nrc.n ex td i n s d ag 22 maart 2016

H OAX

Met nepnieuws isgeld te verdienen

PAGINA 6

JOËL DICKER

‘Een boek kan jege n e z e n’PAGINA 8

L I L’ KLEINE

Het optreden van eengisse kermisjongen

PAGINA 11

LaatbeugelaarsJe bent nooit te oud vooreen beter gebit

ETEN

Weg met het vinkjevoor gezonde voeding

PAGINA 5

nrc.n ex tdinsdag 22 maart 2016

FOTO

MERLIJN

DOOMERNIK

2 3nrc.n ex tD I N S DAG 22 MAART 2 0 16.ge b it 2

Klojo

De laatste tijd gaan er steeds meer oudersdood. Een vriend die afgelopen jaar zijnvader (nog geen zestig) verloor, is nogsteeds totaal van slag. „Soms, als ik drink,sms ik hem zelfs nog.”Ik houd mijn hart vast. Mijn eigen vader is

79 en gaat tot dusver vrij goed mee. Hij sport drie keerper week en een levenslang dieet, bestaande uit noten,vis, whisky en sigaretten, lijkt hem tot dusver niet echtte hebben beschadigd. Oké, hij ziet er inmiddels zo ver-weerd uit als Gandalf die in een bak met zoutzuur isgevallen, maar hij doet het nog steeds.Ik weet dat ik me gelukkig mag prijzen met zo’n kernge-zonde verwekker (nu ik dit schrijf, klop ik het ook met-een af, je weet nooit zeker welke ziektes sluimeren in hetDNA van de mensen van wie je houdt), maar ik ben mijnhele leven bang geweest hem jong te verliezen. Ik was opde basisschool de enige die meer dan 45 jaar scheeldemet haar vader (er liep nog een jongetje rond wiens moe-der 42 jaar ouder was dan hij, maar hij wilde liever nietover sterfelijkheid praten, hij had ook al het syndroomvan Down). Mijn slaapkamer lag naast de badkamer enals ik ’s avonds mijn vader zijn kunstgebit hoordeschoonmaken (hij bezocht pas op zijn 22ste voor heteerst een tandarts), snikte ik mijn kussen vol. Nu leeft hij

nog, dacht ik, maar hij kan elkmoment de pijp uitgaan, en dan isde tijd op, heb ik niet voldoendelaten zien dat ik een goed kind was.Maar mijn vader lijkt (afklop,afklop) niet kapot te krijgen. Somskomt hij onder het bloed thuis.Wilde hij met de fiets van eenstoepje af waardoor hij over hetstuur kukelde en op het asfaltbelandde en er vervolgens een tan-dem over hem heen reed. Normale

mensen zouden dan op zijn leeftijd toch wel een enkeltjePetrus krijgen, maar mijn vader moest slechts een teta-nusprik en stond de dag daarop weer vrolijk hout te hak-ken in de achtertuin.Deze week ben ik een paar dagen bij mijn ouders. Nogsteeds ga ik eerder naar bed dan mijn vader.„Welterusten pa”, zei ik gisteravond tegen hem.„We zien elkaar morgen”, zei hij.„Ja, als je dan nog leeft”, antwoordde ik.„We kijken morgen in ieder geval naar elkaar”, grijnsdemijn vader, waarop ik „Gdvrdmm, klojo!” zei, en hij kei-hard begon te lachen.Daar heb ik vannacht weer een paar uur van wakkergelegen. Wat als dit de laatste woorden zijn die ik tegenhem heb gezegd. Echt iets voor hem, om juist dan doodte gaan.

Ellen Deckwitz schrijft op deze plek een wisselcolumn metMarcel van Roosmalen.

Ik was de enigedie 45 jaarscheelde methaar vader BEUGEL Breeduit lachen voor

de foto. Er zijn volwassenendie dat nooit doen, uit schaamte

voor hun gebit. Vier volwassenbeugelaars over hun gedeeldesmart. ‘In de wachtkamer was

ik een soort fossiel.’Door Gretha Pama

Fo t o’sMerlijn Doomernik ‘Als er foto’swe rd e nge m a a k tzei ik: laatmij datmaar doen’

A ls je er zelf één draagt zie je zeopeens steeds vaker: b e u ge l sbij volwassenen. Komt hetdoordat je er op gaat letten? Ofis het een kleine trend? En is datdan ook de reden dat het zich

verspreidt: als zij het durft, durf ik het ook?Bij Geertje van der Laan (62) ging het inder-

daad zo. Haar zus, vier jaar ouder, kreeg eenpaar jaar geleden een beugel. „Toen dacht ik: ikga het de tandarts toch nog een keer vragen.”Dat had ze vanwege haar overbeet („Je kon ereen duim tussen steken”) eerder ook al eensgedaan maar ja, dat was dertig jaar geleden.Een kaakoperatie, had hij toen gezegd. „Nou, ikherinnerde me van vroeger in het dorp eenvrouw bij wie de kaken op elkaar waren ge-naaid. Dat wou ik dus niet.” Deze keer zei detandarts: ze kunnen meer dan vroeger, ga an-ders eens langs bij een orthodontist.

Een kaakoperatie werd het niet. Wel zijn ertwee kiezen getrokken, om meer ruimte in debovenkaak te maken. Ook kreeg ze naast haarslotjesbeugel een tijd een plaatje tegen haar ge-hemelte en moest ze ’s nachts een buiten-boordbeugel dragen. Maar nog even en ze is ervanaf, na twee jaar beugelen. Een vriendin vanhaar gaat het nu ook doen. „Die zegt: ik heb bij

jou gezien hoe mooi het wordt.”Geertje van der Laan is een van de patiënten

van orthodontist Christo Boxum in Heeren-veen. Net als Anita Lenos-Kooi (45) en MaritSteenland (32). Van Anita heeft hij een dubbel-foto in zijn kantoor hangen: voor de behande-ling en erna. Ze viel in de tijd dat ze een beugeldroeg dertig kilo af, overigens om andere rede-nen. Het lijken twee verschillende vrouwen.Marit Steenland is verloskundige. Ze had eenbeugel toen ze twaalf was, maar op haar twin-tigste begonnen haar tanden weer te bewegen.

Ziet Christo Boxum een trend? Hij ziet wel dit:„Moeders komen hier met hun eerste kind, danmet hun tweede en daarna, tussen kind twee enkind drie, komen ze voor zichzelf. Ze zijn eenjaar of veertig, vijfenveertig, gaan wat vakernaar de kapper, komen eens bij de schoonheids-specialiste en denken: mijn tanden gaan schui-ve n .” Dat schuiven gebeurt bij iedereen, maar bijsommigen meer dan bij anderen. „En dan den-ken ze: moet ik daar niet wat aan laten doen?”

Christo Boxum heeft ook mannen in zijn prak-tijk, maar minder, en van hen wilde niemand opde foto voor dit artikel. Robert Roosenstein (47)wel. Hij is producer van tv-commercials enwoont in Amsterdam. Waarom hij een beugelnam? „Mijn tanden stonden scheef en daardoor

kon ik ze lastig schoonhouden. De tandarts zei:als je ze nog wilt redden, is dit het moment.”

Dus dat zijn redenen waarom volwasseneneen beugel nemen: omdat het mooier kan, om-dat ze een probleem hebben, omdat ze hun ei-gen tanden willen behouden.

Christo Boxum is bestuurslid van de Neder-landse Vereniging van Orthodontisten. Hij zalniet zomaar zeggen dat er een trend is, als de cij-fers dat niet ook aangeven. Een toename ondervolwassenen, zegt hij, is inderdaad „een beetje”te zien in de cijfers van de Nederlandse Vereni-ging van Orthodontisten. Zo’n 10 procent van depatiënten is ouder dan 18 jaar. „Het percentage isredelijk stabiel, maar de laatste drie jaar was hetin mijn praktijk bijvoorbeeld al twaalf procent.”

Zelf werft Christo Boxum op zijn site nietvoor volwassen patiënten: ze kosten meer tijd,omdat er meer moet gebeuren en omdat zemeer aandacht vragen (Geertje van der Laan:„Je geeft wat meer weerwoord hè, als volwas-s e n e”). En ze komen toch wel, is zijn ervaring.

Dit is wat (bijna) al die volwassenen met eenbeugel met elkaar delen:

De jarenlange aarzelingAnita Lenos-Kooi: „Het was duur. En ik dachtook: moet ik het nog willen, op mijn leeftijd?”

Maar haar tanden bleven bewegen, op hetlaatst beten haar ondertanden in het tandvleesachter haar boventanden. Na drie, vier jaarwachten was het zo erg geworden dat ze eenmedische indicatie en dus vergoeding kreeg.„Toch ben ik pas echt over de streep getrokkendoor een collega die een beugel had.”

Marit Steenland ging overstag na de geboortevan haar eerste kind. „Ik stoorde me er al jarenaan, maar anderen zagen het niet, zeiden ze.En ik zag er ook tegenop. Maar na de geboortevan mijn zoontje dacht ik: als ik van een kindkan bevallen dan kan ik dit ook.”

Robert Roosenstein aarzelde niet: „Toen detandarts zei dat dit het moment was, ben ikmeteen naar de orthodontist gegaan. Ik waswel nieuwsgierig. En ik vond het best stoer.”

De foto’s waarop je nooit lachteGeertje van der Laan: „Ik zorgde dat ik altijdeen beetje achteraan stond. Dat je me niet goedzag. En als ik dan toch lachte, hield ik een handvoor mijn mond. Ook als ik niet op de foto gingt ro u we n s .” Anita Lenos-Kooi: „Ik ging steedsminder lachen. Als er foto’s werden gemaaktzei ik: laat mij dat maar doen. Dan hoefde ik erniet op. Alleen op mijn trouwfoto zie je me vol-uit lachen.” Marit Steenland lachte wel op

EindelijkMarit Steenland (32): „Ik zag ertegenop. Maar ik dacht, als ik van een kind kan bevallen dan kan ik dit ook.” Robert Roosenstein (47): „Ze noemden me ‘scheeftand’. Het was gewoon mijn bekkie, het hoorde bij mijn identiteit.” Anita Lenos-Kooi (45): „Alleen op mijn trouwfoto zag je me voluit lachen.”

uitgebeugeld

Elle

n

4 5nrc.n ex tD I N S DAG 22 MAART 2 0 16.ge b it 2 .l o go 2

‘Ik ben nietzo bezig methet verschil.Mijn vrouwziet het wel’

●1 Waar staan de Vinkjes eigenlijkvoor ?

Voedingsmiddelen die minder suiker, zout,verzadigd vet en calorieën bevatten dan ver-gelijkbare producten, kunnen in aanmerkingkomen voor een Vinkje. Het logo geeft aandat het product een gezonde keuze is binnendie groep. Zo zou de kaas met het minstezout een Vinkje kunnen krijgen.Er zijn twee Vinkjes: een Vinkje met eengroene cirkel en een vinkje met een blauwecirkel. Het groene Vinkje staat voor een‘gezondere keuze’ en is te vinden op produc-ten die voorkomen in de Schijf van Vijf. Hetblauwe Vinkje, de ‘bewuste keuze’, wordtgebruikt voor producten die buiten de schijfvallen. Dat kunnen soepen en sauzen zijn,maar ook frisdrank, chips en frituurvet.Een commissie van onafhankelijke weten-schappers bepaalt aan welke criteria produc-ten moeten voldoen om in aanmerking tekomen voor een Vinkje.

●2 Wie bedacht en beheertde Vinkjes?

In 2006 kwam de Nederlandse levensmid-delenindustrie met het ‘Ik kies bewust’-logo, dat inmiddels het Vinkje heet. Hetdoel: ‘De voedingsmiddelenbranche stimu-leren de kwaliteit van het aanbod te verbete-ren en mensen helpen kiezen voor verbe-terde producten.’ De Vinkjes staan nu opmeer dan 7.000 voedselproducten, aldus hetVoedingscentr um.De Stichting Ik Kies Bewust beheert het logoen wordt bestuurd door vertegenwoordigersuit de voedingsindustrie, onder andere vanUnilever, FrieslandCampina en Albert Heijn.Het Ministerie van Volksgezondheid onder-steunt het Vinkje. Ook het Voedingscentrumstaat achter het Vinkje, omdat het Vinkje nueenmaal het enige officiële logo voor gezon-dere voeding is.

●3 Waarom staan die vinkjesniet op alle voedingsmiddelen?

Niet alle gezonde of bewuste voedingsmid-delen in de winkel hebben een Vinkje,omdat niet alle producenten van levensmid-delen zich hebben aangesloten bij Ik KiesBewust. Producten zonder Vinkje kunnendus ook een ‘bewuste keuze’ zijn. Zo is hethuismerk van Albert Heijn aangesloten,maar Coca Cola niet. Daardoor heeft de colalight van Albert Heijn wel zo’n Vinkje, maarde lightversie van Coca Cola niet. Om de Vin-kjes te mogen gebruiken, is het niet genoegom aan de producteisen te voldoen. Voeds-

Vage vinkjesop voeding

9 0.0 0 0beugels

Een beugelbehan-deling bij een or-thodontist duurt2 à 3 jaar en kosttussen de 1.500en 2.500 euro.Tot 18 jaar wordt datvolledig vergoeddoor elke aanvullen-de tandartsverzeke-ring (dus niet uit deb a s i sve r ze ke r i n g ) .

Voor volwassenengelden andere,mindere vergoe-dingen, die per ver-ze ke r i n g s m a a t -schappij enormkunnen variëren(0 euro, 750 euro,80 procent vanmaximaal 2.000e u ro ) .

Z o’n 45 procentvan de Nederland-se kinderen krijgteen beugel.Va nde patiënten bijorthodontisten isongeveer 10 pro-cent volwassen,dus boven de 18.

Het totaal aantalaangebrachte beu-gels was 90.000in 2014, volgensde cijfers vande Vereniging vanOrthodontisten.Tandartsen zijnve ra n t w o o rd e l i j kvoor eenderde vanalle beugels.

fo to’s, maar daarna stoorde ze zich aan wat zezag: „Mensen willen na de bevalling altijd eenfoto van de baby en mij. Dan zei ik natuurlijk:oké, dat is goed. Maar als ik zo’n foto dan laterzag dacht ik: oh nee, die tanden.”

Opnieuw: Robert Roosenstein („Je weet, erzijn veel verschillen tussen mannen en vrou-we n”) kent deze terughoudendheid niet. „Nee,helemaal niet. Het hoorde bij mij, die schevetanden. Mijn vrienden noemden me ‘scheef-t a n d’. Het was gewoon mijn bekkie, het hoordebij mijn identiteit.” Toen hij eenmaal aan zijnbeugel was gewend, zat hij er tijdens vergade-ringen soms een beetje mee te spelen. „Met dieelastiekjes, gedachteloos. Doe dat nou maarniet, zeiden anderen dan.”

De wachtkamer vol pubersGeertje van der Laan: „De eerste keer dat ikkwam, dacht ik dat ze allemaal naar me keken.Zo van: komt daar nog iemand achteraan die bijhaar hoort? Maar ze zeggen niks hè, daar zijnhet pubers voor.” Robert Roosenstein: „Ik vondhet wel grappig. Je bent een icoon van een vo-rige generatie. Bijna een soort fossiel.”

Christo Boxum probeert de volwassenengelijktijdig in te plannen, zodat ze elkaar te-genkomen. Wat ook hielp, zegt Anita Lenos-Kooi: „Bij de receptie zat een vrouw met eenbeugel. Die zag je als eerste als je binnen-k w a m .”

Volwassenen zeggen er trouwens wel watover tegen je, ook buiten de wachtkamer. Beu-gelbekkie, noemen ze je, „maar dat is aardig be-doeld hoor” (Anita Lenos-Kooi). Vaker zeggenze: „Wat goed dat je dat nu nog doet.” Of, nog va-ker: „Een beugel, jij? Dat heb jij toch helemaalniet nodig?”

Een hele mond volBovenbeugel, onderbeugel, soms een plaatje inhet verhemelte, eventueel ’s nachts een buiten-boordbeugel (Marit Steenland: „Dat ik in dietijd weer zwanger ben geworden van onzetweede is eigenlijk een wonder, haha”), elas-tiekjes tussen bovenkaak en onderkaak.Geertje van der Laan: „Ja, het was wel veel.Maar het ergste was die buitenboordbeugel ’snachts. Dat je niet op je zij kon liggen. Of dat-iein je kussensloop ging haken.”

Anita Lenos-Kooi heeft een kaakoperatie ge-had: bij kinderen kan de kaakgroei nog wordenbeïnvloed, maar bij volwassenen niet. En haaronderkaak was te klein voor haar tanden enkiezen. „Ik zag er na die operatie uit alsof ereen bulldozer over me heen was gereden, hele-maal blauw en opgezwollen. Mijn man woubuiten niet naast me lopen, hij zei: dan denkenze dat ik je mishandel, haha. Er zitten nu opdrie plekken plaatjes in mijn onderkaak, daar-mee hebben ze hem verlengd.”

Met ragertjes naar het restaurantSpaghettisliertjes, rucolasteeltjes, restjes kaas,stukjes noot: het blijft allemaal haken of plak-ken in de slotjes of achter de draad die die slot-jes met elkaar verbindt. Sommige dingen eet jehelemaal niet meer als je een beugel draagt:drop, kauwgom. En liever ook geen harde din-gen zoals appels of stokbrood, want je tandenen kiezen zitten door het constante bewegenlosser dan anders. Anita Lenos-Kooi: „De eer-ste keer dat ik ermee ging eten in een restau-rant staken de steeltjes van de tuinkers allekanten op. Dat leer je dus wel af.”

Geertje van der Laan moest op Schiphol eenmes uit haar handtas halen. Een mes, me-

vrouw?! Ja, dat heeft ze dus bij zich om als zeonderweg een hard broodje koopt voor delunch, dat in stukken te snijden. En allemaalhebben ze ragertjes en een spiegeltje in huntas. Robert Roosensteins mondhygiëniste iseindelijk tevreden: „De beugel heeft me disci-pline bijgebracht.”

En, wat vind je ervan?Het rare is, de mensen in hun nabije omgevingzien wel verschil, maar omdat het zo lang duurten zo geleidelijk gaat zijn ze uiteindelijk nietecht verbaasd over het resultaat. Jaap, de manvan Geertje: „Ik zie het wel hoor, maar hier raakje ook weer aan gewend hè.” Geertje zelf: „Ikheb me afgevraagd of ik het weer zou doen, nuik weet wat er allemaal bij komt kijken. Er zijndagen dat ik denk: nee. Maar meestal denk ikvan wel. Ik ben blij met hoe het is geworden. Iklach weer zonder hand voor mijn mond. Vooraldenk ik: ik had het eerder moeten doen.”

Anita Lenos-Kooi, die na haar kaakoperatiedertig kilo afviel: „Hoe ik me kleed, hoe ik naarbuiten stap: het doet veel meer met je zelfver-trouwen dan je eerst denkt.” Haar beugel gingeruit in de week voordat ze haar 25-jarige jubi-leum in de bejaardenzorg vierde. „Ik lachte dehele dag, dat zie je ook op de foto’s .”

Robert Roosenstein viel acht kilo af door debeugel, „maar dat zit er al weer aan”. Zijn beu-gel ging er een half jaar geleden uit. „Ik ben erblij mee, maar ik ben niet zo bezig met het ver-schil. Mijn vrouw ziet het wel.”

Marit Steenland vroeg of haar beugel er eenpaar weken eerder uitkon dan gepland, nogvoor de geboorte van haar dochter. „Ik dacht,nu wil ik wel eens op de foto met een baby ter-wijl ik mooie tanden heb.”

Geertje van der Laan (62): „Je kon een duim tussen boven- en ondertanden steken.”

elfabrikanten moeten de Stichting IkKies Bewust betalen om het logo temogen gebruiken. Voor een klein bedrijf isdat jaarlijks 1.900 euro, een multinationalbetaalt bijna een ton, zo vermeldt de site vande stichting. Dat maakt het Vinkje waarde-loos, vindt de Consumentenbond. „Er zijn inde supermarkt duizenden producten zonderVinkje te vinden die net zo gezond – engezonder – zijn dan die met het Vinkje.”

●4 Wil de Consumentenbonddaarom van de Vinkjes af?

De Consumentenbond hield een enquêteonder duizend mensen en concludeert datze de Vinkjes wel herkennen, maar nietweten waarvoor ze precies staan. Vooral hetverschil tussen het groene en het blauwelogo bleek voor verwarring te zorgen. „Bijnade helft van het panel (45 procent) denkt dathet groene betekent dat een product gezondis en dat het blauwe aangeeft dat een voe-dingsmiddel duurzaam is.”Sommige producten zouden door de Vinkjesgezonder lijken dan ze eigenlijk zijn. Eenvoorbeeld: Chocomel. Daarvan staat eenmagere variant met een blauw Vinkje in deschappen, ook al zitten in één glas magerechocomel zes suikerklontjes – dat is volgensde Wereldgezondheidsorganisatie de maxi-male hoeveelheid suiker die je per dag intotaal mag binnenkrijgen.De Consumentenbond vraagt de minister deverlenging van de vinkjes op 1 mei tegen tehouden. Het Ministerie van Volksgezond-heid wilde niet reageren.

●5 Heeft de Consumentenbonddan een beter idee?

De bond zou liever de ‘ve r ke e r s l i c hte n’ opverpakkingen zien, die ook in Groot-Brittan-nië op bewerkte levensmiddelen staan. Dehoeveelheden zout, suiker en vet staan daarin kleur op de verpakking. Rode, gele engroene kleuren geven per categorie aan ofdat relatief veel of weinig is. Rood voor h i gh ,groen voor l ow. „Als levensmiddelenfabri-kanten écht begaan zijn met onze gezond-h e i d”, schrijft de Consumentenbond, „danzetten ze voortaan verkeerslichten op allebewerkte levensmiddelen.”Ik Kies Bewust „weet dat er verbeteringenaan het Vinkje en de communicatie mogelijkz i j n”, zegt een woordvoerder van de Stich-ting. Ze hebben al vaker commentaar gekre-gen. „Op 21 april wordt er een open debatge o rg a n i s e e rd”, zegt de woordvoerder. DeConsumentenbond is ook uitgenodigd.

VO E D I N G Waarom is cola lightvan AH een ‘bewuste keuze’ endie van Coca Cola niet? Omdat

de ‘v inkjes’ gekocht moeten wordendoor de producent. En wat ze

betekenen, weet bijna niemand. Stopermee, zegt de Consumentenbond.

Door Romy van der Poel