RANO(STARO) HRIANSKA UMETNOST11.03.2004.

Rano hrianska umetnost se razvija u prvim vekovima nae ere, tanije od II do IV beka n.e. . U prvo vreme ona se razvijala uporedo sa kasno antikom umetnou iz ega je proizalo da je ona zadrala dobar deo motiva, repertoara, kasnoantike umetnosti samo to oni sada poprimaju sasvim drugaije simbolino odnosno hriansko znaenje. U poetku u vreme kada je jo bila zabranjena hrianska vera i hrianska umetnost bila je skromna i tajna dok se njenim priznavanjem od strane Konstantina velikog 313. godine. Milanskim ediktom, kao zvanine vere. Njen razvoj dobija pun zamah. Prema svemu ovom razvoj hrianske umetnost delimo na: 2. Pre priznavanja hrianstva 3. Posle priznavanja hrianstvaPeriod pre priznavanja

Obzirom da su hriani u poetku bili proganjani oni su morali da ive u tajnosti, pod zemljom u katakombama gde se i nalaze prvi ostaci hrianske umetnosti. Zbog toga poeci hrianske umetnosti pre njenog priznavanja ne poznaju arhitekturu jer su u katakombama iveli i tu se i sahranjivali. Dva osnovna vida umetnosti stvaranja hrianske umetnosti iz tog perioda su slikarstvo na zidovima katakombi i neto kasnije reljefi na sarkofazima. Osnovna tema zidnog slikarstva katakombi je spasenje due. Dva naina predstavljanja Hrista: 1. Dobri pastir - Hrist kao pastir sa ovcom na ramenima. Kratka belahaljina (tunika). U pozadini pejsa (str 157; slika 252). 2. Orant - figura u dugoj tunici sa dignutim rukama, moli se (str 157; slika 252).

Po stilu i motivima ovo slikarstvo se naslanja na rimsko, pompejansko slikarstvo samo sada ukazuje na Hrista. Hriani su izbegavali da slikaju naga tela. Hrist je uvek obuen.

1

Period posle priznavanjaPosle priznavanja nastaje raskoni razvoj hrianske umetnosti u punom sjaju. Nova vera zahtevala je adekvatan prostor. Gradi se na zemlji. Tada nastaje i prva hrianska arhitektura u kojoj se razlikuju dva osnovna tipa graevina. 1. Prvi tip graevina je bazilika Orjentisana je u pravcu zapad-istok, ulaz na zapadu za razliku od rimskih bazilika gde je ulaz na istoku. Na istoku je apsida sa oltarom. U kaloti apside je oslikan Orant sa ovcama i krst na vrhu. Dve najznaajnije bazilike su :1. San Apolinare Nuovo

2. San Aplinare in Clase (str 159; slika 255 I tabla u boji 13) Obe u Raveni. Drugi tip graevina je centralnog tipa, krune osnove natkrivena kupolom. Santa Konstanca u Rimu (str 160) - mauzolej Konstantinove erke sa mozaikom i Prikazima vina, groa ptica, granica. Obzirom da je od straha od paganskog i delu poklonitva hrianska umetnost se odrie skulpture. Glavna vajarska dela su reljefi na sarkofazima sa istim motivima poznatim sa fresaka u katakombama sa simbolima spasenja i vaskrsa due 8pastir sa ovcom na ramenima) i naroito pria o Joni (Jonu je progutao kit pa ga posle vratio - vaskrsenje) 1. Najpoznatiji je sarkofag Junija Basa (str 166; slika 263, 264)

Minijature:Slikarstvo u knjigama i rukopisima sa biblijskim dogaanjima ali i scenama iz svakodnevnog ivota pa se ta umetnost esto razvija nezavisno od crkvene i carske umetnosti. Hrist u svom oreolu uvek ima krst za razliku od ostalih svetaca. Minijature su obino bila poetna slova teksta i mogla su da zauzimaju dobar deo stranice. 18.03.2004

2

VIZANTIJSKA UMETNOST Od kraja IV veka pa sve do XV veka (1000 godina) razvoja prolazila je kroz razliite faze. Nema jasnog prelaza iz ranohrianske u vizantisku umetnost ali zlatno razdoblje je bilo za vreme vlade cara Justinijana i njegove ene Teodore a to je VI vek. Iako je Carigrad bio prestonica carstva, najbogatija grupa spomenika iz zlatnog perioda sauvana je na italijanskom tlu u Raveni koja je za vreme Justinijana bila glavno uporite vizantiske vlasti u Italiji. Glavni spomenik iz tog vremena je crkva SANT VITALE (str 169; slika 268, 269) u Raveni iz VI veka. Ima oktogonalnu osnovu sa kupolom na sredini (graevina centralnog tipa) i osnova je nastala pod uticajem crkve SANTA KONSTANCA u Rimu koja ima krunu osnovu. (Crkva St Vitale je bogatije ukraena i vea.)

Dva uvena mozaika sa obe strane oltara predstavljaju cara Justinijana i njegovu enu Teodoru (str 170; slika 271 i tabla u boji 14) kako u pratnji visokog svetenstva i dvorskih dama prisustvuju slubi kao da su u dvorskoj kapeli. Stilske odlike:Visoke vitke figure

1. Izraene oi koje dominiraju na nepokretnim licima , sve je podlono duhovnom (oi su ogledalo due). Sve telesne vrednosti su svesno podvrgnute duhovnom. To je onozemaljski svet koji umetnost eli da naglasi. 2. Najea pozadina je ili zlatna ili tamno plava (vizantisko plavo) da ne bi odvraala panju. 3. Figure su frontalne, ukoene, ematizovane. Odlian prikaz nonje carstva i svetenstva. Jako je naglaena linija. Mauzolej GALA-PLACIDIJE u Raveni sa predstavom dobrog pastira u luneti (luneta - polukruni oblik iznad vrata ili prozora)Najznaajniji spomenik iz vremena Justinijana sauvan je u Carigradu. Crkva Aja Sofija (str 171) iz VI veka, posveena svetoj mudrosti a graditelji su

1. Antemije iz Talesa i 2. Isidor iz Mileta Padom Carigrada u ruke Turaka 1453. pretvorena je u damiju i tada su joj dodata 4 minareta a u ostalom delu njena arhitektura je ostala nepromenjena. Spomenik iz drugog zlatnog perioda (XI vek) je crkva Sv. Marko u Veneciji (str 174; slika 280). Crkva ima oblik upisanog krsta (grkog krsta koji je ravnokrak za razliku od latinskog) i ima 5 kupola. 4 u 3

prazninama krsta i jedna na sredini. (upisani krst znai da je osnova pravougaona a unutra je oblik krsta). Vizantijsko slikarstvo Slika, kao i re, slui da se iskae verska istina; slika je dopuna onoga to se izgovara pri liturgiji. Vizantijska slika je pretstava svetinje: ovaploenje boanstva - Hrista, Bogorodice, bestelesnih nebeskih sila - Anela, Svetaca Vizantijsko slikarstvo tei ka dvodimenzionalnoj predstavi, ali ta dvodimenzionalnost nije apsolutna, kao u Egipatskom slikarstvu npr. Ve samim tim to se Vizantijsko slikarstvo slui senenjem Figure su predstavljene jednostvno, na plavoj ili zlatnoj podlozi. Ako su u kompoziciju uneti elementi arhitekture ili pejsaa, njihova uloga je da objasne mesto deavanja radnje Ornamenti na haljinama se doslovno kopiraju sa pravog tekstila.

IKONE Ikonama se nazivaju portreti Hrista, Bogorodice, Svetaca ili predstave scena . Dekorativna i komemorativna funkcija.

4

ISLAMSKA UMETNOSTVremenski period razvoja islamske umetnosti u vremenu od 7 do 18 veka KOJA JE U SVOM DUGOM TRAJANJU PROLAZILA KROZ RAZNE FAZE

Geografski teritorija na kojoj se rasprostirala je velika i spaja istok i zapad 1. ISTOK Palestina,Mesopotamija ,Sirija,Iranska visoravan,Turkistan i Indija. 2. ZAPAD Mala azija ,severna Afrika i panija.Nastanak vere

Poetkom VII veka, 610 godine, u mnogoboakom gradiu Centralne Arabije, Meki, koji je imao bogatu trgovaku ali siromanu kulturnu tradiciju, Muhamed je poeo da propoveda verovanje u jednog Boga. 620 godine Muhamed je prinuen da bei u Medinu gde osniva prvu versku zajednicu a ubrzo postaje i politiki voa grada i osvaja Meku i oblinja podruja. Godina muhamedovog prelaska u Medinu 622. godine uzima se kao poetak islamskog kalendara. Sama re islam znai pokornost a njegovi elementi zasnivaju se na judeistiko-hrianskoj tradiciji. I muslimanska sveta knjiga KURAN (KORAN) sadri re boju koju je Muhamedu preneo Arhanel Debrail (hrianski - Gavrilo). Osim boanske rei kuran sadri i mnotvo drugih propisa islamske civilizacije vezane za veru, moral, administraciju i drugo. Kuran mnogo toga preuzima iz BIBLIJE a starozavetne proroke i Hrista ubraja meu Muhamedove predhodnike. Strani sud, raj, pakao, aneli, avoli zajedniki su elementi ovih religija kao i etike odnosno moralne zapovesti.Razlike

Razlika je u tome to nema rituala (slube u crkvi) niti svetenstva odnosno posrednika jer svaki musliman ima pristup Alahu a ono ega treba da se pridrava jeste: 1.- molitva u odreeno doba dana, nasamo ili u damiji. 2.- pruanje milostinje 3.- post 4.- hodoae u Meku

Za ivota Muhamed je bio glavni voa ove velike verske zajednice a njegovi naslednici bili su posle njegove smrti, KALIFI tj. muhamedovi izaslanici. Privlanost islama bila je i u tome to iako je bio nacionalna religija vrsto usredsreena u Arabiji bio je otvoren prema svima bez obzira na rasu i kulturu. Meutim oni koji su hteli da pristupe veri morali su ne samo da naue arapski da bi itali koran ve da prihvate i ostale drutveno politike zakone muslimanske zajednice.Stilske odlike

to se stilskih odlika islamske umetnosti tie one su meavina ranohrianske i vizantiske tradicije sa odjecima helenistikih i rimskih oblika kao i stilskih odlika persijske umetnosti..

5

Samo umetniko naslee na teritoriji na kojoj je nastao islam (Arabija) bilo je gotovo zanemarljivo. Naseljena preteno nomadskim plemenima Arabija nije imala ostatke monomentalne arhitekture a ni likovne predstave kao ni vajane likove koji nisu postojali zbog muhamedove zabrane idolopoklonstva, slino kao u ranohrianstvu. Slino ranohrianstvu na poetku razvoja islamske umetnosti nisu postojale posebne graevine za molitvu. To je obino bio samo jedan prazan prostor opasan zidovima. Meutim ono to je uvek moralo da se zna to je pravac ka Meki tj. taka prema kojoj je vernik morao da bude okrenut tzv. kibla - (Pie se quibli tako da mislim da se ne ita kibla, ali neka). Tek krajem VII veka kada je vera dobila na moi a muslimanski vladari se uvrstili na svojim teritorijama poele su da se podiu velelepne damije i palate.D amija

Islamski religiozni arhitektonski objekat nije kua boga niti mesto na kome se odravaju verski obredi ve jednostavno pokriven prostor u kome se vernici okupljaju na zajednikoj molitvi. Izuzev predikaonice ili mimbara u damiji nema drugog nametaja. Zbog toga unutranji prostor ostavlja utisak praznine i jednostavnosti. Meutim iako nema nametaja prostor damije nije sasvim prazan, on je ispunjen mnotvom stubova koji gotovo zakravaju unutranji prostor. Ti stubovi nose lukove koji uz kupolu ine glavne karakteristike islamske arhitekture. Nijedna druga umetnost nije dostigla toliku raznovrsnost tipova i oblika lukova kao islamska. Polukruni Prelomljeni Saracenski Iako je osnovna namena damije bila zajednika odaja vernika ona je sluila i za druge potrebe. Za odravanje sudskih procesa, nastave pa i kao prenoite ili utoite za beskunike. Osim same damije koja je obino pravougaonog oblika u prvo vreme pokrivena drvenom tavanicom a kasnije kupolom ceo kompleks obino je sadrao i kvadratno otvoteno dvorite sa tremom u ijem se sreditu nalazio edrvan ili fontana jer je pre molitve musliman bio duan da se oisti nizom ritualnih umivanja. Kao trei element bio je minaret. To je vertikalna kula sa koje mujezin pet puta dnevno poziva na molitvu.SPOMENICI

Prva damija u Arabiji, velika damija remekdelo arapske arhitekture izgraena u Samari u Turkestanu u 9 veku. ovu najveu graevinu Istonog sveta koja je mogla da primi 100000 ljudi podigao je veliki graditelj Samare ,Mutavakil . Mutavakilova damija u Iraku (dananjem) - (str 186; slika 294).Veliko pravopugaono dvorite 25 brodova pokrivenih drvenom tavanicom koju je dralo 500 podupiraa,izvan zidova damije podignuto je spiralno minare iji Izgled nas potsea na Vavilonsku kulu ili na Zigurate stare Mesopotamije. Velika damija u Damasku iz 8 veka pod dinastijom Omajada .Arapi su zavladali panijom, prva islamska teritorija na zapadu od 8 do 15 veka.

6

1. Kordova grad na jugu bio je pod dinastijom Omajada,sredite kulture i nauke Cuvena velika damija u Kordovi iz 8 veka koja je 3 po velicini u svetu, i ona je bila pokrivena drvenom tavanicom,i zakrcena mnotvom stubova koji su nosili bogato ukraene lukove.Ornamenti tuko plastika ( u gipsu) .Oni pripadaju mavarskom stilu islamske umetnosti koji se razvijao u paniji i severnoj Africi, u kojim su naglaeni dekorativnost,rasko,bogatstvo i slikovitost. Mavarski stil dostigao je vrhunac razvoja u 16 veku, u Granadi u palati Alhambra to na arapskom znaci crvena, nazvana tako po crvenoj boji svojih zidova, izuzetno raskona i dekorativna, ukraena ornamentima u tuku i mozaicima od fajansa .Posebno su raskoni enterijeri i dvorita od kojih je jedno nazvano dvorite lavova, po fontani koja je postavljena na statue lavova. Zidovi svodovii kupole deluju kao cipka a spoljanost palate je jednostavna,ali se nalazi u sred vrtova bujne vegetacije izgleda kao u pricama iz 1001 noci.Pomenuemo i Maata u Jordanu iji ipkasti ornamenti koji podseaju na Vizantiski arhitektonski ornament.Znaajan doprinos dali su Turci najpre Selduci a zatim i Osmanlije .Njihov doprinos islamskoj arhitekturi je novi tip damije takozvane (str 187, 188, 189)Medrese koje su stvorili u 11 veku.Najpoznatiji primer je Medresa sultana Hasana (str 189; slika 301)

u Kajru iz 14 veka.Njen glavni deo je etvrtasto dvorite sa edrvanomu sredini ali se po neemu izdvaja,geometriska istota koja je suprotna prostoru arapskih damija koje su zatrpane stubovima.Sultanov mauzolej velika kockasta graevina sa kupolom koja vodi poreklo od Vizantiske kupole. Naj uveniji mauzolej islamske arhitekture je Tad Mahal kod Agre u Indiji (str 190; slika 303),koji je jedan od muslimanskih vladara sagradio svojoj eni.Laka elegancija odaje slinost sa Alhambrom.Otomanski Turci dali su svoj novi tip damije ukrtajui Jedna nosi ime damija sultana Ahmeda iz 17 veka koja svojim oblikom u mnogome podsea na Aja Sofiju ali je skladnija i pravilnija.Ova damija je nazvana po zidnoj dekoraciji od keramikih ploica sa biljnim motivima plave i bele boje.Arhitektonska dekoracija od ploica imala je znaajnu ulogu u osmanliskoj umetnosti iz 17 veka Ahmeda 1 prva polovina 17 veka.. Plava damija predstavlja cvetanje islamske arhitekture .Arhitektura je glavna grana Islamske umetnosti,jer su zbog Muhamedove osude idolopoklonstva ,za umetnike bile zabranjene predstave ljudskog ili ivotinjskog lika .Zbog toga su are geometriskog ili biljnog ornamenta ,to se odnosi na monumentalnu umetnost. Ali se nije odnosilo tako strogo na keramiku i minijaturu gdesu radjene stilizacije. Koran izriito kae da su statue delo satane.

7

Islamska umentost

Alhambra/ Granada

--------------------------------------------------------Tad Mahal

-------------------------------------------------------------------

Medresa sultana Hasana u Kairu

8

SREDNJI VEK

Obuhvata 1000 godina od 5 do 15 veka oznaavao prazan interval izmeu klasine starine i njenog ponovnog raanja u.Renesansi u Italiji zvano (mrano doba).Pozitivniji pogled na ovaj period umesto mranog doba Doba vere.Vremenski period se smanjivao da bi se sveo na 2oo godina. Izme u

smrti Justinijana i vlade Karla Velikog.

Itaj period se smanjuje jer je ak i u to vreme bilo umetnikih ostvarenja Tako da se ta slika menja. 2. Germanska plemena u vreme propadanja Rimskog carstva ,dola su sa istoka u zapadnu evropu,ponela su sa sobom staru tradiciju ivotinjskog stila koji su koristili pri izradi nomadske opreme .Ovaj stil je postao znaajan kao Keltsko Germanski ranog srednjeg veka. Razdoblja prosveenosti kombinacija apstraktne i organske kombinacije pa je u razliitim tehnikama najee u metalu karakteristika tog stila. 1. U zanatskom pogledu prefinjena na poklopcu za konu torbuiz 7 veka raena u zlatu i emajlu.nalazimo motive ljudske figure u sredini izmeu dve ivotinjske.ili borbu ivotinja iji se delovi tela produavaju u isprepletane trake koje ine glavni dekorativni element. Komadi u drvetu zbog tronosti nisu sauvani u velikom broju ali ih je najvie bilo u Skandinaviji gde je ovaj stil najvie cvetao (str 195; slika 313). 1. Glava ivotinje (lavlja) iz 9 veka naena na vikinkom brodu u Norvekoj 2. Prikaz ivotinje razjapljenih eljusti vrlo je realistian i deluje zastraujue.

Ovakva udovita obino su se nalazila na pramcu brodova da zastrauju neprijatelja. Veliina 13 santimetara izvanredna zanatska izrada u malim dimenzijama Minicioznost i finoa postupka isprepletane trake koje smo videli na ovoj torbi u metalu odaje poreklo iz radova u metalu. U razdoblju neprosveenosti veliki znaaj imali su Irci,koji su preuzeli vostvo u zapadnoj evropi.Period od 7 do 9 veka zlatno doba Irske ,oni se razlikuju od Engleza nisu bili u sastavu Rimske imperije.Misionari iz Engleske koji su u 5 veku u Irsku doneli hrianstvo ,zatekli su Keltsko drutvo potpuno varvarsko 9

Hrianstvo je Irsku dovelo u dodir sa sredozemnom civilizacijom ali ih nisu orjentisali prema Rimu Kako je Rimska crkva bila graanska institucija ona nije bila podesna za seoski nain ivota Iraca .Irskim hrianima bili su blii primeri iz Egipta i bliskog istoka koji su duhovnost traili u pustinjskoj usamljenosti.Grupe ovakvih isposnika koji su gajili asketizam osnovali su prve manastire Koji su postali centar nauke i umetnosti.Glavni radovi u manastirima koji su brzo irili uticaji pokrtavali druge narode,vezani su za ukraavanje Jevanelja ijim se prepisivanjem irila vera.i ako je ovim iluminacijama ukrasi u knjigama vidno uticali na rano hrianske iluminacije rukopisa, ali nisu samo kopirani ve su ovog puta uspostavljena nezavisna tradicija Stranica sa krstom iz Lindisfarskog Jevanelja (str 196; slika 315) jedan je od reprezentativnih prikaza takozvanog Hiberno Saksonskog stila. Keltski i Germanski je cvetao u manastirima koje su Irci osnovali u Saksonskoj Engleskoj.Ovaj motiv koji smo nalazili na poklopcu Kone torbe sa ivotinjama obraen je sa veom disciplinom i umetnikim umeem. Razgoropaene zveri kao da su ukroene viom silom, krstom u postupku koji je podlegao sloenim umetnikim pravilima. Od figuralnih predstava najvei su Jevanelista Lav SV.Marka (str 217; tabla u boji 17) iz Ehternakog iz srednjeg veka. Ljudska figura ostala je jo dugo van domaaja Keltskog i Germanskog porekla, bronzana ploa sa predstavom raspea raena za povez knjige iz 8veka pokazuju nemo Keltskih i Germanskih umetnika nad ljudskim telom. U vreme neprosveenosti slino Irskom kolegi,osetno su je Germanski umetnik u severnoj Italiji koji je za krstionicu Katedrale u Cividalu u Italiji (str 198; slika 318) izvajao reljefni mermernu parapetnu plou sa simbolima 4 Jevanelista koji predstavljaju ivotinje vidno lien smisla za predstavljanje ivotinjske figure Predstavio je ornament.Aneo (Mateja) Lav( Marko) ,Orao (Jovan), ( Luka). Bik

10

RANI SREDNJI VEKPrvobitni naziv srednji vek obuhvatao je hiljadugodinji period od 5.do 15.veka. Rani srednji vek je najee oznaavao prazan interval izmeu klasine starine i ponovnog raanja renesanse u Italiji i zbog toga je taj period najee nazivan mrano doba. Pozitivniji pogled na ovaj period - umesto termina mrano doba upotrebljavao se termin doba vere, a njegov vremenski period se stalno smanjivao da bi se na kraju sveo na svega 200 godina izmeu smrti Justinijana i vlade Karla Velikog. I taj period e se vremenom smanjivati jer je ak i u to vreme bilo znaajnih umetnikih ostvarenja tako da se ta slika stalno menja. Germanska plemena koja su u vreme propadanja rimskog carstva sa istoka prodrla u zapadnu Evropu donela su sa sobom staru i iroko rasprostranjenu umetniki tradiciju tzv. ivotinjskog stila koju su koristili prilikom izrade nomadske opreme. Ovaj stil postao je znaajan element keltsko-germanske umetnosti ranog srednjeg veka tzv. Razdoblja prosveenosti. Kombinacija apstraktnih i organskih oblika prikazana je u razliitim tehnikama, najee u metalu, je karakteristika tog ivotinjskog stila u zanatskom pogledu esto vrlo prefinjena. Primer:

3. Poklopac za konu torbu iz 7.veka, raenom u zlatu i emajlu, nalazimo motive ljudske figure u sredini izmeu dve ivotinjske ili borbu ivotinja (str 195; slika 313) iji se delovi tela produavaju u isprepletene trake koje ine glavni dekorativni element ove predstave Komadi u drvetu zbogf tronosti materijala nisu sauvani u velikom broju ali ih je najvie bilo u Skandinaviji gde je ivotinjski stil najdue cvetao. 10. Glava ivotinje (lavlje?, ja kapiram da je zmija) iz 9.veka, naena na vikinkom brodu u Norvekoj. Prikaz ivotinje razjapljenje eljusti (str 196; slika 314) izvanredno je realistian i deluje zastraujue. Ovakva udovita obino su se nalazila na pramcu vikinkih brodova sa ciljem da zastrae neprijatelja. Ova figura je visoka 13 cm. Stil: izvanredna zanatska izrada, u malim dimenzijama, minicioznost izvanredna i finoa postupka. Isprepletane trake koje smo videli na prethodnom primeru u metalu, odaje svoje poreklo iz radova u metalu. /Denson/ U razdoblju neprosveenosti veliki znaaj imali su Irci koji su preuzeli duhovno i kulturno vostvo u zapadnoj Evropi. Period od 7.- 9.veka ustvari je zlatno doba Irske. Oni, za razliku od Engleza nikada nisu bili u sastavu rimske imperije. Misionari iz Engleske koji su u 5.veku u Irsku doneli hrianstvo zatekli su tamo keltsko drutvo potpuno varvarsko. Hrianstvo je Irsku dovelo u dodir sa sredozemnom civilizacijom ali ih nije orijentisalo prema Rimu ve su izraenu lokalnu nezavisnost ispoljavali i onda kada su bili otvoreni za primanje od drugih to su prilagoavali svom duhu.. Kako je rimska crkva u sutini bila gradska institucija ona nije bila podesna za seoski nain ivota Iraca. Irskim hrianima bili su blii primeri iz Egipta i Bliskog Istoka koji su duhovnost traili u pustinjskoj usamljenosti. Grupe ovakvih isposnika koji su gajili asketizam osnivale su prve manastire koji su ubrzo postali centri nauke i umetnosti. Glavni umetniki radovi u ovim manastirima koji su brzo irili svoj uticaj i pokrtavali druge narode vezani su za ukraavanje jevanelja ijim se prepisivanjem irila vera. Iako je u ovim iluminacijama

11

vidan uticaj ranohrianskih iluminiranih rukopisa ali oni nisu slepo kopirani ve je i ovoga puta uspostavljena sopstvena nezavisna tradicija. Primer (Denson):

17. stranica sa krstom iz LINDINSFARKSKOG JEVANELJA, iz 7.veka jedan je od reprezentativnih primera takozvanog hiberno-saksonskog stila u kome su bili izmeani keltski i germanski elementi a koji je cvetao u manastirima koje su Irci osnovali u saksonskoj Engleskoj. Ovaj motiv, koji smo nalazili i na poklopcu kone torbe - preplet sa ivotinjama - obraen je sa mnogo veom disciplinom i umetnikim umeem. Razgoropaene zveri kao da su ukroene viom silom odn.krstom u ovom sluaju, u postupku koji je podlegao sloenim umetnikim pravilima.

Od figuralnih predstava u ovim ilustracijama najei su simboli jevanelja - kao to je LAV ST MARKA

19. Lav svetog Marka iz Erteri Ehternakog etvorojevanelja iz 7.veka (Denson) Ljudska figura ostala je jo dugo van domaaja keltskog i germanskog umetnika. 27. Bronzana ploa sa predstavom raspea verovatno raena za povez neke knjige (iz 8.veka) pokazuje nemo keltskih i germanskih umetnika pred ljudskim likom. On ak ljudsko telo ne moe da shvati kao organsku celinu ve su Hristova glava i ruke i noge dodatno pripojeni sredinjem delu, sastavljenom od zavojaka i prepleta ve uvenog motiva (Denson) Slina je situacija bila i u drugim delovima Evrope u vreme tzv.neprosveenosti. Slino irskom kolegi osetio se i germanski umetnik u severnoj Italiji koji je za krstionicu katedrale u Cividalu (Italija) izvajao reljefnu mermernu parapetnu plou sa simbolima 4 jevanelista koji predstavljaju udna stvorenja. Vidno lien smisla za predstavljanje ivotinjske figure, sa mnogo vie vetine prikazao je ornament koji mu je bio mnogo blii. Aneo (Mateja) Lav( Marko) ,Orao (Jovan), Bik ( Luka).

12

KAROLIKA umetnostKarlo Veliki

KARLO VELIKI

751 g. Pipin Mali je krunisan za kralja Franake drave. Njegov naslednik Karlo Veliki je pokuao da rekonstrie Rimsko Carstvo, a 800 g. je proglaen od strane pape za cara Rimljana. Samim tim umetnost Zapadne Evrope ponovo vee za antiku, kao deo svesne politike obnove. Karolinka obnova moe se nazvati prvom i najvanijom fazom stvarnog sjedinjavanja keltsko-germanskog duha sa duhom sredozemnog sveta. Likovne umetnosti imale su vanu ulogu u karolinkom programu. Iz knjievnih izvora saznajemo da su se u karolinkim crkvama nalazili zidne slike, mozaici i reljefi, ali je sve skoro iezlo. Sauvali su se samo iluminirani rukopisi, radovi u slonovai i zlatu. Umetnik naglaava prozorski vid slike. Dinamizam linije podsea na plahovit pokret iz doba neprosveenosti. Poznata je Renska kola karolinkih rukopisa. Kraj karolinke umetnosti se poklapa sa krajem Karolinkog Carstva, druga plovina IX veka. Karakteristike karolinke umetnosti: 1. 2. 3. 4. 5. orijentacija od simbolike ka naraciji uvedena ljudska figura koje ima negativan odnos prema antici funkcionalno dimenzionisanje figure, prema znaaju rade se minijature i freske skulpture nemaju treu dimenziju

Dela: Odo iz Melza, katedrala u Aachenu, 796 - 895 g., (westwerk (dodavanj evd ekule na proelju) - spajanje svetovnog i duhovnog) 1. Odo iz Melza, katedrala u Aachenu, 796 - 895 g., (westwerk - spajanje svetovnog i duhovnog) - (str 201; slika 419) 2. Sv. Mateja iz Jevanelja Karla Velikog, 800 - 810 g. 3. Sv. Marko iz Jevanelja renskog nadbiskupa Eba, 816 - 835 g., ustreptala energija koja sve stavlja u pokret (str 203) 4. Ilustracije iz Utrehtskog psaltira (str 204) 5. Adam i Eva iz Biblije Karla elavog, 850 g., ivahno pripovedanje 6. Prednje korice etverojevnelje iz Lindaua, 870 g., zlato idrago kamenje (str 218; tabla u boji 18) 13

OTONSKA UMETNOST

Raspadom Karolinkog Carstva 843 g., Verdenskim ugovorom, nastaju tri anarhina kraljevstva, kojim vladaju saksonski kraljevi. Stalne provale Normana predstavljaju smetnju decenijama dalji razvoj umetnosti. etiri vana dogaaja za razvoj Otonske umetnosti su:

2. 910 g. osnovana opatija Cluny, sto predstavlja znaajnu versku obnovu 3. 936 g. Oton I u Aachenu je krunisan za cara, krunisao ga Sv. Benedikt, obeava obnoviti dravu Karla Velikog 4. enidba Otona I udovicom langobardskog kralja, te ga papa 962 g. krunie za cara Svetog Rimskog Carstva 5. 972 g. Oton II eni vizantijsku kneginju (princezu) Teofanu Nemaka, dakle, postaje vodea sila u Evropi u politikom i kulturnom pogledu. Otonska umetnost poinje kao obnova karolinkih tradicija, uz jake vizantijske uticaje, uz dodatno naglaavanje ceremonijalnih i kulturnih vrednosti. Otonski umetnik prevodi vizantijski jezik na jezik skulpture velikih dimenzija. Plemeniti patos menja izraajnim realizmom, koji od tada postaje glavna snaga nemake umetnosti. Linearni je stil. Plavo vidljivo nebo menja zlatnu pozadinu. Radilo se slikarstvo, skulptura - reljef i crte snane grafike. Od vizantije je uzet estetski simbolizam. Dela: 2. Gerovo raspee, 975 - 1000 g., drvo, katedrala u Kelnu (str 205; slika 328) 3. Bronzana vrata biskupa Bernwarda za crkvu St. Michael, 1015 g., Hildeshajm (str 207; slika 332) 4. Korice za Codex Aureus iz Echternacha, 983 g. 5. Minijature iz Jevanelja manastirske poglavarice Hilde, poetak XII veka,Darmstadt

14

GOTIKA Gotika je poela u Francuskoj (Izgradnjom crkve St Denis blizu Pariza poetkom 12v) a posle se iri na Nemaku pa dalje, u severnoj i srednjoj Evropi: Engleska, Belgija, Holandija, panija, i manje Italija. Grade se katedrale, gradske venice, sudska zdanja, bolnice, palate plemia i bogatih trgovaca. Tematika se postupno menja. Ona je i dalje oslonjena na Bibliju, ali se gubi smisao pretnje kao u Romanici: ranije ja Hrist bio onaj koji preti, sada je Hrist koji prata. Javljaju se humaniji sadraji: Roenje Hrista, Poklonjenje Mudraca, Krunisanje Bogorodice, Pijeta, ljubav prema blinjem, kao i profana tematika (ilustacija kalendara, zodijaki znaci, profane linosti laicizacija tematike, kao jezgro iz koga izrasta Renesansa. Teme su bliske graanskoj klasi. esto figure imaju i Gotski osmeh - izraz optimizma. Menja se odnos prema umetnikom delu - simboliko znaenje se zamenjuje naturalizmom i realizmom. Pojaava se znaaj i mesto umetnika, pa imamo sve vie njihovih imena. Oni se okreu prirodi, ali je ne posmatraju nauno, nema pisanih dela, pa nema teorijske osnove i znanja se usvajaju praktinim putem.

Dve vrste gotskog slikarstva:1. Zidno slikarstvo - ima karakteristike iste kao i skulptura, tei se doaravanju igre boje u enterijeru (arolija efekata). 2. Vitra - slikarstvo u staklu, staklo se boji i ubacuje u mreu od olova (olovo i staklo se isto ponaaju pri temperaturnim razlikama), a sve se stavlja u noseu konstrukciju koja mora biti vrlo jaka - kamen ili gvozdeni elementi. Od boja dominiraju rubinsko crvena i mnoge nijanse plave ([artr), jarko zelena i oker, a kasnije se koristi polihromnija, imaju namenu da poue vernike - religiozni karakter.Nastala je na maloj teritoriji u okolini Pariza ali se vrlo brzo iiri i postaje intrenacionalni stil. Izgradnjom crkve St Denis (Deni) blizu Pariza poetkom 12v zapoinje gotika umjetnost. Stara graevina koja je jedno vrijeme bila glavni spomenik karolinke dinastije, proirena i prepravljena kako bi postala duhovno sredite francuske i glavna hodoasnika crkva.

ArhitekturaGotika umjetnost se prepoznaje po: Rebrastom krstastom svodu i prelomljenom luku, potpornom luku (kontrafora). Ove graevine streme u visinu i imaju mnogo stakla, naglaena vertikalnost. Unutranjost je via, ira i svjetlija. ukras je vitra i to je glavna dekoracija.

15

Najvii umjetniki izraz gotike arhitekture je katedrala koja je uz gradska utvrenja i znakove, ini srednjovjekovni grad. (primjeri: katedrala u Laonu i Notre Dam u Parizu ) (str 231; slika 369, 370) Razlike Gotikih i Romanikih crkava: Gotike: vei i svetliji prostor, crkva stremi u visinu. Lakoa prostora u odnosu na teku romaniku arhitekturu, prozorski okviri celom irinom zida. Potporni lukovi su sa spoljanjih strana, unutranost ista Kontrafora (primjeri Notre Dam u Parizu, artru, Amijenu i Remsu [u ovoj crkvi su i krunisani francuski kraljevi]).

1. ITALIJA: katedrala u Milanu, 13v, pretjerano kitnjasta (str 247; slika 393), katedrala u Firenci: vie podsjea na romaniku, prozori su goti k i, ostali su masovni zidovi, uvedeni vitrai, bazilika Sv Franje u Asiziji palata Vekio u Firenci. (str 247) Ca'd'oro (Kadoro), Venecija, 15v, primjer cvjetne, pozne gotike (str 248; slika 395) 3. FRANCUSKA: katedrala u Amijenu: prelomljeni lukovi na portalu, mona skulpturalna dekoracija vezana za portal (narativna skulptura, didatika uloga) - (str 233; slika 374). artr: portal, skulptura prizor Hrista i apostola na stubovima, dosta ukrasa (str 233; slika 373).SKULPTURE

U odnosu na romaniku skulpturu, u gotikoj skulpturi zapaa se vei red, ozbiljnost i uklopljenost u arhitektonski okvir. Ono to je posebno vano, gotika skulptura tei oslobaanju arhitekture. Gotike skulpture su mnogo realistinije imaju prirodniji poloaj i proporcije i ak imaju svoj unutranji ivot. One odiu mirnim i sveanim duhom a teme su i dalje biblijske sa namjerom da prikau francuske kraljeve kao duhovne nasljednike starozavjetnih kraljeva i poveu duhovnu i svetovnu vlast. Osim religioznih tema, u gotici se javljaju i svetovne. Omiljeni lik u prikazivanju je Bogorodica. HARMONIJA, GEOMETRIJSKI RED, PROPORCIJE, OPTA URAVNOTEENOST. 16