Upload
others
View
1
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
g]kfn ;/sf/
jg tyf e"–;+/If)f dGqfno
/fli^«o lgs'~h tyf jGohGt' ;+/If)f ljefu
lzjk'/L gfufh'{g /fli^«o lgs'~h sfof{no kfgLd'xfg, sf&df)*f}+
jflif{s k|ult k|ltj]bg 2069÷70
ii
विषय सूची १. परिचय.................................................................................................................. 1
१.१ पषृ्ठभूमी (General Background)...................................................................................................1
१.२ भौगोलिक अिस्थिती (Geographic Location)................................................................................. 2
१.३ जैविक विविधता (Biodiversity)....................................................................................................... 2
१.३.१ िन तिा िनथपती (Forest and Plant) ................................................................................... 2
१.३.२ िन्यजन्तु (Wildlife) .............................................................................................................. 4
१.४ जिश्रोत (Water resources)..........................................................................................................5
१.५ भौततक पूिााधाि (Infrastructure)..................................................................................................... 6
१.६ मगृ अनुसन्धान केन्र तिा कालिज पािन केन्र................................................................................. 7
१.७ तनकुञ्ज घोषणाका उद्देष्यहरू (Objectives of National Park Establishment).................................................. 8
२. िावषाक कायाक्रम प्रगती........................................................................................... 9
२.१ पूूँजीगत खचा अन्तगातका कायाक्रमहरू................................................................................................ 9
२.१.१ भौततक पूिााधाि तनमााण सुधाि .................................................................................................. 9
२.२ चािु खचा अन्तगातका कायाक्रमहरू................................................................................................... 10
२.२.१ संिक्षण लिक्षा कायाक्रम।जनचेतना अलभिदृ्दद्द ............................................................................... 10
२.२.२ िासथिान व्यिथिापन ........................................................................................................... 13
२.२.३ प्रजाती संिक्षण तिा अनुसन्धान .............................................................................................. 14
२.२.४ चोिी लिकाि तनयन्रण ............................................................................................................ 21
२.२.५ क्षमता विकास।दक्षता अलभिदृ्दद्द कायाक्रम ................................................................................... 22
२.२.६ संिक्षक्षत क्षेर व्यिथिापन ........................................................................................................ 22
२.२.७ छपाई तिा प्रकािन ............................................................................................................... 23
२.२.८ विविध ................................................................................................................................ 24
३. िाजश्ि संकिन.................................................................................................. 25
४. पयाटन................................................................................................................. 27
४.१ पयाटक आकषाणका थिानहरू...........................................................................................................27
४.२ प्रिेि िुल्क.................................................................................................................................. 27
४.३ पयाटक विििण.............................................................................................................................. .............28
४.४ विगत ५ िषाको पयाटक विििण.......................................................................................................30
५. अध्ययन अनुसन्धान।अध्ययन भ्रमण...................................................................... 32
६. मूद्दा सम्िन्धी विििण........................................................................................... 33
६.१ विगत आ.ि. देखखका मूद्दाहरू.......................................................................................................... 33
६.२ चािु आ.ि.मा दताा भएका मूद्दाहरू................................................................................................... 33
६.३ ठाडो िाििाही गरिएका मूद्दाहरू........................................................................................................ 33
७. विविध................................................................................................................. 34
७.१ िन्यजन्तुको उद्दाि.........................................................................................................................34
७.२ िन्यजन्तुको मतृ्यु......................................................................................................................... 35
७.३ अन्य गततविधध............................................................................................................................. 35
८. विBमान समथयाहरू.............................................................................................. 37
iii
८.१ कमाचािीको कमी........................................................................................................................... 37
८.२ श्रोतसाधन तिा पूिााधािको कमी..................................................................................................... 37
८.३ मगृ अनुसन्धान केन्र, गोदाििी...................................................................................................... 38
८.४ सुनौिो कालिज पािन केन्र, नागाजुान............................................................................................ 38
८.५ िन्यजन्तबाट हुने क्षततको क्षततपूती तिा िाहत................................................................................. 39
८.६ गणहरूसंगको समन्िय................................................................................................................... 39
८.७ स्ज.वि.स. तिा अन्य सिकािी तनकायबाट हुने विकास तनमााण कायाहरू................................................ 40
सन्दभा सामग्रीहरू...................................................................................................... 41
अनुसूचीहरू............................................................................................................... 42
अनुसूची १: लििपुिी नागाजुान िा.तन.मा पाईने थतनधािी जनाििहरू........................................................... 42
अनुसूची २ मगृ अनुसन्धान केन्र तिा कालिज पािन केन्रमा िहेका मगृ ि कालिजको सखं्या..................... 43
अनुसूची ३: लििपुिी नागाजुान िा.तन.को लििपुिी क्षरेबाट के.यु.के.एि.िे संकनग गने पानीको विििण........... 44
अनुसूची ४: लििपुिी नागाजुान िा.तन. कायााियमा यस आ.ि.मा दताा भएका उपभोक्ता समुहहरूको विििण..... 45
अनुसूची ५: लििपुिी नागाजुान िा.तन.मा अध्ययन अनुसन्धान गने व्यस्क्त तिा संथिाहरूको विििण............. 46
तालिकाहरूको सूची
तालिका 1 विगत आ.ि.मा मगृ अनुसन्धान केन्रमा िहेका मगृहरुको विििण ................................................................ 7
तालिका 2 आगिागीको विििण .............................................................................................................................. 14
तालिका 3 आसामी बाूँदि भेद्दटएका थिानहरू (DISTRIBUTION OF ASSAMESE MONKEY) ..........................17
तालिका 4 आसामी बाूँदि भेद्दटने सम्भावित थिानहरू (POTENTIAL SITES FOR ASSAMESE MONKEYS) ..17
तालिका 5 आसामी बाूँदिको सखं्या (DEMOGRAPHY OF ASSAMESE MONKEY IN SNNP) .........................17
तालिका 6 आ.ि. २०६९।७० को िाजश्ि विििण .................................................................................................... 25
तालिका 7 िावषाक पयाटकको आगमन ि त्यसको िदृ्दद्ददि ........................................................................................ 31
नक्शाहरूको सूची
नक्िा 1 आसामी बाूँदि पाईएको तिा सम्भावित थिानको नक्िा (DISTRIBUTION MAP PF ASSAMESE
MONKEY) .................................................................................................................................................. 18
नक्िा 2 घोिि पाईएको क्षेर (GORAL DISTRIBUTION MAP) ........................................................................ 20
चचत्रहरूको सूची
धचर 1 द्दहमािी कािोभािुको मातनसहरूसंग भएको जम्काभेट (HUMAN BEAR ENCOUNTER NUMBER) .... 15
धचर 2 आ.ि. २०६९।७० को िाजश्ि संकिनको प्रितृी (TREND)..........................................................................26
धचर 3 प्रिेि िुल्कबाट उठेको िाजश्िको प्रितृी (TREND) .....................................................................................26
धचर 4 अन्य लिषाकबाट उठेको िाजश्िको प्रितृी (TREND) .......................................................................................26
1
१. परिचय
१.१ पषृ्ठभमूी (General Background)
sf&df)*f}+ pkTosfsf] pQ/tkm{ sf&df)*f}+, g'jfsf]^, l;Gw'kfNrf]s / wflbé lhNnfsf s]lx efudf
cjl:yt lzjk'/L gfufh'{g /fli^«o lgs'~h hg;+Vofsf] rfkjf^ ePsf] jg ljgfz / e"–IfonfO{ lgoGq)f
ul/ sf&df)*f}+ pkTosfsf] vfg]kfgL ;d:of ;dfwfgfy{ cf=j= 2031÷32 -;g\ 1976_ df lzjk'/L
hnfwf/ ;+/If)f If]qsf] ?kdf jg, jGohGt', jftfj/)f / kfgLsf d'xfgx? ;+/If)f ug]{ p@]Zosf ;fy
;'?jft ePsf] xf] . of] If]qnfO{ ;g\ 1978 df lzjk'/L hnfwf/ tyf jGohGt' cf/Ifsf] ?kdf #f]if)ff
ul/ hnfwf/ If]q ;+/If)fsf] l;ldt bfo/faf^ k|hflt tyf kfl/l:ytLsLo k|)ffnL ;+/If)fsf] cjwf/)ff
cGtu{t ;+/If)f ug{ yflnPsf] xf] . of] If]qnfO{ lj=;+= 2058 -;g\ 2002_ ;fndf /fli «̂o lgs'~h
#f]if)ff ul/ ul/ h}ljs ljljwtf ;+/If)f, wfld{s ;f+:s[lts ;Dkbfsf] ;+/If)f, kof{ko{^g ljsf; tyf
hnfwf/ ;+/If)f ug]{ p@]Zosf ;fy ;+/If)f sfo{nfO{ gof df]*ndf ;+rfng ug{ yflnPsf] xf] . :yfkgf
sfndf s"n 144 ju{ ls=dL= If]qkmn /x]sf] o; lgs'~h lj=;++= 2065 -;g\ 2009_ ;fndf gfufh'{g
zfxL jgsf] ?kdf /x]sf] jgIf]q -15 j=ls=dL=_ ;d]t yk eO{ xfn s"n 159 ju{ ls=ld= If]qkmn
/x]sf] % . gfufh'{g jg If]q lzjk'/L gfufh'{g /f=lg=df ufleg' cl# lhNnf jg sfof{no, sf&df)*f}+n]
Joj:yfkg ul//x]sf] lyof] . pQm If]q /fhf ;'/]Gb|sf] kfnf -lj=;+= 1926_ sf] zfxL pbL{sf] zLnfn]vdf
pNn]v ePcg';f/ gfufh'{g jg If]qsf] h}ljs ljljwtf ;+/If)fdf /fHon] dxTj lbPsf] kfO{G% .
gfufh'{g jg If]qsf] prfO{ 1372 dL^/ b]lv 2135 dL^/;Dd /x]sf] % .
dWokxf*L kfl/l:yltsLo k|)ffnLnfO{ dfq k|ltlglwTj ug]{ of] g} g]kfnsf] Ps lgs'~h xf] . of] lgs'~h
ljZjd} /fhwfgL zx/af^ ;j}eGbf glhs /x]sf] lgs'~h klg xf] . /fhwfgLsf] s]Gb|af^ of] lgs'~hsf]
d'Vo sfof{no 12 ls=dL= tyf gfufh'{g sfof{no 2 ls=dL= dfq ^f(f /x]sf] % . cfsf/df ;fgf] eP
klg of] lgs'~h h}ljs ljljwtfsf] lx;fjn] wgL dflgG% . ;d'Gb| ;txsf] 1000 dL^/ b]lv 2732
dL^/ ;Ddsf] prfO{df km}lnPsf] o; lgs'~hdf pkf]i)f -Sub-tropical) b]lv ;dlztf]i)f -Temperate) jg
kfO{G% . of] lgs'~hnfO{ ljz]if u/L s_ sf&df)*f}+ pkTosfsf] nfuL vfg]kfgLsf] cfk'lt{ :yfg, v_
dWokxf*L If]qsf] h}ljs ljljwtfsf] b[li^n] wgL If]q, u_ ;+f:s[lts ;Dkbf tyf ko{^g s]Gb| 3_
cWoog tyf cg';Gwfgsf] If]q / ª_ sf&df)*f}+ pkTosfsf] k|b"if)f lgoGq)f ug]{ If]qsf] ?kdf lrlgG%
(NTNC, 2004) . sf&df)*f} pkTosfsf] vfg]kfgLsf] d'Vo cfk'lt{ o;} lgs'~hjf^ eO{/x]sf] x'gfn] o;sf]
;+/If)f clt dxTjk")f{ % .
2
१.२ भौगोलिक अवस्थिती (Geographic Location)
sf&df)*f} pkTosfsf] pQ/L ;Ldfgfdf cjl:yt o; lgs'~hn] sf&df)*f}, g'jfsf]^, l;Gw'kfNrf]s, /
wflbª lhNnfsf cf+lzs e"efudf km}lnPsf]] % . o; lgs'~hsf] sl/a 64 k|ltzt sf&df)*F}+ lhNnf,
sl/a 23 k|ltzt g'jfsf]^ lhNnf, sl/a 8 k|ltzt l;GwkfNrf]s lhNnf / sl/a 5 k|ltzt e"–efu
wflbé lhNnfdf kb{% . b'O{j^f %'§f%'§} /x]sf jgIf]qnfO{ Pp^} Joj:yfkg k|)ffnLn] Jojl:yt ul/Psf]
of] If]qleq :yflgo jfl;Gbfx?sf] j;f]jf; ;d]t /x]sf] If]q xf] . ef]uf]lns?kdf o;sf] lzjk'/L jg
If]q 27°45' b]lv 27°52' pQ/ cIff+z tyf 85°15' b]lv 85°30' k"j{ b]zfGt/;Dd km}lnPsf] % .
o;}ul/ sf&df)*f}+ / wflbª lhNnfdf km}lnPsf] gfufh'{g jg If]q 27°43' b]lv 27°46' pQ/L cIff+z
tyf 85°13' b]lv 85°18' k"jL{ b]zfGt/;Dd km}lnPsf] % . of] lgs'~hsf] lzjk'/L v)* k"j{df
l;Gw'kfNrf]s lhNnfsf] x}j'é tyf ef] ]̂rf}/ b]lv klZrddf g'jfsf]^ lhNnfsf] ssgL;Dd / gfufh'{g
If]q sf&df)*f}+ lhNnfsf] uf]n('éf tyf hLtk'/ b]lv wflbª lhNnfsf] %q]b]p/fnL;Dd k}mlnPsf] % .
१.३ जवैवक ववववधता (Biodiversity)
१.३.१ वन तिा वनथपती (Forest and Plant)
of] lgs'~hn] g]kfnsf] dWo kxf*L If]qsf] h}ljs ljljwtfsf] k|ltlglwTj ub{% . oxf¤¤ k|fs[lts
k'g?Tkfbgaf^ x's]{sf] jg kfO{g] eP klg s]xL gf+uf] *f¤*fx?df j[Iff/f]k)f u/]/ ;+jw{g ul/Psf] jgn]
2000 x]S^/ If]qkmn cf]u^]sf] % . If]qkmndf ;fgf] If]q ePtf klg o;sf] ef}uf]lns ljljwtfn] ubf{
oxf¤ jg:kltx?sf] ljljwtfdf k|r"/tf % . o; lgs'~hdf tNnf]–ldl>t rf}*fkft] jg (Lower mixed
hardwood forest), /fgL;Nnf÷vf] ]̂;Nnfsf] jg (Chirpine forest), pkNnf]–ldl>t rf}*fkft] jg (Upper
mixed hardwood forest) tyf v;|' jg (Oak forest) ul/ d'Vo rf/ k|sf/sf jg kfO{G% .
oxf¤ kfO{g] 35 k|hfltsf u}/sfi& jg k}bfjf/x? dWo]
nf}&;Nnf (Taxus wallichiana), nf]Stf (Daphne voluwa),
af]emf] (Acorus calamus), wl;+u/] (Gultheria
fragrantissima), &"nf] cf]vtL (Astilbe rivularis) ,
kfiff)fe]b (Bergenia ciliata), dlh&f] (Rubia mangith),
Aconitum sp. cflb dxTjk")f{ x'g\ eg] vfgof]Uo tyf फोटो 1 िन पैयुूँ Prunus carmiciana
3
ljiffn' ul/ s"n 129 k|hfltsf Rofp kfO{G% . To:t} 788 k|hflt Vascular plants (Dicotyledons),
324 k|hfltsf Vascular plants (Monocotyledons), 6 k|hfltsf Gymnosperm, 132 k|hfltsf
Pteridophytes ul/ hDdf 1249 k|hflt (SNNP, 2010) clen]v Pj+ k|ltj]lbt ePsf %g\ .
k}o'¤ k|hfltdf kg]{ Prunus carmiciana g]kfns} Ps To:tf] /}yfg] -endemic_ jg:ktL xf] h'g o;
/f=lg=sf] wfk If]qdf dfq kfO{G% / of] k|hflt Pp^f ;+s^fkGg jg:ktL klg xf] (Shrestha, 2013) .
tNnf] ldl>t rf}*fkft] jg -Lower Mixed Hardwood Forests) df kfO{g] d'Vo k|hflt
prfO{ 1000 b]lv 1500 dL^/;Dd
lrnfpg] (Schima wallichii) s^'; (Castonopsis sp.)
plQ; (Alnus nepalensis) sfkmn (Myrica esculanta)
^'gL (Toona ciliate) dx'jf (Madhuca indica)
lzl/if (Albizzia sp.)
/fgL;Nnf÷vf] ]̂;NNff jg (Chirpine Forests) df kfO{g] d'Vo k|hflt
prfO{ 1000 b]lv 1600 dL^/;Dd
/fgL;Nnf÷vf] ]̂;NNff (Pinus roxburghii) (fn] s^'; (Castonopsis indica)
sfkmn (Myrica esculanta) don (Pyrus pashia)
pkNnf] ldl>t rf}*fkft] jg (Upper Mixed Hardwood Forests) df kfO{g] d'Vo k|hflt
prfO{ 1500 b]lv 2700 dL^/;Dd
kf+u/ Aesculus sp lkm/lkm/] Acer sp
cf]v/ Juglans regia nf+s'/L Fraxinus sp
plQ; Alnus nepalensis j}+; Salix sp
v;|'÷jf+em Quercus sp cvf}{nf] Lithocarpus sp
vl/ Celtis sp
v;|' jg -Oak Forests) df kfO{g] d'Vo k|hflt
prfO{ 2300 b]lv 2700 dL^/;Dd
v;|' Quercus semecarpifolia lem+ufg' Eurya accuminata
kmnf+̂ Quercus leucotricophora ln;f] Illex dipyrens
rfFk Michellia sp nfnLu'/fF; Rhododendron arboretum
vf]ng] Symplocus sp cvf}{nf] Lithocarpus sp
4
१.३.२ वन्यजन्तु (Wildlife)
s= :tgwf/L (Mammals)
lzjk'/L gfufh'{g /f=lg= If]qdf 32 k|sf/sf :tgwf/L -rd]/f k|hflt tyf s]xL d';f÷v/fof] k|hftL
jfx]s_ k|hflt kfO{G%g\ . /fli^«o lgs'~h tyf jGohGt' ;+/If)f P]g, 2029 cg';f/ o; lgs'~hdf 5
k|hftLsf ;+/lIft jGohGt'x? kfO{G%g\ h:t} Wjf¤;] lrt'jf (Pardofelis nebulosa), rl/jf# (Prionailurus
bengalensis), rfO{lgh ;fns (Manis pentadyctylla), ef/lto ;fns (Manis crassicaudata), cf;fdL
af¤b/ -Macaca assamensis) . cGo :tgwf/L hgfj/x? dWo] lrt'jf (Panthera pardus), lxdfnL sfnf]
efn' (Ursus thibetanus), #f]/n (Naemorhedus goral), /ftf] af¤b/ (Macaca mulata), a+b]n (Sus scrofa),
/t'jf (Muntiacus muntjack), dxTjk")f{ dflgG% . oL k|hflt dfgj / jGohGt'aLr x'g] åGådf
clu|d?kdf kb{%g\ . oxf¤ kfO{g] :tgwf/L dWo] 1 k|hflt ;+s^fkGg (Endangered), 3 k|hflt ;+j]bgzLn
(Vulnerable), 5 k|hflt (Near Threatened), 15 k|hflt (Least Concerned) k|hflt IUCN sf] ;"rLdf
kb{%g\ . To;}ul/ 6 j^f k|hflt CITES-I, 5 k|hflt CITES-II ;"rLdf ;"rLs[t %g\ . :tgwf/Lx?sf]
k")f{ ljj/)f cg';"rL 1 df lbOPsf] % .
फोटो 2 लि.ना.िा.तन.मा पाइने बबिािो प्रजातीहरु; िायाूँबाट क्रमि: ध्िाूँसे धचतुिा, चरि िाघ, धचतुिा, िन बबिािो ।
v= k+IfL (Avifauna)
/}yfg] tyf j;fO{;/fO{ ul/ cfpg] r/fx?n] ;d]t k|fs[lts jf;:yfgsf] ?kdf k|of]u u/]sf] kfO{G% .
oxf¤ hDdf 311 k|hfltsf r/fx? clen]lvt %g\ tLdWo] 117 k|hfltsf j;fO{ ;/fO{ ul/ cfpg]
r/fx? kb{%g\ . o; lgs'~hdf kfO{g] r/fx?dWo] White backed vulture, Himalayan griffon, Black vulture,
Beard vulture (Nepali & Suwal, 2007), Dark kite, Hen harrier, Northern goshwak, Sparrow hawk, Sikhra,
Common buzzard, Asian black eagle, Steppe eagle (BPP, 1995) kfO{G%g\ . o;sf] cltl/Qm Falco severus,
Common tailorbird, Orange bellied leafbird, Green Magpie, Blue-throated Flycatcher, Bushchat, White rumped
vulture, Indian Cuckoo, Eurasian Cuckoo, Bulbul, Blue robbin, Swift, Warbler and Bablers, Kalij pheasant cflb
dxTjk")f{ %g\ . g]kfnsf] /}yfg] r/f sf¤*] Eofs'/÷Spiny babbler (Turdoides nipalensis), / Nepal wren
babbler (Pnoepyga pusilla) ;d]t oxf¤ kfO{G% .
5
फोटो 3 a. चखेवा चखेवी (Ruddy shelduck), a. न्याउिी (Great Himalayan Barbet), c. तामे ढुकुि (Oriental turtle dove)
u= ;l/;[k tyf peor/ (Herpetofauna)
o; lgs'~hdf ;l/;[kx?sf] lj:t[t cWoog x'g g;s] klg
o; jif{ uf]dg ;k{ ;d]t clen]lvt x'g'nfO{ dxTjk")f{
pknJwLsf] ?kdf x]l/Psf] % . o;sf ;fy} Himalayan pit
viper, wfdg, uf]dg, kfgL;f¤k, lrlr)*] ;k{ nufotsf ;k{x?
kfO{G% . cGo ;l/;[kx?df xl/of] %]kf/f] (Green lizard)
Japalura variegata, %]kf/f] (Garden lizard) , efg]d'+u|f] -Reeve's
Skink) Scincella reevesii, l%ksnL (Gekkos) nufotsf %]kf/f
kfO{G%g\ . oxf¤ kfxf Eofu'tf, v;|] Eofu'tf nufotsf peor/x? ;d]t kfO{G%g\ .
#= ls^kt+u (Insects)
o; lgs'~hdf 102 k|hfltsf k'tnLx? /]s*{ ul/Psf] 5 h;dWo] Kaiser-I-hind butterfly (Teinopalpus
imperalis), Susceptible endemic sub species of Oryolyce verdhana nepalica (Smith, 1996), Himalayan
dragonfly (Epiophlebia laidla ) dxTjk')f{ %g\ .
१.४ जिश्रोत (Water resources)
o; lgs'~hdf kxf*L e"efujf^ aUg] :yfoL÷c:yfoL gbL tyf vf]nfx? h:tf ;Ld;f/ If]qx? %g\ .
g]kfnsf dxTjk')f{ ;Ktsf]zL, ;Ktu)*sL / jfudtL gbL k|)ffnLdf ox+faf^ lgM;[t x'g] vf]nfx? uO{
ldl;G%g\ . wfld{s dxTj /x]sf jfudtL / lji)f'dtL gbLsf] pb\ud oxL lgs'~hdf kb{% . oLdWo]
clwsf+z l;d;f/ jfUfdtL hnfwf/ leq kb{%g\ eg] pQ/L efu lqz'nL glbdf / k'jL{ efujf^
O{Gb|fjtL glbdf ldl;G% . jfudtL gbLdf ldl;g] k|d'v vf]nfx?df jfudtL, :ofndtL, gfudtL,
lji)f''dtL, cNn]vf]nf cflb x'g eg] lqz"nL gbLdf ldl;g] vf]nfx?df lr;fkfgL vf]nf, ('ª\u] vf]nf,
/f]XNr] vf]nf, ssgL vf]nf k|d'v %g\ . o;sf] cltl/Qm O{Gb|fjtL gbLdf ldl;g] vf]nfdf GXo' vf]nf,
फोटो 4 पद्दहिो पटक देखखएको िाजगोमन (King cobra)
6
&f*f]vf]nf, x}j'ª vf]nf k|d'v x'g\ (SNNP, 2063/64 BS) . plNnlvt gbLx?dWo] jfudtL gbL k|)ffnL
cGtu{tsf vf]nf tyf vf]N;f vf]N;Lx?jf^ jUg] kfgLn] sf&df)*f}+ pkTosfsf] 40 k|ltzt vfg]kfgLsf]
dfunfO{ cfk"lt{ ub}{ cfPsf] % (NTNC, 2004) . d'Votof o; If]qjf^ lgM;[t -discharge) x'g] kfgL
hLjkj[lQo k|)ffnL ;]jf -ecological services) sf] cltl/Qm l;+rfO{, vfg]kfgL, kfgL#§ ;+rfng tyf
wfld{s :gfg h:tf If]qdf k|of]u x'+b} cfPsf] kfO{G% .
o; lgs'~haf^ tTsfnLg vfg]kfgL ;+:yfg tyf xfnsf] sf&df)*f}+ pkTosf vfg]kfgL lnld^]*
cGtu{tsf ljleGg l/hEjf{o/x?af^ b}lgs vfg]kfgL ;+sng tyf ljt/)f eO{ /x]sf] % . jfnfh'
l/hEjf{o/af^ b}lgs cf};t 27=4 ldlnnL^/, dxf/fhu+h l/hEjf{o/af^ cf};t b}lgs 35=6 ldln nL^/
tyf ;'Gb/Lhn l/hEjf{o/af^ cf};t 163=6 ldln nL^/ vfg]kfgL sf&df)*f}+ pkTosfdf nluPsf] % .
lzjk'/L hnfwf/ tyf jGohGt' cf/If, 2002 sf] j|f];/af^ ;fef/ ul/Psf] dfl;s vfg]kfgLsf]
pTkfbg tyf ljt/)f ;DjlGw lj:t[t ljj/)f cg';"rL 3 df lbO{Psf] % .
o; cf=j=df lzjk'/L gfufh'{g /fli^«o lgs'~hjf^ lgM;[t -discharge) x'g] kfgLdWo] o; lgs'~hsf]
k|:tfljt dWojtL{ If]qsf ljleGg pkef]Qmf ;ldltdfkm{t :yflgo:t/df vfg]kfgL cfkl"t{sf] nflu ;+sng
tyf kfO{knfO{g dd{t ;+ef/ ug{ cg'dlt lbO{Psf] % . h;af^ pkef]Qmfx? k|ToIf?kdf nfeflGjt
ePsf %g\ . o; cf=j=df lgs'~h If]qaf^ vfg]kfgL ;+sng, kfO{knfO{g lj:tf/ tyf O{G^]s lgdf{)f
cflb sfo{sf] nflu cg'dlt k|fKt vfg]kfgL pkef]Qmf ;d'xx?sf] ljj/)f cg';"lr 4 df lbO{Psf] % .
फोटो 5 धाप पोखिी, लसके्र खोिाको झिना, िाग्मती नदी, ि मखणचुड पोखिी
१.५ भौततक पवूााधाि (Infrastructure)
lzjk'/L gfufh'{g /fli^«o lgs'~hsf] l;dfgf dfgj lgld{t kvf{nn] #]l/Psf] % . lzjk'/L v)*df
o;sf] nDafO{ 111 ls=dL= tyf gfufh'{g v)*df o;sf] nDafO{ 33=4 ls=dL= % . o; lgs'~hsf]
lzjk'/L v)*df 95 ls=dL= sRrL ;*s tyf gfufh'{g v)*df 29 ls=dL= sRrL ;*s /x]sf] % .
ljz]if ul/ kj{tLo ;fO{sn ofqfsf] nflu of] af^f] pko'{Qm b]lvG% . o;sf] cltl/Qm lgs'~hsf 9
j^f k|j]zåf/x?af^ lgs'~hsf] ljleGg If]q hf]*\g] kbdfu{x? ;d]t ;+rfngf /x]sf %g\ . o; /fli «̂o
7
lgs'~h x'+b} ljleGg ufp¤x?df hfg] k|of]hgsf] nfuL tf]lsPsf ;'ljwfk|fKt uf]/]^f]÷#f]*^f] jf^f]x? tyf
ko{^s k}bndfu{x? ;+rfngdf /x]sf %g\ . cfGtl/s tyf jfx\Ø ko{̂ sx?sf] ;'ljwfsf] nfuL 18 j^f
lkslgs :k^ tyf SofDk ;fO{^x? ;+rfngdf %g\ . lgs'~h ;'/Iffsf] nfuL lzjk'/L If]qdf 22 :yfg
tyf gfufh'{g If]qdf 8 :yfgdf ;'/Iff kf]i^ tyf lgs'~h sfof{nox? /x]sf]df xfn lzjk'/L If]qdf 12
j^f tyf gfufh'{g If]qdf 8 j^f dfq ;'/Iff kf]i^ ;+rfngdf %g\ .
१.६ मगृ अनसुन्धान केन्र तिा कालिज पािन केन्र
g]kfn ;/sf/ -/fHo dlGq:t/_ sf] ldlt 2048 ;fn d+;L/ 16 ut]sf] lg)f{ofg';f/ g]kfn ;/sf/ /
University of Sydney/Dept. of Animal Health sf] ;+o'Qm k|of;df lj=;+= 2049 df#df nlntk'/ lhNnfsf]
uf]bfj/Ldf 10 x]S^/ If]qkmndf d[u cg';Gwfg s]Gb|sf] :yfkgf eO{ 2050 ;fn kf}ifb]lv cg';Gwfg
sfo{ yfngL ePs]f lyof] . :yfkgfsf] ;'?df pQm s]Gb|df s:t'/L d[usf] e|')fnfO{ /t'jf / lrQnsf]
ue{df /fvL s:t'/L d[usf] k|hgg\ ug]{ p@]Zo eP klg ljljw ;d:ofsf] sf/)f pQm s]Gb|df xfn
cg';Gwfgsfo{ ;+rfng sfo{ jGb ePsf] / Tox¤F /x]sf d[ux? kfng ug]{ sfo{ dfq lgoldt ?kdf
eO{/x]sf] % . cf=j= 2064÷65 ;Dd o; s]Gb|df 130 j^f lrQn tyf 26 j^f /t'jf /x]sf]df ;f]
jif{ 8 efn] / 11 kf]yL /t'jf tyf 15 efn] / 37 kf]yL lrQn :yfgfGt/)f ul/Psf] lyof] . ljut
jif{df o; s]Gb|df /x]sf d[ux?sf] ljj/)f tflnsf g+= 1 df pNn]v % .
qm=;+= cf=j=
lrQn /t"jf s}lkmot
efn] kf]yL jRrf hDdf efn] kf]yL jRrf hDdf
1 2063÷64 41 89 130 10 16 26
2 2064÷65 21 9 4 34 1 3 4
8 efn] / 11 kf]yL /t'jf
tyf 15 efn] / 37 kf]yL
lrQn :yfgfGt/)f ul/Psf]
3 2065÷66 24 10 7 41 3 7 10
4 2066÷67 25 10 7 42 4 6 2 12
5 2067÷68 20 18 2 40 4 10 14
6 2068÷69 16 18 5 39 3 12 1 16
7 2069÷70 14 20 5 39 4 13 0 17
तालिका 1 विगत आ.ि.मा मगृ अनुसन्धान केन्रमा िहेका मगृहरुको विििण
rfn' cf=j= 2069÷70 sf] cGTo ;Dddf cg';Gwfg s]Gb|df /t'jfsf] efn] 4 tyf kf]yL 13 ul/
hDdf 17 j^f tyf lrQnsf] efn] 14, kf]yL 20 tyf jRrf 5 ul/ hDdf 39 j^f lrQn /x]sf
%g\ . -lj:t[t ljj/)f cg';'rL 2 cg';f/_ . o;}ul/ lhNnf jg sfof{no, sf&df)*f}+n] ;'gf}nf] sflnh
kfng ub}{ cfPsf]df gfufh'{g jg If]q lzjk'/L /fli^«o lgs'~hdf ufleP kl% o; /fli^«o lgs'~h
8
sfof{noåf/f Joj:yfkg x'+b} cfPsf] % . xfn kfng s]Gb|df 84 j^f efn], 60 j^f kf]yL / 41
j^f rNnf /x]sf %g\ -lj:t[t ljj/)f cg';"rL 2 cg';f/_ .
फोटो 6 मगृ अनुसन्धान केन्रमा पालिएका मगृहरु
१.७ तनकुञ्ज घोषणाका उदे्दष्यहरू (Objectives of National Park
Establishment)
d'Vo ?kdf lgs'~hsf] p@]Zox? lgDg jdf]lhd /x]sf %g\M
hnfwf/ If]qnfO{ plrt Joj:yfkg u/]/ lbuf] ?kdf vfg]kfgL k'gM ;+e/)f (Recharge) ug]{ .
h}ljs ljljwtf ;+/If)f ug]{ .
kof{ko{^gsf] dfWodjf^ ko{^g Joj;fosf] ljsf; ug]{ .
;+/If)f lzIffsf nflu lgs'~h If]qnfO{ gd"gfsf] ?kdf ljsf; ug]{ .
dWojtL{ If]q sfo{qmddfkm{t h}ljs ljljwtf ;+/If)f tyf ;fd'bflos ljsf;df :yfgLo
afl;Gbfx?sf] ;xeflutf a(fpg] .
9
२. वावषाक कायाक्रम प्रगती
cf=j= 2069.70 df lzjk'/L gfufh'{g /fli^«o lgs'~h sfof{no cGtu{t ;DkGg ePsf sfo{qmdx?sf]
;+lIfKt ljj/)f M
२.१ पूूँजीगत खचा अन्तगातका कायाक्रमहरू
२.१.१ भौततक पूवााधाि तनमााण सुधाि
kf]i^ ejg lgdf{)f
o; cf=j=df lgs'~hsf] u'h]{ e~Hofªdf 8 sf]&] kf]i^ lgdf{)f sfo{ ;DkGg ePsf] % . o;af^ ssgL
If]q, u'?ªufp¤, l;qm], cN%] tyf lnv' d}bfgjf^ cfjt hfjt ug]{ :yfgLojfl;Gbfx?, ko{^s tyf
;jf/L;fwg lgodg ug{sf] nflu (sfnrf}/ ;]S^/ cGtu{tsf] pQ/L ;Ldfgfdf lgs'~h sfof{nosf
sd{rf/Lx? Pj+ ;'/IffsdL{x? kl/rfng ug{ k|efjsf/L x'g] b]lvG% .
;+/If)f lzIff ;"rgf s]Gb| Joj:yfkg
o; cf=j= df ljut cf=j= b]lv lgs'~h sfof{nosf] kl/;/df lgdf{)ffwLg ;+/If)f lzIff ;"rgf s]Gb|sf]
e"O{+tNnfdf jfol/ª, ;f}rfno lgdf{)f tyf cGo sfdx? ;DkGg eP .
kmlg{r/ v/Lb
o; cf=j=df lgs'~hsf] k|of]hgsf] nflu 25 j^f vf^, Knfl:^s s';L{ 60 j^f, ^]an 5, tGgf,
tlsof, Jnf+s]^ h:tf kmlg{r/ v/Lbsf sfo{ eP .
d]lzg/L pks/)f v/Lb
o; cf=j=df lgs'~h sfof{no ;+rfng tyf MIST cg'udgsf] nfuL Desktop Coomputer yfg 4,
Laptop yfg 1 pks/)f vl/b sfo{ tyf k'/fgf Computer sf] dd{t sfo{ ;DkGg ePsf] % . o;
sfo{qmdjf^ sfof{no ;+rfng ;xh / %l/tf] x'g] b]lvG% . o:t} 8 yfg GPS v/Lb eof] .
sf&]k"n lgdf{)f
o; lgs'~hsf] sfof{no, kfgLd'xfg kl/;/df ;'Vvf ('±éfsf] uf/f] ;lxtsf] sf&]k"n lgdf{)f sfo{ ;DkGg
ePsf] % .
vfg]kfgL lgdf{)f
10
o; cf=j=df dl)fr'* ;]S^/ sfof{nodf /x]sf] vfg]kfgLsf] ;d:of ;dfwfgfy{ vfg]kfgL ;'ljwf lgdf{)f
sfo{ ;DkGg eof] . o;sf] nfuL sfo{fnoaf^ 300 dL^/sf] b'/Ldf /x]sf] d'xfgaf^ vfg]kfgL ;+sng,
kfO{knfO{g vGg]sfo{ tyf wf/f h*fg ;d]tsf sfo{ ePsf lyP . of] sfo{qmd ;DkGg eP kZrft
;]S^/ sfof{nosf] vfg]kfgLsf] ;d:of ;dfwfg ePsf] % . o;}ul/ ;'Gbl/hn k|j]zåf/df ;d]t
vfg]kfgL ;'ljwfsf] nfuL kfO{knfO{g vGg]sfo{, kfgL ;+sng tyf wf/f h*fg cflb sfo{ ;DkGg eP .
250 dL^/ ^f(fsf] d"naf^ ;+sng ul/Psf] kfgLaf^ k|j]zåf/df vl^Psf sd{rf/L, ;'/IffsdL{ tyf
ko{^sx?nfO{ vfg]kfgLsf] ;'ljwf pknJw ePsf] % .
२.२ चाि ुखचा अन्तगातका कायाक्रमहरू
२.२.१ संिक्षण लशक्षा कायाक्रम।जनचतेना अलभवदृ्दद्द
lbj; ;df/f]x
1= jGohGt' ;Ktfx
k|To]s jif{ j}zfv 1 b]lv 7 ;Dd dgfO{g] jGohGt' ;Ktfx o; jif{ lgs'~h sfof{no kfgLd'xfg
k|j]zåf/ b]lv lzjk'/L kLs x'¤b} jfuåf/, gfuLu'Daf, kfgLd'xfg ;Ddsf] kbdfu{df ;/;kmfO{ sfo{qmd
;DkGg eof] . lgs'~hsf sd{rf/L / ;'/IffsdL{x?sf] ;+o'Qm ;xefuLtfdf ;DkGg ePsf] pQm
sfo{qmdaf^ kbdfu{df /x]sf kmf]xf]/ Joj:yfkg sfo{ x'Fbf pQm If]qsf] kmf]xf]/ Jojl:yt ePsf] lyof] .
o;sf] cltl/Qm /fli^«o lgs'~h tyf jGohGt' ;+/If)f ljefun] cfof]hgf u/]sf ljljGg sfo{qmddf
;d]t o; lgs'~hsf sd{rf/Lx?sf] ;lqmo ;xefuLtf
/x]sf] lyof] . lgs'~h sfof{no b]lv x]lnKof*;Ddsf]
If]qdf r/f cjnf]sg sfo{ ;+rfng x'¤bf r/fsf] ljljwtf,
r/f klxrfg tyf r/fsf] jf;:yfgsf] jf/]df ;d]t
;xefuLx?n] hfgsf/L k|fKt u/]sf lyP . o; sfo{qmddf
lgs'~h sd{rf/Lx?, g]kfn k+IfL ;+/If)f ;+# tyf
;'/IffsdL{x?sf] ;xefuLtf /x]sf] lyof] .
2= h}ljs ljljwtf lbj;
;+/lIft If]qsf] jf/]df ljBfyL{x?df r]tgf clej[l@ u/fpg], h}ljs ljljwtf / o;sf] dxTjjf/]
hfgsf/L u/fpg], ;+/If)fdf hg;xeflutf h'^fpg], o; jif{sf] h}ljs ljljwtfsf] gf/f ;DjGwLt
sfo{qmd ;+rfng ug]{ h:tf p@]Zosf ;fy d] 22, 2013 df >L clbtL af]l*{ª :s'n, af]xf]/f^f/,
फोटो 7 चिा अििोकन
11
sf&df)*f}+sf lzIfs tyf ljBfyL{x?, >L e}/jk|;fb u)f, gfufh'{g / lgs'~hsf sd{rf/Lx?sf]
;xefuLtfdf gfufh'{g If]qdf ljljw sfo{qmdx? ;+rfng ul/of] . gfufh'{g If]qsf] kfgL^\of°L kl/;/
b]lv /fgLjg kf]i^;Ddsf] af^f]df ;/;kmfO{ sfo{ / h}ljs ljljwtf cGtlqm{of sfo{qmd o; jif{ h}ljs
ljljwtf lbj;sf d"Vo sfo{qmd /x]sf lyP . o; jif{sf] gf/f "Water and Biodiversity" to eP
cg';f/ h}ljs ljljwtf / kfgLsf] dfgj hLjgdf /x]sf] dxTjsf af/]df >f]t JolQmx?af^ k|sfz kfg]{
sfo{ ;d]t eof] . o; sfo{qmdaf^ s"n 68 hgf ;xefuLx? k|ToIf ?kdf nfeflGjt ePsf lyP .
3= ljZj jftfj/)f lbj;
lgs'~h #f]if)ff kZrft o;sf] ;+/If)f / Joj:yfkgdf /x]sf r'gf}tL ;dfwfg tyf lgs'~hsf]
Joj:yfkgsf] nfuL lgs'~hsf] k|:tfljt dWojtL{ If]qdf kg]{ :s'nsf ljBfyL{x?nfO{ jftfj/)f ;+/If)fsf]
af/]df hfgsf/L u/fpg], h}ljs ljljwtf ;+/If)f ;DjlGw / ;+/lIft If]qsf] Joj:yfkg / ;/;kmfO{
;DjGwL hfgsf/L lbg] p@]Zosf;fy of] sfo{qmd ;+rfng ul/Psf] lyof] . "think.eat.save" -;f]r]/
vfcf}+, vfgf v]/ gkmfnf}+ / jftfj/)f hf]ufcf}+_ eGg] gf/fsf ;fy o; jif{ lgs'~hsf] ;'Gb/Lhn If]qdf
kg]{ >L cfv|]gL dfWolds ljBfnodf ljZj jftfj/)f lbj; dgfO{of] . ljBfnosf lzIfs tyf ljBfyL{
/ lgs'~hsf sd{rf/L Pj+ ;'/IffsdL{x? ;d]tsf] ;lqmo ;xefuLtfdf jg, jg:klt, jGohGt' tyf ;du|
jftfj/)fsf jf/]df k|jrg, ;d'x %nkmn, / lkmN* e|d)f ;d]t cfof]hgf ul/Psf] pQm sfo{qmddf
lgs'~hsf] ;'Gb/Lhn If]qdf ;/;kmfO{ sfo{qmd ;d]t ;+rfng ul/Psf] lyof] .
4= h}ljs ljljwtf ;+/If)fsf] nfuL :s'n sfo{qmd
1= ;+/lIft If]qsf] kl/ro, cjwf/)ff, / dxTjsf]jf/]df hfgsf/L lbg], 2= dWojtL{ If]qsf] kl/ro,
cjwf/)ff / dxTjsf] jf/]df hfgsf/L u/fpg], 3= h}ljs ljljwtf ;+/If)fsf] cjwf/)ff / dxTjsf]
jf/]df hfgsf/L u/fpg], 4= ;+/If)f If]q #f]if)ff, ;DjGwLt P]g lgod / lgb]{lzsfsf] jf/]df hfgsf/L
tyf 5= hnjfo' kl/jt{g / o;sf] c;/sf] jf/]df ljBfyL{x?nfO{ hfgsf/L u/fpg] h:tf ljljw
p@]Zox? /fvL o; cf=j=df k|:tfljt dWojtL{If]qsf ljleGg ljBfnox?df ;+/If)f lzIff :s'n
sfo{qmdx? ;+rfng ul/Psf] lyof] . ljz]if ul/ ;fd'lxs %nkmn, ;d'x cEof;, k|jrg tyf lkmN*
e|d)f h:tf ljlwx?sf] k|of]u ul/ jg, jg:klt, jGohGt' tyf ;du| jftfj/)fsf] jf/]df hfgsf/L
u/fpg] sfo{ ul/of] .
o; sfo{qmd ;+rfngsf] nflu ldlt 2069.06.18 df lgs'~hsf] ;'Gb/Lhn k|j]zåf/ If]qdf kg]{
;'Gb/Lhn uf=lj=;= jf*{ g+= 6 df cjl:yt >L O{Zj/L lgDg dfWolds ljBfnodf cWoog/t sIff 6
b]lv 8 ;Ddsf lzIfs tyf ljBfyL{x? ul/ s"n 58 hgf tyf lgs'~hsf sd{rf/Lx? 4 hgf
;d]tsf] ;xeflutfdf h}ljs ljljwtf :s'n sfo{qmd ;DkGg ePsf] lyof] . To:t} ldlt 2069.06.19
df lgs'~hsf] gfufh'{g ;]S^/ If]qdf kg]{ >L k'/fgf] u'xØ]Zj/L dfWolds ljBfnodf ;d]t h}ljs
12
ljljwtf ;+/If)f lzIff sfo{qmd ;+rfng ePsf] lyof] . of] sfo{qmddf 52 hgf lzIfs tyf ljBfyL{
tyf lgs'~hsf 10 hgf ;d]tsf] ;xeflutfdf :s'n sfo{qmd ;+rfng ePsf] lyof] . ljBfyL{
lgs'~hsf] lr;fkfgL k|j]zåf/ If]qsf] tnfv' uf=lj=;= 3 df kg]{ >L e"d]b]jL pRr dfWolds
ljBfnosf sIff 8 b]lv 10 ;Ddsf ljBfyL{x? / lzIfsx?nfO{ ;fd'lxs %nkmn, ;d'x cEof;,
k|jrg tyf lkmN* e|d)f h:tf ljlwx? ckgfO{ ldlt 2069.06.24 df :s'n sfo{qmd ;DkGg eof] .
o; sfo{qmdaf^ pQm ljBfnosf lzIfs tyf ljBfyL{ ul/ s"n 55 hgf tyf lgs'~h sfof{nosf
sd{rf/L 7 ;d]tsf] ;lqmo ;xeflutf /x]sf] lyof] .
o;}ul/ lgs'~hsf] ;'Gb/Lhn k|j]zåf/df kg]{ ufunkm]bL uf=lj=; jf*{ g+= 1 df kg]{ >L afnp@f/
dfWolds ljBfnosf sIff 8 b]lv 10 ;Ddsf ljBfyL{ tyf lzIfs ul/ hDdf 55 hgf tyf lgs'~h
sd{rf/L 7 ;d]tsf] ;xeflutfdf ldlt 2069.06.26 df h}ljs ljljwtf :s'n sfo{qmd ;DkGg eof] .
o;} lznlznfdf afn'jf uf=lj=;= sf] jf*{ g+= 4 df kg]{ >L tf/]eL/ k|f=lj=, tf/]eL/ sf sIff 3, 4
/ 5 sf 12 hgf ljBfyL{x? tyf 2 lzIfs ;d]tsf] ;xeflutfdf h}ljs ljljwtf :s'n sfo{qmd
;+rfng eof] . o;}ul/ lji)f' j'(flgns)& uf=lj=;=df kg]{ >L cfTdf ljsf; k|f=lj= tyf afn ljsf;
;dfh lg=df=lj=sf sIff 5, 6 / 7 sf ljBfyL}x?sf] ;xeflutfdf of] sfo{qmd ;+rfng ul/Psf] lyof]
.
:s'n sfo{qmd ;+rfng ug]{ l;nl;nfdf 2070.2.22 -h'g
5_ df kg]{ ljZj jftfj/)f lbj;sf] pknIfdf lr;fkfgL
k|j]zåf/df kg]{ x}j'é uf=lj=;=sf] jf*{ g+= 8 df kg]{
y'+u]*¤F*f k|fylds ljBfnodf k|jrg tyf ;fd'lxs
%nkmnsf] dfWodaf^ h}ljs ljljwtf :s'n sfo{qmd
;d]t ;+rfng ul/of] . o;sf] cltl/Qm k|ltof]lutfTds
lrqsnf k|ltof]lutf ;d]t ;+rfng eof] . sIff 4 / 5
sf lbBfyL{x?nfO{ ;xefuL u/fO{Psf] pQm sfo{qmddf
lzIfs tyf ljBfyL{x? ul/ s"n 40 hgf nfeflGjt ePsf lyP .
5= h}ljs ljljwtf ;+/If)f cGtlqmof
;+/lIft If]qsf] kl/ro, cjwf/)ff / dxTjsf] jf/]df hfgsf/L u/fpg], dWojtL{ If]qsf] cjwf/)ff /
dxTjsf] jf/]df k|sfz kfg]{ nufot h}ljs ljljwtf ;+/If)f, ;DjGwLt P]g lgodsf] hfgsf/L tyf
lgs'~h Joj:yfkgsf] nflu hg ;xeflutf ;d]tsf] clej[l@sf] nflu lgs'~hsf] k|:tfljt dWojtL{
If]qdf cGtlqmof sfo{qmd ;DkGg ul/of] . o; qmddf tnfv' uf=lj=;=sf] jf*{ g+= 1 lr;fkfgL tyf
x}j'é uf=lj=;= jf*{ g+= 8 / 9 df kg]{ ufp¤x?df cGtlqmof sfo{qmd ;DkGg eof] . of] sfo{qmddf
:yfgLo jfl;Gbfx?, lzIfs tyf ljBfyL{x?, lgs'~h sd{rf/L Pj+ lgs'~h ;'/IffsdL{x?sf] ;lqmo
kmf]^f] 9M h}ljs ljljwtf :s'n sfo{qmdsf ;xefuL
ljBfyL{x? h}ljs ljljwtf ;DjlGw lrq sf]b}{ फोटो 8 जैविक विविधता थकुि कायाक्रमका सहभागीहरू
13
;xefuLtf /x]sf] lyof] . o;} ul/ (sfnrf}/ ;]S^/ cGtu{t kg]{ emf]/ dxf+sfn uf=lj=;=, ;fª\nf
uf=lj=;=, ^f]vf r)*]Zj/L uf=lj=;= tyf sfe|]:ynL uf=lj=;=sf ;lrjx?, /fhg}lts bnsf k|ltlglwx?,
ljBfnosf k|wfg cWofks / :yfgLo jfl;Gbfx?sf] ;xefuLtfdf h}ljs ljljwtf cGtlqmof sfo{qmd
;+rfng eof] . o; sfo{qmdaf^ s"n 150 hgf ;xefuLx? nfeflGjt ePsf lyP .
/fd;f/÷o'g]:sf]÷;fO{l^; l/kf] {̂ cWofjlws sfo{qmd
/fd;f/, o'g]:sf] tyf ;fO{l^;sf ljleGg cg';"rLx?df kg]{ jg:klt tyf jGohGt'x?sf] cjl:ytL ck*]^
ug]{ sfo{ tyf o; lgs'~hdf kfO{g] jg:ktL tyf jGohGt'x?sf] ;"rL tof/ ul/ k|sfzg ;d]t ug]{
sfo{ ;DkGg eof] .
uf]/]^f] #f]*]^f] af^f] Joj:yfkg
o; jif{ lgs'~hsf] dl)fr'* b]lv em'n], ;fgf]wfk tyf kfgLd'xfg b]lv ;'Gb/Lhnsf] af^f] dd{t sfo{
;DkGg eof] . o;} ul/ gfufh'{g ;]S^/sf] ;*s ;d]t dd{t sfo{ ul/of] .
२.२.२ वासथिान व्यवथिापन
cfunflu lgoGq)f
o; cf=j= sf] kf}if dlxgf b]lv j}zfv dlxgfsf] cGTo;Dd lgs'~hsf ljleGg 24 :yfgx?df
cfunflusf #^gfx? eP . ;f] lgoGq)fsf nflu lgs'~hsf sd{rf/Lx?, lgs'~h ;'/Iffy{ vl^Psf
u)fsf ;'/IffsdL{x?, :yfgLo afl;Gbfx?, tyf kfosdf /x]sf g]kfnL ;]gfsf u)f / k|x/Lx? ;d]tsf]
;lqmo ;xeflutf lyof] . cfunflu lgoGq)fsf] nflu yk ;xof]usf] nflu bdsn ;d]tsf] ;xof]u
lnOPsf] lyof] . plNnlvt cfunflusf #^gfsf] k|i^ sf/)f klxrfg geP klg ;Dk")f{ #^gfx?
dfgjLo sf/)fjf^ ePsf] cg'dfg ug{ ;lsG% . lgs'~hsf] blIf)fL df]x*fdf ;"o{sf] tfkqmdsf] j(L
c;/ /xg] tyf pQm If]qdf ;Nnfsf] jg If]q ePsf]n] of] If]q j(L k|efljt ePsf] b]lvG% . s]xL
cGo :yfgx?df s[ifsx?n] v]tjf/Ldf kTs/ kf]Nbf cfuf] clgolGqt eP/ klg lgs'~hdf cfunflu
ePsf] kfO{Psf] % . 2069 >fj)f b]lv 2070 c;f/;Dd ljleGg ldltdf ePsf] cfunflusf] ljj/)f
tflnsf g++= 2 df lbOPsf] % .
qm=;+= ldlt cfunflu ePsf] If]q If]qkmn -cGbfhL_ s}lkmot
1 2069.09.05 ufunkm]bL uf=lj=;=sf] gfudtL lz/ If]qsf] e~Hof±vs{
2 2069.09.06 ;'Gb/Lhn kf]i^ glhssf] jg If]qdf 300 j=ld=
3 2069.11.17 sfu]Zj/L dlGb/ If]q 1=2 j=ls=ld=
4 2069.11.25 gof¤kf^L If]q 1=5 j=ls=ld=
5 2069.12.11 r)*]Zj/L If]q
14
6 2069.12.12 r)*]Zj/L If]q
7 2069.12.14 kf¤rdfg] If]q
8 2069.12.14 ;'Gb/Lhn If]qsf] ;f}/*fF*f If]q
9 2069.12.16 (sfnrf}/ ;]S^/sf] s^]/L If]q
10 2069.12.18 kfgLd'xfg, lji)f' j'(fgLns)& 1 sf] l;df If]q
11 2069.12.21 (sfnrf}/ ;]S^/sf] u'h]{ e~Hofé±If]q
12 2069.12.24 gfuL u'Djf If]q
13 2069.12.25 ;'Gb/Lhn s[i)f dlGb/ dflysf] If]q 7 x]S^/
14 2069.12.26 gof¤kf^L l;df If]q
15 2069.12.27 sfe|:ynL If]q
16 2069.12.27 ;'Gb/Lhn s[i)f dlGb/ dflysf] If]q
17 2069.12.30 gfuL u'Djf d'lgsf] l;df If]q
18 2069.12.31 rknL 4 df kg]{ tf}n'± l;df If]q
19 2069.12.31 rknL 4 df kg]{ tf}n'± If]q
20 2069.01.01 em'n], nK;Lkm]bL If]q
21 2069.01.01 lr;]gLsf] If]q
22 2069.01.01 lr;]gLsf] h+un -bf]>f] k^s_
23 2069.01.01 gfufh'{g If]qsf] cf]*f/kfvf y'Dsf*fF*f
24 2069.01.27 sfu]Zj/L dlGb/ If]q / s[i)f dlGb/aLrsf] If]q 1=2 j=ls=ld=
तालिका 2 आगिागीको विििण
kfgLkf]v/L Joj:yfkg
d[u cg';Gwfg s]Gb| uf]bfj/L, kfgLd'xfg, tyf jfuåf/df kfgL kf]v/L Joj:yfkgsf sfo{x? eP .
o;df kf]v/L ;/;kmfO{, O{G^]s lgdf{)f tyf dd{t sfo{ ;+nUg %g\ .
vs{ Joj:yfkg÷kf^g If]q Joj:yfkg
o; cf=j=df lgs'~hsf] ljleGg If]q tyf d[u cg';Gwfg s]Gb|, uf]bfj/Ldf vs{ Joj:yfkg sfo{
;DkGg eof] .
२.२.३ प्रजाती संिक्षण तिा अनुसन्धान
Wjf¤;] lrt'jf cg'udg
Wj¤f;] lrt'jfsf] cg'udgsf] nflu :yflgo jfl;Gbfx?;+u k|ZgfjnL, cgf}krfl/s %nkmn, :ynut e|d)f
h:tf ljlw k|of]u ul/of] . o;sf] nflu lgs'~hsf] ssgL, huft, kfgLd'xfg, ;'Gb/Lhn / dl)fr'*
If]qdf cg'udg sfo{ ul/Psf] lyof] . cWoogsf] qmddf ssgL If]qsf] e"sDk ^fj/ If]qdf lrt'jfn]
jfv|f vfPsf] / ;f]xL If]qdf 3 km/s km/s gfk ;fO{hsf] lj/fnf] k|hfltsf] lbzf ;d]t km]nf k/]sf]
15
lyof] . :yflgo jfl;Gbfx?n] Wjf+;] lrt'jf / lrt'jf b'j}nfO{ lrt'jf jf af# eGg] u/]sf]n] o;sf]
cj:yf / ljr/)f ;DjGwdf :ki^ hfgsf/L ;+sng ug{ sl&gfO{ % .
lxdfnL sfnf] efn' cj:yf ;j]{If)f cg'udg
o; cf=j=df lxdfnL sfnf] efn'sf] 1= cj:yf cWoog, 2= o;sf] xf]d /]Gh / 3= efn'n] v]ltjfnLdf
k'¥ofpg] xfgL gf]S;fgLsf] cf+sng ug]{ p@]Zosf ;fy ;+rfng ePsf] lxdfnL sfnf] efn' ;j]{If)f tyf
cg'udg sfo{qmd ;+rfng ul/of] . o; sfo{qmd ;+rfng ubf{ k|ZgfjnL ;j]{If)f, cGtjf{tf tyf
%nkmn cflb ljlwsf] k|of]u ul/Psf] lyof] . o; cg'udgsf] qmddf k|ToIf cjnf]sg tyf lrGxk^x?
gb]lvPsf] ePtf klg ljut cf=j=df ;+rfng ul/Psf] cf;fdL jf¤b/ cg'udgsf] qmddf lgs'~hsf]
ljleGg :yfgdf ?vdf sf]/]sf] (Scratches), lb;f km]nf k/]sf] (Scats) tyf ?vdf u'¤* jgfPsf]
(Nesting on tree crown) e]l^Psf] lyof] . o;} cf=j=sf] cWoogsf] k|ltj]bg cg';f/ o; lgs'~hdf 8
b]lv 12 a^fsf] ;+Vofdf efn' ePsf] b]lvG% eg] lxdfnL sfnf] efn'n] o; lgs'~hsf] ;Dk")f{ If]qdf
ljr/)f ug]{ u/]sf] e]l^Psf] % .
;'Gb/Lhn uf=lj=;=sf dflg;x?n] lgs'~h If]qdf ;j}eGbf a(L lxdfnL sfnf]efn' e]̂ ]sf] kfO{Psf] %
eg] ;fªnf uf=lj=;= / lji)f' j'(flgns)& uf=lj=;=sf :yflgo jfl;Gbfx?n] ;d]t lgs'~h If]qdf efn'
b]v]sf] l/kf]l^{ª u/]sf lyP . o:t} x}j'ª, tnfv', l;qm], ;'gvfgL, ;d'Gb|fb]jL, emf]/ dxf+sfn, rknL
eb|sfnL, afn'jf, tyf %fk uf=lj=;=sf :yflgo jfl;Gbfx?n] ;d]t lgs'~h If]q tyf v]taf/Ldf efn'
b]v]sf] atfPsf lyP . o; cWoog cg';f/ lj=;+= 2065 b]lv 2069 ;Dd :yflgo jfl;Gbfx?;+u
ePsf] hDsfe]̂ sf] ljj/)f lrq g+= 1 df lbOPsf] % . 59 k|ltzt ;xefuLx?sf cg';f/ sfnf]efn'sf]
;+Vof of] lgs'~hdf a(]sf] b]lvPsf] % .
धचर 1 द्दहमािी कािोभािकुो मातनसहरूसंग भएको जम्काभेट (Human bear encounter number)
8
4
10 10
8
0
2
4
6
8
10
12
2065 2066 2067 2068 2069
Encounter number
16
cf;fdL af¤b/ cg'udg
o; cf=j=df klg cf;fdL af¤b/sf] cg'udgsf] sfo{qmd ;+rfng eof] . cf;fdL af¤b/ kfO{g] :yfgsf]
klxrfg tyf o;sf] hg;+Vof kQf nufpg] p@]Zosf ;fy ;+rfng ul/Psf] o; sfo{qmd ljz]iful/
ljut jif{df ;+rfng ePsf] cg'udgsfo{sf] l/kf] {̂ cWoog, :yflgo jfl;Gbfx?;+usf] cgF}krfl/s
cGtjf{tf{, k|ToIf cjnf]sg tyf GIS Mapping ljlwsf] k|of]u ul/ ;DkGg ePsf] % . o; cf=j=sf]
cg'udg sfo{qmdsf] k|ltj]bg cg';f/ gfufh'{g jg If]qsf ljleGg 3 If]q tyf lzjk'/L jg If]qsf] 5
:yfgdf cf;fdL af¤b/ km]nf kfO{Psf] % . gfufh'{g jg If]qsf] ;fgfufp¤ If]qdf ljut jif{df cf;fdL
af¤b/ /]s*{ ul/Psf]df o; jif{ pQm If]qdf cf;fdL af¤b/ km]nf gk/] klg O{r+u' If]qdf gof+ af¤b/sf]
;d'x km]nf k/]sf] % . o;}ul/ lzjk'/L jg If]qdf ljut jif{df km]nf k/]sf ;j} :yfgx?sf] cltl/Qm
/f]Nr] If]qdf ;d]t yk Pp^f ;d'x km]nf k/]sf] % . o; cf=j= df ;+rfng ePsf] cg'udgsf] qmddf
gfufh'{g jg If]qsf] P]g *f¤*f tyf ;fgf ufp¤ jg If]qdf cf;fdL af¤b/ kfpg] ;Defjgf b]lvPsf] %
eg] lzjk'/L If]qsf] lhtk'/km]bL jg If]qdf ;d]t cf;fdL af¤b/ kfpg] ;Defjgf b]lvG% . cf;fdL
af¤b/ kfO{g] If]q tyf ;+efljt If]qx? tflnsf g+= 3 / 4 tyf gS;f g+= 1 df lbO{Psf] % .
af¤b/x? ;'Tg] :yfgx? klxrfg u/]/ tyf af¤b/ e]l^Psf :yfgdf k|ToIf cjnf]sgsf] dfWodaf^ o;
lgs'~hdf ePsf cf;fdL af¤b/x?sf] u)fgf ug]{ sfo{ ;d]t o; cf=j= df ;+rfng ul/Psf] lyof] .
o; jif{sf] u)fgf cg';f/ o; lgs'~hsf ljleGg 8 :yfgdf kfO{Psf cf;fdL af¤b/x?sf] ;+Vof hDdf
186 a^f /x]sf] % eg] ;Defljt If]q ;d]tnfO{ hf]*\bf of] ;+Vof 200 b]lv 250 ;Dd x'g] b]lvG%
. k|lt ;d'xsf] ;+Vof ;/b/ 23=25 /x]sf] % h'g ljut jif{sf] eGbf 0=46 sd xf] . o; lgs'~hdf
k|To]s ;d'xdf ;/b/ 20=43 k|ltzt jRrf, 41=94 k|ltzt cw{jo:s tyf 39=78 k|ltzt jo:s
pd]/ ;d'xsf /x]sf %g\ . o; lgs'~hdf 25=81 k|ltzt efn] af¤b/ tyf 36=56 k|ltzt kf]yL
/x]sf %g\ eg] aRrf tyf ln+é yfxf gePsf af¤b/sf] ;+Vof 37=63 k|ltzt % . ln+é yfxf ePsf
dWo] efn]Mkf]yLsf] cg'kft 1 efn] a/fa/ 1=42 kf]yL /x]sf] % . cf;fdL af¤b/sf] lj:t[t tYof°
tflnsf g+= 5 df lbO{Psf] % .
qm=;+= O{sfO{ cIff+z b]zfGt/ :yfg s}lkmot
1 l*u|L *]l;dn 27=823 85=411 /f]Nr] gof¤ ;d'x
2 Æ Æ 27=832 85=400 r ufp¤
3 27=826 85=379 cN%] dxeL/
4 27=829 85=373 cN%] l;qm] vf]nf
5 27=831 85=352 l;+Gr]
17
6 27=743 85=298 gfufh'{g km"njf/L u]^
7 27=743 85=286 /fgLjg
8 27=740 85=257 O{r+u' gof¤ ;d'x
तालिका 3 आसामी बाूँदि भेद्दटएका थिानहरू (Distribution of Assamese monkey)
qm=;++= O{sfO{ cIfF+; b]zfGt/ :yfg s}lkmot
1 l*u|L *]l;dn 27=768 85=26 ;fgf ufp+ ljut cf=j=df km]nf k/]sf]
2 Æ Æ 27=749 85=239 P]g *f+*f lrGxk^sf] cfwf/df
4 27=798 85=296 lhtk'/ km]lb cGtjf{tfsf] glthf
तालिका 4 आसामी बाूँदि भेद्दटन ेसम्भावित थिानहरू (Potential sites for Assamese monkeys)
;d'xsf] gfd
jRrf
cw{ jo:s
jo:s
efn]
kf]yL
yfxf gePsf]
;d'xsf] cfsf/
dWos
(Mean)
ljr/)f
(SD)
jRrfsf]
cg'kft
(Female:
Infant
ratio)
ln+ésf]
cg'kft
(Sex
ratio)
/f]Nr] 2 7 5 3 2 9 14 23=25
6=14
0=56
1=42
r ufp¤ 4 11 7 5 8 9 22
cN%] dxeL/ 5 6 10 6 9 6 21
cN%] l;qm]
vf]nf 4 9 8 5 8 9 22
l;+r] 5 10 13 8 11 8 27
gfufh'{g
km"njf/L u]^ 5 10 8 4 6 8 18
/fgLjg 6 12 11 8 11 10 29
O{r+u' 7 13 12 9 13 11 33
hDdf 38 78 74 48 68 70 186
k|ltzt 20=43 41=94 39=78 25=81 36=56 37=63 23=25
तालिका 5 आसामी बाूँदिको संख्या (Demography of Assamese monkey in SNNP)
18
नक्िा 1 आसामी बाूँदि पाईएको तिा सम्भावित थिानको नक्िा (Distribution map pf Assamese monkey)
Photo 10: a) Assamese monkey showing sitting pad, b) Curious juvenile, c) Side view with typical tail position, d) Alfa male showing cannines
#f]/n cg'udg
o; lgs'~hdf #f]/n kfO{g] eGg] tYo ljutdf k|sflzt k|sfzgx?df kfO{P klg o;sf] cj:yfsf]
;DjGwdf lgs'~h;+u &f]; k|df)f gePsf] cj:yfdf o; cf=j=df #f]/n cg'udgsf] sfo{qmd ;+rfng
ePsf] lyof] . lgs'~hdf #f]/n kfO{g] jf gkfO{g] lgSof}{n ug]{, kfO{g] cj:yfdf o;sf] ljr/)f If]q
klxrfg ug]{ tyf o;n] dg k/fpg] jf;:yfgsf] klxrfg ug]{ p@]Zo /flv lgs'~hsf] cTolws eL/
kfvf /x]sf] pQ/L If]qdf cgf}krfl/s %nkmn, k|ToIf cjnf]sg, ^«fG;]S^ ;j]{, lbzf ;+sng, tyf
e'Tnf ;+sng h:tf ljlwx? k|of]u ul/ ;+rfng ul/Psf] lyof] . :yflgo jfl;Gbfx?;+usf] %nkmnsf]
cfwf/df o; lgs'~hdf bzsf}+ cl#b]lv #f]/n kfO{g] hfgsf/L k|fKt ePsf] lyof] . ljz]if ul/ cUnf
eL/x? ePsf] If]q, kfl/nf] If]q, tyf dflg;x?sf] kx'¤r eGbf ^f(fsf] If]qdf #f]/n kfO{g] u/]sf] % .
%nkmnsf] qmddf lgs'~hsf] lzjk'/L kLs, ltgr'n], %fk e~Hofé, h'/]y'd *F¤*F If]qdf #f]/n kfO{g]
atfO{P cg';f/ k|ToIf cjnf]sg, ;]S^ ;j]{, lbzf ;+sng, tyf e'Tnf ;+sng sfo{sf] nflu lgs'~hsf]
19
af#åf/ If]qdf af; a;L o;sf] cg'udg sfo{ ;+rfng ul/Psf] lyof] . cg'udgsf] nflu zb/
lrl*ofvfgfaf^ ;+sng ul/Psf] aSof}{nf tyf e'Tnfx? ;d]t ;+u} nluPsf] lyof] .
cg'udgsf] qmddf o; lgs'~hsf] af#åf/ If]q, ltgr'n], %fke~Hofé, lzjk'/L kLssf] pQ/L e]udf
#f]/nsf] lbzf tyf e'Tnfx? km]nf kfl/Psf] lyof] eg] ltgr'n]sf] pQ/L e]udf o;sf] kmf]^f] ;d]t
lvlrPsf] % . o;} ul/ r ufp+ If]qdf eL/af^ n*L d/]sf] cj:yfsf] x:tL xf* ;d]t km]nf k/]sf]
lyof] . o;af^ o; lgs'~hdf #f]/n kfO{g] tYo k|dfl)ft ePsf] % . o;sf] cltl/Qm gfufh'{g jg
If]qdf ;d]t #f]/n kfO{g] tYo ljutsf l/kf] {̂df pNn]v ePsf] kfO{Psf] % . cg'udgsf] qmddf
lvlrPsf] #f]/nsf] kmf]^f], aSof}{nf tyf bf¤t ;lxtsf] vKk/sf] kmf]^f] tn lbO{Psf] % M
Photo 11 : a) Goral taking sun bask, b) Pellets of Goral, c) Goral's upper jaw
cg'udgsf] k|ltj]bg cg';f/ o; lgs'~hsf] ;d'Gb|L ;txb]lv 1946 dL= b]lv 2712 dL= ;Ddsf]
prfO{df #f]/nsf] lbzf tyf e'Tnfx? km]nf k/]sf] lyof] . o;sf] ljr/)f 27=80794 b]lv 27=2999
l*u|L pQ/L cIff+z tyf 85=39792 b]lv 85=37413 l*u|L k"jL{] b]zfGt/ ;Dd kfO{Psf] % . #f]/n
e]l^Psf If]qx? gSzf g+= 2 df lbO{Psf] % . #f]/nn] ;'Tg] tyf p#|fpgsf] nflu eL/sf] pRrefu
tyf eL/sf] ljrdf ag]sf ux|fh:tf If]q k|of]u u/]sf] kfO{of] eg] rl/r/)fsf] nflu ;/b/ 63=5
l*lu|sf] eL/fnf] hdLg k|of]u u/]sf] kfO{of] . clwsf+z If]qdf aSof}{nf e]l^Psf] :yfgdf e'Tnfx? klg
e]l^g] / klxrfgsf] nflu ;d]t pQd x'g] b]lvof] . ;fdfGotof /t'jf / yf/sf] lbzf;+u #f]]/nsf]
lbzf ldNbf]h'Nbf] x'g] x'gfn] af; a;]sf] :yfgdf e'Tnfx? eP gePsf] x]g'{ plrt x'G% .
18 j^f :yfgaf^ ;+sng ul/Psf] #f]/nsf] lbzfsf] jgfj^ ljZn]if)f ubf{ o;sf] cfsf/ a]nfgfsf/
ePsf] / b'j} ^'Kkfdf ltvf] wf/ x'g] tyf df]^fO{ 0=71 ;]=dL= / 1=17 ;]=dL= nfdf] x'g] kfO{of] .
#f]/nsf] lbzf kfO{Psf] :yfgdf kfO{Psf jg:ktLx? cWoog ubf{ 72 k|ltzt If]qdf lgufnf], 61
k|ltzt If]qdf u'/f¤;, 55 k|ltzt If]qdf xfs'nfn, 50 k|ltzt If]qdf v;|', 44 k|ltzt efudf
xfQLkfO{n] / Lindera, Pj+ 33 k|ltzt If]qdf r'qf] kfO{Psf] lyof] . To;sf/)f o; lgs'~hdf #f]/nn]
dflyNnf] ldl>t rf}*fkft] jg (Upper Mixed Hardwood forests) tyf v;'|sf] jg (Oak Forests) If]q
k|of]u u/]sf] b]lvof] .
20
नक्िा 2 घोिि पाईएको के्षर (Goral distribution map)
;fns cWoog cg'udg
o; cf=j=df ;fnssf] cj:yf klxrfg tyf o;sf] jf;:yfg
klxrfg ug]{ p@]Zosf ;fy ;+rfng ePsf] cg'udg
sfo{qmdsf] lgisif{ cg';f/ o; lgs'~hdf lrlgof¤ ;fns
(Chinese pangolin Manis pentadyctylla) tyf ef/tLo ;fns
(Indian pangolin Manis crassicaudata ) ul/ b'O{ k|hfltsf
;fnsx? kfO{g] b]lvPsf] % . ljz]iful/ k|ZgfjnL, cGtjf{tf{,
^«fG;]S^ ;e]{, :jLkLª ck/];g cflb ljlwsf] k|of]u ul/
;+rfng ePsf] o; cg'udgsf cg';f/ ;fnsx? lgs'~hsf]
blIf)fL If]qsf emf*Lbf/ h+undf kfO{g] b]lvPsf] % . ljif]z
ul/ ;Nnfjg If]qdf o;sf] b'nf]x? e]l^Psf % }gg\ .
cWoogsf cg';f/ lgs'~hsf] 1867 dL= b]lv 2266 dL= sf] prfO{;Dd ;fnssf] b'nf] e]l^Psf] %
eg] gfufh'{g jg If]qdf o;sf] #gTj j(L kfO{Psf] % . o; cWoogaf^ kQf nfu] cg';f/ rf]/L
lzsf/L tyf o;sf vk^fsf] Jofkf/ g} ;fnssf] nflu &"nf] ;d:of ePsf] kfO{Psf] % . o;
k|hfltsf] jg If]qaf^ :yflgo jfl;Gbfx?sf] #/ hUufdf k|j]z ug]{ k|j[lt b]lvPsf]n] o;sf] lzsf/sf]
;Defjgf emg} a(]sf] kfO{Psf] % . o; cf=j= df ;d]t ljleGg :yfgaf^ o;sf] p@f/ ul/ lgs'~h
If]qdf k'g:yf{kgf ug]{ sfo{ ;d]t ePsf] lyof] .
फोटो 12 सािकिे हािसाि ैखनकेो दिुो
21
rl/jf# cWoog cg'udg
rl/af#sf] cg'udgsf] nflu :yflgo jfl;Gbfx?;+u k|ZgfjnL, cgf}krfl/s %nkmn, :ynut e|d)f h:tf
ljlw k|of]u ul/of] . o;sf] nflu lgs'~hsf] ssgL, huft, kfgLd'xfg, ;'Gb/Lhn / dl)fr'* If]qdf
k|ZgfjnL k&fO{ cg'udg sfo{ ul/Psf] lyof] . :yflgo jfl;Gbf;+u ul/Psf] k|ZgfjnLsf] pQ/ cflb
cWoog ubf{ rl/af#n] ;fgf jfv|fsf] kf&f vfg] u/]sf] tyf s'v'/f kmf/fddf ;d]t k|j]z ug]{ u/]sf]
b]lvPsf] % .
sfof{no ;'/Iff kf]i^ ejg ;'wf/
o; sfo{qmd cGtu{t lgs'~hsf ljleGg sfof{no ejgx?df ;fdfGo dd{t sfo{, wf/f ljh'nL dd{t
tyf /+u /f]ugsf] sfo{ ;DkGg eof] .
२.२.४ चोिी लशकाि तनयन्त्रण
rf]/L lzsf/ lgoGq)f O{sfO{ kl/rfng
o; lgs'~hsf] k|:tfljt dWojtL{ If]qdf kg]{ emf]/ dxf+sfn uf=lj=;=df Ps lbg] rf]/L lzsf/L
lgoGq)fsf] nfuL cGtlqmof sfo{qmd ;+rfng ul/of] . o;sf] cltl/Qm lgs'~hsf] ul:tdf /xg]
sd{rf/Lx?sf] nfuL ^r{ nfO{^, l:nlkª Jofu tyf cGo ;fdu|L vl/b ;d]t eof] .
:jLlkª tyf SoflDkª sfo{ ;+rfng
lgs'~h If]qleq lglif@ ul/Psf sfo{x? ePsf eP ;f]sf] ;"rgf ;+sng, rf]/L lzsf/L x'g] gfsfx?sf]
klxrfg, xfgL gf]S;fgL eO{/xg] k|hftLsf] jf/]df hfgsf/L ;+sng, eljZodf x'g ;Sg] cj}w
lqmofsnfkx?sf] cfsng tyf cj}w sfo{x? eO{/x]sf] kfO{Pdf sf/jfxLsf] nfuL k]z ug]{ ;d]tsf] nIo
/fvL o; lgs'~hsf] ljleGg If]qdf :jLlkª ck/]zg ;+rfngsfo{ ;DkGg eof] . lgs'~hsf] k"jL{ ;]S^/
cGtu{tsf] ;'Gb/Lhn b]lv dl)fr'*, ;'Gb/Lhn b]lv lr;fkfgL, ;'Gb/Lhn b]lv cf]v|]gL nufotsf jg
If]qdf lgs'~hsf sd{rf/L tyf ;'/IffsdL{x?sf] ;+o'Qm :jLkLª sfo{ ;DkGg ePsf] lyof] eg] kfgLd'xfg
If]qsf] kfgLd'xfg b]lv gfuLu'Daf x'Fb} jf#åf/ tyf kfgLd'xfg b]lv ;'Gb/Lhn;Ddsf] If]qdf ;d]t
:jLkLª ug]{ sfo{ ;DkGg eof] . To;ul/ (sfnrf}/ ;]S^/sf] huft b]lv ssgL ;Ddsf] If]qdf ;d]t
of] sfo{qmd ;+rfng eof] . o; qmddf lgs'~h If]q leq xfgL gf]S;fgL ePsf lrGxx? e]l^P klg
xfgL gf]S;fgL x'Fb} u/]sf] cjZyf eg] e]l^Pg . o; ck/]zgsf] lznlznfdf k"jL{ ;]S^/df jGb's
k*\lsg] u/]sf] eGg] l/kf] {̂ ;+sng ePsf] lyof] .
22
२.२.५ क्षमता ववकास।दक्षता अलभवदृ्दद्द कायाक्रम
cfunflu Joj:yfkg tflnd
cfunflu lgoGq)fsf] nfuL lgs'~hsf sd{rf/L tyf ;'/IffsdL{x?nfO{ cfunflu lgoGq)fsf ljlw tyf
pks/)fx?sf] hfgsf/L lbg lgs'~hsf] ^f]vf If]q tyf gfufh'{g If]qdf cfunflu lgoGq)f ljlwsf
lj!x?sf] ;xhLs/)fdf 3 lbg] tflnd ;DkGg eof] . o; sfo{qmdaf^ lgs'~h sd{rf/L, ;'/IffsdL{
tyf lj!x? lar !fg cfbfg k|bfg, cg'ej jfF*\g] tyf cfunflu lgoGq)fsf ljljw ljifodf !fg
xfl;n x'Fbf eljiodf cfunflu x'g glbg] tyf cfunflu ePsf] cjZyfdf ;d]t Go'g Ifltd} cfunflu
lgoGq)fdf lng ;lsg] b]lvG% .
sd{rf/L bIftf clej[l@ tflnd
1= l;=u]d:sfp^, u]d:sfp^ tyf cGo ;xfos :t/sf sd{rf/Lx?sf] sfo{bIftfdf clej[l@ ug]{, 2=
h}ljs ljljwtf / lgs'~hsf] k|efjsf/L ;+/If)f tyf Joj:yfkg sfo{df ;xof]u k'¥ofpg] nIfsf ;fy
o; lgs'~h sfof{no kl/;/df ldlt 2069.7.16 b]lv 2069.7.22 ;Dd 7 lbg] tflnd ;+rfng eof] .
ljz]if ul/ k|jrg ljlw, >Jo b[io, cGtlqm{of, ;d'x %nkmn tyf lkmN* cjnf]sg cflb ljlw k|of]u
ul/Psf] pQm sfo{qmddf o; lgs'~hsf 15 hgf ;xfos :t/sf sd{rf/Lx? nfeflGjt ePsf lyP .
२.२.६ संिक्षक्षत क्षेत्र व्यवथिापन
jGohGt' p@f/ ;dGjo j}&s
o; cf=j=df jGohGt' p@f/ tyf Joj:yfkgsf] nfuL
/fli^«o lgs'~h, lgs'~h ;'/Iff, :yflgo k|zf;g, tyf u}/
;/sf/L ;+:yfx?sf] ;xefuuLtfsf] dxTjnfO{ dWogh/ ul/
lgs'~h sfof{nodf Ps k^s / /fli^«o lgs'~h tyf
jGohGt' ;+/If)f ljefudf Ps k^s ul/ b'O{ k^s
;dGjo j}&s sfo{qmd ;DkGg eof] . /f=lg= tyf
j=h=;+= ljefusf dxflgb]{zs, pkdxflgb]{zs, zfvf
k|d'vx?, lgs'~hsf k|d'v ;+/If)f clws[t, ;xfos ;+/If)f
clws[tx?, /]Gh/x? tyf lgs'~h ;'/Iffsf] nflu vl^Psf u)fsf u)fkltx?, ;]gfgLx?, ;x;]gfgL, tyf
pk;]gfgL nufot lhNnf jg sfof{no sf&df)*f}+, nlntk'/, / eQmk'/sf lhNnf jg clws[tx?, lhNnf
e";+/If)f clws[t, sf&df)*f}+sf lhNnf e";+/If)f clws[t, zb/ lrl*ofvfgfsf lgb]{zs, zz:q k|x/L
फोटो] 13 िन्यजन्तु उद्दाि समन्िय िैठक
23
an / dxfgul/o k|x/L k|efusf kbflwsf/Lx? ;d]tsf] ;xefuLtfdf of] sfo{qmd ;+rfng ePsf] lyof]
. o;}ul/ /f=lg= tyf j=h=;+= ljefusf pkdxflgb]{zs, lgs'~hsf k|+= ;+= c=, dxfgul/o k|x/L k|efu
xg'dfg(f]sfsf kbflwsf/Lx?, uf=lj=;= sfof{no emf]/dxf+sfn, ah|of]lugL, ^f]vf r)*]Zj/L, rknL
eb|sfnL, lhtk'/ km]bL, uf]n('éf, ;fª\nf, sfe|]:ynL ;d]tsf uf=lj=;= ;lrjx? ;d]tsf] ;xeflutfdf
jGohGt' p@f/ ;dGjo j}&s ;DkGg eof] . o;} qmddf lgs'~hsf] k|:tfljt dWojtL{ If]qsf] emf]/
dxf+sfn uf=lj=;=dff ;d'bfodf cfwfl/t rf]/L lzsf/ lgoGq)f ;DjlGw cGtlqmof ;d]t ul/of] . o;
sfo{qmddf 40 hgf :yflgo jfl;Gbfx?sf] ;xeflutf lyof] .
jGohGt'sf] cfktsflng p@f/
o; sfo{sf] nfuL cTofjZos /x]sf] ;jf/L ;fwg b'?:t /fVg]
b]lv tTsfn p@f/sf] nfuL vl^g] ^f]nLsf] nfuL cTofjZos
;'/Iff ;fdu|L vl/b ug]{ sfo{ ul/of] . o;sf] cltl/Qm lrt'jf
tyf cGo lx+>s hGt'sf] nfuL kmnfd] vf]/ v/Lb tyf ;fgf
:tgwf/Lx?sf] nfuL Knfli^ssf] vf]/ v/Lb ;d]t eof] .
lgodfjnL tof/L tyf kl/dfh{g
lzjk'/L gfufh'{g /fli^«o lgs'~hsf] lgodfjnL tof/Lsf] nfuL ;DjGwLt ;/f]sf/jfnfx?;+usf] %nkmn
tyf k/fd;{df lgodfjnLsf] d:of}bf tof/L, d:of}bfdf Joj:yf ul/Psf j"Fbfx?df bkmfjf/ %nkmn tyf
kl/dfh{g ul/ cfjZos sf/jfxLsf] nfuL lgodfjnLsf] d:of}bf tof/ sfo{ ;DkGg eO{;s]sf] % .
२.२.७ छपाई तिा प्रकाशन
o; cf=j= df o; sfof{noaf^ ljleGg jGohGt' tyf r/fr'?+uLx?
;+/If)fsf] ;Gb]z ;lxtsf kf]i^/ %kfO{ sfo{ ;DkGg ePsf] % . o;sf]
cltl/Qm lj=;+= 2070 ;fnsf] uf]hL kfqf] ;d]t %kfO{ ePsf] % .
jflif{s k|ltj]bg k|sfzg
o; cf=j=sf nIo tf]lsPsf / lgoldt sfo{x?sf] ;+lIfKt ljj/)f
;lxtsf] jflif{s k|ltj]bg k|sflzt ul/Psf] % . o; k|ltj]bgdf ;Dk")f{
sfo{qmdx?sf] ;f/f+z ;dfj]z ul/Psf]n] lj:t[t ljj/)f cWoogsf] nflu
;DjlGwt sfo{qmdx?sf] k")f{ kf& ;lxtsf] k|ltj]bg x]g'{ xf]nf .
फोटो 14 िन्यजन्तुको उद्दािको िाधग खरिद गरिएको खोि
फोटो 15 लििपुिी नागाजुान िा.तन.मा पाईने थतनधािी जनाििको वपथटि
24
२.२.८ ववववध
sfo{qmd cg'udg tyf d'Nof+sg
ldi^ cg'udg
MIST cg'udgsf] nfuL of] jif{ GPS set v/Lb, sDKo'^/ vl/b, Nofk^k v/Lb tyf lgs'~hsf sd{rf/L
tyf ;'/IffsdL{x?nfO{ 3 lbg] MIST cg'udg tflnd ;d]tsf] Joj:yf ul/of] . of] tflnddf k|d'v
;+/If)f clws[t, ;xfos ;+/If)f clws[t, /]Gh/ tyf / ;DjGwLt u)fklt, ;]gfgL, ;x ;]gfgL, /
pk;]gfgL ;d]t 19 hgf ;xefuLx?n] efu lnPsf lyP . o; sfo{sf] ;xhstf{sf] ?kdf ljZj
jGohGt' sf]if, sf&df)*f}+sf uf]s)f{h+u yfkf / k|lbk vgfn cfpg' ePsf] lyof] . o;sf] cltl/Qm
lkmN* sd{rf/Lx? -l;lgo/ u]d:sfp^ ;lxt 15 hgf_ sf] nfuL GPS Operation tflnd ;d]t ;DkGg
eof] .
lgld{t ;fj{hlgs ;DklQsf] dd{t ;+ef/ tkm{
o; jif{ lgs'~h sfof{no, kfgLd'xfgsf] ejg, dl)fr'* ;]S^/sf ejgx?, tyf ;'Gb/Lhn k|j\zåf/sf]
ejg ;d]t 3 :yfgdf lgld{t ejgx?sf] dd{t ;+ef/ sfo{ ;DkGg eof] . kfgLd'xfg sfof{nosf]
ejgdf dd{tsf] cnfjf /+u/f]ug ug]{ sfo{ ;d]t ;DkGg ePsf] lyof] . o;sf] cnfjf d[u cg';Gwfg
s]Gb|sf ejg, tyf sfnLh kfng s]Gb|sf ejg dd{t ;d]tsf] sfo{ ;DkGg eof] .
25
३. िाजश्व संकिन
lzjk'/L /f=lg= sfof{no tyf k|j]zåf/x?af^ ljleGg zLif{sx?df /fhZj ;+sng sfo{ ;DkGg eof] .
o; cf=j= df hDdf ?= 94 nfv 90 xhf/ 3 ;o 52 ?k}of ;+sng ePsf] % . /fhZj
cfDbfgLsf ljleGg zLif{sx? dWo] ko{^s k|j]z z'Ns d'Vo /x]sf] % eg] jg If]q cfo cGtu{t b)*
hl/jfgf, b/efp kq ljlqm, tyf ('~uf ljlqm ;d]tsf lzif{sx?jf^ ;d]t /fhZj ;+sng sfo{ ePsf]
lyof] -ljit[t ljj/)f tflnsf g+= 6 df pNn]v ePcg';f/ /x]sf] %_ .
qm=;+= /fhZj lzif{s /sd s}lkmot
1 k|j]z z'Ns 8938128
o; cGtu{t ko{^s k|j]z, ;jf/L ;fwg k|j]z, SoflDkª
z'Ns ;d]t ;dfj]z %g\ .
2 dfpG^]g jfO{s k|j]z 315228
3 %fFuf] v]n -cannyoning_ 118000
4 b)* hl/jfgf 88838
5 b/efp kq ljlqm 15200
8 ('+uf 14958
6 lnnfd ljlqm 0
7 a]?h' 0
9490352
तालिका 6 आ.ि. २०६९।७० को िाजश्ि विििण
o; cf=j=df ;+sng ePsf] tYof° cg';f/ /fhZj ;+sngsf] k|j[lt b'O{ h'/] -bi-modal) b]lvG% .
/fhZj ;+sngsf] kl/df)f efb| dlxgfb]lv j(\g] / sflt{s dlxgfdf pRr x'g] b]lvG% . To;kl%
/fhZj ;+sngsf] kl/df)f #^\b} uPsf] / kf}if÷df# dlxgfdf sd eO{ k'gM r}q dlxgfdf pRr /xL
c;f/÷>fj)fdf ;j}eGbf sdL /x]]sf] b]lvG% . ljz]iful/ aiff{b tyf hf*f] df}ifddf ko{^ssf] cfudg
/ ;jf/L ;fwgsf] k|j]z;d]t sdL x'g] x'Fbf /fhZj ;+sng;d]t sd b]lvG% . g]kfnL ko{^sx?sf]
cfudgsf] b/ Psgf;sf] /x]sf]n] /fhZj ;+sngsf] k|j[ltdf o;sf] vf;} c;/ gkg]{ b]lvG% . o;sf]
cltl/Qm d"le Sofd]/f, Soflkªsf] c;/ ;d]t sd /x]sf] b]lvG% . /fhZj ;+sngsf cGo lzif{sx?
dWo] %f¤uf] v]n -Cannyoning) tyf kj{tLo ;fO{sn ofqf (Mountain biking) sf] k|j[lt ;d]t b'O{ h'/]
-bi-modal) /x+bf /fhZj ;+sngsf] k|j[lt ;d]t k|efljt b]lvG% . %f¤uf] v]n -Cannyoning) tyf
kj{tLo ;fO{sn ofqf (Mountain biking) sf] nfuL ljb]zL ko{^sx? j(L cfpg] x'gfn] ljb]zL
ko{^ssf] cfudg;+u ;+jlGwt b]lvG% . /fhZj ;+sngsf] k|j[lt -trend) lrq g+= 2 df lbO{Psf] % .
26
धचर 2 आ.ि. २०६९।७० को िाजश्ि संकिनको प्रितृी (Trend)
धचर 3 प्रिेि िुल्कबाट उठेको िाजश्िको प्रितृी (Trend)
धचर 4 अन्य लिषाकबाट उठेको िाजश्िको प्रितृी (Trend)
0
200000
400000
600000
800000
1000000
1200000
1400000
>fj)f efb| cflZjg sflt{s d+l;/ k'; df# kmfNu"g r}q j}zfv h]i& c;f/
/fhZj /sd
/fhZj ;+sngsf] k|j[lt (Trend)
0
100000
200000
300000
400000
500000
600000
700000
800000
>fj)f efb| cflZjg sflt{s d+l;/ k'; df# kmfNu"g r}q j}zfv h]i& c;f/
/fhZj /sd
/fhZj ;+sng ljj/)f -k|j]z z'Ns_
ljb]zL k|o^s
;jf/L ;fwg
g]kfnL ko{^s
d'eL Sofd]/f
SoflDk~
0
10000
20000
30000
40000
50000
60000
70000
80000
>fj)f efb| cflZjg sflt{s d+l;/ k'; df# kmfNu"g r}q j}zfv h]i& c;f/
/fhZj /sd
/fjZj ;+sng ljj/)f -ljljw_
%f+uf] v]n
b)* hl/jfgf
("+uf ljlqm
dfpG ]̂g jfO{s
27
४. पयाटन
४.१ पयाटक आकषाणका थिानहरू
o; lgs'~hsf] h}ljs ljljwtf, dgf]/d k|fs[lts e"b[io cfGtl/s tyf jfXo ko{̂ sx?sf] nfuL
dxTjk")f{ cfsif{)f :yfgx? x'g . o;sf] ;fy} lgs'~h If]qleqsf d& dlGb/, u'Daf, gbLgfnf cflb
wfld{s÷;f+:s[lts ko{^gsf] b[li^n] dxTjk")f{ dflgG% . gu/sf]^ b]lv nfª^fª;Ddsf] k|l;@
kbdfu{leq kg]{ x'gfn] o; lgs'~hsf] dxTj cem j(]sf] % .
फोटो 16 नागी गुम्बा ि िागव्दाि
४.२ प्रवेश शलु्क
/fli^«o lgs'~h tyf jGohGt' ;+/If)f P]g, 2029 tyf ;/sf/sf] ljleGg ldltdf ePsf lg)f{x?
cg';f/ o; /fli^«o lgs'~hleq b]xfo jdf]lhdsf k|j]z z'Ns tyf ;jf/L;fwg k|j]z jfkt b]xfo
jdf]lhdsf] k|j]z z'Ns tf]lsPsf] % M
g]kfnL gful/s k|j]z ?= 10.– k|ltJolQm k|ltlbg
ljb]zL gful/s k|j]z ? 250.– k|ltJolQm k|ltlbg
df]^/;fO{sn k|j]z ?= 15.– k|lt;jf/L k|ltlbg
\̂ØfS;L k|j]z ?= 40.– k|lt;jf/L k|ltlbg
sf/÷hLk k|j]z ?= 75.– k|lt;jf/L k|ltlbg
ldlga;÷ «̂s k|j]z ?= 150.– k|lt;jf/L k|ltlbg
d'le Sofd/f ?= 3000.– k|lt k|j]z
;fO{lSnª -g]kfnL_ lgz'Ns
;fO{lSnª -;fs{ b]z_ ? 200.–
28
;fO{lSnª -cGo b]z_ 7 cd]l/sL *n/
Sofgf]lgé -g]kfnL_ 7 cd]l/sL *n/
Sofgf]lgé -;fs{ _ ? 200.–
Sofgf]lgé -g]kfnL_ lgz'Ns
४.३ पयाटक ववविण
o; cf=j= df g]kfnL 147182 hgf, / ljb]zL 16334 hgf ;d]t s"n 163516 hgf ko{^sx?n]
lgs'~h e|d)f u/]sf %g\ . ljz]if ul/ kbofqf (trekking), Pslbg] lx+*fO{ -hiking), h+un lx+*fO -
jungle walk), ;fO{lSnª -cycling), tyf jgjf; -camping) tyf cWoog e|d)f, cWoog cg';Gwfg /
wfld{s cg'i&fgsf nfuL ko{^sx? o; lgs'~h e|d)f u/]sf lyP . lgs'~h e|d)fdf cfpg]
ko{^sx?dWo] df# dlxgfdf ;j}eGbf Go"g tyf j}zfv dlxgfdf ;j}eGbf pRr /x]sf] % . ljb]zL
ko{^ssf] xsdf jif{sf] b'O{ dlxgf -sflt{s / r}q_ pRr /x]sf] % eg] cfiff(÷>fj)f / k';÷df#
dlxgfdf Go'g /x]sf] % . o; lgs'~hsf] ko{̂ s cfjfudgsf] dfl;s k|j[lt (Trend) lrq g+= 4 /
5 df lbO{Psf] % .
धचर 4 प्रिेिव्दाि अनुसाि नेपािी पयाटकको आगमनको प्रितृत (Nepali tourist arrival trend)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
>fj)f
efb|
cflZjg
sflt{s
d+;L/ k';
df#
kmfNu"g
r}q
j}zfv
h]i&
c;f/
ko{^s ;+Vof
g]kfnL ko{^s ljj/)f
;"Gb/Lhn
kfgLd'xfg
gfufh"{g
^f]vf
lr;fkfgL
(sfnrf}/
ssgL
29
धचर 5 प्रिेिव्दाि अनुसाि विदेिी पयाटकको आगमनको प्रितृत (Foreign tourist arrival trend)
k|j]zåf/ cg';f/ ko{̂ ssf] cfjfudg x]bf{ g]kfnL / ljb]zL b'j} lzif{sdf ;'Gb/Lhn k|j]zåf/ pRr
% eg] kfgLd'xfg k|j]zåf/ bf>f]df cfp+% . lj:t[t ljj/)f lrq g+= 6 / 7 df lbO{Psf] % .
धचर 6 प्रिेिव्दाि अनुसाि नेपािी पयाटकको विििण (Distribution of Nepali tourist by entry counter)
0
200
400
600
800
1000
1200
>fj)f
efb|
cflZjg
sflt{s
d+;L/ k';
df#
kmfNu"g
r}q
j}zfv
h]i&
c;f/
ko{^s ;+Vof
ljb]zL ko{^s ljj/)f
;"Gb/Lhn
kfgLd'xfg
lr;fkfgL
gfufh"{g
(sfnrf}/
^f]vf
ssgL
95184
23830
13243 11499 2315 1021 90
0
10000
20000
30000
40000
50000
60000
70000
80000
90000
100000
;"Gb/Lhn kfgLd'xfg gfufh"{g ^f]vf lr;fkfgL (sfnrf}/ ssgL
k|j]zåf/ cg";f/ g]kfnL ko{^s ;+Vof
30
धचर 7 प्रिेिव्दाि अनुसाि विदेिी पयाटकको आगमनको विििण (Distribution of foreign tourist by entry counter)
४.४ ववगत ५ वषाको पयाटक ववविण
lzjk'/L /fli^«o lgs'~h lj=;+= 2058 ;fndf :yfkgf ePsf] xf] . o; lgs'~hdf lj=;+= 2065
;fndf lhNnf jg sfof{no, sf&df)*f}+af^ Joj:yfkg ePsf] gfufh'{g jg If]q ;d]t uflePsf] lyof]
. /fli^«o lgs'~h :yfkgfsf] Pp^f p@]Zo kof{ko{^gsf] ;d]t ljsf; ug]{ eP cg';f/ o; lgs'~hdf
g]kfnL tyf ljb]zL ko{^sx?nfO{ tf]lsPsf] b:t'/ ltl/ k|j]z cg'dlt lbg] ul/Psf] % . o; qmddf
k|To]s cf=j=df o; lgs'~h If]q e|d)f ug]{ ko{^sx?sf] nut cBfjlws ug]{ ;d]tsf sfo{ k|To]s
jif{ lg/Gt/ hfl/ % .
lgs'~h :yfkgfsf ;'?jftL jif{x?df g]kfnL / ljb]zL b'a} lzif{sdf ko{^ssf] cfudg xfnsf jif{x?
eGbf t'ngfTds ?kdf w]/} sd lyof] . sfof{nodf pknAw tYof+s cg';f/ ko{̂ sx?sf] cfudg
:yfkgf b]lv xfn;Dd lg/Gt/ j[l@ eO{/x]sf] Joxf]/f lrq g+= 8 df lvlrPsf] k|j[lt /]vf (Trend
line) af^ :ki^ b]lvG% . lgs'~h :yfkgf kZrft cf=j= 2063÷64 ;Ddsf] j[l@sf] b/ ;fdfGo
/x]sf] t/ ;f] jif{ kZrft ko{^s cfudg b/ t'ngfTds ?kdf w]/} /x]sf] % . cf=j=2063÷64 df
g]kfnL ko{̂ ssf] cfudgsf] b/ ;j}eGbf pRr -96=93 k|ltzt_ lyof] eg] o; jif{ g]kfnL ko{̂ ssf]
cfudg b/ 12=65 k|ltzt /Xof] . o;ljr cf=j= 2067÷68 df g]kfnL ko{̂ ssf] cfudg b/
C)ffTds -–14=75 k|ltzt_ /x]sf] lyof] . o;} ul/ ljb]zL ko{^ssf] cfudgsf] b/ klg x/]s jif{
j[l@ eO{ /x]sf] % . o;qmddf ljb]zL ko{^sx?sf] cfudgb/ cf=j= 2065÷66 df ;j}eGbf pRr -
55=95 k|ltzt_ /x]sf] lyof] eg] ;j}eGbf sd -–45=03 k|ltzt_ cf=j= 2069÷70 df /]s*{
5489
4139
2660
2083
1033
653 277 0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
;"Gb/Lhn kfgLd'xfg lr;fkfgL gfufh"{g (sfnrf}/ ^f]vf ssgL
k|j]zåf/ cg";f/sf] ljb]zL ko{^s ;+Vof
31
ul/Psf] lyof] . ljut cf=j= eGbf xfnsf] cf=j= df ljb]zL ko{^ssf] cfudg b/ ;d]t C)ffTds
-–26=17 k|ltzt_ /x]sf] % . g]kfnL / ljb]zL ko{̂ sx? s"n tYof° x]bf{ ko{^ssf] cfudgsf] b/
cf=j= 2063÷64 df ;j}eGbf j(L 90=36 k|ltzt /x]sf] lyof] eg] cf=j= 2067÷68 df ;j}eGbf
Go'g –11=84 k|ltzt /x]sf] lyof] . ljut cf=j=sf] t'ngfdf o; cf=j=df 7=15 k|ltzt ko{^ssf]
cfudgdf j[l@ ePsf] % . ko{^s cfudgsf] yk ljj/)f tflnsf g+= 7 df lbO{Psf] % .
धचर 8 िावषाक पयाटक आगमनको प्रितृत (Trend)
S.N.
Fiscal
year
No. of tourists Remarks
Nepali Increment
Rate
(Nepali) Foreigner Increment
Rate
(Foreigner) Total Change
Rate
(Total)
1 2057/58 15486 0 0 8340 0 0 23826 0
2 2058/59 21768 6282 40,57 8326 -14 -0,17 30094 6268 26,31
3 2059/60 32271 10503 48,25 4577 -3749 -45,03 36848 6754 22,44
4 2060/61 33007 736 2,28 6077 1500 32,77 39084 2236 6,07
5 2061/62 39349 6342 19,21 5151 -926 -15,24 44500 5416 13,86
6 2062/63 39208 -141 -0,36 4596 -555 -10,77 43804 -696 -1,56
7 2063/64 77212 38004 96,93 6173 1577 34,31 83385 39581 90,36
8 2064/65 69828 -7384 -9,56 6777 604 9,78 76605 -6780 -8,13
9 2065/66 100587 30759 44,05 10569 3792 55,95 111156 34551 45,10
10 2066/67 155873 55286 54,96 11957 1388 13,13 167830 56674 50,99
11 2067/68 132874 -22999 -14,75 15089 3132 26,19 147963 -19867 -11,84
12 2068/69 132874 0 0,00 21971 6882 45,61 154845 6882 4,65
13 2069/70 149688 16814 12,65 16222 -5749 -26,17 165910 11065 7,15
तालिका 7 िावषाक पयाटकको आगमन ि त्यसको िदृ्दद्ददि
2057/58 2058/59 2059/60 2060/61 2061/62 2062/63 2063/64 2064/65 2065/66 2066/67 2067/68 2068/69 2069/70
Series1 23826 30094 36848 39084 44500 43804 83385 76605 111156 167830 147963 154845 165910
y = 13588x - 8514,2
R² = 0,8963
0
20000
40000
60000
80000
100000
120000
140000
160000
180000
Nu
mb
er o
f to
uri
st
Annual Tourist Arrival
32
५. अध्ययन अनुसन्धान।अध्ययन भ्रमण
o; cf=j=df g]kfn ;/sf/jf^ :jLs[t jflif{s sfo{qmd cg';f/ 6 k|hfltsf jGohGt'x?sf] caZyf
cWoog tyf cg'udgsf sfo{x? ;DkGg eP . lgoldt ?kdf ul:t tyf dlg^l/ªsf sfo{x? x'g]
u/]sf] ePtf klg o; cf=j=sf] :jLs[t jflif{s sfo{qmd cg';f/ Wjf+;] lrt'jfsf] cg'udg, lxdfnL
sfnf] efn'sf] ca:yf ;j]{If)f, cf;fdL af¤b/sf] cg'udg, #f]/n cg'udg, ;fns cg'udg, tyf
rl/af#sf] cg'udg sfo{ ;+rfng eP .
o; lgs'~hdf ljleGg ;+# ;+:yf, ljZjljBfno tyf :jtGq cg';Gwfgstf{x?jf^ jg, jftfj/)f tyf
jf;:yfg ;DjGwL ljljw ljifodf cg;"rL 5 df pNn]v ul/P cg';f/sf ljBfyL{x? tyf :jtGq
cWoogstf{x?n] cWoog cg';Gwfg sfo{ u/]sf %g\ .
33
६. मूद्दा सम्वन्धी ववविण
६.१ ववगत आ.व. देखखका मदू्दाहरू
jfbL g]kfn ;/sf/, k|ltjfbL ;"o{axfb'/ tfdfª, ;'bLk tfdfª, a'l$dfg tfdfª / If]df /fOgL
ePsf] bfp/f rf]/L lgsf;L u/]sf] d"@fdf ;"o{axfb'/ tfdfªnfO{ ? 3333.33, If]df /fOgLnfO{
3333.33, tyf ;'lbk tfdfªnfO{ 8333.33 hl/jfgf ug]{ km};nf ePsf] .
६.२ चाि ुआ.व.मा दताा भएका मदू्दाहरू
jfbL g]kfn ;/sf/, k|ltjfbL lhNnf l;Gw]kfNrf]s x}j'ª uf=lj=;= a:g] >L eGg] >L/fd
u'?~;d]t hgf 3 sf] lhNnf g'jfsf]^ l;qm] uf=lj=;= l;dfgfsf] lgs'~hsf] jg If]qdf jg
k}bfjf/ xfgL gf]S;fgL u/]sf] s;'/df kqmfp ul/ 2068.12.20 df d"@fbfo/ eO{ k]zLdf
rln/x]sf] .
lhNnf g'jfsf]^ tnfv' uf=lj=;= jf*{ g+= 1 lr;fkfgL j:g] ;Ltf/fd s]=l;= / ;f]n'v'Dj'
lhNnf #/eO{ xfn lr;fkfgL a:g] *sdL{÷l;sdL{ sfd ug]{ rGb|s'df/ /fO{n] lr;fkfgL
If]qdf lgs'~h If]qleq clgoldt?kn] plQ;sf] ?v sf^]sf] s;'/df ldlt 2069.08.29 df
kqmfp ul/ lx/f;tdf /fvLPsf]df xfn tf/]v w/f}^Ldf /fvL d'@fsf] txlssft eO{/x]sf] .
ldlt 2069.11.26 ut] sf&df)*f}+ lhNnf ;'Gb/Lhn uf=lj=;= jf*{ g+= 7 a:g] nId)f
tfdfª / P]=P]= a:g] k|]daxfb'/ tfdfªn] lgs'~hsf] ;'Gb/Lhn If]qdf nfs'/Lsf] ?v sf^L
lgsf;L ub}{ u/]sf] cj:yfdf kqmfp ul/ d"@fbfo/ ul/Psf] .
६.३ ठाडो िािवाही गरिएका मदू्दाहरू
jfbL g]kfn ;/sf/, k|ltjfbL /fdaxfb'/ tfdfª, /fh]z tfdfª, / ;fDb] nfdf ePsf] lgs'~h
If]qleq cglws[t ?kdf vfgLaf^ ('±f ;+sng u/]sf] d"@fdf /fdaxfb'/ tfdf~nfO{ ?
4000.00 tyf /fh]z tfdfª / ;fDb] nfdfnfO{ hgxL ? 500.00 hl/jfgf ug]{ ul/ ldlt
2069.05.12 df lg)f{o km};nf ePsf] .
ldlt 2069.8.24, 2069.8.25 / 2069.8.29 df lgs'~h If]qleq cglws[t ?kdf k|j]z
ul/ #+F; bfp/f rf]/L u/L lgsfzL ug]{ 7 hgfnfO{ b)* hl/jfgf ul/ %fl*Psf] .
sf&df)*f}+ lhNnf ufunkm]bL uf=lj=;= jf*{ g+= 1 a:g] /ljg nfdf, cfsf; tfdfª, / /lj
tfdfªn] lgs'~h If]qleqsf] sfu]Zj/L O{nfsfdf 2069.8.18 df clgoldt?kn] ;Nnfsf] ?v
sf^]sf] s;'/df kqmfp ul/ 2069.8.24 df b)* hl/jfgf ug]{] lg)f{o ePsf] .
34
७. ववववध
७.१ वन्यजन्तकुो उद्दाि
k|x/L k|efu jfnfh'df :yfgLo afl;Gbfx?n] a:tLIf]qdf km]nf kf/L j'emfPsf] lrlgof ;fns (Chinese
pangolin) Ps -1_ j^fnfO{ gfufh'{g If]qsf] k|fs[lts jf;:yfgdf %fl*Psf] .
ldlt 2069.8.12 ut] uf]n('±f uf=lj=;= jf*{ g+= 4 j:g] >L k|Hjn tfdfª±n] p@f/ ul/ gfufh'{g
;]S^/df a'emfPsf] efn] do'/ Ps -1_ j^f ;f]xL lbg zb/ lrl*ofvfgf, hfjnfv]ndf k&fPsf]] .
ldlt 2069.09.17 df ssgL k|j]zåf/ cGtu{tsf] If]qdf kf;f]df k/]sf] cGbfhL 40–50 s]=lh=sf]
jo:s efn] lrt'jf Psj^fnfO{ cfjZos pkrf/sf] nflu zb/lrl*ofvfgfdf k&fPsf]df ldlt
2069.09.19 df lgs'~hdf %fl*Psf] .
ldlt 2069.09.25 ut] o; /f=lg=sf] l;dfgf aflx/ cGbfhL 3–4 ls=ld= b"l/df kg]{ e+ufn,
xfQLuf}+*f If]qdf lrt'jf n'sL j;]sf] elg vj/ k|fKt x'Fbf p@f/sf] nflu zb/lrl*ofvfgfdf kqfrf/
ul/Psf] .
ldlt 2070.01.25 ut] sf&df)*f}+sf] cf?jf/LIf]qsf] j:tLdf k;]sf] cw{jo:s pd]/ -sub adult_ sf]
kf]yL lrt'jf nfO{ zb/lrl*ofvfgfsf k|fljlwsx?n] lgoGq)fdf lnO{ ;f]xL lbg o; lgs'~hsf]
;f}/*f+*f–:ofndtL If]qdf %fl*of] .
ldlt 2070.01.31 df nlntk'/sf] l^sfynL jf*{ g+= 4 sf >L s[i)faxfb'/ s]=l;=sf] #/leq k|j]z
u/]sf] cw{jo:s pd]/ -sub adult_sf] kf]ly lrt'jf lgs'~hsf] ;f}/*fF*f / :ofndltsf] If]qdf %fl*of]
.
ldlt 2070.02.04 df dl)fr"* ;]S^/sf] em"n] If]qdf e]l^Psf] kf]yL /t'jf Psj^fnfO{ p@f/ ul/
2070.02.05 df zb/lrl*ofvfgfdf k&fPsf] .
ldlt 2070.02.11 ut] (sfnrf}/ ;]S^/ glhs ;fª\nf uf=lj=;= 6 sf ufpFn]x?åf/f efn] /t'jf 1
j^f p@f/ ul/ ;DjGwLt ;]S^/ sfof{nodf a'emfPsf] / ;f]xL lbg lgs'~h sfof{no kfgLd'xfgdf
k&fPsf]df pQm d[unfO{ lgs'~h If]qdf %fl*Psf] .
35
ldlt 2070.02.13 df zb/lrl*ofvfgfjf^ 3 j^f efn] /t'jf NofO{ lgs'~hsf] kfgLd'xfg If]qsf]
k|fs[lts jf;:yfgdf k'g:yf{kgf ul/Psf] .
ldlt 2070.02.27 df ufp+n]x?n] e}/jk|;fb u)fdf a'emfPsf] :j:y cjZyfsf] afhsf] jRrf
(juvenile) ;f]xL lbg zb/ lrl*ofvfgfdf k&fPsf] .
ldlt 2070.02.28 df cw{ jo:s kf]yL lrlgof ;fns (Chinese pangolin) O{r+u' gf/fo)f 9 j:g]
lgdf u]n' z]kf{sf] #/jf^ p@f/ ul/ gfufh'{g If]qsf] x]lnKof*df k'g:yf{kgf ul/Psf] .
ldlt 2070.03.28 df ;z:q k|x/L ljkb Joj:yfkgj]z, :o'rf^f/sf] sfof{no kl/;/df lgl:sPsf]
lrlgof ;fns (Chinese pangolin) sf] efn] jRrf (Juvenile stage) sf] nfO{ k|x/L ;'/Iffsf] ;xof]udf
p@f/ ul/ o; lgs'~hsf] kfgLd'xfg If]qsf] k|fs[lts af;:yfgdf %fl*of] .
७.२ वन्यजन्तकुो मतृ्य ु
ldlt 2069.7.4 df gfufh'{g ;]S^/ cGtu{tsf] d'*\v' kf]i^df #fO{t] cj:yfdf km]nf k/]sf]
/t'jfd[usf] cGbfhL 3 dlxgfsf] Pp^f efn] aRrf p@f/ u/L d'*\v' k|x/L kf]i^df pkrf/sf] qmddf
;f]xL lbg ljxfg d[To' ePsf] lyof] .
ldlt 2069.10.14 ut] ^f]vf k|j]zåf/ If]qdf ul:tsf] qmddf /)fjd u)fsf] kl/;/df k|fs[lts
sf/)fjf^ 1 j^f j¤b]nsf] cl:yk¤h/ tyf 1 j^f ;*]sf] cjZyfdf km]nf k/]sf] lyof] .
ldlt 2069.12.14 df gfufh'{g ;]S^/ cGtu{tsf] O{rFu' kf]i^ If]qdf sl/a 2 s]=lh= jhgsf],
nDafO{ 2 lkm^ -k'R%/ ;lxtsf_]] kv]̂ fsf] rf}*fO{÷km}nfj^ 8 O{Grsf] p*\g] nf]vs]{ (Flying squirrel)
sG;]lG^gf jfo/df clNemP/ d/]sf] cjZyfdf e]l^Psf] .
ldlt 2070.03.02 ut] lgs'~h sfof{no kfgLd'xfg If]qsf] ;*ssf] gfnL ;kmf ug]{ qmddf k|fs[lts
sf/)fjf^ d[To' ePsf] cGbfhL 4 dlxgfsf] /ftf] jf¤b/sf] jRrf efn] Psj^fnfO{ sfof{no kl/;/df
ufl*Psf] .
७.३ अन्य गततववचध ldlt 2069.6.24 df dl)fr'* If]qsf] d"nfjf/L -s'Os]n / km;]{rf}/ ljrsf] If]q_ df j]jfl/z]
cj:yfdf xftxltof/ km]nf k/]sf] .
36
k"j{ k|wfgdGqL >L k'iksdn bfxfnn] ldlt 2069.8.14 df kfgLd'xfg, gfuLu'Daf nufotsf If]qdf
/ 2069.8.16 df gfufh'{g If]qdf e|d)f ug'{ ePsf] lyof] .
jg tyf e"–;+/If)f dGqfnosf ;lrj *f= s[i)frGb| kf}*]nn] 2069.8.24 df gfufh'{g If]q tyf
ldlt 2069.10.21 df kfgLd'xfg If]qdf e|d)f ug'{ ePsf] lyof] .
2069.10.22 df /fi^«klt sfof{nosf ;lrj >L lztnafa' /]UdL nufotsf sd{rf/Lx?jf^ kfgLd'xfg
If]q e|d)f ePsf] lyof] .
2069.10.27 ut] 20 b]zsf dxfdlxd /fhb"tx?, g]kfn ;/sf/sf pRr kb:y clwsf/Lx?, /fi^«klt
sfof{nosf sfg"gL ;Nnfxsf/, Chief of the Protocol nufotaf^ lgs'~hsf] gfufh'{g If]qsf] e|d)f eof]
.
2069.11.22 ut] ;+o'Qm /fHo cd]l/sfsf e"tk'j{ dxfdlxd /fi^«klt hLdL sf^{/, jxf¤sL wd{kTgL
;d]tsf] ^fnLn] lgs'~h e|d)f ug'{ ePsf] lyof] .
ldlt 2069.11.25 df sf&df)*f}+ lhNnf uf]n('±f 6 j:g] pk]Gb| cfrfo{sf] ;*s b'#{^gf x' ¤bf pQm
If]qdf ;*s cj?@ ug]{ clek|fon] :yfgLo jfl;Gbfx?n] d'*\v' v)*df plQ;sf 10 j^f ?v
sf^]sf]df ?vsf uf]lnofx? d'*\v' kf]i^df ;'/lIft /flvPsf] .
ldlt 2069.11.11 df dxfdlxd O{h/fonL /fhb't / lghsf kl/jf/x?n] o; lgs'~hsf] huft If]qdf
e|d)f ug'{ ePsf] lyof] .
37
८. ववBमान समथयाहरू
८.१ कमाचािीको कमी
of] lgs'~hsf] Joj:yfksLo lx;fan] sd{rf/Lx?sf] ;+Vof sd /x]sf] % . lgs'~h #f]if)ff x+'bf
k|j]zåf/x?sf] ;+Vof 6 j^f /x]sf] / ;f]xL cg'?ksf] b/jGbL /x]sf]df xfn 9 j^f k|j]zåf/
;+rfngdf /x]sf tyf gfufh'{g If]q ;d]t yk x'g cfpFbf sd{rf/L v^gk^gdf ;d:of /x]sf] % .
o; lgs'~hsf] lzjk'/L If]qdf t}gfy ;'/Iff lgsfo ljutdf 22 j^f kf]i^ /x]sf]df xfn 11
j^fdfdfq l;ldt x'+bf lgs'~h ;'/Iff sfo{ k|efjsf/L x'g ;s]sf] %}g . cl#sf] ;'/Iff lgsfon]
k|of]u u/]sf ;a} k"jf{wf/x? nfdf] ;do k|of]u ljxLg x'Fbf k|fs[lts ?kdf elTsFb} uPsf /
dflg;x?n] tf]*kmf]* ug]{ / %fgfdf k|of]u ePsf sf& tyf ss{^kftf ;d]t rf]/L nu]sf] tyf
;+/If)f / dd{t gx'+bf cGo e\mØfn (f]sfsf vfkf, ljB'tLo tf/x? tyf zf}rfnox? klg hL)f{ ePsf]
cj:yfdf ;"/Iff lgsfosf sd{rf/Lx? klg klxNo}sf kf]i^x?df a:g] cj:yf g/x]sf] cj:yf % .
o:tf] cj:yfdf h}ljs ljljwtfsf] ;+/If)f tyf /fhZj ;+sngdf ;d]t gsf/fTds c;/ kg]{ :ki^
% .
jt{dfg cj:yfdf lgs'~hsf lghfdtL sd{rf/Lsf] ;+VofTds pknAwtfn] dfq jg h+unsf] k|efjsf/L
u:tL ug{ g;lsPsf] cj:yf % . o;y{ o; lgs'~hsf] k|efjsf/L ;+/If)fsf] nflu df}hÚbf sd{rf/L
b/aGbL ;+Vof a(fpgÚ kg]{ cTofjZos % .
८.२ श्रोतसाधन तिा पवूााधािको कमी
sd{rf/L cfjf;÷ef}lts k"jf{wf/
lgs'~h sfof{no Pj+ k|j]zåf/df vl^O{ sfdug]{ sd{rf/Lx?sf] sfdsf] k|s[lt 24 ;} #)^f sfo{/t
/xg' kg]{ x'G% . t/ sfof{no / cGtu{tsf kf]i^x?df sd{rf/Lx?nfO{ a:g] cfjf;u[x gePsf] /
ePsf] klg dd{t ;+ef/sf] cefjn] a:g of]Uo gePsf] jf clt g} ck'u /x]sf] % . jh]^
ljlgof]hg ubf{ k"jf{wf/ lgdf{)f tyf d/dt ;+ef/sf] nflu ljz]if Wofg lbg' h?/L b]lvG% .
;jf/L ;fwg
38
o; sfof{nodf ;jf/L ;fwgsf] sdL % . e"–tyf hnfwf/ of]hgfb]lvsf] Ps lksck uf*L rfn'
cj:yfdf % . b'O{j^f df]^/ ;fOsndfq rfn' cj:yfdf %g\ . k|efjsf/L ;+/If)fsf] nflu gof+ hLk
Ps / 5 j^f df]^/;fO{sn cTofjZos % .
lgsÚ~hsf] kvf{n
o; lgs'~hsf] lzjk'/L If]qnfO{ #]/]/ agfOPsf] 111 ls=ld= nfdf] kvf{n -h'g ;fdfGo !fg
*fOh]i^df ;d]t pNn]v_ tyf 29 ls=ld= gfufh'{g If]qsf] kvf{n ah]^fefjn] ubf{ dd{t ;Def/ xÚg
g;Sbf eUgfjz]ifdf kl/)ft x'+b}% . h;n] ubf{ lgs'~h leq jgk}bfjf/ r]f/L lgsf;Lsf] ;+efjgf
a(\g'sf] ;fy}sf jGohGt'x d'Votof a+b]n k|hflt kvf{n aflx/ lgl:sP/ :yfgLo jfl;Gbfsf] afnLgfnL
gi^ x'g] ;+efjgf a(\bf] % .
jgky
lzjk'/L tyf gfufh'{g b'j} If]qdf l/é/f]* cfsf/sf] jgky ag]sf]df ah]^ cefjn] ubf{ ag]b]vL
obfsbf dfq} d/Ddt ;Def/ ePsf] % . h;n] ubf{ jgkysf] ;a} v)*df df]^/ rNg ;Sg] cj:yf
%}g . o;n] ubf{ df]^/af^ %f]^f] ;dodf u:tL dlg^l/ª x'g ;s]sf] %}g . af^f] d/Ddt ;Def/sf]
nflu ah]^sf] Joj:yf x'g h?/L % .
८.३ मगृ अनसुन्धान केन्र, गोदाविी
nnLtk'/ lhNnfsf] uf]bfj/Ldf /x]sf] d[u cg';Gwfg s]Gb|df /t'jf / lrQnx? %g\ . pQm d[u
cg';Gwfg s]Gb|df /x]sf d[ux?sf] sÚg} klg lsl;dsf] cg';Gwfg sfo{ gePsf]n] of] ;+rfng
cf}lrTodf k|Zg p&\g yfn]sf] % . s]Gb|df xfn hL)f{ ePsf tf/af/x? dd{t ug]{, ;f}o{ zlQmaf^
rNg] ;f}o{ tf/af/ -Solar fencing) nfO{ cfjZos dd{t ;'wf/ ug]{, tf/af/x? leq /x]sf cvfB
k|hflt / sf+F*fx? x^fO{ Joj:yfkg ug]{ sfo{ xÚg cfjZos % . To;sf] nflu ;d]t cfjZos
ah]^sf] Joj:yf oyflz#| x'g' clt h?/L % .
८.४ सनुौिो कालिज पािन केन्र, नागाजुान
gfufh'{gsf] /fgLjg If]qdf tTsfnLg /fhf jL/]Gb|n] kfn]sf ;'gf}nf sflnhx? (Golden Pheasants) xfn
185 j^f %g\ . sfnLhn] jif{df Ps l;hg km"n kfg]{] t/ cfk}mn] cf]yf/f] a;L rNnf gsf(\g]
ePsf]n] jif]{gL tL k'mnx?af^ rNnf sf]/Ng XØfr/Ldf nfg' kg]{, nluPsf k'mnx?af^ clt sd
39
;+Vofdf rNnf sf]/nLg] / sf]/lnPsf rNnf x'sf{pg ljz]if ;fjwfgL tyf ljz]if rf/fsf] Joj:yf
ug'{kg]{ xÚG% .
८.५ वन्यजन्तबाट हुने क्षततको क्षततपतूी तिा िाहत
lgs'~hdf /x]sf jGohGt'x? kvf{n eTs]sf] sf/)fn] ubf{ lgs'~h aflx/ lg:sg] / dfgjLo Pj+
ef}lts Iflt x'g] qf; a(fpg] cj:yfsf] ;[hgf eO/x]sf] % . o;df ljz]if u/L lrt'jf, h+unL
a+b]n, /t'jf, efn', tyf jf¤b/ k|hflt /x]sf %g\ . o; cf=j=df gfufh'{g If]q jl/kl/sf :yfgx?df
/ftf] jf¤b/n] b'Mv lbPsf] hfgsf/L sfof{no tyf /f=lg=tyf j=h=;+= ljefudf cfP cg';f/ 5–7
hgfsf] af¤b/ cg'udg ^f]nL agfO{ v^fpg' k/]sf] lyof] .
o; lgs'~hsf] lzjk'/L If]q jl/k/L kvf{n eP tfklg kvf{neGbf aflx/ klg lgs'~hsf] hUuf /x]sf]
/ ;Ldfgf kvf{n k|i^?kdf g/x]sf] cj:yf /x]sf]n] oxfFsf] ax'd"No ;/sf/L hUuf e"–dflkmofx?sf]
cltqmd)fdf k/]sf] % . GffufhÚ{g If]q jl/k/L klg kvf{n eP tfklg afnfhÚb]lv dÚ*\vÚ;Dd pQm
kvf{n aflx/ kf;fª NxfdÚ /fhdfu{eGbf dÚlg;Dd /x]sf] lgsÚ`h If]qnfO{ l;df+sg u/L Jojl:yt ug{
;lsPsf] %}g . kmn:j?k /fhdfu{eGbf dÚlg au|]NtL vÚn]sf] nh /]i^Ú/]G^x?n] pSt axÚd"No hUufnfO{
cltqmd)f u/]sf] cj:yf % . To:t} lgs'~h leq :yfoL j;f]jf; /x]sf] ;'Gb/Lhn uf=lj=;=sf 6
j^f j*fsf jfl;Gbfx? / lgs'~hsf] hUuf aLr ;Ldf+sg gePsf]n] ;f] sf] nflu t'?Gt kxn x'g'kg]{
b]lvG% .
८.६ गणहरूसंगको समन्वय
sfdsf] ;xhtfsf] lx;fan] ;+/lIft If]q / u)f / uÚNdsf] x]*Sjf^{/ Ps} &fp+df /xg] k|rngsf]
ljk/Lt gfufh'{gtkm{sf] ;'/Iff lgsfosf] d'Vofno / lzjk'/L tkm{sf] u)fsf] d'Vofno ^f]vfdf ePsf]
sf/)fn] lgsÚ`hsf] sfof{no / ;'/Iff lgsfo;+usf] ;dGjodf c;/ k/]sf] % . o; lgs'~hdf xfn
>L /)fjd u)f, nLlksf]^ ^f]vfdf / >L e}/j k|;fb u)f gfufh'{gdf /x]sf %g\ . lgs'~hsf] cNn]df
>L l;++xgfy u)fsf] Ps kN^g / ^f]vfdf g]kfnL ;]gfsf] :^fkm sn]h /x]sf] % . gfufh'{gdf >L
e}/j k|;fb u)fsf] cltl/Qm k"j{/fhfsf] ;'/Iffy{ vl^Psf] z;:q k|x/L an ;d]t Ps} &fpFdf t}gfy
%g\ . o;/L lgs'~h ;+/If)fsf] nflu vl^Psf] g]kfnL ;]gf, lgs'~h ;+/If)fsf] nflu gvl^Psf] g]kfnL
;]gfsf ljljw u)f, sn]h, k|x/Lcflb ;+u ;dGjo ug{ tL lgsfox?sf] sfo{ k|s[lt cg';f/ ;xh
%}g .
40
lgs'~hsf] ;Dk")f{ Joj:yfksLo Pj+ ;'/Iffsf] sfg"gtM lhDd]jf/L k|d'v ;+/If)f clws[tnfO{ lbOPsf]
ePtf klg gfufh'{g If]qdf k"j{ /fhfsf] cfjf; If]q x'¤bf k|d'v ;+/If)f clws[tnfO{ g} cfk\mgf] sfo{
If]qdf k|j]z ug{nfO{ g} ;xh geO/x]sf]n] ;f] sf] lg/fs/)fsf] nflu ;DjGwLt If]qaf^ kxn x'g
cTofjZos % .
८.७ स्ज.वव.स. तिा अन्य सिकािी तनकायबाट हुने ववकास तनमााण कायाहरू
of] lgs'~h sf&df)*f}b]lv ;aeGbf glhssf] ;+/lIft If]q ePsf] xÚgfn] lgsÚ~hsf] If]qnfO{ k|of]u u/]/
af^f]#f^f] nufotsf] kÒjf{wf/x? lgdf{)f ug]{ k|of; af/Daf/ xÚg] u/]sf] % . ljz]if ul/ cfly{s
jif{sf] cGTodf &"nf]dfqfdf ah]^ ljlgof]hg ug]{ / ljsfz lgdf{)fsf] qmddf jftfj/)f ;+/If)f P]g /
/fli^«o lgs'~h tyf jGohGt' ;+/If)f P]g, 2029 sf k|fjwfg cgÚ;f/ k|f/lDes jftfj/)fLo k/LIf)f
/ jftfj/)fLo k|efj dÒNof+sg ug{ gvf]Hg] / To;f] ug{ nufp¤bf ;dodf sfd ;DkGg xÚg g;Sg]
tyf jh]^ lk|mh x'g;Sg] ;+efjgf /xg] xÚ¤bf o; sfof{nonfO{ ljsf; lj/f]wLsf] ?kdf lrq)f
ul/G% . t;y{ lh=lj=;= nufot ef}lts kÒjf{wf/sf] ljsf;df ;+nUg xÚg] ;+:yfnfO{ sfgÒgsf] dd{
cgÚ?k sfo{ ul/lbg' kg]{ b]lvG% .
41
सन्दभा सामग्रीहरू CITES, & UNEP. (2013). Convention on International Trade on Endangered Species of Wild Flora and
Fauna, Appendices I, II, and III; valid from 12 June 2013. Geneva, Switzerland: International
Convention on Trade of Endangered Species of Wild Flora and Fauna. Hentet July 2013 fra
http://www.cites.org/eng/app/2013/E-Appendices-2013-06-12.pdf
DNPWC. (1995) Biodiversity Profile of the High Mountains and High Himal Physiographic Zones; Technical
Report No. 14. Ministry of Forests and Soil Conservation/Department of National Parks and Wildlife
Conservation and Govt. of the Netherlands/Ministry of Foreign Affairs
DNPWC: d[u cg';Gwfg s]Gb| uf]bfj/L .
IUCN. (2013). IUCN Red List of Threatened Species. Hentet September 2013 fra <www.iucnredlist.org>
NTNC. (2004). Management Plan of Shivapuri National Park. Lalitpur: National Trust for Nature
Conservation.
SNNP. (2010). Checklist of Vascular Plants of Shivapuri Nagarjun National Park. Kathmandu: Shivapuri
Nagarjun National Park.
SNNP. (2063/64 BS). Wetlands of Shivapuri National Park. Kathmandu: Shivapuri National Park.
SNNP. (2067/68 VS). Annual Report
SNNP. (2068/69 VS). Annual Report
SNNP. (2069/70 VS). Monthly Reports
SWWR. (2002). Shivapuri Watershed and Wildlife Reserve (Proposed Shivapuri National Park) Brochure.
Shivapuri Watershed and Wildlife Reserve.
42
अनुसूचीहरू
अनसुचूी १: लशवपिुी नागाजुान िा.तन.मा पाईने थतनधािी जनाविहरू S.N. English name Order Family Scientific name IUCN* CITES#
1 Himalayan serow Artiodactlyla Bovidae Capricornis thar NT I
2 Himalayan goral Artiodactlyla Bovidae Naemorhedus goral NT I
3 Barking deer Artiodactlyla Cervidae Muntiacus vaginalis LC
4 Sambar deer Artiodactlyla Cervidae Rusa unicolor V
5 Wildboar Artiodactlyla Suidae Sus scrofa LC
6 Golden jackal Carnivora Canidae Canis aureus LC
7 Jungle cat Carnivora Felidae Felis chaus LC
8 Clouded leopard Carnivora Felidae Neofelis nebulosa V I
9 Common leopard Carnivora Felidae Panthera pardus NT I
10 Leopard cat Carnivora Felidae Prionailurus bengalensis LC II
11 Common mongoose Carnivora Herpestidae Herpestes sp.
12 Crab eating mongoose Carnivora Herpestidae Herpestes urva
13 Yellow throated marten Carnivora Mustelidae Martes flavigula LC
14 Himalayan black bear Carnivora Ursidae Ursus thibetanus V I
15 Himalayan palm civet Carnivora Viverridae Paguma larvata LC
16 Large Indian civet Carnivora Viverridae Vivera zibetha
17 Bat Chiroptera
18
Hodgson's brown-
toothed shrew Eulipotyphla Soricidae Soriculus caudatus LC
19 Indian pangolin Folidota Manidae Manis crassicaudata NT II
20 Chinese pangolin Folidota Manidae Manis pentadactyla E II
21 Indian hare Lagomorpha Leporidae Lepus nigricollis LC
22 Royle's Pika Lagomorpha Ochotonidae Ochotona roylei LC
23 Assamese monkey Primates Cercopithecidae Macaca assamensis NT II
24 Rhesus monkey Primates Cercopithecidae Macaca mulata II
25 Hanuman langur Primates Cercopithecidae Semnopithecus entellus LC I
26
Indian crested
porcupine Rodentia Muridae Hystrix indica LC
27 Fawn-colored mouse Rodentia Muridae Mus cervicolor LC
28 Eastern house mouse Rodentia Muridae Mus musculus LC
29 House rat Rodentia Muridae Ratus ratus
30
Orange-bellied
Himalayan squirrel
Rodentia Sciuridae Dremomys lokriah LC
31 Flying squirrel Soricomorpha Soricidae Pteromyini sp.
32 Himalayan shrew Soricomorpha Soricidae Soriculus nigrescens
33
Himalayan stripped
squirrel
Soricomorpha Soricidae Tamiops mcclellandii
>f]tM * (IUCN, 2013) # (CITES & UNEP, 2013) tyf lgs'~hdf ;+rfng ePsf k|hflt cg'udgsf l/kf]̂ {x?,
j|f];/x?, kf]i^/ tyf lkmN* ul:tsf] l/kf] {̂x?
43
अनसुचूी २ मगृ अनसुन्धान केन्र तिा कालिज पािन केन्रमा िहेका मगृ ि कालिजको संख्या
lrQn /t"jf ;"gf}nf] sflnh
l;=g+= dlxgf efn] kf]yL jRrf hDdf efn] kf]yL jRrf hDdf efn] kf]yL rNnf hDdf
1 >fj)f 16 18 5 39 3 12 1 16 81 58 20 159
2 efb| 17 17 4 38 3 12 1 16 81 58 20 159
3 cflZjg 17 17 4 38 3 12 1 16 81 56 20 157
4 sfls 17 17 5 39 3 13 1 17 81 56 20 157
5 d+l;/ 17 17 4 38 3 12 1 16 81 54 20 155
6 k'; 17 17 4 38 3 12 1 16 81 54 20 155
7 df# 16 18 9 43 3 13 1 17 80 54 20 154
8 kmfNu"g 16 22 5 43 3 13 1 17 80 53 20 153
9 r}q 17 20 5 42 3 13 1 17 80 53 20 153
10 j}zfv 16 20 5 41 4 13 0 17 80 51 20 151
11 h]i& 16 20 5 41 4 13 0 17 80 51 20 151
12 c;f/ 14 20 5 39 4 13 0 17 84 60 41 185
44
अनसुचूी ३: लशवपिुी नागाजुान िा.तन.को लशवपिुी के्षत्रबाट के.य.ुके.एि.िे संकनग गने पानीको ववविण Name of
Stream÷river
Reservoir Unit Oct Nov Dec Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Average Average
water
production
Thulo Khola
Alle Khola
Boude Khola
Bhadaure
Khola
Balaju L/S 228 171 114 85 98 65 102 91 144 802 808 318 27.4
Bishnumati
Panimuhan
Maharajgung L/S 236 167 105 108 75 88 125 120 176 1033 1159 412 35.6
Bagmati
Nagmati
Syalmati
Sundarijal/
Mahankal
Chour
L/S 160 587 616 551 568 366 705 655 2045 4501 3802 1896 163.8
>f]tM (SWWR, 2002)
45
अनसुचूी ४: लशवपिुी नागाजुान िा.तन. कायााियमा यस आ.व.मा दताा भएका उपभोक्ता समहुहरूको ववविण qm=;+= pkef]Qmf ;d'x÷;+:yfsf] gfd &]ufgf >f]t÷vf]nfsf] gfd lsl;d ;t{x?
1 >L l;dfnL ufp+ vfg]kfgL p=;=
j'(flgns)&, l;dfnLufp+,
sf&df)*f}+ cfO{tjf/] vf]nf dd{t r=g+= 876 cg";f/
2 >L *f+%L eb|jf; vfg]kfgL tyf ;/;kmfO{ p=;= *f+%L eb|jf;, sf&df)*f}+ jfUdtL gbL, ;'Gb/Lhn dd{t r=g+= 874 cg";f/
3
>L ;'Gb/Lhn 4, 5 / 6 vfg]kfgL tyf ;/;kmfO{
pkef]Qmf ;ldtL ;'Gb/Lhn, d"nvs{, sf&df)*f}+ . gof+ r=g+= 856 cg";f/
4 >L hn's]gL vfg]kfgL tyf ;/;kmfO{ p=;= cf]v/kf}jf 1, g'jfsf]^ &'nf] vf]nf, kf+rdfg] dd{t r=g+= 844 cg";f/
5 >L If]lqo cg";Gwfg tyf ;"kl/j]If)f sfof{no hu*f]n, skg 7, sf&df)*f}+ dd{t r=g+= 837 cg";f/
6
>L ;'Gb/Lhn 7 / 8 vfg]kfgL tyf ;/;kmfO{ pkef]Qmf
;ldtL ;'Gb/Lhn, sf&df)*f}+ . ;'Gb/Lhn dd{t r=g+= 832 cg";f/
7 >L s[i)f efjgfdt ;+# lji)f' j"(flgns)&, sf&df)*f}+ lji)f'dtL gbL gof+ r=g+= 823 cg";f/
8 >L kfl;sf]^ vfg]kfgL tyf ;=p=;=, lji)f" j(flgns)& lji)f' j"(flgns)&, sf&df)*f}+ lnlksf]^ gof+ r=g+= 816 cg";f/
9 >L kfl;sf]^ vfg]kfgL tyf ;=p=;=, lji)f" j(flgns)& lji)f' j"(flgns)&, sf&df)*f}+ dd{t r=g+= 853 cg";f/
10 >L rknL ufp+ vfg]kfgL tyf ;/;kmfO{ pkef]Qmf ;ldlt lji)f' j"(flgns)&, sf&df)*f}+ kftn] vf]nf gof+ r=g+= 770 cg";f/
11 >L ;f+v' d]nDrL u'h]{ e~Hofª %x/] ;*s of]hgf wf]ljvf]nf
u'h]{ e~Hofª, kftn]
vf]N;f dd{t r=g+= 730 cg";f/
12 >L l*NnL k|;fb ('ª\ufgf ef] ]̂rf}/ uf=lj=;= 7, 8 / 9 hf]*{g vf]nf dd{t r=g+= 684 cg";f/
13 >L gj ljxfgL cuf{lgs s[lif ;d"x x}j'ª 1, l;Gw'kfNrf]s h'¤u]kfgLsf] d'xfg gof+ r=g+= 628 cg";f/
14 >L ;z:q k|x/L jn tflnd s]Gb|, ssgL ssgL, g'jfsf]^ dfgt"ª vf]nf gof+ r=g+= 264 cg";f/
15 >L /fgLjg hLjgk"/ vfg]kfgL tyf ;/;kmfO{ p=;= %q] b]p/fnL 8, wflbª %q]b]/fnL dd{t r=g+= 139 cg";f/
16
>L vfg]kfgL tyf (n lgsf; ljefu, If]lqo cg'udg
tyf ;'=k=sf= rfjlxn, sf&df)*f}+ . O{r+u', gfufh'{g gof+ r=g+= 128 cg";f/
17 >L O{r+u" gf/fo)f vfg]kfgL cfof]hgf, d'n p=;= O{r+u" gf/fo)f 1, sf&df)*f}+ . %f]n"ª\u] vf]nf r=g+= 34 cg";f/
46
अनसुचूी ५: लशवपिुी नागाजुान िा.तन.मा अध्ययन अनसुन्धान गने व्यस्क्त तिा संथिाहरूको ववविण qm=
;+=
cWoog ug]{ JolQm jf
;+:yfsf] gfd &]]ufgf tx cjlw :yfg lzif{s÷p@]Zo
1
lq=lj+=lj=, ef}lts zf:q
s]lGb|o ljefu 2070.2.27 –3.10 gfufh'{g Sonic Detection and Ranging pks/)f h*fg
2 *f= dx]Zj/ ?kfv]tL ICIMOD 1 lbg gflu u'Djf jfo" k|b'if)f dfkg pks/)f h*fg
3 s'df]b n]vs lq=lj+=lj=, jftfj/)f lj!fg MSc 1 lbg wfk If]q Wetland Health Assessment of Dhap Area, SNNP
4 /ljgf l;kfO{ Æ Æ Æ MSc
1 lbg lzjk'/L If]q Species Diversity in SNNP
5 O{zf /fO{ Æ Æ Æ MSc 1 lbg lzjk'/L If]q Soil Fertility Assessment
6 ;lngf jh|frfo{ Æ Æ Æ MSc 1 lbg lzjk'/L If]q Above Ground Carbon Stock, SNNP
7 lg/h/fh yfkf VjMk sn]h, eQmk"/
MSc
2070.1.30–2.30 lzjk'/L If]q Leopard in Human Dominating Landscape; a case study in Kathmandu
valley
8 zf]ef s]=l;=
Golden Gate Int'l College,
;f+v", jlQ;k"tnL
MSc
2070.1.2–2.10 lzjk'/L If]q Documentation of Wetland Flora and Conservation Initiatives: A Case
Study of Dhhap Wetland, SNNP
9 ljlgtf v*\sf Æ Æ Æ MA 2070.1.2–2.10 lzjk'/L If]q Carbon Stock of Dhap Wetland in SNNP
10 ljg' rf}w/L
lq=lj+=lj=, jftfj/)f lj!fg
s]lGb|o ljefu MSc Feb. 2013- Mar 2013 gfufh"{g If]q Assessing Wildlife Damage and Human Wildlife Conflict of SNNP
11 Vijaya Krishnan Kolinjivadi
McGill University Canada,
Montreal, Canada PhD Dec 13- 31, 2012 lzjk'/L If]q Examinging Environment and Poverty Targetting Trade-off in Payments
for Environmental Services (PES) from Watershed-scale Perspectives
12 xl/eb| cfrfo{ Mac Fah Luang University,
Thailand M.Sc. 2069.6.11–12.30 lzjk'/L If]q Economic Valuation of Ecological Services
13 Hof]lt l#ld/] sf&df)*f}+ km/]li^ « sn]h BSc 2069.6.5–6.31 lzjk'/L If]q Status and Habitat Preference of Large Indian Civet (Vivera zibetha)
14 uLtf kf]v/]n
lq=lj+=lj=, k|f)fL zf:q
s]lGb|o ljefu MSc 2069.8.5–10.15 gfufh"{g If]q Intestinal Helminth Parasites of Assam Macaque (Macaca assamensis) in
SNNP
15 lbg]z cfrfo{
lq=lj+=lj=, jftfj/)f lj!fg
s]lGb|o ljefu MSc
Nov 2012- Dec.
2012 lzjk'/L If]q Study of Tree Growth Patterrn of Multi Tree Species in Kathmandu
Valley