Nezavisni operator sistema u Bosni i HercegoviniНезависни оператор система у Босни и Херцеговини

Neovisni operator sustava u Bosni i HercegoviniIndependent System Operator in Bosnia and Herzegovina

Bosanskohercegovački komitetIX SAVJETOVANJE

Neum 27.09. do 01.10.2009.

ISKUSTVA I PRAVCI RAZVOJA

ELEKTROENERGETSKOG SISTEMA BOSNE I

HERCEGOVINE I NJEGOV POLOŽAJ U REGIJI

JUGOISTOČNE EVROPE

Pripremio: Mr. Nikola Rusanov

www.nosbih.ba

info@nosbih.ba

DIREKTIVA 2009/72 EC od 13. jula 2009. godine

ODREDBA (EC) 713/2009 od 13. jula 2009. godine

ODREDBA (EC) 714/2009. od 13. jula 2009. godine

REGULATORNI OKVIR EVROPSKOG PARLAMENTA I VIJEĆA EVROPE

ERGEG ENTSO-E ENTSO-G

ENTSO-E Structura

Secretariatttt

Legal&Regulatory Group

System

Development

Committee

North

Sea

Group

Baltic

Sea

Group

Contin-

ental

SW

Contin-

ental

CS

Contin-

ental

SE

Contin-

ental

CE

System

Adequacy

(LT &ST)

Sys. Dev.

Data WG

(SDDWG)

R&D WGAsset Mgt

WG (AMWG)Ad hoc

Group(s)

Includes:

Continental

WE (CWE);

UK, SEMO

(NI + RoI),

Norway,

Denmark

Includes:

Nordic

states; Baltic

states,

Poland,

Germany

Regional

Functional

(CSW)

Includes:

France;

Spain;

Portugal

(CCS)

Includes:

France; Italy;

Switzerland,

Austria,

Germany;

Slovenia

(CSE)

Includes: IT;

AT; SI; Cro;

HU; BA; RS;

RO; BG; GR;

FYROM;

ME; AL?

(CCE)

Includes:

Austria;

Slovenia;

Hungary,

Slovak Rep.;

Czech Rep.;

Germany;

Poland

10 Year

Netw Devt

Statt

Modelling

Criteria

CodesSyST

extension

Projects

EWIS

System Development Committee structureSystem Development Committee structure

(U>150kV)(U>150kV)

Operatori sistema treba da se rukovode sa dva osnovna cilja: maksimizacija sigurnosti napajanja i tržišna integracija u cilju što veće efikasnosti angažovanja elektrana, vodeći računa o minimizaciji troškova.

CILJEVI

Da bi se ovi ciljevi postigli, definisani su zadaci ENTSO-E Komiteta za razvoj sistema koji, na panevropskom nivou, koordiniše aktivnosti Operatora sistema na razvoju sistema na regionalnom i nacionalnom nivou.

• Adekvatnost prenosnog sistema;

• Adekvatnost proizvodnje;

• Prognoza opterećenja, srednjoročna i dugoročna;

• Izvještavanje o zimskim i ljetnim režimima;

• Opšti kriteriji za planiranje i investiranje;

• Planski podaci, modeli i alati;

• Planiranje razvoja tržišta.

OBAVEZE OPERATORA

Svaki Operator sistema će izraditi i objaviti pod

nadzorom države, barem svake dvije godine,

procjenu potrošnje i procjenu potrebnog

proizvodnog i prenosnog kapaciteta, uključujući

i interkonekcije. Svaka zemlja članica će

definisati period koji će ta procjena obuhvatati.

OBAVEZE OPERATORA U PLANIRANJU SISTEMA

• Zakon o prenosu, regulatoru i operatoru sistema električne energije (07/02 i 13/03)

• Zakon o osnivanju kompanije za prenos električne energije u BiH (35/04)

• Zakon o osnivanju nezavisnog operatora sistema za prenosni sistem u BiH (35/04)

• Mrežni kodeks, Tržišna pravila, Pravilnik o priključku

ZAKONSKI OKVIR U BOSNI I HERCEGOVINI

DERK ELEKTROPRENOS BiH NOS BiH

Zakon o električnoj energiji F BiH

Zakon o električnoj energiji RS

FERK

RERS

Član 3.1. Zakona o prenosu, regulatoru i operatoru sistema električne energije u BiH

''U pogledu elektroprenosnog sistema u BiH, regulaciju će vršiti Državna regulatorna komisija za električnu energiju (DERK), vođenje sistema vršiće Nezavisni operator sistema (NOS), upravljanje prenosnom mrežom i sredstvima obavljaće elektroprenosna kompanija (Elektroprenos Bosne i Hercegovine) i kreiranje politike, u skladu sa ovim zakonom, obavljaće Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa''.

LICENCA NOS BiH

NOS BiH je dužan da svake godine utvrdi Indikativni razvojni plan proizvodnje za period od 10 godina sa podacima koje će prikupiti od proizvođača, distributivnih kompanija i krajnjih kupaca koji su direktno priključeni na prenosni sistem.

Na osnovu odobrenog Indikativnog plana proizvodnje, izrađuje dugoročni plan razvoja prijenosne mreže za period od 10 godina. Ovaj plan se dostavlja NOS-u BiH na pregled, odobrenje i direktnu reviziju. Plan revidovan od strane NOS-a BiH dostavlja se DERK-u na odobrenje.

LICENCA ELEKTROPRENOSA BiH

Proizvodnja Potrošnja Bilans Maks.opt.

(TWh) % JIE%

UCTE(TWh) % JIE

% UCTE

(TWh) (GW) % JIE%

UCTE

Crna Gora (ME) 2,7 0,466 0,102 4,6 0,746 0,177 -1,9 0,6 0,654 0,155

Makedonija (MK) 5,9 1,018 0,223 8,6 1,394 0,331 -2,7 1,2 1,309 0,310

Bosna i Hercegovina (BA)

13,3 2,295 0,503 11,6 1,880 0,446 1,7 1,9 2,072 0,491

Slovenija (SI) 14,3 2,468 0,541 12,7 2,059 0,488 1,6 1,7 1,854 0,439

Hrvatska (HR) 11,4 1,967 0,432 17,9 2,902 0,688 -6,5 2,7 2,944 0,697

Bugarska (BG) 40,6 7,006 1,537 34,5 5,592 1,326 6,1 5,8 6,325 1,498

Mađarska (HU) 35,1 6,057 1,329 38,9 6,306 1,495 -3,8 6,0 6,543 1,549

Srbija (RS) 39,4 6,799 1,491 39,0 6,322 1,499 0,4 6,5 7,088 1,678

Rumunija (RO) 59,7 10,302 2,260 55,2 8,948 2,122 4,5 7,8 8,506 2,014

Grčka (GR) 51,9 8,956 1,964 56,3 9,126 2,164 -4,4 7,9 8,615 2,040

Italija (IT) 305,2 52,666 11,552 337,6 54,725 12,978 -32,4 49,6 54,089 12,807

Ukupno JIE 579,5 100,00 21,935 616,9 100,0 23,714 -37,4 91,7 100,0 23,677

Ukupno UCTE 2641,9 2601,4 387,3

OSNOVNI ELEKTROENERGETSKI POKAZATELJI ZA ZEMLJE‘’KONTINENTALNE JUGOISTOČNE ZONE’’ ZA 2008. GODINU

Plan izgradnje novih proizvodnih kapaciteta u regiji JE do 2020. godine

(MW)

TSO Držžžžava TEKogen.

prirodnigas

NE HE RHEObnov.Izvori

Ukupo

TEL Rumunija 800 1320 1400 - 1000 1130 5650

MEPSO Makedonija 300 530 - 521 333 223 1907

EP CG Crna Gora 225 - - 406 - 10 641

EMS Srbija 3520 110 - 46 110 1387 5173

MAVIR Mađarska - 4585 - - - 3130 7715

ELES Slovenija 540 1523 - 342 440 2255 2845

HEP-OPS Hrvatska 550 1035 - 124 - 600 2309

HTSO Grččččka - 3738 - 624,5 - 300 4662,5

ESO Bugarska 1300 872 2000 80 - 1000 5252

Konjsk

oMostar

Trebinj

e

Ribarevin

e

Podgorica

Tiran

a

Elbasa

n

Mogil

a

Sofia

West

Existing

Committed

Krsk

o

Isacce

a

Cirkovc

e

Varna

B . Luka

Arachtho

s

Maritza 3

Hamidabat

BabaeskiN.Santa

Blagoevgrad

ThessalonikiFlorina

Kardia

Bitola

Dubrovo

Stip

Skopje 5

Nis

Kozlo

duj

TintareniPortile de

FierDjerdap

Arad

Nadab

Rosiori

Sandorfalva

Pecs

Heviz

Zerjavinec

Tumbri

Divaca

Meline

Ernestinovo

Ugljevik

Sombor Subotica

S. Mitrovica

Konjsko

Mostar

TrebinjeRibarevine

Podgorica

Tirana

Elbasan

Kosovo B

C . Mogila

Sofia

West

400 kV INTERCONNECTIONS

Existing

Recently in operation or

under construction

New - Option

Krsko

Isaccea

Cirkovce

Becescaba

Varna

B . Luka

Arachthos

DC Link to

Italy

Sacalaz

Novi Sad

Dobruja

Okroglo

Udine

(IT)

Pince

RO

BG

GR

TR

MK

AL

SR

ME

BA

HR

SI

HU

UKUPNA PROIZVODNJA I POTROŠNJA ELEKTRIČNE ENERGIJE U BiH 1990. - 2008.

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

1990 1991 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Godina

GW

h

Proizvodnja EES BiH Potrošnja EES BiH

Bruto društveni proizvod i potrošnja el.energije u BiH za period 2000. - 2008. godina

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

GWh, mil.KM

Potrošnja (GWh) BDP (mil.KM)

Prognoza potrošnje na prenosnoj mreži BiH za period 2009-2019. godina

5.000

7.000

9.000

11.000

13.000

15.000

17.000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

GWh

Realistični scenario Pesimistični scenario Optimistični scenario

POTROŠNJA ELEKTRIČNE ENERGIJE U PRVIH OSAM MJESECI 2008. i 2009. GODINE

600

700

800

900

1000

1100

1200

1 2 3 4 5 6 7 8

mjeseci

GWh

Potroš. 2008 Potroš. 2009

PLAN IZGRADNJE NOVIH PROIZVODNIH KAPACITETA DO 2019. GODINE

PRIJAVLJENO OD STRANE INVESTITORA

• Ukupan broj lokacija: 59 (27 HE, 10 TE, 22 VE)

• Ukupna instalisana snaga: 6.923 MW (HE: 1.991 MW, TE: 3.775 MW; VE: 1.157 MW)

• Planirana proizvodnja: 29.920 GWh (HE: 3.597 GWh, TE: 23.082 GWh, VE: 3.241 GWh)

BILANSIRANO (prema dobijenim koncesijama)• Ukupan broj lokacija: 21 (11 HE, 3 TE, 7 VE)

• Ukupna instalisana snaga: 1.836 MW (HE: 259 MW, TE: 1.170 MW; VE: 407 MW)

• Planirana proizvodnja: 9.533 GWh (HE: 1.064 GWh, TE: 7.420 GWh, VE: 1.049 GWh)

Novi kapaciteti 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 20 19

HE Mostarsko Blato 60

VE Merdžan Glava i

Poljice20 10

VE Merdžan Glava,Mali

Grad, Sveta Gora i

Poljice

46

TE Stanari 420

MHE Sutjeska 23 ,3

HE Ustikolina 63,6

HE Vranduk 21,99

TE Tuzla, blok 7 450

TE Kakanj, blok 8 300

Sistem cijevnih HE na

rijeci Bosni (HE Cijevna

1-6 i HE Doboj)

56,1 34,2

VE Ljubuša 80 29

VE Pakline 80 65

VE Kupres 77

Ukupno: 129,3 180 133,1 44,2 535,99 63,6 0 450 300 0

Kumulativno 129,3 309,3 442,4 486,6 1022,59 1086,19 1086,19 1536,19 1836,19 1836,19

Postojeći objekti (bazna 2008. godina)

3681,6 3681,6 3681,6 3581,6 3581,6 3581 ,6 3581,6 3581,6 3381,6 3381,6

UKUPNO: 3810,9 3990,9 4124 4068,2 4604,19 4667,79 4667,79 5117,79 5217,79 5217,79

NOVI INSTALISANI KAPACITETI 2010. – 2019. GODINA (MW)-plan ulaska u pogon-

Granica Smjer Januar Juli

BA -> HR 600 550

HR -> BA 630 600

BA -> RS 430 400

RS -> BA 350 350

BA -> ME 400 400

ME -> BA 480 450

Hrvatska

Srbija

Crna Gora

NTC vrijednosti za 2009.godinu

TE Stanari

TE Tuzla

TE Kakanj

VE

HE Bosna

TRI SCENARIJA PROGNOZE POTROŠNJE I INDIKATIVNI PLAN PROIZVODNJE EL. ENERGIJE U BIH ZA PERIOD 2009. - 2019.

10.000

12.000

14.000

16.000

18.000

20.000

22.000

24.000

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

Godina

GW

h

PROIZVODNJA UKUPNOScenario 1. Prognoza prema BDP - bazni scenarioScenario 2. - niži scenarioScenario 3. Prognoza prema Studiji energetskog sektora - viši scenario

PROGNOZA POTROŠNJE ZA BAZNI SCENARIO I TRI SCENARIJA PROIZVODNJE EL. ENERGIJE U BIH ZA PERIOD 2010. - 2019.

10.000

12.000

14.000

16.000

18.000

20.000

22.000

24.000

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

Prognoza potrošnje prema BDP - bazni scenario

Proizvodnja- Sadašnji IPP

Proizvodnja- bez novih izvora, sa HE M.BlatoProizvodnja- Prošli IPP

GWh

ZAKLJUČCI I PRIJEDLOZI

• Definisanje strategije razvoja elektroenergetike (lokalne zajednice - entiteti – država BiH) – izvoz i koliko, konkurentnost u regiji i Evropi, obnovljivi izvori, razvoj domaće industrije

• Poboljšanje pravnog, tehničkog i ekonomskog ambijenta kao osnovnih preduslova za adekvatno informisanje investitora u cilju donošenja investicionih odluka i njhove realizacije

• Stvaranje uslova za donošenje realnih planova izgradnje proizvodnih i prenosnih kapaciteta

• Podizanje nivoa odgovornosti i koordinacije svih subjekata u donošenju odluka i njihovoj realizaciji (Vlade, Regulatorne komisije, NOS BiH, Elektroprenos BiH, lokalne zajednice)

• Početi sa izgradnjom novih proizvodnih kapaciteta sa najmanjim negativnim uticajem na okolinu (šta će se osatviti budućim generacijma?).

• Nije opravdano dozvoliti uvoz električne energije obzirom na primarne resusrse.

• Električnu energiju izvoziti ugrađenu u proizvode i usluge, a eventualne viškove kao ‘’sirovinu’’.

ZAKLJUČCI I PRIJEDLOZI

Hvala na pažnji!