Katodik Koruma Egitim Notlari

Embed Size (px)

Citation preview

KATODK KORUMA LE LGL GENEL BLGLER KOROZYON : Metal ve alamlarnn bulunduklar ortam etkisi ile kimyasal ve elektrokimyasal reaksiyonlar neticesinde tahrip veya kymetini kaybetmesidir. Bu olay havada, suda, toprakta meydana getiren etken ise, OKSJEN difizyonudur. KATODK KORUMA : Metal yaplar, bulunduklar ortam (elektrolitik) ierisinde elektrokimyasal yolla korozyondan koruma metodudur. KATODK KORUMANIN YAPISI : Yukarda da belirtildii gibi, katodik koruma aadaki ekilden de grlecei zere elektrokimyasal bir olay olup, burada ama metal yapda korozyonu meydana getiren oksijeni metal yapdan uzaklatrmaktr. Olay u ekilde olumaktadr. +

Doru Akm H+ O

ELEKTROLTK (TOPRAK)

KATOD (-) ekil ( 1 )

ANOT (+)

ekilde grld gibi, elektrokimyasal olayn meydana gelmesi iin, (-) KATOD (Boru), (+) ANOT (Galvanik veya d akm kaynakl sistemde kullanlan yardmc anot), ELEKTROLTK (Toprak) ve elektrokimyasal olay balatacak DORU AKIM n bulunmas gerekir.

1

Bu doru akm elde etme ekillerine gre katodik koruma metodlar isim alr. Doru akm iki yolla elde edilir : 1. Galvanik anotlarla 2. D akm kayna ile. Bu iki metot ileride ayr, ayr anlatlacaktr. imdi elektrokimyasal katodik koruma olaynn oluumunu anlatalm. Yukarda ekilde grlen KATOD u korunacak BORU muz tekil eder. ANOT dardan temin edilerek elektrolitik ortam ierisine konur. Anot ve katod un bulunduu elektrolitik ortam TOPRAK tr. Anot katod ile ksa devre edildii anda elektrokimyasal olay balar.Yukarda da belirtmi olduumuz gibi, burada ama oksijeni Katod dan yani BORU muzdan uzaklamaktr. ekil (1) den de grlecei zere, KATOD (-) deerlikli, ANOT (+) deerliklidir. Elektrolitik toprak ierisinde bulunan HDROJEN (+) deerlikli, OKSJEN (-) deerliklidir. Polarite olarak zt kutuplu elektrik ykleri birbirini ekeceinden, elektrokimyasal olayn balamas ile OKSJEN ANOT zerinde, HDROJEN KATOD zerinde younlar. Bunun neticesinde Oksijen tahribatn anot zerinde yapar ve anot tahrip olur. Hidrojen ise katod etrafn sararak bir klf oluturur. Bu olaylar anot tkenene kadar devam eder. KATODK KORUMA METODLARI : Daha ncede sylediimiz gibi, katodik koruma metodlar, elektrokimyasal olay balatan doru akmn elde edili ekline gre isim alr. Katodik koruma 2 metodla uygulanr. 1. GALVANK ANOT METODU (Kurbanlk veya fedai anot metodu) 2. DI AKIM KAYNAKLI METOD (Trafo/Redresr l Metod) GALVANK ANOTLU METOD :

1.

Galvanik anotlar, topraa gre potansiyelleri (Anot/toprak potansiyelli ) sabit olan doru akm reten bir pildir. Bu pil, boru metaline gre daha aktif , potansiyeli yksek metallerden seilir ve eitli ebatlarda, eitli arllarda ktle veya erit tipi olarak imal edilir.

2

Aratrma ve incelemeler neticesinde, Toprak ii yaplarda : MAGNEZYUM ANODLAR Deniz ii yaplarda : ALMNYUM VEYA NKO

anotlar kullanlmaktadr. Galvanik anotlar, elektrolitik ortam (toprak) ierisinde plak olarak kullanlmazlar. retmi olduklar doru akmn topraa geiini kolaylatrmak iin bir dolgu maddesi ierisinde bez torba ile torbalanm olarak kullanlrlar. Dolgu maddesi Al, Bentonit ve Sodyum Slfat karmndan meydana gelmitir. Bu malzemelerden meydana gelen dolgu maddesi suyu tutucu zellii olduundan, devaml nemli kalr ve anot akmnn elektrolitik ortama (topraa) gemesini salar. Galvanik anotlarn ktle byklkleri ve ebatlar, gmlecekleri topran zgl direnci (rezistivitesi) ile snrldr. Prensip olarak zgl direnci kk olan zeminlerde byk yzeyli, zgl direnci yksek olan zeminlerde kk yzeyli, anotlar kullanlr. Galvanik anot miktarlar, korunacak yapnn yzey alannn akm ihtiyacna ve koruma ylna gre tespit edilir. Galvanik anotlarn boruya olan montaj l kutular vastasyla yaplr. l kutusu vastasyla boruya balanacak anotlar tekli olarak balanaca gibi, paralel grup eklinde de balanabilir. Galvanik anotlar doru akm retmi olduklarndan, akm verdike her yl arlklarndan (ktlelerinden) belli miktarlarda anrlar. Bu anma tamamen borunun ektii akm ile ilgilidir. Eer borunun tecridi iyi deilse, kaak ok ise boru anotlardan fazla akm eker ve anotlar ksa srede ktlelerinden byk oranda kaybederler. Hesaplanan koruma sresinin sonunda biten galvanik anotlar yenileriyle deitirilir. Bir anodun montaj ematik olarak aadadr. l kutusuoo

1x10 mm NYY Kablo Kaynak ,., BORU 1,5 ~ 3.00 m.

1x10 mm NYY Kablo

ANOD

ekil (2)3

Galvanik anotlar boru hatt boyunca genellikle eit aralklarla monte edilirler. Anotlar monte edilirken kazlan ukura konduktan sonra etraf dolgu toprakla skca doldurulmal, anodun etraf gevek braklmamaldr. Gevek braklmas durumunda anotdan kan anot akm topraa gei yapamaz, kan akmlar anot etrafnda toplanr, anot yzeyi polarize olarak, anot akm vermez duruma gelir. Bunu nlemek iin anodun etraf montaj esnasnda sk, skya doldurularak, anot akmnn topraa gei direnci asgariye drlmelidir. Buna ilaveten anot etrafna toprak dolgusu yaplrken anot bana bir teneke su anot etrafndaki dolgu maddesi ile, anot etrafndaki dolgu topraa amur olmayacak ekilde dklmeli topran daha iyi skmas salanp, anot dolgu maddesi ile nemlendirilerek, anodun gei kolaylatrlmaldr. DI AKIM KAYNAKLI METOD : direnci drlerek, anot akmnn geii

Bu metodda doru akm, mevcut 220 V. Alternatif akm doru akma eviren Trafo/Redresr niteleri vastasyla elde edilir. Trafo/Redresr niteleri fazla akm ihtiyac olan yerlerde monofaze beslemeli yerine trifaze olarak da yaplabilmektedir. Bu metod da Trafo/Redresr (T/R) nitesinin trafosunun primer devresine gelen 220 V. Alternatif akm, segonder devresinden istenilen voltaj kademelerinde kp, diyotlarla dorultularak doru akm haline getirilirler. T/R nitesinin D.C. k ularndan (-) NEGATF kutbu korunacak yapya (BORUYA), (+) pozitif kutbu yardmc anot yatandaki anot grubuna balanr. D akm kaynakl metod da yardmc anot olarak, toprak alt yaplarnda en yaygn kullanlan anot tipi silis katkl demir anotlardr. Bu anotlarn haricinde yurt dndan ithal olarak temin edilen grafit ve oksit kapl platin anotlarda kullanlmaktadr. Toprak altnda ierisinde klorr iyonu ihtiva eden su kmas, yani iletkenlii fazla ve zgl direnci dk olan sulu zemin ierisinde ve deniz yaplarnda Gm-Kurun-Antimuan tipi anotlar kullanlmaktadr. D akm kaynakl katodik koruma sisteminde, T/R nitesinin (+) kutbu daha nce de sylendii gibi anot yatana balanr. Yani koruma akm yine bir yardmc anot yata zerinden geirilerek boruya ynlendirilir. Burada borunun uzunluu, akm ihtiyac dikkate alnarak, anot yatann borudan belli mesafeye konulmas gerekir. Anot yata borudan ne kadar uzak mesafeye konulursa o kadar iyidir.Ayn zamanda anot yatann boruya dik konumda bulunmas gerekir. Anot yatann borudan uzak ve dik konumda olmasnn amac, anot yatandan kan akmlarn geni a altnda boruyu grmeleri, boruya ulamalardr.4

D akm kaynakl sistemde kullanlacak anotlar, galvanik anot sisteminde olduu gibi, boru hatt boyunca yaylmayp, her anot yata bana hesaplanacak miktarda toplu olarak paralel grup halinde gmlrler. Bu anotlarda anot yata ierisine gmlrken plak olarak gmlmeyip, ierisine %10 snmemi kire kartrlm kok tozu ierisine gmlrler. Yine anotlar dolgu ierisine gmlrken kok dolgu maddesi suyla nemlendirilmeli anotlarn topraa gei direnci minimuma drlmelidir.

YARDIMCI ANOT YATAI HAKKINDA BLGLER

:

D akm kaynakl sistemde en nemli hususlardan birincisi anot yata tesis edilmesidir. Anot yataklar tesis edilirken nce anot yata iin uygun yerin olup, olmad tespit edilir. Anot yataklar 2 ekilde tesis edilir. Bunlardan birincisi, anotlarn yatay veya dikey konumda ve boru hatt derinliinde yzeysel olarak tesis edilmesi, ikincisi de derin kuyu (Deepwell) eklinde tesis edilmesidir. Yzeysel yatak seiminde aranacak hususlar :1.

Boruya dik konumda ve boruya belli bir uzaklkta bo bir arazinin bulunmas. (Anot yatann boruya olan mesafesi projelendirme esnasnda hesaplanabilir. Ancak, genel bir kaide olarak : anot yata borudan minimum 50 m. maksimum 100 m. uzaklkta olmaldr.)

2. Bulunan anot yata iin arazinin Toprak zgl Diren (Rezistivite) l aleti ile bulunan toprak zgl direncinin ideal ekli ile 1000 Ohmxcm. deerinde olmas. 3. Seilen anot yata yerinin zemini ierisinde veya yaknnda baka madeni yaplarn bulunmamas 4. Seilen anot yata yeri yaknnda T/R nitesini besleyecek 220 V. Alternatif akmn bulunmas Yukarda belirtilen 1,2,3 madde deki hususlarn salanamamas halinde, yardmc anot yata DERNKUYU (deepwell) olarak tesis edilir. Anot yata ne ekilde tesis edilirse edilsin, esas olan yardmc anot yatandan yeterli akmn ekilebilmesidir. Yardmc Anot yatandan akm ekilemedii takdirde anot yatann direnci ok yksek demektir. Bu durumda anot yatandan kan akmlar topraa elektrolitik ortama geemediklerinden anot yata etrafnda birikirler. Bunun neticesinde anot yatann potansiyeli ok ykselir ve anot yata POLARZE olmu denilir. Bu durumda anot yatandan topraa akm geii, dolaysyla boruya akm iletimi olmaz.

5

Yardmc anot yatann istenen direnci en ideal ekli ile 1 Ohm dur. Bu direnteki bir anot yatandan anot akmlar rahatlkla topraa geerek, boru katod ile arasndaki devreyi tamamlarlar. Eer anot yatann borudan olan uzakl da istenilen ve yeterli uzaklda ise, anot yata ile boru arasndaki elektriksel devre ok ksa srelerde tamamlanr. Akm ak sratli olur, boru zerinde koruma akm younlaarak boru istenilen potansiyel deerine ular. Buna da borunun POLARZASYONU denir. D akm kaynakl katodik koruma sisteminde korunacak borunun uzunluuna ve akm ihtiyacna gre T/R niteleri hesaplanarak bulunur. Bu sistemde dikkat edilmesi gereken hususlardan bir tanesi de, boruya akm uyguland noktada Boru/Toprak potansiyelinin belli bir deeri gememesidir. Katodik korumann yapsn anlatrken elektrokimyasal reaksiyon neticesinde Boru (Katod) zerinde Hidrojen in toplandn belirtmi idik. te akm enjekte noktasnda boru zerinde hidrojen k 1200 mV. civarnda balar. Bu nedenle literatrler akm enjekte noktasnda boru/toprak potansiyelinin 1200 ila 2000 V. arasnda olmas gerektiini, bu deerin daha yksek olmas durumunda fazla hidrojen birikiminden dolay boru kaplamasnn zarar greceini belirtmilerdir. Bu nedenle uygulama esnasnda bu deere dikkat edilmesi gerekir. Aada D Akm Kaynakl Katodik koruma sisteminin ematik olarak Elektriksel devresi grlmektedir.

Boru Hatt ~ 220 V. A.C. (-) T/R nitesi Kok Tozu Yardmc Anot ekil (3) YARDIMCI ANOT YATAI Kablo Kablo Anot Yata Ring Kablosu

6

Burada T/R nitesi-Boru, T/R nitesi-Anot yata, anot yata boru arasndaki elektriksel olaylar.Ohm kanununa yani V = I x R bantsna gre cereyan etmektedir. Bu bantdan da grld zere, (R) direncinin dk olmas (ideal ekli ile 1 Ohm. Deerinde olmas) hibir problem yaratmayacak, T/R nitesinin ngrlm D.C. Voltaj ve amperaj deerlerini elde etmekte, baka bir deyile belli bir voltaj deerine karlk, ayn deerde akm ekmek mmkn olacaktr.

Buradaki (R) diren ifadesini : T/R nitesi Boru Arasndaki kablo direnci T/R nitesi Anot Yata Arasndaki kablo direnci Yardmc anot yata direnci Boru kaplamasnn diren deerlerinin toplam oluturur.

Bunlardan kablolarn ve boru kaplamasnn direnci, toplam diren ierisinde fazla bir deer ifade etmez, esas diren anot yata direncidir. te bu nedenle yardmc anot yata tesis edilirken anot yatann yeri ok iyi seilmeli, anot yatann direnci minimum deere drlmelidir. Anot yata yaplacak yer zemin rezistivitesi ynnden istenilen deere haiz deilse ve anot yatann kesinlikle derin kuyu yaplmas istenmiyorsa, o zaman anot yatann direncini mmkn mertebe drmek iin aada belirtilen kimyasal ve elektriksel nlemlerin alnmas gerekir.

Kimyasal nlemler

:

7

a) Anot yatanda dolgu maddesi olarak kullanlacak kok dolgu maddesi %50 orannda artrlmal, bu dolgu maddesi yalnz anotlarn etrafnda deil, anotlar arasnda da kullanlmaldr. b) Anot yatann taban suyu tutucu bir kil tabakas ile svanmaldr. c) Anot yatan, icap etmesi halinde nemlendirmek iin, anot yatana koruma altna alacamz. borudan 1/2" apnda bir boru ile su alp bir vanadan geirdikten sonra anot yatana kadar tanmal, anot yata boyunca bu boru perfore edilip ek yerleri harsz bz ierisinden geirilerek, istenildii anda vana alarak borudan anot yatana su verilmelidir.

Elektriksel nlemlera)

:

T/R nitesi Boru, T/R nitesi Anot yata arasnda ve anot yatanda uygun kesitte kablo kullanlmaldr.

b) Tesis edilecek anot yatanda kullanlacak anot miktarlarn yeterli miktarda kullanlmaldr. Paralel bal anotlardan meydana gelmi yardmc anot yatanda paralel anot saylar artt taktirde diren nemli miktarda decektir.

DI AKIM KAYNAKLI KATODK KORUMA SSTEM LE, GALVANK ANOTLU KATODK KORUMA SSTEMNN MUKAYESES: ki sistem arasndaki mukayeseyi, a) Maliyet, b) Tesis ve montaj gl, c) letme ve bakm kolayl, d) Dier faktrler, asndan incelemek gerekir.

imdi bu hususlar konusunda teker, teker iki sistemin mukayesesini yapalm. a) Maliyet Faktr :8

Galvanik anotlu katodik koruma, ap kk boyu ksa, koruma alan kk, koruma akm az olan boru hatlarnda ekonomiktir.

D akm kaynakl katodik koruma, ap byk, boyu uzun, koruma alan byk akm ihtiyac olan borular iin ekonomiktir.

D akml katodik koruma sisteminde ilk tesis maliyetine ilaveten, sistemin almas esnasnda sarf edilen elektrik enerjisi maliyeti de ilave bir maliyet oluturur. Galvanik anotlu sistemde enerji harcamas diye ek bir maliyet mevcut deildir.

D akm kaynakl sistemin ilk tesis maliyeti, galvanik anotlu sisteme nazaran fazla olabilir. Ancak bu durum zaman ierisinde amorti edilebilir.

Tesis ve Montaj Gl

:

Galvanik anotlu sistemin montaj, boru gzergah iin istimlak edilmi alan ierisinde yaplacandan, tesisin montaj esnasnda herhangi bir yer sorunu, istimlak sorunu yaratmaz. Ancak, d akm kaynakl sistemde, zellikle anot yata tesisi esnasnda yer sorunu, istimlak sorunu ortaya kabilir.

Galvanik anotlu sistemin tesis ve montaj son derece kolaydr, fazla zaman almaz. D akm kaynakl sistemin montaj daha karktr, daha zor ve dikkat ister.

D akm kaynakl sistemin tesis edilebilmesi iin, T/R nitesini besleyecek 220 V. veya 380 V. elektrik enerjisine mutlaka ihtiya vardr. Galvanik anotlu sistemde bu enerjiye ihtiya yoktur.

Galvanik anotlu sistemin boruya verilen koruma akm, hat boyuna datlan anotlardan verilir. Yani boruya akm enjekte noktalarnn says galvanik anot says kadardr. Bu nedenle boru daha ksada polarize olarak, istenilen koruma kriterine ulalr. Ayrca akm enjekte noktalarnn ok olmas, anotlarn borudan uzak mesafelere konulmasn gerektirmediinden, anot akmlar ksa mesafeden ksa srede boruyu polarize eder. D akm kaynakl sistemde akm enjekte noktalar T/R nitelerine bal olarak snrldr. Buna bal olarak yardmc anot yataklar borudan uzak mesafeye konulmutur. Bu nedenle boru zerindeki polarizasyon sresi

9

uzayabilir. Bunun yannda anot yatann direncinin yksek olmas halinde polarizasyonu salamak gleir. Borunun baz noktalarna akm ulaamaz.

b) letme ve Bakm Kolayl : Galvanik anotlu sistemin iletme ve bakm son derece kolaydr. Bu sistem srekli bakm istemez. Boru hattna l kutular vastasyla balanan anotlarn kablolar kopmad srece ve anot montaj esnasnda dikkat edilmesi gereken hususlara (anot etrafn iyi sktrma, sulama v.s) dikkat edildii srece sistemde bir arza meydana gelmez. Sistemin devre d kalmas sz konusu deildir. D akml sisteme, srekli bakm ve kontrol ister. Bu sistemde sk, sk elektriki veya anot yatandan kaynaklanan arzalar meydana gelebilir ve sistem devre d kalabilir. Bu nedenle bu sistem mevsimlere bal olarak yaplacak periyodik bakmlarn yannda, haftalk hatta gnlk bakm ister. nk T/R nitesi devre d kalabilir. Bunun yannda topra slanmas ve kurumas neticesinde borunun akm ihtiyac artar veya azalr. Toprak sland zaman akm ihtiyac artar, toprak kuruduu zaman azalr. Bu nedenle T/R nitesinin akmnn azalmas ve oalmasna bal olarak voltaj ayar kademelerinin ayarlanmas gerekir.

Aksi durumda akm enjekte noktasndaki Boru/Toprak potansiyeli ar derecede ykselerek tecride zarar verebilir. Bunun haricinde anot yatann kurumas neticesinde devre direncinin ykselmesi ve anot yatandan akm ekilmeme durumu bu sistemde karlaabilecek en nemli arzadr. Btn bu nedenlerden dolay, d akm kaynakl sistemin srekli olarak vastal bir ekip tarafndan kontrol edilmesi gerekir. Bunun yannda galvanik anotlu sistem, ylda iki defa (kn ve yazn) kontrol edilmesi yeterlidir.

c)

Dier Hususlar

:

10

Galvanik anotlu sistemde elektrik enerjisi kesilmesi diye bir olay yoktur. Buna karlk, d akm kaynakl sistemde mutlaka Alternatif Akm enerjisine ihtiya vardr. Bu enerjinin kesilmesi neticesinde T/R nitesi dolaysyla sistem devre d kalr.

Galvanik anotlu sistem civardan gelen yabanc akmlarn etkisinden, enterferans (GRM) akm al verii olaylarndan etkilenmez. Boruya giren akmlar, galvanik anotlar vastasyla topraa dearj olurlar.

D akm kaynakl sistem civardan gelen yabanc akmlardan ve enterferans olaylardan son derece fazla etkilenir. Bu kaak akmlarn veya tersine korunan borunun evreye verdii etkilerden dolay korunan boru veya yabanc borular olaylardan etkilenir, zarar grr. Bu nedenle bu olaylar nlemek iin d akm kaynakl sistemde zel nlem alnmas gerekir.

KAAK AKIMLAR VE ENTERFERANS OLAYLAR

:

Kaak akmlarn borulara (metal yaplara) etkilerini u ekilde sralayabiliriz. a) Boru hatt zerinde bulunan Yksek Gerilim Direklerinden topraa kaan kaak akmlarn etkisi. b) D akm kaynakl koruma altna alnm borunun, bu boru ile kesien veya bu boruya paralel giden boruya etkisi. c) D akm kaynakl korunmu birbiriyle kesien veya birbirine paralel giden iki borunun veya birka borunun birbirine etkisi. d) Elektriki tren hatlarndan kaan kaak akmlarn, bu tren hatlarna yakn bulunan borulara etkisi.

imdi bu hususlar srasyla aklayalm.

11

a) Boru Hatt zerinde Bulunan Yksek Gerilim Hatlarnn Etkisi (KAAK AKIM) :

Boru hatt gzergah boyunca giden veya boru hattnn zerinde veya ok yaknnda (1-2 m.) bulunan topraklama sistemi bulunan Yksek gerilim enerji nakil hatlarndan topraa dearj olan kaak akmlar, hemen yannda bulunan boruya girerler. Boru iletken olduundan bu kaak akmlar boru boyunca akarlar ve tecridin zayf olduu, bozuk olduu yerlerden topraa dearj olurlar. Bu dearj esnasnda meydana getirdikleri yksek voltajda elektrik ark neticesinde borunun delinmesine neden olurlar. Bu menfi tesiri gidermenin eitli yollar olup, bunlardan en etkili olan, yksek gerilim direi ile boru arasna erit tipi kaak akm dearj anotlar yerletirmek ve kaak akmn borudan anot vastasyla topraa dearj olmasn salamaktr. Bu anot balantsnn ematik balant durumu aada verilmitir. Y.G Enerji Nakil Hatt

Direk

Tabii Zemin

Tabii Zemin Direk Topraklama Levhas

erit Anot Boru ekil (4)

Bu nlemin haricinde, yksek gerilim direi ile, boru arasn kalkan eklinde direnci yksek bir malzeme ile (Beton, Mucur, PVC rt) engellemek gerekir. Bunun haricinde akm ters12

evirecek ekilde elektriksel devreler ile de menfi tesir giderilebilir. Yalnz bu sistemin kontrol ve ayar sistemi zemin zerinde olduundan tahrip edilebilir. Devreden kabilir.

b) D Akm Kaynakl Koruma Altna Alnm borunun korunmam boruya etkisi (ENTERFERANS) : Bu etkileme olay 2 ekilde olur. 1. D akm kaynakl korunmu olan borunun Yardmc Anot yatann korunmam olan boruya etkisi. 2. D akm kaynakl borunun tecridinin bozuk olmas nedeniyle topraa kaak akmlarn korunmam boruya etkisi.

Bu iki ekilde de korunmam yabanc boruya giden akmlar, yabanc boruya girdikten sonra akmn kt noktada delinebilir. Yabanc boru hasara urar. Bunun yannda D akm kaynakl akmla korunmu olan borunun akmnn bir ksm yabanc borulara gittiinden, mevcut akm yeterli olmaz ve boru korumasz kalabilir. Burada alnacak nlem Yabanc boruyu da katodik koruma altna almaktr. Eer yabanc boru galvanik anotlu koruma altna alnrsa yabanc akmlardan etkilenmez. Bu akmlar galvanik akmlar vastasyla topraa dearj olur. Yok eer d akm kaynakl koruma altna alnrsa, bu seferde baz nlemlerin alnmas gerekir. imdi bu nlemleri (c) maddesinde aklayalm.

c)

D Akm Kaynakl Korunmu Kesien veya birbirine paralel giden Borularn Birbirine Etkisi (ENTERFERANS) :

Bu etkileme olaylar da 2 ekilde olur.

1. ki borunun anot yataklarnn birbirine olan etkileri.13

2. Kesien veya birbirine paralel giden borularn birbirine etkisi. Bu etkileri anlamak, zel ihtisas ve tecrbe ii olup bunlar tespit etmek ancak arazide yaplacak test ve lmler neticesinde mmkndr. Bunun iin ayr, ayr korunmu (D Akm Kaynakl) katodik koruma sistemlerine ait T/R nitelerinin teker, teker veya birlikte On, off potansiyelleri okunur. zellikle yan yana giden borularda ayn anda etkileimi gzlemek iin ift referans aleti kullanlarak bu etkiler tespit edilir. Bu etkileri gidermek iin eitli nlemler mevcut olup, bunlarn ierisinde en etkili yntem korunan iki borunun potansiyellerini eitlemek maksadyla boru hatlarnn zerine, elektronik veya ayarl diren vastasyla potansiyelleri eitleyen E Potansiyel Kutular koymaktadr. ENTERFERANS olaylar yalnz d akm kaynakl olarak korunmu katodik koruma sistemlerinde meydana gelir.

d) Elektrikli Tren Hatlarnn Yaknndaki Boruya Etkisi : Bu etki yksek gerilim hatlarndan topraa dearj olan kaak akmlarn benzeridir. Buradaki kaak akmlar, elektrikli tren raylarndan topraa dearj olan akmlarn boruya girmesi ve kt noktada boruya zarar vermesidir. nlemleri Yksek gerilim hatlarnda anlatlan nlemlerin aynsdr.

LETME BAKIM VE YAPILACAK LMLER

:

letme ve bakm ile yaplacak lmleri, Galvanik Anot ve D Akm Sistemli Katodik koruma iin ayr, ayr anlatalm.14

1. Galvanik Anotlu Katodik Koruma Sisteminde : Daha nce de belirtildii gibi, galvanik anotlu sistemde iletme ve bakm son derece kolaydr. Korumay salayan anotlar devre d kalmad srece herhangi bir bakm ii ortaya kmaz. Bu sistemin lm ve kontrollerinin ylda iki defa (Yaz ve K aylarnda) yaplmas yeterlidir. Bu sistemde yaplacak lmler unlardr: Bu lm 1 adet Avometre ve bir adet Cu/CuSO4 referans elektrodu kullanlarak yaplr. Referans elektrodu yalnz potansiyel lmlerinde kullanlr, akm lmlerinde kullanlmaz. Shhatli lm yaplabilmesi ve omik direnten dolay gerilim dm olmamas iin, referans elektrodunun borunun zerine veya azami 50 cm. yaknna konulmas gerekir. Eer referans elektrodunun konulduu yani topraa temas ettirildii ksm kuru ise, toprak ile elektriksel devreyi tamamlamak iin topraa bir miktar su dklmelidir. Srasyla u lmler Yaplr : 1) Boru/Toprak potansiyeli (mV.) : l kutusunun kapa alr, nt sklr. Dk okunan deer bu deer olup,boruya anot bal olmadan, yani boru korunmadan okunan borunun tabii potansiyel deeridir. Avometrenin mV. (2 mV.) kademesinde ve Referans elektrodu topraa gml ekilde yaplr. Bu deer 450 550 mV. civarndadr.

2) Anot/Toprak potansiyeli (mV.)

:

l kutusundaki nt ak vaziyette yaplr. Yksek okunan deer bu deer olup, anot boruya bal olmadan, yani anodun gml olduu topraa gre okunan potansiyel deeridir. Avometrenin mV. (2 mV.) kademesinde ve Referans elektrodu topraa gml ekilde yaplr. Bu deer 1500 mV. civarndadr.

3) Sistem/Toprak potansiyeli (mV.)

: l kutusundaki nt iki kutba bal vaziyette yaplr. Okunan bu deer anodun boruya bal vaziyette olduu,15

yani borunun galvanic

olarak

korunduu

vaziyetteki

sistemin/topraa gre (Korunan borunun / topraa gre) okunan potansiyel deeridir. Avometrenin mV. (2 mV.) kademesinde ve Referans elektrodu topraa gml borularda vaziyette yaplr. Bu deer tecridi normal

850mV. Deerinden dk olmamaldr. nemli Not : Koruma altna alnacak borularn potansiyellerinin istenilen deerde kmas, byk lde boru zerindeki kaplamann durumuna baldr. Kaplama normal olan borularda koruma kriterini (850 mV.) tu tutturmak kolaydr. Ancak tecridi bozuk veya plak borularda bu deeri tutturmak olduka zordur. Bu nedenle, borularn kaplama durumuna gre koruma kriterleri tespit edilmi ve kriter TS 5141 no. lu Standad da da belirtilmitir. Bu kriterler; a) Borunun tecridi normal ise (Sistem/Toprak potansiyeli) 850 mV. deerinden dk olmamaldr. b) Borunun tecridi hasarl ve iyi deilse, borunun okunan (Boru/Toprak potansiyelini) 300 mV. luk arttrmak yeterlidir. c) Boru plak ise, yine borunun okunan (Boru/Toprak potansiyelini) 100 mV. luk ykseltme yeterlidir. 4) Anot Akm (mA.) : l kutusundaki nt ak vaziyette yaplr. Okunan bu deer anoddan ekilen akm miktarn gsterir. Bu deerin byk ve kk oluu, boru tecridinin iyi veya bozuk olmasna ve anodun gmld yerin uygun dirente olmamasna, anot montaj esnasnda anot etrafnn gevek braklp braklmamasna baldr. Boru tecridi iyi ise anotdan ekilen akm gittike azalr. Boru polarize olur. Anot uygun direnteki yere gmlmemi veya etraf gevek braklp, sulanmam ise, anot akm k veremez. Avometre mA. kademesinde, avometrenin ortak ucu ve dier ucu, l kutusu ierisindeki kutuplara dedirilerek lm yaplr.Aletin16

hangi kabloucunun hangi kutba dedii nemli deildir. Bu lm esnasnda Referans elektrodu kullanlmaz. Okunan deer mA. cinsinden olup, 10 ile 100 mA. arasnda eitli deerlerde okunur. Yukarda anlatlan tm lmler bir lm izelgesine ve ayn zamanda bir lm kartna geirilir, lm yapan teknisyen tarafndan tarih ve imza atlr. lm izelgesi ilgili dosyaya, lm kart da lm yaplan ait olduu l kutusunun ierisine konulur.

2. D Akm Kaynakl Katodik Koruma Sisteminde : Bu sistemdeki koruma akm, T/R nitesi vastasyla elde edildiinden ve bu sistemde elektriksel bir devre bulunduundan, bu elektriksel devrenin fonksiyonunu yerine getirecek ekilde devaml devrede tutulmas gerekir. Bu nedenle bu sistemin Gnlk (Enerji kesilip, sigorta atabilir) kontrollar yannda, gnlk olamyor ise, mutlaka haftada 2 defa ve mevsimlere bal olarak periyodik kontrollerin yaplmas gerekir. Gnlk kontrollerde, sistemin devrede olup, olmad kontrol edilir. Haftalk yaplacak kontrollerde sistemin devrede olup, olmad kontrol yannda sistemin aksayan bir yannn bulunup bulunmad, sistemde bir tahribat meydana gelip, gelmedii (bu tahribatlar : T/R nitesinde, Anot yatanda, l kutularnda varsa e potansiyel kutularnda olabilir) tespit edilir ve bunlar hemen giderilir. Mevsimlik kontrollerde ise, sistemin tmnden lmler alnarak sistemin tm kontrolden geirilir. Mevsimlik kontrollerin mutlaka k ve yaz aylarnda yaplmas gerekir. (zellikle bu kontroller esnasnda akm enjekte noktalarnda ki Boru Toprak potansiyelleri ayarlanmaldr)

Bu sistemde yaplacak lmler unlardr : 1. T/R nitesi ile lgili :

17

Sistemde bulunan tm T/R nitelerinin panelinden T/R nitesi devrede iken D.C. (Doru Akm) Voltaj ve Amperaj deerleri, Panel zerinde bulunan Voltmetre ve Ampermetre den tespit edilir. Bu tespit T/R nitesinin on durumunda yaplr. 2. Yardmc Anot Yata ile lgili : T/R nitesinin panelinde tespit edilen Voltaj ve Amperaj deerlerinden V R= I eitliinden, anot yatann kombine direnci tespit edilir. Eer bu deer ideal ekli ile 1 Ohm un zerinde karsa, anot yatann direnci ykselmi veya ykseliyor demektir. Bunun iin direnci drc nlemler alnmaldr. 3. l Kutularndan Alnacak lmler : Boru hattnn katodik olarak korunup, korunmadn tespit etmek amacyla, boru hatt boyunca boru hatt zerinde bulunan l kutularndan lm T/R nitesinin on durumunda okunur. Burada alnan lm deeri, Sistem/Toprak potansiyelidir. Yani korunmakta olan borunun topraa gre potansiyelidir. (Borunun korunmadan Boru/toprak potansiyelinin deeri alnacak ise bu lm T/R nitesinin off durumunda yani T/R nitesi kapal iken yaplr.) Sistem/Toprak potansiyeli u ekilde yaplr : l kutusu alr. erisinde bir adet kutup vardr. Avometre mV. kademesinde (2mV.) hazrlanr. Referans elektrodu boru zerine veya boru yaknna konur. Aletin bir ucu referans elektroduna, dier ucu l kutusundaki kutba dedirilerek lm yaplr. Okunacak bu deer 850 mV. dan daha dk olmamaldr. Yalnz bu deer tecridi normal borular iin geerlidir. Tecridi bozuk veya plak borularda daha nce belirtilen koruma kriterleri kullanlr. Yine burada da okunan tm deerler izelgelere ve l kutusundan alnan deerler l kartlarna geirilip, tarih atlp lm yapan kii tarafndan imzalanr. Bir sonra yaplacak lmlerle yaplmakta olan lmler karlatrlr.

nemli Not

: D akm kaynakl katodik koruma sisteminde, sisteme D.C. akm veren T/R

nitesinin D.C. k ularndan (-) kutup boruya (+) kutup yardmc anot yatana balanmtr. T/ R nitesinin almas annda ve bu T/R nitesinin korumakta olduu boruda meydana gelen bir18

patlan veya hasarn tamiri esnasnda mutlaka devrede bulunan T/R nitesi devreden karlmal off yaplmal ve hasarl boru zerinde kaynak ilemi ondan sonra yaplmaldr. Aksi halde, kaynak esnasnda uygulanacak yksek akm (350 A. gibi) boru zerinden boruya bal ve T/R nitesi ile irtibatl kablo zerinden devresini tamamlayarak T/R nitesinin redresr blmn tahrip edip, diyotlarn yanmasna neden olabilir. Bu hususa azami dikkat edilmesi gerekir.

19