegov tim dali prognozu realizacije određenog investicionog projekta oni su na taj način stavili svoj ugled u pitanje,pa će i njihovi podređeni u investicionom procesu nastojati da ostvare ili pak poboljšaju prognozirane rezultate.

Naknadna kontrola nije jednostavan proces s obzirom da je svaki element prognoze cash flow-a nesiguran u manjem ili većem obimu,što otežava samo kontrolu kao i obrazloženje eventualno neostvarenih prognoza.

 

18.  Metoda perioda povrata

 

Metoda perioda povrata(engl. pay off or pay back) u literaturi je poznata i kao, period otplate,period nadoknade,period amortizacije..i predstavlja vrijeme u kome se investicioni ulog vraća investitoru u potpunosti.Ona se definiše kao broj godinapotrebnih da se investirani iznos u određeni projekt izjednači s iznosom koji će generirati investicija nakon njene tržišne potvrde.Period povrata,dakle, mjeri potrebno vrijeme da bi investicija proizvela dovoljno vlastitog cash flow-a za pokriće inicijalnog investicionog uloga.To se može izraziti jednačinom:   

Gdje su:  I-inicijalna vrijednost investicije, P-rok otplate, CF-godišnji neto cash flow

Ukoliko je riječ o pojedinačnom projektu on je prihvatljiv ako je p gdje je  kritični rok otplate.

Pri definisanju najdužeg prihvatljivog perioda povrata,donosilac investicione odluke bi trebalo da se pridržava određenih principa,kao što su:ovaj period ne može biti duži od vijeka projekta,što je tehnički progres brži ovaj period treba da je kreći,ovaj period preferira projekt sa bržim povratom kapitala,ovaj period veliku pažnju obraća na likvidnost firme itd.Osim toga, investicija je naravno efikasnija što je kraći period povrata.

Metoda perioda povrata,dakle ne mjeri rentabilitet investiranja u projekt već mjeri vrijeme u kome će projekt opterećivati donosioca investicione odluke.Pomenuta formulacija perioda povrata, ovisno o tome da li se radi o novim ili dodatnim ulaganjima, može se matematski izraziti:                                                 , odnosno  

Gdje je: t-period povrata, a svi ostali simboli su objašnjeni u gornjoj formuli.

 

19.  Neto sadašnja vrijednost

Metoda neto sadašnje vrijednosti je jedna od najvažnijih metoda za ocjenu efikasnosti investicionih projekata.Ona spada u savremene Capital Budgeting metode koje se danas najčešće primjenjuju u projektnom planiranju.Korištenje ove metode zahtijeva skicu relevantnih priliva i odliva gotovine i tabelu složenih kamata.

U osnovi, metoda NPV projekta se zasniva na razlici zbira svih diskontovanih godišnjih efekata investicije(tj.koristi minus troškovi bez amortizacije) u toku određenog perioda efektuiranja uz datu diskontnu stopu i očekivane sadašnje vrijednosti inicijalnog iznosa investicije, ili matematski napisano: NPV=B -C- 

Imajući u vidu već spomenutu definiciju NPV, uz dati uslov da se kapital ulaže odjedanput, proizlazi da je :           , razlika -  se može obilježiti sa  .

Ukoliko se u račun uključi i rezidualna vrijednost  (), onda se na ovu gornju formulu na kraju samo ta rezidualna vrijednost sabere.

 

 

20.  Prednosti i slabosti neto sadašnje vrijednosti

Navjeća prednost NPV metode, jeste što uzima u obzir preferenciju vremena u čitavom viijeku projekta, što pod određenim uslovima daje zadovoljavajuće rezultate. Ona je otklonila mnoge nedostatke tradicionalnih metoda, već dugo vremena se primjenjuje kao jedan od najvažnijih kriterija pri donošenju investicionih odluka. NPV se moće koristiti i kao veoma pogodan i prakičan instument u procesu evaluiranja projekata. Osim toga, ona nalazi svoju primjenu i u drugim analitičkim procesima kao što je akvizicija. NPV ima i jedno veoma važno svojstvo – svojstvo aditivnosti (NPV različitih projekata se može sumirati)  NPV(A,B,C) = NPV (A)+NPV (B)+NPV (C). Pravilo koje smatra da ipravan odgovor za sve investicione odluke glasi „izračunajte sadašnju vrijednost iz svake pojedinačne moguće odluke. Tada uvijek odaberite onu investiciju koja daje maksimalnu sadašnju vrijednost.“. metoda NPV je posebno primjenjiva u slučajevima sukcesivnog investiranja kapitala u neki projekt. Manje ili više uočljive, lošije strane su:

Subjektivizam u prognozi budućih veličina projekta Zanemarivanje strukture koristi i troškova u jedinici vremena Nedovoljno vođenje računa o iznosu potrebnog investicionog kapitala Nedovoljna pogodnost u uslovima kada se radi o izboru više investicionih alternativa Ona ne može biti odlučujući selektivni kriteriji za procjenu ekonomske efikasnosti

projekta već može poslužiti samo kao indikator opravdanosti investiranja.

Najveća slabost NPV metode se ogleda u problematici subjektivnog izbora individualne diskontne stope. Izbor stope diskonta je, ovisan od niza relevantnih faktora čiju jačinu i intenzitet je veoma teško kvatificirati. Individualna diskontna stopa treba da bude mjera „normalnog profita“. Smatra se da bi ona trebala da bude viša od kamatne stope s obzirom na veći rizik kod ulaganja u odnosu na ukamaćivanje. Pored problema s diskontnom stopom u procesu projektnog planiranja odavno je uočeno i da NPV metoda ne vodi dovoljno računa ni o dužini aktivizacionog perioda investicije, pomenuti treba da ova metoda ne vodi mnogo računa ni o ukupnom obimu kapitala, kako u inicijalno investicionom tako i u eksplotacionom vremenskom periodu.

 

21.  Interna stopa povrata

Interna stopa povrata (internal rate of return – IRR) ili interna stopa prinosa, jeste intefralna i relativna mjera kvaliteta investiranja koja se pri evaluaciji investicija koja se pri evaluaciji investicija definiše kao ona diskontna stopa pri kojoj se izjednačavaju inicijalna vrijednost investicije i sadašnja vrijednost razlike budućih koristi i troškova projekta, drukčije rečeno to je ona diskontna stopa koja NPV projekta svodi na nulu. Kod IRR nepoznata diskontna stopa koja treba da izjednaći investiciona sredstva i efekte svedene na NPV. Ta diskontna stopa je ustvari IRR investicionog projekta. Izraz IRR, kako navodi, prvi je upotrijebio K. Boulding 1935.godine.

IRR se zasniva na pretpostvaci da se novčani tokovi reinvestirani kao interna stopa povrata. Ukoliko se analiziraju projekti koji su međusobno vezani, IRR se može dovesti do rezultata koji nije konzistentan s rezultatom dobivenim na osnovu primjene metode NPV.  Iz definicije IRR roizilazi da se ona može definisati i kao diskontna stopa pri kojoj je razlika između ukupnih diskontovanih prihoda i troškova jednaka ukupnom iznosu inicijalne vrijednosti investicionog projekta, odnosno

n          Vk  

∑      ---------  - Io = 0

k=i    (1+i)k

gdje su:  -i – interna stopa rentabiliteta (IRR)

                Vk-neto cash flow projekta

                n – ekonomski vijek trajanja projekta

                I0 - inicijalna investicija

 

        NPV

                       Prihvatiti           odbaciti       

 

 

 

 

 

 

                                                                                    Str.224

0   io

iz predhodne slike vidimo kretanje NPV za različite vrijednosti od i. Kada diskontna stpa i raste počev od nule, sadašnja vrijednost opada i pozitivna je za i < io , a negativna i>io. Kada je i=io neto sadašnja vrijednost je nula, projekt će biti prihvačen ako je i ≤ io.

Problem kod IRR je da dva međusobno isključiva projekta ne mogu biti prihvaćena zajedno , kod projekata koji nisu uzajamno isključivi jasno je das je opravdaniji onaj koji ima višu IRR iznad zadane norme efektivnosti, odnsono alternativne upotrebe kapitala. IRR metoda se upotrebljava samo kod ocjene redosljeda investiranja u međusobno neisključive investicione projekte.

Ukoliko je riječ o projektima s anuitetnim jedakim godišnjim tokom, odnosno o projektima kod kojih se ulaganje vrši u jednom trenutku, a investicija treb da donese n jedakih prinosa.

Kod projekta s neujednačenim godišnjim novačnim tokom, odnosno kod projekta gdje se ulaganje vrši u jednom trenutku ili u više godina, a prinos od investicije nije konstantan po godinama, utvrđivanje IRR je znatno komplikovanije. Ovdje se mora primijeniti tzv. metoda pokušaja i greške.

 

22.  Dobre i loše strane interne stope povrata

IRR metoda je jedna od načešće korištenih metoda u savremenim investicionim istraživanjima proračunima. Brojne su prednosti ove metode u savremenoj evaluaciji investicija, a među njima treba, naznačiti slijedeće:

U uslovima ograničenih sredstava IRR je relativno dobra metoda, pogotovo pri evaluiranju projekata s dugoročnim  periodom eksploatacije, pri čemu je teško odrediti diskontnu stopu

IRR bolje odmjerava rizik i efikasnost investiranja od drugih alternativnih metoda Posebno je pogodna za investicije s jednakim koristima i troškovima te u slučajevima

kada su investiciona sredstva ograničena Ona ne zahtjeva planiranje diskontne stope u procesu vrednovanja projekta IRR je pogodnija u slučajevima kad se odlučuje da li neki projekt treba privatiti ili

odbaciti nego u slučajevima izbora između više projekata Može se korisno upotrijebiti pri odlučivanju izbora za investiranje u vlastite projekte ili

pozajmljivanje vlastitog kpaitala za investiranje u tuđe projekte Pomoću IRR se moće odrediti maksimalna kamatna stopa pri angažovanju tuđih izvora

u projekte, IRR determiniše povrat na investirani kapital, signalizirajući istovremno maksimalnu

kamatnu stopu na zajmove projekata koju ovaj može otplaćivati Uzima u obzir vremensku vrijednost novca, što omogućava, između ostalog,

međuprojektnu komparabilnost i jednostavno rangiranje projekata, Razumljiva je ljudima u preduzeću gdje je najčešće indentifikuju s kamatnom stopom Njome se može detaljnije analizirati svaki investicioni projekat i uzeti, pri tome, u obzir

mnoge relevantne faktore.

Pored navedenih prednosti pri procjeni efikasnosti savremenih investicionih projekata, uočene su i mnoge slabe strane IRR metode:

Nedovoljno respekovanje vremenske preferencije novca s obzirom da njena visina proizilazi iz razlike diskontovanih rezultata

Problemi pri planiranju i usvajanju minimalne stope kojom se izračunata IRR komparira Dosta komplikovan računski postupak kojim se izračunava IRR IRR se ne moće koristiti ukoliko se u životnom vijeku projektno javljaju negativna

razlika koristi i troškova, ili obilnije investiranje u zamjene jer tada NPV projekta može primjeniti predznak više od jedanput ukoliko se diskontovanje vrši po različitim diskontnim stopama

IRR izrazito defavorizuje dugoročne projekte i vrlo je opasna za bazične industrije koje karakerišu dugoročni i kapitalno intenzivni projekti

Ova metoda može dovesti do pogrešnih zaključaka o efikasnosti projekta kada se kompariraju dva ili više međusobno isključivih projekata pa je u tom slučaju bolje koristiti NPV

Za praktično korištenje IRR je potrebno dodatno obrazovanje za rad sa složenim interesom, što zahtjeva vremena

Kod metode IRR, posredno izražena stopa reinvesta će se razlikovati ovisno od cash flow svakog posmatranog projekta pa će se za projekte sa viskom IRR pretpostaviti i visoka stopa reinvesta i obratno.

IRR kao što je poznato, samo je relativna mjera efikasnosti projekta koja daje podatke o prosječnoj godišnjoj profitabilnosti, ali ne i o iznosu koja o profitabiliteta te je korisno IRR kombinovati s NPV projektom.

Imajući u vidu sve njene pomenute nedostatke, nameće se logično pitanje: zašto se ova metoda uopšte danas koristi u vrednovanju projekata? Zato što mnogi menadžeri smatraju  da je jednostavnije interpretirati IRR nego NPV. IRR je vrlo praktična sve dok se firma ne sretne s isključivim projektom.

 

 

23.  Modifikovana IRR

Modifikovana interna stopa povrata je stopa povrata koja izjednačava sadašnju vrijednost troškova sa sadašnjom vrijednošću njegove konačne vrijednosti. Konačna vrijednost je vrijednost koja će se akumulirati na kraju vijeka trajanja projekta sastavljajući gotovinske prilive projekata po određenoj stopi, obično trošku kapitala, u periodu između nastanka gotovinskih priliva i kraja životnog vijeka projekta.

 

PV troškova= 

 

MIRR se izračunava u tri koraka:

1.procjena sadašnje vrijednosti troškova

2.sastavljanje konačne vrijednosti

3.utvrđivanje diskontne stope (MIRR) koja izjednačava konačnu vrijednost sa sadašnjom vrijednošću gotovinskih odliva.

 

Pravila odlučivanja za MIRR:

za nezavisne projekte prihvatamo projekat ako je MIRR jednaka ili veća od zahtijevane stope povrata projekta, a odbacujemo projekat ako je MIRR manja od zahtijevane stope povrata.

 

Prednosti MIRR u odnosu na IRR

MIRR pretpostavlja da su cah flow-i svih projekata reinvestirani na troškove kapitala, dok obična IRR pretpostavlja da se cash flow od svakog projekta reinvestira na vlastitu IRR projekta.

MIRR osigurava nedvosmislen signal o prihvatanju/odbijanju kada su višestruke IRR moguće

Nedostatk MIRR, je što neće moći dati odluku kojom se maksimalizira vrijednosti, kada se koristi za poređnje međusobno isključivih projekata sa različitim obimom investiranja ili različitim rizikom.

24.  Indeks profitabilnosti

Indeks profitabilnosti se izražava kao odnos diskontovane vrijednosti svih budućih cash flow projekta i poletnih troškova investiranja, odnosno sadašnje vrijednosti svih investicionih izdataka u projektu. PI mjeri relativnu profitabilnost bilo koje investicije.

 

PI = PV gotovinskih priliva projekta(cash flow-a projekta)

 PV gotovinskih odliva(investicionih troškova)

 

Pravila odlučivanja za PI:

Kada je PI ≥ 1 (odnosno NPV pozitivna) projekt je, sa stanovišta PI prihvatljiv i obratno, ukoliko je PI < 1 (odnosno NPV negativna) projekat treba odbaciti.

 

Prednosti PI mjere su

PI metoda otkriva procenat po kojem bi investicija trebala da poveća blagostanje investitora na svaku investiranu KM

PI pristup u potpunosti uzima u obizr vremensku vrijednost novca i sve gotovinske tokove tokom vijeka trajanja projekta

PI služi kao mjera za granicu greške

 

Nedostaci PI pristupa

Donosioci odluka su naučeni da interpretiraju NPV iznose ili IRR i mogu imati poteškoće u razumjevanju toko toga zašto je investicija dobra ako joj je PI veći od 1

PI tehnika moe dovesti do neispravnih odluka kada se koristi kod poređenja međusobno isključivih projekata.

25.  Odnos koristi i troškova

Odnos koristi/troškova se u literaturi često poistovjećuje sa metopdom PI, što svakako nije opravdano. Ova metoda je ustvari, odnos sadašnje vrijednosti cash flow-a (priliva gotovine) i sadašnje vrijednosti cash outflow-a (odliva gotovine)

Kao i kod PI, projekat je prihvatljiv ako je BCR ≥ 1, a nije prihvatljiv ako je BCR < 1. 

Ova metoda ima određene prednosti (vremenska preferencija, jedno rješenje, ...) ali i karakteristične slabosti (npr.određivanje stope diskonta).

 

Njena primjena u savremenim investicijskim ralunicama je rjeđa s obzirom da je u potpunosti zamjenjuju druge evaluacione tehnike.

 

 

26.  Metoda anuiteta

Suština anuitetne metode je  da se diskontovane koristi i diskontovana ukupna ulaganja projekta pretvore u ekvivalentan niz sa članovima jednake veličine te se tako  dobiju prosječne godišnje koristi i prosječne investicije (raščlanjene na godišnje dijelove i dodate operativnim troškovima investicije). To uprošćavanje se vrši oslanjanjem na anuitetni faktor koji uključuje zbir godišnje amortizacije i iznos godišnje kapitalizacije investicije, jednak je tokom cijelog vijeka projekta i glasi:

                              a = (1+i)² x i / (1+i)²-1 = Vni

gdje su: a - anuitetni faktor 

                 n - vijek eksploatacije projekta

                 i – diskontan stopa

Ukoliko su godišnje koristi veće od godišnjih troškova (B>C, odnosno B-C> 0), investicija će po ovoj metodi biti efikasna. Ukoliko, treba birati jednu od alternativa, onda je povoljnija ona s većom razlikom godišnjih koristi i godišnjih troškova.

Kod ove metode je bitno raspolagati podacima o sljedećim ekonomskim veličinama :

Obim investiranja Koristi i troškovi iz tekućeg poslovanja projekta Vrijeme efektuiranja projekta Diskontna stopa

 

 

27.  Opcija „napuštanja“ projekta u procesu Capital Budgetinga

U nekim slučajevima, u projektu treba napraviti promjene koje će direktno uticati na cash flow-ove, tj. ekonomski vijek projekta. Upravljačke opcije projekta mogu biti npr. opcija mijenjanja (povećanja ili redukcije) proizvodnje ovisno od promjene uslova i opcije odgode, odnosno čekanja. U nekim slučajevima je moguća i situacija pri kojoj projekt treba „napustiti“ cijeneći da se ulazi u razdoblje manjeg ili većeg gubitka investiranog kapitala, a da se odustajanjem od dalje realizacije  projekta može ostvariti određeni profitabilitet. Projekt se „napušta“ ako njegova vrijednost „napuštanja“ premašuje sadašnju vrijednost kasnijih budućih cash flow-a, pri čemu se može povećati vrijednost investicije tj.

Vrijednost projekta= NPV bez opcije „napuštanja“ +Vrijednost opcije „napuštanja“

Vrijednost „napuštanja“ je ustvari jednaka neto „spašenoj“ vrijednosti. Vrijednost „napuštanja treba posebno razmatrati u procesu Capital Budgetinga s obzirom da se može jedan, inače neprihvatljiv projekat, učiniti efikasnim te je neophodno definisati ekonomski vijek trajanja projekta koji maksimalno povećava njegovu NPV, odnosno maksimizira bogatstvo dioničara. U savremenoj poslovnoj praksi investicioni projekt se napušta prodajom preostale aktive ili njenim preusmjeravanjem u druge aktivnosti preduzeća po isteku određenog vremena njegove eksploatacije ili obustavljanjem proizvodnog procesa u cilju eliminacije očekivanih gubitaka. U svakom slučaju, ukoliko se u toku trajanja investicionog projekta očekuju gubici, jednu od ovih mogućnosti treba obavezno poduzeti.

 

 

28.  Uslovi i ograničenja primjene Capital Budgeting metoda u procesu evaluiranja investicijskih projekata

a) PROBLEM IZBORA INVESTICIJSKIH PROJEKATA PRI KORIŠTENJU NPV I IRR

U ekonomskom vrednovanju  pojedinih investicionih alternativa, ne treba se oslanjati na jednu metodu kao mjerilo efikasnosti projekta, nego je u cilju procjene profitabiliteta projekta potrebno primjeniti više metoda u međusobnoj kombinaciji.

Tražeći mogućnosti da se na najpovoljniji način investira raspoloživi kapital bitno je utvrditi njihov redoslijed u investiranju. Ako se raspolaže s projektima od kojih su jedni komaptibilni i drugi nekompatibilni  treba odabrati one varijante koje će imati prioritet pri investiranju. Kada je riječ o kompatibilnim  projektima u uslovima utvrđene norme efikasnosti, svi investicioni projekti, čija je NPV>0 vrijedni su da se dalje valorizuju i u pravilu se odabiraju one investicione alternative koje obećavaju najveći diskontovani ostatak, pri onoj diskontovanoj stopi koja je jednaka važećoj normi efikasnosti. Ukoliko se radi o nekompatibilnim projektima u uslovima određene norme efikasnosti i limitiranog investicionog kapitala, rangiranje, tj. izbor projekta se vrši na osnovu NPV. U takvim uslovima, ukoliko veći broj projekata ima pozitivnu NPV, a raspoloživi investicioni kapital je ograničen, moguće je:

Povećati diskontnu stopu sve dok se ne smanji broj projekata s pozitivnom NPV, odnosno ne svede na zadovoljavajući broj;

Izabrati one projekte koji imaju najveću NPVR tj. odnos NPV i sadašnje vrijednosti investicija (NPV/I).

Iz svega navedenog proizilazi da je primjena kriterija NPV dovoljna u slučaju da projekt treba prihvatiti ili odbaciti, uz uslov da je IRR veća od norme efikasnosti (najčešće kamatna stopa). Međutim, ako se radi o izboru između više komparabilnih projekata  metoda IRR nije adekvatna.

 

b) MEĐUZAVISNOST I PROTIVRJEČNOST NPV I IRR U PROJEKTNOM 

    PLANIRANJU

Danas najčešće upotrebljavani i teorijski najizgrađeniji kriterij izbora projekta jesu oni koji se temelje na NPV i IRR, a za odluku o redoslijedu atraktivnih investiranja u 2 ili više projekata od značaja su najviše veličina pozitivne NPV i visina IRR, između kojih postoji uska međuzavisnost. Najprije treba definisati cash flow projekta metodom NPV, uvrdivši prinose projekta i primijenivši egzogenu datu stopu koja predstavlja oportunitetni trošak investiranja te, diskontovati buduće koristi i troškove da bi bili komparabilni u datom trenutku. Ukoliko je NPV>0, odnosno kada je IRR veća od cijene kapitala projekt je cjelishodan i može se prihvatiti. U drugom slučaju  profitabilitet projekta se utvrđuje komparacijom IRR sa stopom norme efikasnosti kao njenog oportunitetnog troška, a ukoliko je IRR veća od te definisane norme efikasnosti, projekat je naravno prihvatljiv. U vezi IRR, problemi se javljaju zbog mogućnosti da IRR dobije nekoliko rješenja ili da uopšte nema realnog rješenja. To je moguće ukoliko se prinosi projekta mijenjaju i sadrže negativne iznose. Takođe, problem je implicitna pretpostavka pri utvrđivanju IRR projekta da se svi  prinosi u životnom vijeku projekta moraju neizostavno reinvestirati po istoj stopi.

Obje metode daju odgovor na pitanje koliko projekata prihvatiti  i koji od međusobno isključivih projekata izabrati. Po kriteriju NPV, treba prihvatiti sve nezavisne projekte čija je NPV veća od nule i onaj isključivi projekt koji treba da donese najveću NPV, a po kriteriju IRR, treba usvojiti nezavisne projekte kod kojih he IRR veća od date norme efikasnosti i izabrati onaj od više međusobno isključivih projekata koji ima najveću NPV.

 

C) PROBLEMATIKA RANGIRANJA I SELEKCIJE INVESTICIONIH PROJEKATA

 

Ukoliko preduzeće planira investiranje u više projekata, veoma je bitno utvrditi redoslijed u procesu investiranja. Odluke o izboru investicija, odnosno o prioritetima investiranja, dobijaju na značaju ukoliko se ne raspolaže kapitalom za finansiranje svih raspoloživih projekata, odnosno ako se realne mogućnosti svode na finansiranje određenog broja projekata u skladu s raspoloživim sredstvima. Ukoliko više projekata ima inicijalne investicije približne veličine i relativno ujednačenu dinamiku neto cash flow-a, optimalna selekcija  se može izvršiti metodom NPV ili metodom IRR jer će oba metoda davati identične rezultate pri utvrđivanju rang liste investicionih projekata. Međutim, ako se, pak projekti razlikuju po veličini inicijalnih investicija ili imaju neujednačenu dinamiku neto cash flow-a, njihovo rangiranje po NPV ili IRR daće različite rezultate. U tom slučaju, u principu se od nezavisnih projekata odaberu oni alternativni projekti koji daju najveći diskontovani ostatak pri diskontnoj stopi koje je jednaka planiranoj normi efektivnosti kapitala (najčešće kamatnoj stopi na tržištu kapitala za dugoročne investicione zajmove). Poslije toga se vrši rangiranje tako odabranih projekata prema visini IRR.

Rangiranje i selekcija investicionih projekata su utoliko značajniji u preduzeću ukoliko ono ima više problema sa raspoloživim investicionim kapitalom, a planira brži rast i razvoj. Zbog toga je neophodno odabrati one projekte koji će donijeti što ekspanzivniji rast, a ostaviti po strani projekte koji to onemogućavaju. Rangiranje i selekcija se mogu vršiti samo među nezavisnim investicionim projektima, međusobno isključivi projekti se uključuju u listu nezavisnih projekata tek nakon selekcioniranja među njima.

 

 

29.  Racionalizacija kapitala kao specifičan problem u procesu Capital Budgetinga (str.270)

 

Razlozi za racionalizaciju kapitala su mnogobrojni, ali su, kao sto je pomenuto, najcesci sto neke firme nerado angazuju eksterno finansiranje u svojoj investicionoj politici.Menadzment firme, naime, ne zeli koristiti zaduzivanje, s obzirom na probleme koji eventualno mogu usljed rizika nastati u buducnosti.On moze, dakle, imati averziju prema zaduzivanju i zelju da odrzi odredjeni nivo glasacke kontrole, zanemarujuci opsti cilj, tj. Maksimizaciju sadasnej vrijednosti preduzeca.Prednost se, dakle, daje sigurnosti i kontroli u odnosu na dodatne profite.Ovdje, medjutim treba obavezno  napomenuti tri

stvari :

Prvo:  Limitiranje investiranaj ne mora biti nuzno neracionalno

.Vlasnici, ili menadzment neke privatne firme, mogu procijeniti da raspolazu s dovoljno kapitala i odluciti da preferiraju uzivanje u vec zaradjenom, umjesto da i dalje investiraju u manje ili vise rizicne poslove.

Drugo: Neispravno je kao racionalizaciju kapitala tretirati situaciju u kojoj firma ne moze da proda dodatne vrijednosne papire po trzisnim cijenama s obzirom da trziste ne prihvata njene emisije.To, naime, ukazuje da je cijena kapitala u porastu teda bi marginalnu cijenu kapitala trebalo povisiti.

Trece: Firma, u nekim slucajevima, mogu limitirati investiranej iz razloga sto nemaju dovoljno drugih resursa.Npr. neka firma moze procijeniti da s raspolozivim menadzmentom moze ostvariri maksimalnu stopu rasta od npr.8% godisnje, te na osnovu toga, limitirati investicioni

potencijal na iznos koji bi obezbedjivao stopu rsat od 8% godisnje.To takodje nije racionalizacija kapitala vec silazna revaluacija povrata projekata, ako rast prodje odredjeni limit, tj. Ocekivane stope povrata su posliej odredjene tacke padajuca funkcija nivoa troskova.

 

Sad ima ilustarcija svega ovoga na slici ,ali posto nemam printera...

ostat' cete uskraceni!

30.  Razlozi za racionalizaciju kapitala i problem selekcije investicijskih projekata

Svjetsku banku u širem kontekstu čine pet odvojenih institucija pa se službeno koristi termin Grupa svjetske banke mada se u dnevnoj upotrebi termin Svjetska banka koristi najčešće samo za Međunarodnu banku za obnovu i razvoj.

Pored Međunarodne banke za obnovu i razvoj, osnovane 1944 godine, grupa svjetske banke uključuje  još  i Međunarodnu finansijsku korporaciju, osnovanu 1956 godine, Međunarodnu asocijaciju za razvoj, osnovanu 1960 godine, Agenciju za garancije multilateralnih investicija, osnovanu 1988 godine i Međunarodni centar za rjesavanje investicijskih sporova.Proklamovani zajednički cilj svih ovih institucija je kejnzijansko rečeno „pametno, promućurno i racionalno davanje zajmova, kreditiranje i promoviranje politike ekspanzije svjetske privrede“ tj. stvaranje uslova za rast životnog standarda u zemljama u razvoju, usmjeravanjem iz finansijskih sredstava iz razvijenih zemalja u  ovaj dio svijeta, što bi u krajnjem rezultiralo redukcijom siromaštva i ubrzavanjem ekonomskog razvoja u ovim zemljama. Prema statističkim podacima, Svjetska banka godišnje pozajmljuje 15-20 milijardi USD za projekte koji se realizuju u više id stotinu zemalja svijet. IBRD u pravilu finansira razvoj u zemljama s višim GDP per capita , u principu obezbjeđuje devizni dio projekta; nikad nije jedini finansijer projekta i svi njeni zajmovi su pokriveni državnim garancijama. Rok dosjeća IBRD zajmova je najčešće 25 godina, uz kamatnu stopu koja ovisi od vrste kredita i valute u kojoj se isplaćuje.

Svoje finansijske aktivnosti IBRD, između ostalog, provodi kroz:

1. Investicijske zajmove, gdje spadaju:

-          zajmovi za specifične investicije koji se isplaćuju u ritmu dinamike izgradnje

-          sektorski zajmovi za investicije i održavanje, pri čemu je težište cio sektor, a ne konkretan projekt

-          zajmovi za programe prilagođavanja

-          zajmovi za obuku i  inovacije

-          zajmovi za tehmičku pomoć

-          zajmovi za finansijeke posrednike

-          zajmovi za hitan oporavak

 

1. Zajmovi za prilagođavanje:

-          zajmovi za stukturno prilagođavanje

-          zajmovi za sektorsko prilagođavanje

-          zajmovi za oporavak

-          zajmovi za smanjenje zaduženosti

 

Međunarodna finansijska korporacija IFC, kao afilijacija Svjetske banke, ima zadatak da unapeđuje ekonomski razvoj podsticanjem razvoja privatnog sektora u manje razvijenim zemljama članicama, proširujući na taj način djelatnost Svjetske banke.Ona investira u privatni sektor, mobiliše dopunske izvore finansiranja i nerijetko ima ulogu konsultanta privatnog sektora po određenim, najčešće investicijskim i razvojnim pitanjima.

Njeno finansijsko angažovanje se najčešće realizuje kroz:

-          tzv.A- zajmove za privatni sektor u zemljama u razvoju

-          tzv. B-zajmove sindicirane zajmove, zajmove gdje IFC obezbjeđuje sredstva zajedno sa komercijalnim bankama za projekte u zemljama u razvoju, pri čemu investitori imaju isti tretman kod sponzora projekta i zemlje domaćina

-          investiranej u rizični kapital u vidu dioničarskog učešća u privatne kompanije ili investicijks fondove u nerazvijenim zemljama, pri čemu se obično ne uzima aktivno učešće u upravljanu i td.

Međunarodno udruženje  za razvoj (IDA) ima zadatak da obezbjeđuje sredstva pod najpovoljnijim uslovima ( uz kamatu do 0,5%  godišnje s rokom dospjeća do 40 god.) za finansiranje razvojnih potreba  najsiromašnijih zemalja u razvoju.Izbor izmedju  finansiranja IBRD i IDA ovisi isključivo od ekonomskog kapaciteta i kreditne sposobnosti zemlje,a ne od specifičnosti pojedinih projekata.

Multilateralna agencija za garantovanje investicija (MIGA) podstiče priliv investicija u zemlje u razvoju, dopunjavajući tako aktivnost Svjetske banke.Ona obezbjeđuje garancije  investitorima od  nekomercijalnih, prije svega, političkih rizika i pomaže članicama Svjetske banke pri kreiranju odgovarajuće investicijske klime.

Sve ove institucije, pored navedenih razlika, imaju i mnogo toga zajedničkog s obzirom da najčešće koordinirano djeluje finansirajući visoko kvalitetne projekte koji, manje ili više, utiču na razvojne tokove u nerazvijenim zemljama.Svaki projekt se procjenjuje prema potrebama, ali i prema mogućnostima otplate od strane zemlje primaoca kapitala, što utiče ne njegovo efikasno korištenje.Uočljivo je  da je Svjetska banka uključena u sve faze projektovanja, bilo kao konsultant, aktivni učesnik, nadzorni organ i sl.pa njena aktivnosti , dakle, idu mnogo dalje od njene uloge kofinansijera projekta.Treba istaći da u okviru Svjetske banke, od 1966 god, egzistira i Međunarodni centar za rješavanje investicijskih sporova koji, pomažu da se brže odvijaju investicijsko projektne aktivnosti na međunarodnom nivou.

 

 

31.  Grupa Svjetske banke i njeno učešće u međunarodnoj investicijskoj projektnoj aktivnosti

 

32.  Projektni ciklus IBRD

Da bi se postigla što veća efikasnost investicija IBRD je jednoobrazno formulisala poseban postupak evaluacije projekta vezanih za odobravanje i realizaciju njenog zajma. Projekti koje finansira IBRD prolaze kroz poseban ciklus projekta po kome je ona nadaleko poznata ili „projektni cjevovod“  koji ima nekoliko zasebnih faza.

 Proces projektnog ciklusa započinje izradom Strategije pomoći zemlji(CAS), pri čemu se polazi od vlastire razvojne vizije te zemlje, definisane u Strategiji za smanjenje siromaštva. CAS se radi  za perid od 4 godine u konsultaciji sa vladom te zemlje. CAS podrazumijeva iscrpnu dijagnozu ekonomskog stanja i uzoraka siromaštva u zemlji-

U fazi identifikacije projekta, zajmoprimac i IBRD analiziraju prikupljene relevantne podatke o projektu. Cilj ovce faze jeste identifikovati onaj projekat koji će se optimalno inkorporirati u razvojnu strategiju zemlje. Idetifikovani projekt mora uvažavati ekonomske,finansijske,socijalne i ekološke kriterije.

Priprema projekta za procjenu je najduža i najdelikatnija faza „projektnog cjevovoda“ i ona najčešće traje od nekoliko mjeseci do 3 godine,ovisno o složenosti projekta. U tom periodu projektni timovi zajmoprimca, uz tehničku i finansijsku pomoć IBRD-a, definišu sve institucijalne, tehničke, ekonomske, finansijske i ekološke uslove i sistematski ispitane alternative za uspjeh projekta.

Faza procjene projekta započinje nakon izvršene pripreme i urađenih studija i izvještaja . za procjenu projekta je odgovorna IBRD čiji eksperti u zemlji zajmoprimca provode 3-4 sedmice. Iskustvo je pokazalo da banka u ovoj fazi mora imati aktivnu ulogu

S fazom pregovora i odobravanja projekta se formalno završava pripremna faza.

Faza implementacije i nadzora projekta je u određenom smislu najvažnija s obzirom da sveukpne koristi projekta mogu biti sagledane tek nakon implementacije. Implementacija je obaveza zajmoprimca a nadzor IBRD-a. Nadzor treba da obezbijedi ispravno izvođenje projekta.

U fazi impelmentacije i realizacije nakon završetka projekta radi se izvještaj  u kome se identifikuju dostignuća, problemi i lekcije naučene u toku realizacije.

U fazi evaluacije odjeljenje Banke za evaluaciju vrši kontrolu ostvarenih rezultata u odnosu na postavljene ciljeve.

 

33.  Projektni ciklus IFC

Međunarodna finansijska korporacija (IFC) prema svom statutu, treba da pomaže ekonomski razvoj investiranjem u produktivna privstna preduzeća, posebno u narazvijenim zemljama – članicama, zajedno sa privatnim investitorima.

Ocjenu projekta IFC  vrši putem stručnog tima. Šrvi korak u tom poslu je detaljna  analiza fizibiliti studije ili biznis plana projekta,koje rade eksperti zemlje domaćina,a ako su rezultati pozitivni, ekspertni tim IFC dolazi u misliju zainteresovanoj zemlji (2-3 sedmice).

Završetkiom posla misija priprema detaljan izvještaj za rukovodstvo IFC, a ako se on usvoji slijedi njegova šira prezentacija s preporukom za finansiranje Odboru izvršnih direktora IFC. Cijeli ovaj ciklus traje oko 6 jeseci i nakon toga mogu rezultirati projekti  koji su sposobni da se odrće u finansijskom i ekonomskom smislu.

IFC ima limite za sopstveno finansiranje projekta pa nove projekte finansira d+sa max 25 %, male projekte sa 35 %, a projekte proširenja do 50 % predvišenih troškova projekta.

 

34.  Ekonomska analiza projekta po metodologiji Svjetske banke

kod ekonomske anallize, nakon testa sa i bez projekta, veoma je bitno istraživanje mnogobrojnih alternativa za realizaciju široko postavljenjih ciljeva projekta, pri čemu se najviše koristi COST-BENEFIT analiza. Ova analiza se koristi za ocjenu projekata koji uzrokuju šire efekte na privreedu i društvo i razmatra projekt sa socijalne tačke gledišta.

Ekonomska analiza koristi se oportunitetnim troškovims koji često nemaju sbvoj monetarni izraz. Pored toga, krediti, porezi i subvencije su finansijski troškovi i nemaju tretman troška  u ekonomskoj analizi. Nasuprot tome, eksterni efekti projekta,nisu predmet finansijske analize ali često predstavljaju značajne troškove ekonomske analize.

Realizacija projekta u jednoj zemlji moze uticati na okruženje druge zemlje,npr.skreteanje( odvođenje vode) ili zagađenje granične rijeke . tredicionalana politika svjeteske banke uzima u obzir ove faktore.

Vrednovanje inputa i outputa u procesu evaluacije investicijskih projekata vrši se obračunskim cijenama. To je zbog toga što tržišne cijene,usljed nesavršenosti tržišta, ne odražavaju realno oskudnost ključnih resursa,prije svega rada i kapitala. Bitno je u određivanju obračunskih cijena definisati jedinicu etalon-numeraire za izražavanje vrijednosti svih inputa i outputa projekta, odnosno obračunsku jediniciu koja bi omogućila zbrajanje različitih,inače nesamjlerljivih veličina.

Utvrđivanje internih i eksternih cijena takođe je jedan od zadata eksperata IBRD u procesu analize,odnosno evaluiranja investicijsih projekata.

Na kraju treba istaći da se u metodologiji evaluacije investicijskoh projekata od strane IBRD,koriste diskontne metode.