Embed Size (px)
Citation preview
O.İ.Quliyev, T.M.Məmmədova
CƏFƏR CABBARLI ADINA RESPUBLIKA GƏNCLƏR KITABXANASI
Bakı şəhəri, Nəriman Nərimanov prospekti, 203.
Mütəxəssis kitabxana
işçiləri üçün metodik vəsait
Kitabxanalarda biblioqrafik
icmalların hazırlanması və
keçirilməsi
O.İ.QULİYEV, T.M.MƏMMƏDOVA
Kitabxanalarda biblioqrafik
icmalların hazırlanması və
keçirilməsi
Metodik vəsait
Bakı - 2020
3
KBT 78.5
Layihə rəhbəri: Quliyev O.İ.
Tərtibçi: Məmmədova T.M.
Kitabxanalarda biblioqrafik icmalların hazırlanması və keçirilməsi:
metodik vəsait /tərt. T. Məmmədova; layihə. rəhb. O.Quliyev. - Bakı, 2020. - 50 s.
Bbiblioqrafik icmallar kitabxanalarda kütləvi məlumat-biblioqrafiya
xidmətinin geniş istifadə olunan formalarından biridir və bir çox növləri var.
İcmalın aşkar üstünlüyü onların rahatlığı, dinləyiciyə birbaşa təsir etməsidir. Bu
forma səmərəliliyi, aydınlığı, emosionallığı ilə seçilir və oxucular nəşrlərlə əyani
şəkildə tanış olmaq imkanına malikdirlər.
Bəsaiti tərtib etməkdə məqsədimiz kitabxana mütəxəssislərini kitab-
xanalarda mütəmadi olaraq keçirilən biblioqrafik icmalların növləri, hazırlanması
və keçirilmə metodikası ilə yaxından tanış etməkdir.
© Cəfər Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanası
4
Ümumi məlumat
Yaşadığımız XXI əsr sürətli informasiya əsridir. Cəmiyyətin durmadan artan
sənəd-informasiya tələbatının ödənilməsi funksiyasını həyata keçirən bir təsisat
kimi kitabxanalar vətəndaş cəmiyyətinin formalaşmasında zəruri vasitə rolunu
oynayır. Kitabxanaların informasiya resurslarının zaman və məkan məhdudiyyəti
yoxdur. Digər tərəfdən, kitabxanalar mövcud sənədlərin saxlanc yeri olmaqla
yanaşı, müasir texnologiyalar sayəsində informasiya dünyasına açılan qapı rolunu
oynayır. Cəmiyyətin günbəgün artan informasiya bolluğundan daha düzgün və
səmərəli istifadə etməsində elm, informasiya, mədəniyyət, təhsil və tərbiyə
müəssisəsi olan kitabxanaların rolu inkar olunmazdır.
Bu gün informasiya əsrində durmadan artan sənəd kütləsi içərisində daha
dolğun informasiya almaq üçün hər bir oxucu biblioqrafik xidmətə müraciət etməli
olur.
Müasir dövrdə fəaliyyət göstərən bütün tip kitabxanalarda biblioqrafik
xidmət işi həyata keçirilir və əsasən aşağıdakı istiqamətlərdə aparılır:
kitabxanada soraq-biblioqrafiya aparatının (SBA) təşkili;
müxtəlif məqsəd və oxucu istiqamətli biblioqrafik vəsaitlərin tərtibi;
biblioqrafik informasiya xidməti (BİX);
soraq-biblioqrafiya xidməti (SBX);
tövsiyə biblioqrafiya xidməti;
biblioqrafik biliklərin təbliği;
biblioqrafik iş sahəsində elmi-tədqiqat və metodik fəaliyyət.
Kitabxanalarda və xüsusilə də kütləvi kitabxanalarda biblioqrafik xidmət
soraq-biblioqrafiya aparatı əsasında iki istiqamətdə həyata keçirilir:
soraq-biblioqrafiya xidməti;
məlumat-biblioqrafiya xidməti.
Soraq-biblioqrafiya xidməti oxucuların sorğularının biblioqrafik üsulla
ödənilməsi deməkdir. Bu iş oxucuların müxtəlif sorğularına cavab olaraq arayışlar
hazırlamaq şəklində həyata keçirilir.
Məlumat-biblioqrafiya xidməti isə kitabxanaların biblioqrafik fəaliyyətinin
olduqca mühüm istiqamətlərindəndir. Müasir dövrdə kitabxanalarda oxuculara
məlumat-biblioqrafiya xidməti əsasən iki istiqamətdə həyata keçirilir:
5
kütləvi məlumat-biblioqrafiya xidməti;
fərdi məlumat-biblioqrafiya xidmətı.
Kütləvi məlumat-biblioqrafiya xidmətinə məlumat bülletenləri, biblioqrafik
icmallar, məlumat günləri və mütəxəssis günləri aiddir.
Bu günkü söhbətimiz kütləvi məlumat-biblioqrafiya xidmətinin ən geniş
istifadə olunan formalarından biri olan biblioqrafik icmalların hazırlanması və
keçirilməsi metodikası haqqındadır.
Biblioqrafik icmal - bir və ya bir neçə çap əsəri haqqında müəyyən plan
əsasında qurulmuş söhbət deməkdir və kitabxana işi təcrübəsində təbliğatın təsirli
formalarından biri kimi geniş istifadə olunur.
Biblioqrafik icmal sənədlərin tutarlı, ardıcıl bir povestidir. "Biblioqrafik
icmal, tutarlı bir povest olan yazılı və ya şifahi bir biblioqrafik təlimatdır" (GOST
7.0-99 "Məlumat və kitabxana fəaliyyətləri, biblioqrafiya. Terminlər və təriflər").
Mütəxəssislər də öz iş təcrübəçilərinə əsaslanaraq biblioqrafik icmalın
məlumatların istehlakçılara çatdırılmasının ən təsirli üsulu olduğunu qeyd edirlər.
İcmalın aşkar üstünlüyü onların rahatlığı, dinləyiciyə birbaşa təsir etməsidir. Bu
forma səmərəliliyi, aydınlığı, emosionallığı ilə seçilir, oxucular nəşrlərlə əyani
şəkildə tanış olmaq imkanına malikdirlər. Ona görə də icmal bütün tip
kitabxanalarda mütəmadi olaraq keçirilir. Onların mövzusu dünyada və ölkədə baş
verən hadisələrlə, ya da oxucuların maraqları ilə müəyyən edilir. Biblioqrafik
icmallar kütləvi bir tədbirin hissəsi kimi və ya müstəqil olaraq aparıla bilər.
Kütləvi kitabxanalarda biblioqrafik icmallar 1920-ci illərdən tətbiq olunmağa
başlamış, sonralar "canlı biblioqrafiya axşamları" adı ilə keçirilən bu axşamlarda
yeni elmi və bədii ədəbiyyata baxışlar keçirilirdi. İcmal tapşırıqlara yeni kiablar
haqqında məlumatlar və yaxşı kitabların tövsiyəsi daxil idi.
Biblioqrafik icmalın hazırlıq
mərhələləri
Hər hansı biblioqrafik icmal üçün hazırlıq müəyyən plana əsasən aparılır və
bu bir neçə mərhələdən ibarətdir:
1. Mövzunun öyrənilməsi müxtəlif mənbələrdən həyata keçirilir. Mövzunun
ən uğurlu formulu seçilir, icmalın məqsədi və oxucu kütləsi müəyyən edilir.
6
2. Sənədlərin aşkarlanması kataloq və kartotekalar, kitabxana kartları,
biblioqrafik vəsaitlərin də köməyi ilə həyata keçirilir. Özünüzü fondun müvafiq
hissələrinə baxmaqla məhdudlaşdıra bilməzsiniz, çünki sənədlər yerində olmaya
da bilər.
3. Sənədlərin seçilməsi icmalın məqsədindən və oxucu kütləsindən,
mövzunun genişliyindən asılıdır. Bu tövsiyəedici bir baxışdırsa, sənədlərin sayı
məhduddur. Kitabxanaçı yalnız ilkin seçilmiş sənədləri qiymətləndirir. Ancaq
elmi əhəmiyyəti olmayan, az maraqlanılan sənədləri istisna etməyi
bacarmalıdır.Tam olaraq icmalın keyfiyyəti sənədlərin seçimindən asılıdır.
4. Sənədlərin qruplaşdırılması icmalın hədəfindən və oxucu təyinatından
asılıdır. Mövzunun izahlı, məntiqi şəkildə açılmasına uyğun olmalıdır. Çox vaxt
sənədlər "ümumidən konkretə" və ya "sadədən mürəkkəbə" qruplaşdırılır.
Universal icmalda elm sahələrinə görə qruplaşdırma istifadə olunur. Elm sahələrinə
görə, sənədlərin əhəmiyyətinə görə, ədəbiyyatın janrlarına görə qruplaşdırmadan
da istifadə edirlər. Tarixi ədəbiyyata baxışda ümumiyyətlə tarixi-xronoloji
qruplaşma istifadə olunur.
Biblioqrafik icmallar cədvəldə verilən əsas mərhələlərin ardıcıl yerinə
yetirilməsinə riayət etməklə hazırlanır:
Sıra
№-si
Mərhələlər haqda qısa məlumat
1. İcmalın mövzusunun seçilməsi (əvvəlcədən tərtib edilən illik plan
əsasında);
2. Oxucu tərkibini və qarşıya qoyulan hədəfləri müəyyənləşdirmək;
3. Mövzu ilə tanışlıq, mövzuya uyğun ən yaxşı sənədlərin seçilməsi və
uyğun auditoriya;
4. Seçilmiş sənədləri diqqətlə nəzərdən keçirmək;
5. Biblioqrafik təsvirlərin və tövsiyə edilmiş qeydlərin tərtib edilməsi;
6. İcmalın quruluşunu müəyyənləşdirmək:
7. İcmalın mətninin hazırlanması;
8. İcmalın mətninin ədəbi işlənməsi və redəktə olunması;
9. İcmalın reklamı;
10. Tərtib edilmiş icmal mətninin ümumiləşdirilməsi;
11. Müvafiq mövzuda əlavə nəşrlərin tövsiyəsi;
12. İcmalın effektivliyinin qiymətləndirilməsi
7
Biblioqrafik icmalın tərkib hissələri
Biblioqrafik icmallar aşağıdakı struktur hissələrdən ibarətdir:
Girişdə mövzu əsaslandırılmaqla əsas xüsusiyyətləri qeyd edilir və icmalın
məqsədi və oxucu kütləsi göstərilir. Giriş qısa, dinləyicilərin diqqətini cəlb edən
və maraqlı olmalıdır. Girişdə fakt-nümunələrdən, istinadlardan, icazələrdən,
bənzətmələrdən, kritik qiymətləndirmələrdən istifadə edə bilərsiniz.
Hekayənizə bir kitabdan sitat gətirmək kimi gözlənilməz bir cümlə ilə başlaya
bilərsiniz. Deyilməsi planlaşdırılan hər şey yazılmalıdır. Kitabın qısa bir qiymət-
ləndirməsi verildikdən sonra hekayədən ilk sənədə hamar bir keçid edilməlidir.
Əsas hissə sənədlərlə bağlı hekayədir və yaradıcı bir prosesdir. Hər sənədin
xarakteristikasında müəllif haqqında məlumat, sənədin adı, nəzərdən keçirilən
məsələlər barədə məlumat verilir. Bir kitab haqqında danışarkən onu yenidən izah
etməyə ehtiyac yoxdur, əsasən kitabın maraq doğuran cəhətləri müəyyənləşdirməli,
onun yaranma tarixçəsi, nə zaman yazılması və müəllif barədə bir şey
danışmalısınız. Müəllifin qaldırdığı mövzu nə qədər vacibdir? Əsərdə qaldırılan
problemlər aktualdırmı? Qəhrəmanlara və onların taleyinə münasibətinizi
bildirmək, kitabın xüsusiyyətlərini qeyd etmək vacibdir: bəlkə də bu əsər çox
maraqlı bir dildə yazılıb və ya bəlkə də məzəli dialoqları, təbiətin gözəl təsvirlərini,
qeyri-adi bir süjet quruluşunu, bütün bunlar qeyd edilməlidir.
İcmal müxtəlif texnika arasında dəyişməlidir: bunlar həm sadə, həm də daha
mürəkkəb, ciddi və əyləncəli olmalıdır. Kitabxanaçı icmalın məzmununun
dinləyiciləri bezdirdiyini görərsə, dinləyiciləri canlandıracaq və əyləndirəcək,
əsas hissə
giriş
biblioqrafiyanəticə
8
maraqlı suallar verə bilər, kitabdakı illüstrasiya materiallarını göstərə və kitabdakı
mətni ifadəli şəkildə oxuyacaq üsullara müraciət edə bilər.
Kitab annotasiyalarını yenidən izah etməkdən daha pis bir şey yoxdur. Hər
şeyi oxumaq mümkün deyil və lazım da deyil. Ancaq kitab haqqında çox ətraflı
danışa bilməzsən, əks halda dinləyici bir qədər məyus olacaq: hər şey onsuz da izah
edildi, amma oxumağa dəyərmi?
Kitablar və məqalələr barəsində danışarkən, bir sənəddən digərinə rəvan
keçməyinizə imkan verəcək kiçik əlaqələndirici mətnlərin hazırlanması vacibdir.
Mətnlərdə - “paketlərdə” əsərlərin bənzərliyini və ya əksinə, aralarındakı fərqləri
(əks olunan hadisələrin miqyasında, mövzunun açıqlanmasının dərinliyində, janrda
və s.), müəllifin populyarlığını, sənədli və fantastik dərəcəsini qeyd etmək olar.
Bəzən birləşdirən mətn iki hissəyə ayrılmış bir şərhdir: biri sənədin biblioqrafik
məlumatlarından əvvəl, ikincisi onlardan sonra verilir. Ortaq texnika bəzi
məlumatların (kitabın həsr olunduğu şəxs haqqında, sənədin yaranma və ya nəşr
tarixi haqqında) semantik işıqlandırılmasıdır. Sənədlərin mətnlərindən özləri də
istifadə edə, ifadə edilmiş fikri təsdiqləyən hissələri götürə bilər və eyni zamanda
başqa bir sənədin təsvirinə keçməyə kömək edə bilər.
İcmalın yekun hissəsində (və ya sonu) nəticələr ümumiləşdirilir, tövsiyələr
verilir və bu mövzuda əlavə ədəbiyyatın mövcudluğu göstərilir. Nəticə ümumi
siyahıda sadalanan bütün sənədlərin nəticəsidir. Bəzən oxuculara məlumat verilir:
icmal mövzusundakı biblioqrafik nəşrlər haqqında tənqidi məqalələr və icmallar.
Nəticədən sonra müraciət olunan nəşrlərin siyahısı verilir. Bu siyahı ümumi
baxışda istinad olunan bütün sənədlərin tam biblioqrafik təsvirlərini təqdim edir.
Təhlilin sonunun dinləyicilər tərəfindən oxumağa yönəldilmiş bütün
söylənilənlərdən təbii olaraq çıxan nəticələr kimi qəbul edilməsi çox vacibdir. Və
bu nəzərdən keçirmə metodunun tələb etdiyi ən çətin şeydir - nəticədə sözdə "oxu
zehniyyəti" verin: "oxuduğunuz zaman suala cavab verməyə çalışın ...". Nəticədə
ümumi siyahıda göstərilən bütün sənədlərin nəşr yeri və ili barədə məlumatlar
verilir.
Biblioqrafik icmalların məqsədinə görə növləri
Biblioqrafik icmalların bir neçə növü var və həmin növlər müxtəlif təsnifat
əlamətlərinə görə fərqlənir.
Məqsəd və vəzifələrinə görə biblioqrafik icmalların iki növü var:
9
- elmi-köməkçi
- tövsiyə icmalı.
Elmi-köməkçi icmallar, əsasən mütəxəssis oxucu kütləsi üçün təşkil edilir,
məqsəd onları müvafiq sahəyə dair yeni ədəbiyyatla tanış etməkdir.
Bibliоqrafik icmallar gеniş yayılmış şifahi təbliğat üsullarından biridir.
Tövsiyə icmallarının məqsədi isə geniş oxucu kütlələrinin diqqətini bu və ya
digər sahəyə dair, xüsusən ictimai-siyasi, ədəbiyyat və incəsənət sahəsində
meydana çıxan yeni əsərlərə cəlb etməkdən ibarətdir.
Biblioqrafik icmallar oxucuların dünyagörüşünün yenilənməsində, onların
mədəni, təhsil və peşə səviyyəsinin yüksəlməsində əhəmiyyətli rol oynayır. İstər
elmi-köməkçi və istərsə də tövsiyə icmalları xarakterinə görə:
- universal,
- sahəvi,
- mövzu,
- şəxsi icmallar ola bilərlər.
Universal və sahəvi icmallar əksər hallarda kitabxanaya yeni alınmış bir qrup
kitaba həsr edilə bilər. Belə icmallar vaxtaşırı olaraq qiraət zallarında təşkil edilir
və 25-30 dəqiqə ərzində kitabxana işçisi 15-25 adda kitab haqqında danışa bilər.
Yeni kitablar haqqında icmallarda bir qayda olaraq ictimai-siyasi, elmi-texniki,
ədəbiyyat və incəsənət sahəsində meydana gəlmiş əsərlərdən söhbət açılır.
Mövzu icmallarında bir problem və ya aktual məsələyə həsr edilmiş ədəbiyyat
barədə danışılır.
Mövzu icmallarında müvafiq məsələ ilə əlaqədar son illərdə nəşr olunmuş
müxtəlif tipli kitablar (elmi, elmi-kütləvi, dərs vəsaiti və s.) xarakterizə edilə bilər.
Mövzu icmalları üçün ədəbiyyat seçilərkən kitabxanaçı mütəxəssislərə müraciət
edib onlardan məsləhət ala bilər.
Şəxsi icmallar bir qayda olaraq bir müəllifin əsərlərini, onun həyat və
yaradıcılığına aid materialları əhatə edir.
Kütləvi kitabxanalarda biblioqrafik icmallar müstəqil və ya böyük
tədbirlərin (mühazirə, mövzu gecəsi, oxucu konfransı, xatirə gecəsi və s.) tərkib
hissəsi kimi təşkil edilə bilər.
Biblioqrafik icmal forma və növündən asılı olmayaraq aktual ədəbiyyartı
əhatə etməlidir. İcmalçı verəcəyi icmala əvəlcədən səylə hazırlaşmalı, hər bir kitabı
diqqətlə nəzərdən keçməli, dili aydın, səlist və məntiqli olmalı və kitabları təhlil
etmək bacarığına malik olmalıdır ki, istifadəçilərdə müvafiq kitablara maraq və
həvəs oyada bilsin.
10
1. İctimai məqsədinə görə icmalların aşağıdakı növləri var:
a) məlumat icmalı. Əsas vəzifəsi kitabxanada mövcud sənədlərin ümumi
təqdimatını verməkdir. Məsələn, yeni gələnlər haqqında.
Məlumat icmalı təlim keçmiş dinləyicilərin qarşısında, məsələn, istehsalat
iclaslarında, kitabxanadakı seminarlarda aparılır.
İnformasiya icmalının xüsusiyyəti, məzmunu qiymətləndirilmədən
sənədlərin mövzusundan bəhs etməyindədir;
b) tövsiyə icmalına ən azı (10-15 ) sənəd daxildir, amma məzmunun qısa
təsvirinə əlavə olaraq sənədlərin qiymətləndirilməsi və tövsiyəsi də olmalıdır.
c) elmi icmal quruluşa, məqsədlərə və hədəflərə görə məlumatverici və
tövsiyəedicidən fərqlənir. Elmi icmal bir hesabatdır, sonunda istifadə olunan
sənədlərin adının verildiyi ümumi bir hesabat, mövzunun referatı təqdim olunur.
Bu araşdırmanın məqsədi sənədləri tövsiyə etmək deyil, sənədlərdə olan faktları
təqdim etməkdir.
2. Məzmununa görə:
a) universal, içində müxtəlif elm sahələrinə aid sənədlərin təqdim olunduğu
icmal. Məslən, kitabxanaya yeni daxil olanların icmalı.
b) tematik, bir mövzuya, problemə dair sənədlərin təqdim olunduğu icmal.
c) şəxsi, görkəmli bir şəxsiyyətin mövcud sənədlər və ya əsərləri əsasında
şəxsi hekayəsi.
3. Sənəd növləri üzrə:
а) dövri nəşrlərin icmalı (bir və ya bir neçəsi);
b) qeyri-dövri nəşrlərin icmalı;
c) metodiki və biblioqrafik dərsliklərin icmalı. Xüsusi bir auditoriyada
aparılır (kitabxana işçiləri, müəllimlər və b.);
ç) qarışıq, burada müxtəlif material konstruksiyalarının sənədləri (kitablar,
jurnallar, qəzetlər, CD-ROM) təqdim olunur.
11
4. Keçirilmə formasına görə (transfer):
a) şifahi:
- birbaşa auditoriyada,
- maqnitofonda qeyd (lent yazısı),
- video qeyd ( şifahi icmallar kütləvi tədbirin bir hissəsi ola bilər və ya
müstəqil şəkildə aparıla bilər).
б) yazılı (çap olunmuş):
- kitabxana afişası;
- dövri nəşrlərin səhifələrində çap edilmiş;
- kitabxananın veb səhifəsində yerləşdirilmiş;
- müəyyən bir mövzuda seçilmiş və materialın qavranılmasını asanlaş-
dıracaq şəkildə qruplaşdırılan sənəd mətnlərinin fraqmentləri (sitatlar, alıntılar,
məqalələr, tezislər).
c) elektronik:
- sənədin strukturu sadə, oxunaqlı olmalıdır;
- təqdim olunan kitabları şəkil ilə müşayət etmək məsləhətdir;
- icmalı tərtib edərkən audio, video, multimedia texnologiyalarından
istifadə olunması;
- kitabların biblioqrafik qeydləri mütləq şəkildə tələb olunur.
Hal-hazırda koronavirusla bağlı pandemiya şəraitində evdən işləyən
kitabxanalar bu formadan geniş istifadə etdiyindən əməkdaşların yuxarıda qeyd
olunan metodikaya əməl etmələri tövsiyə olunur.
Biblioqrafik icmalın məzmununa görə növləri
Ənənəvi klassik icmallar məzmununa görə yeni alınanlar, mövzu və şəxsi
icmallara bölünür. Hal-hazırda elektron mühitdə sənəd icmallarını, daycestləri və
s. də əlavə etmək olar.
Qarşıya qoyduğu hədəflərin məzmunu, hazırlıq və keçirilmə xüsusiyyətlərinə
görə yeni alınanlar və tematik icmallar bir-birindən fərqlənir.
1) Universal və sahəvi icmallar əksər hallarda kitabxanaya yeni daxil olmuş
bir qrup kitaba həsr edilir. Belə icmallar vaxtaşırı olaraq qiraət zalında təşkil edilir
və kitabxana işçisi 25-30 dəqiqə ərzində 15-25 adda kitab haqqında danışa bilər.
Yeni alınanların icmalları kitabxana işinin ayrılmaz hissəsidir, oxucuları
maraqlandıqları yeni sənədlər barədə operativ məlumatlandırmaq üçün vacib
12
vasitədir. Yeni nəşrlərin nəzərdən keçirilməsi istifadəçilərə yeni məlumatları tez
bir
zamanda əldə etməyə imkan verir. Kitabxanaçı hər kitabı qısa, ifadəli bir təsvirlə
müşayiət edərək mümkün qədər çox kitab haqqında hesabat verməlidir. Metodoloji
olaraq, yeni satınalmaların nəzərdən keçirilməsi olduqca sadədir və iki hissədən
ibarətdir:
Giriş hissəsi- bir neçə cümlə ilə kitabxanaçı hansı ədəbiyyatın (bilik sahələri,
seçim prinsipi), hansı dövr üçün kitabxanaya gəldiyini və bu icmalda yer aldığını
bildirir.
Əsas hissə - qısa, kitaba uyğun tutumlu təsvirin verilməsi. Kitabxanaçı üçün
əsas çətinlik kitabı bir neçə cümlə ilə təsvir etmək, oxucunu ona maraqlan-
dırmaqdır. Bunun üçün bir çox texnika var. Məsələn, oxucunun diqqətini müəllifin
qeyri-adi bir tərcümeyi-halına cəlb etmək, kitabın illüstrasiyalarına istinad etmək,
sitatlar gətirmək və s.
Nəzərdən keçirmə müddəti yeni alınan bütün sənədləri xarakterizə etməyə
imkan vermirsə, nəzərdən keçirmə seçicidir. Belə olan halda tamaşaçıların
ehtiyaclarını nəzərə alaraq universal olaraq yeni gələnlər haqqında məlumatları
müəyyən bir müddətdə bildirməklə məhdudlaşdırmaq olar.
Kitabxanalarda müəyyən növ nəşrlərin: kitablar, kolleksiyalar, jurnallar,
biblioqrafik dərsliklər və s. biblioqrafik icmalları keçirilir.
Yeni ədəbiyyatın məlumat icmalları ayrı-ayrı mövzular və konkret məsələlər
üzrə də aparıla bilər. Baxışa CD-ROM kimi qeyri-ənənəvi media haqqında
məlumat da daxil etmək olar. Əsas məsələ oxuculara yeni sənədlər haqqında daimi
məlumat verən davranışın müntəzəmliyidir.
Yeni alınan məhsulların nəzərdən keçirilməsi (icmalı) tez-tez təşkil olunan
açıq baxışlar və sərgilərdə, yeni ədəbiyyatın məlumat günləri vasitəsilə də həyata
keçirilir.
Nəzərdən keçirmə mahiyyətinə görə kitabın təqdimatı - son vaxtlar geniş
istifadə olunan bir formadır. Bir qayda olaraq, kitab təqdimatları müəllifin, naşirin
və kitabın təbliği ilə maraqlanan digər şəxslərin iştirakı ilə baş tutur. Təqdimatda
kitabın yaradılması prosesi, orada iştirak edən insanlar və s. bəhs olunur.
Yeni satınalmaların icmallarına kitabxanaya daxil olan yeni jurnalların
13
icmalları da daxildir. Bu zaman bir jurnalın və ya serialın bir çox sayını nəzərdən
keçirə bilərsiniz. Bir jurnal seçərkən oxucuların yalnız təhsil deyil, həm də peşəkar,
işgüzar maraqlarını da nəzərə almaq lazımdır. İcmalda jurnalın əsas istiqaməti qeyd
olunur, ümumi xüsusiyyətləri ad, kim tərəfindən verilir, əsas başlıqlar, oxucu
ünvanı, tezliyi verilir. Biblioqrafik icmal müntəzəm olaraq aparılırsa, bu
məlumatdan başlaya bilərsiniz. Bu vəziyyətdə jurnalın məzmununun ümumi
təsviri verilir. İcmalın mətnində bir neçə məqalə və ya yalnız ən uyğun və vacib
məqalələri göstərirlər, ancaq digərlərindən yalnız bəhs edilə bilər. Sonda çıxış
adlanan və jurnalları oxumağı təklif edən bir nəticə verilir.
Biblioqrafik və elmi nəşrlərin icmalları oxucuya lazımi məlumat mənbələrini
müstəqil şəkildə tapmağa kömək etməlidir. Bu icmallar mütəxəssislər tərəfindən
hazırlanır və müxtəlif mövzularda mühazirələrə əlavə olaraq kitabxana və
biblioqrafik biliklərin təbliğinə dair qruplarda və seminarlarında həyata keçirilir.
Material vahid bir metoda əsasən təqdim olunur: hər indeks qısaca xarakterizə
olunur, quruluşu izah olunur, müstəqil axtarış zamanı necə istifadə edilə biləcəyi
izah olunur.
Rəylərin effektivliyi icmalda yer alan mövzular və biblioqrafik təlimatlarla
bağlı ədəbiyyat tələblərinin artması ilə müəyyən edilir.
İcmal bir növ teatr aktyorudur, ifaçıdan müxtəlif şəxsi və peşəkar keyfiyyətlər
tələb edən ən mürəkkəb kitabxana və biblioqrafik iş formasıdır.
2) Mövzu icmalının məqsədi dinləyicini müəyyən bir problemə, mövzuya
həsr olunmuş əlaqəli ədəbiyyatla (həm yeni, həm də əvvəllər çap olunmuş) tanış
etməkdir (“Ətraf mühitin mühafizəsinə dair kitablar”, “Repressiya qurbanları”,
“İşğal altında olan yurd yerlərimiz”, “Azərbaycan musiqi xəzinəsindən incilər“,
“Gənc ailə üçün kitablar” və s.). Belə bir icmal hazırlayarkən mövzunun
aktuallığını və dinləyici marağını nəzərə almaq çox vacibdir. Mövzu seçimi ilə
yanaşı oxucu auditoriyasına da böyük əhəmiyyət verilir, çünki hər hansı bir mövzu
müxtəlif səviyyələrdə təqdim edilə bilər: az və ya çox populyardır. İcmalın
mövzusu və oxucu auditoriyasını müəyyən edildikdən sonra icmalın məlumat
xarakterli və ya məsləhətçi bir araşdırma olacağına qərar verməlidir. Tövsiyəedici
icmalda nəzərdən keçirmək üçün daha az sənəd seçilir ki, bu da onları daha ətraflı
səciyyələndirməyə və oxucunu kitabı oxumağa götürməyə inandırmaq üçün
üsullardan istifadə etməyə imkan verir. Dar və spesifik problemlərdə eyni
14
profildəki mütəxəssislər üçün araşdırmalar aparılır. İcmal üçün nəzərdə tutulan
ədəbiyyata diqqətli baxış nəşrlər və nəşrlərin üstünlüklərini və çatışmazlıqlarını
müəyyənləşdirməyə, aktuallıq dərəcəsini təyin etməyə, elmi və praktik
əhəmiyyətini anlamağa kömək edir. İcmal aktuallıq, yenilik və əhəmiyyət
baxımından ən yaxşı sənədləri özündə cəmləşdirir.
İcmaldakı material, hər bir mənbənin əhəmiyyəti və dəyəri nəzərə alınaraq,
ümumilikdən konkretə keçid prinsipinə uyğun olaraq məntiqi ardıcıllıqla və
qarşılıqlı əlaqədə təqdim olunur. İcmalın məzmunu mövzu ilə əlaqədar biblioqrafik
vəsaitlər, illüstrasiyalar, fotoşəkillər, xəritələr və s. ilə tamamlasanız daha zəngin
olacaqdır. Belə bir araşdırmanın müddəti 30-45 dəqiqədir. Dar ixtisaslaşmış
mövzularda icmal keçirmək üçün, müvafiq profilin mütəxəssislərini cəlb etmək
lazımdır.
Mövzu icmalı hazırlamaq üçün metodologiya mövzuya kifayət qədər
dərindən nüfuz etməyi, onun əsas "qovşaqlarını" müəyyənləşdirməyi, bu
mövzunun öyrənilməsində kimin ən əhəmiyyətli töhfəsini verdiyini başa düşməyi,
bu mövzunu əhatə edən əsas anlayışları bilməyi və s. tələb edir. Hər kitabı, daha
sonra kitabın avantajlı şəkildə açılmasına kömək edəcək hər şeyə diqqət yetirərək
ətraflı bir şəkildə nəzərdən keçirin: bir fotoşəkil, bir sitat və s. İllustrlər, diaqramlar,
xəritələr, rəsmlər, kitab içi istinad materiallarından, lüğətlər və ensiklopediyalardan
necə istifadə ediləcəyini, necə istinad ediləcəyini göstərmək lazımdır.
Söhbəti yekunlaşdıraraq, eyni yaş qrupu tələbələr üçün mövcud olan digər
yeni kitabları da qeyd etmək vacibdir.
Eyni mövzuda bir neçə populyar elmi əsərin icmalını da vermək olar. Belə
icmallar oxucular üçün bir oxu yolu olaraq istifadə edilərək ən yaxşı şəkildə sərgi
vasitəsilə aparılır. Bu zaman sərgidəki hər kitab haqqında danışmaq lazım deyil,
icmal mövzu ilə əlaqəli bir neçə kitabın icmalı ilə məhdudlaşdırıla bilər.
Kitabxana sərgisi üzrə keçirilən biblioqrafik icmal, sərginin təbliği üçün bir
vasitə, onun bir növ reklamıdır. Belə bir nəzərdən keçirmənin mərhələləri: sərgi
mövzusunun əsaslandırılması, əhəmiyyəti, aktuallığı, oxucunun məqsədinin
müəyyənləşdirilməsi və quruluşun açıqlanması. Sərgidə təqdim olunan ədəbiyyatın
xüsusiyyətləri bölmələrdə verilir və ən maraqlı materiallara, illüstrasiyalara,
fotolara, sitatlara diqqət yetirilir. Nəzərdən keçirildikdən sonra oxucunu kataloqun
müvafiq hissələrinə, biblioqrafik göstəricilərə müraciət etməsini tövsiyə edə
bilərsiniz. Hər hansı bir icmalın spesifik xüsusiyyətləri olmalıdır: aktuallıq, icmalın
15
hazırlandığı auditoriyanın maraqları və ehtiyacları nəzərə alınaraq ədəbiyyatın
diqqətlə seçilməsi. Eyni zamanda kitabxananın özü üçün maraqlı olan həmin
nəşrlərin və nəşrlərin seçilməsi arzu olunur, çünki hekayənin biganə qaldığı
materialla tamaşaçıları ovsunlamaq mümkün deyil.
Cəfər Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanasının tərtib etdiyi mövzu
icmalları ilə ryl.az saytınin “Vəsaitlər” bölməsində aşağıdakı linklərə daxil
olmaqla tanış ola bilərsiniz:
http://ryl.az/sened/antarktida.pdf - “Antarktika” -
http://ryl.az/sened/eko.pdf - “Ekologiya və ətraf mühit” -
http://ryl.az/sened/31.pdf - “31Mart - Azərbaycanlıların soyqırımı günüdür”
http://ryl.az/sened/milliazliqlar.pdf - “Bir xalçanın ilmələri: Azərbaycanda
yaşayan milli azlıqlar”
http://ryl.az/files/agdam.pdf - “Qafqazın Xirosiması – Ağdam”
http://ryl.az/files/1.pdf - “20 Yanvar - şərəf və qürur günümüz” və b.
3) Şəxsi icmallar mədəniyyət, sənət, elm, siyasət adamlarının ildönümləri və
ya yaddaqalan tarixləri ilə əlaqədar olaraq aparılır. Şəxsi icmallar üçün fərqli
seçimlər var. Bəzilərində hər hansı bir müəllif-yazıçı, publisistin əsərlərinin xarak-
teristikasına əsas diqqət yetirilir. Belə icmallarda, ilk növbədə, bir şəxsiyyətin
ümumiyyətlə həyatı və yaradıcılığı və ya işinin ayrı-ayrı dövrləri və fərdi əsərləri
haqqında ədəbiyyat tövsiyə olunur. İkincisi, həm müəllifin əsərləri, həm də onunla
bağlı ədəbiyyat eyni zamanda tövsiyə olunur. İcmal üçün materiallar yalnız
kataloqların müəyyən bölmələrində deyil, eyni zamanda ümumi kitablara, xatirələr
toplusuna, dövri mətbuatda çıxan məqalələrə baxılaraq müəyyənləşdirilir.
Kitabxanamızda tərtib edilən şəxsi icmallarla ryl.az saytının aşağıdakı
linklərinə daxil olmaqla tanış ola bilərsiniz:
http://ryl.az/sened/ec.pdf - Əhmədiyyə Cəbrayılov-100
http://ryl.az/files/17.pdf - Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Şirin Mirzəyev-60
http://ryl.az/files/c_ab.pdf - Çingiz Abdullayev- 60
http://ryl.az/files/32.pdf - “İsa Hüseynov - 90” və b.
4) Biblioqrafik və elmi məlumatların icmalları oxucuya lazım olan
məlumat mənbələrini müstəqil şəkildə tapmağa kömək etməlidir. Bu icmallar
mütəxəssislər üçün nəzərdə tutulmuşdur və kitabxana və biblioqrafik biliklərin
təbliği məqsədi ilə qrup iclaslarında və seminarlarda, habelə müxtəlif mövzularda
mühazirələrə əlavə olaraq aparılır. Material vahid metodologiyaya əsasən təqdim
16
olunur: hər indeks qısaca xarakterizə olunur, quruluşu izah olunur və müstəqil
axtarışlar üçün necə istifadə edilə bilər.
İcmalın effektivliyi icmalda söhbət gedən əsərlərin və ya diğır sənədin
mövzusunda ədəbiyyata tələbin artması və ya başqa cür desək istifadəçilər
tərəfindən necə mütaliə edilməsi ilə xarakterizə olunur. İcmal ən mürəkkəb
kitabxana və biblioqrafik iş formasıdır. Sanki bir aktyorun ifasıdır, ifaçıdan
müxtəlif şəxsi və peşəkar keyfiyyətlər tələb edir.
Biblioqrafik icmal kütləvi iş metodu olaraq müstəqil keçirilə bilər, eyni
zamanda kitabxanadakı demək olar ki, bütün kütləvi tədbirlərin bir hissəsidir (bir
qayda olaraq, tədbirlər icmallarla başa çatmalıdır).
İcmal üzərində iş çox vaxt aparır, əgər bütün hazırlıq və davranış qaydalarına
əməl olunarsa faydaları şübhəsizdir. Kitabxanadakı icmallar istənilən formada
peşəkar inkişafa, yazı və danışıq mədəniyyətinin yüksəldilməsinə və
kitabxanaçıların məlumat fəaliyyətinin inkişafına kömək edir.
Uşaq kitabxanalarında aparılan biblioqrafik icmalların maraqlı forma-
lalarından aşağıdakıları keçirmək olar:
- biblioexpress (sürətli, qısa ümumi);
- biblioretro (köhnə, nadir kitabların icmalı): "Kitablar fondumuzun qədim
tarixçisidir", "Kitabxanamızın nadir inciləri", "Əsrlərin həkk olunduğu yaddaş":
"Kitabxanamızın xəzinələri", “ Dəyərli mənbələr”, “Nadir kitablar dünənin bu günə
səsidir” və s. .
- biblio-daimi (oxucuların daim tələbi olan kitablar). Təxmini başlıqlar: "Bu
dedektiv...", "Səhifələri tarixin özüdür" ( tarixi romanlar) ,"Yetkin valideynlər,
uşaqları dinləmək və öyrənmək istərdinizmi?" (uşaq yetişdirmə mövzusu) və s.
- biblio-press (dövri mətbuata baxış). Təxmini başlıqlar: "Dövri nəşrlər -
dostunuz, boş vaxtda kömək edəcək", "Qəzet – yaşadığımız dünyaya açılan
pəncərə", "Çap olunmuş vərəq bizim üçün nə hazırlayır?", “Qəzetlər nədən yazır?”
“Yenilikləri burdan oxu”, “Jurnal səhifələrinə səyahət” (satrik, elmi-kütləvi,
mədəniyyət, incəsənət və bədii jurnallar üzrə) və başqaları.
17
- bibliofresh (ingilis dilindən "təzə" - "təzə") - yeni məhsulların biblioqrafik
icmalı (məsələn, metodoloji bibliofresh).- bibliomix (ingilis dilindən "mix" -
qarışdırmaq üçün) - bu, müxtəlif növ kitabxana sənədlərini daxil edə bilən
müəyyən bir mövzuda biblioqrafik icmal ola bilər: kitablar, dövri nəşrlər, video,
film, foto sənədlər, elektron nəşrlər, afişalar, informasiya ehtiyatlarına bağlantılar
və s.). Məsələn: “Təbiət bizim evimizdir”, “Azərbaycan nefti dünya siyasətində”,
“Xocalını unutmadıq!”, “Vətən çağırır”, “Əsrlərin daş yaddaşı” (tarixi abidə-
lərimiz), “Dövlət atributlarımız toxunulmazdır”, “Üzeyir Hacıbəyov-135” və s.
- biblioguide "Min bir müdrik səhifə" - ensiklopedik və istinad ədəbiyyatında
yeni məhsulların məlumat icmalı.
- ziddiyyətli bir biblioqrafiya (üslub, janr, mövzu baxımından fərqli və
ziddiyyətli olan kitabları ehtiva edən icmal: sürücü kitabı, istirahət kitabı, elit kitab,
status kitabı, şok kitabı, sensasiya kitabı və s.).
- səyahət icmalı (uşaq ədəbi əsərlərinin yenilikləri, eyni müəllifin müxtəlif
nəşrlərdə olan kitabları və s.).
- teatr icmalı - səhnələşdirilmiş elementləri olan və ya kiçik dramatizasiyalar
daxil olmaqla kitabların icmalı.
- icmal-oyun - oyun anları nəzərdən keçirmə prosesinə daxil edilir, kitablar
haqqında məlumatlar oyun fraqmentləri ilə üst-üstə düşür.
- icmal şousu - musiqi və vizual müşayiəti ilə səs-küylü xarici təsir üçün
hazırlanmış kitabların canlı təqdimatı.
- biblioqrafik revu -(fransız dilindən tərcümədə - "nəzərdən keçirmə"),
məsələn, "Kitab dünyasının sirlərini öyrənək".
Baxış səhifələri: “Öyrən!”, "Kim, nə, harda?", "Təəccüblənin!" (lüğətlərin,
ensiklopediyaların, məlumat kitablarının nəzərdən keçirilməsi).
"Yalnız tələbələrə” (təhsil prosesinə kömək edəcək kitabların icmalı).
"Super yenilik!" (yeni kitabların icmalı).
- Kitab karvanı, eyni və fərqli mövzularda bir neçə kitabın nəzərdən
keçirilməsinə həsr olunmuş bir tədbirdir. Məsələn, yeniliklər karvanı, unudulmuş
kitablar karvanı.
- Flashbook - sitatlar, illüstrasiyalar, şəxsi təcrübələr və kitab haqqında digər
məlumatların köməyi ilə maraqlı kitablarla tanışlıq.
- Mətbuat tərəziləri (məsələn, dövri nəşrlərin biblioqrafik icmalının sonunda
saxlayın). Oyunçular iki komandaya bölünür. Hər komandaya bir "nəşr" verilir. Bir
komanda jurnalın müsbət keyfiyyətlərini, digəri mənfi olanları axtarır. Son
arqumenti olan komanda qalib gələcək.
- Biblioqrafik brifinq - biblioqrafik mövzularda qısa məlumat mesajları
18
(biblioqrafiya dəqiqələrindən veb sayt baxışlarına, bloglara və s. qədər).
- Kitab tüpləri (buktyubes - ingilis; буктьюбы- rus dilində) - kitab
bazarındakı yeniliklərə, sevilən əsərlərə, Youtube-da yerləşdirilən videoda
yazarların reklamlarına ümumi bir baxış olan bir video (kitab tüpü hərəkatı 2009-
cu ildə xaricdə yarandı və Rusiyada 2011-ci ildən bəri inkişaf etdi). Bu icmalın
kitabları haqqında povestlərin formatı fərqli ola bilər: ədəbi materiala dərin
daldırma mühazirələrindən çox emosional və hətta komik icmallara qədər.
- Padlet - sənədləriniz və multimediya sənədlərinizlə birlikdə universal bir
rəqəmsal divar - kitab yeniliklərinin, eyni mövzuda kitabların və ya bir kitabın
onlayn icmalları üçün (Padlet xidmət saytı).
Bundan əlavə, Cəfər Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanasının ryl.az
saytında Biblioqrafik vəsaitlər bölməsində müxtəlif mövzular üzrə tərtib olunmuş
biblioqrafik icmallar təklif olunur.
Kitabxanaçıya məsləhətlər:
1) Kitabxanaçı mətni oxumamalı, danışmalıdır;
2) Sitatlar olan səhifələr əlfəcinlərlə işarələnir;
3) İcmalın sonunda oxucuların yazması üçün adları çəkilən sənədlərin tam
biblioqrafik təfərrüatlarını təmin edir;
4) Anlamadığınız sözləri və ifadələri istifadə etməyin;
5) Danışıq və davranış mədəniyyətini izləmək lazımdır;
6) Biblioqrafik icmalın müddəti çox uzun olmamalı (30 dəq), uzun bir baxış
dinləyicini yorur və yadda saxlamaq çətin ola bilər;
7) Rəy illüstrasiya materialı (musiqi, slaydlar) ilə müşayiət edilə bilər.
Hər biblioqrafik icmal, onun mövzusu, iştirak edənlərin sayı barədə məlumat
verməyə cavabdehdir. Çünki, ilin sonunda hesabatda aparılan icmalların ümumi
sayı və dinləyiciləri nəzərə alınır.
Kitabxanalarda keçirilməsi tövsiyə olunan icmallar:
“Gənclər üçün kitablar”
“Hədiyyə kitabların icmalı”
“Kitab yeniliklərinin icmalı”- kitabxanaya daxil olan yeni kitablar
“Oh, bu ecazkar dünya!"- Elmi fantastika və fantaziya dünyasına qısa bir
ekskursiya
19
"Nobel mükafatı laureatları” - Sizin kitab rəfiniz üçün
“Yaxşı əməllərin vaxtı” - Azərbaycanda könüllü və könüllülər ili üçün
"Tarixi bələdçi"- Bu seriyadan olan kitablar üzrə
“Əziz paytaxtım” – Bakı şəhəri ilə bağlı
“Görkəmli adamların həyatı”
“Keçmişin qəhrəmanları”
“Qəhrəmanlıq unudulmur”- Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları
“Şəhidlər ölməz, Vətən bölünməz!”
“Müstəqil Azərbaycanın Müzəffər Ordusu”
“Azərbaycan hərb tarixinin qızıl səhifəsi- Qələbə”
“Azərbaycan ədəbiyyatında vətənpərvərlik”
“Milli mənəvi dəyərlərimiz”
“Dilimiz milli varlığımızdır”
“Dağlıq Qarabağ - əzəli, əbədi Azrbaycan torpağı!”
“Hüquqlarımızı qoruyan kitablar” və s.
Bundan əlavə kitabxanalarda il ərzində baş vermiş aktual hadisələr, maraqlı
mövzular, əlamətdar tarixi günlər, tanınmış elm və dövlət xadimləri, yazıçı və sənət
adamları haqqında icmallar keçirmək olar.
İstifadə olunan kitabların siyahısı
Azərbaycan dilində
1. Azərbaycan kitabxanalarında oxuculara biblioqrafik xidmət problem-
ləri: müasir vəziyyəti və inkişaf perspektivləri: Elmi əsərləri mövzu məcmuəsi
/AzSSR Xalq Təhsili Nazirliyi.S. M. Kirov adına Azərbaycan Dövlət Universiteti;
red. hey.: Z. H. Əliyev, H. B. Həsənov, F. A. Bayramov və b.- Bakı: Azərbaycan
Universiteti, 1989.- 80 s.
2. Əliyev, Z. Ümumi biblioqrafiyaşünaslıq / Zöhrab Əliyev. - Bakı : Bakı
Universiteti nəşriyyatı, 2000. - 145s.
3. Xələfov, A. A. Kitabxana işçisinin məlumat kitabı /A. A. Xələfov, R. Ə.
Kazımov, E. M. Bədəlov ; rəy ver. F. Əliyev.- Bakı: Azərnəşr, 1986.- 286, [2] s.
4. Kitabxanalarda biblioqrafik xidmət: ənənələr və innovasiyalar:
respublikanın kütləvi və ixtisaslaşdırılmış kitabxanaları, Mərkəzləşdirilmiş
Kitabxana Sistemləri üçün metodik tövsiyələr /Azərb. Resp. Mədəniyyət və Turizm
Nazirliyi, Azərb. Milli Kitabxanası ; tərt. N. Alışova ; ixtisas red. və burax. məsul
20
K. M. Tahirov ; red. G. Səfərəliyeva.- Bakı: [Azərbaycan Milli Kitabxanası],
2016.- 33, [1] s.
Rus dilində
5. Абросимова Н. В. Библиографическая деятельность библиотеки :
учебно-практическое пособие / Н.В. Абросимова. - Санкт-Петербург :
Профессия, 2013. - С. 119-123.
6. Библиографический обзор как эффективная форма рекламы книг
//Новая библиотека. - 2008.- № 10. - С. 33-34.
7. Бородина, В. А. Библиотечное обслуживание : учебно-методическое
пособие. Вып.7 / В. А.Бородина. - Москва : Либерея, 2004. - 168 с.
8. Как подготовить библиографический обзор: методические матери-
алы в помощь библиотекарям / МБУК «Городская центральная библиотека»;
метод.- библиогр. отд. ; сост. Серпухова С.Н. - Солнечногорск, 2016. - 13 с.
9. Комолова, Е. Обзор: как много в этом слове…: Особенности под-
готовки и проведения / Е. Комолова // Библиополе. - 2008. - № 3. - С. 30-35.
İnternet saytları
1. sgcb.mo.muzkult.ru/media/2018/08/14/1227712217/Kak_podgotovit_bibl
iograficheskij_obzor_2016_1.pdf
2. http://поронайская-цбс.рф/assets/bybmypgsahyshetlyk_pbips.pdf
3. http://cbs-bataysk.ru/wp-content/uploads/2018/02/МЕТОДИКА-
ПРОВЕДЕНИЯ-И-ПОДГОТОВКИБИБЛИОГРАФИЧЕСКОГО-ОБЗОРА-
ЛИТЕРАТУРЫ-1.pdf
4. https://docplayer.ru/57467704-Bibliograficheskiy-obzor-metodika-
podgotovki-i-provedeniya-bibliograficheskaya-informaciya-mozhet-
sushchestvovat-v-odnoy-iz-treh-form.html
21
Kitabxanalarda biblioqrafik icmalların hazırlanması və
keçirilməsi metodikasının slayd formasında təqdimatı
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
Metodika və biblioqrafiya şöbəsinin hazırladığı
Biblioqrafik icmalların
Mövzu icmalları
35
Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi
Cəfər Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanası
Qarabağ həqiqətlərini əks
etdirən kitablar
Mövzu icmalı
Bakı-2020
36
1. Qarabağnamələr: /tərt. ed. A. Fərzəliyev;
elmi red. N. Axundov.- Cild: birinci kitab.- Bakı:
Şərq-Qərb, 2006.-216 s.: ill., 21 sm.- (Seriya
Azərbaycan dili və tarixi)
Bu kitabda Azərbaycanın XIX əsr
maarifpərvər tarixçiləri Mirzə Adıgözəl bəyin,
Mirzə Camal Cavanşir Qarabağinin, Əhməd Bəy
Cavanşirin Qarabağ haqqında tarixi, ədəbi-bədii,
publisistik oçerkləri toplanmışdır. Kitabın
içindəkilər : Qarabağnamə, Qarabağ tarixi və
Qarabağ xanlığının 1747-1805-ci illərdə siyasi
vəziyyətinə dair əsərləridir.
Azərbaycan MEA M.Füzuli adına
Əlyazmaları İnstitutunda Qarabağ tarixinə dair
böyük əhəmiyyət kəsb edən onlarla əsər və tarixi
sənədlər saxlanılır. Təəssüf ki, Qarabağa göz dikən erməni ekstremistlərinin haqsız
tələblərinin cılızlığını və əsassız olduğunu bir daha açıb göstərən və sübuta yetirən
bu mənbələrin çoxu çap olunmamış və lazımınca araşdırılmamışdır. Bu boşluğu
aradan qaldırmaq üçün "Qarabağnamə"lər adlı bu kitabı üç kitabda yenidən çap
olunmuşdur. Birinci kitaba XVIII-XIX əsrlər Qarabağ tarixini əhatə edən üç mənbə
daxil edilmişdir. Bunlardan Mirzə Adıgözəl bəyin "Qarabağnamə"si, Mirzə Camal
Cavanşir Qarabağinin "Qarabağ tarixi" və Əhməd bəy Cavanşirin "Qarabağ
xanlığının 1747-1805-ci illərdə siyasi vəziyyətinə dair" əsərləri çox az tirajla 1950,
1959, 1961-ci illərdə çapdan çıxmış və indi nadir kitablar sırasındadır.
Mirzə Adıgözəl bəy öz əsərini Azərbaycan dilində, Mirzə Camal Cavanşir
fars və Əhməd bəy Cavanşir isə rus dillərində yazmışlar. Yuxarıda adı çəkilən
müəlliflərin əsərləri Azərbaycan MEA M.Füzuli adına Əlyazmaları İnstitutunda
saxlanılır. Buraya Mirzə Adıgözəl bəyin "Qarabağnamə"sinin 1862-1914-cü
illərdə üzü köçürülmüş beş əlyazma nüsxəsi 2 , Mirzə Camalın "Qarabağ tarixi"nin
1877-ci ildə katib tərəfindən köçürülmüş M-195 şifrli nüsxələri daxildir.
Tarix elmi ilə məşğul olan mütəxəssislər üçün nəzərdə tutulan bu
kitablardan, müəllimlər və institut tələbələri də faydalana bilər.
37
2. Əliyev, İqrar Həbib oğlu. Qarabağın
alban abidələri = Албанские памятники Карабаха
/İ.H. Əliyev, K. Məmmədzadə; red. Q.ə.Xəlilov, T.
Babayev, E. Hüseynova; Azərbaycan Tarix və
Mədəniyyət Abidələrinin Mühafizə Cəmiyyəti.-
Bakı: Azərnəşr, 1997.- 32, [4] s.: rəngli il.; xəritə; 24
sm.
Kitab Azərbaycanın Qarabağ diyarındakı
Qafqaz Albaniyasının monumental memarlıq
abidələrinə həsr olunub. Bunlar Laçın rayonu
Ağoğlan monastr kilsəsi, Kəlbəcər rayonu Vəng
kəndindəki Xotavəng monastr kompleksi, Xocavənd
rayonu Coc kəndindəki Amaras monastr kilsəsi,
Ağdərə rayonu Maqavuz kəndindəki Müqəddəs
Yelisey məbəd kompleksi və Vəngli kəndindəki Qandzasar monastr kompleksidir.
Kitabda həmçinin Qarabağın qısa tarixi oçerki verilir, onların memarlıq-
planlaşdırma kompozisiyası araşdırılır.
Kitabın mətni tanınmış foto ustası H.Hüseynzadənin rənglı və ağ-qara
illüstrasiya materialları və Moskva rəssamı S.Qruzdyovun bədii rəsmləri ilə
müşayət olunur.
Kitab tarixçilər, memarlar və geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulmuşdur.
3. Hacıyeva, Zemfira Əli qızı. Qarabağ
xanlığı : sosial-iqtisadi münasibətlər və dövlət
quruluşu: monoqrafiya / Z. Ə. Hacıyeva ; elmi red.:
Y. M. Mahmudov, T. T. Mustafazadə. - Bakı :
Təhsil, 2007. - 254 s. : rəngli foto, cədvəl ; 22 sm.
Monoqrafiyada Azərbaycan xanlıqları
arasında özünəməxsus yeri olan Qarabağ xanlığının
sosial-iqtisadi tarixi, dövlət quruluşu, şəhər
təsərrüfatı, aqrar münasibətlər və elmi içtimaiyyətə
az məlum olan bir sıra digər məsələlər
işıqlandırılmışdır. Kitabın girişində bu kitaba qədər
Qarabağ xanlığının tarixi barədə əsərlərində söhbət
açan bir sıra müəlliflər, o cümlədən XX əsrin 90 –
cı illərində Qarabağın düşmənlərimiz tərəfindən
işğalı ilə əlaqədar Qarabağ tarixinin yenidən tədqiq olunmasına diqqətin artırılması
zərurəti yaranır. Bu gün sizə təqdim etdiyim “Qarabağ xanlığı: sosial-iqtisadi
38
münasibətlər və dövlət quruluşu” kitabı da zamanın tələbinə uyğun olaraq
yazılmışdır.
Monoqrafiya tarix üzrə tədqiqatçı alimlər, həmçinin Qarabağ xanlığının
araşdırmaçıları və geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulmuşdur.
4. Nərimanov, Nəriman Nəcəf oğlu.
Məktublar və Qarabağ məsələsinə dair sənədlər / N.
N. Nərimanov ; tərt. T. Ə. Əhmədov ; red. R. Ə.
Mehdiyev. - Bakı : Nurlar NPM, 2002. - 104 s. ; 19,5
sm.
Bu kitab görkəmli ictimai-siyasi xadim
Nəriman Nərimanovun anadan olmasının 130 illiyi
münasibəti ilə dərc edilmişdir. Kitabda N.
Nərimanovun V.İ. Leninə, İ.V. Stalinə və oğlu
Nəcəfə yazdığı məktubları, həmçinin Qarabağ
məsələsinə dair sənədlər daxil edilmişdir. N.
Nərimanovun şəxsiyyəti və mübarizəsi barədə
müəyyən təsəvvür yaradan tarixi materiallar geniş oxucu auditoriyası, politoloqlar
və tədqiqatçılar üçün nəzərdə tutulmuşdur.
5. Qarabağ: yaddaş kitabı /Qarabağ
Azadlıq Təşkilatı (QAT) ; red. hey.: A. Nağı [və b.]
; [naşir N. Həbibov ; dizayn: İ. Əhmədova, C.
Əliyev].- Bakı: [s. n.], 2014.- 80 s., [4] v. fotoşək.:
gerb, 20 sm.
Kitabda erməni saxtakarlığı və yalanı,
ermənilərin azərbaycanlılara qarşı nifrətini və
vəhşiliklərini əks etdirən çoxsaylı faktlar, Xocalının
kiçik yaşlı qurbanları, 366-cı polkun Xocalı
soyqırımında iştirak etmiş zabit və praporşik heyəti,
ermənilərin əsl siması göstərilmişdir. Kitab
hazırlanarkən Akif Nağının "Qarabağ müharibəsi.
Qısa tarix", Faiq İsmayılovun "Məcburən
erməniləşdirmə", Aygün Həsənoğlunun "Erməni sindromu" əsərlərindən istifadə
olunmuşdur.
39
Kitab Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökümət
Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının maliyyə yardımı ilə tərcümə edilmiş və çap
olunmuşdur.
Kitabda qeyd olunur ki, “Dağlıq Qarabağ münaqişəsi” deyilən məsələ
əslində “münaqişə”, “məsələ” deyil, Ermənistanın Azərbaycana qarşı başladığı
müharibədir, Ermənistanın Azərbaycandan torpaq, Dağlıq Qarabağ ərazilərini
qopartmaq üçün başladığı müharibədir. Ermənistan bu elan olunmamış müharibəni
1988-ci il fevralın-13 də başlamış, 1994-cü il mayın 12-də atəşkəs rejimi tətbiq
olunanadək, 6 il ərzində Azərbaycanın Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tərəfindən
tanınan ərazilərini işğal etmişdir.
Kitabda erməni yalanları və saxtakarlığı faktlarla və onların öz tarixi
mənbələrinə əsaslanaraq təqdim olunur. Birini nəzərinizə çatdırıram:
”Erməni müəllifi A.Lalayan yazırdı: “... Türk qadınlarının və uşaqlarının,
qocalarının və yeniyetmələrinin məhv edilməsində (söhbət 1918-1920-ci illərdən
gedir) daşnaq dəstələri maksimum səy göstərirdi. Erməni daşnaq dəstələrinin ələ
keçirdiyi Azərbaycan kəndləri canlı insanlardan təmizlənir və eybəcərləşdirilmiş
meyidlərlə dolu xarabalığa çevrilirdi”...
Xalqımıza qarşı qəddar düşmənçilik siyasəti yürüdən ermənilərin mənfur
niyyətlərini həyata keçirmək üçün zaman-zaman törətdikləri rəzilliklər bu kitabda
3 dildə: Azərbaycan, ingilis və rus dilində daha geniş oxucu auditoriyasına təqdim
olunmuşdur.
Erməni xisləti ilə daha yaxından tanış olmaq, onların xaalqımıza qarşı
törətdikləri cinayətləri unutmamalı və yaddan çıxarmamaq üçün bu kitabı mütləq
oxumalıyıq.
6. Maarifli, A. Dağlıq Qarabağ münaqişəsi
Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərində [Mətn] :
[1980-ci illərin sonları-2000-ci illərin əvvəlləri] /A.
Marifli ; elmi red. və rəyçi K. Şükürov.- Bakı: Elm,
2020.- 302, [2] s.: 21 sm.
Kitabda Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq
Qarabağ münaqişəsinin geosiyasi kökləri, səbəbləri
və onun əsl mahiyyəti araşdırılıb. Tədqiqat əsərində
həmçinin Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin
yaradılması, Ermənistan tərəfindən Azərbaycan
torpaqlarının işğalının başlanmasının xronologiyası
40
verilib, münaqişə Azərbaycan-Türkiyə münasibətləri kontekstində təhlil olunub,
bu məsələnin Türkiyənin xarici siyasətində tutduğu yer, bu istiqamətdə apardığı
siyasət tədqiq edilib. Münaqişənin Türkiyə-Ermənistan münasibətlərinə təsiri və
Türkiyədə bu yöndə ictimai rəyin formalaşmasının siyasi analizi verilib, Türkiyə
kütləvi informasiya vasitələrinin məsələyə münasibəti araşdırılıb. Kitabda
Azərbaycan-Türkiyə əlaqələrinin dil, din, hərbi, iqtisadi, mədəni baxımdan
yaxınlığı önə çəkilib, bunun fonunda Türkiyə-Ermənistan əlaqələrinin bugünkü
vəziyyəti xarakterizə edilib. Əsərdə həmçinin Türkiyə Böyük Millət Məclisinin
məsələyə münasibəti qurumun arxiv materialları əsasında araşdırılıb, rəsmi
Ankaranın mövqeyi təhlil olunub.
Kitabın elmi redaktoru tarix üzrə elmlər doktoru, professor Kərim
Şükürovdur.
7. Məmmədov, N. Dağlıq Qarabağ gerçəklik-
ləri: soyqırımı, terror, deportasiya, işğal: XX yüzillik
/N. Məmmədov; red. Q. Ə. Hacıyev; rəyçi S. Ə.
Məmmədov [və b.]; AMEA , A. A. Bakıxanov ad.
Tarix İn-tu.- Bakı: Təhsil, 2009.- 272 s.: 21 sm.
Sizə təqdim etdiyim bu tədqiqat əsərinin əsas
məqsədi XX yüzillik ərzində mərkəzin planı əsasında
erməni separatçılarının Dağlıq Qarabağı
Azərbaycandan qoparmaq cəhdləri və onun xalqımız
üçün törətdiyi ağır nəticələri, Dağlıq Qarabağın
sosial-iqtisadi geriliyi barədə ortaya atılan tezisin
əsassız olduğunu, Dağlıq Qarabağın tarixən
Azərbaycan ərazisi olması və tarixin heç bir mərhələsində Azərbaycandan
ayrılmadığını arxiv sənədləri, tarixi mənbələr, faktlar, dövri mətbuat və digər
materiallar əsasında sübut etməkdən ibarətdir.
Monoqrafiya yazılarkən çoxsaylı mənbələrdən, sənəd və materiallardan,
külliyyatlardan, bioqrafik yazılardan geniş istifadə edilmişdir.
Bu monoqrafiya XX yüzillik ərzində Dağlıq Qarabağda gedən sosial-siyasi
prosesləri yeni konsepsiya əsasında, kompleks şəkildə öyrənən ilk tədqiqat əsəridir
və Dağlıq Qarabağa əsassız iddialara, xüsusi olaraq ərazinin ermənilərə məxsus
olmasına dair bədnam «tədqiqatlara» tutarlı cavabdır.
41
Monoqrafiyada, tədqiq olunan dövrdə Ermənistanın Azərbaycana qarşı
əsassız ərazi iddiaları, «Böyük Ermənistan» yaratmaq məqsədilə xalqımızın başına
gətirilən müsibətlər, xüsusilə XX yüzilliyin 80-cı illərin sonları 90-cı illərin
əvvəllərində erməni vandalları tərəfindən törədilən vəhşiliklər, soyqırımı hadisələri
mötəbər tarixi mənbələrə əsasən, təhlil edilmişdir və erməni millətçiləri, onların
xaricdəki havadarları tərəfindən azərbaycanlı əhalinin başına gətirilən qanlı
faciələrin dünya ictimaiyyətinə və gələcək nəsillərə çatdırılması baxımından bu
monoqrafiya çox böyük əhəmiyyətə malikdir. Müəllif XI fəsildən ibarət olan bu
tədqiqat əsərini yazmaq üçün istifadə etdiyi Azərbaycan, rus, türk və ingilis
dillərində 739 ədəbiyyatın biblioqrafik siyahısını və monoqrafiyanın ingilis və rus
dilində xülasəsini də kitaba əlavə etmişdir.
Əsərin materialları Azərbaycan tarixinin tədrisində, ali və orta ixtisas
məktəblərinin müəllim və tələbələri, elmi işçilər və DQMV-nin tarixi problemləri
ilə məşğul olan tədqiqatçılar üçün də xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Bütün bunlarla
yanaşı, monoqrafiyanın materiallarından Qarabağın tarixinin bütün dövrlərini
özündə əks etdirən «Qarabağ» adlı biblioqrafik nəşrlərin və salnamələrin
tərtibində, Azərbaycanın DQMV-nin XX əsr tarixinin tarixşünaslığmın
yaradılmasında, Qarabağın tarixi, elmi, mədəni, sosial, iqtisadi, ədəbi və
maarifçilik mühitinin tədqiq edilməsində istifadə oluna bilər.
Monoqrafiyadan Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ probleminin
nizama salınması ilə məşğul olan beynəlxalq təşkilatlar da istifadə edə bilərlər.
8. Abbasoğlu, Baxşeyiş. Ağdam ağrıları / B.
Abbasoğlu ; red. V. Quliyev. - Bakı : Şuşa
nəşriyyatı, 2003. - 152 s. ; 19,5 sm. - 500 экз.
Müəllifin ürək ağrısı ilə qələmə aldlğı
“Ağdam ağrıları” kitabında 1988-ci ilin fevral
ayından alovlanmış Ermənistan-Azərbaycan
(Qarabağ) müharibəsində 5 il gecəli-gündüzlü
düşmənin qarşısında basılmaz qalaya çevrilmiş
Ağdam rayonunun ağrı-acıları, onun itkiləri, vurulan
ziyanlar, habelə göstərdikləri qəhrəmanlıqlar,
xalqımızın qürur və iftixar rəmzinə çevrilən igid və
cəsur ağdamlı döyüşçülər və mülki vətəndaşlar
haqqında məlumatlar toplanıb.
42
“Ağdam ağrıları” kitabı Ağdamın işğalından 10 il sonra yazılmışdır və orada
qeyd olunur ki, Ağdam Azərbaycanın qədim, füsunkar təbiəti, münbit torpağı olan
Qarabağın mərkəzində, Kür-Araz ovalığının qərbində yerləşir. Sahəsi 1094 kvadrat
kilometr olan Ağdam rayonu erməni faşistləri tərəfindən 1993-cü il iyulun 23-də,
rayonun 87 kəndinin görünməmiş vəhşiliklərlə işğalı isə 1994-cü il may ayının 12-
də başa çatdırılmışdır.
Kitabda qeyd olunur ki, işğal zamanı mülki obyektlərlə yanaşı Ağdam
rayonunda olan çoxlu sayda tariximizin şahidi olan memarlıq abidələri: Xındırıstan
kəndində yerləşən Üzərlik təpə abidəsi, Xaçındərbənd kəndindəki Qutlu Musa oğlu
günbəzi (1314-cü il), Salahlı - Kəngərli kəndindəki türbə və daş abidələr (XIV əsr),
Papravənd kəndindəki Xanoğlu türbəsi (XVII əsr), türbələr və məscid (XVIII əsr),
Qarabağ xanı Pənahəli və onun nəslinin Ağdam şəhərindəki imarəti (XVIII əsr),
Şahbulaq qalası və sair memarlıq abidələri bu yurdun qədim Azərbaycan torpağı
olduğunu təsdiq edirdi. Tariximizin sirdaşı, ev ünvanı olan bu abidələr Ağdamın
keçmişinin qaranlıqlarına işıq saçaraq dünənindən bu gününə soraq verirdi ki,
onların hamısı erməni terrorçuları tərəfindən tamamilə məhv edilib, talan olunaraq
Ermanistana daşınıb.
Kitab Azərbaycan Respublikası Qarabağ Müharibəsi Əlilləri, Veteranları və
Şəhid Ailələri İctimai Birliyi Ağdam rayon şöbəsi idarə heyətinin qərarı ilə nəşr
olunub. Məhz bu çür tarixi faktlara istinad edərək yazıan kitablar xalqımızı
düşmənə qarşı mübarizəyə və əzəli torpaqlarımızı işğaldan azad etməyə səsləyirdi.
Hər bir Azərbaycan vətəndaşı məğlubiyyət açısını daddıqca içində Vətən eşqlı
Qəhrəman böyüyürdü. Daşı daş üstündə qalmasa da hər bir Azərbaycan vətəndaşı
inanırdı ki, torpaqlarımızı ancaq özümüz mənfur düşməndən azad etməliyik. Və
nəhayət o gün gəlib çatdi. Xalqımız bir yumruq kimi birləşərək azğın düşmənə
məğlubiyyətin açısını yaşatdı. 2020-ci il sentyabrın 27-də Azərbaycan
Respublikasının Silahlı Qüvvələri düşmənin təxribatçı hücumlarına qarşı geniş
miqyaslı əks hücum əməliyyatlarına başladı və Azərbaycan xalqının igid oğulları
Vətən torpaqlarını canları, qanları bahasına işğaldan azad edərək xalqımıza Qələbə
sevincini yaşadaraq Zəfər tariximizi yazdılar.
Vətən Müharibəsinin 25-ci günündə 27 ildən sonra 2020-ci il 20 noyabr
tarixində Azərbaycan xalqının Müzəffər Ordusunun igid əsgər və zabitləri Ali baş
Komandanın əmri ilə Ağdam rayonuna daxil oldular. İllərdir Vətən həsrəti, Ağdam
ağrıları ilə yaşayan soydaşlarımızın gözü aydın olsun. Ağdam yolumuzu gözləyir!
Qarabağ bizi səsləyir!
43
9. Erməni cinayətləri : sənədlər əsasında /red.
heyəti: L. Babayev [et al.] ; ön sözün müəl. Y. M.
Mahmudov ; elmi red. M. Cəfərli.
I cild. - Bakı : Vətən nəşriyyatı, 2004. - 164 s. ; 20,5
sm.
Kitabda Ermənistan Respublikası tərəfindən
Azərbaycan Respublikasına qarşı həyata keçirilən
təcavüzkar separatçılıq və dövlət terrorizmi siyasəti,
erməni quldur birləşmələrinin həmsərhəd ərazilərdə,
Vətənimizin işğal olunmuş Dağlıq Qarabağ
bölgəsində və ətraf rayonlarda törətdiyi qanlı
cinayətlər, dinc sakinlərin başına gətirilən olmazın
müsibətlər konkret faktlar və istintaq materialları
əsasında öz əksini tapmışdır.
İki yüz illik tarixə malik olan erməni cinayətkarlığının tam məğzinin bir kitabla
əhatə olunması qeyri-mümkündür. Təqdim olunan kitabda (1-ci cild) erməni
millətçiləri tərəfindən yalnız son 15-20 ildə törədilən cinayətin faktoloji mənzərəsi
əks olunmuşdur. Bu mənada kitabın sonrakı cildində sənəd və materiallarda
illərdən bəri öz məqamını gözləyən faktların təqdimatı ilə erməni cinayətlərinin
təfərrüatları ilə işıqlandırılması nəzərdə tutulur.
Kitab Dağlıq Qarabağ münaqişəsini araşdıran tədqiqatçılar və geniş oxucu
kütləsi üçün maraq doğura bilər.
10. Məmmədov, Aydın Babaş oğlu.
Qarabağ, onun qədim tayfaları və toponimləri / A.
B. Məmmədov ; elmi red. Q. Kazımov ; red. E. K.
Hüseynov. - Bakı : Mütərcim, 2008. - 480 s. : foto ;
20 sm. - Biblioqr.: s. 470-473.
Diqqətinizə təqdim olunan kitab qeyri-adi
mövzuya - Qarabağın keçmişinə, onun qədim türk
mənşəli tayfalanna və bu boyların bizə
torpaqlarımız qədər qədim, son dərəcə mənəvi
dəyəri olan yaddaş-yadigar qoyduqlan coğrafı
adlara (toponim, etnonim, oronim ...) həsr
olunmuşdur.
Coğrafi adlar maddi mədəniyyət nümunələri
- abidələr qədər dərin milli məna və əhəmiyyət kəsb edərək etnomənəvi amil kimi
44
bir daha ona dəlalət edir ki, hələ miladdan da çox-çox öncə Qarabağda onunla
genetik bağlı olan tarixi Qərbi Azərbaycanda (indiki Ərmənistanda) ancaq və ancaq
türk mənşəli tayfalar, boylar, nəsillər yaşamış və tarixi mövcudluğu, gerçəkliyi
haqqında toponimiya aləmində silinməz izlər qoymuşlar.
Kitabda eyni zamanda ərməni-hay millətçilərinin Türkiyə ərazisində «öz
dovlətini» qurmaq - uydurma «böyük Ərməniyə»ni bərpa etmək cəhdlərinin boşa
çıxması reallaşdıqda qondarma «ərməni-hay soyqmmı»nın ortaya atılması, bu
əsassız mübarizənin Azərbaycan torpaqları müstəvisinə çıxarılması (şübhəsiz,
havadarların köməyilə), Qərbi Azərbaycanda və Qarabağm dağlıq hissəsində
zorakıhqla etnik təmizləmə siyasəti həyata keçirərək Azərbaycanın 20% ərazisini
işğal etməsi tarixi faktlar esasmda açıqlanır. Kitaba əlavə olunmuş izahlı toponimik
lüğətlər də əski dövrlərdən adıçəkilən ərazilərdə türk mənşəli tayfalann
məskunlaşmasına dəlalət edir.
Müəllif kitabında böyük inamla qeyd edir ki, Azərbaycanın işğal olunmuş
əraziləri gec-tez, nəyin bahasına olursa-olsun öz sahiblərinə qaytarılacaq. Bunun
isə ancaq bir yolu var, öz gücümüz hesabına müharibə yolu ilə, başqa yol yoxdur!
Kitabda çox maraqlı tarixi faktlar verilmişdir. Daha ətraflı məlumat əldə
etmək üçün https://ebooks.az/view/jiyqd02I.pdf linkinə daxil olub kitabı oxuya
bilərsiniz.
11. Mahmudov, Yaqub Mikayıl oğlu.
Qarabağ : real tarix, faktlar, sənədlər = Garabagh :
real history, facts, documents / Y. M. Mahmudov,
K. K. Şükürov ; ön sözün müəl. M. A. Əliyeva ; ing.
dilinə tərc. B.İ. Hacıyev.- Bakı: Təhsil EİM, 2005.-
380 s. : rəngli foto, il., xəritə ; 35 sm. - Azərbaycan
və ingilis dillərində. - Kitab 2005-ci ildə Moskvada
keçirilmiş MDB dövlətləri "Kitab Sənəti" II
Beynəlxalq Müsabiqəsinin qalibi olmuşdur.
İki dildə : Azərbaycan və ingilis dilində tərtib
olunan kitabda Azərbaycanın ayrılmaz tərkib
hissəsi olan Qarabagın tarixi yığcam şəkildə şərh
olunur. Müəlliflər ilk mənbələrə əsaslanaraq əsərdə
ən qədim zamanlardan yaşadığımız günlərərdək
Qarabağın tarixini bütöv halda əks etdirmişlər.
Azərbaycan Respublikasının Birinci vitse-prezidenti Mehriban xanım
Əliyeva kitaba yazdığı ön sözündə qeyd edir: “ Düşünürəm ki, oxuculara təqdim
45
olunan bu kitab Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə tanış
olmaq istəyən hər kəsdə həm bu problemin tarixi kökləri, həm də Qarabağın əsl
tarixi barədə real təsəvvür yaradacaqdır. Ən qədim zamanlardan yaşadığımız
günlərədək Qarabağın yığcam tarixini əhatə edən “Qarabağ” kitabı təkzibolunmaz
arxiv sənədlərinə və digər mənbələrə əsaslanan real tarixdir. Bu tarix uydurmaların
deyil, həqiqətin tarixidir. Kitaba əlavə olunan arxiv sənədləri, xəritələr,
fotomateriallar əsərin dəyərini daha da artırır.”
“Qarabağ” kitabında mövzu ilə bağlı tarixi həqiqətləri bilmək istəyənlər
ücün dəyərli mənbə olan bu kitab geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Xoş məramla yazılmış bu əsər onu oxuyanlarda terrora, soyqırımlarına, seperatçı
ekstremizmə, hər cür zorakılığa nifrəti daha da artıracaq, humanizm, mərhəmət və
dostluq ideallarının şər üzərində qələbə ümidlərini gücləndirəcəklər.
12. Cəfərov, Hidayət. Qədim Qarabağ:
tarixi-arxeoloji tədqiqat: tunc və erkən dəmir
dövrü /H. Cəfərov; rəy.: Abbas Seyidov, Nəcəf
Müseyibli.- Bakı: Elm, 2020.
AMEA-nın Arxeologiya və Etnoqrafiya
İnstitutunun şöbə müdiri, tarix üzrə elmlər
doktoru, professor Hidayət Cəfərovun “Qədim
Qarabağ (Tarixi-arxeoloji tədqiqat: tunc və erkən
dəmir dövrü)” monoqrafiyası nəşr edilib.
Kitabda Azərbaycanın ayrılmaz və əzəli
ərazisi olan Qarabağda Tunc və İlk Dəmir
dövründə cərəyan etmiş etnik-mədəni proseslər
izlənilir. Əsərdə yaşayış yerləri, qəbir abidələri,
onlardan əldə olunmuş artefaktlar, ibtidai memarlıq, dəfn mərasimi, təsərrüfat
sahələri, sənətkarlıq, iqtisadi-mədəni əlaqələr, ictimai quruluş və s. haqqında ətraflı
məlumat verilir.
Səkkiz fəsildən ibarət əsərin birinci hissəsi Qarabağın arxeoloji abidələrinin
tədqiqi tarixinə, ikinci hissəsi Qarabağın İlk Tunc dövrü, üçüncü fəsil Orta Tunc
dövrü, dördüncü fəsil Son Tunc və İlk Dəmir dövrü abidələrinə və artefaktlara həsr
edilib. Beşinci fəsildə abidələrin xronoloji dövrləşdirilməsi problemlərinə
toxunulur. Monoqrafiyanın altıncı fəslində tədqiq edilən dövrdə regionun təsərrüfat
həyatından və sənətkarlıqdan bəhs edilir. Son hissələrdə isə göstərilən dövrlərdə
Qarabağın ətraf dünya ilə mədəni-iqtisadi əlaqələrinə, qədim əhalinin ictimai
quruluşuna toxunulub.
46
Müəllif arxeoloji faktlarla Qarabağın Tunc dövründə etnik və mədəni
baxımdan Azərbaycanın digər regionları ilə üzvü surətdə bağlı olduğunu göstərib.
Monoqrafiya arxeoloqlar, tarixçilər, etnoqraflar, həmçinin geniş oxucu
auditoriyası üçün nəzərdə tutulub.
13. Biz o yurdlara qayıdacağıq /layihəni
həyata keçirən təşkilat Milli Jurnalistika Konqresi;
material. topl. nəşrə haz. N. Yaqublu. - Bakı: QHT
Nəşriyyatı, 2013.- 151, [1] s.: gerb, fotoşək., 20 sm.
Bu kitab Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına
Dövlət Dəstəyi Şurasının maliyyə yardımı ilə
“Ermənistandan və Qarabağdan köçkün düşən
insanlardan o yerlərin tarixinə aid foto və
sənədlərin toplanılması, nəşri” layihəsi əsasında
çap edilib. Layihəni həyata keçirən təşkilat Milli
Jurnalistika Konqresi, materialları toplayıb nəşrə
hazırlayan tarixçi alim Nəsiman Yaqubludur.
Kitabda işğal altında olan torpaqlarımızda:
Şuşa, Ağdam, Laçın, Kəlbəcər, Qubadlı, Zəngilan, Cəbrayıl, Füzuli, Xocalı,
Xocavənd, Ağdərə, Xankəndi və Göyçədə, Mehridə yağşadığımız anları,
məqamları əks etdirən foto-sənədlər və hər bir rayon haqqında statistik məlumatlar
toplanıb.
Bu işi görməkdə məqsəd bütün dünya ictimaiyyətinə bizim bu torpaqlarda
yaşadığımızı sübut etmək, erməni vandallarının işğal müddətində milli mənəvi
sərvətlərimizi talayıb, tarixi mədəniyyət abidələrimizi, yaşayış yerlərimizi
dağıdaraq məhv ediyini çatdırmaq idi.
2013-cü ildə nəşr olunan bu kitabda qeyd olunur ki, ayların, illərin
ömrümüzdə necə sürətlə axıb getməsindən asılı olmayaraq, bizi bir istək yaşadır: o
yurdlara qayıdacağıq! O yurdlara qayıtmaq müddətinin uzanması içəri dünyamızı
necə məyus etsə də, ümid işığını sönməyə qoymuruq. Ulularımızın ruhu yaşayan o
yurdlara qayıtmaq bir mənəvi borcumuzdur, bir Vətən borcumuzdur!
Bu ruhda, bu əqidədə, bu amalla yetişən yeni nəsil gənclərimiz nəhayət, o
yurdları 30 ilə yaxın davam edən işğaldan azad etmək üçün ölüm-dirim savaşına
qalxdılar. Azərbaycanın igid, qəhrəman oğulları mənfur düşmənin layiqli cavabını
verərək torpaqlarımızı işğaldan azad etdi. İndi qürurla deyirik: Qarabağ bizimdir!,
Şuşa bizimdir!, Ağdam bizimdir!... Biz o yurdlara qayıtmışıq! Qayıdacağımız o
yurd yerlərinin keçmişini görmək istəyən hər kəs bu kitabdan yararlana bilər.
47
14. Məmmədova, Həvva İsa qızı.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə Yuxarı
Qarabağda siyasi vəziyyət : erməni terrorizminin
güclənməsi: 1918-1920 / H. İ. Məmmədova ; elmi
red. A. İsgəndərov ; Azərbaycan Respublikası
Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi. - Bakı : Nağıl evi,
2006. - 150,[2] s. : xəritələr, foto ; 21 sm.
Müəllif zəngin arxiv materiallarından istifadə
edərək 1918-1920-ci illərdə Yuxarı Qarabağda
siyasi vəziyyət, Zəngəzurda erməni terroru haqqında
ətraflı məlumat verir. Kitabda Ermənistanın
Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları təhlil edilir. Bu
dövrdə Azərbaycan hökumətinin atdığı qətiyyətli
addımı, general-qubernatorluğun yaradılması və fəaliyyəti geniş işıqlandırılır.
Kitabın əsas məqsədi yeni dövriyyəyə gətirilən mənbələr və sənədlər
əsasında qeyd edilən xronoloji çərçivədə Ermanıstanın Azərbaycana qarşı ərazi
iddialarının əsassızlığını və AXC-nin Ermənistan təcavüzünə və Qarabağın dağlıq
hissəsində erməni terrorizminə qarşı həyata keçirdiyi tədbirləri ilk mənbələr, dövri
mətbuat, xarici ədəbiyyat və s. əsasında araşdırmaqdır.
Kitabı bu mövzu ilə maraqlanan oxucular və tarix üzrə tədqiqat işləri aparan
mütəxəssislər üçün tutarlı mənbə hesab etmək olar.
15. Hüseynov, Yunis Rza oğlu. Qarabağ
/Y. R. Hüseynov ; red. Z. H. Bayramlı. - Bakı :
Afpoliqraf, 2018. - 336 s. : il., foto ; 22 sm.
Əsərdə müəllif Qarabağın keçmişini,
Şuşa şəhərinin tarixini, erməni ünsürlərinin
torpaqlarımıza gətirilməsinin səbəb və
nəticələrini, erməni ünsürləri haqqında tarixi
məlumatları, bu ünsürün saxtakarlıqlarını,
dastanlarımız və bir çox tarixi hadisələr şərh
olunur. Ümumiyyətlə, keçmiş və müasir
dövrümüzlə sıx bağlı olan 36 elmi məqalə və
tarixi sənəd "Qarabağ" əsərində nəşr olunmuşdur.
Qarabağın tarixini daha dərindən öyrənib
araşdıranlar bu kitabdakı elmi məqalələrdən də
istifadə edib yararlana bilərlər.
48
16. Nağı, A. Qarabağ müharibəsi: qısa tarix
/A. Nağı.- Bakı: [s. n.], 2014.- 120, [1] s.: şək.,
Bu kitabda Qarabağ müharibəsinin kökləri,
səbəbləri, gedişi, müharibənin nəticələrinin aradan
qaldırılması ilə bağlı məsələlər populyar şəkildə şərh
olunur, işğalçı Ermənistanın Azərbaycan xalqına
qarşı törətdiyi vəhşiliklər, talanlar, terror hərəkətləri
konkret faktlar əsasında göstərilir. Kitabda şərh
edilən faktlar qədim dövrdən bu günə qədərki erməni
xisləti, qəsbkarlığı və işğalçılığına qarşı Azərbaycan
xalqının mübarizə yolunu əhatə edir.
Çoxlu tarixi faktları əks etdirən bu kitab geniş
oxucu dairəsi üçün nəzərdə tutulmuşdur.
http://anl.az/el/Kitab/2015/Azf-281128.pdf
17. Çingizoğlu, F. Qarabağın el və obaları
/Ə. Çingizoğlu, F. Baxşəliyev ; red. V. Quliyev.-
Bakı: Şuşa, 2007.- 224 s.: portr., 21 sm.
Kitab Azərbaycan xalqının entogene-
zisində, iqtisadiyyatında, maarifində və mədə-
niyyətində önəmli rol oynayan Qarabağ ellərinin
və obalarının yaşam yolundan bəhs edir.
Müəllif qeyd edir ki, xalqımızın ağır-azman
ellərindən olan Qarabağ elləri haqqında bu kitabı
araya-ərsəyə gətirmək üçün Qarabağ tarixinə dair
ən yaxşı qaynaq “Qarabağnamə” lərdir. Bundan
başqa Mirzə Adıgözəl bəyin “Qarabağnamə”,
Mirzə Camal Cavanşir Qarabağinin “Qarabağ
tarixi”, Əhməd bəy Cavanşirin “Qarabağ
xanlığının 1747- 1805-ci illərdə siyasi vəziyyətinə dair” Mir Mehdi Xəzaninin
“Kitabı-tarixi Qarabağ” vəs. s. mənbələrdən bəhrələnmişik.
Kitabda Qarabağ tarix boyunca, Qarabağ bəylərbəyliyi, Pənahəli xan
Cavanşirin soy-kökü, Qarabağ xanlıq dönəmində, Qarabağ rus üsul-idarəsində,
Qarabağ elləri, Qarabağ ellərinin quruluşu, Cavanşir eli, Otuziki elı, Kəbirli eli,
Cəbrayıl eli və s. bölmələr işlənmişdir.
Kitabdan tarixçilər və Qarabağ ellərinin tarixini öyrənmək istəyən geniş
oxucu kütlələri istifadə edə bilərlər. Bu günkü icmalı keçirməkdə məqsədimiz
49
tədqiqatçı alimlərimizin xalqımızın and yeri olan Qarabağın tarixinə dair son
illərdə yazdıqları kitabların bir qismini sizin diqqətinizə çatdırmaqdır.
Son 30 ildən artıq davam edən Qarabağ savaşı göstərdi ki, Vətənimizin cənnət
guşəsi olan Qarabağın tarixi keçmişini daim öyrənmək və araşdırmaq indi daha
vacibdir. Çünki xain qonşularımız uzun illərdbəri bəri Qarabağın tarixi keçmişini
saxtalaşdıraraq özününküləşdirməyə çalışır və bunun üçün hər cür hiylə və məkrə
əl atır. Biz özümüzünkü olanın qədrini indi daha çox bilməli və daha çox
öyrənməliyik.
https://tr.pinterest.com/pin/582160689322048129/
18. Hacıyeva, Zemfira Əli qızı.Qarabağ
xanlığı : sosial-iqtisadi münasibətlər və dövlət
quruluşu: monoqrafiya / Z. Ə. Hacıyeva ; elmi red.:
Y. M. Mahmudov, T. T. Mustafazadə. - Bakı :
Təhsil, 2007. - 254 s. : rəngli foto, cədvəl ; 22 sm.
Monoqrafiyada Azərbaycan xanlıqları
arasında özünəməxsus yeri olan Qarabağ
xanlığının sosial-iqtisadi tarixi, dövlət quruluşu,
şəhər təsərrüfatı, aqrar münasibətlər və elmi
içtimaiyyətə az məlum olan bir sıra digər məsələlər
işıqlandırılmışdır.
http://www.ebooks.az/book_LGqJ6Tmz.html
19. Mustafazadə, Tofiq Teyyub oğlu.
Qarabağ xanlığı / T. T. Mustafazadə ; red.: C. M.
Mustafayev, G. C. Nəcəfli ; AMEA A.A. Bakıxanov
adına Tarix İnstitutu, Azərbaycan Tarix Qurumu. -
Bakı : Sabah, 2009. - 333 s. ; [4] s. : il. ; 20 sm. -
Biblioqr.: s. 211-224. - Qarabağ müharibəsi
şəhidlərinin əziz xatirəsinə ithaf olunur.
Kitabda XVIII-XIX əsrlər Azərbaycan
tarixində çox mühüm rol oynamış bir dövlətin -
Qarabağ xanlığının tarixi ilk mənbələr və müasir
elmi ədəbiyyatın əsasında ilk dəfə kompleks şəkildə
araşdırılır.
http://www.ebooks.az/book_oH7zOwFW.html
50
Şəxsi icmallar
51
Ünvan:
Az 1065, Yasamal rayonu, Bakı şəhəri
N.Nərimanov küç., 203
Е-mail: [email protected]
URL: www.ryl.az
Əlaqə telefonları:
(+994 012) 538 02 47
538 54 57
538 93 54
Evdəqal
Mütaliədən qalma
