İşyeri Hekimlerinin Gözünden

Psikososyal Tehlike ve Riskler Yrd.Doç.Dr.Çiğdem Vatansever Namık Kemal Üniversitesi

İş kaynaklı stres, Avrupalı işletmelerin temel çalışan sağlığı sorunlarından biridir. (ESENER, 2011)

Yasal Düzenlemeler

Avrupa Birliği (AB) nin 1989 yılında yürürlüğe giren 89/131 numaralı yönergesi

– Psikososyal riskleri önlemeye yönelik yasal düzenlemeler ve ilgili risk analizlerin yapılması

– WHO, EU-OSHA önlenmesi için programlar

– PRIMA-EF Konsorsiyumu

ILO Meslek Hastalıkları Listesi 2010 (ILO List of Occupational Diseases)

2.4. Zihinsel ve davranışsal bozukluklar 2.4.1. Post travmatik stres bozukluğu 2.4.2. Doğrudan bağlantısı bilimsel olarak gösterilmiş veya ulusal

düzenlemeler ve uygulamalara uygun yöntemlerle belirlenmiş, iş etkinliklerinden kaynaklanan risk faktörlerine maruz kalma ile arasında bağ kurulan, işyerindeki yukarıda sözü edilmeyen diğer zihinsel ve davranışsal bozukluklar

EU-OSHA, çalışma ekibi: AB’ne üye 13 ülke ile, Amerika Birleşik Devletleri ve ILO (Uluslarası Çalışma Örgütü) ’dan konuda uzman kişiler

Yeni ortaya çıkan ve artan psikososyal tehlikeler

Tehlike Alanları En önemli görülen tehlikeler

• Yeni nesil iş sözleşmeleri ve iş güvencesinin olmaması

• Değişken iş gücü piyasası bağlamında güvencesiz iş sözleşmeleri

• Küreselleşme bağlamında çalışanların kırılganlaşması

• Yeni nesil iş sözleşmeleri

• İş güvencesinden yoksun olma duygusu

• Yalın üretim ve dış kaynak kullanımı

• Yaşlanan işgücü • Yaşlanan işgücü

• İşin yoğunlaşması • Uzun çalışma saatleri

• İşin yoğunlaşması

• İşin duygusal yükünün ağır olması

• İş ve iş dışı yaşam dengesizliği

Kaynak: van Stolk ve diğ.,, 2012, 15.

Tehlike Risk a) İşyerinde var olan ya da

dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya işyerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyeli

a) Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimali

Psikososyal Tehlikeler Psikososyal Riskler

Koşullar Stres İş ve iş dışı yaşam dengesizliği Yıldırma Tükenmişlik

a) Uzun çalışma b) Sürekli fazla mesai yapma c) Son anda belli olan vardiya

programları d) İş güvencesinin olmayışı İşin içeriği a) Monotonluk b) İzole çalışma c) İnsanların memnuniyeti için

çalışma (Duygusal emek)

6631 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, iş sağlığı ve güvenliği alanının “psikososyal” boyutundan sözetmemektedir (Resmi Gazete, 2012a).

Risklerden korunma ilkeleri MADDE 5 –

ç) İşin kişilere uygun hale getirilmesi için işyerlerinin tasarımı ile iş ekipmanı, çalışma şekli ve üretim metotlarının seçiminde özen göstermek, özellikle tekdüze çalışma ve üretim temposunun sağlık ve güvenliğe olumsuz etkilerini önlemek, önlenemiyor ise en aza indirmek.

psikososyal

Risk Değerlendirme Yönetmeliği (28512 sayılı, 29 Aralık 2012 Tarih, Resmi Gazete)

(4) Çalışma ortamında bulunan fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikososyal, ergonomik ve benzeri tehlike kaynaklarının neden olduğu tehlikeler ile ilgili işyerinde daha önce kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırma çalışması yapılmamış ise risk değerlendirmesi çalışmalarında kullanılmak üzere; bu tehlikelerin, nitelik ve niceliklerini ve çalışanların bunlara maruziyet seviyelerini belirlemek amacıyla gerekli bütün kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırmalar yapılır.

Psikososyal Risk Araştırması

İşyerinde Psikososyal Sağlık: Tekirdağ Örneği – İşyeri Hekimleri – Tekirdağ Tabipler Odası’na kayıtlı işyeri

hekimleri (N=68 /110). – Şubat-Mayıs 2013 tarihleri arasında,

araştırmacı tarafından Tekirdağ ili ve ilçelerinde bulunan işletmelerdeki sağlık birimlerine gidilerek

İşyeri Hekimliği

Çalışanların fiziksel, ruhsal ve sosyal iyilik hallerini yüksek düzeye getirmek ve bu düzeyi sürdürmek

Sağlıklarına gelebilecek zararları önlemek,

İşçinin fiziksel ve psikolojik yeteneklerine uygun işlere yerleştirilmesini sağlamak

(Tiryaki vd, 2011).

Araştırmanın Amaçları

Bir sanayi bölgesi olan Tekirdağ’daki işyerlerinde psikososyal tehlike ve riskleri araştırmak

İşyeri hekimlerinin çalışanların psikososyal sağlıklarıyla ilgili izlem ve müdahalelerini tanımlamak

Görüşme soruları

1. Psikososyal sağlık tanımını yapar mısınız?

2. Bu işyerindeki çalışanlarda hangi psikososyal semptomlar vardır?

3. İşyeri hekimi olarak çalıştığınız işyerlerinde, psikososyal sağlığı olumsuz etkileyen faktörler sizce nelerdir?

4. Psikososyal riskleri en aza indirgemek için neler yapılmalı?

Örneklemin Demografik Dağılımı

İşletmelerde Çalışan Sayıların Dağılımları

İşletmelerin Sermaye Yapısına Göre Dağılımları

Frekans Yüzde (%)

Durum

Yerli 69 73,4

Yabancı 23 24,5

Toplam 92 97,9

Belirtilmemiş 2 2,1

Toplam 94 100

DURUM ADET

Ortalama Çalışan Sayısı 609

Minimum Çalışan Sayısı 10

Maksimum Çalışan Sayısı 4100

BULGULAR

Psikososyal Hastalık Tanısı

‘’Toplam poliklinik başvuruları içerisinde

%4 oranında fakat

gerçekçi değil bana göre’’

Psikososyal / Psikosomatik Semptomlar (İşyeri Hekimleri Tarafından

Bildirilen)

Görülme

Sıklığı

Gerilim tipi baş ağrıları, migren 42

Uyku bozukluğu/uykusuzluk 22

Mide şikayetleri 21

Anksiyete 14

Aşırı tepki verme 12

Kendini iyi hissetmeme/içe kapanma 11

Yorgunluk 10

Kas ve eklem ağrıları 10

Göğüs ağrısı/çarpıntı 6

Baş dönmesi/bayılma 4

Tansiyon/şeker yükselmesi/nefes alma zorluğu 2

Psikososyal Tehlikeler (İşyeri Hekimleri Tarafından

Bildirilen) Sıklık

Ücretlerin yetersiz olması 36

Yönetim/Üretim Baskısı 31

Çalışılan ortamın fiziki şartlar bakımından (gürültü, basınç,

aydınlatma vb.) yetersiz kalması 23

Vardiyalı çalışma 19

Diğer faktörler (iletişimsizlik, ailevi problemler vb.) 15

Uzun çalışma saatleri 14

Fazla mesai süreleri 13

Alt-üst ilişkileri 12

İşini kaybetme korkusu 10

Aşırı iş yükü 9

Ücret

Tartışma

‘’Trakya’da sanayinin başkenti Çorlu Sanayinin sürüklediği şehir Çerkezköy’’

Hastalıkla ilişkilendirme güçlüğü

Bireye (çalışana) atfetme

Nedensellik ilişkisi

– Depresyon, kas ve iskelet sistemi hastalıkları gibi

– Desteklerin varlığı

Tehlike / Risk / Hastalık?

İş güvencesinin olmayışı-> stres

İş güvencesinin olmayışı-> stres -> depresyon

İş güvencesinin olmayışı-> yıldırma(mobbing)

Değerlendirme yöntemi: İşin Neredeyse Kendisi Tehlike

“Riskler yalnızca kişi bazında ele alınmamalıdır. Sorgulanan yapılan belirli bir işten doğan risktir”

Risk Değerlendirme’de Yeni Bir Boyut:

Psikososyal Tehlikeler ve Riskler Vatansever, Çiğdem

Ocak, 2014

‘’Görüşülen bir işyeri hekimi çalıştığı işyerinde meslek hastalığını kayıt edip ilgili

mercilere bildirdiği için işten çıkarıldığını belirtti’’

Meslek

Hastalıklarının Bugünkü Durumu

• Küresel ekonomik krizin sonucu olarak, ruh sağlığı acil bir öncelik haline gelmiştir.

• İşsizlik, yoksulluk ve sosyal dışlanma ruh sağlığına zarar vermektedir.

• Dünya Sağlık Örgütü’nün ruh sağlığı endeks skoru, WHO-5, Türkiye için 56 olup bu rakam AB ortalamasının oldukça altındadır ve en düşük skora sahip AB Üye Devleti (Letonya) ile eşittir.

© Avrupa Yaşam ve Çalışma Koşullarını İyileştirme Vakfı, 2013

Mavi yaka mutsuz (GfK Türkiye 2012)

Ücret ve sosyal olanaklar Tanınma ve takdir Kişisel mesleki gelişim Performans yönetimi Şirket yönetimi İlk yönetici Bilgi akışı / iletişim birliği Çalışma ortamı

Meslek Hastalıkları ve İşle İlgili Hastalıklar Tanı Rehberi

İş stresi

Postravmatik stres bozukluğu

Tükenmişlik sendromu

İşyerinde psikolojik taciz (Mobbing)

İşyeri Hekimlerinin Gözünden

Psikososyal Tehlike ve Riskler Yrd.Doç.Dr.Çiğdem Vatansever Namık Kemal Üniversitesi