KAR HDROLOJS

KAR HDROLOJSDr. brahim YURTSEVENstanbul niversitesiOrman FakltesiHavza Ynetimi Anabilim DalGenel KavramlarBir havzann su verimi denildiinde,

MiktarKaliteRejim

kavramlar n plana kmaktadr.Su kalitesi byk lde havzann vejetasyon yaps ile ilikilidir.

Su miktar ve Akarsuyun rejimi ise byk lde ya karakteristiklerine baldr.

Yan byk bir ksmnn kar eklinde dt blgelerde kar erimesi, su verimine yamur yandan daha byk katk salamaktadr.

Kar ktlesinin erime srecinin anlalmas ve erime miktarnn doru olarak belirlenmesi havza hidrolojisi asndan olduka nemlidir.KAR LMLER

Rzgar perdesiz lek

Nipher perdeli lek

Alter perdeli lek

Kar yast (Pekkan, 2009)

Tam donanml kar lm istasyonu (ensoy ve ark.)Kar rts ile ilgili lmler karla rtl blgenin alannn llmesini, bu blgede - kar kalnlnn ve -kar younluunun deiiminin belirlenmesini kapsar.Karn su edeeriKarn erimesiyle meydana gelecek ak hacminin hesabnda karn su edeerini, yani kar eridii zaman meydana gelecek su stununun yksekliini bilmek nem tar.

Karn su edeeri, kar rtsnn younluu ile kalnlnn arpmna eittir, yeni yam karlarda 0,1 kadar olan younluk, karn zamanla skmas sonucunda 0,3 - 0,6 ya kabilmektedir.Su edeerini lmek iin karla kapl rtye kk bir silindir sokularak alnr ve bu miktar kar eritilir, meydana gelen su stununun ykseklii dereceli bir kaptan okunur.

Blgenin kar rtsn temsil edebilecek en az 10 farkl noktada lm yapmas gerekmektedir. 15 gnde veya ayda bir lmler tekrarlanmaldr.

Karla rtl blgelerde 300 m lik kot aralklaryla lm yaplmas uygun olur.

Su edeeri karn altnda kalan zemine yerletirilmi kobalt 60 gibi radyoizotoplarla da llebilir. Radyasyonun kar rtsnden geerken zayflamas karn su edeeri ile bantldr.

Kar rtsnn snrlarnn belirlenmesinde hava fotoraflarndan ve uydu verilerinden yararlanlmaktadr. Kar erimesinden meydana gelen akBir k mevsimi boyunca yaan karlarn erimesiyle meydana gelecek toplam hacmi bilmek, zellikle sel-takn hesab ve kanal erozyonun tahmini gibi durumlar karsnda havza planlayclar asndan nem kazanmaktadr.Toplam ak hacminin hesab iin,

Karla rtl alan,Karn su edeeri,Yamur eklinde den yan miktar,Szma ve buharlama kayplar

bilinmelidir.O halde,Karn eriyerek su haline gemesi iin belli bir snn verilmesi gerekir. Erime ss 1 gr buz iin 80 kaloriye eittir. Karn scaklna ve ieriine gre bu deer65 ile 90 kalori arasnda deiebilir. Bu s eitli kaynaklardan doabilir,

1. Gne nlar2. Karn zerindeki havann ss3.Havadaki nemin kar yzeyinde younlamas4.Yamurlar5. Zeminden iletilen s

Karn erime miktarn enerji dengesi metodlar ile hesaplamak zordur.

Bu nedenle basit metodlar gelitirilmitir. Yamurlu ve gneli gnlerde olmak zere iki farkl metod gelitirilmitir.Yamurlu gnlerde,

M= Bir gnde kar erimesiyle meydana gelen su ykseklii (mm),W = Rzgar hz (km/sa)P = Gnlk ya ykseklii (mm)T = Gnn ortalama scaklk derecesi,k = Sk ormanlk blgelerde 0,3, ak blgelerde 1,0 a kadar deiir.

Blgede orman rts yzdesinin %60-80 den byk olmas halinde aadaki denklem kullanlmaktadr.

Gneli gnlerde

F = Blgede ormanla kapl alan yzdesi,Hi = Gneten gelenradyasyon (kal/cm2-gn),W = Rzgar hz (km/sa)P = Gnlk ya ykseklii (mm)T = Gnn ortalama scaklk derecesi,k = Sk ormanlk blgelerde 0,3, ak

Orta ve kuzey enlem blgelerinde bulunan yerlerdeki su kaynaklar, yatan ok kar erimesine baldr.

Bu blgelerdeki su yaplarnn iletiminde kar erimesinin tahmin edilmesi nemli rol oynamaktadr.

Trkiyenin Dou Anadolu Blgesindeki kar potansiyeli, ekil 1de verilmi olan NOAA uydu grntsnde kresel lekte sergilenmektedir.

ekil. Trkiyenin kar potansiyeli (1 Nisan 2003 tarihli NOAA grnts)Trkiyede ar kar yalarnn nedenleri (Sipahiolu, 2002):

Balkanlardan ve Karadeniz zerinden zlanda alak basn sistemiyle gelen souk ve nemli hava ktleleri,

zlanda alak basncnn Akdeniz alak basnc ile oluturduu cephe sistemleriyle Akdeniz zerinden gelen mevsimine gre nispeten lk ve nemli hava ktleleri,

Balkanlardan gelen souk ve nemli hava ktlesi ile Akdeniz oluumlu lk ve nemli hava ktlelerinin karlamasdr

Karla kapl alanlarn belirlenmesinde lkemizde ve dnyada MODIS uydu verileri kullanlmaktadr.

MODIS grntlerinden kar rtsnn belirlemesi Normalized Difference Snow Index (NDSI)e gre yaplmaktadr.

Modis uydusu verileri sonular (Pekkan, 2009)

Alansal dalmlar (Pekkan, 2009)

DER LKELERDE KAR LMLERKaytlara gemi en byk kar tanesi, Amerikann Montana eyaletine den 38 cm'lik kar tanesidir

Kuzey Amerikann en karl blgesi Washingtonn batsndaki Rainier ve Baker dalardr.

Burada 1998-1999 yl k sezonunda toplam 30,61 m. Kar ya gereklemitir. Bu blgede en derin kar noktas ise 9,17 m. olarak llmtr.

Rainer daBaker daKuzey Amerika kar ykseklii rekoru olarak Sierrada Bear Valley Kayak merkezine yakn bir noktada llm ve 11,27 m. olarak kaytlara gemitir.

Amerikada Michigann kuzeyine her yl ortalama 4,5 m.(200 in) Kar dmektedir. Amerika rekoru ise yanda grlen kar termometresinin bulunduu Keewenau adasnda 78-79 knda llmtr ve buraya kesintisiz bir kar yanda 9,9 m. lik (390 in - 32 feet) kar rt ykseklii meydana gelmitir.

2009 knda Michigana yaan kar ya sonucu ulam ve haberleme kesilmitir.Japonyada ise,Ibuki dana 14.02.1927 tarihinde 11,63 m. kar ktlesi ykseklii llmtr. Muazzam kar ktlesi ykseklii her yl bu blgeden geen otoyoldaki turistlerin urak mekan haline gelmitir.

Avrupada ise rekor svirede bulunmaktadr. 1999 yl Nisan aynda kar ktlesi ykseklii 8,12 m. olarak llmtr.

Kesintisiz bir ya sonucu oluan maximum rt yksekliinde Dnya rekoru ise Fransaya aittir. 5-6 Nisan 1959 ylnda Savoie Alp blgesinde 19 saat sren kar ya sonucunda 16,95 m. kar rt ykseklii llmtr.

Bessans in the French Alp region of Savoie Aslnda bu rekorlar ierisinde neden Antartika yok?

Bu sorunun cevab,bu ktadaki dk atmosferik nem olarak verilebilir. Gerekten de kuzey kutup noktas dnyann en kuru blgelerinden birisidir. Kuvvetli rzgar bu blgenin nem miktarn daha da drmektedir.Teekkr ederim