Izv . prof . dr . sc . Željko Zečić

Izv. prof. dr. sc. Željko Zečić

HZN/TO 238 ČVRSTA BIOGORIVA

NOVE HRVATSKE NORME – HRN EN

Europski standardi za drvne sortimente

RAZVOJ NORMIZACIJE ŠUMSKIH DRVNIH PROIZVODA

Uzance ili pisani trgovački sporazumi (dogovori) su prvi oblici standarda ili normi nastali prema mjestu dogovora, odnosno nastanka.

Tako imamo: Zagrebačke uzance iz 1930. Ljubljanske uzance, Tršćanske uzance, Bečke uzance, Peštanske uzance,

Standard za drvo

Standard - najbolja metoda, svojstvo ili specifikacija ostvariva u vremenu, bazirana na znanstvenim i iskustvenim podacima - skup svih normi za jedan proizvod. Zadatak standarda: definicija oblika, dimenzija, kvaliteta i način obrade proizvoda.

JUS 1940. - Uredba o određivanju i kontrole kvalitete proizvoda, 1950. - Uredba o tehničkim standardima - savezni zavod za standardizaciju i način rada.

STANDARD ZA DRVO - Hrvatske norme (HRN) NN BR. 53/91 Na temelju Zakona o preuzimanju Saveznog zakona o standardizaciji koji se u Republici Hrvatskoj primjenjuju kao republički Zakon (Narodne novine, br. 53/91.) u Republici Hrvatskoj je u primjeni standard za drvo i drvne proizvode

ZAKONODAVSTVO I NORME

Organizacije za izradu i objavljivanje normi: ISO – International Organization for Standardization www.iso.org CEN – European Committee for Standardization www.cen.eu HZN – Hrvatski zavod za norme www.hzn.hr

• 1996. - Zakon o normizaciji (NN 55/1996)

Temeljem Zakona o normizaciji (Narodne novine 55/96) prema Pravilniku o izradbi, izdavanju i objavi hrvatskih normi (Narodne novine 74/97) hrvatske norme priprema, izdaje i objavljuje Državni zavod za normizaciju i mjeriteljstvo na prijedlog tehničkih odbora. Članak 9. Stavak (7) Primjena hrvatskih normi nije obvezatna.

• Pravilnikom o načinu osnivanja i rada tehničkih odbora (Narodne novine 86/98). Tehnički odbor 55 Oblo drvo i piljena građa je osnovan 7. veljače 1997. godine u okviru Programskog odbora za drvo

•

http://www.iso.org/

http://www.cen.eu/

http://www.hzn.hr/

Europski i međunarodni okvir za normizaciju čvrstih biogoriva

Tehničke specifikacije (CEN/TS) za kruta biogoriva pripremljene su tijekom razdoblja od 2000. do 2006. godine i nakon toga ti su dokumenti unaprijeđeni u potpune norme. Većina tih EN-normi objavljena je u razdoblju između 2009. i 2012. godine.


• 2003. - Zakon o normizaciji (NN 163/2003)

Hrvatska normizacija (u daljnjem tekstu: normizacija) temelji se na sljedećim načelima:– pravo dragovoljnog sudjelovanja svih zainteresiranih strana u postupku pripreme hrvatskih norma, prihvaćanje hrvatskih norma, te dragovoljna uporaba hrvatskih norma,– konsenzus o sadržaju hrvatskih norma,– javnost rada u svim njegovim fazama i obavješćivanje javnosti na prikladan način,– sprječavanje prevladavanja pojedinačnih interesa nad zajedničkim interesom,– međusobna usklađenost hrvatskih norma,– uzimanje u obzir dostignutog stanja tehnike i pravila te rezultata međunarodne i europske normizacije.

Članak 20.Danom primjene ovoga Zakona prestaju važiti odredbe članka 2., 9., 10., 11. i 12. Zakona o normizaciji (»Narodne novine«, br. 55/96.).

ZAKONODAVSTVO I NORMEZakon o normizaciji NN 163/2003, (članak 2)

• Norma je dokument donesen konsenzusom i odobren od mjerodavnog tijela, koji za opću i višekratnu uporabu daje pravila, upute ili značajke za aktivnosti i njihove rezultate te jamči najbolji stupanj uređenosti u datim uvjetima.

• Međunarodna norma je norma dostupna javnosti koju je prihvatila koja međunarodna normizacijska/normirna organizacija.

• Europska norma je norma dostupna javnosti koju je prihvatila koja europska normizacijska/normirna organizacija.

• Nacionalna norma je norma dostupna javnosti koju je prihvatilo nacionalno normirno tijelo određene države.

• Hrvatska norma je norma dostupna javnosti koju je prihvatilo hrvatsko nacionalno normirno tijelo.

• Konsenzus je opće slaganje koje se odlikuje odsutnošću razlika u bitnim pitanjima između većine zainteresiranih strana, u kojem se nastoje uzeti u obzir gledišta svih zainteresiranih strana te uskladiti oprečna stajališta.


Uredba o osnivanju Hrvatskog zavoda za norme (NN 154/04)

• Republika Hrvatska osniva javnu ustanovu za ostvarivanje ciljeva normizacije i obavljanje poslova i zadataka nacionalne normizacije pod nazivom Hrvatski zavod za norme ( HZN). Sjedište HZN-a je u Zagrebu.

• HZN ima svojstvo pravne osobe, s pravima i obvezama propisanim zakonom, Uredbom i Statutom.

• HZN od 1. srpnja 2005. godine, uredbom Vlade RH (NN 154/04 i NN 44/05) počinje s izdavanjem novih hrvatskih normi čija primjena nije obvezna.

Primjena HRN EN sustava normi za oblo drvo u šumarskoj operativi i

drvnoj industriji RH

Dr. sc. Marinko Prka, dipl.ing.šum.-znanstveni suradnik-


• 2008. – osnivanje Tehničkog odbora: Čvrsta biogoriva HZN/TO 0-538 kroz tehničku upravu HZN

• 14. 12. 2011.– Osnovan je TO 238 Čvrsta biogoriva –

• Predsjednik je izv. prof. dr. sc. Željko Zečić

• Sve norme (ukupno 36) su do u 2012. iz CEN/TC 335 Solid biofuels prihvaćene kao hrvatske norme kroz tehničku upravu (TU N1) i dostupne su u normoteci HZN.

Hrvatske norme mogu nastati na četiri načina s oznakama: - prihvaćanjem stranih (međunarodnih/europskih/ nacionalnih) normi uz prevođenje na hrvatski jezik (pp)- prihvaćanjem stranih normi u izvorniku s hrvatskim ovitkom (po)- prihvaćanjem stranih normi u izvorniku objavom obavijesti o prihvaćanju (pr)- izradom izvorne hrvatske norme (izv).

• TC 335 – Solid biofuel; - HZN TO 238 Čvrsta biogoriva

HRN EN – NORMATIVNI SUSTAV ZA ČVRSTA BIOGORIVA

NORMATIVNI SUSTAV ZA ČVRSTA BIOGORIVA HZN/ TO 238

•HRN EN 14588: 2010 Solid biofuels -- Terminology, definitions and descriptions (EN 14588:2010) Čvrsta biogoriva – Nazivlje, definicije i opisi,

“umjesto pravnog naziva otpad upotrebljava se tehnički naziv ostatak”

Izvori biogoriva Drvna biomasaTravnata biomasaVoćna biomasaUmjetne i prirodne mješavine biomase

Čvrsta biogoriva Izvor/podrijetloOblici kojima se trgujeUzorkovanje i ispitivanjeKlasifikacija i specifikacija

Bioenergija ? Energija iz biomase

Tablica 1 – Struktura naziva

• HRI CEN/TR 15569:2010 Solid biofuels -- A guide for a quality assurance system (CEN/TR 15569:2009) Čvrsta biogoriva Vodič za sustav kvalitete

Norme za čvrsta biogorivaHZN/TO 238 Čvrsta biogoriva

1. HRN EN 14588:2010 Solid biofuels -- Terminology, definitions and descriptions (EN 14588:2010) Čvrsta biogoriva – Nazivlje, definicije i opisi,

2. HRN EN 14774-1:2010 Solid biofuels -- Determination of moisture content -- Oven dry method -- Part 1: Total

moisture -- Reference method (EN 14774-1:2009) Čvrsta biogoriva – Metode određivanja udjela vlage – Metoda sušionika – Prvi dio: Ukupna vlaga – Referentna metoda,

3. HRN EN 14774-2:2010 Solid biofuels -- Determination of moisture content -- Oven dry method -- Part 2: Total moisture -- Simplified method (EN 14774-2:2009) Čvrsta biogoriva – Metode određivanja udjela vlage – Metoda sušionika – Drugi dio: Ukupna vlaga – Pojednostavljena metoda,

4. HRN EN 14774-3:2010 Solid biofuels -- Determination of moisture content -- Oven dry method -- Part 3: Moisture in general analysis sample (EN 14774-3:2009) Čvrsta biogoriva – Metode određivanja udjela vlage – Metoda sušionika – Treći dio: Vlaga u generalnoj analizi uzorka

5. HRN EN 14775:2010 Solid biofuels -- Determination of ash content (EN 14775:2009) Kruta biogoriva – Metoda određivanja udjela pepela

6. HRN EN 14778:2011 Solid biofuels -- Sampling (EN 14778:2011) Čvrsta biogoriva – Uzorkovanje

7. HRN EN 14780:2011 Solid biofuels -- Sample preparation (EN 14780:2011) Čvrsta biogoriva - Priprema uzoraka

8. HRN EN 14918:2010 Solid biofuels -- Determination of calorific value (EN 14918:2009) Čvrsta biogoriva - Određivanje kalorične vrijednosti

Norme za čvrsta biogoriva- nastavak9. HRN EN 14961-1:2010 Solid biofuels -- Fuel specifications and classes -- Part 1: General requirements (EN

14961-1:2010) Opći zahtjevi 10. HRN EN 14961-2:2011 Solid biofuels -- Fuel specifications and classes -- Part 2: Wood pellets for non-

industrial use (EN 14961-2:2011) 11. HRN EN 14961-3:2011 Solid biofuels -- Fuel specifications and classes -- Part 3: Wood briquettes for non-

industrial use (EN 14961-3:2011) 12. HRN EN 14961-4:2011 Solid biofuels -- Fuel specifications and classes -- Part 4: Wood chips for non-industrial

use (EN 14961-4:2011) Drvna sječka za neindustrijsku uporabu13. HRN EN 14961-5:2011 Solid biofuels -- Fuel specifications and classes -- Part 5: Firewood for non-industrial

use (EN 14961-5:2011) Ogrijevno drvo za neindustrijsku uporabu14. HRN EN 14961-6:2012 Čvrsta biogoriva -- Specifikacije goriva i razredi -- 6. dio: Nedrvni peleti za

neindustrijsku uporabu (EN 14961-6:2012) Solid biofuels -- Fuel specifications and classes -- Part 6: Non-woody pellets for non-industrial use (EN 14961-6:2012)

15. HRN EN 15103:2010 Solid biofuels -- Determination of bulk density (EN 15103:2009) 16. HRN EN 15104:2011 Solid biofuels -- Determination of total content of carbon, hydrogen and nitrogen --

Instrumental methods (EN 15104:2011) 17. HRN EN 15105:2011 Solid biofuels -- Determination of the water soluble chloride, sodium and potassium

content (EN 15105:2011) 18. HRN EN 15148:2010 Solid biofuels -- Determination of the content of volatile matter (EN 15148:2009) 19. HRN EN 15149-1:2010 Solid biofuels -- Determination of particle size distribution -- Part 1: Oscillating screen

method using sieve apertures of 1 mm and above (EN 15149-1:2010) 20. HRN EN 15149-2:2010 Solid biofuels -- Determination of particle size distribution -- Part 2: Vibrating screen

method using sieve apertures of 3,15 mm and below (EN 15149-2:2010)

21. HRN EN 15150:2012 Solid biofuels -- Determination of particle density (EN 15150:2011) 22. HRN EN 15210-1:2010 Solid biofuels -- Determination of mechanical durability of pellets and briquettes -- Part 1: Pellets (EN

15210-1:2009) 23. HRN EN 15210-2:2010 Solid biofuels -- Determination of mechanical durability of pellets and briquettes -- Part 2: Briquettes

(EN 15210- 2:2010) 24. HRN EN 15234-1:2011 Solid biofuels -- Fuel quality assurance -- Part 1: General requirements (EN 15234-1:2011) 25. HRN EN 15234-2:2012 Čvrsta biogoriva -- Jamstvo kvalitete goriva -- 2. dio: Drvni peleti za neindustrijsku uporabu (EN 15234-

2:2012) Solid biofuels -- Fuel quality assurance -- Part 2: Wood pellets for non-industrial use (EN 15234-2:2012) 26. HRN EN 15234-3:2012 Čvrsta biogoriva -- Jamstvo kvalitete goriva -- 3. dio: Drvni briketi za neindustrijsku uporabu (EN 15234- 3:2012) Solid biofuels -- Fuel quality assurance -- Part 3: Wood briquettes for non-industrial use (EN 15234-3:2012) 27. HRN EN 15234-4:2012 Čvrsta biogoriva -- Jamstvo kvalitete goriva -- 4. dio: Drvna sječka za neindustrijsku uporabu (EN

15234-4:2012) Solid biofuels -- Fuel quality assurance -- Part 4: Wood chips for non-industrial use (EN 15234-4:2012) 28. HRN EN 15234-5:2012 Čvrsta biogoriva -- Jamstvo kvalitete goriva -- 5. dio: Ogrjevno drvo za neindustrijsku uporabu (EN

15234-5:2012) Solid biofuels -- Fuel quality assurance -- Part 5: Firewood for non-industrial use (EN 15234-5:2012) 29. HRN EN 15234-6:2012 Čvrsta biogoriva -- Jamstvo kvalitete goriva -- 6. dio: Nedrvni peleti za neindustrijsku uporabu (EN

15234-6:2012) Solid biofuels -- Fuel quality assurance -- Part 6: Non-woody pellets for non-industrial use (EN 15234-6:2012)

30. HRN EN 15289:2011 Solid biofuels -- Determination of total content of sulfur and chlorine (EN 15289:2011) 31. HRN EN 15290:2011 Solid biofuels -- Determination of major elements -- Al, Ca, Fe, Mg, P, K, Si, Na and Ti (EN 15290:2011) 32. HRN EN 15296:2011 Solid biofuels -- Conversion of analytical results from one basis to another (EN 15296:2011) 33. HRN EN 15297:2011 Solid biofuels -- Determination of minor elements -- As, Cd, Co, Cr, Cu, Hg, Mn, Mo, Ni, Pb, Sb, V and Zn

(EN 15297:2011) 34. HRI CEN/TR 15569:2010 Solid biofuels -- A guide for a quality assurance system (CEN/TR 15569:2009) 35. HRN EN 16126:2012 Čvrsta biogoriva -- Određivanje granulometrijskoga sastava raspadnutih peleta (EN 16126:2012) Solid

biofuels -- Determination of particle size distribution of disintegrated pellets (EN 16126:2012) 36. HRN EN 16127:2012 Čvrsta biogoriva -- Određivanje duljine i promjera peleta (EN 16127:2012) Solid biofuels -- Determination

of length and diameter for pellets (EN 16127:2012)

Norme za čvrsta biogoriva- nastavak

•HRN EN 14961-1:2010 Čvrsta biogoriva •– Specifikacije goriva i klase- -Prvi dio: Opći zahtjevi

1.1 Šume, nasadi i drugo netaknuto drvo 1.1.1 Cijela stabla bez korijenja 1.1.1.1 Širokolisno drveće1.1.1.2 Crnogorica1.1.1.3 Guštara kratke ophodnje1.1.1.4 Grmlje1.1.1.5 Umjetne i prirodne mješavine

1.1.2 Cijela stabla s korijenjem 1.1.2.1 Širokolisno drveće1.1.2.2 Crnogorica1.1.2.3 Guštara kratke ophodnje1.1.2.4 Grmlje1.1.2.5 Umjetne i prirodne mješavine

1.1.3 Drvo očišćeno od manjih grana 1.1.3.1 Širokolisno drveće1.1.3.2 Crnogorica1.1.3.3 Umjetne i prirodne mješavine

1.1.4 Ostaci od sječe i izrade 1.1.4.1 Svježa/zelena stabla, širokolisna (s lišćem)1.1.4.2 Svježa/zelena stabla, crnogorica (s iglicama)1.1.4.3. Skladišteno širokolisno drveće

1.1.4.4 Skladištena crnogorica1.1.4.5 Umjetne i prirodne mješavine

1.1.5 Panjevi/korijenje 1.1.5.1 Širokolisno drveće1.1.5.2 Crnogorica1.1.5.3 Guštara kratke ophodnje1.1.5.4 Grmlje1.1.5.5 Umjetne i prirodne mješavine

1.1.6 Kora (nakon šumarskih postupaka)a

1.1.7 Odvojeno drvo iz vrtova, parkova, od održavanja cesta, vinograda i voćnjaka

IZVORI ČVRSTIH BIOGORIVA

80,26

19,74

81,39

18,61

66,62

33,38

72,05

27,95

0,0010,0020,0030,0040,0050,00

60,0070,0080,0090,00

100,00

Post

otni

udi

o, %

G24 G26 SI23 SP19

Oznaka uzorka

Sitna granjevina

Deblovina do 3 cm

ODNOS DEBLOVINE I SITNE GRANJEVINE U NADZEMNOJ BIOMASI CRNOG BORA

REZULTATI ISTRAŽIVANJA BIOMASE OBIČNE BUKVE

Postotni udio suhe drvne tvari (biomase) po sastavnicama u bruto obujmu nadzemnog dijela stabla do 7 cm

12.5 17.5 22.5 27.5 32.5 37.5 42.5 47.5 52.50

20

40

60

80

100

120

140

32.523.0 18.3 15.5 13.7 12.5 11.6 11.0 10.5

Sitna granjevina (< 7 cm) Otpad Prostorno drvo Tehnička oblovina

Debljinski stupanj, cm

Udi

o u

brut

o ob

ujm

u do

7 c

m, %

1.2 Nusproizvodi i ostaci od industrije obrade drva

1.2.1 Kemijski neobrađeni ostaci drva 1.2.1.1 Bez kore, širokolisno drveće

1.2.1.2 Bez kore, crnogorica1.2.1.3 S korom, širokolisno drveće

1.2.1.4 S korom, crnogorica1.2.1.5 Kora (od industrijskih postupaka)a

1.2.2 Kemijski obrađeni ostaci drva, vlakna i sastojci drva

1.2.2.1 Bez kore1.2.2.2 S korom1.2.2.3 Kora (od industrijskih postupaka)a

1.2.2.4 Vlakna i sastojci drva1.2.3 Umjetne i prirodne mješavine

1.3 Prethodno korišteno drvo 1.3.1 Kemijski neobrađeno drvo 1.3.1.1 Bez kore1.3.1.2 S korom1.3.1.3 Koraa

1.3.2 Kemijski obrađeno drvo 1.3.2.1 Bez kore1.3.2.2 S korom1.3.2.3 Koraa

1.3.3 Umjetne i prirodne mješavine1.4 Umjetne i prirodne mješavine

• HRN EN 14961-1:2010 Čvrsta biogoriva • – Specifikacije goriva i klase- -Prvi dio: Opći zahtjevi

2.1 Travnata biomasa iz poljoprivrede i hortikulture

2.1.1 Zrnati usjevi 2.1.1.1 Cijela biljka2.1.1.2 Dijelovi sijena2.1.1.3 Zrnje ili sjemenje2.1.1.4 Ljuske ili ovojnice2.1.1.5 Umjetne i prirodne mješavine

2.1.2 Trave 2.1.2.1 Cijela biljka2.1.2.2 Dijelovi sijena2.1.2.3 Sjemenje2.1.2.4 Ovojnice2.1.2.5 Umjetne i prirodne mješavine

2.1.3 Usjevi 2.1.3.1 Cijela biljka2.1.3.2 Stabljike i listovi2.1.3.3 Sjemenje2.1.3.4 Ljuske ili ovojnice2.1.3.5 Umjetne i prirodne mješavine

2.1.4 Korjenasti usjevi 2.1.4.1 Cijela biljka2.1.4.2 Stabljike i listovi2.1.4.3 Korijen2.1.4.4 Umjetne i prirodne mješavine

2.1.5 Usjevi mahunarki 2.1.5.1 Cijela biljka2.1.5.2 Stabljike i listovi2.1.5.3 Plod2.1.5.4 Čahure2.1.5.5 Umjetne i prirodne mješavine

2.1.6 Cvijeće 2.1.6.1 Cijela biljka2.1.6.2 Stabljike i listovi2.1.6.3 Sjemenje2.1.6.4 Umjetne i prirodne mješavine

2.1.7 Odvojena travnata biomasa iz vrtova, parkova, od održavanja cesta, vinograda i voćnjaka2.1.8 Umjetne i prirodne mješavine



2.2 Nusproizvodi i ostaci od industrije prerade travnate mase

2.2.1 Kemijski neobrađeni ostaci travnate mase

2.2.1.1 Zrnati usjevi i trave

2.2.1.2 Usjevi uljnog sjemena

2.2.1.3 Korjenasti usjevi

2.2.1.4 Usjevi mahunarki

2.2.1.5 Cvijeće

2.2.1.6 Umjetne i prirodne mješavine

2.2.2 Kemijski obrađeni ostaci travnate mase 2.2.2.1 Zrnati usjevi i trave

2.2.2.2 Usjevi uljnog sjemena

2.2.2.3 Korjenasti usjevi

2.2.2.4 Usjevi mahunarki

2.2.2.5 Cvijeće

2.2.2.6 Umjetne i prirodne mješavine

2.2.3 Umjetne i prirodne mješavine

2.3 Umjetne i prirodne mješavine

3.1 Voće iz voćnjaka i iz hortikulture 3.1.1 Bobice 3.1.1.1 Cijele bobice

3.1.1.2 Meso3.1.1.3 Sjemenje3.1.1.4 Umjetne i prirodne mješavine

3.1.2 Voće s košticama/jezgrom 3.1.2.1 Cijele bobice3.1.2.2 Meso3.1.2.3 Sjemenje3.1.2.4 Umjetne i prirodne mješavine

3.1.3 Orasi i žirevi 3.1.3.1 Cijeli orasi3.1.3.2 Ovojnice/ljuske3.1.3.3 Jezgre3.1.3.4 Umjetne i prirodne mješavine

3.1.4 Umjetne i prirodne mješavine3.2 Nusproizvodi i ostaci od industrije prerade voća

3.2.1 Kemijski neobrađeni ostaci voća 3.2.1.1 Bobice

3.2.1.2 Voće s košticama/jezgrom3.2.1.3 Orasi i žirevi3.2.1.4 Sirovi ostaci maslina3.2.1.5 Umjetne i prirodne mješavine

3.2.2 Kemijski obrađeni ostaci voća 3.2.2.1 Bobice

3.2.2.2 Voće s košticama/jezgrom3.2.2.3 Orasi i žirevi3.2.2.4 Sušeni ostaci maslina3.2.2.5 Umjetne i prirodne mješavine

3.2.3 Umjetne i prirodne mješavine

3.3 Umjetne i prirodne mješavine4. Umjetne i prirodne mješavine4.1 Umjetne mješavine4.2 Prirodne mješavine


Naziv goriva Tipična veličina čestice Uobičajena metoda pripreme

Briketi Ø > 25 mm Mehanička kompresijaPeleti Ø < 25 mm Mehanička kompresija

Gorivo u prahu < 1 mm MljevenjePiljevina 1 mm do 5 mm Rezanje oštrim alatima

Sječka, iver 5 mm do 100 mm Rezanje oštrim alatimaGrubi iver Različito Lomljenje tupim alatimaCjepanice 100 mm do 1000 mm Rezanje oštrim alatimaCijelo drvo > 500 mm Rezanje oštrim alatima

Male bale slame Velike bale slame

Okrugle bale slame

0,1 m3 3,7 m3 2,1 m3

Stisnute i povezane u četverokute Stisnute i povezane u četverokute Stisnute i

povezane u cilindre

Svežnjevi Različito Polegnuti u dužinu i povezani

Kora RazličitoOstatak odkoravanja stabala

Može biti isjeckana ili neSjeckana slama 10 mm do 200 mm Sjeckano tijekom sječe

Zrno ili sjeme Različito Nema pripreme ni sušenjaLjuske i koštice voća 5 mm do 15 mm Nema pripreme

Pogača od vlakana Različito Pripremljeno od vlaknastog otpada isušivanjem

NEKI TRŽIŠNI OBLICI ČVRSTIH BIOGORIVA


Šumska biomasa – novi oblici šumskih proizvoda

METODE MJERENJA NADZEMNE BIOMASE STABLA

• Metoda sekcioniranja - mjerenje deblovine do 3 cm promjera s korom, utvrđen je obujma s korom i bez kore

• Vaganjem je određena masa grana i ovrška

• Uzorci za laboratorijsku analizu -Na svakom stablu su uzeti reprezentativni uzorci (kolutovi) debla i grana za određivanje postotnog udjela vlage, -Posebno su uzimani uzorci grana i izbojaka uz prethodno utvrđivanje međusobnog masenog odnosa,

• Gravimetrijskom analizom utvrđeni su postotni udjeli vlage uzoraka

KONTROLA KAKVOĆE ŠUMSKE BIOMASEOSNIVANJE I IZGLED LABORATORIJA ZA ŠUMSKU BIOMASU

Središnja prostorija laboratorija

Prostorija za čuvanje uzoraka

Prostorije za pripremu uzoraka

Početak izgradnje laboratorija-krajem 2007. – osnivanje –službeno-15.09.2011.

UZORKOVANJE

• HRN EN 14778:2011 Čvrsta biogoriva – Uzorkovanje

• HRN EN 14780:2011 Čvrsta biogoriva – Metode pripreme uzoraka

MJERENJE VLAGE I UZORKOVANJE SIROVINE NA TERENU

Uzimanje uzorakaUzorci se uzimaju od svake pošiljke na reprezentativan način. Uzorci piljevine uzimaju motornom pilom, barem 10 komada drva uzetog s kamiona ili 15 komada uzetih s vagona. Rez se napravi motornom pilom i treba ići do polovice promjera trupca do srži i uzorci se uzimaju na udaljenosti od barem 25 cm od kraja trupca. Piljevina iz jedne pošiljke se miješaju zajedno i stavljaju u odgovarajuću transportnu ambalažu kako bi se spriječilo isušivanje piljevine. Ambalaža bi trebala biti označena identifikacijskim brojevima.

UDIO VLAGE/VODE

• HRN EN 14774-1:2010 Čvrsta biogoriva – Metode određivanja udjela vlage – Metoda sušionika – Prvi dio: Ukupna vlaga – Referentna metoda

• HRN EN 14774-2:2010 Čvrsta biogoriva – Metode određivanja udjela vlage – Metoda sušionika – Drugi dio: Ukupna vlaga – Pojednostavljena metoda

• HRN EN 14774-3:2010 Čvrsta biogoriva – Metode određivanja udjela vlage – Metoda sušionika – Treći dio: Vlaga u uzorku za generalne analize

UDIO VLAGE (VODE) U DRVU za energiju

• Udio vlage izračunat na bazi svježeg drva (Moistre on wet basis - M, Wassergehalt - w)o izražava masu prisutne vodu u odnosu na

masu svježeg drvao koristi se u trgovini drvnim

energentom

Vlaga, M (w-% dobivenog) - Analiza u skladu s normom HRN EN 14774-1, 14774-2

Razredi: M10, M15, M20, M25, M30, M35, M40, M45, M50, M55, M55+ (navesti maksimalnu vrijednost)

• HRN EN 15149-1:2010 Čvrsta biogoriva – Metode određivanja granulometrijskog sastava – Prvi dio: Metoda oscilacijskog prosijavanja upotrebom sita promjera 1 mm i više

• HRN EN 15149-2:2010 Čvrsta biogoriva – Metode određivanja granulometrijskog sastava – Drugi dio: Metoda vibracijskog prosijavanja upotrebom sita promjera 3,15 mm i manje

GRANULOMETRIJSKE ANALIZE

3.15 mm 8 mm 16 mm45 mm

63 mm

Veličina čestica drvne sječke P16

Presjek površine čestice veće od <1 cm2 biti će prevelik za P16

Dimenzije HRN EN 15149-1KlasaP

Minimalno 75 w-% u glavnom dijelu, mma

Fini dijelovi, w-% (postotak težine) (<3,15 mm)

Grubi dijelovi (w-%) maksimalna duljina materijala, mm, maksimalna površina poprečnog presjeka (cm2)

P16A

P16B

3,15 ≤ P ≤ 16 mm

3,15 ≤ P ≤ 16 mm

≤ 12%

≤ 12%

≤ 3% > 16 mm i svi < 31,5 mmPovršina poprečnog presjeka prevelikih komada < 1 cm2

≤ 3% > 45 mm i svi < 120 mmPovršina poprečnog presjeka prevelikih komada < 1 cm2

P31,5 8 ≤ P ≤ 31,5 mm ≤ 8% ≤ 6% > 45 mm i svi < 120 mmPovršina poprečnog presjeka prevelikih komada < 2 cm2

P45A 8 ≤ P ≤ 45 mm ≤ 8% ≤ 6% > 63 mm i maksimalno 3,5% > 100 mm i svi < 120 mmPovršina poprečnog presjeka prevelikih komada < 5 cm2

a Numeričke vrijednosti (klasa P) za dimenzije odnose se na veličinu materijala (najmanje 75 w-%), koji prolazi kroz navedenu okruglu rupu veličine sita.

Veličina komada drvnih sječki prema HRN EN 15149-1

w-% -postotak težine određene frakcije

NORMATIVNASVOJSTVA

Klasa svojstavaAnalitička metoda Jedinica A1 A2 B1 B2

Izvor i podrijetloHRN EN 14961-1

1.1.1 Cijela stabla bez korijenjaa

1.1.3 Drvo očišćeno od sitnih grana

1.2.1 Ostaci kemijski neobrađenog drva

1.1.4.3 Ostaci od sječe i izrade, skladišteno širokolisno drveće

1.1.1 Cijela stabla bez korijenjaa

1.1.3 Drvo očišćeno od sitnih grana


1.1.4.3 Ostaci od sječe i izrade, skladišteno širokolisno drveće

1.1 Drvo iz šuma i nasada i drugo netaknuto drvob


1.2 Nusproizvodi i ostaci od drvoprerađivačke

industrije1.3 Prethodno korišteno

drvo

Veličina komada, P, EN 15149-1 Mm Odabrati iz tablice 1 Odabrati iz tablice 1 Odabrati iz tablice 1Vlaga, Mc

EN 14774-1EN 14774-2

w-% M10≤10M25≤25

M35≤35 Treba specificirati

Pepeo, AEN 14775

w-% suh A1.0≤1,0 A1.5≤1,5 A3.0≤3,0

Neto kalorična vrijednost, dostavljenog, QEN 14918

MJ/kg ili kWh/kg

Q13.0≥13,0 iliQ3.6≥3,6

Q11.0≥11,0 iliQ3.1≥3,1

Treba specificirati

Nasipna gustoća, BD, dostavljenogd

EN 15103kg/m3

nekompaktnog

BD150≥150BD200≥200

BD150≥150BD200≥200

Treba specificirati

Dušik, NEN 15104

w-% suh - - N1.0≤1,0

Sumpor, SEN 15289

w-% suh - - S1.0≤1,0

Klor, ClEN 15289

w-% suh - - Cl10.05≤0,05

Arsen, AsEN 15297

mg/kg suh - - <1

Kadmij, CdEN 15297

mg/kg suh - - ≤2,0

Krom, CrEN 15297

mg/kg suh - - ≤10

Bakar, CuEN 15297

mg/kg suh - - ≤10

Olovo, PbEN 15297

mg/kg suh - - ≤10

Živa, HgEN 15297

mg/kg suh - - ≤0,1

Nikal, NiEN 15297

mg/kg suh - - ≤10

Cink, ZnEN 15297

mg/kg suh - - ≤100

• HRN EN 14961-4:2011 Čvrsta biogoriva – Specifikacije goriva i klase- -Četvrti dio: Drvna sječka za ne-industrijsku uporabu,

Drvna sječka za ne-industrijsku uporabu

a Isključujući klasu 1.1.1.3 Guštare kratke ophodnje, u slučaju sumnje na zatrovanje tla ili ukoliko je sadnja korištena namjenski za odvajanje kemikalija ili drvne biomase, pognojena muljem komunalnih otpadnih voda (nastalim pročišćavanjem otpadnih voda ili kemijskom obradom).b Isključujući klase 1.1.5 Panjevi/korijenje i 1.1.6 Korac Stvarna klasa svojstava za udio vlage mora biti navedena. Za umjetno sušene drvne sječke klasa vlage je M10.d Stvarna klasa svojstava za nasipnu gustoću mora biti navedena. Nasipna je gustoća niža za crnogorična (BD150) nego za bjelogorična stabla (BD200). Vidjeti informativni Prilog A.

Omjer nasipnih gustoća kod različitih udjela vlage drvne sječeUdio vlage u mokroj osnovi w-% 8 to 18 18 to 25 25 to 35 35 to 45

Nasipna gustoća za crnogorične vrste

kg/m3

nasipni volumen

160 to 180 180 to 200 200 to 225 225 to 270

Klasa svojstva

BD150 BD150 BD200 BD200

Nasipna gustoća za bjelogorične vrstekg/m3

kg/m3

nasipni volumen

225 to 250 250 to 280 280 to 320 320 to 380

Klasa svojstva

BD200 BD200 BD200 BD200

NAPOMENA 1 m3 obloga drva je u prosjeku od 2,5 do 3,0 m3

nasipna drvne sječke.

• HRN EN 15103:2010 Čvrsta biogoriva – Određivanje nasipne gustoće

NASIPNA GUSTOĆA

•HRN EN 14961-5:2011 Čvrsta biogoriva – Specifikacije goriva i klase- -Peti dio: Ogrjevno drvo za ne-industrijsku uporabu,

P200-P200P250P330P500P1000P1000+

M20 M30 M40 M65

* 20 %* 30 %* 40 %* 65 %

Glavna tablicaPorijeklo:Prema tablici 1.Tržišni oblikDimenzije (mm)Drvena biomasa (1.1) CjepanicaDužina (L) i promjer (D) (maksimalni promjer pojedinog komada)

L < 200 mm i D < 20 drvo za paljenjeL = 200 mm ± 20 mm i 40 mm ≤ D ≤ 150 mmL = 250 mm ± 20 mm i 40 mm ≤ D ≤ 150 mmL = 330 mm ± 20 mm i 40 mm ≤ D ≤ 160 mmL = 500 mm ± 40 mm i 60 mm ≤ D ≤ 250 mmL = 1 000 mm ± 50 mm i 60 mm ≤ D ≤ 350 mmL > 1 000 mm utvrditi stvarnu vrijednost i promjer

DrvoTreba utvrditi koristi li se bjelogorica, crnogorica ili mješovito drvo .energetska gustoća, Ear (kWh/m3 rasuto ili naslagano)Preporučuje se specificirati prilikom prodaje na malo.

Sadržaj vlage (w-% kako je primljeno)Cjepanica spremna za peć Dozrela u skladištuDozrela u šumiSvježa, nakon sječe u šumi

• HRN EN 14918:2010 Čvrsta biogoriva – Određivanje ogrjevne vrijednosti

Navesti najnižu vrijednost

Tipične vrijednosti za neto kaloričnu vrijednost drva bez kore (suha osnova) treba biti oko 19,1 MJ/kg.

Razlozi nižih vrijednosti mogu biti:Visok udio vlageVisok udio pepela Udio zapaljivih materijala s nižom

kaloričnom vrijednošću (npr. adhezivi)

Razlozi visokih vrijednosti mogu biti:Udio zapaljivih materijala s višom

kaloričnom vrijednošću od drveta (npr. smola, plastika, biljna ili mineralna ulja)

Neto kalorična vrijednost, Q (MJ/kg ili kWh/kg dostavljenog)

A1: Q13.0 ili Q3.6

- Analiza u skladu s normom HRN EN 14918

A2: Q11.0 ili Q3.1

B1, B2: navesti

UDIO PEPELA• HRN EN 14775:2010 Čvrsta biogoriva – Metoda određivanja udjela

pepelaPepeo, A (w-% suhe osnove) HRN EN 14775A0.5 ≤ 0,5%A0.7 ≤ 0,7%A1.0 ≤ 1,0%A1.5 ≤ 1,5%A2.0 ≤ 2,0%A3.0 ≤ 3,0%A5.0 ≤ 5,0%A7.0 ≤ 7,0%A10.0 ≤ 10,0%A10.0+ > 10,0% (najviša vrijednost koja se može

navesti)

Tipične vrijednosti za sadržaj pepela u čistom drvetu bez kore trebale bi biti ispod 0,7 %. Razlozi viših vrijednosti mogu biti:•Kontaminacija zemljom/pijeskom•Viši udio kore •Anorganski aditivi•Kemijska obrada poput boje/zaštiteProblemi s pepelom: Odlaganje, rizik od stvaranja šljake

Anex B.1 (HRN EN 14961-1)Tipične vrijednosti a za drvne materijale, sa ili bez manje količine kore, lišća i iglica

Parametar Jedinica Crnogorično drvo(1.1.2.2 i 1.2.1.1)

Bjelogorično drvo(1.1.2.1 i 1.2.1.1)

Tipična vrijednost Tipična varijacija Tipična vrijednost Tipična varijacijaPepeo % w/w d 0,3 0,2 do 0,5 0,3 0,2 do 0,5

Bruto kalorijskaVrijed. qV,gr,daf

MJ/kg daf 20,5 20,2 do 20,8 20,2 19,5 do 20,4

Neto kalorifijskaVrijed. qp,net,daf

MJ/kg daf 19,2 18,8 do 19,8 19,0 18,5 do 19,2

Ugljik, C w-% daf 51 47 do 54 49 48 do 52Vodik, H w-% daf 6,3 5,6 do 7,0 6,2 5,9 do 6,5Kisik, O w-% daf 42 40 do 44 44 41 do 45Dušik, N w-% daf 0,1 < 0,1 do 0,5 0,1 <0,1 do 0,5

Sumpor, S w-% daf 0,02 < 0,01 do 0,05 0,02 < 0,01 do 0,05Klor, Cl w-% daf 0,01 < 0,01 do 0,03 0,01 < 0,01 do 0,03Fluor, F w-% daf < 0,000 5 < 0,000 5 < 0,000 5 < 0,000 5

Al mg/kg d 100 30 do 400 20 < 10 do 50Ca mg/kg d 900 500 do 1 000 1 200 800 do 20 000Fe mg/kg d 25 10 do 100 25 10 do 100K mg/kg d 400 200 do 500 800 500 do 1 500

Mg mg/kg d 150 100 do 200 200 100 do 400Mn mg/kg d 147 83Na mg/kg d 20 10 do 50 50 10 do 200P mg/kg d 60 50 do 100 100 50 do 200Si mg/kg d 150 100 do 200 150 100 do 200Ti mg/kg d < 20 <20 <20 <20As mg/kg d < 0,1 < 0,1 do 1,0 < 0,1 < 0,1 do 1,0Cd mg/kg d 0,10 < 0,05 do 0,50 0,10 < 0,05 do 0,50Cr mg/kg d 1,0 0,2 do 10,0 1,0 0,2 do 10,0Cu mg/kg d 2,0 0,5 do 10,0 2,0 0,5 do 10,0Hg mg/kg d 0,02 < 0,02 do 0,05 0,02 < 0,02 do 0,05Ni mg/kg d 0,5 < 0,1 do 10,0 0,5 < 0,1 do 10,0Pb mg/kg d 2,0 < 0,5 do 10,0 2,0 < 0,5 do 10,0V mg/kg d < 2 < 2 < 2 < 2Zn mg/kg d 10 5 do 100 10 5 do 100

a Podaci su dobiveni iz kombinacija švedskih, finskih, danskih, nizozemskih i njemačkih istraživanja. Vrijednosti su iznijete sa svrhom opisivanja svojstava koja se mogu očekivati u Europi općenito.

Deklaracija proizvoda – drvne sječkeDobavljač Hrvatske šume, UŠP Vinkovci

Šumarija Norma osiguranja kvalitete HRN EN 15234-1Država porijekla (lokacija) Hrvatska, VinkovciOblik kojim se trguje Drvne sječkeNormativna svojstva – HRN EN 14961-1Porijeklo Mješavina drva očišćenog od manjih grana

od bjelogoričnih i crnogoričnih stabala (1.1.3.1, 1.1.3.2)

Veličina materijala, P, mm P45BUdio vlage, M, w-% M35Udio pepela, w-% suhe tvari A1.5Informativna svojstva – EN 14961-1Neto kalorična vrijednost dostavljenog, Q, MJ/kg (najniža vrijednost)

Q11.5

Prosječna gustoća, BD, kg/m3 BD200Kemijski obrađeno Ne

Deklaracija proizvoda – drvne sječke

• HRN EN 14961-2:2011 Solid biofuels -- Fuel specifications and classes -- Part 2: Wood pellets for non-industrial use (EN 14961-2:2011) Čvrsta biogoriva – Specifikacije goriva i klase- -Drugi dio: Drvni pelet za ne-industrijsku uporabu,

• HRN EN 14961-3:2011 Solid biofuels -- Fuel specifications and classes -- Part 3: Wood briquettes for non-industrial use (EN 14961-3:2011) Čvrsta biogoriva – Specifikacije goriva i klase- -Treći dio: Drvni briketi za ne-industrijsku uporabu,

PELETI I BRIKETI

nkHRN EN 15150: Čvrsta biogoriva – Metode određivanja gustoće čestica

HVALA NA PAŽNJI

ŠUMARSKI FAKULTET SVEUČILIŠTA U ZAGREBUZAVOD ZA ŠUMARSKE TEHNIKE I TEHNOLOGIJE

[email protected]

Documents

Izv . prof . dr . sc . Željko Zečić