1

WPROWADZENIE DO AUSTRIACKIEJ SZKOŁY EKONOMII

Klub Austriackiej Szkoły EkonomiiKraków, 14 października 2010

Szymon Chrupczalski

2

WPROWADZENIE DO AUSTRIACKIEJ SZKOŁY EKONOMII

I. Podstawy współczesnej ekonomii (XV-XIX w).II. W obronie cywilizacji (XX w).III. „Koniec historii” czy nowe wyzwania? (XX/XXI w).

I. Podstawy współczesnej ekonomii Protoplaści

Frederic Bastiat (1801-1850)

XV w. - Hiszpańscy scholastycy z Uniwersytetu w Salamance• Prawa społeczne obowiązują tak jak prawa

przyrody. • Prawo popytu i podaży.

Richard Cantillon (XVIIIw) • inflacja i nierównomierny wzrost cen .

Jean Baptiste Say • Ekonomia to nie gromadzenie danych, a opis

zjawisk (np. potrzeby są nieograniczone, a środki do działania są rzadkie) i ich następstw.

• Prawo rynków Saya.

Frederic Bastiat• Doskonały publicysta, m.in. słynna alegoria

rozbitej szyby.i inni…

I. Podstawy współczesnej ekonomii Rewolucja marginalna

Carl Menger (1840–1921)Urodzony w Nowym Sączu

Problem klasyków: „Dlaczego woda, która jest niezbędna do życia, jest tania, podczas gdy diamenty są bardzo drogie, choć można się bez nich obejść?”

Rozwiązanie:

1. Gospodarująca osoba nie staje przed wyborem: czy kupić wszystkie diamenty na świecie albo całą wodę - wybiera między określonymi jednostkami poszczególnych dóbr.

2. Prawo malejącej użyteczności krańcowej: dla każdego człowieka, użyteczność kolejnej konsumowanej przez niego jednostki dobra maleje.

I. Podstawy współczesnej ekonomii Rewolucja marginalna cd.

Wartość – nie istnieje poza świadomością człowieka, jest subiektywna.Ceny (przeciętnie na rynku) – kształtują się w procesie wymiany w oparciu o użyteczność

ostatniej, krańcowej jednostki. Gdy wody jest dużo, a diamentów mało – woda jest tania, diamenty drogie. Na pustynimoże być odwrotnie!

Woda (kolejne litry) Diamenty (kolejne sztuki)

1. Napić się 1. Obdarować wybrankę serca 4 karatowym diamentem.

2. Napoić psa 2. Obdarować byłą wybrankę serca 4 karatowym diamentem.

3. Podlać kwiaty 3. Ozdobić kierownicę w BMW.

4. Wlać do chłodnicy w samochodzie

⁞

150. Sprawdzić działanie siły grawitacji ze szczytu Pałacu Kultury i Nauki

I. Podstawy współczesnej ekonomii Rewolucja marginalna cd.

Imputacja

Ceny (!) dóbr konsumenckich („niższego rzędu”) determinują ceny dóbr kapitałowych („wyższego rzędu”).

Przykład: 1. Naukowcy odkrywają nieznaną właściwość benzyny – przedłuża młodość. 2. Użyteczność krańcowa benzyny dla ludzi gwałtownie wzrasta, kupują benzynę

zamiast książek, samochodów czy ubrań. 3. Producenci benzyny przeznaczają kapitał na rozbudowę rafinerii, dostawcy na

budowę tankowców – proces produkcyjny staje się bardziej złożony, dłuższy i kapitałochłonny.

4. Właściciele pól naftowych kupują bardzo drogie maszyny wiertnicze z diamentowymi wiertłami, aby sięgnąć głębiej do złóż.

5. Piaski bitumiczne stają się zasobem naturalnym – opłaca się wyciskać z nich ropę naftową.

Q: Co zadecydowało o cenie diamentowych wierteł (cena dobra kapitałowego)?Q: Kto uznał piaski bitumiczne za zasób naturalny?

I. Podstawy współczesnej ekonomii Procent i produkcja

Eugen von Böhm-Bawerk (1851–1914) Urodzony w Brnie

Problem lichwy: „Czy istnieje usprawiedliwienie dlaprocentu wypłacanego właścicielom kapitału?” Preferencja czasowa: ludzie bardziej cenią dobra dzisiejsze niż przyszłe w tej samej ilości i tej samej jakości. Preferencja czasowa wyznacza wysokość naturalnej stopy procentowej.

Krytyka marksizmu: „Kapitaliści wyzyskują pracowników”.Właściciele środków produkcji zapewniają pracownikom z góry udział w zyskach z produkcji w zamian za określony procent. Pracownicy uzyskują przychód na stałych zasadach, mimo zmienności gospodarczej.

Proces produkcji:Produkcja rozłożona jest w czasie.Inwestycje wydłużają proces i pozwalają uzyskać w przyszłości więcej dóbr. Procent na inwestycje kapitałowe musiałby być płacony niezależnie kto jest właścicielem kapitału.

II. W obronie cywilizacji Niemożliwość socjalizmu

Ludwig von Mises (1881–1973) Urodzony we Lwowie

Mises, 1920r.: Kalkulacja ekonomiczna w socjalizmie jest niemożliwa (twierdzenie dedukcyjne). Rok 1989 – dowód empiryczny.

Socjalizm zakłada istnienie jednego właściciela środków produkcji:Brak wymiany rynkowej = brak cen pieniężnych.Kapitał jest heterogeniczny –> tylko ceny sprowadzają kapitał do wspólnego mianownika i pozwalają na pomiar.Brak zysku -> dane środki produkcji mogłyby być wykorzystane lepiej. W socjalizmie brak możliwości tej kalkulacji.

„Każda decyzja oddalająca nas od prywatnej własności środków produkcji oraz dowolnego sposobu dysponowania pieniędzmi oddala nas również od racjonalnego gospodarowania”.

Przykład z PRL: butelki po żurku, słoiki po ogórkach.Przykład współczesny: naruszenia własności poprzez regulacje.

II. W obronie cywilizacji Prakseologia, pieniądz, konsument

Prakseologia - nauka o ludzkim działaniu.• Aksjomaty a-priori• Dedukcja• Metodologiczny indywidualizm i subiektywizm.

Działanie• Działanie nastawione jest na realizację wartościowych dla jednostki celów.• Świadomy wybór środków do realizacji celów.• Wiedza jednostki, że dane środki prowadzą do osiągnięcia celów.

Pieniądz (teoremat regresji): Pieniądz powstał spontanicznie na wolnym rynku., nie jest wytworem instytucji

państwowych. Pieniądz rynkowy jest towarem i środkiem wymiany, który niezależnie od swojej

wartości użytkowej uzyskuje wartość wymienną.

Dlaczego prakseologia, a nie statystyka?(Przykład: krzywa Philipsa)

Konsumenci: Rynek to najbardziej demokratyczna instytucja: każdy konsument codziennie głosuje na

określony produkt. Cała produkcja podporządkowana jest życzeniom konsumentów.

II. W obronie cywilizacji Wiedza rozproszona i ład spontaniczny

Hayek: niemożliwość kalkulacji w socjalizmie to również problem wiedzy.

•Ceny to nośnik informacji. •Wiedza na rynku jest rozproszona (co, jak i dla kogo produkować). Centralne planowanie jest niemożliwe.

Przykład zgubnej pychy rozumu: króliczy klasztor w ZSRR.

Friedrich August von Hayek (1899–1992)

•Rynek: spontanicznie tworzony ład, wynik ludzkiego działania, ale nie ludzkiego planowania. •Rynek nie daje się planować ani kontrolować prawnie, a tworzony jest przez jednostki o ograniczonej wiedzy. •Wynik spontanicznego ładu: mechanizm cenowy, język.

11

II. W obronie cywilizacji Cykl koniunkturalny i kryzysy finansowe (Mises, Hayek)

1. Manipulacja stopą procentową i ekspansja kredytowa – pusty pieniądz.

2. Pieniądz nie jest neutralny – trafia do producentów.

3. Zaburzenie struktury produkcji – malinvestment.

4. Wzrost cen czynników produkcji.

5. Wzrost cen dóbr konsumenckich.

6. Projekty okazują się nieopłacalne.

7. Recesja.

Cykl koniunkturalny to efekt funkcjonowania rezerwy cząstkowej i banków centralnych.Keynesizm, interwencjonizm etc. nigdy nie będą działać.

Wykres dydaktyczny, R. Garrison.

II. W obronie cywilizacji Etyka, teoria państwa, libertarianizm, pieniądz, historia, prawo.

Etyka:Wolna od wartościowania.Oparta na samoposiadaniu i prawie własności.

Teoria państwa:Monopol na użycie siły i przemocy oraz użycie przymusu do

zdobywania dochodu. Monopole gospodarcze nie istnieją bez udziału państwa.

Libertarianizm (Mr. Libertarian):Ewolucja klasycznego liberalizmu. Twórca koncepcji kapitalizmu bez struktur państwowych.Powrót do prawa naturalnego

Murray N. Rothbard (1926–1995)

Pieniądz:Koncepcja 100% standardu złota.

Historia:Spojrzenie przez pryzmat prakseologii na najważniejsze wydarzenia gospodarcze i

rozwój ekonomii.

III. „Koniec historii” czy nowe wyzwania?Bieżące zagadnienia

Mit dóbr publicznych: „Nawet pozornie tak prywatne sprawy, jak wnętrze mojego apartamentu lub kolor mojej bielizny mogą stać się dobrami publicznymi, jeśli tylko ktoś zacznie się o nie troszczyć.” Problem współczesnych demokracji: brak ochrony własności i wzrost preferencji czasowej ludzi.

Hans-Hermann-Hoppe (ur. 1949)

Jesús Huerta de Soto(ur. 1949)

Program reformy współczesnego systemu monetarnego:1. 100% rezerwa w zakresie depozytów i ich odpowiedników.2. Wyłączenie banków centralnych z roli gwaranta “ostatniej szansy”.3. Prywatyzacja pieniądza.

Opodatkowanie z jednej strony promuje pracę i ekonomiczne użycie zasobów podnosząc krańcową użyteczność opodatkowanych dóbr (efekt dochodowy).

Z drugiej strony zachęca do konsumpcji i wybierania czasu wolnego kosztem pracy (efekt substytucyjny).

•Czy opodatkowanie może być neutralne? Paradoks wywłaszczenia/hiperinflacji. •Zmiana preferencji czasowej - regres cywilizacyjny.•Opodatkowanie a przewaga komparatywna.

Pracuj!

Odpoczywaj!

III. „Koniec historii” czy nowe wyzwania?Przykład: opodatkowanie jako proces decywilizacyjny

15

Tu ne cede malis