ISBN : xxx-xxx-xxxx-xx-x

ชอหนงสอ : การจดการโซอปทานในธรกจสหกรณ ชอผแตง : รองศาสตราจารย จฑาทพย ภทราวาท

ผจดท ำ : สถาบนวชาการดานสหกรณ คณะเศรษฐศาสตรมหาวทยาลยเกษตรศาสตร

50 พหลโยธน ถ.งามวงศวาน ลาดยาว จตจกร กรงเทพฯ 10900 โทรศพท/โทรสาร : 0 2940-6300 Email : fecojup.ku@ku.ac.th Website : http://www.cai.ku.ac.th พมพครงท 2 : สงหาคม 2559 จ านวน 100 เลม พมพท : สถาบนวชาการดานสหกรณ จ ำนวน : 111 หนา

รำคำ : 120 บาท

ค ำน ำ

เอกสารการจดการโซอปทานในธรกจสหกรณ ฉบบนจดท าขนเปนครงทสอง เนอหาสาระในเลมมทงหมดหาบท โดยจะกลาวถงแนวคดพนฐานและวตถประสงคในการจดการโซอปทานของธรกจ โดยทวไปเพอชใหเหน หลกการ กระบวนการ และองคประกอบของการจดการโซอปทาน จากนนจะกลาวถงบทบาทการด าเนนงานของธรกจสหกรณในฐานะการเปนองคกรพงพาและรวมมอกนของประชาชน โดยน าเสนอขอมลเชงวเคราะห ทชใหเหนขอจ ากดและโอกาสททาทายของธรกจสหกรณตลอดจนกรอบคดเชงยทธศาสตรส าหรบการจดการโซอปทานในธรกจสหกรณ โดยไดน าเอาตวแบบและแนวปฏบตทดและกรณศกษาส าหรบการจดการโซอปทานในธรกจสหกรณ ทเปนผลลพธจากงานวจยของสถาบนวชาการดานสหกรณภายใตการสนบสนนของส านกงานกองทนสนบสนนการวจย

การเรยนรการจดการโซอปทานในธรกจสหกรณจากกรณศกษาตางๆทงหมดสบกรณศกษา จะชวยใหเขาใจในกรอบคดกรอบแนวทางการปฏบต เพอการวางแผน และการขบเคลอนการปฏบตส เปาหมายแหงความส าเรจ เขาใจความแตกตางระหวางโซอปทานและโซคณคา ซงจะชวยใหนสตนกศกษาและผสนใจสามารถน าไปประยกตใชในการปฏบตในสหกรณและธรกจฐานสงคมไดอยางเหมาะสม สดทายผเขยนไดสรปบทเรยนและขอเสนอแนะส าหรบ"แนวทางการพฒนาโซคณคาในธรกจสหกรณ" ซงจะชวยยกระดบคณคาและการสรางมลคาเพมในธรกจสหกรณ ทสอดคลองกบบรบทโลกใหมและมการเปลยนแปลงอยาเปนพลวต ในภาคผนวกไดเสนอภาพการตนแสดงเรองราวการเรยนรนวตกรรมสรางสรรคตางๆทไดจากการจดการโซคณคาของนกเรยนทสถาบนวชาการดานสหกรณ

ผเขยนใครขอขอบคณ คร อาจารย ผทรงคณวฒ นกวจย ส านกงานกองทนสนบสนนสถาบนทมงานวชาการดานสหกรณ หวงวาสาระในเลมจะเปนประโยชนทงส าหรบนสตสาขาเศรษฐศาสตรสหกรณ ทเรยนในวชา "การจดการโซอปทานในธรกจสหกรณ" ตลอดจนผสนใจ

(รองศาสตราจารย จฑาทพย ภทราวาท) ผอ านวยการสถาบนวชาการดานสหกรณ

สงหาคม 2559

(a)

สารบญ

หนา

ค าน า สารบญ (a) สารบญรป (c) สารบญตาราง (f) บทท 1 เกรนน า 1

เกรนน า 1 ความส าคญของการจดการโซอปทาน 3 ความหมายของการจดการโซอปทาน 4 พฒนาการของการจดการโซอปทาน: กระบวนทศนของอตสาหกรรมจากหวงโซคณคาเครอขายคณคา 5 องคประกอบโซอปทาน 6 กระบวนการจดการโซอปทาน 7 การจดการโลจสตกส 8 การบรหารจดการโซอปทานอยางบรณาการ 15

บทท 2 กรอบแนวคดการจดการโซอปทานในธรกจสหกรณ 17 บรบทโลกยคใหมและผลกระทบทมตอเศรษฐกจ สงคม 17

บรบทการด าเนนงานของสหกรณไทยฯ และแนวทางเชงยทธศาสตรฯ 19 กรอบคดการจดการโซอปทานในธรกจสหกรณ 24

บทท 3 กรอบแนวทางการจดการโซอปทานในธรกจสหกรณ 27 แนวคดโซคณคาของ Stan Shi’s Smiling Curve 27 กรอบแนวทางการจดการโซอปทานในธรกจสหกรณ 28 แนวทางเชงกลยทธการพฒนาโซคณคาเพอการยกระดบมลคาเพมผลตภณฑ 29 ความแตกตางระหวางโซอปทานและโซคณคา 34 บทวเคราะหและการขยายผลการน าชดความรการพฒนาโซคณคาไปใชประโยชน 34

บทท 4 กลยทธการสรางพนธมตร และตวแบบการพฒนาการจดการโซอปทานในธรกจสหกรณตามกรอบระบบคณคาและการคาทเปนธรรม

40

กลยทธการสรางพนธมตรธรกจรปแบบตาง ๆ 40 ตวแบบการพฒนาการจดการโซอปทานในธรกจสหกรณตามกรอบระบบคณคาและ

การคาทเปนธรรม 47

(b)

สารบญ

กรณศกษา : เครอขายคณคาขาวคณธรรม 47 กรณศกษา : เครอขายคณคาขาวหอมมะลสหกรณไทย 52 กรณศกษา : เครอขายคณคาผลไม จงหวดจนทบร 58 กรณศกษา : เครอขายคณคายางพารา (สหกรณการเกษตรยานตาขาว จงหวดตรง) 63 กรณศกษา : เครอขายคณคามนส าปะหลง จงหวดก าแพงเพชร 70 กรณศกษา : กลมธรกจคณคาสามพราน (ตลาดสขใจ) 74 กรณศกษา : เครอขายคณคากาแฟชมพร จงหวดชมพร 77 กรณศกษา : ตวแบบราน Farmer Shop 82 กรณศกษา : การจดการโซอปทาน สนคาพชผก ผลไม และกาแฟของโครงการหลวง 87 กรณศกษา : รานรอยยมประชารฐ 89

บทท 5 บทสรปและขอเสนอแนะส าหรบแนวทางการพฒนาโซคณคาในธรกจสหกรณ 97 บทสรป 97 ขอเสนอแนะส าหรบแนวทางการพฒนาโซคณคาในธรกจสหกรณ 97

เอกสารอางอง 99

(c)

สารบญรป

รปท หนา

1.1 การเชอมโยงการจดการโซอปทานสการพฒนาทยงยน 3 1.2 พฒนาการของการจดการโซอปทาน 5 1.3 เครอขายภายใตโซอปทานแสดงใหเหนเครอขายอปทานผสงมอบ ผผลต ผกระจายสนคา และลกคา 7 1.4 กระบวนการจดการโซอปทาน 8 1.5 การจดการโลจสตกสภายใตกลไกโซอปทาน 15 1.6 โมเดลของการบรณาการโซอปทาน 16 2.1 ประเดนทาทายเชงยทธศาสตร 18 2.2 สถานการณสหกรณไทย 20 2.3 ประเดนทาทายและชองวางเชงยทธศาสตร 21 2.4 พฒนาการของแผนพฒนาการสหกรณไทยในระยะทผานมา 22 2.5 เปาหมายและยทธศาสตรการพฒนา 24 2.6 โมเดลของการบรณาการโซอปทาน 25 3.1 กรอบแนวคดการพฒนาโซคณคาเพอยกระดบมลคาเพม 27 3.2 กรอบแนวทางการพฒนาโซคณคา 11 ขนตอน 29 3.3 การพฒนาโซคณคาจากการปรบปรงจดออนทมอยในโซคณคาผลตภณฑทมอย 29 3.4 การสงเสรมกลมเกษตรกรใหปลกขา GAP ของเครอขายคณคาขาวหอมมะลสหกรณไทย 30 3.5 การยกระดบการเรยนรและระบบขอมลขาวสารแกผมสวนไดสวนเสยในโซคณคา 30 3.6 ตวอยางทเปนแนวปฏบตทดในการยกระดบการเรยนรและขอมลขาวสารของกลมธรกจ

เชงคณคาสามพราน 31

3.7 การปรบระบบเชอมโยงธรกจภายใตแผนธรกจสการบรรลเปาหมายรวม 32 3.8 ตวอยางทเปนแนวปฏบตทดในการวางแผนธรกจรวมกนของเครอขายขาวสจธรรม

อ านาจเจรญ

32

3.9 แนวทางเชงกลยทธการพฒนาโซคณคาทเปนทางเลอกใหม 33 3.10 แนวทางเชงกลยทธในการออกแบบระบบธรกจทเปนทางเลอกใหมของราน Farmer Shop 33 3.11 ขอบเขตการด าเนนงานของโซอปทานและโซคณคา 34 3.12 สถานการณการบรหารจดการโซอปทานในธรกจของตวแบบธรกจ 36 3.13 การวเคราะหเปรยบเทยบบรบทการด าเนนงานของตวแบบธรกจทางเลอกทม 37

การจดการโซคณคากบธรกจอนในระบบเศรษฐกจ 4.1 ความแตกตางของผลลพธจากกลยทธความรวมมอทมความแตกตางระหวางการแขงขน

และความรวมมอ 41

(d)

สารบญรป

4.2 เครอขายสมพนธภาพสหกรณ จ.เชยงใหม 43 4.3 เครอขายสจจะสะสมทรพย จ.ตราด 43 4.4 เครอขายศรจฬาโมเดล จ.นครนายก 44 4.5 เครอขายบโดสนตสข จ.ปตตาน 44 4.6 เครอขายทองเทยวอนดามน จ.ภเกต 45 4.7 เครอขายยางพารา จ.สตล 46 4.8 เครอขายสหกรณการเกษตร จ.รอยเอด 46 4.9 เครอขายคณคา จ.พษณโลก 46 4.10 เครอขายคณคาขาวคณธรรมทเปนผลลพธจากการเชอมโยงหวงโซอปทานในปแรก

(ปการผลต 2550) 48

4.11 ปฏญญาชาวนาคณธรรม 48 4.12 แบรนด “ขาวคณธรรม” 49 4.13 การจ าหนายขาวคณธรรมใน 49 4.14 ชาวนาแปรรปขาวคณธรรมดวยโรงสมอหมนและโรงสขนาดเลก 49 4.15 ศนยเรยนรขาวคณธรรม 49 4.16 กลมชาวนาคณธรรมน าผลผลตรวมงานแสดงสนคา 50 4.17 กระบวนการท างานสรางสรรคของเครอขายคณคาขาวคณธรรม 51 4.18 การท างานสรางสรรคของเครอขายคณคาขาวคณธรรม 51 4.19 ชาวนาปลกขาวคณธรรมดวยปญญา 52 4.20 เครองหมายการคา “ขาวคณธรรม 52 4.21 จดเรมตนของการสรางเครอขายธรกจสหกรณและแบรนดเกดบญ 53 4.22 ภาคเครอขายคณคาขาวหอมมะลสหกรณไทย 54 4.23 การตอยอดงานวจยเครอขายคณคาขาวหอมมะลสหกรณไทย 54 4.24 กระบวนการบรหารจดการแบรนด “เกดบญ” 55 4.25 โครงสรางการบรหารงานเครอขายคณคาขาวหอมมะลสหกรณไทย 55 4.26 กระบวนการเชอมโยงโซอปทานของเครอขายขาวหอมมะลสหกรณไทย 56 4.27 กระบวนการดานการสงเสรมการผลตทมคณภาพและลดตนทน

: โครงการน ารองการสงเสรม GAP ดวยจตส านก 56

4.28 แผนการกระจายสนคาผานชองทางการตลาดตางๆ 57 4.29 ตราสญลกษณเครอขายขาวหอมมะลสหกรณไทย 57 4.30 ตราสนคาขาวเกดบญ 57 4.31 แผนทตงกลมผผลตผลไมคณภาพ พนทอ าเภอมะขาม จนทบร 59

(e)

สารบญรป

4.32 ตวแบบเครอขายการท าสวนผลไมคณภาพ จ านวน 4 กลม 60 4.33 ตวแบบการเชอมโยงเครอขายพนธมตรธรกจระหวางสหกรณการเกษตรเขาคชฌกฎ

จ ากด บรษท สงออกไปจ าหนายตลาดตางประเทศ 60

4.34 กรอบแนวทางการสรางจตส านกการผลตผลไมคณภาพ 61 4.35 กรอบแนวทางการพฒนากลมผผลตผลไมคณภาพ 61 4.36 กรอบแนวทางการขบเคลอนเครอขายกลมผผลตผลไมคณภาพ 62 4.37 การเชอมโยงธรกจเครอขายคณคาผลไม จงหวดจนทบร 62 4.38 สญลกษณของเครอขาย การจดการองคความรเครอขายกลมผผลตผลไมคณภาพ 63 4.39 เกษตรกรผเขารวมเปนสวนตนแบบเพอพฒนาเปนศนยเรยนร 66 4.40 ตวแบบการบรหารจดการธรกจสหกรณทเชอมเครอขายภายใตโซอปทาน 67 4.41 ขอตกลงความรวมมอระหวางสหกรณการเกษตรยานตาขาวและกลมเกษตรกรท าสวน

ธารน าทพยแผนทกลยทธเครอขายคณคายางพารา 68

4.42 แผนทกลยทธเครอขายคณคายางพารา 68 4.43 การวเคราะหการลงทน 69 4.44 การผลตยางคอมปาวน ณ บรษทยโรมา รบเบอร จ ากด ประเทศมาเลเซย 69 4.45 พชเศรษฐกจ : มนส าปะหลง 72 4.46 หวงโซอทานเครอขายคณคามนส าปะหลง จงหวดก าแพงเพชร 72 4.47 แนวทางการสงเสรมจากภาครฐและแนวทางการพฒนาธรกจมนส าปะหลง

ของสหกรณการเกษตร 73

4.48 เครอขายธรกจเชงคณคาสามพราน 75 4.49 แผนกลยทธเครอขายธรกจเชงคณคาสามพราน 76 4.50 แบรนด “กาแฟชมพร” 78 4.51 แสดงชองทางการจ าหนายผลตภณฑของสหกรณผปลกกาแฟจงหวดชมพร จ ากด 81 4.52 แผนธรกจเครอขายคณคากาแฟชมพร 81 4.53 เครองหมายบรการ Farmer Shop 83 4.54 กรอบคดการบรหารจดการโซอปทานอยางบรณาการของรานคาปลกภายใตแบรนด Farmer Shop 84 4.55 กรอบการขบเคลอนระบบคณคาและการคาทเปนธรรม 86 4.56 โมเดลธรกจภายใตโซอปทานของโครงการหลวง 89 4.57 ระบบธรกจรานรอยยมประชารฐ 91 4.58 กรอบแนวทางเชงยทธศาสตรการพฒนาระบบธรกจรานรอยยมประชารฐ 94

(f)

สารบญตาราง ตารางท หนา

3.1 การประเมนสมรรถนะการด าเนนการของตวแบบธรกจทางเลอกตามแนวปฏบต ระบบคณคาและการคาทเปนธรรม

35

3.2 การน าชดความรการจดการโซคณคาและนวตกรรมสรางสรรคไปใชประโยชน 38 4.1 การเปรยบเทยบความแตกตางในแนวคดการด าเนนธรกจระหวางรานรอยยมประชา

รฐและธรกจรปแบบอน 92

บทท 1 บทน ำ

1.1 เกรนน ำ

ในชวงป 2531 ทผเขยนไดมโอกาสรวมสมมนากบสมาคมอตสาหกรรมทประเทศฟลปปนสและไดรบฟงแนวคดธรกจของบรษทยกษใหญแหงหนง วทยากรไดเลาใหฟงวา บรษทมนโยบายจะขายสนคาทวางจ าหนายในตลาดตางๆทวโลกเปนราคาเดยวกน ในชวงเวลานนเรามขอสงสยวา จะเปนไปไดอยางไรเนองจากตนทนคาใชจายในการกระจายสนคาไปวางจ าหนายในแตละประเทศยอมมความแตกตางกน

ในป 2543 ผเขยนไดน าเสนอบทความวจยในทประชมระหวางประเทศ ณ กรงออตวา ประเทศแคนาดา ภายใตเรอง “โซคณคาในอตสาหกรรมผาทอประเทศไทย” (Juthatip Patrawart,2543)โดยชใหเหนประเดนของการศกษาสถานการณในระบบอตสาหกรรมสงทอในหวงเวลาทเกดวกฤตเศรษฐกจในป 2540 บทบาทของตวละครทเกยวของในโซคณคาอตสาหกรรมสงทอ ซงประกอบไปดวย ผประกอบการอตสาหกรรมทอผาขนาดใหญ ผประกอบการขนาดกลางและขนาดยอม ตลอดจนผรบเหมาชวงทเปนผรบจางท างานทบาน (home workers) โดยผวจยไดน าเสนอยทธศาสตรการยกระดบการจางงานแกผรบเหมาชวง เพอน าไปสการมงานท าและมชวตความเปนอยทด

ในชวงกวาทศวรรษทผานมา เราเรมคนเคยกบการจบจายใชสอย ในหางสรรพสนคา และรานสะดวกซอใกลบาน เชน หางเทสโก โลตส และ 7-eleven กนมากขน อกทงยงไดซอ สบ และสนคาอปโภคบรโภคทผลตโดยบรษทยกษใหญไดในราคาเดยวกนไมวาจะซอทไหน ในสวนของผลตภณฑทผลตโดยระบบธรกจของบรษทขามชาตท าใหเราสามารถซอสนคาไดในราคาเดยวกนไมวาจะอยในประเทศไหนกตาม

ทกลาวมาขางตนนนเปนปรากฏการณของการจดการโซอปทานในธรกจ ซงบางทอาจอยในรปของโซคณคา ซงถอเปน นวตกรรมดานกระบวนการทางธรกจ ซงชวยยกระดบขดความสามารถในการแขงขน และถอเปนวทยาการดานธรกจทควรศกษา และน ามาประยกตใชในการจดการในธรกจของสหกรณดวยเชนกน

หากยอนกลบไปพจารณาถงววฒนาการของธรกจในระบบเศรษฐกจ จนถงตนศตวรรษท 21 กอนทจะเกดวกฤตเศรษฐกจในป 2540 นน จะเหนไดวากลไกการขบเคลอนระบบเศรษฐกจและสงคมในทศทางทม “ก าไร” เปนแรงจงใจและใชเปนตวขบเคลอนระบบเศรษฐกจ ทท าใหนกธรกจตางแขงขนกนอยางรนแรงและใชกลยทธการตลาดเพอชวงชงสวนแบงการตลาด และครองความเปนผน าทางการตลาด ซงกอใหเกดทงผลดและผลเสย ตอผมสวนไดสวนเสยภายใตโซอปทานของธรกจ ซงจะไดกลาวถงในบทตอๆไป

ในชวงหลงจากวกฤตเศรษฐกจทเกดผลกระทบตอระบบเศรษฐกจและสงคมในวงกวาง จงไดมการทบทวนกนในเวทระดบโลกอยางกวางขวาง โดยมประเดนททาทายวา ท าอยางไรจงจะใหเกดความเปนธรรมแกทกฝายทเกยวของในระบบเศรษฐกจ และท าอยางไรจงจะท าใหผประกอบการรายยอยและเกษตรกร

2

รายเลกสามารถยนหยดอยไดในระบบเศรษฐกจและสงคมยคโลกาภวฒนทโครงสรางเศรษฐกจ เออตอผประกอบการรายใหญ ตวอยางเชนในคราวการประชมเศรษฐกจระดบโลกทเมองดาวอสในป 2011 ไดมการตงขอสงเกตวา เหตใดในป 2551 ทมผลผลตการเกษตรออกสตลาดมากเปนประวตการณ แตราคาสนคากลบสงขนกวาเดม 10 – 15% ถาสงเกตใหด ดเหมอนวากลไกตลาดมไดสะทอนกลไกการเกดราคาทมาจากดมานดและซพพลายอกตอไปแลว หากแตเปนบทบาทของตลาดซอขายสนคาลวงหนา (future Market) ทมผเลนยกษใหญระดบโลกเพยงไมกรายทอยในตลาดธญพชเทานน ประเดนขอสงเกตนไดถกตงเปนโจทยค าถามทตองหาทางแกไข

การคาขายนนเกดขนมานานพอๆ กบมนษยชาตและโดยพนฐานแลว การคาขายเกดขนจากการทคนเรามทกษะและความสามารถทแตกตางกน และเพอพฒนาการไปในระดบการคาระหวางประเทศ ซงท าใหคนสามารถใชประโยชนจากความหลากหลายของสนคามากขน และเมอการคาระหวางประเทศขยายตวขน กมการพฒนาทฤษฎความไดเปรยบเชงเปรยบเทยบ (Theory of competitive advantage) ซงอธบายวา ผลประโยชนสงสดจะเกดขนหากประเทศตางๆ ทมความไดเปรยบในการผลตจ าหนายสนคาไปยงประเทศอน อยางไรกตามทฤษฎดงกลาวยงมขอกงขาอย เนองจากขอมลเชงประจกษเปนทชดเจนวาไมใชทกประเทศทจะไดรบประโยชนจากการคาตามแนวคดดงกลาวหากแตประเทศทผลตสนคาอตสาหกรรม โดยเฉพาะประเทศทางตะวนตกทมกจะไดประโยชนจากการขายสนคาเหลานนมากกวาประเทศทผลตสนคาขนพนฐานเชนในประเทศก าลงพฒนาทงหลาย เราจงไดเหนปรากฏการณวาเมอประมาณ 300 ปทแลวความแตกตางทางรายไดของประเทศตางๆ ยงไมมากนก แตเมอถงชวงเวลาตนศตวรรษท 21 ความแตกตางดงกลาวอยในสดสวน100 ตอ 1 ทเดยว

ในชวง 2 ทศวรรษทผานมา การคาระหวางประเทศภายใตนโยบายการคาเสรไดเรมสงผลใน “ทางลบ” และเปนทมาของปญหาความเหลอมล าและความยากจนทวความรนแรงมากขน “โลกไรพรมแดน” แตกอใหเกดความไมเสมอภาคของอ านาจตอรองทมอยในโลกเศรษฐกจปจจบน โดยจะสงเกตเหนไดวาในหวงเวลาศตวรรษท 21 เปนตนมา บรษทตางๆ จะซอขายกนเอง ภายใตระบบการคาเสรทไรอปสรรคหรอสงกดขวาง ดงนน คนจนทยงตองอาศยอยในระบบธรกจเดยวกนกบบรษททงหลาย ยอมเปรยบเสมอนปลาเลกในกระแสน าเดยวกนกบปลาใหญ ซงยอมมใชเรองดส าหรบปลาเลกอยางแนนอน

บทวเคราะหดงกลาวขางตนสะทอนใหเหนผลกระทบจากกลไกการขบเคลอนเศรษฐกจตามกระแสหลก ซงเปนทมาของแนวคดเกยวกบแนวทางใหมในการพฒนา (new development path) ซงในปจจบนประเทศตาง ๆ ทวโลกภายใตเครอขายสหประชาชาตรวมทงประเทศไทยได เหนชอบรวมกนในการขบเคลอนการพฒนาตามกรอบแนวทางการพฒนาทยงยน และใชเปาหมายตวชวดความส าเรจ 17 ตวชวด (SDGs) เพอการบรรลเปาหมายรวมกนในป พ.ศ. 2573 (รปท 1.1 )

3

รปท 1.1 การเชอมโยงการจดการโซอปทานสการพฒนาทยงยน ทกลาวมาขางตนเปนการทบทวนสถานการณและมมมองทมความแตกตาง ซงจะเปนประโยชนในการน าเขาสการเรยนรส าหรบการบรหารจดการโซอปทานในธรกจสหกรณไดอยางชดเจนมากขน 1.2 ควำมส ำคญของกำรจดกำรโซอปทำน องคการธรกจตางๆ ไดหนมาใหความสนใจกบการเชอมโยงเครอขายและการจดการโซอปทานในการด าเนนธรกจทเชอมโยงสตลาดโลกโดย ปเตอร ดรกเกอร (1998) ไดกลาววา "การจดการโซอปทานเปนเรองของกระบวนทศนในการจดการใหมทมแนวคดในการสรางความสมพนธทางธรกจทแตกตางในจากเดมและเปนไปเพอคนหากระบวนการทางธรกจขององคกรตาง ๆ ภายใตโซแหงคณคา (value chain)" ดงทไดเกรนน าไวในตอนตนวา ในโลกธรกจทคนในสงคมใหความส าคญกบลกคา โดยมแรงจงใจท “ก าไร” ดงนนความทาทายของผประกอบการและองคกรธรกจจงมงไปท “การแขงขน” ทงการเพมประสทธภาพ (Efficiency) การเพมผลตผล (Effectiveness) การลดตนทนการผลตทต าทสด (Minimized Cost) การคดคนเทคโนโลยและกลยทธททนสมยกวา เพอขยายสวนแบงการตลาด และการเปนผน าการตลาด นบตงแตทศวรรษท 1980 ไดมการคดคนกลยทธตาง ๆ น ามาใช อาทเชน Just in time, Lean Manufacturing, Joint Venture, Strategic Alliance, Business partnerships และในทสดกกลายมาเปนการจดการโซอปทาน (Supply Chain Management) เนองจากปจจยสภาพแวดลอมการแขงขนทรนแรง ความตองการน าเสนอผลตภณฑหรอบรการใหมออกสตลาด และสงมอบใหลกคาในเวลาทรวดเรว อกทงลกคากมความคาดหวงสงขน ทงในเรองของความพงพอใจไมวาจะเปนดานสถานท รปทรงของผลตภณฑ บรรจภณฑ มาตรฐานคณภาพ ฯลฯ

4

พฒนาการขององคการธรกจทมการขยายธรกจตามโซผลตภณฑทงในสวนของการเชอมโยงกบกจกรรมในระดบการจดหาวตถดบ การผลตและการกระจายผลผลตไปสผบรโภคท าใหผประกอบการตองมความเชยวชาญในหลาย ๆ ดาน ระบบธรกจมความซบซอนมากขน ในกรณดงกลาวหากองคกรธรกจไมมระบบการบรหารจดการทมประสทธภาพเพยงพอกจะสงผลกระทบตอธรกจ ดงเชนกรณของบรษทยกษใหญหลายรายทตองขายทอดกจการใหแกคแขงไปเนองจากจ าเปนตองรกษาสวนของธรกจทตนตองมความเชยวชาญมากกวา โดยยอมทงกจการทตนไมสามารถบรหารจดการไดดเทากบคแขงทางการคาไป

1.3 ควำมหมำยของกำรจดกำรโซอปทำน ความหมายของการจดการโซอปทาน มการกลาวถงในหลายมมมอง ดงน • การจดการโซอปทาน (Supply Chain Management: SCM) หมายถง การบรหารจดการ

รวมกนระหวางกจการทอยในสายการผลตตลอดสาย ตงแตตนกระบวนการผลตไปจนจบกระบวนการผบรโภค โดยมการแบงปนขาวสารขอมลทจ าเปนและใชทรพยากรทมอยอยางจ ากดรวมกน เพอใหบรรลวตถประสงคในการลดตนทนใหต าทสด และตอบสนองตอความตองการของผบรโภคไดสงสด ผลทไดจะท าใหผประกอบการตลอดสายสามารถใชประโยชน จากทรพยากรไดอยางมประสทธภาพมากขน ไดรบผลตอบแทนจากการด าเนนงานดขนและมความสามารถในการแขงขนมากขน(อางอง)

• การจดการโซอปทาน (The Suternational Center for Competitive Excellener, 2001) หมายถง การประสานกระบวนการทางธรกจทครอบคลมจากผจดสงวตถดบผานระบบธรกจอตสาหกรรมไปสผบรโภคขนสดทาย ซงมการสงผานผลตภณฑการบรหารและขอมลสารสนเทศควบคกนไป อนเปนการสรางคณคาเพมในตวผลตภณฑและน าเสนอไปสผบรโภคขนสดทาย

• การจดการโซอปทาน (Institute for Supply Management) หมายถง การออกแบบและการจดกระบวนการเพมมลคาระหวางองคกรเพอตอบสนองความตองการทแทจรงของลกคาคนสดทาย

“The Design and Management of seamless, value – added process across organizational boundaries to meet the real needs of the end customer”

• การจดการโซอปทาน (Supply Chain Council) หมายถง การจดการอปทานและอปสงค ตงแตการหาแหลงวตถดบและอปกรณ การแปรรปและเครองจกรคลงสนคาและการตดตามสนคาคงคลง การปอนใบสงและการจดการการสงซอ การกระจายสนคาในชองทางการจ าหนายตางๆ ตลอดจนการสงมอบใหกบลกคา

“Managing supply and demand, sourcing raw materials and demand sourcing raw materials and parts, manufacturing and assembly, warehousing and inventory tracing, order entry and order management, distribution across all channels, and delivery to the customer”

5

• การจดการโซอปทาน (Martha C. Cooper, Douglas M.Lambert,Janus D,Pagh) หมายถง การขยายผลของโลจสตกสและการบรณาการของธรกจ ซงตองการการประสานงานและท ากจกรรมรวมกนระหวางองคกรในโซอปทานซงมขอบเขตมากกวาโลจสตกส”

• การจดการโซอปทาน (Christopher) หมายถง เครอขายองคการทเขาไปมสวนรวมทงระหวางตนน าและปลายน า ซงมกระบวนการทแตกตางและกจกรรมทสรางคณคาในรปของผลตภณฑและบรการแกผบรโภค

• การจดการโซอปทาน (Giunipero and Brand) หมายถง บรบทของ SCM คอ เครองมอในการจดการเชงกลยทธทจะใหผบรโภคมความพงพอใจในการปรบปรงความสามารถในการแขงขนของกจการและก าไร

• การจดการโซอปทาน (Davenport) หมายถง กระบวนการ SCM คอ โครงสรางและเครองมอทสามารถท างานทงภายในและภายนอกองคการธรกจเพอใหไดผลลพธส าหรบตลาดเปาหมายและลกคา

• การจดการโซอปทาน (Lambert, 2008) หมายถง การบรณาการของกระบวนการทางธรกจทเปนกญแจส าคญทกาวขามโซอปทานเพอการสรางระบบคณคาส าหรบลกคาและผมสวนไดสวนเสย

1.4 พฒนำกำรของกำรจดกำรโซอปทำน : กระบวนทศนของอตสำหกรรมจำกหวงโซคณคำเครอขำยคณคำ แนวคดการจดการโซอปทานของ ไมเคล พอรตเตอร ในป 2523 ไดใหความส าคญของกรอบการท างานทจะพฒนาคณคาในระดบองคกร โซอปทานจะท าใหไดรบบทบาทการเปนแกนกลางทจะพฒนาไปสการลดตนทนและการเพมมลคา ผลทไดรบ คอ การเพมประสทธภาพในการผลตตามความสามารถหลกขององคกร ซงไดจากการวเคราะหตนทนจากการจดการธรกจทประหยดตอขนาด

รปท 1.2 พฒนาการของการจดการโซอปทาน 1.4.1 ยค Creation ทปรกษาดานอตสาหกรรมชาวอเมรกาในชวงตนป 2523 คอ Mr.Jame Thompson ซงไดรเรมในงานของเขาทประเทศไทย อยางไรกตาม ในชวงตนๆ ของศตวรรษท 20 กไดคดสรางสรรคเรอง

6

เกยวกบโซอปทาน ไดกลาวถงการปรบเปลยนไปสขนาดใหญ (Large Scale Changeผ)การรอปรบโครงสราง (re-engineering) การปรบลดขนาดธรกจ (downsizing) 1.4.2 ยค Integration ในยคนมจดนาสนใจดวยการพฒนาระบบขอมลอเลคโทรนค ขนมาใช(Electronic Data Interchange) ในระหวางป 2503 - 2533 โดยน าเสนอเรองราว ERP (Enterprise Resource Planning) ซงไดรบความสนใจ จนถงชวงตนศตวรรษท 21 ดวยการขยายโครงขายความรวมมอผานทางอนเตอรเนต ในยคนการจดการโซอปทานมคณลกษณะทงดานเพมมลคาและลดคาใชจายโดยการบรณาการความรวมมอกน 1.4.3 ยคโลกาภวฒน ยคท 3 ของการจดการโซอปทาน ในชวงของโลกาภวฒนไดใหความสนใจความสมพนธระหวางผผลตและขยายโซอปทานขามประเทศ ทงระดบภมภาค แมวาความเชอมโยงระดบโลกจะมใหเหนมาตงแตทศวรรษสดทายในศตวรรษท 20 กตาม เชน กรณของอตสาหกรรมน ามนกตาม แตเพงจะมาในชวงหลงทองคการธรกจหนมาใชการจดการโซอปทานระดบโลกทมงไปทเปาหมายการเพมประโยชนเปรยบเทยบ การเพมมลคาและการลดคาใชจาย ผานกลไกในแหลงตางๆ (ระดบโลก) 1.4.4 ยคเชยวชาญเฉพาะ ระยะท 1: การผลตและกระจายสนคาโดยในยคทศวรรษท 90 อตสาหกรรมเรมใหความสนใจในเรองความสามารถหลกและไดมการพฒนารปแบบเฉพาะขนมา องคการธรกจไดละทงการรวมตวในแนวดงและการปฏวตทมใชความสามารถหลกออกไปและใชทรพยากรภายนอกมาแทนท รปแบบการสงท าของ (model OEM ) และใหคนอนมาบรการคลงสนคาแทนตน รปแบบเฉพาะไดสรางสรรคเครอขายผลตและกระจายสนคาทผผลต (supplier) และ ลกคา (customers) มการออกแบบธรกจรวมกนในการผลต กระจายสนคา การตลาด การจ าหนายและบรการ โดยกลมของภาคทเกยวของกบระบบธรกจจะเปลยนไปและใชชองทางการตลาดทเหมาะสมกบตลาดเปาหมาย 1.4.5 ยคเชยวชาญเฉพาะ ระยะท 2: การจดการโซอปทานในฐานะบรการชนดหนง ความเชยวชาญเฉพาะในการจดการโซอปทานเรมขนในทศวรรษท 80 ดวยการขนสง การจดการคลงสนคาและการวางแผนดานอปทาน การรวมมอ การตดสนใจ มการใชเทคโนโลยจากหนวยภายนอก 1.4.6 การจดการโซอปทาน 2.0 (SCM 2.0) เวบ 2.0 ถกก าหนดเปนแนวโนมในโลก เวบซงไดเพมการสรางสรรคการแลกเปลยนขอมลขาวสารและความรวมมอของผใช SCM 2.0 ประกอบดวย กระบวนการวธการศกษา เครองมอทจะชวยน าทางบรษทในการเรงรดการเพมขนของโซอปทานทใหความส าคญกบการแขงขนระดบโลก ความผนผวนของราคาทรวดเรว วฏจกรชวตของผลตภณฑ

1.5 องคประกอบของโซอปทำน องคประกอบของโซอปทานเรมตนกจกรรมการน าวตถดบจากผสงมอบ หลงจากนนวตถดบกจะ

ถกน าไปสขนตอนการผลต และจดสงไปยงคลงสนคาเพอจดเกบไวชวคราว และหลงจากนนจงจะจดสงไปยงพอคาสงหรอผกระจายสนคาไปยงคคาหรอรานคาปลกตอไป เมอพจารณาใหดจะเหนไดวาการด าเนนการตาง ๆ

7

เหลานจะมงเนนไปทการบรหารจดการภายในธรกจของตนอยางเดยว ยอมไมสามารถจะท าไดดทสด ดงนนจงตองมการประสานความรวมมอของหนวยตาง ๆ ในองคกรและองคกรพนธมตรภายใตโซอปทานเพอสรางคณคาในผลตภณฑและบรการใหเปนทพงพอใจของลกคาใหมากทสด ในขณะเดยวกนกจะชวยลดตนทนคาใชจาย และระยะเวลาทดทสด (ดงรป 1.3)

รปท 1.3 เครอขายภายใตโซอปทานแสดงใหเหนเครอขายอปทานผสงมอบ ผผลต ผกระจายสนคาและลกคา 1.6 กระบวนกำรจดกำรโซอปทำน (Lambert, 2004) โมเดลในการจดการโซอปทานไดมขอเสนอในหลายๆ สถาบน อาทเชน Scor โดย สภาโซอปทาน (Supply chain Council) SCM โดย GSCF : Global Supply Chain Forum ในทนจะไดกลาวถกระบวนการจดการโซอปทาน ตามแนวคดของ Lambert ไดกลาวไว ซงมองคประกอบของกจกรรมทส าคญ 8กจกรรมไดแก การเคลอนยายสนคา การจดการความสมพนธกบลกคา การจดการอปสงคการสงซอ การจดการคา+ผลต การพฒนาผลตภณฑและธรกจ การคา และชองทางส าหรบผลตอบแทน (รปท1.4)

8

รปท 1.4 กระบวนการจดการโซอปทาน 1.7 กำรจดกำรโลจสตกส

ค านยามของสมาคมบรหารโลจสตกสแหงสหรฐอเมรกา หมายถง “กระบวนการในการวางแผน การด าเนนการ และการควบคมความมประสทธภาพและมประสทธผลดานตนทนในการไกล การจดเกบวตถดบ งานระหวางผลต สนคาส าเรจรป และสารสนเทศทเกยวของ จากจดทเปนแหลงเรมตนไปยงจดทมการบรโภค โดยมจดประสงคเพอใหสอดคลองกบความตองการของลกคา”

วตถประสงคทมความส าคญอนดบแรกของการจดการระบบโลจสตกสในระบบธรกจ คอ การสรางประโยชนจากเวลาและสถานท หรอการสรางคณคาโดยการน าสนคาจากตนก าเนดไปสทๆ มความตองการ หนาทนกคอการน าสนคาจากแหลงทถกตองในรปแบบ จงหวะเวลา คณภาพปรมาณทถกตองดวยตนทนทพอเหมาะไปสสถานททถกตอง พนธกจของการบรหารโลจสตกส คอ การวางแผน การด าเนนงาน และประสานการด าเนนงานในกจกรรมตางๆ ทมงบรรลผลในดานการตอบสนอง ความตองการของลกคา โดยการน าเสนอบรการและคณภาพในระดบทเหนอกวาดวยตนทนการด าเนนงานทสามารถแขงขนไดอยางมประสทธภาพ กจกรรมทอยในขอบขายการกระบวนการโลจสตกส ประกอบดวย งานบรการลกคาการวางแผน

9

เกยวกบต าแหนงทตงของอาคารโรงงาน คลงสนคา การพยากรณและการวางแผนอปสงคการจดซอจดหา การจดการสนคาคงคลง การจดการวตถดบ การเคลอนยายวตถดบ การบรรจหบหอการด าเนนการกบค าสงซอ การขนของและการจดสง การจดการสนคาคน การจดการกบชองทางจดจ าหนาย การกระจายสนคา คลงสนคาและการเกบสนคาเขาคลงการจราจรและการขนสง กจกรรมการแปรรปเพอน ากลบมาใชใหม การรกษาความปลอดภยส าหรบการจดการและการวางแผนระบบโลจสตกสนส าคญมาก เพราะจะตองมแบบแผนและขอก าหนดทชดเจน โดยตงกฎใหผปฏบตท าอยางเครงครด ตองมการรายงานสงเปนลายลกษณอกษร และใหหวหนางานลงนามก ากบเพอตรวจสอบสนคาอกครง แลวจงลงนามก ากบรบผดชอบ และตองมการเขยนหมายเหตทกขนตอนการจดการระบบโลจสตกสมดงตอไปน

1. การจดระบบขนสงล าเลยงภายในโรงงานของผผลตสนคาสนคาทผลตตองมการตรวจสอบวาไดมาตรฐานผานเปนทเรยบรอย แลวจงจะท าการสงมาเกบไวในโกดง ซงการจดการล าเลยงขนยายภายในโรงงาน จะตองมภาชนะใสสนคาบรรจปองกนความเสยหายทอาจจะเกดขนไดตอสนคานน ๆ หรอท าการบรรจใสกลองสนคาส าหรบสนคาส าเรจรป แลวน ามารวมกนไวใหเรยบรอยสะดวกตอการทจะขนสงออกไปภายนอกโรงงานหรอจดสงใหกบลกคาตอไป

2. การท าบญชสนคาเขาออกและสนคาคงคลง หวหนาคลงสนคาตองท าบญชสนคาเขาออกและสนคาคงคลงวามจ านวนเทาไรในแตละวน และบนทกผทมารบสนคาไปตามรายละเอยดแบบฟอรมกรอกขอความของโรงงาน ส าหรบโรงงานทมการสงออกไปตางประเทศโดยตรง กตองประสานงานกบฝายสงออกโดยทฝายสงออกจะเปนผตดตอด าเนนการดานการขนสงสนคาและพธการศลกากร

3. การจดซอวตถดบและการจดเกบ เพอใหทนกบการผลตแบบสนองความตองการของลกคาและบรหารการจดสง การผลตอาจมความจ าเปนในการสงวตถดบจากทอนมาทด แทนในกรณทวตถดบทมอยไมพอเพยงเพอใหผลตไดทนและจดสงตามใบสงซอจากลก คาโดยเฉพาะลกคาในประเทศทจะตองจดสงใหทนเวลาและมลกคาจ านวนหลากหลาย

4. การบรหารบคลากรใหมประสทธภาพมากขน โดยตองมความรบผดชอบตอคณภาพสนคาและเวลาทจะตองสงมอบสนคา หรออาจจะมการโยกยายไปแผนกอน ๆ บาง การบรหารบคลากรตองมการอบรมกนเปนประจ าถงแมวาจะไมเกดปญหาใดกตาม ทงนเพอใหเขาใจในกระบวนการผลตสนคา ซงจะตองสงใหทนเวลากบสายการผลตของลกคาแตละราย ถาสงไมทนกจะท าใหการผลตตอเนองของลกคานน ๆ ไดรบผลกระทบลาชาตามมาดวย

5. กรณสนคาผลตไมไดมาตรฐาน ถามการขนสงออกไปอาจจะถกสงกลบมา ท าใหเสยคาขนสงเพมขนและเสยหายตอตนทนในการผลตชดเชยโดยเปลาประโยชน และจ าเปนทจะตองน าไปสงอกครง ซงตนทนการขนสงจะเพมเปน 2 เทยว และการจดเกบสนคาทไมไดคณภาพกเปนภาระในการแปรสภาพ สวนสนคาคนทยงพอทจะขายลดราคาได กตองเกบรกษาไวอยางดรอลกคาทจะมาเหมาเพอสงไปขายไดอกทงในประเทศและนอกประเทศ ซงกมบรษทรบซออยเสมอและผทมารบซอไปแลวกตองมการบรหารคลงสนคาแบบโลจสตกสดวย

10

6. ระบบโลจสตกสทท ากนอยางดมคณภาพ มขอส าคญคอ รถบรรทกและพนกงานขบรถ ตองระลกไวดวยวา รถบรรทกคอเครองจกรชนดหนงทใชน าพาสนคาเพอการสงมอบนน ขบเคลอนไปมาไดโดยอาศยพนกงานขบรถ การเลอกใชรถตองใหเหมาะสมกบกจการของตวเองตามลกษณะของงานและตองบ ารงรกษากนตามก าหนด ซงไมตางจากเครองจกรทวๆไป การประหยดคาน ามน การประหยดคาสกหรอ อปกรณสนเปลองตางๆ การประกนอบตเหตและความเสยหายของสนคา ฯลฯนนเปนงานใหญอกงานหนงทอาจตองสรางขนเปนแผนกใหญอกแผนกหนงโดยเฉพาะถามงานขนสงมากหลายๆโรงงานมกใชวธจางบรษทขนสงมารบชวงตอเพอทจะลดภาระในองคกร โดยจะจางบรษทขนสงทคอนขางมบรการด มระบบโลจสตกสแบบครบวงจร นนคอ การบรการแบบเบดเสรจ ณ ทเดยวทเรยกวา one stop service พรอมดวยการรายงานและใหค าปรกษาพรอมรวมกนวางแผนงานกบลกคาตลอดเวลา

การทจะสรางและท าธรกจแบบโลจสตกสในดานบรการ ม 4 ลกษณะคอ 1. แบบภายในประเทศ

การขนสงภายในประเทศท าการกนเปนแบบขนสงทว ๆ ไปและ แบบสงรวมแตยงไมถงมอลกคาโดยตรง ทกวนน มพฒนาการออกแบบตวรถบรรทกใหมความสะดวกและทนสมยมากขน และคงอกไมนานนก จะมนกลงทนสรางเครอขายสาขาศนยโลจสตกสแตละภมภาคหลายสาขาเพอใหไดรบสนคาทงขาไปและขากลบ เพอเปนการลดตนทนและเพมรายได ซงสวนหนงจะท าใหคาขนสงมราคาถกลงไดบาง การกอสรางคลงสนคาแบบลกษณะโลจสตกสจะตองจางวศวกรซงมความรดานโลจสตกสพอควร ทงนเพอออกแบบใหมความสะดวก ปลอดภย ทนสมย และก าหนดสงอ านวยความสะดวกใหครบถวน ในการทจะประกอบกจการของแตละสาขานน ๆ รวมทงการใชคอมพวเตอรระบบออนไลนทงในกจกรรมของบรษทและทจะขยายไปถงลกคาแตละรายดวย การจดเกบรกษา การคดเลอกและแยกหรอรวมสนคาเพอใหเกดความสะดวกในการทจะสงของในคราวตอไป

2. แบบสากลระหวางประเทศ (การสงออกและน าเขาสนคา) การขนสงสนคาออกและสนคาเขาคอเมอสนคาพรอมทจะสงออกจากโกดงโลจสตกส หรอ

คลงสนคาของโรงงานแลว หมายถงวามการแพคกงเปนมาตรฐานเพอการสงออกและพรอมดวยใบอนญาตตาง ๆ ถาจ าเปนตองใชแลวบรษทขนสงระบบโลจสตกสจะด าเนนการลวงหนาดงน

- การจองเรอเดนสมทรหรอสายการบน (Freight forwarder) - การผานพธการทางศลกากรและสทธพเศษตาง ๆ ทจะไดรบชดเชยภาษ - น าตคอนเทนเนอรมาบรรจทโกดงโลจสตกสหรอคลงสนคาของโรงงานแลวบรรทกไปททาเรอท

ก าหนดไว ระบบโลจสตกสสามารถใหบรการกบโรงงานทมสนคาเปนของตวเองได เชน การตรวจสนคาทจะสงออกและท าบญชสนคาคงคลงได และหากไดรบความเชอถอมากอาจจะใหบรการการบรหารคลงสนคาแบบเบดเสรจและการท าแพคกงลงสนคาการบรรจสนคาเขาตคอนเทนเนอรเหมอนในบางประเทศกไดมการด าเนนการอยบางแลว

11

3. งานโครงการขนาดใหญ งานกอสรางโครงการขนาดใหญทตองใชเครองกลหนกหรอโรงงานอตสาหกรรมหนกทตองม

เครองจกรน าหนกมาก อกทงยงเกยวของกบการขนสงวสดกอสรางหรอวตถดบส าหรบการผลตจ านวนมาก การรบงานขนสงเคลอนยายเครองกลและเครองจกรขนาดหนกและวสดนตองใชวศวกรคดค านวณ ส ารวจเสนทาง วางแผนการท างานโดยละเอยด ซงงานลกษณะนจะตองเขยนรายงาน ขนตอนในการทจะท างานและความเปนไปไดอยางละเอยดเสนอตอเจาของงาน โดยใชระบบโลจสตกสมาชวยในการจดการและบรหารวางแผนงานตาง ๆ ทงนเพอชวยใหงานนนมความราบรนดวยด

4. การขนสงพชเกษตร-ผลไมและสตวน าการขนสงลกษณะนจ าเปนตองใชรถบรรทกแบบมดชด มการควบคมอณหภม เชนประมาณ 24 องศาส าหรบพชเกษตร ทงนแลวแตพชผกแตละชนด และแชแขงส าหรบสตวน า การออกแบบภายในรถบรรทกจะตองมชนและชองวางสนคาเพอปองกนความเสยหายจากการซอนทบกน หรอใสภาชนะบรรจพลาสตกโดนสามารถซอนกนได ภาชนะบรรจทไดมาตรฐานสามารถใชไดทงการสงภายในประเทศและการสงออกไปตางประเทศดวย ส าหรบการขนสงสนคาเกษตรกรรมในปรมาณมากทใชการขนสงทางน า ถาเปนการสงออกกจะใชเรอฉลอมซงสามารถเขาไปเทยบกบเรอเดนสมทรไดโดยตรง ภาชนะบรรจ กลองกระดาษหลายชนดซงมความแขงพอทจะซอนกนไดสงกเปนสงจ าเปน เพอใหสนคานนๆปลอดภยแตกตองเสยคาบรการกลองกระดาษดวย ส าหรบสนคาทอาจแตกเสยหายไดงาย กตองท าการแพคกงใหมหรออาจจะใชวธตอกลงไมเพม ถงแมวาจะเสยคาใชจายเพมขนบางแตสนคาถงมอผรบโดยปลอดภย ปจจบนไดมการพฒนาดานบรรจภณฑอยางมาก ในตางประเทศทเจรญมากแลว ภาชนะบรรจมกเนนใหมแบบทสวยงามอยางพถพถน ซงราคาภาชนะบรรจอาจสงมากพอ ๆ กบราคาสนคา โดยเฉพาะสนคาทเปนของกนและอาหาร

การประหยดพลงงานขนสง การขนสงนอกจากการก าหนดความเรวแลว มการอบรมใหพนกงานขบรถค านงถงการประหยดพลงงาน กฎจราจร เสนทางในการขนสง รายละเอยดการประกนภย การบ ารง รกษาสภาพรถใหดตามก าหนดเวลา ปจจบนมการใชกลองด าหรอวธอน ๆ มาใชตรวจสอบการท างานของรถแตละคน และตรวจสอบวเคราะหการสนเปลองของการใชน ามนเชอเพลง ในตางประเทศทเจรญมากมการใชระบบดาวเทยมตดตามการเดนทางของรถแตละคน ซงท าใหสามารถสอสารกบพนกงานขบรถไดตลอดเวลา

พฒนำกำรของระบบโลจสตกส ธรกจโลจสตกส เรมตนการพฒนามาจากการจดสงสนคาเปนหลก ตอมาธรกจทเกยวกบการ

ขนสงสนคาไดแตกยอยออกมาเปนบรการจดการคลงสนคา การบรการกระจายสนคา การบรการบรรทกสนคา และการขนสงสนคาระหวางประเทศ ตอมาธรกจโลจสตกสไดผนวกขนตอนกอนการผลต (Pre-production) เขามารวมดวย เชน การจดหาวตถดบ และการสตอกสนคา มาจนถงยคปจจบน โลจสตกสไดรวมไปถงการจดการหวงโซอปทานทงระบบ โดยรวมผทเกยวของกบการผลตและการกระจายสนคาทงหมด เชน Supplier ผผลต ผคา และผจดจ าหนาย นอกจากนยงเกดบรษทขามชาตขนาดใหญทใหบรการธรกจโลจสตกสสมยใหมแบบครบวงจรทเรยกวา Third Party Logistics (3PLs) ซงท าหนาทประสานภารกจตาง ๆ ทเกยวของกบโลจสตกส

12

เขาดวยกน ตงแตการบรรจหบหอ การตดฉลากสนคา การจดสงสนคา และการกระจายสนคา ทงนเนองจากผผลตตองการลดความเสยงในเรองโลจสตกสซงมความซบซอนมากขน ดงนน โลจสตกส หมายถง กระบวนการในการวางแผน จดสายงาน และควบคมกจกรรมเพออ านวยความสะดวกในกระบวนการไหลของสนคาตงแตจดเรมจดหาวตถดบไปถงจดทมการบรโภค เพอใหคาใชจายโดยรวมในการกระจายสนคาต าทสด และดวยเหตนโลจสตกสจงเกยวของตงแตกระบวนการจดหาวตถดบและไปสนสด ณ จดทมการบรโภคสนคา โดยกจกรรมหลกของโลจสตกสจะประกอบดวย

(1) การขนสง (2) สนคาคงคลง (3) กระบวนการจดซอจดจาง นอกจากนยงรวมกจกรรมสนบสนนอนๆ อาท การจดการคลงสนคา การยกขน การจดหาวตถดบ

และการจดการดานขอมลการกระจายสนคา เปนตน โดยทวไปพบวาประเทศทมพนทบนบกกวางใหญ เชน สหรฐอเมรกา ออสเตรเลย มกจะมความเชยวชาญโลจสตกสทางบกและอากาศ สวนประเทศทเปนเกาะ เชน องกฤษ สงคโปร ญปน ฮองกง มกจะช านาญโลจสตกสทางน า โดยความส าเรจในการพฒนาระบบโลจสตกสของประเทศตางๆ เหลานจะประกอบดวย 4 ขนตอนหลก ไดแก

(1) Physical Distribution การสงสนคาไปสผบรโภค (2) Internally Integrated Logistics การเชอมโยงการจดการภายในบรษท ตงแตการจดซอ

วตถดบจนสงถงมอผบรโภค (3) Externally Integrated Logistics การเชอมโยงองคกรตางๆ ในหวงโซอปทานเขาดวยกน

(4) Global Logistics Management การจดซอวตถดบและจดสงสนคาครอบคลมทวโลก

ทงนความส าเรจในการพฒนาระบบโลจสตกสขางตน ไดท าใหตนทนดานโลจสตกสของหลายประเทศ เชน ญปน สหรฐอเมรกา และสหภาพยโรป ลดต าลงเหลอเพยงรอยละ 7-10 ของ GDP เทานน ในทางกลบกน ระดบการพฒนาโลจสตกสของประเทศในเอเชยตะวนออก กมความแตกตางกนมาก เนองจากความแตกตางในเรองสาธารณปโภค ระเบยบพธการศลกากร การประสานงานของระบบราชการ และระดบการใชระบบพาณชยอเลกทรอนกส อยางไรกตาม การลดตนทนดานโลจสตกสในเอเซยนนจ าเปนตองแกปญหาในเรองระบบสาธารณปโภค โดยเฉพาะดานการขนสง การพฒนาธรกจบรการดานโลจสตกส การพฒนาระบบสารสนเทศทเชอมโยงระหวางหนวยงานทเกยวของ และการแกไขระเบยบราชการทเปนอปสรรค ซงจากการศกษาของธนาคารโลก พบวา ตนทนดานการขนสงทางเรอทลดลงรอยละ 1 จะชวยเพมสวนแบงทางการคาใหกบผสงออกไดถงรอยละ 5-8 และหากตนทนการขนสงโดยรวมลดลงรอยละ 10 จะชวยเพมปรมาณการคาไดถงรอยละ 20 ในปจจบนประเทศไทยก าลงกาวไปสขนตอนท 2 ของการพฒนาระบบโลจสตกส หรอการพฒนาไปสการเชอมโยงการจดการภายในตวบรษท ตงแตการจดซอวตถดบไปจนถงการจดสงสนคาถงมอผบรโภค อยางไรกตาม ยงตองใชความพยายามอกมากเพอใหกาวสขนตอนท 3 ซงไดแก การเชอมโยงองคกรตางๆ ในหวงโซอปทานเขาดวยกน ท าใหปจจบนตนทนดานโลจสตกสของไทยยงสงถงรอยละ 25-30 ของผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศ (GDP) ซงสงกวาประเทศคแขงโดยเฉพาะจนซงมตนทนโลจสตกส

13

ประมาณรอยละ 20 ของ GDP เทานน ทงนทางภาครฐไดประเมนวา หากประเทศไทยสามารถลดตนทนดานโลจสตกสลงไดเหลอรอยละ 10 ของ GDP แลวจะชวยท าใหรฐประหยดรายจายทไมจ าเปนไดถง 300,000 ลานบาท และจะท าใหสนคาของประเทศไทยสามารถแขงขนในตลาดโลกเพมขนไดอกมหาศาล อนง นอกจากปญหาเรองตนทนสนคาแลวประเทศไทยยงประสบปญหาเรองขนตอนราชการทยงยาก ซงท าใหบางครงตองใชเวลาในการเคลยรสนคาททาเรอ รถไฟ และสนามบน นานถง 5 วน ซงถอวานานกวาประเทศคแขงอนๆ ในเอเชยไมวาจะเปนฮองกง สงคโปร อนโดนเซย ฟลปปนส มาเลเซย และจน จากผลการจดอนดบการแขงขนทางดานโลจสตกสของประเทศตางๆ ทวโลกในป 2547 โดย International Institute for Management Development (IMD) ประเทศไทยไดรบการจดอนดบในล าดบท 29 จาก 60 ประเทศทวโลก อยางไรกตาม เมอพจารณาลงไปในรายละเอยดจะพบวา ในแงโครงสรางพนฐานดานกายภาพ ประเทศไทยจดอยในล าดบท 50 ซงถอวารงทายประเทศคแขงเปนสวนใหญ ปญหาทางดานกายภาพเปนสาเหตส าคญทท าใหตนทนทางดานโลจสตกส (Logistics) ของประเทศไทยสงถงรอยละ 20 - 30 ของ GDP หรออกนยหนงประเทศไทยมตนทนดานโลจสตกสสงถง 1.5 ลานลานบาท ในการผลตสนคาและบรการทงหมดของประเทศมลคา 6 ลานลานบาท ตนทนดงกลาวนบวาสงมากเมอเทยบกบประเทศทพฒนาแลว ซงมสดสวนแคเพยงรอยละ 7 - 10 ของGDP เทานน ซงแนนอนวาตนทนโลจสตกสทสงมากเชนนจะเปนการลดขดความสามารถในการแขงขนของประเทศ เนองจากท าใหตนทนราคาวตถดบน าเขาและสงออกสงขน แตผสงออกจ าเปนตองกดราคารบซอสนคาจากผผลตในประเทศ เพอใหราคาสนคาทสงออกไปจ าหนายสามารถแขงขนไดในตลาดโลก ดวยเหตนจงท าใหเกดแรงกดดนเรองตนทนการผลตและผลก าไรของผประกอบการ ดงนน การพฒนาระบบโลจสตกสของประเทศและการลดตนทนดานการขนสงจะมสวนชวยเพมขดความสามารถในการแขงขนของผประกอบการ และเพมศกยภาพทางเศรษฐกจของประเทศไดมากขน ในป 2546 ไดมการประมาณตนทนทางดานโลจสตกสของประเทศไทยทรอยละ 19.17 ของ GDP ดงแผนภาพท 3 โดยแบงเปน 4 กจกรรมใหญๆ ดงน รอยละ 3.09 เปนคาบรหารจดการ รอยละ 7.29 เปนคาการเกบรกษาสนคาคงคลง รอยละ 0.22 เปนคาสรางและบรหารศนยกระจายสนคา และรอยละ 8.61 เปนคาขนสง

ทงนทางภาครฐไดประเมนวา หากประเทศไทยสามารถลดตนทนดานโลจสตกสลงไดเหลอรอยละ 10 ของ GDP จะชวยท าใหรฐประหยดรายจายทไมจ าเปนไดถง 300,000 ลานบาท และจะท าใหสนคาของประเทศไทยสามารถแขงขนในตลาดโลกเพมขนไดอกมหาศาล-คาใชจายทเกดจากการขนสง (Transportation Cost) กจกรรมดานขนสงทกอใหเกดตนทนขนสง ซงตนทนดานนสามารถพจารณาไดหลายทางขนอยกบการวเคราะหตนทนของหนวยงาน สามารถแบงไดตามประเภทของลกคา ผลตภณฑ ชองทางการจดจ าหนาย เชน ตนทนขนสงขาเขากบตนทนขนสงขาออก เปนตน ตนทนเหลานแปรผนตามปรมาณการขนสง น าหนก ระยะทาง จดตนทาง และจดปลายทาง นอกจากนตนทนยงอาจผนแปรตามวธการและรปแบบการขนสงอกดวย - ตนทนการเกบรกษาสนคาคงคลง (Inventory Carrying Cost) เปนกจกรรมทท าใหเกดตนทนการเกบรกษาสนคาคงคลง ไดแก การควบคมสนคาคงคลง การบรรจภณฑ การซอมแซม และการท าลายสนคาทช ารด ซงตนทนทเกยวของนจะแปรผนตามปรมาณสนคาคงคลง โดยวดไดจากตนทนเงนทน ตนทนคาเสยโอกาส ตนทนในการดแลสนคา และตนทนความเสยงจากการจดเกบสนคา - ตนทนคลงสนคา (Warehousing Cost)

14

คอตนทนทเกยวกบคลงสนคาประกอบดวยการเลอกสถานทตงโรงงานและคลงสนคา ดแลรกษาคลงสนคา กจกรรมภายในคลงสนคา การบรหารจดการคลงสนคา ตนทนนจะแปรผนตามจ านวนและสถานทตงของคลงสนคา - ตนทนการบรหารจดการ (Administration Cost) เปนกจกรรมในระดบจลภาค ไดแก ตนทนทเกยวกบกจกรรมทก าหนดระดบการใหบรการลกคา (ประกอบดวย คาใชจายเกยวกบการสงสนคา การจดหาอะไหล และการใหบรการสนบสนนอนๆ และคาใชจายในการจดการสนคาสงคน) รวมทงตนทนคาเสยโอกาสในการขาย นอกจากนยงรวมถงตนทนกระบวนการและขอมลในการสงซอ และตนทนการจดซอ ประกอบดวย ตนทนกระบวนการสงซอ กระจายหรอสงค าสงซอ การตดตอสอสาร การพยากรณความตองการ การพฒนาระบบสารสนเทศ เชน การบนทกค าสงซอและการประมวลค าสงซอ ตลอดจนการจดซอและการผลตซงจะแปรผนตามการเปลยนแปลงในปรมาณสนคาหรอความถในการสงซอ ส าหรบความพยายามในการพฒนาระบบ โลจสตกสของประเทศไทยนน เรมจะเปนรปธรรมเมอกระทรวงการคลงและกระทรวงคมนาคมรวมมอกนตงเปาลดตนทนดานโลจสตกส ลงใหเหลอรอยละ 10 - 15 ของ GDP ภายในเวลา 5 ป โดยจดการประชมเมอวนท 26 กรกฎาคม 2547 เพอจดท ายทธศาสตรการเชอมโยงระบบขนสงทงหมดของประเทศไทย พรอมทงไดน าเอารฐวสาหกจทด าเนนการเกยวของกบระบบโลจสตกสจ านวน 12 แหง มาประชมรวมกน เพอก าหนดแผนการลงทนในชวงปงบประมาณ พ.ศ. 2547-2552 ซงรฐบาลเชอวาหากโครงการลงทนเหลานมการจดท าแผนประสานและเชอมโยงซงกนและกนไดมากขนแลว จะชวยพฒนาระบบการขนสงซงเปนองคประกอบหลกของระบบโลจสตกสของประเทศไทยไดดยงขน การด าเนนการคาขายสนคาของประเทศไทยในปจจบนนน จะมตนทนในการจดสงสนคาคอนขางสงกวาในประเทศทพฒนาแลว สงผลใหหนวยงานและองคกรทเกยวของ พยายามหาแนวทางเพอน ามาลดตนทนสนคาและบรการ รวมทงเพอเพมศกยภาพในการแขงขนใหมากขน การจดการดานโลจสตกสจงเขามามบทบาทในการจดการเพอลดตนทนการจดสงสนคา และบรการ เนองจากการจดการโลจสตกสสามารถสรางอรรถประโยชนดานสถานทและเวลาใหแกธรกจ เพอสนองตอบความตองการของลกคาไดทนทวงท ในเวลาทก าหนดและปรมาณตามทตองการ รวมทงสามารถเพมศกยภาพการแขงขนในตลาดได โครงการนสอดคลองกบทศทางแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 9 ภายใตยทธศาสตรการเพมสมรรถนะและขดความสามารถในการแขงขน

เมอพจารณาความแตกตางระหวางการจดการโลจสตกสและการจดการโซอปทานอาจพจารณาไดวา การจดการโลจสตกสนนเปนเรองของการบรหารกจกรรมทเกยวของกบการบรหารจดการเคลอนยายทางกายภาพของวสดนบจากวตถดบหรอชนสวนจากผสงมอบ ผานคลงวตถดบไปเปนงานระหวางผลตและสนคาส าเรจรปไปสนสดจดหมายปลายทางทลกคาคนสดทาย ซงจะครอบคลมในภารกจดานการวางแผน การด าเนนการตาง ๆ ในระบบธรกจ สวนการจดการโซอปทานนนเปนเรองของการบรหารเชงกลยทธ ในการสรางความรวมมอระหวางองคกรตาง ๆ ภายในเครอขายโซอปทานเพอประสานใหหนวยงานตาง ๆ ทงภายในองคกรและระหวางองคกรสามารถปฏบตงานเพอน าเอาความสามารถหลกและทนทรพยากรขององคกรพนธมตรภายใตโซอปทานมาเชอมประสานอยางลงตว เพอการบรรลเปาหมายรวมกน การจดการโลจสตกสและโซอปทานจงเปนสงทตองไปดวยกน และตองพงพาซงกนและกนเสมอนเปนหนงเดยวกนอยางแยกกนไม

15

ออก ดงนนในปจจบนเมอเราพดถงการจดการโลจสตกสจงจะมงไปทการจดการโลจสตกสภายใตกลไก โซอปทาน (รปท 1.5)

รปท 1.5 การจดการโลจสตกสภายใตกลไกโซอปทาน

1.8 กำรบรหำรจดกำรโซอปทำนอยำงบรณำกำร (Integrated Supply chain management) ระบบเศรษฐกจทเปนอยในปจจบน ทเปนยคเศรษฐกจใหม (New Economy) มความซบซอน และเชอมโยงกนมากขน ทงนเนองมาจากนโยบายการคาเสรตามพนธกรณขององคการการคาโลก (WTO) ตลอดจนการรวมกลมการคาในภมภาคตางๆ ของโลกไดทวสงขนเปนล าดบ กอปรกบความกาวหนาของเทคโนโลยสมยใหม ทน ามาใชในการผลต การตลาด การบรการ และการสอสารโทรคมนาคม ท าใหการแขงขนทางการคาทวความรนแรงมากขนเปนล าดบ แรงกดดน จากภาวการณแขงขนดงกลาวผลกดนใหธรกจตางๆ หนมาใหความส าคญในเรองการจดการโซอปทาน มาใชเปนกลยทธเพอเพมศกยภาพ ในการแขงขนและการบรรลเปาหมายของธรกจอยางยงยน ในทนจะไดน ากรอบคดของ Donald J. Bowersox David J. Class และ M. Bixby Cooper, 2007 ซงไดกลาวถง ควำมหมำยของกำรจดกำรโซอปทำนแบบบรณำกำร (Integrated supply chain) :เปนลกษณะของการเชอมโยงพนธมตรทางธรกจเขาสรปแบบของควำมรวมมอของธรกจตำงๆ ภายใตโซอปทาน บรบทดงกลาวจะกอเกดเปนโครงสรางของโมเดลการจดการธรกจของโซอปทานซงเปนผลลพธเชงกลยทธความรวมมอ (Cooperative Strategy) ทจะสงผลตอศกยภาพการแขงขนของธรกจ เพอการน าผลตภณฑและบรการจากผผลตสผบรโภค คณคาทเกดจากการผนกก าลงระหวางพนธมตรธรกจ (Strategic Partners) ภายใตโซอปทานดงกลาว จะประกอบไปดวย ความรวมมอกนในเรอง ขอมลขาวสาร ผลตภณฑ บรการ การเงนและนวตกรรม/ความร โดยพนธมตรธรกจจะรวมมอกนในการด าเนนกจกรรม จากกระบวนการในระดบตนน า กลางน า สปลายน า เพอล าเลยงผลตภณฑและบรการพรอมๆกบการสรางคณคาและมลคาเพมใหกบผลตภณฑและบรการไปดวยในตว ดวยวธน คลายวาเปนกระบวนการรวมมอกน ภายใตโซอปทาน (Supply chain collaboration) รปท 1.6

16

รปท 1.6 โมเดลของการบรณาการโซอปทาน (The Integrate Supply Chain Framework) จฑาทพย ภทราวาท และคณะ. 2553. กรอบคดการจดการโซอปทาน.(online). http://www.cai.ku.ac.th/article/article _280653.pdf. Donald J. Bowersay and other, Supply Chain Logistic Management, (Mc Graw Hill, International Edition 2007) P.6

กระบวนการจดการความสมพนธระหวางพนธมตรธรกจเพอการสรางความสามารถในการท าธรกจและการแขงขนจะประกอบไปดวย การสรางเครอขายอปทานในระดบการผลต การสรางพนธมตรธรกจส าหรบกจกรรมการจดหาปจจยการผลต การผลตและกระบวนการโลจสตตก ซงจะกอใหเกดผลดในการลดตนทนการผลต การมระบบขอมลขาวสารเพอการวางแผนการผลต การบรหารจดการรวมกนระหวางพนธมตรธรกจทน าความสามารถของแตละกจการมาวางแผนรวมกนโดยพจารณาเรองประโยชนเปรยบเทยบ (Comparative Advantage) ในระดบของกจกรรมปลายน า จะเปนเรองของการสรางเครอขายกระจายสนคาในระหวางพนธมตรธรกจเพอการกระจายผลผลตผานชองทางการตลาดตางๆ ไปสตลาดเปาหมายตามแผนธรกจทก าหนดรวมกน โมเดลของการบรณาการโซอปทานในลกษณะเชนนเปนเรองของการจดการธรกจทมองเปาหมายในระยะยาว โดยผน าระดบสงของพนธมตรธรกจทจะรวมมอกนจ าเปนตองปรบทศทางของธรกจจากทมงเนนเรองของหนาท (Function) ในโครงสรางการบรหารจดการขององคกรใหความส าคญกบกระบวนการท างานรวมกนในลกษณะของการเพมประสทธภาพ การลดตนทนซงจะตองใหความส าคญกบการวเคราะหตนทนรวม (Total Cost Analysis) การออกแบบกระบวนการท างานรวมกน (Process Engineering) และการค านวณตนทนจากฐานกจกรรม (Activity-Based Costing: ABC) เปนส าคญ

ในบทตอไป จะไดกลาวถงกรณศกษาการพฒนาโซอปทานในธรกจอยางบรณาการ ส าหรบธรกจของสหกรณทเปนไดพฒนาภายใตโครงการวจยของสถาบนวชาการดานสหกรณ และการสนบสนนจากส านกงานกองทนสนบสนนการวจย

บทท 2 กรอบแนวคดการจดการโซอปทานในธรกจสหกรณ

ในบทนจะไดกลาวถงทมาของกรอบแนวคดการจดการโซอปทานในธรกจสหกรณ เพอยกระดบขดความสามารถในการแขงขนของสหกรณ โดยสาระส าคญจะกลาวถงประเดนความเชอมโยงทเรมตนจาก บรบทโลกยคใหม ผลกระทบและกรอบแนวทางการแกปญหาในแนวทางการพฒนาทยงยน ขอจ ากดและโอกาสททาทายของสหกรณ กรอบแนวคดการพฒนาสหกรณ กลยทธและนวตกรรมน าการพฒนาในแนวทางการจดการโซอปทานในธรกจสหกรณ ซงมรายละเอยดดงตอตอไปน

2.1 บรบทโลกยคใหมและผลกระทบทมตอเศรษฐกจสงคม ในหวงเวลาของบรบทโลกยคใหมในศตวรรษท 21 มปจจยสภาพแวดลอมตาง ๆ ทชใหเหนวกฤต

และสงทาทายหลายประการ (รปท 2.1) 1) วกฤตเศรษฐกจ นบตงแตป พ.ศ. 2540 เปนตนมา ไดเกดวกฤตเศรษฐกจและลกลามใหญโต

ไปทวโลก ผลพวงของวกฤตเศรษฐกจดงกลาวกอใหเกดเศรษฐกจตกต าในหลายภมภาครวมทงประเทศไทยมาจนถงปจจบน และนาจะมผลตอเนองไปถงอนาคตในอกหาปขางหนา ทงภาวะเศรษฐกจตกต าดงกลาวไดสงผลตอการประกอบอาชพทงภาคการเกษตร ภาคอตสาหกรรมและบรการอยางถวนหนา ไมวาจะเปนผประกอบการรายยอย ผประกอบการรายใหญ อตสาหกรรมการลงทนยกษใหญ อนเนองมาจากอปสงคความตองการซอลดนอยถอยลง

2) การเปลยนแปลงดานโครงสรางทางเศรษฐกจทใชกลยทธเชอมโยงภาคพนธมตรในระดบโลก ไดกอใหเกดผลตอศกยภาพการแขงขนของผประกอบการรายใหญทมความไดเปรยบ สามารถสรางอ านาจการตอรองไดมากกวาผประกอบการรายยอย รวมทงเกษตรกร และเปนสาเหตส าคญทกอใหเกดความเหลอมล าไมเปนธรรมในสงคมแลว อยางทเราเหนกนในปจจบน “คนรวยกระจกคนจนกระจาย”

3) นโยบายการคาเสรทมเงอนไขในทางปฏบตทท าใหเกดความไดเปรยบเสยเปรยบไมเทากน โดยเฉพาะในภาคการเกษตรโดยเฉพาะและเกษตรกรรายยอย

4) ภาวะโลกรอนและภยแลง ซงเปนปจจยสภาพแวดลอมทมนษยไมสามารถจดการได สงผลกระทบอยางตอเนองและยาวนานในทกประเทศโดยเฉพาะประเทศในแถบภมภาคเอเซย แอฟรกา อเมรกาใต ซงเปนพนทภาคการผลตทางดานการเกษตรไดรบผลกระทบตอประสทธภาพการผลตและการด ารงชวตของภาคการเกษตร ซงจ าเปนตองมกรอบแนวทางแกไขในระยะยาว เชน ในเรองของการพฒนาโครงสรางพนฐาน ไดแก เขอน คลองระบายน าหรอแมกระทงเรองของเทคโนโลยการผลตทเหมาะสมกบปรมาณน าฝน

5) ภยพบตธรรมชาตและปญหาสงแวดลอมถกท าลาย เปนปญหาทอาจเปนตนเหตของน าทวมภยพบตธรรมชาต ดนถลม สงผลตอเศรษฐกจและตวชวดความเปนอยของคนจ านวนมาก ซงจะตองมทางแก โดยเรมจากเรองของการปลกจตส านกประชาชนใหตระหนกเหนความส าคญและรวมมอกน

18

6) ความขดแยงทางการเมอง ซงมอยในทกประเทศ ไมวาจะเปนประเทศอเมรกาในยโรป ประเทศแถบเอเชย การแกปญหาตองเรมจากการสรางความเชอมนไววางใจระหวางผบรหารประเทศและผน าทองถนรวมทงภาคประชาชน

7) ปญหาดานการกอการราย เปนปญหาทสงผลกระทบลกลามไปทวโลก ซงสรางความอกสนขวญแขวนกบภาคประชาชน สงผลใหหลายประเทศตองตงงบประมาณมากมายในเรองของการปองกนและมาตรการดแลรกษาความปลอดภย ซงเปนเรองททกคนในสงคมจะตองชวยกนรวมมอกนในเรองของการแกปญหา

8) แนวโนมความตองการสนคาอาหารปลอดภย เชน เกษตรอนทรย ผกปลอดภย สนคาคณภาพมาตรฐานปลอดภย ปจจบนผบรโภคทตองการสนคาเหลานน เขาไมถงแหลงผลต และผทผลตกไมสามารถเขาถงผบรโภค ทางแกปญหานเปนเรองของการสรางสรรคนวตกรรมการกระจายสนคามาใช ซงจะชวยยกระดบมลคาเพมใหกบสนคาอาหารดวย

9) การกาวสสงคมผสงอาย ในอนาคตเปนประเดนททกประเทศตองท าใหทงครวเรอนและปจเจกบคคลมการเตรยมตวรบมอทจะท าใหพงพาตนเองและชวยเหลอซงกนและกน ไมตองรอรบความชวยเหลอจากคนอนหรอจากรฐบาล เปนเรองทตองใหขอมลขาวสาร ความร และกรอบแนวทางการทจดเตรยมรบมอไดอยางเหมาะสม ซงเกยวของกนทงเรองของอาหารการกน ทอยอาศย การด ารงชวตความเปนอย เสอผาเครองนงหม ยารกษาโลก ตลอดจนสนทนาการ ทจะท าใหสงคมผสงอายมความเปนอยทดไมกระทบตอคนทอยในวยหนมสาว และเยาวชนทงหลาย

รปท 2.1 ประเดนทาทายเชงยทธศาสตร

19

2.2 บรบทการด าเนนงานของสหกรณไทย: ขอจ ากด-โอกาสททาทาย และแนวทางเชงยทธศาสตรการพฒนาสหกรณไทย

ในหวงเวลาของการกาวสศตวรรษทสองของการสหกรณไทยนน มประเดนทาทายหลายประการทสหกรณตองเผชญ ทงทมาจากปจจยสภาพแวดลอมภายนอกและปจจยสภาพแวดลอมภายใน ทส าคญๆไดแกสภาวะของการฟนตวทางเศรษฐกจโลกและเศรษฐกจไทยทเปนไปคอนขางชา กอปรกบราคาสนคาเกษตรและราคาน ามนทลดลงอยางตอเนองยอมสงผลกระทบตอภาคสวนเศรษฐกจตางๆและระบบธรกจสหกรณ อยางหลกเลยงไมได ในขณะเดยวกนยทธศาสตรของรฐบาลกใหความส าคญในการใชสหกรณเปนกลไกของประชาชนเพอการสรางอ านาจตอรองในการผลตและการตลาด และแกปญหาความเหลอมล าไมเปนธรรมในสงคม

สนนบาตสหกรณแหงประเทศไทยในฐานะองคกรกลางของขบวนการสหกรณ จงมนโยบายในการจดท ากรอบทศทางเชงยทธศาสตร ในหวงเวลาป พ.ศ.2560-2564 เพอน าไปใชเปนแนวนโยบายในการขบเคลอนสหกรณสการบรรลเปาหมายรวมกน โดยมอบหมายให สถาบนวชาการดานสหกรณ ยกรางกรอบทศทางเชงยทธศาสตรดงกลาว ส าหรบใชในการระดมความคดเหนจากภาค เพอหาขอสรปและจดท าเปนนโยบาย การขบเคลอนการพฒนาการสหกรณไทยตอไป

2.2.1 สถานการณการสหกรณไทยในรอบทศวรรษทผานมา (รปท 2.2) เมอพจารณา บทบาทของสหกรณทมตอ เศรษฐกจและสงคม จะเหนไดวา มลคาธรกจของ

สหกรณ (ขอมล ป 2557) คดเปนมลคา 1.98 ลานลานบาทหรอคดเปนรอยละ 16.64 ของ GDP ประเทศ โดยมสหกรณรวมทงสน 8,174 แหง โดยสหกรณทยงด าเนนธรกจม จ านวน 6,113 แหง และสหกรณทผานเกณฑมาตรฐานคดเปนรอยละ 80 ของสหกรณทด าเนนธรกจ (กรมสงเสรมสหกรณ,2558)

บทบาทของสหกรณในดานเศรษฐกจในรอบทศวรรษทผานมา(พ.ศ.2548-2557) ณ สนป พ.ศ. 2557 สหกรณไทยมสนทรพยรวมทงสน 2.1 ลานลานบาท การเตบโตของสนทรพยในรอบทศวรรษประมาณ 3 เทาตวโดยสดสวนของทนสหกรณตอสนทรพยรวมในป พ.ศ. 2557 คดเปนรอยละ 45 ลดลงจากป พ.ศ. 2548 ซงคดเปนรอยละ 51 ซงชใหเหนแนวโนมของโครงสรางการเงนสหกรณทมาจากเงนทนภายนอกสหกรณมมากขน รายไดรวมของระบบธรกจสหกรณในป พ.ศ. 2557 คดเปนมลคา 286 แสนลานบาท เพมขน 2.75 เทา เมอเทยบกบป 2548 ซงมรายไดรวมคดเปนมลคา 104 แสนลานบาท โดยธรกจสหกรณทส าคญ 6 ดานในรอบป พ.ศ. 2557 มมลคารวมทงสน 1.8 ลานลานบาท ประกอบดวยธรกจสนเชอ ธรกจรบฝากเงน ธรกจรวบรวมผลตผล/ผลตภณฑ ธรกจจดหาสนคามาจ าหนาย ธรกจแปรรป และธรกจใหบรการ-สงเสรมการเกษตร โดยเมอพจารณาเปนรายธรกจจะเหนไดวา ธรกจทมมลคาสงสดไดแกธรกจสนเชอโดยมมลคาทงสน 517,095ลานบาท และคดเปนสดสวนรอยละ63ของมลคาธรกจรวมของสหกรณ รองลงไปไดแกธรกจ รบฝากเงน ธรกจรวบรวมฯ ธรกจจดหาฯ ธรกจแปรรปฯ และธรกจบรการ-สงเสรมการเกษตร มมลคาธรกจและสดสวนธรกจ เรยงตามล าดบไดแก 82,413, 63,983, 17,421 และ 1,536 ลานบาท คดเปนสดสวนเมอเทยบกบมลคาธรกจโดยรวมเทากบรอยละ 63, 28, 4.49, 4, 0.5 และ 0.01 (กรมตรวจบญชสหกรณ, 2558)

20

เมอพจารณาบทบาทของสหกรณในดานสงคม จะเหนไดวาสมาชกสหกรณ มจ านวน 11.4 ลานคน คดเปนรอยละ 17.7 ของประชากรประเทศ สมาชกทเขามามสวนรวมในบทบาทกรรมการสหกรณ 76,469 คน (สดสวนกรรมการชาย : หญงเทากบ 68 ตอ 32) มการจางงานในต าแหนงผจดการและพนกงานสหกรณ 39,056 คน (สดสวนเพศชาย : เพศหญง เทากบ 43 ตอ 57) โดยในรอบทศวรรษ สหกรณมการจดสรรก าไรสทธซงมมลคาโดยรวมเทากบ 413,996 ลานบาท เพอเปนทนส ารองเพอการสรางความมนคงในธรกจสหกรณ การจดสวสดการรปแบบตางๆ ตลอดจนการจดสรรเปนทนสาธารณประโยชน ซงแสดงใหเหนเจตนารมณของการเปนองคกรธรกจทไมแสวงก าไร

รปท 2.2 สถานการณสหกรณไทย

ประเดนขอสงเกตจากการประเมนสถานการณสหกรณไทยในรอบทศวรรษ ชใหเหนวา ธรกจสหกรณในภาพรวมมมลคาเพมขนประมาณ 4 เทาตว แตธรกจทส าคญยงคงเปนดานสนเชอ รบฝากเงน จดหาสนคามาจ าหนายรวบรวมผลผลต และแปรรป สวนธรกจสงเสรมเกษตร ซงเปนธรกจทอยในกจกรรมตนน า และกลางน าเทานนผลตภณฑแปรรปสวนใหญเปนผลตภณฑแปรรปเบองตนเชนขาวสาร ยางพารา (น ายาง ยางแทง)สวนธรกจจดหาฯยงคงพงพาสนคาทผลตจากภายนอกสหกรณ มสหกรณบางแหงเรมผลตสนคาอปโภค บรโภค (consumer good) บางแตยงคงเผชญกบปญหาดานการตลาดการรบรองมาตรฐานผลตภณฑทเปนสากลและความนยมของสมาชกในการอดหนนผลตภณฑสหกรณ โดยเฉพาะอยางยงมลคาของธรกจสงเสรมเกษตรและบรการ ซงควรเปนกจกรรมและบรการทมความส าคญเปนอยางยงแตกลบมมลคาเพยง 1,536 ลานบาทเทานน

2.2.2 ประเดนทาทายและชองวางเชงยทธศาสตร (รปท 2.3) ในสวนของการประเมนทศทางแนวโนมของเศรษฐกจโลกและเศรษฐกจไทย ชใหเหนประเดนทาทายท

ส าคญ ๆทงทเปนโอกาสและขอจ ากดของสหกรณ ไดแก นโยบายรฐทมงใชสหกรณเปนกลไกในการสรางอ านาจการตอรองการผลตและการตลาดแกประชาชน นโยบายการเปดเสรการคาโลกและการกาวสประชาคมอาเซยน นโยบายดานการลงทนโครงสรางพนฐาน ระบบสนบสนนและสงอ านวยความสะดวก การใชตวแบบธรกจภายใต

21

หนสวนระหวางภาครฐ ภาคเอกชน( PPPs) ภาวะเศรษฐกจโลกและเศรษฐกจไทยทยงคงฟนตวชา โครงสรางเศรษฐกจในบรบทโลกใหมทมความซบซอนและใชนวตกรรม เทคโนโลย ตลอดจนการรวมกลมธรกจเพอสรางอ านาจการตอรอง ปญหาความเหลอมล าไมเปนธรรมในสงคม กระแสโลกทเปนแนวทางการพฒนาทยงยน กรอบแนวทางการพฒนาสหกรณตาม ICA Blueprint และความเชอมนไววางใจของคนในสงคมทมตอสหกรณ

การทบทวนวรรณกรรมและงานวจยทเกยวของ ตลอดจนขอมลทไดจากเวทถอดบทเรยนของสถาบนวชาการดานสหกรณ และภาคในรอบทศวรรษทผานมา ชใหเหนชองวางของระบบสหกรณไทยในประเดนส าคญ ไดแก โครงสรางและระบบบรหารจดการสหกรณทเปนอยไมเออตอการขบเคลอนสหกรณตามอตลกษณของการเปนองคกรอสระพงพาตนเอง การน าคณคาสหกรณสการเปนทพงของสมาชก ผลตภณฑและบรการของสหกรณยงคงกระจกตวอยในกจกรรมระดบ ตนน าและปลายน าภายใตโซอปทาน สหกรณยงขาดการกระตนอปสงคในกลมสมาชกและผบโภคในการอดหนนผลตภณฑและใชบรการสหกรณ จงท าใหสหกรณไมสามารถเปนกลไกในการยกระดบมลคาเพมไดตามทควรจะเปนนอกจากนน ยงขาดกลไกในการเชอมโยงธรกจเพอสรางความเปนปกแผนเขมแขงในระบบธรกจสหกรณ ขาดกลไกในการสรางสรรคนวตกรรมเพอการยกระดบขดความสามารถในการแขงขนของสหกรณ

รปท 2.3 ประเดนทาทายและชองวางเชงยทธศาสตร

2.2.4 กรอบทศทางการพฒนาสหกรณทผานมา (รปท 2.4) แมวาขบวนการสหกรณไทยจะไดมการจดท ากรอบทศทางเชงยทธศาสตรการพฒนาสหกรณมา

ตงแตป พ.ศ. 2546 จนถงปจจบน คณะกรรมการพฒนาการสหกรณแหงชาต ไดจดท าแผนพฒนาการสหกรณเพอใชเปนนโยบายในการสงเสรมสหกรณไทยมาแลว 3 ฉบบ อกทงในป พ.ศ. 2555 ไดประกาศสหกรณวาระแหงชาตซงมสาระส าคญ 5 ประเดน ประกอบดวย การสงเสรมใหประชาชนมความเขาใจศรทธาและน า

22

สหกรณไปใชในวถชวต การยกระดบความเขมแขงของสหกรณ การสงเสรมใหมการเชอมโยงเครอขาย การปฏรปโครงสราง/ขบวนการและหนวยงานทเกยวของ ตลอดจนการปฏรปกฎหมาย หากแตการขบเคลอนยทธศาสตรยงจ ากดอยในระดบองคกรกลางและสหกรณบางกลมเทานนโดยการตดตามประเมนผลพบวา ผน า และฝายจดการสวนใหญยงไมรบทราบในสวนของประเดนยทธศาสตร

รปท 2.4 พฒนาการของแผนพฒนาการสหกรณไทยในระยะทผานมา

2.2.5 กรอบทศทางเชงยทธศาสตรการพฒนาการสหกรณ: ในหวงเวลาการกาวสศตวรรษท 2 (รปท 2.5) ภายใตกระบวนการจดท าขอเสนอเชงนโยบายและประเดนยทธศาสตรการพฒนาการสหกรณใน

ครงน สถาบนวชาการดานสหกรณไดด าเนนการโดยใชวธการวเคราะหทศทางแนวโนมปจจยสภาพแวดลอม (Key Trends) และการวเคราะหชองวาง (GAPs Analysis) ไดน ามาซงการก าหนดเปาหมายเชงนโยบายการพฒนาสหกรณและประเดนยทธศาสตรหลก 4 ประการ

เปาหมายเชงนโยบาย (Goal) : จะเปนการยกระดบขดความสามารถของระบบสหกรณเพอเปนกลไกในการลดความเหลอมล า สรางความเปนธรรมในสงคม

ประเดนยทธศาสตรหลกประกอบดวย 5 ประเดน ไดแก ยทธศาสตรท 1: ยกระดบการมสวนรวมของภาคเพอการพฒนาความเขมแขงเปนปกแผนของ

สหกรณจะประกอบดวย แนวทางกลยทธทส าคญ 6 แนวทาง ไดแก 1) ยกระดบการมสวนรวมของภาคสหกรณเพอความเขมแขงเปนปกแผน 2) ก าหนด Agenda และ Road Map และ Platform การเชอมโยงธรกจระหวางสหกรณ 3) ปฏรปโครงสรางขบวนการสหกรณทเกอหนนการเชอมโยงธรกจเพอสรางความเขมแขงเปนปกแผน 4) น านวตกรรม PPP มาใชในการบรณาการการท างานรวมกนเพอมงเปาไปทสหกรณในการน า

23

ประโยชนสสมาชก 5) สรางกลไกในการยกระดบสมรรถนะสมาชก ผน า ฝายจดการและผมสวนไดสวนเสย 6) พฒนาเครอขายธรกจสหกรณ (Co-ops to Co-ops Business)

ยทธศาสตรท 2: ยกระดบมลคาเพมในผลตภณฑสหกรณ โดยใชกลไก Moving Up Value Chain ประกอบดวย แนวทางกลยทธทส าคญ 6 แนวทาง ไดแก 1) ยกระดบมลคาเพมแกผลตภณฑสหกรณ 2) ก าหนด Agenda และ Roadmap สงเสรมการจดการโซอปทานในธรกจสหกรณ (Global Value Chain:GVC) 3) พฒนาและเผยแพร Platform การยกระดบกจกรรมสหกรณภายใตโซอปทาน (Functional Upgrading) 4) พฒนาและเผยแพร Platform การยกระดบกระบวนการภายใตโซอปทาน (Process Upgrading) 5) พฒนาและเผยแพร Platform การยกระดบผลตภณฑ (Product Upgrading) 6) จดตงและด าเนนงานหนวยสงเสรมธรกจสหกรณภายใตกรอบการยกระดบมลคาเพมผลตภณฑ

ยทธศาสตรท 3: การพฒนาระบบการเงนสหกรณทเออตอความมนคงและมเสถยรภาพในระบบสหกรณ ประกอบดวย แนวทางกลยทธทส าคญ 6 แนวทาง ไดแก 1) พฒนาระบบการเงนสหกรณทเออตอความมนคงมเสถยรภาพ 2) สรางความเขาใจแกคนในสงคมและผมสวนไดสวนเสยในบรบทของสหกรณในดานการเงน 3) สงเสรมการจดตงกองทนเสถยรภาพเพอประกนความมนคงในระบบสหกรณภายใตการก ากบดแลของสมาชก 4) สรางกลไกการจดการเรยนรดานความรพนฐานการเงนทเขาถงและสรางความเขาใจแกสมาชกและ Stakeholder 5) สงเสรมใหสหกรณเปนสถาบนการเงนของประชาชนในการสรางวนยใหความรพนฐานและการเขาถงบรการการเงนอยางเปนธรรม 6) จดท า Agenda และ Road Map การพฒนาระบบการเงนสหกรณในแนวทางการพงพาและรวมมอกน

ยทธศาสตรท 4: การปฏรประบบสนบสนนและสงอ านวยความสะดวก ประกอบดวย แนวทาง กลยทธทส าคญ 6 แนวทาง ประกอบดวย 1) พฒนาระบบสนบสนนและสงอ านวยความสะดวก 2) ก าหนด Agenda และ Road Map การพฒนาระบบสนบสนนฯ 3) ปฏรประบบงบประมาณส าหรบหนวยงานรฐทเกยวของกบการสงเสรมสหกรณใหมเอกภาพและมกลไกตดตาม-ประเมนผล 4) ปฏรปกฎหมาย/ขอบงคบและกลไกการก ากบดแล 5) พฒนาระบบ ICT เพอรองรบการเชอมโยงธรกจของระบบสหกรณควบคกบการตรวจสอบ 6) สรางกลไกการจดการความรแกเยาวชนและ Stakeholder ใหเขาถงและเขาใจ ตลอดจนเขามามสวนรวมในสหกรณอยางเหมาะสม

24

รปท 2.5 เปาหมายและยทธศาสตรการพฒนา

2.3 กรอบคดการจดการโซอปทานในธรกจสหกรณ ระบบเศรษฐกจทเปนอยในปจจบน ทเปนยคเศรษฐกจใหม (New Economy) มความซบซอน

และเชอมโยงกนมากขน ทงนเนองมาจากนโยบายการคาเสรตามพนธกรณขององคการการคาโลก (WTO) ตลอดจนการรวมกลมการคาในภมภาคตางๆ ของโลกไดทวสงขนเปนล าดบ กอปรกบความกาวหนาของเทคโนโลยสมยใหม ทน ามาใชในการผลต การตลาด การบรการ และการสอสารโทรคมนาคม ท าใหการแขงขนทางการคาทวความรนแรงมากขนเปนล าดบ

แรงกดดน จากภาวการณแขงขนดงกลาวผลกดนใหธรกจตางๆ หนมาใหความส าคญในเรองการจดการโซอปทาน มาใชเปนกลยทธเพอเพมศกยภาพ ในการแขงขนและการบรรลเปาหมายของธรกจอยางยงยน

กรอบคดการจดการโซอปทานทน ามาใชในทนจะเปนไปตามกรอบคดของ Donald J.Bowersox David J. Class และ M. Bixby Cooper, 2007 ซงไดกลาวถง ความหมายของการจดการโซอปทานแบบบรณาการ (Integrated supply chain) ซงเปนลกษณะของการเชอมโยงพนธมตรทางธรกจเขาสรปแบบของความรวมมอของธรกจตางๆ ภายใตโซอปทาน บรบทดงกลาวจะกอเกดเปนโครงสรางของโมเดลการจดการธรกจของโซอปทานซงเปนผลลพธเชงกลยทธความรวมมอ (Cooperative Strategy) ทจะสงผลตอศกยภาพการแขงขนของธรกจ เพอการน าผลตภณฑและบรการจากผผลตสผบรโภค

คณคาทเกดจากการผนกก าลงระหวางพนธมตรธรกจ (Strategic Partners) ภายใตโซอปทานดงกลาว จะประกอบไปดวย ความรวมมอกนในเรอง ขอมลขาวสาร ผลตภณฑ บรการ การเงนและนวตกรรม/ความร โดยพนธมตรธรกจจะรวมมอกนในการด าเนนกจกรรม จากกระบวนการในระดบตนน า กลางน า ส

25

ปลายน า เพอล าเลยงผลตภณฑและบรการพรอมๆกบการสรางคณคาและมลคาเพมใหกบผลตภณฑและบรการไปดวยในตว ดวยวธน คลายวาเปนกระบวนการรวมมอกน ภายใตโซอปทาน(Supply chain collaboration)

รปท 2.6 โมเดลของการบรณาการโซอปทาน (The Integrate Supply Chain Framework)

อางจาก Donald J. Bowersay and other, Supply Chain Logistic Management, (Mc Graw Hill, International Edition 2007) P.6

กระบวนการจดการความสมพนธระหวางพนธมตรธรกจเพอการสรางความสามารถในการท า

ธรกจและการแขงขนจะประกอบไปดวย การสรางเครอขายอปทานในระดบการผลต การสรางพนธมตรธรกจส าหรบกจกรรมการจดหาปจจยการผลต การผลตและกระบวนการโลจสตตก ซงจะกอใหเกดผลดในการลดตนทนการผลต การมระบบขอมลขาวสารเพอการวางแผนการผลต การบรหารจดการรวมกนระหวางพนธมตรธรกจทน าความสามารถของแตละกจการมาวางแผนรวมกนโดยพจารณาเรองประโยชนเปรยบเทยบ (Comparative Advantage) ในระดบของกจกรรมปลายน า จะเปนเรองของการสรางเครอขายกระจายสนคาในระหวางพนธมตรธรกจเพอการกระจายผลผลตผานชองทางการตลาดตางๆ ไปสตลาดเปาหมายตามแผนธรกจทก าหนดรวมกน

โมเดลของการบรณาการโซอปทานในลกษณะเชนนเปนเรองของการจดการธรกจทมองเปาหมายในระยะยาว โดยผน าระดบสงของพนธมตรธรกจทจะรวมมอกนจ าเปนตองปรบทศทางของธรกจจากทมงเนนเรองของหนาท (Function) ในโครงสรางการบรหารจดการขององคกรใหความส าคญกบกระบวนการท างานรวมกนในลกษณะของการเพมประสทธภาพ การลดตนทนซงจะตองใหความส าคญกบการวเคราะหตนทนรวม

26

(Total Cost Analysis) การออกแบบกระบวนการท างานรวมกน (Process Engineering) และการค านวณตนทนจากฐานกจกรรม (Activity-Based Costing: ABC) เปนส าคญ

เนอสาระทจะพดถงการจดการโซอปทานธรกจในสหกรณในเลมน ตอไปนจะหมายถงการจดการโซอปทานอยางบรณาการ

บทท 3 กรอบแนวทางการจดการโซอปทานในธรกจสหกรณ

เนอหาในบทนจะกลาวถงกรอบแนวทางการจดการโซอปทานในธรกจสหกรณ แนวคดการ

จดการโซคณคาของ Stan Shih’s Smiling Curve ความแตกตางระหวางการจดการโซอปทานและ โซคณคากระบวนการพฒนาโซคณคาในธรกจสหกรณจากประสบการณงานวจยของสถาบนวชาการดานสหกรณ

3.1 แนวคดโซคณคาของ Stan Shih’s Smiling Curve

โซคณคา หมายถง การเชอมโยงของกจกรรมทครอบคลมตงแตการผลตไปจนถงการสงมอบผลตภณฑแกผบรโภคคนสดทาย รวมถงบรการหลงการขาย ซงจะประกอบไปดวยกจกรรมตาง ๆ ไดแก การวจย การพฒนา (ออกแบบ) การสรางแบรนด การผลต การตลาด การบรการหลงการขาย และกจกรรมสนบสนน โดยโซคณคาจะเปนสวนหนงของระบบตลาด (ประยกตจาก ILO. 2009. Value Chain Development for Daunt Work, page 3)

การพฒนาโซคณคาเพอการยกระดบมลคาผลตภณฑ โดยการเชอมโยงภาคและผมสวนไดสวนเสยเพอยกระดบกจกรรมภายใตโซคณคาตงแตการออกแบบ การพฒนา การจดหาปจจยการผลต การผลต การตลาด การสรางแบรนดสนคา เพอน าสนคาและผลตภณฑจากผผลตสผบรโภคทเปนตลาดเปาหมาย ซงสามารถอธบายใหเหนเปนแผนภาพตามกรอบแนวคดการยกระดบมลคาเพมของ Smiling Curve ( รปท3.1)

รปท 3.1 กรอบแนวคดการพฒนาโซคณคาเพอยกระดบมลคาเพม ประยกตจาก Stan Shih’s Smiling Curve

28

3.2 กรอบแนวทางการจดการโซอปทานในธรกจสหกรณ กรอบแนวทางในการจดการโซคณคาในกลม หรอสหกรณใด ๆ นนจะประกอบไปดวยการ

ด าเนนการทส าคญโดยเรมตนจากขนตอนแรก: การวเคราะหปจจยสภาพแวดลอม (Situation Analysis) ทจะชใหเหนโอกาสททาทายตลอดจนขอจ ากดและชองวางในการด าเนนธรกจ กระบวนการดงกลาวจะตองเปนไปภายใตการมสวนรวมของภาคทจะเขามาท างานรวมกน จากนนจงเขาสขนตอนทสอง :การออกแบบระบบธรกจ (Business Generation) ซงควรด าเนนการภายใตค าปรกษาของผเชยวชาญในดานแผนธรกจ ซงมองคประกอบทส าคญ 10 องคประกอบ ไดแก 1) การก าหนดวสยทศน ทระบใหเหนถงวตถประสงคในการด าเนนธรกจ และการสรางสรรคผลตภณฑและบรการ 2) การก าหนดกลยทธหรอแนวทางการด าเนนการสเปาหมายแหงความส าเรจ ซงในทนหมายถงการเลอกเอาแนวคดการจดการโซคณคาเพอการยกระดบมลคาเพมมาใช 3) การก าหนดตลาดเปาหมาย (Target market) ซงจะเกยวของกบการพจารณาถงลกคากลมเปาหมาย ผลตภณฑทเปนทตองการของกลมลกคาเปาหมายและเปาหมายการตลาด 4) ชองทางการตลาด (Marketing channel) เปนการพจารณาวาท าอยางไรจงจะสามารถน าผลตภณฑไปสตลาดเปาหมายไดตามทวางแผนไว 5) การออกแบบธรกจ จะครอบคลมการพจารณาในสวนทเกยวกบกจกรรมของภาคพนธมตรธรกจทจะเขามามสวนรวมในการขบเคลอนระบบธรกจสเปาหมายรวม 6) การก าหนดแนวทางเชงกลยทธซงจะประกอบดวยแนวทางเชงกลยทธทส าคญสามประการ ไดแก การยกระดบหนาท การยกระดบกระบวนการ และการยกระดบผลตภณฑ 7) การวางโครงสรางของระบบบรหารจดการโซคณคาโดยยดหลกการมอบหมายตามความเชยวชาญเฉพาะทางซงจะกอใหเกดประสทธภาพในการด าเนนงานและขดความสามารถในการแขงขนเชงธรกจ 8) วางแผนทางการเงน (Financial plan) จะเนนไปทเรองของการวางแผนการลงทนการประมาณการรายไดคาใชจายเพอใหเกดความคมคาในการลงทน-และการก าหนดกลไกในการบรหารความเสยงในธรกจ 9) การจดหาและการจดสรรเงนทนจะเกยวของกบเรองของการระดมทนจากภาคพนธมตรธรกจ ในรปของหนสวนและอน ๆ ตลอดจนการจดสรรก าไรคนในรปของเงนเฉลยคนตามสวนธรกจ (Patronage refund) เพอใหเกดความเทาเทยมและเปนธรรม 10) การวางระบบโครงสรางพนฐานและสงอ านวยความสะดวกเพอสนบสนนธรกจอยางยงยนไดแกการเชอมโยงภาคพนธมตรกบภาครฐ ภาคเอกชน ชมชน สถาบนการศกษา และสถาบนการเงนเพอการจดใหมเงนทนเปนไปตามแผนธรกจ มระบบขอมลขาวสารทเกยวของ กบกฎหมาย กฎระเบยบทเกยวของ ตลอดจนความเคลอนไหวทงเรองของการตลาดและขอมลขาวสารเพอประกอบการตดสนใจอยางมประสทธภาพ เปนตน (รปท 3.2)

29

รปท 3.2 กรอบแนวทางการพฒนาโซคณคา 11 ขนตอน 3.3 แนวทางเชงกลยทธการพฒนาโซคณคาเพอการยกระดบมลคาเพมผลตภณฑ

การพฒนาโซคณคา ในธรกจสหกรณ อาจพจารณาเลอกแนวทางเชงกลยทธทเหมาะสมกบสถานการณและวตถประสงค ซงในทนจะกลาวถงแนวทางเชงกลยทธทส าคญ ดงรายละเอยดตอไปน

1) แนวทางการพฒนาโซคณคาจากการปรบปรงจดออนทมอยในโซคณคาผลตภณฑทมอยเดม โดยการพจารณาความตองการของตลาดและน ามาปรบปรงใหสอดคลองกบความตองการของตลาด (รปท 3.3)

รปท 3.3 การพฒนาโซคณคาจากการปรบปรงจดออนทมอยในโซคณคาผลตภณฑทมอย

30

กรณตวอยางทเปนแนวปฏบตทด: เครอขายคณคาขาวหอมมะลสหกรณไทย โดยการสงเสรมกลมเกษตรกรใหปลกขาว GAP (รปท 3.4(

รปท 3.4 การสงเสรมกลมเกษตรกรใหปลกขาว GAP ของเครอขายคณคาขาวหอมมะลสหกรณไทย

2) แนวทางการพฒนาโซคณคาดวยการยกระดบการเรยนรและระบบขอมลขาวสาร เปนการยกระดบการเรยนรและระบบขอมลขาวสารแกผมสวนไดสวนเสยในโซคณคา ซงจะ

น าไปสการยกระดบมลคาเพมตงแตผลตภณฑและการสรางสมรรถนะในการลดตนทนการผลต เพมประสทธภาพการผลต การตลาดในอนาคต (รปท 3.5)

รปท 3.5 การยกระดบการเรยนรและระบบขอมลขาวสารแกผมสวนไดสวนเสยในโซคณคา

กรณตวอยางทเปนแนวปฏบตทด ไดแก กลมธรกจเชงคณคาสามพราน สรางศนยเรยนร และโครงการฝกอบรมเพอยกระดบขดความสามารถในการผลต การปรบเปลยนสระบบเกษตรอนทรย การบรหารจดการตลาด การสรางสงคมเกษตรอนทรย ฯลฯ (รปท 3.6(

31

คณะกรรมการบรหารตลาดรวมประชมทกวนอาทตย ศนยเรยนรตลาดสขใจ

การอบรมเกษตรอนทรย งานวนสงคมสขใจ

รปท 3.6 ตวอยางทเปนแนวปฏบตทดในการยกระดบการเรยนรและขอมลขาวสารของกลมธรกจเชงคณคาสามพราน

32

3) แนวทางเชงกลยทธการเชอมโยงโซคณคาดวยการปรบระบบเชอมโยงธรกจ ภายใตแผนธรกจสการบรรลเปาหมายรวม เปนการวางแผนธรกจรวมกนระหวางภาคพนธมตรธรกจภายใตโซคณคาเพอการผลตและสงมอบผลตภณฑแกลกคากลมเปาหมาย (รปท 3.7)

รปท 3.7 การปรบระบบเชอมโยงธรกจภายใตแผนธรกจสการบรรลเปาหมายรวม

กรณตวอยางทเปนแนวปฏบตทด ไดแก เครอขายขาวสจธรรมอ านาจเจรญทมการวางแผนธรกจ รวมกนระหวางวสาหกจชมชน 15 แหง ในจงหวดอ านาจเจรญ กลมธรกจเชงคณคาสามพรานและลกคาโรงแรมเครอไมเนอรกรป (รปท 3.8)

รปท 3.8 ตวอยางทเปนแนวปฏบตทดในการวางแผนธรกจรวมกนของเครอขายขาวสจธรรมอ านาจเจรญ

33

4) การพฒนาโซคณคาทเปนทางเลอกใหม การพฒนาโซคณคาใหมเรมตนจากการเปลยนภาคพนธมตรธรกจ ภายใตโซคณคาเพอลด

ขอจ ากด เพมโอกาสทางการตลาด หรอการปรบเปลยนระบบธรกจใหม (รปท 3.9)

รปท 3.9 แนวทางเชงกลยทธการพฒนาโซคณคาทเปนทางเลอกใหม

ตวอยางทเปนแนวปฏบตทด เชน กรณของตวแบบธรกจ Farmer Shop ซงไดออกแบบระบบธรกจทางเลอกใหมส าหรบเกษตรกรและผประกอบการรายใหมในการสรางทางเลอกในการกระจายสนคาอาหารปลอดภยสผบรโภคผาน Outlet “รานคาปลกทผผลตและผบรโภคเปนเจาของรวมกน” โดยคาดหวงวาจะน าไปสการสรางระบบการคาทเปนธรรม โดยเรมตนจากการจดตงด าเนนงานรานคาชมชน (รปท 3.10)

รปท 3.10 แนวทางเชงกลยทธในการออกแบบระบบธรกจทเปนทางเลอกใหมของราน Farmer Shop

34

3.4 ความแตกตางระหวางโซอปทานและโซคณคา โซอปทาน (Supply Chain) เปนเครอขายของภาคผประกอบการทมวตถประสงคส าคญใน

การสงเสรมการเพมผลตภาพ (Productivity) และขดความสามารถในธรกจ (Competency) การสรางความพอใจแกลกคา และท าก าไรสงสด โดยการรเรมจะมาจากดานซพพลาย

โซคณคา (Value Chain) เปนเครอขายของภาคพนธมตรธรกจทมวตถประสงคในเรองการสรางสรรคคณคาดานตาง ๆ ไดแก ความยงยนในการด าเนนธรกจการสรางสมดลในมตเศรษฐกจ สงคม สงแวดลอม การสรางความเปนธรรมในการคา โดยกระบวนการของโซคณคาจะครอบคลมถงการจดการระบบการเรยนร-ขอมลขาวสาร การพฒนาการผลต – ผลตภณฑใหไดคณภาพมาตรฐาน ภายใตกระบวนการธรกจทมการวางต าแหนงกจกรรมตาง ๆ ของภาคพนธมตรธรกจทมความเชยวชาญเฉพาะทางเพอการ บรรลเปาหมายรวมกน (จฑาทพย ภทราวาท และคณะ, 2557)

สรปความแตกตางของโซอปทานและโซคณคา โดยพจารณาจากขอบเขตของการด าเนนงานระหวางกจกรรมของโซอปทานและโซคณคา (รปท 3.11)

รปท 3.11 ขอบเขตการด าเนนงานของโซอปทานและโซคณคา 3.5 บทวเคราะหและการขยายผลการน าชดความรการพฒนาโซคณคาไปใชประโยชน

ขอคนพบการวจยภายใตชดโครงการการขบเคลอนการพฒนาการสหกรณและการคาทเปนธรรมซงมผลงานสรางสรรคนวตกรรมตางๆอาท “Farmer Shop” กลมธรกจเชงคณคาสามพรานและ เครอขายคณคาตาง ๆดงทไดกลาวมาขางตน ซงแสดงใหเหนเอกลกษณของการมจดการความสมพนธ เพอสรางวฒนธรรมการท างานรวมกนอยางมแบบแผนบนหลกการพงพาและรวมมอกน(คณคาสหกรณ) ขอมลจากการวจยภายใตชดโครงการวจยฯ(จฑาทพย ภทราวาท,2557) ชใหเหนวา ปจจยทสงผลตอความส าเรจในการเชอมโยงโซคณคาในธรกจ ไดแก

35

1) การมปณธานรวมกนของภาคพนธมตรธรกจ/ผมสวนไดสวนเสย 2) การก าหนดวสยทศน ผานกระบวนการมสวนรวมของผมสวนไดสวยเสยในการวเคราะห

สถานการณและการออกแบบธรกจสการบรรลเปาหมายรวม 3) การก าหนดเปาหมายตวชวดความส าเรจมชดเจนเปนรปธรรมซงอาจมทงทเปนเรองของ

ธรกจและไมใชธรกจ 4) การจดการความสมพนธระหวางกนภาคพนธมตรธรกจ โดยมกจกรรมและการ

ตดตอสอสารอยางตอเนอง 5) การมโครงสรางการบรหารงานและระบบการท างานตามแผนการด าเนนงานรวมกน 6) การรวมมอกนของภาคเครอขายอยางมงมน ดวยการปฏบตตามเงอนไขหรอขอตกลงรวม 7) วฒนธรรมองคกรท ผมสวนไดสวนเสยมความยดมนในการท างานอยางมแบบแผนภายใต

ปณธานสเปาหมายรวม ตวอยางการประเมนสมรรถนะการด าเนนการเครอขายทง 6 เครอขาย ซงมการจดการโซ

คณคาในชวงเวลาของชดโครงการฯ ระยะท 5 (จฑาทพย ภทราวาท,2556) พบวา เครอขายทสามารถขบเคลอนการปฏบตตามกรอบของระบบคณคาการคาทเปนธรรมไดในระดบดมากทกประเดน คอ เครอขายคณคาขาวคณธรรม และกลมธรกจเชงคณคาสามพราน รองลงมา ไดแก ตวแบบธรกจ Farmer Shop และเครอขายคณคาผลไม สวนเครอขายคณคาขาวหอมมะลสหกรณไทย และเครอขายคณคายางพารา ยงเผชญกบขอจ ากดทงทเปนปจจยภายในของเครอขายฯ อาท วฒนธรรมองคกร โครงสรางการบรหารจดการตามวตถประสงค และวสยทศน และปจจยภายนอกทมาจากนโยบายรฐ และปญหาทกระทบจากความผนผวนของราคา และวกฤตเศรษฐกจ

ตารางท 3.1 การประเมนสมรรถนะการด าเนนการของตวแบบธรกจทางเลอกตามแนวปฏบตระบบคณคาและการคาทเปนธรรม

36

รปท 3.12 รปแบบการบรหารจดการโซคณคาในธรกจทแสดงใหเหนการท างานรวมกนของภาคพนธมตรในกจกรรมภายใตโซคณคา

จากรปท 3.12 จะเหนลกษณะการเชอมโยงภาคในกจกรรมระดบตนน า ไดแก กจกรรมดาน

การสงเสรมการผลตแกสมาชก ซงอาจมทงทเปนผประกอบการดานปจจยการผลต สถาบน/หนวยงานทท าหนาทสงเสรมเทคโนโลยการผลต เพอลดตนทน เพมประสทธภาพและคณภาพผลผลตแกสมาชก การเชอมโยงภาคในกจกรรมระดบกลางน า ไดแก การรวบรวมผลผลต การแปรรป การพฒนามาตรฐานคณภาพสนคาและการจ าหนาย ซงอาจมทงภาคผประกอบการ และภาคพนธมตรดานวชาการในการสงเสรมนวตกรรม/เทคโนโลยเพอการลดตนทน เพมประสทธภาพ หรอสรางอ านาจการตอรอง การเชอมโยงภาคในกจกรรมระดบปลายน า ไดแก การกระจายสนคา การสรางแบรนดนนมภาคทงทเปนพนธมตรธรกจ ภาคสถาบนดานวชาการ และเครอขายผบรโภค

จากทกลาวมาขางตนจะเหนวาผลลพธของการพฒนาตามกรอบการพฒนาโซคณคานน ไดกอเกดการยกระดบกระบวนการทางธรกจของกลม /สหกรณ ในทศทางของแนวทางเชงกลยทธ ทจะน าไปสการลดจดออน/ขอจ ากด และสรางขดความสามารถในการแขงขนในธรกจสหกรณ

ผลลพธจากการสรางสรรคส าหรบทางเลอกตางๆทกอใหเกดเปนตวแบบธรกจจากความรวมมอของภาคเครอขายสการบรรลเปาหมายรวมนน จะน าไปสการยกระดบคณคาและการสรางมลคาเพม ทมการเปลยนแปลงในวถการด าเนนการ ในดานวตถประสงค โครงสรางองคกร กจกรรมและกฎระเบยบทใชในการขบเคลอนพนธกจสเปาหมายรวม 1) การวเคราะหเปรยบเทยบ บรบทการด าเนนงานของตวแบบธรกจสหกรณทมการจดการโซคณคาในธรกจกบธรกจอน ภายใตการด าเนนงานของชดโครงการวจยฯ (รปท 3.13) มขอสรปวาตวแบบธรกจทมการจดการโซคณคาจะใหความส าคญกบวตถประสงคทงเชงเศรษฐกจและสงคม มโครงสรางองคกรหรอโครงสรางการบรหารงานทสอดคลองกบแผนการด าเนนงาน เพอการบรรลเปาหมายรวมกน ดงนน โครงสรางฯ จงผสมผสานระหวางความเปนทางการและไมเปนทางการ แตเนนไปทความโปรงใส

37

ตรวจสอบได เพอความเชอมนไววางใจในระหวางภาค ส าหรบกจกรรมทางเศรษฐกจนน มทงกจกรรมเพอการคาและมใชเพอการคา โดยจะเนนไปทการรวมมอกนเพอใชทรพยากรทมอยใหเกดประโยชนสงสด อกทงการน าความสามารถหลกของภาคมาเสรมพลงกน เพอน าไปสการสรางสรรคธรกจเพอประโยชนรวมและความยงยนของธรกจ ดงนน การใชกฎระเบยบในการขบเคลอนพนธกจสเปาหมายรวม จงมความยดหยน แตจะใชแผนธรกจ ตวชวดความส าเรจในการท างานรวมกน และการตดตามประเมนผลมาเปนกลไกการท างานรวมกน

รปท 3.13 การวเคราะหเปรยบเทยบบรบทการด าเนนงานของตวแบบธรกจทางเลอกทมการจดการโซ

คณคากบธรกจอนในระบบเศรษฐกจ

2) การวเคราะหเชงเปรยบเทยบกจกรรมของสหกรณทวไปและตวแบบธรกจทางเลอก การเคราะหเชงเปรยบเทยบระหวางกจกรรมของสหกรณทวไปและตวแบบธรกจสหกรณ ทมการจดการโซคณคาธรกจ ในทน จะแสดงใหเหนระดบการด าเนนตามกรอบการพฒนาทยงยน ไดแก การวางแผนการใชทรพยากรรวมกนระหวางภาค มการวจยและพฒนาในธรกจ การสงเสรมอาชพแกเกษตรกร การบรหารความเสยงในธรกจ การจดการโซอปทานในธรกจ แนวทางการคาทเปนธรรม การด าเนนงานทค านงเรองความมนคงทางอาหาร

38

ขอมลดงกลาวชใหเหนถงผลพวงของการเชอมโยงโซคณคาในธรกจของกลม/สหกรณทมตอการยกระดบการท างานตามกรอบแนวทางการพฒนาทยงยน ซงปจจบน สถาบนวชาการดานสหกรณและหนวยงานทเขามามสวนรวมในการวจยทงหนวยงานภาครฐ สถาบนการศกษา เอกชน ขบวนการสหกรณ สถาบนเกษตรกรและชมชน ทงในประเทศและตางประเทศได น าเอาชดความรการเชอมโยงโซคณคา ขยายผลน าไปใชประโยชนทงการพฒนา และการใชประโยชนในเชงนโยบาย (ตารางท 3.2)

ตารางท 3.2 การน าชดความรการจดการโซคณคาและนวตกรรมสรางสรรคไปใชประโยชน

ล าดบท

ชอเอกสารเผยแพร หนวยงานผใชประโยชน ระยะเวลา ทสงมอบ

1. น าขอคนพบจากงานวจยและขอเสนอเชงนโยบายในการสงเสรมสหกรณไปใชในการก าหนดสาระส าคญในรฐธรรมนญ

คณะกรรมาธการปฏรปการเกษตร อตสาหกรรม พาณชย การทองเทยว และบรการ, สภาปฏรปแหงชาต (สปช.(

25/11/2557

2. 1. บทความ “ทางออกประเทศไทย: การน าคณคาสหกรณแกปญหาความเหลอมล าและสรางความเปนธรรมแกสงคม”. หนงสอพมพมตชน ปท 37 ฉบบท 13226 หนา 21 วนท 28 พฤษภาคม 2557.

2. บทความ “แนวทางการจดการดานการเงนสหกรณ” วารสารฅนสหกรณ ปท 2 ฉบบท 7 เดอนมนาคม-พฤษภาคม 2553.

3. บทความ “แนวทางการพฒนาระบบการเงนสหกรณทเกอหนนการพงพาตนเองและรวมมอกนระหวางสหกรณ” วารสารฅนสหกรณ ปท 3 ฉบบท 11 เดอนมนาคม-พฤษภาคม 2554.

4. บทความ “กรอบการขบเคลอนสระบบการเงนบนหลกการพงพาและรวมมอกน (SHOs System Platform). วารสารฅนสหกรณ ปท 5 ฉบบท 20 เดอนมถนายน-สงหาคม 2556.

5. โบชวร “การขบเคลอนการพฒนาส SHOs System”. 2556.

6. ขอสรป “เวทรบฟงความคดเหนการพฒนาระบบสนบสนนดานการเงนและกฎหมายสหกรณ”. สถาบนวชาการดานสหกรณ. 20 มกราคม 2558.

7. เอกสารประกอบการบรรยายการประชมคณะอนกรรมาธการปฏรประบบการเงน และสถาบน

คณะอนกรรมาธการ ปฏรประบบการเงนและสถาบนการเงน สภาปฏรปแหงชาต (สปช.(

4/02/2558

39

ล าดบท

ชอเอกสารเผยแพร หนวยงานผใชประโยชน ระยะเวลา ทสงมอบ

การเงน. “แนวทางการปฏรประบบสหกรณ”. 4 กมภาพนธ 2558.

3. (ราง(ขอเสนอแนวทางการปฏรปการเกษตร คณะอนกรรมาธการปฏรปการเกษตร สภาปฏรปแหงชาต (สปช.(

17/02/2558

4. ขอเสนอแนวทางการปฏรปการเกษตรภายใต กระบวนทศนใหม

คณะกรรมาธการปฏรปการเกษตร อตสาหกรรม พาณชย การทองเทยว และบรการ, สภาปฏรปแหงชาต (สปช.(

19/03/2558

5. 1. คมอการเรยนรสการเปนชาวนามออาชพ 2. โบชวรการเรยนร สการเปนชาวนา คดเกง ท าเปน

เหนอนาคต 3. ขอเสนอแนวทางการปฏรปการเกษตร 4. ตวแบบธรกจ Farmer Shop

คณะอนกรรมาธการปฏรปอตสาหกรรม สภาปฏรปแหงชาต (สปช.(

31/03/2558

6. ขอเสนอส าหรบวาระการปฏรปการสรางสงคมผประกอบการ

คณะอนกรรมาธการปฏรปอตสาหกรรม สภาปฏรปแหงชาต (สปช.(

8/05/2558

7. คมอ The Strategic Planning on The Co-operatives Development of Laos PDR

กรมสงเสรมกสกรรมและสหกรณ กระทรวงกสกรรมและปาไม, ประประเทศสปป.ลาว

23-25/06/2558

8. คมอ Co-ops Smart Officers : CSOs กรมสงเสรมกสกรรมและสหกรณ กระทรวงกสกรรมและปาไม, ประประเทศสปป.ลาว

18-22/08/2558

9. แนวทางการขบเคลอนสเกษตรกรแบบกาวหนาดวย C3S

คณะอนกรรมาธการขบเคลอนการปฏรปเศรษฐกจดานการเกษตร

2/8/2559

บทท 4 กลยทธการสรางพนธมตรธรกจและตวแบบการพฒนาการจดการโซอปทานในธรกจสหกรณ

ตามกรอบระบบคณคา

เนอหาในบทนจะกลาวถงกลยทธความรวมมอและรปแบบตาง ๆ ของพนธมตรธรกจ และตวแบบ

ทไดจากการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม (Participatory Action Research) ภายใตชดโครงการวจย

“การขบเคลอนการพฒนาการสหกรณและการคาทเปนธรรม” ทสถาบนวชาการดานสหกรณ ไดด าเนนการ

ภายใตการสนบสนนของส านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) ทด าเนนการมาในชวงเวลา 10 ป มาเปน

ตวแบบในการศกษา โดยจะไดกลาวถงกรอบคด แนวทางการพฒนา องคประกอบในโซอปทาน ผลลพธ

ผลกระทบดานเศรษฐกจ สงคม ทมตวสมาชกและชมชน ดงรายละเอยดตอไปน

4.1 กลยทธการสรางพนธมตรธรกจรปแบบตาง ๆ 4.1.1 กลยทธความรวมมอ

กลยทธความรวมมอ เปนความพยายามทองคการธรกจใชในการบรรลเปาหมาย โดยใชความรวมมอกบองคการอนแทนทจะแขงขนกน จดมงหมายของกลยทธความรวมมอจะชวยเพมผลประโยชนแกองคการธรกจทขาดความสามารถหลกและทรพยากร เพอเพมความมนคงดวยการเชอมโยงกนในเรองทกษะและสนทรพยตาง ๆ การด าเนนการเชนนจะชวยยกระดบการเขาถงตลาดและเพมโอกาสจากการรวมมอและการเรยนรรวมกน

กลยทธความรวมมอ ซงน าไปสพนธมตรธรกจในรปแบบตาง ๆ นนอาจเปฯไปในหลายระดบ ขนอยวา

ดกรของความรวมมอและการแขงขนอยในระดบใดระหวางภาคพนธมตรทเขามารวมมอกน ดงรปท 3.1

ในกรณทภาคพนธมตรมความรวมมอในระดบสงและการแขงขนกนในระดบต า ยอมกอใหเกดความ

รวมมอระหวางกนในระยะยาวไปสการควบรวมกจการหรอความรวมมอในทางธรกจรปแบบอน ๆ

ในกรณทภาคพนธมตรมระดบความรวมมอสงและการแขงขนในระดบสงดวย ยอมกอใหเกดการ

เรยนรรวมกนทจะบรรลเปาหมายรวม แตมความตงเครยดสง

ในกรณทภาคพนธมตรมระดบความรวมมอต าแตมระดบการแขงขนสง ยอมไมมสมฤทธผลและไม

มความรวมมอเลย

ในกรณทระดบความรวมมอต า แตมระดบการแขงขนสง จะเกดสถานการณปลาใหญกนปลาเลก

คอภาคทมขนาดเลกกวาจะเสยเปรยบภาคทมขนาดใหญและมความเขมแขงกวา

41

รปท 4.1 ความแตกตางของผลลพธจากกลยทธความรวมมอทมความแตกตางระหวางการแขงขนและความรวมมอ

4.1.2 รปแบบตาง ๆ ของพนธมตรธรกจ

1) กจการรวมคา (Joint Venture) หรอ Consortium

หมายถง กจการทด าเนนการรวมกนในทางการคาหรอหาก าไรระหวางบรษทและบรษท

องคกรกบองคกร หรอองคกรกบบคคลธรรมดา ในทางกฎหมายคอเปนหางหนสวนตามมาตรา 1012 แหง

ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย ในทางภาษอากรถอวา กจการรวมคาเปน “บรษทหางหนสวนนตบคคล”

ซงถอเปนหนวยทางภาษอากรแยกตางหากจากผเขารวมคาแตละราย จงตองมเลขประจ าตวผเสยภาษอากร

เพอการปฏบตการทางภาษอากรในนามของกจการรวมคานน ๆ

ส าหรบกจการ Consortium โดยทวไปมลกษณะเหมอนกจการรวมคา กลาวคอ ผรวมกจการ

Consortium ตองรบผดชอบตอบคคลภายนอก โดยเฉพาะคสญญา แตผรวมคากจการ Consortium จะไมม

การลงทน และไมมการประกอบกจการรวมคาเพอเอาก าไรมาแบงปนกน เพยงแคเขาประมลงานรวมกน เมอ

ไดงานมาแลวกแบงงานกนท าเปนสดสวน จงไมถอเปนหนวยงานทางภาษตามประมวลรษฎากร

กจการรวมคาในประเทศไทยม 2 ลกษณะ คอ

1. กจการรวมคาทจดทะเบยนแบบบรษทจ ากด 2. กจการรวมคาทไมไดจดทะเบยนเปนบรษทจ ากด เปนความตกลงท าสญญาเพอประกอบ

กจการรวมกน ซงผทเขามารวมมกจการอยแลว กจการรวมคาประเภทนมสถานะเหมอนหางหนสวนสามญไมจดทะเบยน ไมมสถานะเปนนตบคคล ไมตองจดทะเบยนนตบคคลใด แตตามประมวลรษฎากรถอเปนหนวยของฐานภาษ และบงคบใหตองขอเลขประจ าตวผเสยภาษตางหากและถามรายไดเขาเกณฑตวเลขเสยภาษมลคาเพมกตองจดทะเบยนมลคาเพม

42

2) พนธมตรเชงกลยทธ (Strategic Partner)

หมายถง การตกลงใหความรวมมอกนในการท าธรกจระหวางองคกรธรกจตงแต 2 องคกรขน

ไป โดยขอตกลงความรวมมออาจเปนการขายสนคา ซอวตถดบ การสงเสรมการขายหรออนๆ โดยม

จดมงหมายเพอเสรมสรางความแขงแกรงแกองคกร และความสามารถอยรอดในภาวะการแขงขน

ตวอยางพนธมตรเชงกลยทธ เชน การทบรษทสายการบนระดบโลกหลายแหงเปนพนธมตร

ธรกจภายใตแบรนด Star Alliance เพอลดตนทนคาใชจาย บรษทแมคโดนลดแถมของเลนจากบรษทดสนยให

ลกคาทซอแฮมเบอรเกอร

3) เครอขายธรกจ (Business Networking)

หมายถง วธการรวมมอระหวางธรกจหลายๆ แหง ในรปแบบตางๆ ดวยการสรางความสมพนธ

การท าธรกจรวมกนในรปแบบตาง ๆ ซงถอเปนการจดการความสมพนธใหมเพอใหเกดบรรยายกาศใหมในการ

ท างานรวมกนตามขอตกลง เพอใหเกดผลลพธทดจากการท างานแบบประสานพลง (Synergy)

การสรางเครอขายธรกจถอเปนเทคโนโลยทางการจดองคกร เพอใหองคการธรกจมการรวมตว

ใหเกดประโยชนทงในดานการพฒนาประสทธภาพ ประสทธผล การลดตนทนคาใชจาย ในการด าเนนงาน การ

พฒนานวตกรรม และการสรางสงคมเรยนรรวมกน

4) เครอขายคณคา (Value Network)

หมายถง กระบวนการสรางเครอขายเปนนวตกรรมการพฒนาเศรษฐกจชมชนทไดผสมผสาน

เอาเรองคณคาสหกรณ (อดมการณ) เชอมรอยสคนผานองคกร สรางเครอขายดวยการบรหารจดการ เชงรก

(เชงกลยทธ) ทจะกอใหเกดการบรณาการความรวมมอในแนวราบ (Horizontal integration) ทมกลไกความ

เชอมโยงและจดระเบยบความสมพนธอยางเหมาะสมบนความสมครใจ โดยตางฝายตางวางแผนและท า

กจกรรมทางเศรษฐกจ สงคม วชาการ สมมนา สวสดการ ซงเปนเรองของการประกอบอาชพ และวถของคนใน

ชมชน ซงจะกอใหเกดความสขรวมกนอยางยงยน

ผลลพธเครอขายคณคาทไดจากการวจยภายใตชดโครงการฯ 1) เครอขายสมพนธภาพสหกรณ จ.เชยงใหม

43

รปท 4.2 เครอขายสมพนธภาพสหกรณ จ.เชยงใหม

ทมา : ชดโครงการแนวทางการพฒนาเครอขายกลม/องคกรประชาชนในพนท 9 จงหวด

2) เครอขายสจจะสะสมทรพย จ.ตราด

รปท 4.3 เครอขายสจจะสะสมทรพย จ.ตราด ทมา : ชดโครงการการพฒนาขบวนการสหกรณในพนท 36 จงหวด

44

3. เครอขายศรจฬาโมเดล จ.นครนายก

รปท 4.4 เครอขายศรจฬาโมเดล จ.นครนายก ทมา : ชดโครงการการพฒนาขบวนการสหกรณในพนท 36 จงหวด

4. เครอขายบโดสนตสข จ.ปตตาน

รปท 4.5 เครอขายบโดสนตสข จ.ปตตาน ทมา : ชดโครงการการพฒนาขบวนการสหกรณในพนท 36 จงหวด

45

5. เครอขายทองเทยวอนดามน จ.ภเกต

รปท 4.6 เครอขายทองเทยวอนดามน จ.ภเกต ทมา : ชดโครงการการพฒนาขบวนการสหกรณในพนท 36 จงหวด

6. เครอขายยางพารา จ.สตล

รปท 4.7 เครอขายยางพารา จ.สตล ทมา : ชดโครงการการพฒนาขบวนการสหกรณในพนท 36 จงหวด

46

7. เครอขายสหกรณการเกษตร จ.รอยเอด

รปท 4.8 เครอขายสหกรณการเกษตร จ.รอยเอด ทมา : ชดโครงการการพฒนาขบวนการสหกรณในพนท 36 จงหวด

8. เครอขายคณคา จ.พษณโลก

รปท 4.9 เครอขายคณคา จ.พษณโลก ทมา : ชดโครงการการพฒนาขบวนการสหกรณในพนท 36 จงหวด

45

4.2 ตวแบบการพฒนาการจดการโซอปทานในธรกจสหกรณตามกรอบระบบคณคาและการคาทเปนธรรม

ภายใตอตลกษณของสหกรณทเปนกลไกในการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของปจเจกบคคล หรออกนยหนง ทางเลอกทปจเจกบคคลใชในการแกปญหาการประกอบอาชพ และการยกระดบชวดความเปนอยบนหลกการพงพาและรวมมอกนนน ยอมมกรอบคดและแนวทางทแตกตางไปจากธรกจเอกชน โดยจะไดหยบยกตวแบบทไดจากการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม (Participatory Action Research) ภายใตชดโครงการวจย “การขบเคลอนการพฒนาการสหกรณและการคาทเปนธรรม” ทสถาบนวชาการดานสหกรณ ไดด าเนนการภายใตการสนบสนนของส านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) ทด าเนนการมาในชวงเวลา 10 กวาป มาเปนตวแบบในการศกษา โดยจะไดกลาวถงกรอบคด แนวทางการพฒนา องคประกอบในโซอปทาน ผลลพธ ผลกระทบดานเศรษฐกจ สงคม ทมตวสมาชกและชมชน ดงรายละเอยดตอไปน

4.2.1 กรณศกษา : เครอขายคณคาขาวคณธรรม

ในชวงเดอนธนวาคม ป 2549 ทสถานการณราคาขาวในทองตลาดตกต า ชาวนาในภาคอสานขายขาวเปลอกไดในราคา เกวยนละ 7,000 -8,000 บาท คนไหนเดอดรอนนอยหนอยกคอยๆ ทะยอยเอาขาวทเกบไวในยงออกมาสขายเปนระยะๆ เชนเดยวกบพอวจตร บญสง และกลมชาวนาบานนาโส อ าเภอปาตว จงหวดยโสธร ไดรบความเดอดรอนจากปญหาราคาขาวตกต า แมวาขาวหอมมะลของพวกเขาจะไดการรบรองมาตรฐานเกษตรอนทรยและเคยสงไปจ าหนายในประเทศยโรปมานานหลายปแลวกตาม หลงจากไดมาปรกษากบนกวจยของสถาบนวชาการดานสหกรณ และไดระดมความคดรวมกนในเวทเรยนรหลายครง ส าหรบแนวทางแกปญหาอยางยงยน1 จนในทสดไดขอสรปวา ชาวนาจ านวนทงสน 108 คน เหนชอบทจะผนกก าลงเพอน าทนทางเศรษฐกจและทนทางสงคมทมอยมาสรางสรรคสงใหมรวมกน โดยใชทนความรดานการปลกขาวหอมมะลมาตรฐานเกษตรอนทรย (IFORM) บนเนอทผลตรวมกน 1,130.03 ไร มาวางแผนการท างานรวมกนในรปแบบของเครอขายความรวมมอ ภายใตการท างานอยางมแบบแผน โดยคาดหวงใหหลดพนจากปญหาการผลตและการตลาดทพวกเขาเผชญมาชานาน การด าเนนการในปแรก (ปการผลต 2550)ไดใชกระบวนการของการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม เพอการเรยนรและพฒนารวมกนโดยเปนไปภายใตแนวคดการเชอมโยงเครอขายภายใตโซอปทานอยางบรณาการ2 ในทศทางของการสรางสรรคคณคา (Value Creation) เพอการเพมมลคา (Value Added) แกผลผลตขาวหอมมะล ผลการด าเนนงานในปแรกนน ไดผลผลตงานวจยเปนแบรนดสนคา “ขาวคณธรรม” จ านวน 168 ตนขาวเปลอก จ าหนายไดในราคากโลกรมละ 10.50 บาท ซงเปนราคาทสงกวาราคาตลาด คดเปนรอยละ 31.25 แตทส าคญ กลมชาวนาไดเรยนรและพฒนาหวงโซคณคา (Value Chain) ภายใตแบรนดขาวคณธรรม และรจกกนในนามของ เครอขายคณคาขาวคณธรรม เครอขายฯดงกลาวประกอบไปดวยพนธมตรธรกจในระดบตนน า กลางน า และปลายน า เพอน าผลผลต “ขาวคณธรรม” จากมอผผลตสผบรโภค

1 เวทเรยนร ไดสรปความคดเรองการแกปญหาอยางยงยน วาเปนเรองของการวางแนวทางการแกปญหาทงเรองการผลต และการตลาด เพอใหหลดพนปญหาทเผชญอยในขณะนน โดยจะน าเอาจดแขงของกลมชาวนาทมอย ไดแก การมความรเรองการผลตขาวอนทรย ทไดรบรองมาตรฐานและแนวคดการบรหารจดการโซอปทานภายใตการสนบสนนของนกวจยเพอหาวธการแกปญหาบนหลกการพงพาและรวมมอกน

2 โปรดอานรายละเอยดเพมเตมจาก จฑาทพย ภทราวาท และคณะ. 2553. การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเพอการพฒนาสหกรณ.หนา 79-83.

46

รปท 4.11 ปฏญญาชาวนาคณธรรม

รปท 4.10 เครอขายคณคาขาวคณธรรมทเปนผลลพธจากการเชอมโยงหวงโซอปทานในปแรก(ปการผลต 2550)

ทมา : ชดโครงการวจยการขบเคลอนการพฒนาการสหกรณและการคาทเปนธรรม. 2553.

การด าเนนการวจยในปทสองและปทสามนน มงไปทการยกระดบการสรางสรรคคณคาของเครอขายคณคาขาวคณธรรมในกจกรรมภายใตโซอปทาน โดยกจกรรมในระดบตนน า ไดแก การปรบปรงประสทธภาพการผลตขาวคณธรรมภายใตปฏญญาชาวนาคณธรรม ซงกลมชาวนาภายใตเครอขายฯไดก าหนดขอตกลงรวมไว 8 ประการ ทจะชวยยกระดบคณภาพขาวของชาวนาทเขารวมโครงการ3 กจกรรมระดบกลางน า ไดแก การพฒนาระบบเกบรกษาและการแปรรปขาวของเครอขายฯภายใตกลไกการท างานของโรงสขนาดเลก กจกรรมในระดบปลายน า ไดแก การเพมชองทางการจ าหนาย ทงในตลาดทองถน ตลาดภมภาคและตลาดปลายทาง เพอการเขาถงผบรโภค และการจดระบบกองทนเพอการสะสมทนและสวสดการของชาวนาทเขารวมโครงการฯ

3 ปฏญญาชาวนาคณธรรม 8 ประการ คอ : 1) สมาชกทเขารวมโครงการยดมนในมาตรฐานเกษตรอนทรยบนหลกการพงพาตนเอง 2) สมาชกของแตละศนยจะม

การประชมแลกเปลยนเรยนร เดอนละ 1 ครง 3) สมาชกจะมเวทแลกเปลยนเรยนรอยางตอเนอง 4) จะมการพฒนาชดความรกระบวนการหลงการเกบเกยวของสมาชก 5) การพฒนาชองทางการตลาด 2 แนวทาง ไดแก ขาวสารและขาวเปลอก 6) เราจะผลตขาวเปลอกใหไดมาตรฐานขนต า 36 กรม 7) เราจะยดมนในศล 5 เลกอบายมข 3 (ไมเลนการพนน ไมสบบหร ไมดมเหลา) 8) เราจะมงมนสรางแบรนดขาวคณธรรมใหเปนทประจกษแกสงคม

47

รปท 4.12 แบรนด “ขาวคณธรรม”

รปท 4.13 การจ าหนายขาวคณธรรมในหางสรรพสนคาชนน า

รปท 4.15 ศนยเรยนรขาวคณธรรม

ผลการด าเนนงานวจยโครงการเครอขายคณคาขาวคณธรรมนน นอกจากจะไดผลผลตงานวจยในเรองชดความร การยกระดบการท างานเชงคณคาของเครอขายฯ และการจดทะเบยนเครองหมายการคา “ขาวคณธรรม” กบกรมทรพยสนทางปญญาตามความคาดหวงแลว ผลการตดตามแบรนดขาวคณธรรมยงชใหเหนวา ผบรโภคสามารถจดจ าตราสนคา “ขาวคณธรรม” ในเอกลกษณทแตกตางไปจากขาวหอมมะลอนทรยทวๆ ไป และมองคความรเกยวกบตราสนคา จงท าใหผลผลตขาวคณธรรมจ าหนายไดในราคาทสงกวาราคาขาวหอมมะลทวไป นอกจากนนแบรนดขาวคณธรรมยงไดสรางสรรคคณคาอก 2 ประการเกดขน ไดแก

การปรบเปลยนรปแบบการจ าหนายขาวคณธรรมในหางสรรพสนคาชนน า จากเดมทหางสรรพสนคามกจ าหนายขาวสารในรปแบบของการบรรจหบหอมาเปนการเปดกระสอบจ าหนายขาวสารภายในหาง โดยผบรโภคทมความพงพอใจ จะซอ “ขาวคณธรรม” (ซงแปรสภาพโดยใชเครองมอสขาวมอหมนและโรงสขนาดเลก) ดวยความเตมใจ ทจะอดหนนหยาดเหงอและภมปญญาของชาวนาไทยแทนทจะซอขาวทผานการสขาวจากโรงสมาตรฐานของผประกอบการขนาดใหญ

• การขยายผลน าชดความร “วถชาวนาคณธรรม” ไปเผยแพรผานกลไกศนยเรยนร จ านวน 19 ศนย เพอใหบรการแกนกเรยน ขาราชการ และผสนใจทงชาวไทยและชาวตางประเทศ นบตงแตป 2551 พากนเขามาเรยนรมากกวา 3,000 คน

ปจจบนกลมชาวนาผผลตขาวคณธรรม มจ านวน 110 คน อยภายใตเครอขายมลนธธรรมะรวมใจ อ าเภอปาตว จงหวดยโสธร โดยมคณะกรรมการบรหารภายใตระเบยบอยางมแบบแผน มกระบวนการบรหารจดการโซอปทานทเหมาะสมกบวถชวตของตนเองภายใตสโลแกน “ศลเดน เปนงาน ชาญวชา” และแมวา “ขาว

รปท 4.14 ชาวนาแปรรปขาวคณธรรมดวยโรงสมอหมนและโรงสขนาดเลก

48

คณธรรม” จะเปนสนคาตดตลาด แตเรามกจะเหนกลมชาวนาคณธรรม น าผลตภณฑ “ขาวคณธรรม” ไปรวมงานแสดงสนคาอยางสม าเสมอ เพอใหไดขอมลขาวสารกลบไปพฒนาผลตภณฑใหสอดคลองเหมาะสมกบความตองการของตลาด รปท 4.16 กลมชาวนาคณธรรมน าผลผลตรวมงานแสดงสนคา

กระบวนการท างานเชงสรางสรรค การท างานเชงสรางสรรคของเครอขายขาวคณธรรมนน เปนไปอยางมแบบแผนทมงผลสมฤทธใน

ทศทางของการพฒนาทยงยน ซงมกระบวนการท างานเปนขนตอนดงน ขนแรก : เปนขนตอนของการออกแบบ กระบวนการท างานสเปาหมายรวมกน ซงจะเปนไป

ภายใตกลไกของเวทจดการความรแกชาวนาทเขารวมโครงการ โดยมทมพเลยง (Coaching) จากสถาบนวชาการดานสหกรณ มาชวยเตมเตมในเรองของกรอบแนวทางการบรหารจดการโซอปทานอยางบรณาการ และการเชอมโยงเครอขายคณคา ซงเปนชดความรทส าคญทน ามาใชในการออกแบบ ระบบการท างานของกจกรรมการผลต (กจกรรมตนน า) กจกรรมการตลาด (กจกรรมกลางน า) และกจกรรมการกระจายสนคาสผบรโภคทเปนกลมเปาหมาย (กจกรรมปลายน า) ซงในขนตอนนจะไดผลลพทการท างานออกมาเปนแผนทกลยทธทกลมชาวนาไดมสวนรวม ในการออกแบบกระบวนการท างานเชงบรณาการทค าน งทงในมตของกระบวนการเรยนรและพฒนา มตกระบวนท างานรวมกนของภาคพนธมตรสความส าเรจ มตดานการเงน มตดานคณคาทกลมเปาหมายจะไดรบ

ขนตอนทสอง : เปนการขบเคลอนการท างานตามกรอบการด าเนนงานของแผนทกลยทธ โดยมทมพเลยงคอยใหขอมลขาวสาร ผานเวทเรยนรควบคไปกบการประสานงานกบผเกยวของ เพอการบรรลเปาหมายทวางไว ทงในเรองของแผนการผลตขาวคณธรรมภายใตเงอนไขทก าหนด แผนการรบรองคณภาพขาวคณธรรม แผนการรวบรวมและเกบรกษาขาวเปลอก แผนการตลาด แผนการสรางแบรนดขาวคณธรรม แผนการจดสรรผลประโยชนอยางเปนธรรม

ขนตอนทสาม : การประเมนผล และใหขอมลปอนกลบเพอการปรบปรงการท างาน ซงหลงจากการประเมนผลในปแรก ชาวนาภายใตเครอขายฯ ไดรวมกนก าหนดปฏญญา เมษา 50 : เพอใหมเขมมงในการท างานเพอลดขอจ ากด และการบรรลเปาหมายรวมกน

49

� �

�

� � � �

� �

- � - �

�

� �

� �

� / � � �

� �

�

: � � � /� /

1 : � � � 2 : � � � 3 : � รปท 4.17 กระบวนการท างานสรางสรรคของเครอขายคณคาขาวคณธรรม

ทมา : ชดโครงการวจยการขบเคลอนการพฒนาการสหกรณและการคาทเปนธรรม. 2553.

รปท 4.18 การท างานสรางสรรคของเครอขายคณคาขาวคณธรรม

ทมา : ชดโครงการวจยการขบเคลอนการพฒนาการสหกรณและการคาทเปนธรรม. 2553.

ปจจยแหงความส าเรจ

การพจารณาปจจยแหงความส าเรจของกลมชาวนาผผลตขาวคณธรรม ทไดมารวมมอกนในการแกปญหาราคาผลผลตตกต าของตนไดส าเรจนน อาจกลาวไดวา ความสนใจใฝเรยนร เปนปจจยส าคญปจจยหนงทท าใหกลมชาวนาไดเรยนรทจะใชวธการใหมและแนวทางใหมทแตกตางไปจากเดม การมปณธานรวมกนของกลมชาวนาภายใต “ศลเดน เปนงาน ชาญวชา” กเปนปจจยทกอใหเกดกรอบคดและแนวทางอยางสรางสรรค ดงจะเหนไดวา การก าหนดเงอนไขของเจาของแปลงนาทผลตขาวคณธรรม โดยใหถอศล ลดอบายมข 3 ประการ คอ ไมสบบหร ไมดมเหลา และไมเลนการพนนนน เปน “คณคา” ทน าไปสการผลตขาวภายใตแบรนดขาวคณธรรมทมเอกลกษณทแตกตางในสายตาผบรโภค และทส าคญ การมผน าของกลมชาวนาทมความกลาทจะน าพวกพองของตนในการใชความรใหม วธการใหม ฝาฟนอปสรรคดวยการน าจดแขงและภมปญญามาแกปญหาอยางทาทาย อาจถอเปนตนทนทมคณคาไมยงหยอนกวาทนทางสงคม ทกลมชาวนาเหลานไดรวมตวกนภายใตเครอขายของมลนธธรรมะรวมใจ จงท าใหการขบเคลอนการบรหารจดการโซอปทานอยางบรณาการประสบความส าเรจ

เวทประเมนปจจยสภาพแวดลอม การเตมความร/การออกแบบระบบการท างาน การขบเคลอนการท างานรวมกน

การประเมนผล/ขอคดเพอการปรบปรง

50

บทสรป : การขบเคลอนการด าเนนงานของกลมชาวนาภายใตเครอขายคณคาขาวคณธรรม ในการเชอมโยงพนธมตรเพอน าผลผลตขาวของชาวนาจ าหนายแกผบรโภค ซงสามารถแกปญหาราคาขาวตกต าไดส าเรจนน อาจกลาวไดวาเปนแนวทางของการแกปญหาเชงระบบทมองความเปนองครวมบนพนฐานของทรพยากรธรรมชาต ภมปญญา และวฒนธรรมไทย ซงกลมชาวนาสามารถสรางสรรคคณคาทางจตวญญาณของการพงพาและรวมมอกนในนามของ “ขาวคณธรรม” ไดส าเรจอยางเปนรปธรรม รปท 4.19 ชาวนาปลกขาวคณธรรมดวยปญญา

รปท 4.20 เครองหมายการคา “ขาวคณธรรม” (มลนธธรรมะรวมใจ)

4.2.2 กรณศกษา : เครอขายคณคาขาวหอมมะลสหกรณไทย การด าเนนงานของทมวจย การเชอมโยงเครอขายในพนทจงหวดรอยเอด ภายใตชดโครงการวจย

การพฒนาขบวนการสหกรณในพนท 36 จงหวด ไดผลลพธการวจยเปนเครอขายทใชชอ “แคนด โมเดล จงหวดรอยเอด” ซงเปนลกษณะของเครอขายลกษณะทมแกนน า (Dominated network) โดยมสหกรณการเกษตรเกษตรวสย จ ากด เปนแกนน าและมภาคเครอขาย ประกอบดวย สหกรณการเกษตรโพนทอง จ ากด สหกรณการเกษตรสวรรณภม จ ากด และกลมเกษตรกรท านา ในจงหวดรอยเอด

ในการตดตามประเมนผลเครอขายของทมประสานงานกลางในระยะเวลาหลงสนสดโครงการ ระหวางเดอนมกราคม – ธนวาคม 2550 พบวา กระบวนการด าเนนงานของเครอขายยงคงเปนไปอยางตอเนอง และขยายผลกอใหเกดภาคเครอขายในวงกวางขน โดยมภาคเครอขายเปนทงภาคเอกชน ทเขามาเชอมโยงภารกจดานการตลาด อกทงสหกรณการเกษตรเกษตรวสยฯเอง ไดท าหนาทเปนแมขายในการรวบรวม

51

ขาวเปลอกมาแปรรปบรรจหบหอ และจ าหนายใหแกสหกรณการเกษตรและสหกรณประเภทอนๆ จนเปนทยอมรบและเชอถอ และกระจายผลผลตขาวสารไปใหหลายชองทางการตลาดทงในขบวนการสหกรณ และกลมธรกจคาปลกตางๆ เชน เดอะมอลล กรป และสยามพารากอน

ขอมลท ไดจากการประชมเวทแลกเปลยนเร ยนร 4 คร ง ในชวงป 2550 พบวา ปจจยสภาพแวดลอมภายในของสหกรณมจดแขงหลายประการไดแก คณะกรรมการด าเนนการสหกรณมความเชอมนไววางใจในตวผจดการสหกรณการเกษตร และใหการสนบสนนเชงนโยบายอยางเปนกระบวนการ ส าหรบตวผจดการสหกรณการเกษตรนน เปนผทมจตวญญาณสหกรณ มความมงมนทมเท เสยสละ และมกรอบคดการพฒนาสหกรณไปในทศทางของการพฒนาระบบสหกรณทมคณคา ซงยากทจะมปรากฏในตวผจดการสหกรณการเกษตรโดยทวไป อยางไรกตาม สงทยงเปนจดออน คอ ฝายบรหารจดการยงขาดกรอบคด ทกษะ และประสบการณในการบรหารความเสยงดานธรกจ ซงจ าเปนตองไดรบการเพมพนเพอประสทธภาพและประสทธผลในการด าเนนงาน และภาพลกษณของสหกรณการเกษตร และการขบเคลอนการพฒนาเครอขายธรกจ “แคนดโมเดล” เพอการบรรลเปาหมายรวมกน

ปจจบนเครอขายแคนดโมเดล ไดขยายกจกรรมความรวมมอในระหวางภาคเครอขายในเรองการลดตนทนการผลตขาวแกสมาชกสหกรณดวยการใชปยชวภาพ ตลอดจนการด าเนนโครงการสวสดการตางๆ โดยทงแกสมาชก คนในครวเรอนสมาชก ตลอดจนใหการสนบสนนแกชมชนในละแวกขางเคยงของสหกรณอยางสม าเสมอ จงเหนไดวาสหกรณการเกษตรเกษตรวสย จ ากด เปนสหกรณทมทนทางมนษย ทนทางเศรษฐกจ และทนทรพยากรอยในระดบท ควรไดรบการหนนเสรมใหเปนสหกรณแมขายทจะน าพาภาคเครอขายใหขบเคลอนยทธศาสตรการพฒนาสระบบสหกรณทมคณคา ตามยทธศาสตรการพฒนาการสหกรณ ฉบบท 2 โดยเนนไปทการเชอมรอยหวงโซอปทาน เพอน าไปสการพฒนาระบบการผลตและการคาขาวอยางเปนธรรม โดยการด าเนนการดงกลาวเปนไปภายใตความเหนชอบของคณะกรรมการด าเนนการสหกรณการเกษตรเกษตรวสย ทจะด าเนนการโครงการความรวมมอกบสถาบนวชาการดานสหกรณ มหาวทยาลยเกษตรศาสตรอยางตอเนองเปนเวลา 3 ป

รปท 4.21 จดเรมตนของการสรางเครอขายธรกจสหกรณและแบรนดเกดบญ ทมา : ชดโครงการวจยการขบเคลอนการพฒนาการสหกรณและการคาทเปนธรรม. 2553.

52

รปท 4.22 ภาคเครอขายคณคาขาวหอมมะลสหกรณไทย ทมา : ชดโครงการวจยการขบเคลอนการพฒนาการสหกรณและการคาทเปนธรรม. 2553.

รปท 4.23 การตอยอดงานวจยเครอขายคณคาขาวหอมมะลสหกรณไทย ทมา : ชดโครงการวจยการขบเคลอนการพฒนาการสหกรณและการคาทเปนธรรม. 2553.

53

รปท 4.24 กระบวนการบรหารจดการแบรนด “เกดบญ” ทมา : ชดโครงการวจยการขบเคลอนการพฒนาการสหกรณและการคาทเปนธรรม. 2553.

ภารกจของเครอขาย

การจดท าฐานขอมลการผลต ของสหกรณทเปนภาคเครอขาย การจดท าแผนธรกจเครอขาย การรณรงคประชาชนอดหนน ขาว “แบรนดเกดบญ” การตดตามแบรนด การจดเวทเรยนร ภายใตทมทปรกษา ในการขบเคลอนการพฒนาระบบ ธรกจเชงคณคา

รปท 4.25 โครงสรางการบรหารงานเครอขายคณคาขาวหอมมะลสหกรณไทย ทมา : ชดโครงการวจยการขบเคลอนการพฒนาการสหกรณและการคาทเปนธรรม. 2553.

54

รปท 4.26 กระบวนการเชอมโยงโซอปทานของเครอขายขาวหอมมะลสหกรณไทย

ทมา : ชดโครงการวจยการขบเคลอนการพฒนาการสหกรณและการคาทเปนธรรม. 2553.

รปท 4.27 กระบวนการดานการสงเสรมการผลตทมคณภาพและลดตนทน:โครงการน ารองการสงเสรม GAP ดวยจตส านก ทมา : ชดโครงการวจยการขบเคลอนการพฒนาการสหกรณและการคาทเปนธรรม. 2553.

55

รปท 4.28 แผนการกระจายสนคาผานชองทางการตลาดตางๆ

ทมา : ชดโครงการวจยการขบเคลอนการพฒนาการสหกรณและการคาทเปนธรรม. 2553.

ขาวเกดบญ : แบรนดเชงคณคา

เปนสญลกษณทบงบอกถงความแตกตางของสนคาจากคแขงกอใหเกดการจดจ าของผบรโภค

สามารถบงบอกถงคณประโยชนของสนคา ท าใหตระหนกในคณคา การบอกคณลกษณะของผบรโภค

รปท 4.29 ตราสญลกษณเครอขายขาวหอมมะลสหกรณไทย รปท 4.30 ตราสนคาขาวเกดบญ

56

4.2.3 กรณศกษา : เครอขายคณคาผลไม จงหวดจนทบร การด าเนนการโครงการวจยเครอขายคณคาผลไมจงหวดจนทบร มงเนนไปทการแกไขปญหาการ

ท าสวนผลไมอยางเปนระบบ ดวยการสรางเวทแหงการเรยนรผานกระบวนการท างานแบบมสวนรวมของผมสวนเกยวของทกฝาย เพอสรางตวแบบการท าสวนผลไมคณภาพของเกษตรกรสมาชก ในการพฒนาการผลตผลไมใหมคณภาพไดมาตรฐานตรงตามความตองการของตลาด กอใหเกด “เครอขายการเรยนร” ชดความรทไดรบ สามารถกระตนใหเกษตรกรสมาชกเกดแนวคด ทศนคต และจตส านกในการท าสวนผลไมคณภาพ ภายใตระบบการจดการคณภาพ GAP พช เกดการรวมกลมผผลตผลไมคณภาพในพนท 4 ต าบลน ารอง จ านวน 4 กลม รวม 73 คน ตลอดจนเกดรปแบบการเชอมโยงเครอขายการผลตและการตลาด ภายใตโซอปทานท มสหกรณการเกษตรเขาคชฌกฏ จ ากด เปนแกนกลางในการขบเคลอน

ในการด าเนนการโครงการวจยเครอขายคณคาผลไม สามารถสรางระบบธรกจผลไมของสหกรณไดทงในระดบตนน า ตงแตการพฒนาการผลตผลไมใหมคณภาพไดมาตรฐานตรงตามความตองการของตลาด สงผลใหเกดการสรางเกษตรกรคณภาพ เครอขายกลมผผลตผลไมคณภาพและการจดการผลไมทมคณภาพในระดบกลางน า เชอมโยงพนธมตรกบภาคเครอขายในการรวบรวมและจ าหนายผลไม สงผลใหเกดการบรหารจดการตลาดผลไมทมประสทธภาพทงตลาดหลกและตลาดรอง จนกระทงในระดบปลายน า เชอมโยงพนธมตรกบผประกอบการคาสงออกผลไม สงผลใหเกดการพฒนาและขยายชองทางการตลาดผลไมคณภาพในตลาดตางประเทศ ซงทงหมดเปนผลลพธทเปนตนแบบธรกจเครอขายผลไมเชงคณคา และการคาทเปนธรรมตอผบรโภค คคา และเกษตรกรสมาชก น าไปสแนวทางการพฒนาสหกรณการเกษตรตามความตองการอยางแทจรง ตลอดจนเปนบรบทในการสงเสรมจากภาครฐ ภายใตอดมการณ หลกการ วธการ และคณคาสหกรณ

ผลลพธทโดดเดนอกประการหนง นอกเหนอจากผลลพธทเปนตนแบบธรกจเครอขายผลไมเชงคณคาแลว ไดแก ความภาคภมใจของผจดการสหกรณการเกษตรเขาคชฌกฏ จ ากด ทสะทอนใหเหนวา ปจจบนเกษตรกรสมาชก มทศนคตทดกบสหกรณ ซงแตกตางจากในอดตทเกษตรกรสมาชกมกใหความส าคญในเรองเงนทนอยางเดยว แตในปจจบนสหกรณและเกษตรกรสมาชก สามารถมบทบาทรวมกนในการพฒนาคณภาพชวตในอาชพการท าการสวนผลไมแกเกษตรกรสมาชก ตลอดจนสามารถพฒนาชองทางการตลาดทงในประเทศและตางประเทศ

การกาวไปสนโยบายเขตการคาเสรอาเซยน หรออาฟตา (ASEAN Free Trade Area: AFTA) ของประเทศไทย ตามขอตกลงทางการคาของกลมประเทศสมาชกอาเซยน (ASEAN) ไดเรมมผลบงคบใชตงแตวนท 1 มกราคม 2553 ซงมสนคาเกษตรของไทย จ านวน 23 รายการ ทจะตองยกเลกโควตาและลดภาษเปน 0% เมอมองภาพเศรษฐกจโดยรวมแลว ไทยและอาเซยนตางกจะไดรบประโยชนจากการเปดเขตการคาเสรอาเซยน AFTA แตจะมากนอยกวากนนนขนอยกบความสามารถในการปรบตวของภาครฐ และภาคเอกชนในแตละประเทศ ซงจะเปนประโยชนตอผบรโภค ผบรโภคสามารถบรโภคสนคาอปโภค บรโภคในราคาถกลง แตอยางไรกตามการน าเขาผลไมจากตางประเทศทมราคาถกลง จะยงคงสงผลกระทบตอการบรโภคภายในประเทศ รวมทงการลกลอบผานตามแนวชายแดนซงยากตอการควบคม และตรวจสอบแหลงทมา ท าใหเกดผลกระทบตอราคาผลไมของเกษตรกรสมาชกได

ทงน การขบเคลอนสหกรณการเกษตรและกลมผผลตผลไมคณภาพใหกาวทนกบพลวฒนของการเปดเขตการคาเสรอาเซยน หรออาฟตา (AFTA) ท าใหตองเรงปรบตวเพอเตรยมความพรอมกบสถานการณทเกดขน แมผลไมเศรษฐกจของจงหวดจนทบร อาท มงคด เงาะ ทเรยน จะไมไดรบผลกระทบในภาพรวมของการเปดเขตการคาเสรอาเซยน เนองจากไมไดถกก าหนดเปนสนคาเกษตร จ านวน 23 รายการ แตการขบเคลอนใหเกษตรกรสมาชกมความร ความเขาใจในสนคาเกษตรคณภาพ และพฒนาขดความสามารถ

57

ศกยภาพในการผลตผลไมใหมคณภาพ เปนไปตามมาตรฐานการน าเขาของประเทศตลาดเปาหมาย หรอขอกดกนทางการคาทอาจสงผลกระทบขนไดในอนาคต ดงนน การสงเสรมและพฒนาการรวมกลมผผลตผลไมคณภาพ โดยมสหกรณการเกษตรเปนแกนกลางในการขบเคลอน เพอใหเกดความเขมแขงทงทางดานการพฒนาขบวนการผลตและการพฒนาขยายชองทางการตลาดของผลไมคณภาพ ซงจะท าใหสามารถปรบตวใหทนกบสถานการณดงกลาว ตลอดจนเปนการสรางภมคมกนใหระบบสหกรณการเกษตร

เพอเปนการตอยอด และขยายผลการขบเคลอนเวทแหงการเรยนร โครงการวจยเครอขายคณคาผลไม ภายใตการคาทเปนธรรม ในระยะท 2 จงตองการถายทอดองคความรสการปฏบตจรง โดยการน าเอาชดความรรปแบบการรวมกลมผผลตผลไมคณภาพ และการบรหารจดการโซอปทานไปสภาคเครอขาย โดยมเปาหมายในการขยายผลไปยงสหกรณการเกษตรมะขาม จ ากด อ าเภอมะขาม ซงมพนทด าเนนการตดตอกน สรางเปนเครอขายเวทแหงการเรยนรในการพฒนาและวางแผนการผลตรวมกน น าไปสการเสรมสรางความสมพนธอนดระหวางสหกรณ สงผลใหเกดศกยภาพทางการแขงขนในระบบเศรษฐกจ

นอกจากนน จะใหความส าคญดานฐานขอมลการผลต (ขอมลพนฐานการผลต ขอมลการตลาด และตนทนรวม) เพอเสรมสรางประสทธภาพในการบรหารจดการดานวางแผนการผลตพชหลก และพชรอง เพอเพมรายได สรางผลตอบแทนทางเศรษฐกจ รวมถงความสามารถในการจดการระบบกระจายสนคาทงตลาดภายในประเทศ และตลาดตางประเทศอยางมประสทธภาพพฒนาสสากล นบเปนการเพมคณคาในการสงเสรมการด าเนนธรกจของสหกรณการเกษตร จนน าสการบรณการรวมกนของทกฝาย ก าหนดเปนแผนปฏบตงานบนแนวทางการพฒนาสหกรณสความยงยน และเกดเปนองคกรแหงการเรยนรของเกษตรกรสมาชกและสหกรณการเกษตรอนๆ และทส าคญ ระบบธรกจทสหกรณการเกษตรขบเคลอนรวมกบภาคพนธมตรไดสะทอนใหเหนตวแบบของการบรหารจดการภายใตโซอปทาน ซงจะชวยใหเกดความสามารถในเชงแขงขนภายใตการเปดการคาเสรอาเซยนทประเทศไทยก าลงเผชญหนา

รปท 4.31 แผนทตงกลมผผลตผลไมคณภาพ พนทอ าเภอมะขาม จนทบร

58

�

� .

� .

�

.

�

. �

รปท 4.32 ตวแบบเครอขายการท าสวนผลไมคณภาพ จ านวน 4 กลม ทมา : ชดโครงการวจยการขบเคลอนการพฒนาการสหกรณและการคาทเปนธรรม. 2553.

��. � �

. �.

�

GAP GAP

รปท 4.33 ตวแบบการเชอมโยงเครอขายพนธมตรธรกจระหวางสหกรณการเกษตรเขาคชฌกฎ จ ากด บรษท สงออกไปจ าหนายตลาดตางประเทศ

ทมา : ชดโครงการวจยการขบเคลอนการพฒนาการสหกรณและการคาทเปนธรรม. 2553.

59

การผลตผลไมคณภาพภายใตระบบการจดการคณภาพ

GAP

ผบรโภคปลอดภย

ผผลตปลอดภย

สงแวดลอมปลอดภย

สรางความแตกตางในผลไม

สรางความมนใจในคณภาพ

ขยายชองทางการตลาด

สรางความพงพอใจ

เพมมลคาผลไม

รปท 4.34 กรอบแนวทางการสรางจตส านกการผลตผลไมคณภาพ ทมา : ชดโครงการวจยการขบเคลอนการพฒนาการสหกรณและการคาทเปนธรรม. 2553.

สรางจตส านกการผลตผลไม

ภายใตระบบGAP

รวมกนซอลดตนทนการผลต

รวมกนขายเพมศกยภาพ

รณรงคฟนฟระบบนเวศน

พฒนาการผลตพชหลก/พชรอง/พชเสรม

รปท 4.35 กรอบแนวทางการพฒนากลมผผลตผลไมคณภาพ ทมา : ศศธร วเศษ และคณะ. โครงการวจยเครอขายคณคาผลไม. 2554.

60

ผ สงออกผลไมSPA

ผ คาสงผลไมในจงหวด

ตลาดตางประเทศตลาดใหม

ผ คาสงผลไมจงหวดปลายทาง

ตลาดในประเทศ

หางคาสง-คาปลก

เครอขายสหกรณตลาดเดมกลมผผลตเงาะคณภาพ

กลมผผลตมงคดคณภาพ

ชองทางตลาดเดมตลาดในประเทศ

สมาชก

สมาชก

สมาชก

สมาชก

สมาชก

สมาชก

Traceability ตรวจสอบยอนกลบ

Carrefour

�

/�

�

5

ฐ

�

/�

� �

�

GAP

�

เครอขายกลมผผลต

ผลไมคณภาพ

แผนธรกจสนเชอ แผนธรกจการตลาดแผนธรกจรวบรวมผลผลต แผนกระจายสนคา

มะขาม

Input Process Output

ขอมลพนฐานการผลต

คชฌกฏ

รปท 4.36 กรอบแนวทางการขบเคลอนเครอขายกลมผผลตผลไมคณภาพ ทมา : ศศธร วเศษ และคณะ. โครงการวจยเครอขายคณคาผลไม. 2554.

รปท 4.37 การเชอมโยงธรกจเครอขายคณคาผลไม จงหวดจนทบร

ทมา : ศศธร วเศษ และคณะ. โครงการวจยเครอขายคณคาผลไม. 2554.

61

รปท 4.38 สญลกษณของเครอขาย การจดการองคความรเครอขายกลมผผลตผลไมคณภาพ ทมา : ศศธร วเศษ และคณะ. โครงการวจยเครอขายคณคาผลไม. 2554.

ผลการเรยนรรวมกนแบบมสวนรวมภายใตโครงการวจยไดเกดแนวทางในการพฒนาแนวคดท

หลากหลายน าไปสการปฏบตตามความเหมาะสม กระบวนการดงกลาวน ามาซงการยอมรบซงกนและกน การรวมมอกนเปนกลมผผลตผลไมคณภาพ

ในสวนของสหกรณการเกษตรเขาคชฌกฏ จ ากด ทเขามารวมในฐานเปนแกนกลางกไดตระหนกคดถงความส าคญในการสงเสรมกลมผผลตสนคาคณภาพ และเปนสวนหนงทจะชวยแกไขปญหาราคาผลผลตตกต า

การเรยนรรวมกนตามศกยภาพและการปรบตวของทกฝายกอใหเกดใหม ซงเกดจากการประสานพลงทจะดงเอาจดแขงทมอยมาหนนเสรมซงกนและกน

• ไดชดความรการผลตผลไมคณภาพดวยจตวญญาณ โดยมแกนน าเครอขายคอ คณวชย ประกอบทรพย ซงปจจบนพฒนาเปนศนยเรยนรและขยายผลถายทอดแกผสนใจอยางกวางขวาง โดยมกระทรวงเกษตรและสหกรณ ผวาราชการจงหวดและสหกรณการเกษตรตางๆเปนภาคพนธมตร

• ชดความรการบรหารจดการโซอปทานของสกก.ทจะชวยขยายตลาดใหม • ชดความรการด าเนนธรกจผานเครอขายพนธมตรในแนวราบเพอประสทธภาพและ know-how

ใหม • การขยายผลไปสภาคพนธมตรสหกรณการเกษตรมะขาม จ ากด • การขยายผลไปสการสรางเครอขายสหกรณการเกษตรผผลตผลไมของกรมสงเสรมสหกรณ

4.2.4 กรณศกษา : เครอขายคณคายางพารา (สหกรณการเกษตรยานตาขาว จงหวดตรง) ยางพารายงคงเปนพชเศรษฐกจทส าคญของประเทศไทย ทงในดานเปนอาชพหลกของเกษตรกร

ชาวสวนยางพาราท ารายไดใหเกษตรกรไดอยางสม าเสมอตลอดทงป และเปนแหลงเงนตราตางประเทศจากการสงออก โดยจากขอมลพนฐานเศรษฐกจของส านกงานเศรษฐกจการเกษตร (2553) ในป 2552 มเกษตรกรทมอาชพท าสวนยางพารารวม 1.480 ลานครวเรอน มเนอทปลกรวม 17.223 ลานไร ใหผลผลตแลว 11.508 ลานไร ไดผลผลตยางดบ 3.176 ลานตน ซงในปจจบนมการปลกยางพาราในเกอบทกจงหวดในประเทศโดยมปลกในภาคใตมากทสด

62

ปรมาณการสงออกยางพาราของไทยในป 2552 รวมเปนปรมาณ 2.740 ลานตน คดเปนมลคารวม 146,263.6 ลานบาทโดยประเทศคคาส าหรบยางแผนรมควน ไดแก ญปน จน สหรฐอเมรกา ส าหรบยางแทงไดแก จน ญปน สหรฐอเมรกา และเกาหลใต ส าหรบน ายางขน ไดแก มาเลเซย

แมวาราคายางพาราทประเทศไทยขายไดมแนวโนมสงขนตงแตป 2545 ทราคายางแผนดบในตลาดทองถนมราคาเฉลยประมาณกโลกรมละ 45 บาท จนถงเดอนกรกฎาคม ป 2551 ไดเพมขนเปนราคากโลกรมละ 99 แตหลงจากทไดเกดภาวะปญหาดานการเงนของประเทศสหรฐอเมรกาสงผลกระทบเกดภาวะเศรษฐกจตกต าไปทวโลก ท าใหราคาน ามนลดลง ท าใหราคายางพารามแนวโนมลดลงตลอดเวลา ตงแตเดอนสงหาคม 2551 เปนตนมา โดยในชวงปลายป 2551 ราคายางแผนดบในตลาดทองถนมราคาโดยเฉลยกโลกรมละ 30.20 บาท แลวตงแตตนป 2552 ราคายางพารากกลบมามแนวโนมทสงขน กระทงถงตนป 2553 ราคายางแผนดบกกลบมามราคาสงอยทระดบกวา 100 บาทตอกโลกรม จากความผนผวนของราคายางพารากอใหเกดผลกระทบทางบวกและทางลบแกผเกยวของในโซอปทาน ชวงราคาสงกจะเกดผลดกบชาวสวนยาง ท าใหมรายไดเพมขน แตผแปรรปทใชยางพาราเปนวตถดบกมปญหาเรองตนทนการผลตสงขน และเมอราคาตกต า ชาวสวนยางกเดอดรอน เพราะท าใหรายไดลดลง แตผแปรรปไดรบผลดทท าใหตนทนการแปรรปลดลง นอกจากน ยงเกดปญหากบผท าหนาทการตลาดกลางน า ท าใหมรายไดไมยงยนและเกดการขาดทนในการท าธรกจ ถาหากไมมการวางแผนเตรยมรบสถานการณการผนผวนของราคา ซงเกษตกรชาวสวนยางพาราสวนใหญมสวนยางพาราขนาดเลกและเปนสมาชกสหกรณการเกษตร หรอเปนสมาชกสหกรณกองทนสงเคราะหการท าสวนยาง ซงสามารถใชประโยชนจากการเปนสมาชกสหกรณในการบรหารจดการการผลตและการตลาดทมประสทธภาพได โดยการเชอมโยงเปนเครอขายตงแตตนน าถงปลายน า

ในปทผานมามหาวทยาลยเกษตรศาสตรโดยสถาบนวชาการดานสหกรณไดมชดโครงการวจยการขบเคลอนการพฒนาการสหกรณและการคาทเปนธรรมของสนคาเกษตรทส าคญชนดตาง ๆ ของประเทศไทย โดยไดรบทนการสนบสนนจากส านกงานกองทนสนบสนนการวจย ซงเปนไปตามแผนยทธศาสตรการพฒนาการสหกรณฉบบท 2 จงเหนไดวาจากปญหาดงกลาวขางตนส านกงานกองทนสนบสนนการวจย จงไดใหการสนบสนนท าวจยเกยวกบเครอขายคณคายางพารา โดยเรมศกษาจากสหกรณการเกษตรทมการด าเนนธรกจเกยวกบยางพารา เพอใชเปนตวแบบ เพอประยกตใชในการพฒนาเครอขายยางพาราตอไป ซงในการวจยครงนไดเลอกสหกรณการเกษตรยานตาขาวเปนแกนน าในการพฒนาเครอขายยางพาราและจ าเปนตองด าเนนการวจยตอเนองเปนท 2

สหกรณการเกษตรยานตาขาว จ ากด เปนสหกรณหนงทไดด าเนนธรกจยางพารามากวา 25 ป ปจจบนมสมาชกกวา 4,000 ครวเรอน และยงมภาคพนธมตรท าธรกจยางพารา 11 องคกร การด าเนนงานของ สกก.ยานตาขาว จก. รวบรวมยางจากสมาชกและสหกรณเครอขาย โดยสวนใหญเปนยางแผนดบและยางแผนรวมควนแลวจ าหนายผานตลาดกลางยานตาขาว และตลาดกลางหาดใหญ ส าหรบยางคตตง (ขยาง) สกก.ยานตาขาว จก.ขายโดยตรงใหกบผแปรรปในทองถน

การด าเนนธรกจยางพาราของสหกรณทผานมา สหกรณมพนธมตร ไดแก ส านกงานตลาดกลางหาดใหญ (ใหความรและการอบรมเรองตลาดยางอปกรณ และโกดง) ส านกงานกองทนสงเคราะหสวนยาง ใหการสนบสนนโรงรมยาง จ านวน 3 โรงงาน อยท ต.โพรงจระเข ต.เกาะเปยก และ ต.ในควน ส านกงานสหกรณจงหวด ใหเงนกแกกองทนพฒนาการสหกรณ คดดอกเบยรอยละ 3/ป และขายโดยตรงใหบรษทสงออก ไดแก ยไนเตดรบเบอร จ.ตรง บ.ไทเทครบเบอร จ.ตรง และ บ.เซาทแลนดรบเบอร หาดใหญ

ในบรรดา สกก. ทท าธรกจยางพารา ซงมประมาณ 20 แหง อาจกลาวไดวา สกก.ยานตาขาว จก. เปนสกก.อนดบแรกทเนนการท าธรกจยางพารา โดยในระหวางป2549 - 2551 มธรกจรวบรวมยางพารา

63

1,200 2,000 และ 3,000 ตน ตามล าดบ ซงประกอบดวย น ายาง 30% ยางรมควน 40% ยางแผนดบ 20% และยางคตตง 10% คดเปนรอยละ 30, 40, 20 และ 10 ของปรมาณทงหมด ตามล าดบ จดเดนทส าคญของสหกรณ คอ 1) การมทนหมนเวยนในการรบซอโดยไมคดดอกเบย 2) มการจดสรรเงนเฉลยคนใหภาค และสมาชกอยางสม าเสมอ และ 3) มระบบการบรหารจดการทด และมแผนธรกจทงในระยะสนและระยะยาว

นอกจากน ในอนาคต สกก.ยานตาขาว จ ากด ยงมแผนงานการพฒนาธรกจยางพาราไปสการสงออกโดยตรง ซงหากเปนไปไดจะกอใหเกดคณคาเพมและผลประโยชนแกสมาชกมากขน อยางไรกตาม การด าเนนธรกจของสหกรณการเกษตรยานตาขาว จ ากด ในฐานะแกนน าเครอขายยงคงด าเนนธรกจในตลาดทองถนและจงหวดในเรองของการรวบรวมน ายางดบและยางแผนรมควน เพอสงตอใหคนกลางในพนทเทานน ท าใหมทางเลอกในชองทางขายนอย สหกรณการเกษตรยานตาขาว จ ากด จงมแนวคดทจะท าธรกจสงออกยางพาในอนาคต แตในปจจบนยงขาดความร ทกษะ ประสบการณ ในเรองการท าธรกจ และขอมลขาวสารทเกยวของกบการสงออก ซงหากมไดมการเตรยมการและไดรบการสนบสนนจากผเชยวชาญ อาจท าใหธรกจไมประสบความส าเรจ ซงจะกอใหเกดการขาดทนเหมอนทเกดขนอยเนอง ๆ ในธรกจผประกอบการยางพารา นอกจากนยงมความเสยงตอความแปรปรวนของราคา

การวจยครงนจะเปนไปในลกษณะของงานวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมทด าเนนการอยางตอเนองตงแตปท 1 เขาสปท 2 ในปนในการเชอมโยงโซอปทานเพอการลดจดออนเครอขายทเปนอยและการด าเนนธรกจในอนาคตเพอใหเกดประโยชนตอเกษตรกร ซงการศกษาครงนจะไดตวแบบเครอขายคณคายางพาราโดยมสหกรณการเกษตรยานตาขาว จ ากด เปนแกนน า เพอมงด าเนนการในการพฒนาโซอปทานเชงคณคาใหเกดประโยชนตอภาคพนธมตรของเครอขายธรกจยางพารา ตงแตกระบวนการผลตจนถงการตลาดขนสดทายเพอใหไดรปแบบทสามารถลดตนทนการตลาดในการน าสนคาจากผผลตไปสผบรโภค และมการคาทเปนธรรม ซงจะสงผลตอการประกอบอาชพของชาวสวนยางพาราอยางยงยน

จากผลการศกษาในปท 1 พบวา การขายผลผลตของชาวสวนยางพาราในปจจบนม 2 ลกษณะ คอ ขายในลกษณะน ายางสด และยางแผนดบ มพอคารบซอกระจายทวไปทกหมบาน โดยขายตอผรวบรวมในทองท และผแปรรปยางแผนรมควน เปนตน

การด าเนนธรกจซอขายยางพาราของสหกรณการเกษตรยานตาขาว จ ากด ม 3 ลกษณะ คอ (1) รบซอน ายางสดมาแปรรป เปนยางแผนรมควนซงปจจบนสหกรณมอย 3 โรงงาน (2) รบซอยางแผนดบจากสมาชกและชาวสวนทวไป และ (3) เกษตรกรและสหกรณกองทนสงเคราะหการท าสวนยาง โดยสหกรณการเกษตรยานตาขาวใหความรเรองราคาภายในประเทศและตางประเทศ ใหเงนทนหมนเวยนเครอขายละ 500,000 บาท โดยไมคดดอกเบย ช าระคนโดยการสงมอบยางแผนรมควนทเครอขายผลตไดภายใน 7 วน สหกรณขายยางพาราทางการทรบซอจากสมาชกและเครอขายผานตลาดกลางหาดใหญ และขายใหกบผสงออกโดยตรง

การบรหารจดการของสหกรณทเชอมโยงจากการผลตของสมาชกชาวสวนยางพาราหวงโซอปทาน การจดท าฐานขอมลชาวสวนยางพาราท เปนสมาชกสหกรณการเกษตรยานตาขาวจ านวน 780 คน พบวามประสบการณการท าสวนยางพารามาแลวโดยเฉลย 21 ปและรอยละ 48 มรายไดจากแหลงอนๆดวย โดยมเนอทปลกยางพาราเฉลยครวเรอนละ 13.84 ไร ชาวสวนสวนนอยทมการปลกพชแซมพช โดยปลกออยมากทสด รองลงมาคอ ไมสะเดา สวนการเลยงสตวในสวนยางพารามเพยงรอยละ 8.97 โดยเลยงววมากทสด การขายผลผลตยางพารามเพยงสวนนอยทขายใหสหกรณการเกษตรยานตาขาวซงมเพยงรอยละ 10.92 อาจเปนเพราะวาสมาชกอยหางไกลจากจดรบซอ และมพอคาเขาไปรบซอถงสวน เกษตรกรชาวสวนยางพาราขายในลกษณะน ายางสดเปนสวนใหญ คดเปนรอยละ 58.89 สมาชกรอยละ 60.64 มความตองการใหสหกรณ

64

ชวยเหลอ โดยสวนใหญใหชวยแกปญหาเรองคณภาพและราคาปยเคม คดเปนรอยละ 45.24 ของผตอง การใหสหกรณชวยแกไขปญหาทงหมด

ในสวนของการพฒนาสวนยางพาราของสมาชกสหกรณการเกษตรยานตาขาวไดคดเลอกแกนน ากลม 3 ราย ทเปนประธานกลมเกษตรกรทมโรงงานแปรรปยางแผนรมควน โดยรบซอน ายางสดจากสมาชกมาแปรรปเปนยางแผนรมควน และขายใหสหกรณการเกษตรยานตาขาว โดยสวนยางพาราของแกนน าทง 3 กลม มการปลกพชแซมในสวนยางพาราโดยปลกผกเนยง, ไมสะเดา และฝรง

สวนตนแบบยางพาราเพอพฒนาเปนศนยเรยนร

รปท 4.39 เกษตรกรผเขารวมเปนสวนตนแบบเพอพฒนาเปนศนยเรยนร ทมา : ชดโครงการวจยการขบเคลอนการพฒนาการสหกรณและการคาทเปนธรรม. 2553.

เกษตรกรสวนตนแบบ - กลมสวนสงเคราะหยางพฒนา (นายายหมอม) เจาของสวน คอ นายสมพนธ พนธเกต สวนยางทใชเปนแปลงเรยนรและถายทอดแนวปฏบตการท าสวนยางพารามขนาด 54 ไร

ยางพาราอาย 5 ป พนธ 251 ระยะปลก 3 x 7 เมตร ยงไมเปดกรด มโรงแปรรปยางแผนรมควนตงอยในบรเวณสวนยาง

- กลมพฒนาคณภาพยางพาราบานทาบนได เจาของสวน คอ นายจรน จตรเพชร สวนยางทใชเปนแปลงเรยนรและถายทอดแนวปฏบตการท าสวนยางพารามขนาด 5 ไร

ยางพาราอาย 2 ป พนธ 251 ระยะปลก 3 x 7 เมตร ยงไมเปดกรด โดยในพนทสวนยางนไดมการใชพนทขนาด

65

2 งานปลกฝรงแซมยางดวย มพนทอก 4 ไร อยในแปลงเดยวกนเปนโรงแปรรปยางแผนรมควนและเปนบานทอยอาศย

- กลมพฒนาคณภาพยางพาราบานปากอ เจาของสวน คอ นายศราวธ ชนสกล สวนยางทใชเปนแปลงเรยนรและถายทอดแนวปฏบตการท าสวนยางพาราม 2 แปลงตดกน

แปลงท 1 ไดรบมรดกมา มขนาด 30 ไร ยางพาราอาย 25 ป พนธ 600 ระยะปลก 3x7 เมตร (ไรละ 70 ตน) เปดกรดแลวไดผลผลตน ายางดบประมาณ 60 กก./วนทกรด (กรดไดประมาณ 150 วน/ป) เปอรเซนน ายางรอยละ 34 คดเปนผลผลตยางแหง 20 กก. แบงครงกบคนกรด เจาของสวนมรายไดประมาณ 500 -600 บาท/วนทกรด เมอชวงเดอนเมษยน 2552 เกดลมพายฤดรอนท าใหสวนแหงนเสยหายเปนเนอทมากกวา 10 ไร คาดวาจะด าเนนการขอสงเคราะหเพอปลกยางพาราทดแทนภายใน 2 ปน แปลงท 2 ไดรบมรดกมาเชนเดยวกน มขนาดเนอท 64 ไร ยางพาราอาย 4 ป พนธ 251 ระยะปลก 3 x 7 เมตร ใชปยสตร 25-7-7 ในอตรา 0.5 กก./ตน และใชปยขไกดวย คาดวาจะเปดกรดเมอยางพารามอาย 7 ป คาปยและคาแรงงานในการดแลสวนประมาณ 260,000 บาท /ป โดยในพนทสวนยางนไดมการปลกกลวยน าหวา และตนสะเดาแซมยางดวย และมพนทอก 5 ไรตงอยใกลกนเปนโรงแปรรปยางแผนรมควน

3. ตวแบบการบรหารจดการธรกจสหกรณทเชอมเครอขายภายใตโซอปทาน

ตลาดกลางหาดใหญ

สกก.ยานตาขาว

ขายตรงบรษทเอกชน 3

สกย. 8 แหง

สกก.ปะเหลยน จก.สกก.หาดส าราญ จก.สกก.กนตง จก.

ยางแผนรมควน

ยางแผนดบ

กลมเกษตรกร 3 แหง

ยางแผน

รมควน

โรงรมน ายาง

น ายาง

น ายาง

ยางแผนด

บ

แผนทกลยทธแผนการลงทน

สวนตนแบบ

พนธมตร

china co-op

พนธมตร

EUROMA

พนธมตรกลมธารน าทพย

พนธมตร สว.สก./มก.

•ชดความรใหม•โครงสรางใหม•ระเบยบใหม•ฐานขอมลสมาชก•สวนตนแบบ•แผนทกลยทธ•แผนการลงทน•พนธมตรใหม•ระบบใหม•กรอบคดการท าธรกจ ยางพาราเปลยน•มการบรหารความเสยง

ฐานขอมล

รปท 4.40 ตวแบบการบรหารจดการธรกจสหกรณทเชอมเครอขายภายใตโซอปทาน

ทมา : ชดโครงการวจยการขบเคลอนการพฒนาการสหกรณและการคาทเปนธรรม. 2553.

66

รปท 4.41 ขอตกลงความรวมมอระหวางสหกรณการเกษตรยานตาขาวและกลมเกษตรกรท าสวนธารน าทพย

แผนทกลยทธเครอขายคณคายางพารา ทมา : ชดโครงการวจยการขบเคลอนการพฒนาการสหกรณและการคาทเปนธรรม. 2553.

�

�

�

�

� �

/

� � �/ �

�

�

�

�

�

/

� / �

� GAP

� � � . �

� � � �

� � �

�

· � � � � �

· �

· � �

· � � · � · � �

/ · � � · � · � � / �

� · � � � · � · � �

· � / �

/ �

�

� � � �

� � �

� �

· � · � � · � · � �

(Co-ops to Co-ops)

� �

· � � � ��

· � Cash Flow statement· � �

� � � �

� �

รปท 4.42 แผนทกลยทธเครอขายคณคายางพารา ทมา : ชดโครงการวจยการขบเคลอนการพฒนาการสหกรณและการคาทเปนธรรม. 2553.

67

รปท 4.43 การวเคราะหการลงทน ศานต เกาเอยน และคณะ. โครงการวจยเครอขายคณคายางพารา. 2553.

รปท 4.44 การผลตยางคอมปาวน ณ บรษทยโรมา รบเบอร จ ากด ประเทศมาเลเซย

• น าไปใชประโยชนในการจดเวทเรยนรแกผทเกยวของ 30 คน และปจจบนก าลงพฒนาไปสการจดตง/ด าเนนงานศนยขอมลยางพาราของสหกรณการเกษตรยานตาขาว จ ากด

• ขอมลสวนตนแบบ 3 สวน ไดมการบนทกบญชฟาลมและวางแผนการพฒนาสวนยางพาราในรปแบบของการท าสวนยางพาราแบบ Diversification เพอการเรยนรในทศทางของการบรหารความเสยงแกเกษตรกร

• รปแบบการบรหารจดการสหกรณใหม ภายใตความรวมมอของเครอขายพนธมตร • ปจจบนสหกรณการเกษตรยานตาขาว จ ากด ไดเปนแมขายขยายผลงานวจยไปเปนแผนธรกจ

รวมกบกลมเกษตรกรท าสวนธารน าทพย และเครอขายรวบรวมยาง • สหกรณการเกษตรยานตาขาว จ ากด น าขอมลดงกลาวไปใชในการพฒนาธรกจขายปย สนเชอ

รวบรวมยางพาราและตอยอดพฒนาเปนศนยสารสนเทศยางพาราของสหกรณการเกษตร • ปจจบนสหกรณการเกษตรไดใชแผนทกลยทธในการปรบโครงสรางการบรหารงานสหกรณเพอ

รองรบกลยทธการเชอมโยงพนธมตรภายใตโซอปทาน

68

• สหกรณการเกษตรไดรบการสนบสนนเงนทนจ านวน 10 ลานบาท จากรฐบาล โดยชดความรจากการวจยชวยใหสหกรณการเกษตรปรบแผนการลงทนตามขอเสนอของรฐใหสอดคลองกบสถานการณและความเสยง

• ชดความรและความสมพนธดงกลาวไดน ามาบรรจไวในแผนการวจยในระยะท 2 เพอขยายผลการเชอมโยงายใตโซอปทาน

• สหกรณการเกษตรไดมนโยบายในการรวบรวมยางกนถวยเพอจ าหนายแกพนธมตร

4.2.5 กรณศกษา : เครอขายคณคามนส าปะหลง จงหวดก าแพงเพชร มนส าปะหลงเปนพชพลงงานชวมวล ทส าคญทใชในกระบวนการผลตเอทานอล ซงเปนหน งใน

พลงงานทางเลอกในปจจบน ในยคทราคาน ามนมการเปลยนแปลงเพมขนอยางรวดเรว และสงผลกระทบอยางกวางขวางในภาคการผลต และการบรโภคของประเทศ รฐบาลมนโยบายสงเสรมการผลตและการใชเอทานอลเพอผสมในน ามนเบนซนตามแผนงานของกระทรวงอตสาหกรรมและกระทรวงพลงงาน เหงาของมนส าปะหลงยงสามารถใชเปนพลงงานเชอเพลงไดอก นอกจากนนแลวมนส าปะหลงยงเปนปจจยการผลตทส าคญของอตสาหกรรมการผลตสนคาตางๆ เชน แปงมนส าปะหลง กระดาษ ยาเมด และอาหารสตว เปนตน โดยมสดสวนการผลตมนส าปะหลงเพอใชภายในประเทศประมาณ รอยละ 15 และเพอการสงออกรอยละ 85 (กรงเทพธรกจ: กนยายน 2550) จากประโยชนดงกลาวจงนบไดวามนส าปะหลงนนเปนพชไรทมความส าคญตอการพฒนาเศรษฐกจของไทย

ในปจจบนผลผลตรวมของมนส าปะหลงทงประเทศประมาณ 27 ลานตน แตจากการวเคราะหอปสงคของมนส าปะหลงพบวาตลาดมความตองการถง 32 ลานตนในป 2551 ความตองการของตลาดมแนวโนมเพมขน เปน34 ลานตน และ 37 ลานตน ในป 2552 และ ป 2553 ตามล าดบ (กรงเทพธรกจ: กนยายน 2550) และผลผลตโดยเฉลยตอไรของมนส าปะหลงของประเทศอยทประมาณ 3 ตน (ขอมลจากกรมการคาตางประเทศ) ซงยงคงอยในระดบทต ากวาระดบการผลตทสามารถท าไดจรงจากเกษตรกรผทมการบรหารจดการการเพาะปลกทใชเทคโนโลยของการเกษตรสมยใหม เกษตรกรสวนใหญยงคงท าการเพาะปลกกนแบบดงเดมและยงขาดความรความเขาใจอยางแทจรง ในสวนภาคราชการและสถาบนวชาการตางๆไดพยายามท าการวจยคนควาเทคโนโลยทางการเกษตรสมยใหม เพอชวยเหลอสงเสรมการเพมผลผลตใหแกเกษตรกร แตเกษตรกรทท าการเพาะปลกมนส าปะหลงจ านวนมากยงไมตอบรบกบการชวยเหลอดงกลาวนบไดวาเปนการเสยโอกาสอยางยงกบสถานการณทภาวะราคาของมนส าปะหลงก าลงเพมสงขน ปจจยอะไรทจะท าใหเกษตรกรเกดการเปลยนแปลงและหนมาท าการเพาะปลกอยางถกวธ หลกการของการเพาะปลกทเหมาะสมกบสภาพพนท ทสามารถสรางผลผลตไดอยางเตมท และประหยดตนทนการเพาะปลก กระบวนการเกบเกยว แปรรปและรวบรวมมนส าปะหลงทรกษาคณภาพของหวมน และประหยดตนทนการขนสงรวบรวม ปญหาการแขงขนการรบซอหวมนสดและมนเสนทใชกลยทธราคาเปนหลก ซงสงผลเสยตอการด าเนนงานของสหกรณ เกษตรกรและสมาชกสหกรณมกไมไดรบความเปนธรรมในดานความเทยงตรงของตาชง และการกดราคาจากนายทน การลงทนซ าซอนในการสรางลานตากมนและแปรรป ของเอกชนและสหกรณ ปญหาการกระจายตวของผลผลตมนส าปะหลงทไมเหมาะสมซงนบไดวาเปนการใชทรพยากรทไมคมคาของประเทศ

ดงนนเพอเปนการแกปญหาใหกบเกษตรกร การด าเนนงานของสหกรณการเกษตรโดยเฉพาะอยางยงสหกรณการเกษตรทมสมาชกสวนใหญท าการเพาะปลกมนส าปะหลง นอกจากสหกรณจะท าหนาทในการรวบรวมและแปรรปมนส าปะหลงเปนมนเสนแลว สหกรณการเกษตรควรจะน าหลกของการจดการหวงโซอปทานมาประยกตใชกคอการใหการสนบสนนและชวยเหลอสมาชกตงแตตนน า กคอการบรหารจดการ

69

เพาะปลกทสามารถใหผลผลตสงสด และมคณภาพตรงตามความตองการของตลาด ภายใตการบรหารงบประมาณการผลตทมอยอยางจ ากดและมประสทธภาพ ซงจะท าใหสมาชกของสหกรณสามารถเพมก าไรจากการผลตมนส าปะหลงไดมากขน และจะสงผลตอคณภาพชวตทดของสมาชกสหกรณตอไป โดยจะใชกระบวนการเชอมโยงเครอขายคณคาระหวางสหกรณและกลม/องคกรพนธมตรตางๆ ทเกยวของกบการด าเนนงานของสหกรณ ในการขยายผลไปสการเชอมรอยหวงโซอปทานสนคาและบรการตางๆ ตงแตกระบวนการผลตของผลผลตตนน าไปจนถงการบรโภคของสนคาส าเรจรปปลายน า เพอกอใหเกดคณคาทงดานเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม ตามกรอบแนวทางของปรชญาเศรษฐกจพอเพยงแบบกาวหนา และการบรรลเปาหมายการพฒนาเศรษฐกจ และสงคมของประเทศ สหกรณและหนวยงานตางๆทเก ยวของกบการด าเนนงานของสหกรณตองการทราบถงวธการและกระบวนการในการพฒนาการเชอมรอยหวงโซอปทานของผลผลตทไดจากการผลตของสมาชกในการทจะกอใหเกดประโยชนสงสดแกสมาชกและการด าเนนธรกจของสหกรณ ซงประกอบไปดวยประเดนตางๆ รวมไปถงประเดนดานการเพมคณภาพและปรมาณผลผลต การเกบเกยวและรวบรวมผลผลต การแปรรป แนวทางการจดสรรผลผลตทแปรรปแลวเพอจดจ าหนายไปยงอตสาหกรรมตางๆ ทเกยวของ งานวจยนจงจะท าการศกษา ส ารวจ ทดลอง และรวบรวมขอมล ตลอดจนการวเคราะหและสงเคราะหเพอหาตวแบบทเหมาะสม ในการพฒนาการเชอมรอยหวงโซอปทานดงกลาว

การวจยครงนจะจ ากดอยในเรองของการผลต การรวบรวม แปรรป มนส าปะหลง ตลอดจนการสรางเครอขายความรวมมอกบองคกรตางๆทอยในหวงโซอปทานธรกจมนส าปะหลงเปนหลก และผวจยไดคดเลอกสหกรณตนแบบทจะท าการศกษา กคอ สหกรณการเกษตรขาณวรลกษบร จงหวดก าแพงเพชร ซงเปนจงหวดทมพนทเกบเกยวมนส าปะหลงประมาณ เจดแสนไร มากเปนอนดบสองของประเทศรองจากจงหวดนครราชสมาพนทประมาณหนงลานแปดแสนไร (ขอมลจากกรมการคาตางประเทศ และส านกงานเกษตรจงหวดก าแพงเพชร) สหกรณการเกษตรขาณวรลกษบร จ ากด ไดเขารวมโครงการ การบรหารการเปลยนแปลงในสหกรณการเกษตร ภายใตโครงการความรวมมอระหวางสถาบนวชาการดานสหกรณและธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร และไดรบคดเลอกใหไดรบรางวลการจดการด เยยมในดานการจดท าแผนกลยทธ ประจ าป พ.ศ. 2550 จากธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร และมความพรอมในเรองบคลากรทมความรความสามารถและเขาใจในอดมการณสหกรณเปนอยางด จากผน าสหกรณ กคอประธานและกรรมการสหกรณ ทมบรหาร กคอผจดการ และพนกงานในสวนตางๆ ทจะเปนกลไกส าคญในการขบเคลอนแผนงาน

70

รปท 4.45 พชเศรษฐกจ : มนส าปะหลง

รปท 4.46 โซอทานเครอขายคณคามนส าปะหลง จงหวดก าแพงเพชร ทมา : ชดโครงการวจยการขบเคลอนการพฒนาการสหกรณและการคาทเปนธรรม. 2553.

- ไดตวแบบการท าไรมนส าปะ หลงของสมาชกภายใตเครอขายสหกรณการเกษตรเพอการลด

ตนทนและการเพมผลผลตตอไร - ตวแบบเครอขายธรกจมนส าปะหลงภายใตโซอปทาน

71

- ศนยเรยนรการผลตมนส าปะหลงเพอลดตนทน-เพมผลตตอไร - ขอเสนอแนะส าหรบแนวทางการสงเสรมจากภาครฐและแนวทางการพฒนาธรกจมนส าปะหลง

ของสหกรณการเกษตร

รปท 4.47 การสงเสรมจากภาครฐและแนวทางการพฒนาธรกจมนส าปะหลงของสหกรณการเกษตร ธวช สดสาคร และคณะ. โครงการวจยคณคามนส าปะหลง. 2552.

• เปนการยกระดบของการด าเนนงานของสหกรณการเกษตรในเชงคณคาโดยใหความส าคญกบสมาชกและชมชนมากขน

• การขยายผลสสมาชกสหกรณภายใตกลไกของสหกรณการเกษตร • ไดชองทางการตลาดใหม • ไดพนธมตรธรกจใหมภายใตโซอปทาน ไดแก พนธมตรตนน าเปนสหกรณการเกษตร/กลม

สหกรณ/โรงเรยน/สหกรณออมทรพย และผประกอบการทท าธรกจลานตาก • ไดขยายผลสการถายทอดเทคโนโลยแกสหกรณการเกษตรในจงหวด ภายใตกลไกของเจาหนาท

สงเสรมสหกรณ • ปจจบนสหกรณการเกษตรไดน าไปใชในการขบเคลอนธรกจรวมกบพนธมตรทงใน จ.

ก าแพงเพชร และจงหวดอน

72

4.2.6 กรณศกษา : กลมธรกจคณคาสามพราน (ตลาดสขใจ) ในป พ.ศ. 2505 เจาของธรกจสวนสามพรานไดตดสนใจซอทดนรมแมน าทาจนเพออนรกษตนพกล

ใหญอายเกอบ 100 ปทก าลงโคนลมเพราะตลงพงหลงจากนนไดปลกบานพกสวนตวส าหรบวนหยดของครอบครว และเรมปลกกหลาบเปนงานอดเรกและขยบขยาย ตดดอกขายรานดอกไมตางๆทวกรงเทพฯ กระทง พ.ศ. 2508 จงเปนทรจกวาเปนสวนกหลาบในนาม Rose Garden และไดเปดใหเขาเยยมชมพรอมกบเปดภตราคารในชอ Rose Garden Restaurant ในชวงป พ.ศ. 2510 เรอนไทยโบราณจากละแวกบางเลน สพรรณบร หลาย 10 หลง ถกคดเลอกเพอน ามาประกอบและตกแตง เปนบานพกส าหรบแขกผมาเยอน และเพอเปนการอนรกษวถการด ารงชวตแบบไทย จากนนสวนสามพรานไดเรมพฒนาศนยการแสดงวฒนธรรมไทยขนในป พ.ศ. 2515 ซงตอมาไดสรางชอเสยงแกสวนสามพรานใหเปนทรจกทวโลกในนาม Thai Village Cultural show (หมบานไทย) เปนศนยแสดงนาฎศลปจากภมภาคตางๆของไทย ไดรบความนยมอยางมากกระทงคณะนาฎศลปสวนสามพรานไดมโอกาสเปนตวแทนประเทศไทยในการเผยแพรการแสดงของไทยในประเทศตางๆทวโลกมากกวา 70 ครง รวมถงเมอครงสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ไดเสดจไปเผยแพรโครงการศลปาชพ ทเมองดลลส ประเทศสหรฐอเมรกา ใน พ.ศ. 2524 และเมอครงสมเดจพระบรมโอรสาธราช ไดเสดจงาน World Expo ทเมองบรสเบน ประเทศออสเตรเลย นบจากนนตงแต พ.ศ. 2516 เปนตนมา สวนสามพรานไดพฒนาสถานทและบรการมาอยางตอเนอง อาทเชน สนามกอลฟซงไดรบคดเลอกเปนสนามกอลฟยอดเยยมของโลก สรางอาคารโรงแรมขนาดเลกและอาคารโรงแรมหลงใหมรมแมน าในเวลาตอมา สรางสระวายน าบ าบดปราศจากสารเคม อกทงยงรวมกบผประกอบการในทองถนสงเสรมการทองเทยวของจงหวด เปดบรการดานสขภาพเพมการบรการสปาบ าบด รวมมอกบผประกอบการในจงหวดนครปฐมจดตงโครงการ “แหลงการเรยนรทางวฒนธรรมและธรรมชาตศกษา” เปดสโมสร “มากานกลวย Family Club” สงเสรมสถาบนครอบครวใหมกจกรรมรวมกน

ปจจบนสวนสามพรานไดวางแผนธรกจทจะ ด าเนนไปอยางกาวหนาและยงยน โดยมแนวคดทจะน าเสนอจดแขงจากพนฐานทรพยากรเกาทมอยในมอ คอ หมบานไทย ตนไม สายน า และสวนสมนไพร โดยพงเปาไปทความเปนแหลงเรยนรเกยวกบวถชวต วฒนธรรมไทย และธรรมชาต เชงอนรกษโดยมหมบานไทย การท าเกษตรแบบอนทรยปลอดภยจากสารพษและสวนสมนไพรเปนเสมอนหองเรยน เสรมกจกรรมตางๆ ทเกยวกบวถไทย และสขภาพ กลมเปาหมายหลกๆ ของกจกรรมเกยวกบวถไทย คอ 1. ตลาดครอบครว ใหพอแมท ากจกรรมรวมกบลกภายในรสอรต 2. กลมโรงเรยนทเปนทางเลอกของการทศนศกษา และเปนจดคายแกนกเรยน และ 3. คอ ตลาดชาวตางชาต รวมถงตลาดลองสเตรย ซงการอยในไทย 6 เดอน ถง 1 ป จะไดเรยนคอรสสนๆ เกยวกบวฒนธรรม เชน ภาษาไทย ขณะทโปรแกรมเกยวกบสขภาพนน กจกรรมจะเน นการสอนสมนไพร การดแลตวเองแบบไทยๆ การท าอาหารไทยๆ การปลกผกโดยใชแนวทางเกษตรอนทรย รวมทงการสรางตลาดเพอรองรบสนคาจากชมชนทเปนสนคาปลอดภยตอสงแวดลอมและสขภาพ

ในดานการบรหารงานสวนสามพรานจะบรหารงานธรกจแบบครอบครวใหญ มพนกงานทงสนประมาณเกอบ 600 คน ซงตลอดระยะเวลาการด าเนนงานกวา 40 ป จะท างานแบบคนในครอบครวเดยวกน พงพาอาศยกน เอออาทรกน ซงเปนเสนหใหกบคนทมาเทยว เปนจดแขงของสวนสามพราน แมบางครงธรกจจะประสบกบภาวะใดกตาม กไมมการปลดหรอลดพนกงานดงธรกจอนๆ ดวยตระหนกวาพนกงานเปนก าลงส าคญทท าใหธรกจเตบโต จงสรางระบบการท างาน โดยจดท าเปนคมอการท างาน มการจดฝกอบรมพนกงาน และมการตงสหกรณของพนกงาน(ไมไดจดทะเบยนอยางเปนทางการ)เพอเปนการรวมกลมระหวางพนกงานชวยเหลอกนเพอใหมความเปนอยดขน บรหารงานแบบเปนระบบมากขน การด าเนนงานอยางเปนรปธรรมเรมเมอป พ.ศ. 2549 โดยมทนด าเนนการในระยะแรกจาก เงนทเกบมาจากคาปรบทพนกงานขาด ลา มาสาย

73

หลายปรวมกนประมาณ 200,000 บาท และเงนจากการลงหนของพนกงานอกประมาณ 800,000 บาท รวมเปนเงนทน ประมาณ 1,000,000 บาท ด าเนนการโดยสมาชก และมการเลอกตงกรรมการด าเนนงาน มการด าเนนงานเชน การตงรานคาสวสดการของพนกงาน การจดหาวตถดบเพอใชในการผลตอาหารใหกบภตราคารของสวนสามพราน การจดตงธนาคารขยะ ธนาคารตนไม การท าปย การท าน ายาลางจาน และผลตภณฑตางๆจ าหนายแกนกทองเทยว มการบรการใหกยมเงนแกพนกงานในอตราดอกเบยต าผลก าไรทไดในแตละปกน ามาใชในกจกรรมตางๆ เชนงานเลยงตามเทศกาล การจดกฬา และสวนทเหลอกน าไปแบงปนผลก าไรแกสมาชก

วนท 12 มถนายน 2552 ไดมการหารอกนระหวางผอ านวยการของสถาบนวชาการดานสหกรณ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร และผบรหารของโรสการเดนเกยวกบแนวทางการด าเนนธรกจทเออประโยชนอยางยงยนตอพนกงาน ธรกจและชมชน ในรปแบบของกลมธรกจสหกรณเชงคณคาโดยมสวนสามพรานเปนแกนกลาง ซงสวนสามพรานมแผนงานทจะใหพนทบรเวณดานหนาสวน เปดเปนตลาดสนคาชมชน รานสนคาเกษตรอนทรย และภาคสหกรณ อนๆ ด าเนนกจกรรมรวมกน เพอทจะน าตนแบบธรกจดงกลาวทไดขยายแกกลมธรกจสหกรณตางๆ ตอไปในอนาคตกรอบแนวทางการด าเนนงานของกลมธรกจเชงคณคาทมโรงแรมสวนสามพรานเปนแกนน าในการขบเคลอนเสาหลกการเรยนรรวมกบภาคทเปนกลมเกษตรกร โรงเรยน สหกรณ และคนในชมชนทเขารวมโครงการนนอาจกลาวไดวาเปนงานทาทายวา การใชเวทเรยนรจากประสบการณทไดจาก directing marketing ทเกษตรกรไดจากผบรโภคโดยตรงควบคกบความรในแนวทางการพฒนาทยงยนจากศนยเรยนร นนจะน าไปสการบรรลปณธานรวมของกลมไดอยางไร

ปจจบนอาจกลาวไดวา “ตลาดสขใจ” เปนศนยเรยนรทเกษตรกร สถาบนเกษตรกรหนวยงานภาครฐ นกวชาการ ผประกอบการ และสอมวลชนทเหนความส าคญของการสรางทางเลอกใหม ในการผลตการบรโภคการเรยนรและการเขาถงขอมลขาวสาร เพอน าไปสการปรบกระบวนทศนและพฤตกรรมการด าเนนชวตของตนไดอยางมคณภาพ และมความสข

� �

�

/

�

� �

/

�

+

� �

+

� � � � � /� /

�

/ : �. . 53

- - - � - �

รปท 4.48 เครอขายธรกจเชงคณคาสามพราน

ทมา : อรษ นวรา ช และคณะ. โครงการวจยกลมธรกจเชงคณคาสามพราน. 2553.

74

รปท 4.49 แผนกลยทธเครอขายธรกจเชงคณคาสามพราน

ทมา : ชดโครงการวจยการขบเคลอนการพฒนาการสหกรณและการคาทเปนธรรม. 2553.

การสรางคณคาในการวจย • กอใหเกดการปลกจตส านกแกผประกอบการเครอขาย/กลมเกษตรกรใหหนมาสนใจทจะรวมมอ

กนเปนเครอขายของกลมธรกจทมบรษทโรสการเดน รเวอรไซด จ ากด เปนแกนน า เพอการบรรจเปาหมายการพฒนาทยงยน

• ปจจบนผบรหารโรงแรมสวนสามพรานและแกนน าชมชนในอ าเภอสามพรานและจงหวดใกลเคยงไดเขารวมในการขบเคลอนกลมธรกจโดยมเปาหมายรวมในแนวทางการพฒนาทยงยน

• ปจจบนภาคพนธมตรไดเขามามสวนรวมในศนยเรยนรภายใตกลไกของโครงการวจยและโรงแรมสวนสามพราน ภายใตปณธานรวม “ภาคทกคนตองเขาใจและเขาถงเกษตรอนทรย โดยมสวนสามพรานเปนเสาหลก ในการใหความรและปญญา ไปสการกนดอยด มความสขถวนหนา”

• ปจจบนไดขยายผลไปใน - กลมเกษตรกรกองทนฟนฟ - กลมเกษตรอนทรยในพนท 5 จงหวด ไดแก นครปฐม ชยนาท กาญจนบร สพรรณบร และ

เพชรบร

�

�

�

/�

� � �

� � � � �

�

� � �

� � � � � �

� / � /

� �

� � � � �

�

� � � � � � - � � - �

� � � � � � �

- � / � - IT � - � GAP � - R & D � / �

- � � � � - � � � � - � � ( )- �

- - - -

� �

75

• ดวยตระหนกเหนความส าคญของการพฒนาทยงยน ปจจบนผบรหารโรงแรมสวนสามพรานไดมประชมหารอกบ สว.สก.เพอหารอส าหรบแนวทางความรวมมอในการขบเคลอนกลมธรกจในทศทางของแนวทางการพฒนาทยงยน

4.2.7 กรณศกษา : เครอขายคณคากาแฟชมพร จงหวดชมพร การด าเนนงานการวจยโครงการเครอขายคณคากาแฟชมพร โดยสหกรณผปลกกาแฟจงหวดชมพร

จ ากด เปนแกนน าในการขบเคลอนโครงการ และไดรบความชวยเหลอจากสถาบนวชาการดานสหกรณ ทเหนความเอาใจใสตอสมาชกของตวผบรหาร จงเปนสาเหตใหเกดโครงการนขนมา รวมทงเปนผประสานงานโครงการในการของบสนบสนนจากส านกงานกองทนสนบสนนการวจย เพอด าเนนกจกรรมโครงการเครอขายคณคากาแฟชมพร ใหเกดผลส าเรจ สามารถน าองคความรในกระบวนการวจยมาปรบใชกบการบรหารงานของสหกรณไดเปนอยางด และผลประโยชนของโครงการวจยสามารถสงผลสมฤทธถงเกษตรกรชาวสวนกาแฟทเปนสมาชกของสหกรณทง 1,028 ราย ไดอยางทวถง

ส าหรบใชชวง 6 เดอนแรกของโครงการเครอขายคณคากาแฟชมพร ทางสหกรณไดจดท าฐานขอมลสมาชก เพอประเมนสถานการณของสมาชกกอนการเชอมโยงเครอขาย และการใหความชวยเหลอแกสมาชกในดานการสงเสรมการผลต ใหสมาชกสามารถลดตนทนและเพมผลผลตตอไรไดอยางมประสทธภาพ กอนการเปดเสรทางการคา FTA ซงจะมผลกระทบกบสมาชกเปนอยางมาก เพราะในปจจบนสถานการณกาแฟในตลาดโลก คอนขางทจะมราคาถกกวากาแฟในประเทศไทย อนเนองมาจากสภาพภมประเทศทมผลกบการเพาะปลกกาแฟของตางประเทศ และวธการเกบเกยว รวมทงสถานะของดน ฟา อากาศ ในตางประเทศ กเปนปจจยทท าใหคณภาพของเมลดกาแฟทออกมาไมสามารถน ามาเปรยบเทยบคณภาพและรสชาตของประเทศไทยได เพราะเหตนจงท าใหกาแฟในตลาดโลกมราคาทถกกวากาแฟในประเทศไทยในฤดกาล 2551 / 2552 ทผานมา

แตส าหรบฤดกาลใหม 2552 / 2553 จะมการเปดเสรทางการคา จงท าใหเกษตรกรเปนกงวลถงเรองการน าเขากาแฟผงจากตางชาต โดยระบบทนนยมทมฐานการผลตทงในประเทศไทยและประเทศเพอนบาน ดงนน การเกดโครงการเชอมโยงเครอขายคณคากาแฟชมพร จงเปนโครงการเพอรองรบผลกระทบทเกดขนในอนาคต ท าใหเกษตรกรมแหลงขายทแนนอน กคอ สหกรณผปลกกาแฟจงหวดชมพร จ ากด ทสมาชกรวมตวกนกอตงขนกนมา เพอแปรรปผลผลต และตอรองกบบรษททนนยมในการรบซอผลผลตของสมาชก

สหกรณผปลกกาแฟจงหวดชมพร จ ากด ไดใหความส าคญกบการจดท าฐานขอมลสมาชกเปนอยางมาก โดยสหกรณไดจดจางบตรหลานของสมาชกทก าลงอยในวยเรยนในการเขาท าฐานขอมลสมาชกตามพนทหางไกลโดยสหกรณใหการอบรมกบบตรหลานของสมาชกกอนลงพนทจรงพรอมทงยงใหความรทางดานความส าคญของสหกรณและอดมการณของสหกรณเพอใหบตรหลานของสมาชกนน สามารถน าไปถายทอดใหกบผปกครองไดอยางมประสทธภาพ และตวเยาวชนเองยงเลงเหนความส าคญของขบวนการและอดมการณของสหกรณอยางเหนไดชด โดยการน าความรทไดจากการถายทอดของสหกรณในเรองเกยวประโยชนยของโครงการวจยเครอขายคณคากาแฟชมพรกบการเปดเสรทางการ FTA ไปถายทอดใหกบผปกครอง เพอใหผปกครองของตนเองนนตนตว กอนการเปดเสรทางการคา และเหตนเองจะท าใหผลผลตทออกมาในปหนากาแฟของประเทศไทยนนคณภาพจะดกวาเดมจากทเปนอยเนองจากเยาวชนทสหกรณอบรมให ทางสหกรณไดสอดแทรกผลกระทบทงทางตรงและทางออม กบตวบตรหลานของสมาชกผเขาท าแบบสอบถาม

ในอนาคตสหกรณมนโยบายในการเชอมโยงเครอขายคณคากาแฟชมพร โดยผานระบบโลจสตกส ของบรษท ไปรษณยไทย ทใหการสนบสนนทงทางดานการขนสงสนคา และการวางจ าหนายสนคา ณ ทท าการ

76

ไปรษณยทวประเทศควบคกนไปดวย ในเครอขายคณคากาแฟชมพร ทมการเชอมโยงเครอขายอยางแนนเหนยว ยงไดรบการสนบสนนทดจากสหกรณรานคากรงเทพทเปนธระในการ เปน call center ศนยกลางประสานงานใหกบสหกรณออมทรพยทตองการ กาแฟ 3 in 1 ในการประกอบกจกรรมตาง ๆ เชน การรบรองแขกในหองประชม หรอรบรอง ผมาใชบรการ และนกคอการเชอมโยงเครอขายคณคากาแฟชมพร ในชวงปแรกทไดรบการสนบสนนจากส านกงานสนบสนนการวจย และผประสานงานโครงการสถาบนวชาการดานสหกรณ ท าใหสหกรณและสมาชกไดรบอานสงคของการเชอมโยงเครอขายอยางแทจรง

ส าหรบในชวงตอไป สหกรณไดรบค าแนะน าจาก ส านกงานกองทนสนบสนนการวจยในเรองการสรางแบรนดภายใต แนวคดของการอนรกษทรพยากรธรรมชาต โดยเนนกลมผทชอบดมกาแฟสดเปนส าคญ เพราะในปจจบนกาแฟสดท เหนกนอย เปนแบรนดของตางชาต ซงแทจรงแลวอาจเปนกาแฟทผลตภายในประเทศไทยกอาจจะเปนไปได อกทงราคากสงเกนกวาคนระดบลางจะหามารบประทานได นกคอแนวคดการสรางแบรนดเพอหาชองทางการตลาดใหมส าหรบกาแฟชมพรภายใตกรอบความคดเชงคณคาของการอนรกษธรรมชาตและการคาในราคาทเปนธรรม

รปท 4.50 แบรนด “กาแฟชมพร”

จงหวดชมพรมการผลตพชเศรษฐกจหลกทส าคญของประเทศ คอกาแฟ ปจจบนมพนทปลกมากกวาจงหวดอนๆ ในภาคใตพนทปลกสวนใหญอยในพนท อ าเภอทาแซะ อ าเภอสว อ าเภอพะโตะ จงหวดชมพรไดก าหนดใหกาแฟเปนพชเศรษฐกจของจงหวดทตองพฒนาทงดานปรมาณและผลผลตทมคณภาพ

สหกรณผปลกกาแฟจงหวดชมพร จ ากด ด าเนนธรกจมาตงแตป พ.ศ.2540 ป พ.ศ.2552 มสนทรพยทงสน 54,632,802 บาท มบรการสมาชกแบบเอนกประสงค ธรกจรวบรวมผลผลตจากสมาชกเปนธรกจทส าคญมมลคาการรวบรวมผลผลตถง 50,223,324 บาท มก าไรจากการรวบผลผลต1,243,896 บาท

สบเนองจากนโยบายการเปดเสรทางการคา หรอ FTA เปนการ ลดภาษกาแฟน าเขาและสงออกเปน 0% ซงจะท าใหมผลกระทบตอตลาดกาแฟในประเทศไทยอยางหลกเลยงไมได เนองจากราคาของกาแฟในประเทศไทยสงกวาตลาดราคาในตลาดโลกและจะเปนสาเหตใหกาแฟตางประเทศหรอกาแฟของประเทศเพอนบานเขามาตตลาดกาแฟในประเทศไทย ยอมสงผลกระทบตอการด าเนนธรกจของสหกรณและ

77

รายไดของเกษตรกรผปลกกาแฟ ดงนนจงจ าเปนอยางยงทผน าผละฝายจดการสหกรณตองใหความส าคญในการปรบตวเพอรองรบกบผลกระทบดงกลาว

โครงการวจยเครอขายคณคากาแฟชมพรในครงนมลกษณะรปแบบการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมในการเชอมโยงเครอขายคณคากาแฟชมพร จากเกษตรกรผผลตไปสมอผบรโภค ใหสามารถปรบตวใหเขากบสภาวการณ สงคม เศรษฐกจ วฒนธรรม ทเปลยนแปลงไปอยางยงยน ภายใตแนวค ดการพงพาตนเอง การชวยเหลอซงกนและกนบนหลกการสหกรณ

การด าเนนโครงการวจยมวตถประสงคของการวจย 3 ประการดวยกนคอ 1.) เพอศกษาทางเลอกส าหรบเทคโนโลยการปลกกาแฟทเหมาะสม ส าหรบสมาชกสหกรณเพอใหเกดการลดตนทนและเพมผลตตอไร ซงเปนการยกระดบศกยภาพในระดบการผลตของสมาชกสหกรณ 2.)เพอเชอมโยงเครอขายธรกจกาแฟ ตงแตการผลตถงการกระจายสนคาถงผบรโภค ภายใตการด าเนนงานของสหกรณผปลกกาแฟชมพร จ ากด และการเชอมโยงชองทางการตลาด 3.) เพอสรางตวแบบการสรางตราสนคากาแฟ ในมตของการอนรกษทรพยากร-สงแวดลอมและการคาทเปนธรรม

ผลงานวจยในรอบ 1 ปไดด าเนนการท าการส ารวจขอมลสมาชกสหกรณจ านวน 815 ราย เพอจดท าฐานขอมลสมาชกอยางเปนระบบส าหรบใชเปนขอมลประกอบการจดท าแผนกลยทธสหกรณ ภายใตทมทปรกษาใหค าแนะน าจดเวทแลกเปลยนเรยนรท าแผนกลยทธเพอเปนกรอบทศทางการบรหารจดการสหกรณอยางเปนระบบมแบบแผน โดยมวสยทศนคอ เปนแกนน าเครอขายผลตภณฑกาแฟทมคณภาพจากแหลงผลตทดทสดในประเทศสผบรโภค

การขบเคลอนแผนกลยทธไปสการปฏบตนน ไดน าไปสการปฏบตในสงใหมๆ ไดแกการจดท าคมอเซยนกาแฟโดยรวบรวมองคความรประสบการณการท าสวนกาแฟอยางยาวนานจากคณะกรรมการสหกรณถายทอดเปนตวอกษรเพอการถายโอนความรการผลตกาแฟแบบดงเดม

การรเรมท าสวนกาแฟตนแบบกเปนอกโครงการทเกดขน โดยคาดหวงวาในอนาคตจะชวยลดตนทนการผลต มการบรหารจดการสวนกาแฟทดอยางมระบบ มการจดบนทกการท างานอยางมแบบแผนตลอดกระบวนการผลต เพอใหไดผลผลตทมคณภาพ และขยายผลไปสสมาชกเกษตรกรรายอน ทงนไดคดเลอกสมาชกสหกรณจ านวน 3 รายเขารวมการพฒนาสวนกาแฟตนแบบโดยมงเนนไปทคณสมบตของดนในการน ารองโดยไดเกบตวอยางดนในแปลงสวนกาแฟตนแบบทง 3 แปลงไปตรวจวเคราะหคณภาพทโครงการพฒนาวชาการดน ปยและสงแวดลอม ภาคปฐพวทยา คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ผลการตรวจวเคราะหพบวาโครงสรางของดนทง 3 แลงพบวาโครงสรางดนไมเหมาะสมกบการปลกกาแฟ มความเปนกรดสง มธาตอาหารไมสมบรณ สบเนองจากการใชสารเคมสะสมมาเปนระเวลานานกวา 10 ป จากผลการตรวจวเคราะหดงกลาวสมาชกเกษตรกรสวนตนแบบทง 3 รายพรอมดวยคณะกรรมการจงไดรวมวเคราะหวางแผนการปรบปรงโครงสรางดนใหเหมาะสมกบการปลกกาแฟโดยใชโดโลไมตและปยอนทรย เปนองคประกอบส าคญในการปรบปรงดนในสดสวนทเหมาะสมกบปยเคมตามค าแนะน าจากผลการตรวจวเคราะหประกอบกบภมปญญาประสบการณการปลกกาแฟของเกษตรกรเอง

ทงนยงไดเปดโอกาสใหแกสมาชกสหกรณ สมาชกสวนกาแฟตนแบบ และคณะกรรมการรวมศกษาดงานสวนผลไมคณภาพ ภายใตการด าเนนการโครงการวจยเครอขายคณคาผลไม ณ สหกรณการเกษตรเขาคชฌกฎ จ ากด จงหวดจนทบร เพอศกษาการบรหารจดการสวนผลไมคณภาพในการเปนตวแบบน ามาปรบใชกบการดแลสวนกาแฟอยางเปนระบบ ตลอดจนเพอศกษาและพฒนาแบบฟอรมการจดบนทกขอมลตางๆ

ภายใตชดความรการเชอมโยงหวงโซอปทานและการสรางแบรนด นน นกวจยพรอมดวยคณะกรรมการและฝายบรหารจดการสหกรณไดด าเนนการหาชองทางตลาดใหมมการออกแบบพฒนาแผนพบ

78

โบวชวร ประชาสมพนธแหลงผลตภมสงคม กลมเกษตรกรรายยอยเขามาเปนจดขายในอนาคตทสมารถตงรบกบผลกระทบเขตการคาเสรได

โดยมพนธมตร บรษทไปรษณยไทย จ ากด,ชมพรคาบารนารสอรทและเครอขายขบวนการสหกรณ ส าหรบ บรษทไปรษณยไทย จ ากด ซงเปนชองทางการตลาดใหม ผบรโภคกลมใหมไดมโอกาส เขาถ งผลตภณฑ โดยไดด าเนนการตดตอประสานงานวางจ าหนายกาแฟ 3 in 1 ในทท าการไปรษณยทวประเทศ มยอดจ าหนายกาแฟจ านวน 13,159 หอมมลคา 1,2491,505 บาท ตลอดระยะเวลา 4 เดอนในการวางจ าหนาย จากชองทางการจ าหนายผานทท าการไปรษณย ซงประสบการณจากการปฏบตดงกลาว สงผลใหสหกรณมการปรบปรงระบบตดตามการช าระเงนระหวาง บรษทไปรษณยไทย จ ากด การตดตามตดยอดบญชลกหน มการปรบปรงระบบการจดการสตอกสนคาของสหกรณเองและการตอรองทางธรกจเพอรกษาผลประโยชนของสมาชกสหกรณ

การวางจ าหนายกาแฟในชมพรคาบารนารสอรท ซงจะมนกทองเทยวทงชาวไทยและตางชาต เขาพกและซอเปนของฝากกลบไปเปนการประชาสมพนธกาแฟชมพรใหเปนทรจกแกกลมนกทองเทยวทงชาวไทยและตางชาต ภายหลงทไดด าเนนการทดลองวางจ าหนายทศนยจ าหนายสนคาของฝากของชมพรคาบารนารสอรท ผลตอบรบเปนทนาพอใจ ซงสหกรณผปลกกาแฟจงหวดชมพร จ ากด จะไดด าเนนการตดตอน าผลตภณฑไปวางจ าหนายเพมและตดตามอยางตอเนอง

ทงนยงไดด าเนนการเชอมโยงเครอขายขบวนการสหกรณดวยกนโดยมกลมเปาหมายเปนสหกรณออมทรพยและสหกรณการเกษตรขนาดใหญ ทมการจดสมมนาหรอมสมาชกมาตดตอ สหกรณตางๆสามารถน ากาแฟ 3 in 1 มาบรการสมาชกได

การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมมอปสรรคหลายประการ ไดแก แนวคดทแตกตาง ความไมเขาใจในกระบวนการวจยรวมกนของผน า/เจาหนาทและการขาดการมองแบบบรณาการของคณะกรรมการ ปจจยสภาพแวดลอมดานสงคม วฒนธรรมองคกร ระบบการบรหารจดการ ทนความร ทแตกตางกน จงตองมวธการท างานทพรอมปรบตวใหกลมกลนสามารถเขาถงและเขาใจสถานการณเพอการท างานไดอยางเหมาะสม แนวคดการสรางแบรนดกเปนอกหนงอปสรรค ซงม กระบวนทศนและชดความรทไกลเกนไปส าหรบคณะกรรมการ การสรางแบรนดเปนกระบวนการทใชระยะเวลานาน มองคประกอบหลายประการในการหนนเสรม การผลตและการสรางอสงหารมทรพย อยางเชน โรงงาน อยางเดยวคงไมพอ การสรางแบรนดเปนสงทส าคญกบธรกจสหกรณทสามารถสรางมลคา ตกทอดไปยงรนตอๆไปได

ผลกระทบจากนโยบายรฐในการสงเสรมสหกรณ โครงการชวยเหลอจากกองทน FTA กเปนอกหนงขอจ ากด โครงการของรฐบาลทชวยเหลอสหกรณในครงนมรปแบบการด าเนนงานทบซอนกบโครงการวจย ท าใหเจาหนาทของรฐเขามามบทบาทในการสงเสรมแนะน าสหกรณมากขน ซงความเขาใจหรอกระบวนทศนทแตกตางการใหค าปรกษาโดยปราศจากขอมลทเพยงพอและแทจรงสงผลตอการด าเนนงานโครงการวจย

ดงนนกระบวนการวจยจะเกดประโยชนและเกดคณคาอยางแทจรงไดนนตองไดรบความรวมมอจากทกฝายทเกยวของ ตงแตสมาชกสหกรณผผลตระดบฟารม สหกรณ (คณะกรรมการ/ฝายจดการ) ภาครฐ ผประกอบการ(ชองทางกระจายสนคาถงผบรโภค) โดยตองมกระบวนการสงเคราะห น าเสนอประเดนปญหาอยางแทจรง มกระบวนทศน มเปาหมายรวมกนซงจะท าใหทกฝายทเกยวของสามารถมองปญหาและแกไขไดอยางเขาใจและตรงประเดน น าไปสการสรางคณคาในแกไขปญหาอยางยงยนดวยการมสวนรวมของทกฝายและการด าเนนการสงเสรมสนบสนนอยางตอเนอง

79

4.51 ชองทางการจ าหนายผลตภณฑของสหกรณผปลกกาแฟจงหวดชมพร จ ากด

ทมา : ชดโครงการวจยการขบเคลอนการพฒนาการสหกรณและการคาทเปนธรรม. 2553.

4.52 แผนธรกจเครอขายคณคากาแฟชมพร ทมา : ชดโครงการวจยการขบเคลอนการพฒนาการสหกรณและการคาทเปนธรรม. 2553.

80

รานFarmer Shop ณ สวนสามพราน

4.2.8 กรณศกษา : ตวแบบราน Farmer Shop ภาคการเกษตรของประเทศไทยมบทบาทส าคญตอเศรษฐกจของประเทศมาโดยตลอด ดงจะเหนได

วา รายไดภาคการเกษตรคดเปนรอยละ 9 ของผลตภณฑมวลรวมทผลตไดภายในประเทศ (Gross Domestic Product: GDP) แรงงานในภาคการเกษตรมสดสวนมากทสด คดเปนรอยละ 38 เมอเปรยบเทยบกบภาคเศรษฐกจอน ๆ นอกจากจะเปนแหลงอาหารทมเพยงพอตอการบรโภคในประเทศแลว ยงมเหลอสงออกไปจ าหนายในตางประเทศดวย ทงนไทยครองอนดบการเปนผสงออกสนคาเกษตรและผลตภณฑตดอนดบ 8 ของโลก โดยสนคาสงออกทส าคญ ไดแก ยางพารา ผลตภณฑขาว มนส าปะหลง ผลตภณฑกง และไกเนอ แมวามลคาการสงออกสนคาเกษตรจะเพมมากขนกตาม แตตองเผชญกบการแขงขนอยางมาก ซงเปนผลมาจากขอตกลงการคาทมการบงคบใชมาตรการกดกนทางการคาทไมใชภาษ มการบงคบใชมาตรการสขอนามยและสขอนามยพช ตลอดจนการควบคมคณภาพผลตภณฑตางๆ

บอยครงทเกษตรกร ซงเปนหนวยผลตในระดบตนน าของโซอปทานสนคาเกษตร มกจะถกมองเปนปญหาของสงคมทคอยรบความชวยเหลอจากภาครฐ และหลายครงทปญหาของเกษตรกรถกหยบยกขนมาเปนปญหาระดบชาต ไมวาจะเปนเรองหนสน ปญหาทดนท ากน และปญหาความยากจน

กรอบคดและแนวทางการด าเนนการ :

ดวยตระหนกดว าปญหาดานการเกษตรนนจ าเปนตองด าเนนการอยางมแบบแผน แกปญหาแบบมององครวมซงมความเกยวของกบหลายฝายทงบคคล สถาบน โครงสรางพนฐาน ตลอดจนการสรางระบบทเปนกลไกไปสการพฒนาทยงยนเพอสรางสมดล ทงดานสงแวดลอม เศรษฐกจ สงคม และการเมอง

การด าเนนการชดโครงการวจย “การขบเคลอนการพฒนาการสหกรณและการคาทเปนธรรม” ซงด าเนนการอยางตอเนองมาหลายป และมเขมมงไปทการบรหารจดการโซอปทานอยางบรณาการ ส าหรบสนคาเกษตรเพอลดตนทนการผลต เพมประสทธภาพอ านาจการตอรอง

ภายใตสภาวะการแขงขนในโลกทเปนพลวต โดยปจจบนโครงการ Farmer Shop มสถาบน

เกษตรกรทเหนชอบในกรอบคดและแนวทางของโครงการเขารวมโครงการแลวประมาณ 100 แหง ไดแก สหกรณการเกษตร กลมเกษตรกร กลมวสาหกจชมชน ผประกอบการ OTOP และ SMEs

ภาพอนาคตของ Farmer Shop ทเหนตรงกน คอ “รานคาปลกทผผลตและผบรโภคเปนเจาของรวมกน” อาจกลาวไดวาเปนแรงบนดาลใจภาคทเขามามสวนรวมในการพฒนา Farmer Shop เพอแกปญหาเชงโครงสรางทเปนอย ทแตละคนไมสามารถแกได และใชแบรนด Farmer Shop เปนตวขบเคลอนภาพลกษณของรานคาปลกทางเลอกทมสนคาคณภาพภายใตการรบรอง ใหผบรโภคเชอถอไววางใจและอดหนนสนคาไทย

81

แบรนด “Farmer Shop” จะใชในการสรางความเชอมนแกผบรโภควาสนคาและบรการทมจ าหนายในราน Farmer Shop จะมมาตรฐานคณภาพ ราคาเปนธรรม และเปนสนคาเกษตรผลตโดยคนไทย ซงหากกระบวนการรณรงคใหคนไทยชวยกนอดหนนสนคา Farmer Shop ประสบความส าเรจกจะขยายผลราน Farmer Shop ไปในชมชนในอนาคต เพอชวยสรางทางเลอกใหแกผประกอบการรานคาปลกสนคาเกษตรแปรรปไทยและลดความเสยเปรยบดลการคาของประเทศ ในขณะเดยวกนระบบการสรางสรรคธรกจทเปนธรรมจะชวยแกปญหาราคาสนคาเกษตรแกเกษตรกร

รปท 4.53 เครองหมายบรการ Farmer Shop

ทมา : มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. 2554.

กระบวนการด าเนนงานโครงการ Farmer Shop ไดถกออกแบบในรปของการวจยเชงปฏบตการ

แบบมสวนรวม (Participatory Action Research : PAR) ทไดรบการสนบสนนจากมหาวทยาลย เกษตรศาสตรและส านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) ม 5 ขนตอน

ขนตอนท 1 : การสรางเครอขายอปทานในสนคา 3 หมวด (อาหาร สนคาอปโภคบรโภค และของใช-ของทระลก)

ขนตอนท 2 : การพฒนาสนคาใหไดคณภาพมาตรฐาน และการพฒนาบรรจภณฑภายใตภาคหนวยงานพนธมตร ไดแก สถาบนอาหาร สถาบนคนควาและพฒนาผลตภณฑอาหาร

ขนตอนท 3 : การพฒนาระบบบรหารจดการโซอปทาน (ระบบผลต-จดหา-สงมอบ-ตรวจสอบยอนกลบ)

ขนตอนท 4 : การพฒนาระบบบรหารจดการรานคาปลกเพอจ าหนายสนคาในราคาเปนธรรม

ขนตอนท 5 :การสรางแบรนดFarmer Shop ภายใตแนวคด “รานคาปลกทางเลอกทมสนคามคณภาพ ราคาเปนธรรม และเปนสนคาของคนไทย”

82

Farmer Shop ณ ตลาดสขใจ โรงแรมสวนสามพราน

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

รปท 4.54 กรอบคดการบรหารจดการโซอปทาน อยางบรณาการของรานคาปลกภายใตแบรนด Farmer Shop

ทมา : ชดโครงการวจยการขบเคลอนการพฒนาการสหกรณและการคาทเปนธรรม. 2553.

การเปดตวของราน Farmer Shop ทผานมา:

Farmer Shop เปดตวครงแรกในงานเสวนาวชาการและการประกาศเกยรตคณนกสหกรณและสหกรณทมคณแหงป 2553 เมอ 15 กนยายน 2553

- มผเยยมชมบทกวา 400 คน - ม ส น ค า จ า ก ผ ป ร ะ ก อ บ ก า ร 11 ร า ย

จ านวน 34 รายการ

Farmer Shop เปดตวครงท 2 ในโครงการกลมธรกจเชงคณคาสามพราน เรมตงแตวนท 23 พฤศจกายน 2553 และเปดบรการทกเสาร –อาทตย

- มผเยยมชมบทเฉลยสปดาหละ 200 คน - มสนคาจากผประกอบการ 20 ราย

จ านวน 56 รายการ คณเพชรตน

83

Farmer Shop ในงานวนธรกจการเกษตร ณ คณะเศรษฐศาสตร

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

Farmer Shop ในงานครบรอบ 30 ป รส.กฟผ.

ณ กฟผ. อ.บางกรวย จ.นนทบร

Farmer Shop เปดตวครงท 3 ในงานวนธรกจการเกษตร จดโดยภาควชาเศรษฐศาสตรเกษตรและ

ทรพยากร ระหวางวนท 1-2 ธนวาคม 2553 - มผเยยมชมบท 200 คน - มสนคาจากผประกอบการ 33 ราย จ านวน 81

รายการ

Farmer Shop เปดตวครงท 4 ในโครงการฉลองครบรอบ 30 ป รานสหกรณผปฏบตงานการไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย จ ากด ระหวางวนท 5-7 มกราคม 2554

- มผเยยมชมบทรวม 360 คน - มสนคาจากผประกอบการ 31 ราย จ านวน

125 รายการ

Farmer Shop เปดตวครงท 5 ในงานเกษตรแฟร ณ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ระหวางวนท 28 มกราคม - 5 กมภาพนธ 2554

- มผเยยมชมบทรวม 496 คน - มสนคาจากผประกอบการ 37 ราย จ านวน

127 รายการ

เสาหลกการเรยนรในการขบเคลอนการพฒนา Farmer Shop เสาหลกการเรยนรในการขบเคลอนการพฒนา Farmer Shop จะเปนไปภายใต VN & F

Platform หรอเรยกวา กรอบการขบเคลอนระบบคณคาและการคาทเปนธรรม ซงเปนชดความรทไดจากการวจยอยางตอเนองของสถาบนวชาการดานสหกรณ

Farmer Shop ในงานเกษตรแฟร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

84

รปท 4.55 กรอบการขบเคลอนระบบคณคาและการคาทเปนธรรม

ทมา : ชดโครงการวจยการขบเคลอนการพฒนาการสหกรณและการคาทเปนธรรม. 2553.

สนคาใน Farmer Shop จะม 3 หมวด ไดแก หมวดอาหาร หมวดสนคาอปโภค และของทระลก

ทเปนสนคาเกษตรแปรรปของสหกรณ วสาหกจชมชน OTOP และ SMEs ทไดผานการพจารณาแลววาเปนสนคาคณภาพ ไดรบการรบรองมาตรฐานปลอดภย

การด าเนนงานของราน Farmer Shop ตนแบบนจะเรมตนจากสนคาเกษตรแปรรป โดยการคดเลอกผผลตหรอผประกอบการรายยอยทมสนคาทไดมาตรฐานแตขาดชองทางการจ าหนายสนคาเขารวมโครงการ มการน าสนคาเกษตรทมคณภาพและปลอดภยมาจ าหนาย และมคคาหรอพนธมตรธรกจเขารวม นอกจากนยงมการวางระบบบญชเพอใหงายตอการตรวจสอบและชวยในการบรหารสนคาคงคลง ซงจะท าใหสามารถลดการสงซอสนคามาเกบสตอกในรานได ทงนผบรโภคหรอผซอไมตองเปนสมาชกของราน Farmer Shop แตผผลตจะเปนสมาชกแทน แลวการไปชวยอดหนนสนคาในราน Farmer Shop ทานจะไดประโยชนอะไรและแตกตางจากรานคาปลกทวไปอยางไร

สนคาเกษตรแปรรปของสหกรณวสาหกจชมชน

OTOP และ SMES

การขยายผลสภาคเครอขายอน

ราน Farmer Shop ณ สวนสามพราน

Farmer Shop ณ ตลาดสขใจ

โรงแรมสวนสามพราน

85

ชองทางการตลาดในรปแบบของการคาทเปนธรรม

จากโครงสร างของการด า เนนงานท ใชพนกงานนอย คอพนกงานขายหนารานและผจดการทคอยดบญชและสงสนคาเขาราน ท าใหสามารถลดรายจาย แลวทานจะไดสนคาทมคณภาพในราคาถกเนองจากการคาทเปนธรรม และทานยงสามารถชวยเหลอผคนตางๆ ในระบบการผลตสนคาทางออมอกดวย เชน เกษตรกรผปลก ชมชนทผลตสนคา และผประกอบการรายยอยทไมม สามารถน าสนคาไปจ าหนายในซปเปอรมาเกต จะเหนไดวา

สนคาเพยง 1 ชนด มผคนมากมายเขามามสวนเกยวของ โดยเฉพาะอยางยงเกษตรกรตนน าหรอผผลตวตถดบ เมอเกษตรกรมรายไดทเหมาะสมและสามารถเลยงครอบครวได เกษตรกรไมจ าเปนตองรอขอความชวยเหลอจากภาครฐ กจะน าไปสการมชมชนทเขมแขง ซงเปนรากฐานของการพฒนาอยางยงยน นอกจากนผลก าไรจากการประกอบการสามารถแบงคนสผผลตตนน า (เกษตรกร) และคนสสงคมอกทางหนง

จากโมเดลตนแบบน เราคาดหวงวาจะสามารถน าไปใชส าหรบรานคาชมชน หรอในสหกรณ หรอรานสวสดการของหนวยราชการทจะเออตอการบรหารกจการไดอยางมประสทธภาพ เพอการใหบรการจ าหนายสนคาเกษตรแปรรปในรปแบบของชองทางการตลาดทผผลตและผบรโภคจะไดประโยชนทงสองฝาย และเหตผลประการส าคญกคอ คนไทยจะมใจการอดหนนสนคาไทยและก าไรจะเปนของชาต เพอเตรยมเผชญหนาอยางทาทายกบนโยบายเสรการคาในปจจบน

4.2.9 กรณศกษา : การจดการโซอปทาน สนคาพชผก ผลไม และกาแฟของโครงการหลวง

ระบบเศรษฐกจทเปนอยในปจจบน ทเปนยคเศรษฐกจใหม (New Economy) มความซบซอน และเชอมโยงกนมากขน ทงนเนองมาจากนโยบายการคาเสรตามพนธกรณขององคการการคาโลก (WTO) ตลอดจนการรวมกลมการคาในภมภาคตางๆ ของโลกไดทวสงขนเปนล าดบ กอปรกบความกาวหนาของเทคโนโลยสมยใหม ทน ามาใชในการผลต การตลาด การบรการ และการสอสารโทรคมนาคม ท าใหการแขงขนทางการคาทวความรนแรงมากขนเปนล าดบ

แรงกดดน จากภาวการณแขงขนดงกลาวผลกดนใหธรกจตางๆ หนมาใหความส าคญในเรองการจดการโซอปทาน มาใชเปนกลยทธเพอเพมศกยภาพ ในการแขงขนและการบรรลเปาหมายของธรกจอยางยงยน

กรอบคดการจดการโซอปทานทน ามาใชในทนจะเปนไปตามกรอบคดของ Donald J. Bowersox David J. Class และ M. Bixby Cooper, 2007 ซงไดกลาวถง ความหมายของการจดการโซอปทานแบบบรณาการ (Integrated supply chain) ซงเปนลกษณะของการเชอมโยงพนธมตรทางธรกจเขาสรปแบบของความรวมมอของธรกจตางๆ ภายใตโซอปทาน บรบทดงกลาวจะกอเกดเปนโครงสรางของโมเดลการจดการ

จากผผลตสผบรโภคโดยตรง

OTOP และ SMES

86

ธรกจของโซอปทานซงเปนผลลพธเชงกลยทธความรวมมอ (Cooperative Strategy) ทจะสงผลตอศกยภาพการแขงขนของธรกจ เพอการน าผลตภณฑและบรการจากผผลตสผบรโภค

คณคาทเกดจากการผนกก าลงระหวางพนธมตรธรกจ (Strategic Partners) ภายใตโซอปทานดงกลาว จะประกอบไปดวย ความรวมมอกนในเรอง ขอมลขาวสาร ผลตภณฑ บรการ การเงนและนวตกรรม/ความร โดยพนธมตรธรกจจะรวมมอกนในการด าเนนกจกรรม จากกระบวนการในระดบตนน า กลางน า สปลายน า เพอล าเลยงผลตภณฑและบรการพรอมๆกบการสรางคณคาและมลคาเพมใหกบผลตภณฑและบรการไปดวยในตว ดวยวธน คลายวาเปนกระบวนการรวมมอกน ภายใตโซอปทาน (Supply chain collaboration)

โมเดลธรกจภายใตโซอปทานของโครงการหลวง จากขอเสนอส าหรบแนวทางเชงกลยทธเพอการเพมศกยภาพในการแขงขนและการบรรลเปาหมายธรกจโครงการหลวงอยางยงยน ซงเปนไปภายใตกรอบคดการจดการโซอปทานแบบบรณาการ (Integrated Supply Chain) ดงทกลาวมาขางตน อาจสรปใหเหนเปนโมเดลธรกจภายใตโซอปทานของโครงการหลวง ซงโมเดลธรกจภายใตโซอปทานของโครงการหลวงจะชใหเหนการผนกก าลงระหวางพนธมตรธรกจในการด าเนนธรกจภายใตโซอปทาน ใน 3 ระดบ ไดแก กจกรรมตนน า : เครอขายอปทานในระดบการผลต ซงไดเกดขนจากความรวมมอระหวางเครอขายเกษตรกรเชงพนท ศนยพฒนา สถานวจย ซงจะรวมมอกนในเรองขอมลขาวสาร การถายทอดเทคโนโลย การจดท าแผนการผลตและแผนการรวบรวม ตลอดจนการจดสวสดการเพอการน านวตกรรมมาใชในการเพมประสทธภาพการผลต การลดตนทนการผลต การมชวตทดของเกษตรกร และการบรรลปณธานของโครงการหลวง กจกรรมกลางน า : เปนการสรางพนธมตรธรกจ ภายใตขอตกลงความรวมมอ ในการวางแผนดานการรวบรวมโลจสสตก และการกระจายสนคารวมกนระหวางเครอขายเกษตรกร ศนยพฒนา พนธมตรกระจายสนคาและศนยคดบรรจโครงการหลวง เพอการวางแผนการผลต การบรหารจดการรวมกนในการน าความสามารถของแตละกจการมาพจารณาในเรองประโยชนเปรยบเทยบ ซงจะกอใหเกดผลดตอการลดความสญเสยและการเพมประสทธภาพการบรหารจดการเพอล าเลยงผลผลตจากเกษตรกรสผบรโภคเปาหมาย กจกรรมปลายน า : เปนการสรางเครอขายกระจายสนคาระหวางโครงการหลวงกบพนธมตรธรกจเพอการกระจายสนคาผานชองทางการตลาดตางๆ ไปสตลาดเปาหมายตามแผนธรกจทตกลงรวมกน โมดลธรกจดงกลาวเปนไปเพอเปาหมายในระยะยาว โดยมความเชอมโยงใหเกดคณคา ใน 5 มต ไดแก มตดานธรกจ มตดานสงคม มตดานจรยธรรม มตดานสขภาพ และมตดานสงแวดลอม ซงสอดคลองกบปณธานของโครงการหลวง

87

รปท 4.56 โมเดลธรกจภายใตโซอปทานของโครงการหลวง

ทมา : จฑาทพย ภทราวาท. ศนยวจยเศรษฐศาสตรประยกต. 2552.

4.2.10 กรณศกษา: รานรอยยมชมชน (Civil State Smile Shop: C3S)

1) สภาพปญหาและขอวเคราะห 1.1 เกษตรกรไทยยงมศกยภาพในการประกอบอาชพต ากวาทควรจะเปน เกษตรกร

ทยงอยในระบบสวนใหญไมมสมรรถนะทด หรอมความออนดอยทางขอมล ความรและทกษะการใชเทคโนโลย การบรหารจดการ การประกอบการ การเงน และการตลาด ตลอดจนการเขาถงและวเคราะหขอมลตลาดและปจจยระหวางประเทศ

1.2 เกษตรกรไทยขาดความมนคงในอาชพและสวสดการพนฐานเพอความเปนอย ทด มศกดศรสมความเปนมนษย เกษตรกรสวนมากมฐานะยากจน ไมมความแนนอนในอาชพ และสวนใหญ มหนสนจ านวนมาก ชวตความเปนอยยงไมดเทาทควร ขาดระบบสวสดการมารองรบ

1.3 สถาบนเกษตรกร องคความรและการบรหารจดการไมเขมแขง ไมมการพฒนาสถาบนเกษตรกร การจดการสหกรณ วสาหกจชมชนตาง ๆ ในระดบชมชนทดและพอเพยง

1.4 โครงสรางพนฐาน ปจจยทอ านวยความสะดวก และ การวจยพฒนา นวตกรรมตาง ๆ ทางการเกษตรไมเอออ านวย ขาดระบบโครงสรางพนฐาน ปจจยอ านวยความสะดวก การวจยพฒนา และนวตกรรมทางดานเกษตรกรรมทเพยงพอในการทจะสนบสนนใหภาคเกษตรมความสามารถในการแขงขน ทสงขนและมความยงยน

1.5 การแกไขปญหาพนฐานของรฐไมตอเนองและมปญหาการบรณาการการท างานระหวางหนวยงานภาครฐ ไมมการบรณาการกลไกการบรหารจดการดานการเกษตรและการแปรรปสนคา ตลอดจนกลไกทางดานเครอขายการผลต/การตลาด

1.6 ขาดการเตรยมการและปรบตวตอสงทจะมผลตอเกษตรกรรมในอนาคต อนาคตของภาคเกษตรกรรมไทยยงมความไมแนนอน อนเนองมาจากการทประเทศไทยยงขาดการเตรยมการและปรบตว

88

ตอสงทจะมผลตอเกษตรกรรมในอนาคต ไมวาจะเปนความเสอมโทรมของทรพยากรดนและน า การเปลยนแปลงของภมอากาศของโลก (Climate Change) ความมนคงและปลอดภยทางอาหาร ความยงยนของสงแวดลอม ซงจะเกดผลกระทบตอภาคเกษตรกรรมของไทยอยางหลกเลยงไมได

2) วตถประสงค 2.1 เพอสงเสรมทกษะการประกอบการมออาชพแกผสนใจผานการเรยนรจากการปฏบตจรง

ดวยการเปนเจาของรานคารอยยมประชารฐ 2.2 เ พอสงเสรมการสรางมลคาเ พมผลตภณฑแปรร ปจากสนคาเกษตรผานกลไก

การเชอมโยงโซคณคาในระบบธรกจ รานคารอยยมประชารฐ 2.3 เพอกระตนอปสงคการบรโภคผลตภณฑเกษตรแปรรปแกกลมผบรโภคในชมชนผานกลไก

รานคารอยยมประชารฐ 3) ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

3.1 การแกไขปญหาทางการตลาดของภาคการเกษตรไทยในรปแบบใหม ภายใตแบรนดรานรอยยมประชารฐ (Civil State Smile Shop)

3.2 กอเกดเปนระบบธรกจทมการเชอมโยงเครอขายดานอปทาน (ผผลต) และเครอขายดานอปสงค (ผบรโภค) ซงจะเปนการเปดโอกาสทางการตลาดแนวทางใหมส าหรบสนคาเกษตรและเกษตรแปรรป

3.3 กลไกของรานรอยยมประชารฐทมการบรหารจดการทดตามแนวคดธรกจ จะชวยปลกจตส านก และปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคของคนในชมชนทเปนทตงของราน ใหหนมาอดหนนสนคาของเกษตรกรไทย ตามนโยบายลดการพงพาการสงออกของรฐบาล

4) กรอบแนวคดของราน Civil State Smile Shop 4.1 แนวคดธรกจของรานรอยยมประชารฐ คอ เปนรปแบบของรานคาทมงสรางระบบธรกจ

ภายใตแนวคด "รานคาปลกทผผลตและผบรโภคเปนเจาของรวมกน" ทจ าหนายสนคาประเภทอาหาร สนคาอปโภค และของใชในชวตประจ าวนเพอใหบรการแกชมชน มนโยบายอยางชดเจนทจะน าสนคาทเปนผลตภณฑของเกษตรกร สถาบนเกษตรกร สหกรณ SMEs OTOPs ทมคณภาพมาตรฐาน เขามาวางจ าหนายในรานฯ โดยใชแบรนดรานรอยยมประชารฐชวยสรางอปสงคดานผบรโภคใหกวางขวางขน

4.2 เจตนารมณ เพอสรางสรรคระบบธรกจทางเลอกโดยผประกอบการยคใหมทมความสามารถ ในการสรางฐานลกคาประจ าในชมชน ใหหนมาสนใจอดหนนสนคาทมคณภาพและผลตโดยเกษตรกร สถาบนเกษตรกร สหกรณ SMEs OTOPs อนจะน าไปสการยกระดบมลคาเพมแกผลตภณฑเกษตรของไทยตามนโยบายรฐ

4.3 การวางแผนธรกจ การออกแบบระบบธรกจรานฯ โดยการสรางโซคณคา (Value Chain) ดวยการเชอมโยงธรกจกบภาคพนธมตรธรกจเพอน าสนคาจากเครอขายผผลตมาจ าหนายตามความตองการของผบรโภค (ทเปนลกคาประจ า)

4.4 นวตกรรมของ Civil State Smile Shop มทง ๔ รปแบบ คอ Process Innovation (การสรางสรรคกระบวนการใหม) Product Innovation (การสรางสรรคผลตภณฑรปแบบใหม) Service Innovation (การสรางสรรคบรการรปแบบใหม) Business Model Innovation (การสรางสรรคธรกจรปแบบใหม)

4.5 ระบบธรกจ จะกอใหเกดกระบวนการเชอมโยงธรกจกบภาคเครอขายทงตนทาง กลางทางและปลายทาง โดยทเกษตรกร สถาบนเกษตรกร และผประกอบการรายยอย จะอยในฐานะภาคเครอขายดานอปทาน เปนผสงมอบสนคาตามแผนธรกจรวมกบผประกอบการรานฯ โดยสนคาทน ามาขายนนจะตองมคณภาพมาตรฐานและสามารถตรวจสอบยอนกลบได ในขณะทผประกอบการรานรอยยมประชารฐจะท า

89

หนาท ในฐานะผประกอบการรานฯ ท าหนาท ในการบรหารจดการอยางมออาชพ ประกอบดวย การวางแผนการตลาด การจดการดานโลจสตกส การจดการสนคาคงคลง การจดท าบญช และสรางความพงพอใจแกผบรโภคซงเปนภาคเครอขายดานอปสงค ซงในทสดจะเขามาเปนสมาชกประจ าของรานฯ และไดรบการจดสรรเงนเฉลยคนตามสวนซอ Patronage refund (รปท 4.57)

รปท 4.57 ระบบธรกจรานรอยยมประชารฐ

หากพจารณาเปรยบเทยบแนวคดการด าเนนธรกจในภาพรวมของรานรอยยมประชารฐกบ

ธรกจทมความคลายคลงกน อาทเชน สหกรณรานคา รานสะดวกซอและรานมนมารทตาง ๆ โดยอาศยแนวคด สวนประสมทางการตลาด (4Ps) (ตารางท 4.1) จะเหนไดวา สนคา (Products) ทวางจ าหนายภายในรานรอยยมประชารฐ จะเนนไปทสนคาทผลตโดยเกษตรกร สถาบนเกษตรกร และผประกอบการ SMEs OTOPs มากกวารปแบบรานอน ๆ อยางไรกตามเมอค านงถงแนวคด One Stop Shopping ทเปนประโยชนแกผบรโภค จงจะมการน าสนคาอนทเปนไปตามความตองการของภาคผบรโภคมาวางจ าหนายในรานฯ ดวย ในสวนของการตงราคา (Price) นน จะมการยดหลกแนวคดระบบการคาทเปนธรรมทงแกผผลต ผประกอบการ และผบร โภค ดานสถานทต ง (Place) ของรานฯ จะขนอยกบการตดสนใจของผประกอบการ ทเปนเจาของรานโดย อาจจดตงขนในชมชน สถานศกษาหรอสหกรณกได ดานการสงเสรมการขาย (Promotion) รานรอยยมประชารฐจะใชระบบสมาชกเพอใหสทธพเศษตามเงอนไขและขอตกลงทงในสวนของภาคเครอขายผผลตและภาคเครอขายผบรโภค ซงประยกตจากหลกการสหกรณ

5) ขนตอนการด าเนนงานของราน Civil State Smile Shop 5.1 การสรางเครอขายอปทานส าหรบสนคาเกษตรแปรรป ๓ หมวด ไดแก ประเภทอาหาร

ประเภทสนคาอปโภค และประเภทของใช ของทระลก โดยผานกจกรรมการจดเวทสรางความเขาใจ เพอคนหาผประกอบการรายยอยและผผลตทเหนในแนวทางระบบคณคาและการคาทเปนธรรม ตลอดจน การเชอมโยงบคคลเหลานนเปนเครอขายพนธมตรธรกจ และเขาสเวทการคดสรรสนคา

5.2 การจดเวทใหความรเพอพฒนาสนคาและบรรจภณฑใหไดคณภาพมาตรฐาน

90

5.3 การบรหารจดการโซอปทานทไดรบการคดเลอกเขารวมโครงการ ผานกลไกศนยเรยนร Civil State Smile Shop เพอวางระบบการสงซอ การจดสงสนคา การวางบล และการตรวจสอบยอนกลบสนคาใหเปนไปตามเงอนไขทก าหนด

5.4 จ าหนายสนคาแกผบรโภค การบรหารจดการรานคาปลก ซงมองคประกอบ ๓ สวน ไดแก การวางแผน การด าเนนงาน และการประเมนผล ประกอบไปดวยกจกรรมทส าคญ ไดแก

- การวางกรอบทศทางการด าเนนงาน Civil State Smile Shop - การก าหนดสถานทต ง และการว เคราะหปจจยสภาพแวดลอมเ พอก าหนด

แผนธรกจใหสอดคลองกบกลมเปาหมายผบรโภค - การตกแตงรานและการจดวางสนคา - การจดหมวดหม (ประเภท) และรายการสนคาเพอจ าหนาย - การจดซอ - การก าหนดราคา - การจดจ าหนายผานชองทางการตลาดตาง ๆ เชน การจ าหนายหนาราน การ

จ าหนายผานแคตตาลอก การขายตรง (Direct Marketing) - การจดการสนคาคงคลง - การบญชและการควบคม - การรายงานผลการด าเนนงาน

5.5 การสรางแบรนด Civil State Smile Shop การจดตงและด าเนนโครงการตวแบบ Civil State Smile Shop เปนเรองของการสรางสรรคระบบธรกจเชงคณคา โดยเนนใหผบรโภคทเปนกลมเปาหมายจดจ าแบรนด ร ส กผกพน เหนคณค า และอดหนนสนคาอย า งตอ เน อง ด วยการจดบธส ง เสรม การขาย การประชาสมพนธ ฯลฯ โดยมงใหคนในสงคมตระหนกในคณคา "สนคามคณภาพ ราคาเปนธรรม"

6) ความแตกตางของ Civil State Smile Shop และรานคาประเภทอน ตารางท 4.1 การเปรยบเทยบความแตกตางในแนวคดการด าเนนธรกจระหวางรานรอยยมประชารฐและธรกจ

รปแบบอน

รายละเอยด รานรอยยมประชารฐ C3S สหกรณรานคา รานสะดวกซอ

สนคา (Products) เนนจ าหนายสนคาเกษตรและสนคาเกษตรแปรรปทผลตโดยเกษตรกร, สถาบนเกษตรกร, SMEs, OTOPs, สหกรณ ทเปน ไปตามความตองการของภาคผบรโภคในชมชน

เปนสนคาบรโภคอปโภคทวไป ทซอจดหามาจากรานขายสงและจ าหนายแกสมาชกและผบรโภคทวไป

เปนสนคาบรโภคอปโภคทวไป ทงน จะถกก าหนดมาจากเจาของเฟรนไชสหร อถ กก าหนดมาจากความต อ งการของคน ในสงคมในชวงเวลานน ๆ

ราคา (Price) ต ง ร าคาท เ หมาะสมตามแนวคด Fair Trade ทงแกผผลต ผประกอบการ และผบรโภค

ราคาเปนไปตามตนทนการจ ดหาและขาย ในราคาตลาด

ต ง ร า ค า โ ด ย ม ง ห ว ง เพยงแคก าไรสงสด

91

รายละเอยด รานรอยยมประชารฐ C3S สหกรณรานคา รานสะดวกซอ

สถานทจ าหนาย (Place)

จดตงในชมชนทผประกอบการ รานพจารณาถงความเปนไปได ความคมคาในการลงทนและความยงยน

ตามความเหมาะสม สวนใหญจะตงกระจกตวอยเพยงในตวเมองเทานน

โปรโมชน (Promotion)

ใชระบบสมาชกเพอก าหนดเงอนไขในสทธพเศษทงดานภาคผผลตและผบรโภค

ใชระบบสมาชกเ พอใหส ท ธ พ เ ศษต า ง ๆ แ กสมาช กท ง ในส วนของผผลตและผบรโภค

ส ว น ใ ห ญ จ ะ ใ ช ร ะบ บสมาชกเพอใหสทธพเศษตาง ๆ แกเฉพาะผบรโภค

7) กรอบแนวทางเชงยทธศาสตรการพฒนาธรกจรานรอยยมประชารฐ

ภายใตแนวคดการด าเนนธรกจรานรอยยมประชารฐดงกลาวขางตนจงไดก าหนดกรอบแนวทางเชงยทธศาสตรทส าคญไว ๓ ประการดงน

7.1 ยทธศาสตรการพฒนาสมรรถนะแกผประกอบการ ยทธศาสตรการพฒนาสมรรถนะแกผประกอบการจะมงเนนการบมเพาะความร และ

ทกษะแกผประกอบการใหม (Startup) และผประกอบการทสนใจจดตงและด าเนนการรานรอยยมประชารฐ ประกอบดวย

- การสนบสนนทางดานการเงนส าหรบผประกอบการรายใหมแกผสนใจเปนผประกอบการรานรอยยมประชารฐ โดยพจารณาควบคกบความคมคาในการลงทน

- การสร างระบบและกลไกการพฒนาสมรรถนะแกผ ประกอบการอยางเปน มออาชพ และผประกอบการทเปนตวอยางทดใหกบผทสนใจอน ๆ ทมความสนใจทจะเขามาด าเนนธรกจ รานรอยยมประชารฐตอไปในอนาคต ประกอบดวย การจดตงและด าเนนการศนยเรยนร ทมพเลยงเพอใหค าปรกษาแนะน าดานการบรหารจดการและใหความรทเกยวของ ฯลฯ

7.2 ยทธศาสตรการสนบสนนการเชอมโยงธรกจ ยทธศาสตรการสนบสนนการเชอมโยงธรกจ จะเกยวของกบการสนบสนนกจกรรมของ

ภาคทเกยวของในระบบธรกจรานรอยยมประชารฐ ประกอบดวย - การสนบสนนการเชอมโยงธรกจกบภาคเครอขายดานอปทาน ไดแก เกษตรกร สถาบน

เกษตรกร ผประกอบการ SMEs OTOPs เพอเปดโอกาสใหมการคดสรรสนคาทมคณภาพ เขาสระบบจดหาของรานฯ อยางกวางขวาง

- การกระตน และสรางการรบรของผบรโภคทมตอตวแบบธรกจรานรอยยมประชารฐในฐานะการเปนกลไกการพฒนาเศรษฐกจชมชนบนการพงพาและรวมมอกน

- การสร างกลไกการประสานความรวมมอระหวางหนวยงานรฐท เก ยวของ ในการสนบสนนใหเกดการเชอมโยงโซคณคาในระบบธรกจรานรอยยมประชารฐ

- การสรางกลไกการตดตามก ากบมาตรฐานสนคาทวางจ าหนายในรานรอยยมประชารฐ เพอประโยชนทมตอสขอนามยส าหรบภาคผบรโภคและการรกษาภาพลกษณของ House Brand รานรอยยมประชารฐใหเปนทประจกษในสายตาของผบรโภค

92

7.3 ยทธศาสตรการสงเสรมใหรานรอยยมประชารฐเปนกลไกการพฒนาเศรษฐกจชมชนเขมแขงตามแนวทางปรชญาเศรษฐกจพอเพยงแบบกาวหนา

ยทธศาสตรการสงเสรมรานรอยยมประชารฐเปนกลไกการพฒนาเศรษฐกจชมชนเขมแขง และนอมน าแนวทางปรชญาเศรษฐกจพอเพยงแบบกาวหนาประกอบดวย

- การสราง House Brand รานรอยยมประชารฐใหเปนทเชอมนไววางใจและหนมาเปนลกคาประจ า เพอเปดโอกาสใหประชาชนพงพาและรวมมอกนตามแนวทางปรชญาเศรษฐกจพอเพยง โดยใชหลกการรวมซอ และรวมมอในการจดหาสนคามคณภาพในราคายตธรรมมาบรโภคในครวเรอน ซงจะชวยลดขอจ ากดและเปดโอกาสใหกบสนคาเกษตรของไทยไดเขาถงตลาดและผบรโภคไดมากขน

- การสรางคลสเตอรรานรอยยมประชารฐ ใหมจ านวนมากขนเพอน าไปสการลดตนทนตอหนวยในการจดหาสนคาและบรการ ตลอดจนการเพมขดความสามารถในการด าเนนธรกจของรานฯ

ทงน การด าเนนยทธศาสตรทงสามดานนนจ าเปนตองด าเนนไปพรอม ๆ กนโดยมองคกรเจาภาพท าหนาทประสานงานเพอบรณาการการท างานรวมกนในการขบเคลอนยทธศาสตรการพฒนาธรกจรานรอยยมประชารฐใหสามารถเตบโต เพอใหเปนทางเลอกหนงในการเพมโอกาสการตลาดส าหรบสนคาของภาคเกษตรไทย (รปท 4.58)

รปท 4.58 กรอบแนวทางเชงยทธศาสตรการพฒนาระบบธรกจ รานรอยยมประชารฐ

93

8) ขอเสนอแนะในการปฏรปเกษตรไทยด าเนนงานดวย Civil State Smile Shop ดงน 8.1 การก าหนดเจาภาพในการเตรยมการส าหรบกลไกและระบบสนบสนนการสงเสรมการ

ขบเคลอนการพฒนารานรอยยมประชารฐ (Civil State Smile Shop: C3S) จากแนวคดและกรอบแนวทางเชงยทธศาสตรการพฒนารานรอยยมประชารฐดงกลาว

ขางตน จ าเปนตองมการปฏรปและวางแผนการท างานรวมกนของหนวยงานทเกยวของ เพอพฒนาระบบและกลไกสนบสนนการขบเคลอนการพฒนารานรอยยมประชารฐ และขยายผลขบเคลอนในลกษณะของคลสเตอร เพอเพมประสทธภาพในการด าเนนธรกจ และการสรางเศรษฐกจชมชนเขมแขงตามแนวทางปรชญาเศรษฐกจพอเพยง จงควรใหมการแตงตง steering committee เพอท าหนาทเปนองคกรเจาภาพรบผดชอบในการผลกดนเชงนโยบายและแผนยทธศาสตร ตลอดจนการตดตามการขบเคลอนการพฒนาตามกรอบแนวคด และแนวทางเชงยทธศาสตร สการบรรลเปาหมายโดยมภารกจส าคญดงน

1) การประสานภาคสถาบนการเงนทมภารกจเกยวของ เพอพฒนากลไกและระบบสนบสนนดานการเงนส าหรบผประกอบการรายใหม ในเบองตนอาจเปนธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร (ธกส.) หรอ ส านกงานสงเสรมวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอม (สสว.)

2) การประสานภาคหนวยงานรฐทมภารกจเกยวของกบการสงเสรมการจดตงรานคาชมชน ในเบองตน ไดแก ส านกงานปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม (สปก.) (มแผนงาน) มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคล (มแผน) กรมสงเสรมสหกรณ สถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช .) กรมการพฒนาชมชน กระทรวงศกษาธการ หรอ องคกรพฒนาเอกชน เปนตน

3) การประสานภาคสถาบนการศกษา และองคกรทมความเชยวชาญในการพฒนากลไกและระบบการสรางสมรรถนะผประกอบการ รานรอยยมประชารฐ ใหเปนมออาชพ

4) การวางกลไกการตดตามประเมนผลและรายงาน ตลอดจนการยกระดบ การขบเคลอนการพฒนาฯ สการบรรลเปาหมายภายในหวงเวลาทก าหนด

8.2 แนวทางการสงเสรมการจดตงและด าเนนงานรานรอยยมประชารฐ ขอเสนอส าหรบแนวทางการด าเนนการมดงตอไปน 1) การสงเสรมการจดตงและด าเนนงานรานตนแบบ ตามแผนการด าเนนงานของ

ส านกงานการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม (สปก.) มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลธญบร และสหกรณการเกษตร (บางแหง) เพอเปนแหลงเรยนรตนแบบแกผประกอบการรายใหม

2) การจดประชมเชงปฏบตการ แกหนวยงานทมภารกจเกยวของ เพอเผยแพรแนวคด และวางแผนการสงเสรมการจดตงและด าเนนงานรานรอยยมประชารฐภายใตภารกจ Steering Committee และขบเคลอนภายใต Platform C3S4

3) การออกแบบส าหรบระบบโลจสตกสของกลมคลสเตอรรานรอยยมประชารฐ เพอการลดตนทนตอหนวยธรกจและการเชอมโยงธรกจในดานการจดหาสนคาจากเครอขายดานอปทาน

4) การสนบสนนการจดตงและด าเนนงานรานรอยยมประชารฐ ใหเปนไปตามแผนสงเสรมผประกอบการใหมของหนวยงานภาค โดยค านงถงความคมคาในการลงทน

5) การสรางสอประชาสมพนธและรณรงคใหมการเผยแพรแนวคดและแนวปฏบตทดในการจดตงและด าเนนงานรานรอยยมประชารฐอยางตอเนองเพอน าไปสการสรางคานยมใหมในหมผบรโภค

4 Platform จะถกออกแบบภายใตแนวคดธรกจ C3S และมกลไกการเผยแพรแกผสนใจภายใตทมงานทมความเชยวชาญและเขาใจในแนวคดธรกจดงกลาว

94

8.3 การสนบสนนการเชอมโยงธรกจ และการยกระดบคณภาพมาตรฐานสนคาเกษตร แกภาคเครอขายดานอปทาน

แนวทางการด า เนนการเปนไปเ พอลดขอจ ากด ในการจดส งสนคาของภาคผประกอบการใหทนเวลาและเปนไปอยางมประสทธภาพควบคไปกบการยกระดบมาตรฐานคณภาพสนคา ใหตรงตามความตองการของตลาดเปาหมายผบรโภคในชมชน (เมอง) โดยมขอเสนอดงตอไปน

1) การสนบสนนการขบเคลอนในรปแบบของขบวนการรานรอยยมประชารฐ (Civil State Smile Shop Movement) เพอกอเกดเปนขบวนการทางสงคมทมงใหเกดการแลกเปลยนเรยนรระหวางกน ตามยทธศาสตรการพฒนาประเทศทมงใหประชาชนเปนศนยกลาง

2) การสนบสนนการยกระดบมาตรฐานสนคาเกษตรแปรรป เพอใหเปนสนคาจ าหนายภายใต House Brand รานรอยยมประชารฐ

3) การสงเสรม ภาคดานอปทานในการพฒนาสนคาและผลตภณฑ ใหสามารถตอบสนองความตองการของผบรโภคในชมชนอนจะน าไปสการยกระดบมลคาเพมในผลตภณฑแปรรปเกษตร

4) การพฒนาโครงสรางพนฐานและสงอ านวยความสะดวกในการกระจายสนคา ในระยะแรกจะด าเนนการสรางเครอขายพนธมตรกบผประกอบการดานระบบโปรแกรมส าเรจรป ระบบขนสง และกระจายสนคา เพอการขยายผลการขบเคลอนการพฒนาในอนาคต

8.4 หนวยงานทรบผดชอบ หนวยงานทไดรบมอบหมายตามมตคณะรฐมนตร

8.5 สรป "รานรอยยมประชารฐ" หรอ Civil State Smile Shop : C3S เปนนวตกรรมระบบธรกจ

ทสามารถน าไปใชเปนกลไกการพฒนาเศรษฐกจชมชนทเปนทตงราน โดยกลไกในระบบธรกจของรานฯ มองคประกอบทเกยวของกบตวละคร 3 องคประกอบ ไดแก 1) ผประกอบการรานฯ หมายถง ผสนใจจดตงและด าเนนงานในฐานะเจาของราน ซงอาจเปนผประกอบการรายใหม (Startup) สหกรณ สถาบนการศกษา หนวยงาน และเปนไปโดยความสมครใจ 2) ภาคดานอปทาน ไดแก เกษตรกร สหกรณ สถาบนเกษตรกร ผประกอบการ SMEs OTOPs ทเขามามสวนรวมเปนภาคเครอขายธรกจของรานฯ 3) ภาคเครอขายผบรโภค ซงภายหลงอาจปรบเปลยนเปนสมาชกรานฯ เพอไดรบเอกสทธหรอสทธพเศษตามเงอนไข และขอตกลงระหวางกน

อาจกลาวไดวา ระบบธรกจของรานรอยยมประชารฐ เปนการประยกตน าเอาแนวทางปรชญาเศรษฐกจพอเพยง หลกการสหกรณและการเชอมโยงโซคณคาเพอการยกระดบมลคาเพมมาใช โดยคาดหวงวารานคารอยยมชมชน จะท าหนาทเปนกลไกในการพฒนาเศรษฐกจชมชนทเปนทตงของรานฯ ในขณะเดยวกน ขบวนการรานรอยยมประชารฐ (การขบเคลอนระบบธรกจของคลสเตอรรานรอยยมประชารฐบนหลกการพงพาและรวมมอกนตามแนวทางปรชญาเศรษฐกจพอเพยงแบบกาวหนา ) จะน าไปสการเชอมโยงธรกจเกดเปนโซคณคาน าสนคาจากแหลงผลตมาจ าหนายแกผบรโภคในชมชนตาง ๆ อยางกวางขวาง โดยมกลไกประชารฐคอยใหการสงเสรมสนบสนนอยางมแบบแผนตามแนวคดธรกจและกรอบแนวทางเชงยทธศาสตรดงทกลาวมาขางตน ซงแนวทางดงกลาวยอมจะน าไปสการบรรลเปาหมายในการปฏรปการเกษตรไทย และปรากฏการณทคาดหวง นนคอ เกษตรกรไทยมศกดศร มโอกาสเขาถงตลาดและผบรโภคตามททกคนคาดหวง

97

บทท 5 บทสรป และขอเสนอแนะส ำหรบแนวทำงกำรพฒนำโซคณคำในธรกจสหกรณ

5.1 บทสรป แนวทางการจดการโซอปทานในธรกจสหกรณทเหมาะสมตามอตลกษณของสหกรณ ในการเปน

องคการธรกจทางเลอก ทมงใหบรการแกสมาชกและชมชน ดงทไดกลาวถงรายละเอยดในบทเรยนตางๆ เรมตงแต กรอบคด แนวทาง กระบวนการและองคประกอบของการจดการโซอปทานในธรกจ เราจะสงเกตเหนไดวาวตถประสงคในการจดการโซอปทานของธรกจเอกชนและธรกจสหกรณมความแตกตางกนและเรากไดเรยนรแลววา กรอบแนวคดของโซคณคา (Value chain) มความเหมาะสมกบการน ามาประยกตใชในธรกจสหกรณ ดงกรณศกษาตางๆทไดหยบยกมาใหเรยนร

แนวคดการจดการโซคณคาจะประกอบไปดวยกลมกจกรรมทส าคญสามกลมกลมแรก: ไดแกการยกระดบหนาท (functional-upgrading) กลมทสอง:ไดแกการยกระดบกระบวนการ (Process-upgrading) กลมทสาม:ไดแกการยกระดบผลตภณฑ (Product -upgrading) ซงจะน าไปสการยกระดบคณคาและการสรางมลคาเพมแกผลตภณฑทเปนเปาหมาย

ส าหรบกรอบแนวทางในการจดการโซคณคาในกลมหรอสหกรณใด ๆ นนจะประกอบไปดวยการด าเนนการทส าคญโดยเรมตนจากขนตอนแรก: การวเคราะหปจจยสภาพแวดลอม Situation Analysis) ทจะชใหเหนโอกาสททาทายตลอดจนขอจ ากดและชองวางในการด าเนนธรกจ กระบวนการดงกลาวจะตองเปนไปภายใตการมสวนรวมของภาคทจะเขามาท างานรวมกน จากนนจงเขาสขนตอนทสอง: การออกแบบระบบธรกจ (Business Generation) ซงควรด าเนนการภายใตค าปรกษาของผเชยวชาญในดานแผนธรกจและด าเนนการตามกรอบในองคประกอบทส าคญ10 องคประกอบ ไดแก 1) การก าหนดวสยทศน ทระบใหเหนถงวตถประสงคในการด าเนนธรกจ และการสรางสรรคผลตภณฑและบรการ 2) การก าหนดกลยทธหรอแนวทางการด าเนนการสเปาหมายแหงความส าเรจ ซงในทนหมายถงการเลอกเอาแนวคดการจดการโซคณคาเพอการยกระดบมลคาเพมมาใช 3) การก าหนดตลาดเปาหมาย (Target market) ซงจะเกยวของกบการพจารณาถงลกคากลมเปาหมาย ผลตภณฑทเปนทตองการของกลมลกคาเปาหมายและเปาหมายการตลาด 4) ชองทางการตลาด (Marketing channel) เปนการพจารณาวาท า ยางไรจงจะสามารถน าผลตภณฑไปสตลาดเปาหมายไดตามทวางแผนไว 5) การออกแบบธรกจ จะครอบคลมการพจารณาในสวนทเกยวกบกจกรรม ของภาคพนธมตรธรกจทจะเขามามสวนรวมในการขบเคลอนระบบธรกจสเปาหมายรวม 6) การก าหนดแนวทางเชง กลยทธซงจะประกอบดวยแนวทางเชงกลยทธทส าคญสามประการ ไดแก การยกระดบหนาท การยกระดบกระบวนการและการยกระดบผลตภณฑ 7) การวางโครงสรางของระบบบรหารจดการโซคณคาโดยยดหลกการมอบหมายตามความเชยวชาญเฉพาะทางซงจะกอใหเกดประสทธภาพในการด าเนนงานและขดความสามารถในการแขงเชงธรกจ 8) วางแผนทางการเงน (Financial plan)จะเนนไปทเรองของการวางแผนการลงทนการประมาณการรายได-คาใชจายเพอใหเกดความคมคาในการลงทนและการก าหนดกลไกในการบรหารความเสยงในธรกจ 9) การจดหาและการจดสรรเงนทนจะเกยวของกบเรองของการระดมทนจาก

98

ภาคพนธมตรธรกจ ในรปของหนสวนและอนๆตลอดจนการจดสรรก าไรคนในรปของเงนเฉลยคนตามสวนธรกจ (Patronage refund) เพอใหเกดความเทาเทยมและเปนธรรม 10) การวางระบบโครงสรางพนฐานและสงอ านวยความสะดวกเพอสนบสนนธรกจอยางยงยนไดแกการเชอมโยงภาคพนธมตรกบภาครฐ ภาคเอกชน ชมชน สถาบนการศกษา และสถาบนการเงนเพอการจดใหมเงนทนเปนไปตามแผนธรกจ มระบบขอมลขาวสารทเกยวของ กบกฎหมาย กฎระเบยบทเกยวของ ตลอดจนความเคลอนไหวทงเรองของการตลาดและขอมลขาวสารเพอประกอบการตดสนใจอยางมประสทธภาพเปนตน

5.2 ขอเสนอแนะส ำหรบแนวทำงกำรพฒนำโซคณคำในธรกจสหกรณ ขอคนพบทไดจากการวจยในการสงเสรมการจดการโซคณคาในธรกจสหกรณชมชนภายใตการ

ด าเนนงานของสถาบนวชาการดานสหกรณและการสนบสนนของส านกงานกองทนสนบสนนการวจยกวาทศวรรษทผานมานนชเหนวาปจจยส าคญทสงผลตอความส าเรจในการจดการโซคณคาสการยกระดบมลคาเพมนนทส าคญ ไดแก

ภาคพนธมตรทเขามามสวนรวมในโซคณคะมปณธานรวมกน มกระบวนการวเคราะหสถานการณภายใตทมทปรกษาทเชยวชาญและมความเขาใจใน

วตถประสงคของภาคพนธมตรอยางลกซง มการออกแบบและวางแผนธรกจทเหมาะสมกบสถานการณและบรบทสภาพแวดลอมท

เปลยนแปลงอยางเปนพลวต ซงในลกษณะนทมทปรกษาตองมความเชยวชาญในเรองของผลตภณฑและปจจยสภาพแวดลอมทเกยวของ

พนธมตรตองปฏบตตามเงอนไขและแผนธรกจอยางรดกมและมการตดตามประเมนผลอยางตอเนอง

ตองมการวางโครงสรางการบรหารงานทเหมาะสมกบแผนธรกจและมบคลากรทมความเชยวชาญทสอดคลองกบหนาทตามทไดรบมอบหมาย

ตองมการวางระบบการตดตอสอสารใหขอมลขาวสารและการจดการเรยนรทจะท าใหทกคนเขาถงและเขาใจสถานการณทเปนไปภายใตระบบธรกจอยางเทาเทยม

99

เอกสารอางอง

กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 2553. แผนพฒนาการเกษตร.(online) http://www.moacgo.th/builder/moac02/index.php สบคนวนท 15 กรกฎาคม 2553.

คณะอนกรรมาธการขบเคลอนการปฏรปเศรษฐกจดานการเกษตร. 2559. ขอเสนอแนวทางการขบเคลอนสเกษตรกรแบบกาวหนาดวย Civil State Smile Shop.

จฑาทพย ภทราวาท. 2553. การจดท าแผนกลยทธเพอสรางความเขมแขงของสหกรณ. มหาวทยาลยธรกจบณฑตย : กรงเทพฯ.

จฑาทพย ภทราวาท. 2553. การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม เพอการพฒนาการสหกรณ. มหาวทยาลยธรกจบณฑตย : กรงเทพฯ.

จฑาทพย ภทราวาท. 2553. กรอบคดการจดการโซอปทาน. (Online). http://www.cai.ku.ac.th/article/article_280653.pdf.

จฑาทพย ภทราวาท. 2553. การบรหารการเปลยนแปลงส าหรบสหกรณการเกษตร. มหาวทยาลยธรกจบณฑตย : กรงเทพฯ.

จฑาทพย ภทราวาท. 2553. การจดท าแผนธรกจ. มหาวทยาลยธรกจบณฑตย : กรงเทพฯ.

จฑาทพย ภทราวาท. 2553. การเชอมโยงพนธมตรเพอน าผลผลตขาวของชาวนาจ าหนายแกผบรโภค...สามารถแกไขปญหาราคาขาวตกต าไดส าเรจ. โอกาสและทางเลอกของเกษตรกรบนเสนทางสายโซอปทาน (หนา 57-64). ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย.

จฑาทพย ภทราวาท. 2553. การเชอมโยงพนธมตรเพอน าผลผลตขาวของชาวนาจ าหนายแกผบรโภค... สามารถแกไขปญหาราคาขาวตกต าไดส าเรจ. โอกาสและทางเลอกของเกษตรกรบนเสนทางสายโซ อปทาน (หนา 57-64). ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย.

จฑาทพย ภทราวาท และคณะ. 2559. รายงานความกาวหนาชดโครงการ การขบเคลอนการพฒนาการสหกรณ และการคาทเปนธรรม ระยะท 8. สถาบนวชาการดานสหกรณ คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

จฑาทพย ภทราวาท และคณะ. 2558. รายงานความกาวหนาชดโครงการ การขบเคลอนการพฒนาการสหกรณ และการคาทเปนธรรม ระยะท 7. สถาบนวชาการดานสหกรณ คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

100

จฑาทพย ภทราวาท และคณะ. 2556. รายงานความกาวหนาชดโครงการ การขบเคลอนการพฒนาการสหกรณ และการคาทเปนธรรม ระยะท 6. สถาบนวชาการดานสหกรณ คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

จฑาทพย ภทราวาท และคณะ. 2555. รายงานวจยชดโครงการ การขบเคลอนการพฒนาการสหกรณ และการคาทเปนธรรม ระยะท 5. สถาบนวชาการดานสหกรณ คณะเศรษฐศาสตรมหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

จฑาทพย ภทราวาท และคณะ. 2554. รายงานวจยชดโครงการ การขบเคลอนการพฒนาการสหกรณ และการคาทเปนธรรม ระยะท 4. สถาบนวชาการดานสหกรณ คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

จฑาทพย ภทราวาท และคณะ. 2553. รายงานวจยชดโครงการ การขบเคลอนการพฒนาการสหกรณ และการคาทเปนธรรม ระยะท 3. สถาบนวชาการดานสหกรณ คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

จฑาทพย ภทราวาท และคณะ. 2552. รายงานวจยชดโครงการ การขบเคลอนการพฒนาการสหกรณ และการคาทเปนธรรม ระยะท 2. สถาบนวชาการดานสหกรณ คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

จฑาทพย ภทราวาท และคณะ. 2558. รายงานวจยโครงการวจยการขยายผลตวแบบธรกจ Farmer Shop เพอใชเปนกลไกการพฒนาเศรษฐกจชมชนและเชอมโยงธรกจสนคาชมชนสสากล. สถาบนวชาการดานสหกรณ คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

จฑาทพย ภทราวาท และคณะ. 2556. รายงานวจยโครงการวจยการพฒนาและด าเนนการตวแบบ Farmer Shop ระยะท 2. สถาบนวชาการดานสหกรณ คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

จฑาทพย ภทราวาท และคณะ. 2554. รายงานวจยโครงการวจยการพฒนาและด าเนนการตวแบบ Farmer Shop ระยะท 1. สถาบนวชาการดานสหกรณ คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

สถาบนวชาการดานสหกรณ. 2550. ขาวคณธรรม. (Online) www.cai.ku.ac.th/article/doc05/pdf. สบคนวนท 25 มถนายน 2553

Juthatip Patrawart. 2000. Subcontracting/Value Chain in the garment industry post MFA. Hosted by North South Institute Ottawa. 31 March – 2 April 2000.

101

Juthatip Patrawart. 2009. Branding as the marketings strategy for organic product : A case study of “Moral Rice”. The Approach of Organic Agriculture : New markets, Food Security and a clean Environment. 19-21 August 2009. National Innovation Agency (NIA).

Juthatip Patrawart and Saisuda Sriurai. 2010. Value Chain Management in Agricultural Co-operatives, Thailand: Innovation for competitiveness and fair-trade approaches. ICA European Research Conference “Co-operatives contributions to a plural economy”: France. 2-4 September 2010. International Co-operative Alliance (ICA).

Martha. C. Cooper , Douglas M. Lambert, Tanus D Pagh (1997), Supply Chain Management : More Than a New Nom for Logisties. International journal of Logisties Management, The Vol. 8 Iss : 1 PP.1-4.

Robert E. Speakman, John W. Kamnuff Jo, Niklas My hr (1998), An empirical investigation into supply chain management a prospective on partnerships. Supply Chain Management : An International Journal, Vol, 3 Iss, 2, PP. 53-67.