Komentimi i Sures El-Fatiha

Tefsiri i Nesefiut

Ebul-Berkat Abudllah en-Nesefi1

Me emrin e All-llaht, Bamirësit të përgjithshëm, Mëshirëbërësit të veçantë

“Të gjitha falënderimet dhe lavdërimet i takojnë vetëm All-llahut, Zotit të

botëve! Bamirësit të përgjithshëm, Mëshirëbërësit! Sunduesit të ditës së

gjykimit (shpërblimit dhe dënimit)! Vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm te Ty

ndihmë kërkojmë! Udhëzona (përforcona) për në rrugën e drejtë! Në rrugën e

atyre që i begatove me të mira! Jo në rrugën e atyre që kundër vetes

tërhoqën hidhërimin, e as në të atyre që e humbën veten!” 1Ky është Abdullah bin (i biri i) Ahmed bin Mahmud en-Nesefi, i njohur me ofiqin Ebul-Berkat, ndërsa pseudonimi i tij është Hafidhud-Dijn (Mbrojtësi i fesë). Lindi në qytetin Idhexh, ndërsa për vitin e lindjes së tij nuk i dihet. Imam en-Nesefiu ka qenë i njohur për veti të larta morale-etike si asket (zahid), aplikues i madh me ambicje të flakta për vepra të mira dhe për devotshmëri të përsosur. Ky që nga mosha e tij e vogël e ka flijuar jetën e tij për shkencë-dije, gjithashtu ka përvetësuar gjuhën arabe dhe perse, por ky ashtu siç kur ka qenë i vogël i dhënë pas diturisë, po ashtu edhe në moshë të pleqërisë ka qenë i tillë dhe në fund të jetës së tij shkon në Bagdad për dituri dhe aty vdes. El-Lukneviu thotë: Imam En-Nesefiu ka qenë: “Imam me plotë kuptimin e fjalës, pa ekuivalent në kohën e tij, koka e shkencës e fikhut dhe shkencës së metodologjisë së fikhut (usulit), i zgjuar dhe i dalluar në shkencën e hadithit dhe kuptimeve të saj.” Ndërsa Ibn Haxher el-Askalani e quajti: “Alametud-Dunja” (Shenja e botës). Nga këto vlerësime të dijetarëve për të e shohim se Imam en-Nesefiu posedon një pozitë të lartë, i dalluar mes juristëve bashkëkohës dhe mutekel-liminët (teologët dialektik). Ibn Kemal Pasha e numëron në mes kategorisë së dijetarëve mukal-lid (imitues) të cilët kanë pasur inteligjencë dhe të dalloj në mes hadithit të fuqishëm dhe të dobët, ngase këto kanë pasur inteligjenca që të mos transferojnë në librat e tyre qëndrime të refuzuara (merdud) dhe transmetime të dobëta. Gjithashtu ky njihet si i fundit nga kategoria e dijetarëve dhe për të thonë se me të ka përfunduar ixhtihadi dhe se pas tij nuk ka pasur dijetar muxhtehid në medhhebe. Imam en-Nesefiu është rritur në një vend me atmosferë shkencore fetare dhe në jetën e tij kjo atmosferë ka ndikuar me të madhe. Imam en-Nesefi ka qenë i zhitur në jetë shkencore që nuk është përzier fare në jetën politike. Në librat të cilat flasin për biografinë e tij nuk i theksojnë më shumë se tre mësues të tij të cilët janë: Shemsul-Eimme el-Kerderij Muhamed bin Abdus-Settar bin el-Imadij (v. 642 h.), Bedrud-Din Havahirzade Muhamed bin Mahmud bin Abdul-Kerim (v.651), Hamidud-Din ed-Darir Ali bin Muhamed bin Ali Er-Ramshi (v.666). Ndërsa nxënësit e tij historianët i përmendin vetëm dy nxënës, ata janë: Es-Sefenaki El-Husejn bin Ali bin Haxhxhaxh Husamed-Din (v.714), El-Xhili Muhamed bin Muhamed. Imam En-Nesefiu e pasoi mësuesin e tij El-Kerderi në pëlqimin e fikhut të Ebu Hanifes siç e vërtetojnë këtë librat e tij në sferën e fikhut dhe ekskluzivisht libri Kenzud-Dakaik të cilin e ka shkruar veçanërisht vetëm në medhhebin Hanefi, edhe ashtu siç vërteton në tefsirin e tij. Ndërsa doktrinën e teologjisë dialektike (shkencës së kelamit) e tregon qartë në tefsirin e tij që e mbron medhhebin e Ebu Mansur El-Maturidiut. Veprat e Imam Ebul-Berkat En-Nesefiut janë: Bahrul-Kelam (libër i shkruar në zhanrin e shkencës së Usulul-Kelam – Metodologjia (Bazat) e teologjisë dialektike), Umdetu Akideti Ehli-Sunneti vel-Xhema’ (i botuar me ndihmën e prof. Corton), Keshful-Esrar Sherhul-Musanif Alel-Mennar (kjo vepër është versioni i shkurtuar i veprës së Metodologjisë së Fikhut (Usulu-Fikh) të Shemsul-Eimme Es-Serhasi dhe është i botuar në dy vëllime), Kenzud-Dekaik (Fikh i medhhebit hanefij), Medarikut-Tenzil ve Hakaikut-Te’vil (Komentimi i Kur’anit). Këto vepra lartë të theksuar të gjitha janë të botuara, ndërsa në vijim do të paraqesim emrat e dorëshkrimeve të tij: El-I’timad fil-I’tikad, El-Kafi fi Sherhil-Vafi, El-Mustesfa fi Sherhil-Fikhin-Nafi’, El-Musaffi fi Sherhil-Mandhume. Të gjitha këto vepra që i theksuam dëshmojnë pozitën e tij shkencore dhe profesionalizmin e tij. Dijetarët janë në mospajtime në lidhje me datën e saktë të vdekjes së Imam Nesefiut. Sipas El-Lukneviut, Bagdadit dhe autorit të librit Keshfudh-Dhunun thonë se ka vdekur vitin 710 h. Ndërsa Ibn Haxher El-Askalani thotë: ka vdekur vitin 701 h. El-Kasim Kutlubuga thotë: ka vdekur vitin 710 h. (Sh. i M.S.).

2

Surja el-Fatiha është e zbritur në Mekke, ndërsa sipas disave thonë se është e

zbritur në Medine, por qëndrimi më i saktë është se kjo kaptinë është e zbritur në

Mekke edhe në Medine. Në Mekke është e zbritur në kohën kur është bërë namazi

farz dhe në Medine në kohën kur është ndryshuar orientimi i namazit (kibleja prej

Kudsit) drejt Qabes.

[Emrat e Sures el-Fatiha dhe domethënia e tyre]

Quhet “Ummul-Kur’an (Nëna e Kur’anit)”, në bazë të hadithit: “Nuk ka namaz ai i

cili nuk e lexon Ummul-Kur’anin (Suren Fatihan).2 Gjithashtu këtë emër e ka marrë

edhe nga përmbajtja e saj që i referohet kuptimit të Kur’anit. Po ashtu me këtë

kuptim është quajtur edhe “El-Vafi” (Përmbledhës) dhe “El-Kafi (Plotësues)”. Quhet

edhe “Suretul-Kenz (Thesar)”, siç thotë i Dërguari i All-llahut s.a.v.s., të përcjell

prej Zotit xh.sh.: “Fatihatul-Katib (Sureja Fatiha) është një thesar prej thesareve të Arshit

Tim.”3

Gjithashtu quhet edhe “Suretush-Shifa’ dhe Esh-Shafije (Shërues)”, siç thotë i

Dërguari i All-llahut s.a.v.s.: “Fatihahtul-Kitab (Sureja Fatiha) është shërim i çdo sëmundje

përveç vdekjes.”4 Po ashtu quhet “Suretul-Methani (Kaptina e Përsëritjes)” ngase kjo

sure përsëritet në çdo namaz. Quhet edhe “Suretus-Salat (Kaptina e Namazit) ”, siç

transmetohet nga i Dërguari i All-llahut s.a.v.s., [të përcjell prej Zotit xh.sh.: “E

kam ndarë Namazin ndërmjet Meje dhe robit Tim përgjysmë. Kështu që kur thotë robi: El-

Hamdulil-lahi Rabbil-Alemin (Falënderimi i takon vetëm All-llahut, Zotit të botëve), All-llahu

thotë: Më ka falënderuar robi Im; kur thotë Er-Rahmanir-Rahim (Bamirësit të përgjithshëm,

Mëshirëbërsit), All-llahu thotë: Më lavdëron robi Im; kur thotë: Maliki jaumid-dijn (Sunduesit

në Ditën e gjykimit), Allahut thotë: Më madhëron robi Im; kur thotë: Ijjake neabudu ve ijjake

nestai’jn (Vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm prej Teje ndihmë kërkojmë, All-llahu thotë: Kjo

është ndërmjet meje dhe robit Tim, kurse robit Tim i takon ajo që e lyp; kur thotë Ihdines-

Siratal-Mustekijm Siratal-ledhine en ‘amte ‘alejhi gajril-magdubi ‘alejhim veled-dalijn

(Udhëzona (përforcona) për në rrugën e drejtë. Në rrugën e atyre që i begatove me të mira, jo në të

atyre që kundër veti tërhoqën hidhërimin, e as në të atyre që e humbën veten), All-llahu thotë: Kjo

i takon robit Tim dhe ai do ta fitoj atë për të cilën lutet.” Ndërsa sipas një transmetimi tjetër

thuhet: “Gjysma është për Mua, e gjysma tjetër për robin Tim dhe robit Tim i takon ajo që e

2 Transmeon Muslimi, nr: (394) dhe (36). 3 Transmeton Ibn Rahavejh, Fejdul-Kadir, (4/420). 4 Transmeton Seid b. Mensur, Ebu Shejh në Eth-Thevab, Fejdul-Kadir, (4/418); Ed-Dejlemi në Musnedul-Firdaus, (nr. 4385) me shprehje: “Sureja Fatiha është shërim përveç vdekjes.”

3

kërkon.”]5; dhe se leximi i saj në namaz është vaxhib ose farz. Po ashtu quhet

“Suretul-Hamd (Falënderimi i plotë)” dhe “Suretul-Esas (Themeli)” ngase kjo sure

është themeli (esenca, baza) e Kur’anit. Ibn Abbasi (r.a.) thotë: “Kur të sëmuresh ose kur

të ankohesh nga ndonjë sëmundje drejtohu Esasit (Sures Fatiha).”

Kjo sure përbehet prej shtat ajetesh sipas mendimit unanim të gjithë dijetarëve.

[Komentimi i Besmeles]

1- Me emrin e All-llahut, Mëshiruesit, Mëshirëbërësit

[Besmelja, jo ajeti i fatihas]

Imamat e Kiraeteve (Lexuesit e Kur’anit) të Medines, Basras dhe Shamit thonë se

besmelja nuk është ajet i kaptinës Fatiha dhe as i kaptinave tjera, por kjo është

shkruar në fillim për ndarje mes kaptinave dhe në fillim të leximit për teberruk

(marrje bekim). Ky është qëndrimi i shkollës së Ebu Hanifes dhe ata të cilët

përfaqësojnë atë (Rahimehumull-llah -All-llahu i mëshiroftë), dhe se për këtë shkak sipas

tyre nuk këndohet me zë në namaz. Ndërsa Imamat e Kiraeteve të Mekkes dhe

Kufes thonë se besmelja është ajet i kaptinës fatiha dhe i të gjitha kaptinave tjera.

Sipas këtij mendimi është Shafiu dhe shokët e tij, All-llahu i mëshiroftë, dhe se për

këtë shkak edhe e këndojnë me zë në namaz. Argumentet e tyre të cilët thonë se

këndohet besmelja me zë në namaz janë:

1. Selefi (gjenerata e parë) e ka vërtetuar besmelen, sepse e kanë shkruar në

Mus’haf dhe ata kanë urdhëruar se ajo çka nuk është Kur’an të mos shkruhet në

Mus’haf.

2. Transmetohet nga Ibn Abbasi (r.a.) se ka thënë: “Kush e braktis besmelen i ka

braktisur njëqind e katërmbëdhjetë ajete në Kur’an.”

Ndërsa kundër argumenti i ynë (Hanefive) është hadithi i Ebu Hurejres (r.a.) i cili ka

thënë: E kam dëgjuar të Dërguarin e All-llahut (s.a.v.s.) i cili ka thënë: “Ka thënë All-

llahu xh.sh. e kam ndarë namazin ndërmjet Meje dhe robit Tim përgjysmë. Kështu që kur thotë

robi: El-Hamdulil-lahi Rabbil-Alemin (Falënderimi i takon vetëm All-llahut, Zotit të botëve),

All-llahu thotë: Më ka falënderuar robi Im; kur thotë: Er-Rahmanir-Rahim (Bamirësit të

5 Transemton Ahmedi, (2/241); Muslimi, (395), (38); Ebu Davudi, (821); Tirmidhiu, (2953) dhe Ibn Maxhe, (3784).

(Teksti i hadithit hadith kudsij është shtojcë i për.)

4

përgjithshëm, Mëshirëbërsit), All-llahu thotë: Më lavdëron robi Im; kur thotë: Maliki jaumid-

dijn (Sunduesit në Ditën e gjykimit), Allahut thotë: Më madhëron robi Im; kur thotë: Ijjake

neabudu ve ijjake nestai’jn (Vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm prej Teje ndihmë kërkojmë, All-

llahu thotë: Kjo është ndërmjet meje dhe robit Tim, kurse robit Tim i takon ajo që e lyp; kur

thotë Ihdines-Siratal-Mustekijm Siratal-ledhine en ‘amte ‘alejhi gajril-magdubi ‘alejhim veled-

dalijn (Udhëzona (përforcona) për në rrugën e drejtë. Në rrugën e atyre që i begatove me të mira,

jo në të atyre që kundër veti tërhoqën hidhërimin, e as në të atyre që e humbën veten), All-llahu

thotë: Kjo i takon robit Tim dhe ai do ta fitoj atë për të cilën lutet.” 6

Në këtë hadith kudsij të filluarit me fjalën: El-Hamdulil-lahi Rabbil-Alemin

(Falënderimi i takon vetëm All-llahut, Zotit të botëve), është argument se El-Besmele

(Besmelja) nuk është ajet i Fatihas, atëherë pasi që nuk është ajet i Fatihas, sipas

ixhamit (konsensusit) nuk është edhe ajet i kaptinave tjera. Ndërsa ky hadith kudsij

është i regjistruar në veprën “Sihahul-Misbah”.7 Këto kundër argumente për ne

(hanefit) nuk janë diç pengesë, sepse sipas neve besmelja është ajet nga Kur’ani i

cili është zbritur për ndarje në mes kaptinave dhe për teberruk (marrje bekim) në

fillim të leximit. Fahrul-Islam El-Pezedevi (v. 482/1089) në veprën “El-Mebsut” ka

theksuar se ky kundërshtim i tyre mund të ishte i pranuar nëse ne nuk do të kishim

pranuar besmelen ajet të Kur’anit, por në lidhje me këtë çështje në librin “El-Kafi”

është folur më gjerësisht në detaje.

[Pjesëza bi referohet foljes apo objektit]

Pjesëza e gjinores “bi” mund të jetë i lidhur me foljen e zhdukur (referohet foljes) dhe

e cila paramendohet: Bismil-lahi Ekreu eu Etlu (Me emrin e All-llahut lexoj ose

këndoj), sepse ai i cili e thotë (këndon) besmelen, e thotë për lexim [ngase pas

besmeles e lexon Fatihan] ose ashtu siç edhe udhëtari kur vendos të pushon në

ndonjë vend dhe kur vendos të ngjitet rrugës (udhëtimit) thotë: Bismil-lahi vel-

berekat (Me emrin e All-llahut dhe bereqetet (begatitë) e Tij) do të thotë: Bismil-lahi

Ehil-lu (Me emrin e All-llahut vendosa të pushoj) dhe Bismil-lahi ertehilu (Me emrin e

All-llahut u ngrita të udhëtoj). Gjithashtu edhe për therësin [është njëjtë i cili gjatë

therjes së kafshës thotë: Bismil-lahi edhbahuhu (Me emrin e All-llahut e theri kurbanin)].

Çdo kryes i veprës i cili fillon veprën (punën) me emrin e All-llahut, ajo (vepra) është

e fshehtë me thënien e besmeles në fillim. Por, [shtrohet pyetja] pse vjen pas folja e

paramenduar e cila është e zhdukur? Sepse më e vlefshme prej veprës dhe e

6 Transemton Ahmedi, (2/241); Muslimi, (395) dhe (38); Ebu Davudi, (821); Tirmidhiu, (2953) dhe Ibn Maxhe, (3784). 7 Ebu Muhammed Husejjin b. Ferra El-Begavi (v. 541 h./1122 m.).

5

bashkëngjitjes (lidhëses) së sendit (mutal-lekun bih) është lidhësi i sendit (mual-lekun

bihi). Ashtu siç dihet se politeistët (mushrikët) e Mekkes çfarë do vepre që e fillonin

ose e vlerësonin dhe i jepnin rëndësi, ata e fillonin me emrat e zotëve të tyre duke

thënë: Bismil-Lat (Në emër të Latit) dhe Bismil-Uzza (Në emër të Uzzas). Prandaj edhe

për Ehlut-Teuhid (Myslimanët) duhet që veçanërisht të përmendin para emrin e All-

llahut dhe të kenë së pari Atë për qëllim. Ndërsa për t’u realizuar kjo duhet

theksuar para emrin e All-llahut pastaj duke e lënë pas veprën të cilën synohet të

fillohet (foljen duke mos e përcaktuar). Por, atëherë pse është theksuar folja “Lexo” para

emrit të Zotit në kaptinën Alek në ajetin e parë: “Lexo në emër të Zotit tënd.”?

Sepse sipas një qëndrimi kjo kaptin konsiderohet kaptina e parë e zbritur dhe se

atëherë çështja më e rëndësishme ka qenë çështja e leximit dhe për këtë shkak

është më me vend dhe ndikuese theksimi i foljes para. Ndërsa sipas një komentimi

tjetër fjala Ikre’ mund të përdoret edhe në këtë kuptim: “Realizo leximin dhe vërtetoje

atë.” Ashtu siç thuhet si p.sh.: “Fulanun juti ve jumna’” (Filani ndonjëherë jep dhe

ndonjëherë jo) ku me këtë edhe pse sendin e lexuar (makruun bihi) nuk e bën

kalimtare për të treguar vërtetimin e saj, por Bismi Rabbike (Në emër të Zotit tënd)

është objekt i foljes e cila vjen pas saj [Ikre’ ve Rabbukel-Ekrem (Lexo se Zoti yt

është më bujari)]. Nga ky vlerësim i tillë kuptohet se emri i All-llahut bashkëngjitet (ka

lidhshmëri) me leximin (El-Kirae) ashtu siç është me fjalën e All-llahut: “Tunbiut

bid-duhni – mbijnë me vajra”8, ku me këtë do të thotë se në esencë mbijnë fara e

drunjve dhe me të së bashku edhe vaji rritet, në këtë kuptim kështu vjen edhe te

“Ikre’ bismi Rabik”: “Lexo duke marrë bekim me emrin e Zotit”. Kjo mënyrë e tillë

njerëzit i mëson (edukon dhe stërvit) se si duhet të kërkojnë bekim me emrin e All-

llahut të Lartësuar dhe se si të madhërojnë Atë.

[Forma e pjesëzës bi e pandryshueshme (mebni)]

Pjesëza “bi” gjithmonë i pandryshueshëm (mebni) me kesra (vokalin - i) është për

shkak se kjo shkronjë gjithmonë ka ngel si shkronjë dhe është pjesëz e gjinores

(harfu’l-xherr). Gjithashtu shkronja bi, në këtë formë të pandryshueshme (mebni)

është edhe për shkak se pas pjesëzave të gjinores emri në fund vokalizohet me

kesra (vokalin-i) [si p.sh. bism-i] dhe nga ngjashmëria e kësaj shenje që e luan këtë

funksion me këtë vokal lexohet kjo shkronjë me kesra (vokalin- i) dhe është i

pandryshueshëm.

8 Kur’ani, El-Mu’minun, 23:20.

6

[Doemthënia e fjalës El-Ismu]

Fjala El-Ismu (në gjuhën shqipe do të thotë: Emër) shumësi i saj është El-Esma’

(Emrat). Ky emër është një nga emrat të cilat janë në fillim me sukun (pa vokal) si

emri Ibn dhe Ibnetun etj., kurse në fillim u shtohet hemzeja (elifi) për shkak se në

gjuhën arabe fjalët nuk fillojnë me sukun (pa vokal), por në mes dhe fund te fjalëve

hemzeja (elifi) nuk shtohet ngase nuk ka nevojë për një gjë të tillë. Disa linguistë në

fillim të fjalëve të cilët janë me sukun nuk ua shtojnë hemzet (elifin ashtu si isëm) dhe

e braktisin emrin në formën e vet pa vokal (sukun) [kurse fjalitë në gjuhën arabe

pasi që nuk fillojnë me sukun, atëherë shkronjës së parë i vendojnë një vokal: e ose

u ose i] dhe esenca e emrit El-Ism është: “simun”, ndërsa sipas disa të tjerëve

“sumun”. Ky emër dhe të ngjashëm si ky emrat quhen emra të cilat ndryshojnë

formën nga esenca për shkak të vështirësisë dhe pamundësisë së shprehjes së tyre

Esma’u’l-mahdhufeti’l-Eaxhaz, si emri jedun (dorë) dhe demun (gjak).

Esenca e fjalës Ism ose simun ose sumun rrjedhin nga “sumuvun”. Argumenti i cili

vërteton këtë është se në shumës shndërrohet në “esma’”; në diminutiv “sumejjun”;

dhe në folje “semmejtu”. Nocioni “sumuvun” do të thotë: ngritje, lartësi dhe dinjitet,

ngase të emërtuarin emri i tij e ngrit, lartëson dhe e bën dinjitoz.

Në besmele është zhdukur Elifi në vend Bi Ismi është shkruar Bismi, por, në ajetin

e parë të Sures Alek elifi është e shkruar? Një gjë e tillë është bërë ngase besmelen e

theksojmë shumë shpesh (si gjatë të shkruarit, leximit, ngrënies etj.), por edhe pse

kjo shkronjë është e zhdukur ajo zëvendësohet duke e zgjatur shkronjën (b) gjatë

shkrimit siç i thotë edhe Omer bin Abdul-Azizi qatipit të tij: Shkronjën (b) zgjate

(shkruaj vijnë horizontalisht të gjatë), pastaj shkruaj dhëmbët e shkronjës (s) dhe

shkronjën (mim) shkruaje rrotull.

[Domethënia e emrit të lartësuar All-llah]

Emri i lartësuar “All-llah” në esencë është “El-Ilah” (Zot), kështu i ngjashëm në

këtë formë është edhe emri “En-Nas” (Njerëz) esenca e së cilës është “El-Unas”.

Hemzeja (Elifi) është zhdukur dhe është zëvendësuar me nyjën shquese “el”.

Ndërsa emri “El-Ilah” është emër që tregon llojin isëm xhins që me këtë emër

mund të emërtojmë Zotin e vërtetë ose të kotë. Ndërsa, ky emër më së shumti

përdoret për Zotin e vërtetë, siç thuhet “En-Nexhm (Yll)” gjitha trupave qiellore,

por më vonë ky emër “En-Nexhm” kur theksohet bëhet fjalë për yllin e quajtur

7

“Eth-Thurreja” e cila e ka ngadhënjyer kuptimin dhe është shndërruar në emër të

përveçëm.

Emri All-llah me zhdukjen e hemzes (elifit) dhe vendimin e nyjës së shquar “el”

shndërrohet prej “El-Ilah” në “All-llah”, atëherë ky emër i dedikohet veçanërisht

vetëm Zotit të vërtetë, e jo zotave të kota. Emri All-llah është emër i përveçëm, e

jo mbiemër, ngase me të e cilëson, ndërsa atë nuk mund të shndërrosh në

mbiemër, ashtu siç nuk mund të thuash: sendi Zot ose sendi njeri. Por, thotë: Ilahun Ehad ve Samed (Zoti Një/Tek dhe i Domosdoshëm), sepse cilësitë e All-llahut

të lartësuar patjetër duhet pasur cilësuesin që lidh me të. E, në qoftë se i

shndërrojmë të gjitha në cilësi, atëherë do të ngelin të gjitha cilësitë jo të lidhura me

emrin e cilësuar dhe se një gjë tillë është e pamundur.

[Qëndrimet e linguistëve arab për emrin e lartësuar All-

llah i (jo) prejardhur]

Sipas Halil bin Ahmedit, Zuxhaxhiut, Muhamed bin El-Hasan dhe Husejn bin El-

Fadl, janë të mendimit se emri “All-llah” është emër njëjës jo i prejardhur nga

ndonjë emër. Por, disa të tjerë thonë se ky emër është i prejardhur.

Emër i prejardhur do të thotë: “Emër i cili përbëhet nga dy forma ose më shumë por që ka

një kuptim.”

[Sipas linguistëve të cilët thuan se] Emri All-llah dhe forma e këtij emri në esencë

është i prejardhur nga “Elihe” dhe se kjo formë e këtij emri që ngërthehet me

format tjera atëherë jep kuptimin: habi, çudi dhe tronditje. Kështu që të tillët në

raste të tilla u tronditet truri dhe për njohjen e Zotit (Mabudit – të Adhuruarit) gjejnë

vështirësi dhe se ata të cilët janë larg spekulimit (vështrimit të drejtë) nga kjo bien në

habi (tronditje) dhe nga kjo përhapet e kota (e pavërteta) dhe pakësohen spekuluesit

(vështruesit e drejtë). Ndërsa sipas disa të tjerëve kjo fjalë është e prejardhur nga

“Elehe”; “Je’lehu”; “Ilahen” e cila do të thotë: me adhurua. Ky emër “El-Ilah”

është infinitiv në kuptim “Me’luh” (i adhuruari), siç thotë All-llahu: “Hadha

Halkull-llah9”, e cila do të thotë: “Mahlukuhu” Kjo është krijesa e All-llahut.

9 Kur’ani, Lukman, 31:11.

8

[Si duhet shqiptuar emrin All-llah]

Sipas lexuesve të Kur’anit (Kurrau’l-Kur’an) shqiptimi i emrit të lartësuar All-llah me

shkronjën e fort “ll” është sepse para shkronjës së butë është vokali e ose u, ngase

në gjuhën arabe emrat kur para tyre kanë vokalin e ose u atëherë shkronjat e buta

shqiptohen fort, ndërsa në qoftë se është shkronja para me kesra (vokalin – i)

atëherë shqiptohen me shkronjën e butë l ashtu si edhe emri All-llah në qoftë se

është me kesra (vokalin –i) shqiptohet me shkronjën e butë “l” si p.sh. Lil-lah. Disa

lexues tjerë të Kur’anit emrin e lartësuar “All-llah” e shqiptojnë gjithmonë me

shkronjën e butë “l”, qoftë vokali e ose u ose i. Dhe, sipas disa dijetarëve të tjerë e

shqiptojnë gjithmonë me shkronjë të fortë “ll”, qoftë vokali e ose u ose i.

Ndërsa mendimi i unionit të lexuesve të Kur’anit është mendimi i parë.

[Domethënia e emrave Er-Rahmen dhe Er-Rahim]

Emri “Er-Rahman” (Mëshirues) është participi aktiv i foljes “Rahime” (mëshiron) e

cila është në formën “Fa’lan”. Participi aktiv në formën “Fa’lan” tregon stërmadhim

(hiperbolizim): Ai i cili me mëshirën e tij përfshinë gjithçka, ashtu siç është edhe fjala

me formë të njëjtë: “Gadban” (shumë i hidhëruar) e cila rrjedh nga “Gadibe”

(hidhëron). Gjithashtu edhe emri “Er-Rahim” (Mëshirues) rrjedh nga “Rahime”

(mëshirë) në formën “Feil”, ashtu siç është fjala me formë të njëjtë: “Merid” (i

sëmurë) e cila rrjedh nga Merede. Ndërsa emri “Er-Rahman” është më i

stërmadhuar se emri “Er-Rahim”, sepse në emrin “Er-Rahim” është vetëm një

shkronjë e shtuar, ndërsa në emrin “Er-Rahman” janë dy shkronja të shtuara prej

fjalës “Rahm”, ndërsa në gjuhën arabe një fjalës kur i shtohen shkronja atëherë ajo

fjalë jep kuptim më të stërmadhuar (përforcuar), prandaj edhe në lutje përdoret: Ja

Rahmaned-Dunja (O Mëshiruesi i botës), ngase mëshira e All-llahut në këtë botë

përfshin të gjithë qoftë jobesimtar ose besimtar, ndërsa Rahimul-Ahire (Mëshiruesi i

ahiretit - botës tjetër), ngase mëshira e All-llahut në botën tjetër do t’i përfshi vetëm

besimtarët. Gjithashtu thuhet se emri “Er-Rahman” është një nga emrat e All-

llahut që quhet vetëm All-llahu, ngase të tjerët nuk mund të cilësohen me këtë

emër dhe se kuptimi i këtij emri tregon hiperbolizim ashtu siç sqaruam. Ndërsa

“Er-Rahim” është tjetër nga emri “Er-Rahman”, ngase me “Er-Rahim” mund

cilësohen edhe të tjerët, prandaj ky emër vjen në kuptim të veçantë vetëm për

besimtarët. Emri “Er-Rahman” paraprinë emrin “Er-Rahim” edhe për kundër

rregullit i cili duhet aplikuar se për të arritur lartë duhet të fillohet nga poshtë lartë,

9

nga i vogël në të madh. Ndërsa emri “Er-Rahman” është emër që tregon atribut,

siç thuhet: “Filani është dijetar i shquar”.

Fjala “Rahmetull-llah” do të thotë: Dhuntia e All-llahu qoftë mbi robërit e Tij.

Fjala “Er-Rahme” në esencë do të thotë: butësi, mëshirë, dhembshuri, lidhje dhe

embrion. Ndërsa poezia e thurur në lidhje me profetin gënjeshtar Musejleme El-

Kedhdhabin:

O bir i nderuar që rrjedh nga prind të pastër (dinjitoz),10

Ti je mëshirë e ardhur dhe gjithmonë je i mëshirshëm (rahman).

Kjo thënie e poetit që e ka për qëllim Musl-lemen, profetin gënjeshtar, me emrin

rahman është nga kryeneçësia e fortë dhe kufri (mosbesimi), ngase ky emër nuk i

dedikohet askujt përveç All-llahut të Lartësuar.

Sipas disa gramatikanëve emri “Rahman” është emër i palakueshëm (emër i cili nuk

pranon vokalin - i dhe tenvinin (nunacionin: en, un ose in), sepse emri për të qenë i

lakueshëm është kusht që të jetë në formën “Faëlanetun”, por pasi që emri “Er-

Rahman” nuk shndërrohet në këtë formë atëherë konsiderohet emër i

palakueshëm. Ndërsa sipas disa gramatikanëve të tjerë emri për të qenë i lakueshëm

është kusht që të jetë në formën “Faëla”, por pasi që emri “Er-Rahman” nuk

shndërrohet në këtë formë atëherë ky emër konsiderohet i palakueshëm. Qëndrimi

më i vërtetë është qëndrimi i parë.

2- Falënderimet i takojnë vetëm All-llahut”.

[Doemthënia e fjalës El-Hamdu]

Fjala “El-Hamdu” përdoret në aspekt të vlerësimit (lavdërimit) të një sendi duke e

përshkruar me bukuri dhe mirësi. Fjala “El-Hamdu” nga struktura gramatikore e

fjalës është kryefjalë (mubtede’) dhe prandaj në fund është vokalizuar me vokalin - u,

ndërsa në esencë duhet të jetë me (vokalin – e) “El-Hamde”. Leximi i fjalës “El-

Hamdu” me folje të zhdukur është për shkak se në gjuhën arabe infinitivi i foljeve

janë në kuptim të kallëzuesit, siç thuhet: Shukren (falënderoj me falënderime të plota)

dhe Kufren (mohoj me mohim të prerë), në vend që të thuhet: “Eshkuru Shukren” dhe

“Ekfuru Kufren”. Ndërsa vokalizimi i fjalës “El-Hamdu” në fund me feth’a

10 Ky varg i poezisë nuk është theksuar në tekstin origjinal të librit, por verifikuesit e tekstit origjinal e kanë parë të arsyeshme dhe e kanë regjistruar në fusnotë, ndërsa e pash të arsyeshme dhe e paraqita vargun.

10

(vokalin – e) është penguar, sepse rasa emërore (me vokalin - u) tregon vërtetësi të

kuptimit dhe vazhdimësi. Fjala “Lil-lah” në gramatikë është kallëzues (haber). Ndërsa shkronja (li) është e

lidhur me fjalën e zhdukur e cila paramendohet Vaxhibun, El-Hamdu lil-lahi

vaxhibun (Të falënderuarit All-llahun është obligim) ose Thabitun El-Hamdu lil-lahi

thabitun (Falënderimi me të vërtetë i takon vetëm All-llahut).

[Dallimi ndërmjet fjalëve El-Hamdu, El-Med’hu dhe Esh-

Shukru]

Sipas disa dijetarëve nocionet “El-Hamdu” dhe “El-Med’hu” janë sinonime.

“El-Hamdu” do të thotë: “Të lavdëruarit ose të përshkruarit bukur”. Në gjuhën arabe

me këtë kuptim siç përdoret: “Hamidtur-rexhule ala inamihi ve hamidtuhu ala shuxhatihi

ve hasbihi” – E falënderova (lavdërova) njeriun për mirësitë e tij. E lavdërova njeriun për

trimërinë e tij dhe (e lavdërova) gjenezën e tij. Ndërsa “Esh-Shukru” përdoret për mirësi

të veçanta të cilat shprehen me gojë, zemër dhe gjymtyrë. Në lidhje me këtë ashtu

edhe siç është shprehur poeti:

Mirësitë e juve i shprehi me tre sende

Me dorë, gjuhë dhe me zemër plotë dashuri

Në gjuhën arabe të shprehurit fjalën “El-Hamdu” vetëm me gjuhë konsiderohet

një nga pjesët e Shukrit (falënderimit), siç është hadithi i Pejgamberit (s.a.v.s.):

“Shprehja El-Hamdu është kurora e Shukrit, ai cili nuk e falënderon All-llahun nuk i ka

bërë hamd (falënderuar dhe lavdëruar) All-llahut”.11 Në këtë hadith shihet qartë se

shprehjen “El-Hamdu” e konsideron kurora e shukrit (falënderimit), sepse të

theksuarit e mirësisë me gjuhë është më e përhapur nga besimi dhe praktika për

shkak të fshehtësisë së praktikës së zemrës dhe nga supozimi që bartë praktika me

gjymtyrë. Antonimi i fjalës “El-Hamdu” është “Edh-Dhem” (Përbuzje, Nënçmim),

ndërsa antonimi i fjalës “Esh-Shukru” është “El-Kufr” (Mohim). Disa dijetarë

thonë se fjala “El-Med’hu” do të thotë: Të lavdëruarit atë të cilit i takojnë

atributet e përsosura si i të qenit: i përhershëm, i fuqishëm, i dijshëm, i përhershëm

pa mbarim (ebedij) dhe i përhershëm pa fillim (ezeli). Fjala “Esh-Shukru” do të

thotë: Të lavdëruarit atë që posedon atributet e vyeshme dhe të bukura. Ndërsa

fjala “El-Hamdu” i ngërthen që të dy kuptimet.

11 Transmeton Bejhakiu, Sha’bul-Iman, nr: (4395); Ed-Dejlemiu në Musnedul-Firdeus, nr: (2784).

11

[Nyja shquese “el” në fjalën El-Hamdu është për

gjithpërfshirje (istigrak).]

Nyja shquese e gjuhës arabe “El” në fjalën “El-Hamdu” sipas Ehlis-Sunnes

(Ithtarëve Tradicional) është për gjithëpërfshirje (Istigrak) [Të gjitha falënderimet i takojnë

vetëm All-llahut] përkundër mu’teziles (racionalistëve),12 nga kjo edhe është përmendur

afër me emrin e All-llahut të Lartësuar, ngase ky është emër qenie dhe se ky emër i

gjithpërfshin të gjitha atributet e përsosura. Gjithashtu nga kjo mund te trajtohet

edhe çështja krijimi i veprave të cilën do të vërtetoj në disa vende të ndryshme gjatë

të trajtuarit të kësaj çështjeje.

[Domethënia e fjalës Er-Rab]

Fjala “Er-Rab” do të thotë: “El-Malik” (Pronar), në lidhje me këtë kuptim siç

është fjala e Safvanit drejtuar Ebu Sufjanit: “Më shumë kisha dashur të jetë pronari im një

njeri nga fisi Kurejsh (Muhamedi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem) se sa një nga fisi Hevazin.”

Fjala “Er-Rabbu” rrjedh nga rabbe (të edukosh, stërvitsh), jerubbu (edukon, stërvit)

dhe Rabbun (Edukuesi, Stërvitësi). Gjithashtu kjo formë “Rabb” mund të jetë edhe

mbiemër i cili rrjedh nga infinitivi i cili përdoret për të treguar hiperbolizim

(kuptim përforcues), ashtu si fjala adl (drejtësi), Rexhulun Adl (Njeri shumë i drejtë).

Emri “Er-Rabb” është emër i cili nuk quhet me të askush përveç All-llahut, ndërsa

ky emër mund të përdoret te njerëzit vetëm se kur është në lidhje gjinore: “...ai

zotëria im (e burri yt) më nderoi me vendosje të mirë (si mund t’i bëj hile në

familje)?”.13 Gjithashtu thotë: “Kthehu te zotëria...”14

Ndërsa Ebu Bekr Muhammed b. Musa El-Vasitiu (v. 320/932) për kuptimin e

fjalës “Er-Rabbu” thotë: All-llahu është Krijuesi që krijoj gjithçka nga hiçi; All-

llahu është Furnizuesi dhe Edukuesi i krijesave dhe në fund All-llahu është Falësi i

Cili ua falë veprat krijesave të Tij.

12 Sipas Mu’teziles nyja shquese “El” është llojit Ahd e cila tregon se bëhet fjalë për vetë qenien. 13 Kur’an, Jusuf, 12:23. 14 Kur’ani, Jusuf, 12:50.

12

[Domethënia e fjalës El-Alem]

Fjala “El-Alem” do të thotë: Krijuesi i ditur nga trupat, substancat dhe aksidencat

ose çdo ekzistencë përveç All-llahut. Gjithësia është quajtur me këtë emër El-Alem,

sepse është shenjë e cila tregon ekzistimin e tij. Ky emër është shumës me formën

El-Alemun, prej fjalës El-Alem duke shtuar shkronjat vav dhe nun, sepse ky emër

veçohet me atributet e të logjikuarve ose prej konkluzioneve të shenjave të saja që

bartë prej kuptimeve cilësore. Gjithashtu ky emër i shndërruar me këtë formë në

shumës aludon në atë se është emër i përveçëm.

3- Bamirësitë të përgjithshëm, Mëshiruesit

Në lidhje me këto emra kemi folur më parë dhe kjo është një argument se besmelja

nuk është ajet i sures fatiha, por, në qoftë se do të ishte pjesë e saj atëherë nuk do

të përsëriteshin këto dy emra, për shkak mos pasjes nevojë të përsëritjes së

shprehjes.

4- Sunduesit të ditës së gjykimit

[Domethënia e fjalës El-Malik]

Sipas Imamit të Kiraeteve Imam Asimit (v. 128 h./745 m.) dhe Imam Ali Kisait

(v.189 h./804 m.) lexohet Maliki, ndërsa sipas të tjerëve Meliki, dhe se sipas

disave [ky i fundit] është edhe qëndrim i përzgjedhur, ngase emri El-Meliki nuk

pranon lidhje gjenitive ashtu siç thotë All-llahu xh.sh.: “...i kujt është sot

sundimi.”15 Sepse çdo Melik (Sundues) është Mâlik (Pronar), ndërsa çdo pronar

(malik), nuk është sundues (melik), prandaj urdhri i melik (sunduesit) e detyron malikin (pronarin) dhe jo në të kundërt. Ndërsa sipas disave thonë se të lexuarit me

mënyrën e leximit “Maliki” ka më shumë shpërblime, sepse ka më shumë shkronja.

Transmetohet se Ebu Hanifja dhe Hasan El-Basriu, All-llahu i mëshiroftë, e kanë

lexuar në këtë mënyrë: Meleke.16

15 Kur’ani, El-Gafir, 40:16. 16 Ky transmetim i leximit të Kur’anit është Shadh dhe se një gjë të tillë nuk është e vërtetuar nga Hasan El-Basriu dhe Imam Ebu Hanifja se e kanë lexuar në këtë mënyrë. Ndërsa kuptimi i saj do të ishte: Sundon (pronëson) ditën e gjykimit. (Sh. i për).

13

[Domethënia e frazës së ajetit Jaumid-Din]

Fraza e ajetit “Jaumid-Din” do të thotë: Jaumil-Xheza (dita e shpërblimit dhe dënimit),

siç thuhet [në kuptim të njëjtë]: “Kema tedinu tudan” (Si të bësh ashtu do të shpërblehesh

(ose dënohesh). Kryefjala është në lidhje gjenitive (status constructus) me ndajfoljen,

ngase mbart kuptim më të gjithpërfshirës, ashtu siç thuan: Ja sarikul-lejle ehled-dari (O

vjedhësi (shtëpisë) në natën pronarit të shtëpisë), prandaj edhe ajeti do të thotë: Malikul-

Emri (ose El-Keun) Kuluhu fi jaumid-din (Sunduesi i të gjithë çështjeve (ose gjithësisë) në ditën e

gjykimit (shpërblimit dhe dënimit). Specifikimi vetëm me ditën e gjykimit është se

gjykimi në të është vetëm i All-llahut. Ndërsa mund që të përdoret edhe si mbiemër

i shquar, ngase lidhja e kryefjalës është lidhje jo e vërtetë, ngase me të dëshirohet

vazhdimësia dhe prandaj është shndruar në lidhje gjenitive të vërtetë dhe kështu

mund të jetë edhe mbiemër i shquar.

Këto atribute të cilat i atribuohen All-llahut të Lartësuar: Rab (Zot): Pronar i botës,

Furnizues me gjitha begatitë dhe Malik (Sundues) i të gjithë çështjeve në ditën e

shpërblimit dhe dënimit, implemeton në atë se shprehja e specifikuar El-Hamdu

është argument se Ai i Cili i posedon këto cilësi nuk meriton askush tjetër të

falënderohet (t’i bëhet hamd) dhe lavdërohet (vetëm ai që i posedon).

5- Vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm te Ty ndihmë kërkojmë!

[Dobia e paraprirjes së objektit dhe sistemimi i trajtave të

vetes]

Sipas [gramatikanëve të gjuhës arabe] Halilit dhe Sibevejhit “Ijja” është përemër

vetor (i rasës kallëzore në gjuhën arabe), ndërsa shkronja “kef” sipas Sibevejhit është

shkronjë e cila përdoret për vetën e dytë dhe kjo nuk bart pozicion të analizës

gramatikore. Ndërsa sipas Halilit shkronja “kef” është përemër vetor të cilës i

shtohet “Ijja”, ngase i ngjason paraqitjes që paraprinë foljen dhe kryefjalën (foljore).

Gramatikanët e Kufes thonë: “Ijjake” e gjitha është emër në vete. Paraprija e

kundrinës (objektit) është për shkak ekskluzivitetit: të veçuarit në adhurim (ibadet)

dhe kjo gjithashtu tregon nënshtrim dhe përulësi të plotë, kulmor dhe të veçuarit

për kërkim të ndihmës.

14

[Nga ajetet] shikohet se është bërë kthesë nga trajta e vetës së tretë në trajtën e

vetës së dytë. Por, [në gjuhën arabe] mund të përdoret një stil si kjo edhe nga trajta

e vetës së treta në trajtën e vetës së dytë; nga trajta e vetës së dytë në trajtën e vetës

së tretë; dhe nga trajta e vetës së tretë në trajtën e vetës së parë, siç thotë All-llahu i

Lartësuar në Kur’an: “...deri kur jeni në anije që lundrojnë me ta (me udhëtarët)

me anë të një ere të lehtë...”17 (Sure Junus, 22). Dhe, gjithashtu All-llahut thotë:

“All-llahu është Ai që i lëshon erërat, e ato i lëkundin retë.”18 (Sure Fatir, 9).

Gjithashtu edhe Imrul-Kajsi në një poezi të tij ka përdorur një stil të njëjtë siç

thotë:

Në Ethmud të zgjati nata jote

Fleti me brenga, e sytë hiç nuk i mbylle

Bujti ama edhe nata i bujti

Si nata e atij i cili ka dhimbje në sy

Kjo ishte nga lajmi që më erdhi

E u lajmërova për vdekjen e prindit tim El-Esvedit

Në tre strofat poeti drejtohet me trajtën e vetës së dytë dhe vetës së tretë, kurse

trajtën e vetës së parë nuk e përdorë dhe në vend që të thotë: nata ime (thotë: nata

jote), bujta (bujti) dhe të erdhi (më erdhi). Arabët një stil të tillë e përdorin shumë,

ngase mendojnë se në qoftë se drejtohet nga një formë në një formë tjetër dëgjuesit

e pranojnë më mirë, lavdërohet për aktivitetin e tij më mirë dhe është më e

përkryer për të dëgjuar.

Struktura e fjalëve në këtë sure veçohet me disa dobi dhe elokuenca edhe pse pak

janë që e përdorin përveç prej gjuhëtarëve të mirë dhe dijetarë njohës të mirë të

gjuhës dhe një pakicë prej poetëve. Nga kjo në këtë vend që është përdorë ihsari

(ekskluzivitet) pas theksimit të vërtetësisë së falënderimit dhe lavdërimit të cilat cilësi

të larta theksohen, atëherë kjo tregon lidhshmërinë e dijes me të diturat e cila

mbartë domethënie të lartë, të vërtetën e lavdisë, qëllimin e nënshtrimit dhe

kërkimit ndihmë për sendet e vyeshme, dhe është biseduar për të njohurin e dalluar

me këto cilësi dalluese siç thuhet: Vetëm Ty o i Cili i posedon këto atribute të

adhurojmë dhe ndihmë kërkojmë e nga askush tjetër.

Fjala “El-Ibade” paraprinë fjalën “El-Istiane” sepse mund që të jetë bërë për

shkak rradhitjes ashtu siç emri Er-Rahman [që paraprinë emrin Er-Rahim], por,

emrat të cilat tregojnë hiperbolizim duhet të vinë pas, ndërsa një gjë e tillë është për

shkak rradhitjes dhe sistemit të strukturës së fjalëve. Ndërsa theksimi i fjalës “El-

17 Kur’ani, Junus, 10:22. 18 Kur’ani, Fatir, 35:9.

15

Istiane” (Të kërkuarit ndihmë) në aspekt global është për të ngërthyet të gjitha llojet

e ndihmave. Gjithashtu mund që qëllim esencial të kërkuarit nga All-llahu ndihmë

që All-llahu robërve të Tij tu ndihmoj që të kryejnë adhurimet dhe obligimit.

Prandaj edhe edhe fjala e ajetit që vijon ihdina të ketë lidhje e cila mund që të jetë

sqarim i kërkimit të ndihmës. Ashtu që nga ajeti është e fshehur pyetja: Juve si

mund tu ndihmoj? Tregoni? Kështu që nga kjo pyetje e Zotit përgjigja e robërve

është:

6- Udhëzona (përforcona) për në rrugën e drejtë!

[Domethënia e hidajetit]

Do të thotë: Përforcona për në rrugën e qartë, siç i thuhet atij që është në këmbë:

Qëndro aty gjersa të kthehem te ti, që do të thotë: Qëndro aty ti ku je, ose [kuptimi

ajetit është]: “Udhëzona në të ardhmen ashtu siç na ke udhëzuar tash”.

Fjala ”Heda” mund me qenë kalimtare vetë ose me tjetër (pjesëzën ila dhe li),

kalimtare vet, sikurse është rasti në këtë ajet: Udhëzona (përforcona) për në

rrugën e drejtë!. Ndërsa kalimtare me pjesëzën lam, siç është rasti me ajetin: “...falënderojmë All-llahun që na udhëzoj për këtë...”19 ajeti tjetër me pjesëzën

ila: “më udhëzoi Zot im për në rrugën e drejtë.”

[Domethënia e fjalës Es-Sirat (rrugë)

Fjala Es-Sirat do të thotë: rrugë. Ndërsa thuhet se fjala Es-Sirat rrjedh nga fjala

serita-shej’ e cila do të thotë: gëlltiti diçka. Gjithashtu do të thotë me marr rrugë, siç

thuhet: jesratus-sabile (morri (e gëlltiti) rrugën).

Fjala Es-Sirat nga shkronja (sin) [e butë] është përmbysur në shkronjën (sad) [të fortë],

për shkak të qenit i një llojit me shkronjën e fort (ta) në theksin e tyre të fortë.

Ngase shkronja sad, dad, ta dhe dha janë nga huruful-itbak (shkronjat qiellzore (të

forta). Sipas leximit të Hamzës shkronja (sa) theksohet pak si (z) sepse shkronja (z)

është më afër shkronjës ta, sepse që të dy shkronjat janë shkronja të cilat nxjirren

nga një vend. Ndërsa sipas Ibn Kethirit lexohen në gjithën Kur’anin me se (të butë)

19 Kur’ani, El-‘Araf, 7:43.

16

dhe se kjo është sipas esencës së fjalës. Ndërsa lexuesit tjerë e lexojnë me sa (të fortë)

dhe se kjo është sipas gjuhës së fisit kurejsh dhe se kjo është e shkruar sipas Imamit

(lexuesit të Kur’anit). Fjala Es-Sirat përdoret edhe për gjininë mashkullore edhe për

gjininë femërore si fjalët Et-Tarik dhe Es-Sebil. Në këtë ajet është për qëllim rruga e

drejtë e cila është feja Islame.

7- Në rrugën e atyre, që i begatove me të mira! Jo në rrugën e atyre që

kundër vetes që tërhoqën hidhërimin, e as në të atyre që e humbën veten!”

[Doemthënia e frazës En-amte alejhim (ata të cilët i ke

bekuar)]

[Në aspektin gramatikor të gjuhës arabe kjo fjalë] Sirat është bedel (zëvendës) i fjalës

Sirat [në ajetin paraprak], e cila është në dispozit të përsëritjes së kryesitë. Ndërsa

dobia e përsëritjes së fjalës tregon vërtetësi dhe përforcim, ngase rruga e drejtë

domethënë është rruga e myslimanëve. Prandaj thënë shkurt dhe qartë të

dëshmuarit se kjo është rruga e drejtë e myslimanëve.

[Ndërsa domethënia e frazës së ajetit] “të bekuarit” (në këtë rrugë) është për

qëllim se janë besimtarët (në përgjithësi) ose pejgamberët (në veçanti) ose populli i

Musait [ashtu siç duhej me qenë] para se të ndryshonin (devijonin).

[Në aspektin gramatikor të gjuhës arabe kjo fjali] është bedel (zëvendës) i fjalës El-

Ledhine.., atëherë kuptimi i ajetit është: “Të bekuarit janë ata të cilët kanë shpëtuar prej

hidhërimit të All-llahut dhe devijimit (humbjes)”. Gjithashtu kjo fjali nga aspekti

gramatikor mund me qenë edhe mbiemër (sife) i fjalës El-Ledhine..., atëherë

kuptimi i ajetit është: “Këto janë ata të cilët që sipas kuptimit të përgjithshëm të nimetit

(begatisë) e cila është begatia e besimit dhe shpëtimit nga hidhërimi i All-llahut dhe devijimi

(humbja). Prandaj është lejuar se mund me ardh edhe si mbiemër fjala “El-

Ledhine”.. ngase (fjala el-ledhine) është e shquar (ma’rife), ndërsa fjala “gajr” nuk

bëhet e shquar nëse vjen në pozicion të lidhjes gjenitive (status constructus) [ngase fjalët

në gjuhën arabe kur vinë në lidhjen gjenitive ata atëherë bëhen të shquar]. Por, vetëmse kjo

fjalë nëse vjen me fjalë të cilat janë antonime (të kundërta njëra-tjetra) dhe të

shquar atëherë kjo fjalë bëhet e shquar si p.sh. U habita me lëvizjen jashta qetësisë

(mos lëvizjes). [Këtu me këtë shembull nuk është për qëllim ndonjë kuptim të

ajetit, por aspekti linguistik dhe struktura e përdorimit të fjalëve në gramatikën e

gjuhës arabe, ashtu si në shembullin lëvizja dhe qetësia me kuptime të kundërta

17

edhe te ajeti]: Të bekuarit (El-Mun’im Alejhim) dhe tërheqësit e hidhërimit (El-

Magdub Alejhim) janë me kuptim të kundërt. Por, edhe pse është kështu nuk është

përcaktuar dhe bërë me shenjë në një popull. Kështu që me këtë aspekt që të dy

janë të pashquar. Por, kjo fjali është më afër të shquarës, sepse lidhja gjenitive

specifikon, ngase që të dy për nga kuptimi janë mubhem (të fshehur) jo të qartë,

por, nga një aspekt tjetër për shkak fjalës me përemrin e lidhur dhe fjala gajr që

bëhen të shquar dhe që të dy vinë në një pozicion.

[Në aspektin gramatikor] përemrivetor him (i fjalës alejhim) [e para] është objekt në

rasën kallzore mahal-len (paramendohet), ndërsa përemri vetor him (i fjalës

alejhim) [e dyta] është kryefjalë dhe në rasën emrore mahal-len (paramendohet).

[Domethënia e frazës El-Magdubi alejhim (Ata të cilët

kanë tërhequr hidhërimin)]

Domethënia “Gadiball-llah” do të thotë: Vullneti për hakmarrje ndaj gënjeshtarëve

dhe të lëshuarit dënim mbi ata. Të dënoj ata ashtu siç mbreti kur u hidhërohet atyre

që janë në dorën (pushtetin) e tij.

Disa thonë se me “El-Magdubi alejhim” (Ata të cilët kanë tërhequr hidhërimin) është

për qëllim se ata janë jahuditë, (hidhërimi si veti specifik e tyre) në bazë të ajetit:

“Mallkimi i atij që e mallkoi All-llahu dhe hidhërimi ndaj tij.”20

Domentënia e frazës Veled-Dalin (dhe të devijuarit

(humburit)]

Ndërsa “Veled-Dalin” (dhe të devijuarit) është për qëllim se ata janë të krishterët,

(humbja si veti specifik e tyre) në bazë të ajetit: “...që ka humbur, që ka shkaktuar

humbjen e shumë të tjerëve dhe që u largua në tërësi prej rrugës së drejtë.”21

Pjesëza “La” sipas gramatikanëve të Basrës tregon kuptim përforcues, ndërsa sipas

gramatikanëve të Kufes është në kuptim të fjalës “gajr”.

20 Kur’ani, El-Maide, 4:60. 21 Kur’ani, El-Maide, 4:77.

18

[Fjala Amin, jo pjesë e Kur’anit dhe domethënia e saj]

Fjala “Amin”: është një zë për të cilën është sjell një folje (fjalë) e ajo fjalë është

istexhib (më përgjigju, më prano) siç është fjala ruvejda (ngadalë, avash-avash) emër që

përdoret në vend të fjalës (emrit) emhel.

Transmetohet nga Ibn Abbasi (r.a.) i cili thotë: “E pyeta të Dërguarin e All-llahut

(s.a.v.s.) për domethënien e fjalës Amin, tha (do të thotë): Vepro, krye, zbato.”22

Fjala Amin është fjalë e pandryshueshme (mebni – që nuk pranon ndryshim në strukturën

e fjalës në fund). Kjo fjalë është lexuar në dy mënyra:

1. Leximi i parë është se hemzeja (elifi) lexohet me zgjatje, (Aaaamiiiin).

2. Ndërsa sipas leximit të dytë hemzeja nuk lexohet me zgjatje, por shkurt

(Amiiiin). Në qoftë se lexohet me zgjatje duhet theksuar me një zë tog, (Aaaamiiiin).

Poeti e thurë kështu në poezinë e tij:

O Zot! mos ma merr dashurinë e saj nga unë asnjëherë

All-llahu e mëshiroftë robin i cili thotë aamiin.

Ndërsa poeti tjetër e ka thurë kështu:

U largua Fut’huli kur ia kërkova deven

Amin, All-llahu e largoftë nga unë nuk e dua deven.

Pejgamberi (s.a.v.s.) ka thënë: “Xhibrili (a.s.) më tha të them Amin kur të lexoj Fatihatul-

Kitabin (Kaptinën Fatiha).”23 Gjithashtu ka thënë: Amin me thënë është si me vulosë mbi

libër (ose letre).24

Fjala “Amin” nuk është Kur’an, mos shkrimi i saj në Mus’haf është argument i cili

vërteton këtë.

Burimi:

Medariku’t-Tenzil ve Hakaiku’t-Te’vil

Verifikoi dhe nxjerri burimin e haditheve: Jusuf Ali Budejvi

Recensoi: Dr. Muhjiddin Dijb Mestev

Përktheu: Muin Sulejmani

22 Transmeton El-Kelbij, Ebu Abdullah El-Kurtubij, Tefsirul-Kurtubij (El-Xhamiu li Ahkamil-Kur’an), (1/128). 23 Ibn Haxheri thotë me këtë shprehje nuk e kam gjetur këtë hadith. (Hashijetul-Keshshaf, 1/18). 24 Trasnmeton Ebu Davudi, 1/18, 136.