REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I EKONOMISË

DEPARTAMENTI I MARKETING - TURIZMIT

D I S E R T A C I O N

Në kërkim të gradës shkencore “Doktor”

___________________________________________________

KOMUNIKIMI I NJË BANKE QENDRORE

RASTI I BANKËS SË SHQIPËRISË

___________________________________________________ Doktorant Udhëheqës shkencor Enri HERRI Prof. Dr. Arjan ABAZI

Tiranë, 2017

2

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I EKONOMISË

DEPARTAMENTI I MARKETING - TURIZMIT

DISERTACION

i paraqitur nga: Enri HERRI

Udhëhequr nga: Prof. Dr. Arjan ABAZI

në kërkim të gradës shkencore

“Doktor”

Tema:

KOMUNIKIMI I NJË BANKE QENDRORE

RASTI I BANKËS SË SHQIPËRISË

Mbrohet në datën ____ / ____ / 2017 para jurisë:

1)_______________________________________ Kryetar

2)_______________________________________ Anëtar (Oponent)

3________________________________________ Anëtar (Oponent)

4)_______________________________________ Anëtar

5)_______________________________________ Anëtar

3

Deklarata e origjinalitetit

Unë, i nënshkruari Enri Herri, nën përgjegjësinë time deklaroj se ky studim është punuar prej

meje dhe nuk është prezantuar asnjëherë para një institucioni tjetër arsimor për vlerësim.

Studimi nuk përmban materiale të shkruara nga ndonjë person tjetër, përveç rasteve të cituara

dhe të referuara.

4

Këtë punim ia kushtoj familjes time, prindërve të mi Violeta dhe Shpëtim,

bashkëshortes Erjona, vajzës Eni dhe motrës time Jonela, mbështetja e pakufishme e të cilëve

konkretizohet me këtë punim. Dashuria, kurajo dhe mbështetja e tyre ishte një burim

frymëzimi dhe ndihmesë shumë e madhe në realizimin e këtij punimi. Mirënjohje, dashuri dhe

respekt pakufi për ta.

Me shumë dashuri për Tuçen time (Letën)!

5

FALENDERIME DHE MIRËNJOHJE Përfundimi i këtij punimi do të ishte mjaft i vështirë nëse nuk do të kisha marrë mbështetjen e

duhur nga shumë njerëz, të cilëve do doja ti shprehja falenderime të përzemërta për

ndihmesën e tyre.

Falenderimi i parë dhe një mirënjohje e madhe shkon për Prof. Dr. Arjan Abazi i cili më ka

ofruar një ndihmë të pakufishme dhe orientim në trajtimin shkencor të punimit. E falenderoj

gjithashtu për mendimet, këshillat, sugjerimet e vazhdueshme e mbi të gjitha për mbështetjen

morale gjatë gjithë kësaj periudhe. Ishte një kënaqësi e veçantë dhe njëkohësisht privilegj

puna me të për realizimin e kësaj teme.

Falenderim dhe mirënjohje shumë e veçantë shkon për Drejtuesen e Departamentit të

Marketingut Prof. Dr. Vjollca Hysi e cila më ka ofruar një mbështetje të vazhdueshme gjatë

gjithë periudhës së studimeve doktorale. Shpreh falenderim dhe konsideratë të veçantë edhe

për Prof. Dr. Liljana Elmazi për ndihmesën dhe orientimin në fazat e para të shkollës së

doktoraturës.

Një falenderim dhe mirënjohje e veçantë i takon kolegëve të mi në Sektorin e Komunikimit të

Bankës së Shqipërisë dhe kolegëve në sistemin bankar të cilët më kanë dhënë një mbështetje

dhe ndihmesë të konsiderueshme jo vetëm në plotësimin e pyetësorëve nëpërmjet kontakteve

të tyre por edhe me vërejtje dhe sugjerime mjaft të vlefshme.

Falenderoj përzemërsisht miqtë e mi të ngushtë (Astritin, Viosën dhe Aidën) për mendimet,

vërejtjet por edhe për mirëkuptimin kur nuk kisha mundësi t’i takoja shumë shpesh për shkak

të angazhimeve me punimin. Një falenderim i përzemërt i takon edhe Dr. Rezart Dibra për

mbështetjen e vazhdueshme në realizimin e këtij punimi. Një kontribut të veçantë në këtë

punim, sidomos në hedhjen e pyetësorëve të plotësuar në programet e përpunimit të të

dhënave ka dhe Erjona (bashkëshortja) të cilës dua ti them shumë faleminderit.

Në mbyllje të kësaj liste, por jo të fundit për nga rëndësia, falënderimi dhe mirënjohja më e

madhe shkon për familjen time, prindërit, bashkëshorten, vajzën dhe motrën time për

mbështetjen maksimale në realizimin me sukses të këtij punimi.

6

PËRMBLEDHJE Një nga gjërat më të rëndësishme në jetën njerëzore dhe jo vetëm është komunikimi i cili

është gjithmonë kërkim i marrëdhënies dhe përshkon të gjitha veprimtaritë: kohën e lirë,

punën, edukimin, politikën dhe prek të gjitha mjediset shoqërore, klasat shoqërore, të gjitha

moshat, kontinentet, të pasurit e të varfrit. Komunikimi ndër të tjera konsiderohet edhe si një

proçes përvetësimi. Në dekadat e fundit mjetet e komunikimit kanë pësuar një përparim të

jashtëzakonshëm dhe afërsia e organizatave me publikun është rritur ndjeshëm duke

zvogëluar në masë të konsiderueshme distancat që ekzistonin më parë. Rasti i bankave

qendrore mund të konsiderohet një shembull tipik dhe se kriza financiare botërore e vitit 2008

e dëshmoi më së miri këtë fakt. Koha kur aktiviteti i bankave qendrore ishte i veshur me një

tis mistik konsiderohet një kapitull i mbyllur dhe sot kudo flitet dhe është e prekshme

transparenca dhe hapja e tyre ndaj tregjeve dhe publikut.

Komunikimi është bërë kryefjala e veprimtarisë së bankave qendrore në dy dekadat e fundit

dhe vendi që po zë në veprimtarinë e tyre sot konsiderohet si shumë i rëndësishëm madje dhe

i pazëvendësueshëm. Në ditët e sotme komunikimi i bankave qendrore është kthyer në një

instrument me shumë rëndësi i politikës monetare, gati gati i njëjtë me normën bazë të

interesit. Nëpërmjet komunikimit bankat qendrore kanë aftësinë të vënë në lëvizje tregjet

financiare, të rrisin parashikueshmërinë e vendimeve të politikës monetare dhe për rrjedhim

të ndihmojnë vetveten në arritjen e objektivave makroekonomikë. Një politikë monetare e

suksesshme nuk lidhet thjesht dhe vetëm me kontrollin e normës bazë të interesit se sa me

formësimin e pritjeve të tregut rreth zhvillimeve të ardhshme të variablave ekonomiko –

financiar. Në ditët e sotme, një nga objektivat kryesorë të një banke qendrore të përgjegjshme

është pasja e një komunikimi të besueshëm me qëllim orientimin e pritshmërive në një mjedis

ekonomik që ndryshon shumë shpejt. Sot bankat qendrore punojnë shumë fort për ta bërë

punën e tyre sa më të kuptueshme për publikun, kjo falë edhe filozofisë së re të zbatimit të

politikës monetare. Komunikimi tashmë është bërë pjesë integrale dhe shumë e rëndësishme

e politikës monetare moderne, që jo më kot Banka Qendrore Evropiane dhe shumë banka të

tjera qendrore e cilësojnë si zemra e saj.

Studimi i prezantuar është një hulumtim i literaturës në fushën e Komunikimit Marketing të

Bankave Qendrore si nënfushë e shkencës së Marketingut, duke sjellë një studim konkret dhe

të përshtatur në mjedisin vendas, duke u ndalur gjerësisht tek komunikimi i Bankës

7

Shqipërisë. Nëpërmjet këtij punimi synohet të ofrohet një panoramë e plotë e komunikimit të

Bankës së Shqipërisë por jo vetëm, një krahasim me bankat qendore më të përparuara në botë

(Banka Qendrore Evropiane, Banka e Anglisë, Banka Kombëtare e Suedisë), bankat qendrore

të Evropës Qendrore dhe Lindore të anëtarësuara në vitin 2004 në Bashkimin Evropian

(Banka Kombëtare e Çekisë) si dhe bankat qendrore të rajonit (Banka Kombëtare e Serbisë).

Studimi fillimisht përqendrohet në paraqitjen dhe analizimin e literaturës bashkëkohore mbi

komunikimin e bankave qendrore. Gjatë këtyre dy dekadave literatura për komunikimin e

bankave qendrore është pasuruar së tepërmi me studime nga autorë shumë të njohur,

personalitete të bankingut qendror. Literatura në fjalë e cilëson dhe e konsideron

komunikimin e bankave qendrore si element thelbësor të veprimtarisë së tyre, të cilës i duhet

kushtuar një vëmendje dhe kujdes shumë i madh. Mbi këto baza u realizua një vrojtim në

terren në bankat tregtare lidhur me mënyrën e monitorimit të komunikimit të Bankës së

Shqipërisë sa i përket vendimit për normën bazë të interesit, fjalimeve të Guvernatorit të

Bankës së Shqipërisë dhe aktiviteteve të Bankës së Shqipërisë, vrojtim që u ndërthur me të

dhënat dytësore si dhe me kontaktet personale në bankat tregtare. Pyetjet kërkimore dhe

hipotezat e ngritura gjetën përgjigje përmes gjenerimit të të dhënave nga vrojtimi në terren si

dhe nga aplikimi i modeleve statistikore të përdorura për këtë qëllim. Gjetjet e këtij studimi

ndihmojnë bankën qendrore të kuptojë rëndësinë dhe të praktikojë elementet e komunikimit

marketing në fushën e marrëdhënieve me publikun.

8

ABSTRACT

Communication is one of the most important aspects of human life; it is always looking for

relationships and pervades a multitude of activities such as leisure, work, education, politics,

and affects all social backgrounds, age groups, continents, the rich and the poor alike.

Communication, among others, is also considered as a process of absorption. In recent

decades, communication tools have seen tremendous progress and organizations have

considerably approached closer to the public thereby shortening the existing distances

significantly. The case of the central banks may be considered as a typical example and the

2008 global financial crisis has proved this fact true. The era when the activity of central

banks was covered with a mystic veil is long gone. Today, we hear about the central banks

near and far, their transparency and their openness to markets and the general public is no

longer a myth.

Communication has become a top priority for central banks in the last two decades and has a

prominent place in their activities. Central bank communication has become an important

monetary policy tool, almost on par with the key interest rate. Through communication,

central banks have the ability to move the financial markets, increase the predictability of the

monetary policy decisions and thus help themselves to achieve the macroeconomic

objectives. A successful monetary policy is not only about the control of the key interest rate

but also about shaping market expectations about the future developments of the economic

and financial variables. Nowadays, one of the main objectives of a responsible central bank is

to establish reliable communication bridges in a rapidly changing economic environment.

Today, owing to the new philosophy of the monetary policy implementation, the central

banks are working hard in order to make the public to be able to understand its endeavors

more easily. Communication has now become an integral and crucial part of the modern

monetary policy at the heart of the European Central Bank and other modern central banks.

The presented study contributes to literature research in the field of central banks Marketing

Communication as a sub-field of the Marketing Science, bringing a concrete and customized

study with the domestic environment, focusing largely on the communication of the Bank of

Albania. This study aims to provide a broader picture of the Bank of Albania's

communication, a comparison with the most advanced central banks (European Central Bank,

Bank of England, National Bank of Sweden), central banks of the Central and Eastern Europe

9

that joined the European Union in 2004 (Czech National Bank) and the central banks of the

region (National Bank of Serbia).

The study focuses initially on presenting and analyzing the contemporary literature on central

bank communication. During these two decades, the literature on central bank

communications has been enriched with studies by well-known authors that are at the same

time prominent personalities in central banking. The literature identifies and considers the

communication of the central banks as an essential element of their activity, which needs

great attention and care. On these bases, a survey was conducted on commercial banks

regarding the way communication of the Bank of Albania is monitored as regards the

decision on the key interest rate, speeches by the Governor of the Bank of Albania and the

Bank of Albania’s activities. The survey was combined with secondary data as well as with

personal contacts in commercial banks. Research questions and hypotheses were responded

by generating data from the survey as well as from the application of the statistical models

used for this purpose. The findings of this study help the central bank to understand the

importance and practice the elements of marketing communication in the field of public

relations.

10

Pasqyra e lëndës Kapitulli 1: Hyrje

1.1 – Sfondi i studimit ......................................................................................................... 14

1.2 – Rëndësia e studimit .................................................................................................... 14

1.3 – Objektivat / Qëllimi i studimit ................................................................................... 15

1.4 – Pyetjet kërkimore dhe hipotezat e studimit ................................................................ 16

1.5 – Metodologjia .............................................................................................................. 17

1.6 – Kufizimet e studimit ................................................................................................... 18

1.7 – Struktura e studimit .................................................................................................... 19

Kapitulli 2: Rishikimi i literaturës

2.1 – Hyrje ........................................................................................................................... 21

2.2 – Komunikimi marketing ............................................................................................... 24

2.2.1 – Kuptimi dhe roli i komunikimit marketing .................................................. 24

2.2.2 – Procesi i komunikimit marketing ................................................................ 27

2.2.3 – Komunikimi marekting i bankave qendrore ............................................... 31

2.3 – Komunikimi i bankave qendrore ................................................................................ 34

2.3.1 – Pse bankat qendrore kanë nevojë të flasin .................................................. 36

11

2.3.2 – Çfarë duhet të komunikojnë bankat qendrore ............................................. 40

2.3.3 – Si duhet të komunikojnë bankat qendore .................................................... 48

2.3.4 – Si i komunikojnë vendimet e politikës monetare disa prej bankave qendrore

(Banka Qendrore Evropiane, Banka e Anglisë, Banka Kombëtare e Suedisë, Banka

Kombëtare e Çekisë, Banka Kombëtare e Serbisë) ................................................ 50

Kapitulli 3: Banka e Shqipërisë dhe komunikimi i saj

3.1 – Pak historik për bankën qendrore në Shqipëri ........................................................... 61

3.2 – Banka e Shqipërisë sot: objektivi, vizioni, detyrat dhe organizimi ............................ 62

3.3 – Strategjia e politikës monetare të Bankës së Shqipërisë ............................................ 65

3.4 – Komunikimi i politikës monetare të Bankës së Shqipërisë ........................................ 71

3.5 – Strategjia e rritjes së komunikimit të Bankës së Shqipërisë ....................................... 75

Kapitulli 4: Metodologjia

4.1 – Qëllimi dhe metodologjia e përdorur ......................................................................... 84

4.2 – Strukturimi i pyetësorit ............................................................................................... 86

4.3 – Testimi ........................................................................................................................ 88

4.4 – Vendi dhe shtrirja në kohë .......................................................................................... 88

4.5 – Përshkrimi i kampionit përfaqësues ........................................................................... 89

4.6 – Mbledhja e të dhënave ................................................................................................ 91

12

4.7 – Analiza e teorive statistikore në ndihmë të përpunimit të të dhënave të studimit ...... 92

Kapitulli 5: Analiza e rezultateve të kërkimit në bankat tregtare bazuar në pyetësor

5.1 – Vendimi i Bankës së Shqipërisë për normën bazë të interesit .................................... 103

5.2 – Fjalimet e Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë ........................................................ 105

5.3 – Aktivitetet e Bankës së Shqipërisë ............................................................................. 106

5.4 – Ndikimi i vendimit të normës bazë të interesit ........................................................... 108

5.5 – Mbulimi mediatik i komunikimit të Bankës së Shqipërisë ......................................... 109

5.6 – Faqja e internetit të Bankës së Shqipërisë .................................................................. 112

5.7 – Mjetet kryesore të komunikimit të Bankës së Shqipërisë .......................................... 113

5.8 – Vërtetimi i hipotezave dhe përgjigja e pyetjeve kërkimore ........................................ 117

Kapitulli 6: Konkluzione dhe rekomandime

6.1 – Konkluzione ............................................................................................................... 121

6.2 – Rekomandime ............................................................................................................. 125

Bibliografia ......................................................................................................................... 128

Shtojca

Shtojca 1 – Grafikët e analizës së përgjigjeve të pyetësorit ................................................ 134

Shtojca 2 – Tabela dhe grafikë të tjerë ................................................................................ 138

Shtojca 3 – Pyetësor mbi komunikimin e Bankës së Shqipërisë ......................................... 141

13

Lista e shkurtimeve BSH Banka e Shqipërisë

BE Bashkimi Evropian

BQE Banka Qendrore Evropiane

BA Banka e Anglisë

BKS Banka Kombëtare e Suedisë

BKÇ Banka Kombëtare e Çekisë

BKSe Banka Kombëtare e Serbisë

KM Komunikimi Marketing

MarComm Komunikimi Marketing

KIM Komunikimi i Integruar Marketing

MPC Komiteti i Politikës Monetare

AMA Shoqata Amerikane e Marketingut

PR Marrëdhënie me Publikun

14

Kapitulli 1: Hyrje

1.1 – Sfondi i studimit

Tema e propozuar është një hulumtim i literaturës në fushën e Komunikimit Marketing të

Bankave Qendrore si nënfushë e shkencës së Marketingut, duke sjellë një studim konkret dhe

të përshtatur në mjedisin vendas, duke u ndalur gjerësisht tek komunikimi i Bankës

Shqipërisë. Ky punim doktorature i përket disiplinës së Marketingut për organizatat publike

ndërsa ndërthuret edhe me shkenca të tjera disiplinore si ato sociale, psikologjike si edhe

shkencat e matematikës e statistikës për analizimin e të dhënave të gjeneruara nga vrojtimi në

terren. Tema në fjalë paraqet njëkohësisht një studim të vlefshëm sa i përket elementëve të

komunikimit marketing të bankave qendrore, strategjisë së komunikimit të bankave qendrore,

monitorimit të komunikimit të bankave qendrore, përshtatjes së bankave qendrore me

teknologjitë e reja të komunikimit, etj...

1.2 – Rëndësia e studimit

Komunikimi vlerësohet si një nga pjesët më të rëndësishme në jetën e përditshme si të

individëve ashtu edhe të institucioneve publike, bizneve, organizatave, etj... Të gjithë jemi

dëshmitarë të evoluimit të mjeteve të komunikimit si dhe të kërkesave të vazhdueshme për

një transparencë dhe llogaridhënie gjithnjë e në rritje të institucioneve publike. Nga ana tjetër,

shihet gjithnjë e më shumë një interesim i vetë institucioneve publike për të qenë më

transparente dhe sa më pranë publikut në shpjegimin e objektivave të tyre. Kriza financiare

botërore e vitit 2008 e dëshmoi më së miri këtë fakt. Një shembull tipik i kësaj situate mund

të konsiderohen bankat qendrore.

Në dy dekadat e fundit dallojmë lehtësisht një transformim rrënjësor të komunikimit dhe

qasjes ndaj publikut të bankave qendrore. Gjithnjë e më shumë po shohim banka qendrore me

një shkallë transparence të lartë dhe që i kushtojnë një pjesë të mirë të energjive të tyre ndaj

komunikimit me publikun, shpjegimit të objektivave, politikave, parashikimeve ekonomike,

etj... Po në këto dy dekada të fundit vërejmë një rritje të konsiderueshme të literaturës mbi

komunikimin e bankave qendrore dhe një interes gjithnjë e në rritje të autorëve të ndryshëm

15

për këtë fushë për faktin se bankat qendrore dikur e ushtronin veprimtarinë e tyre në një

qerthull të mbyllur e shumë mistik. Jo më kot ish Kryetari për rreth 20 vjet i Rezervës

Federale (banka qendrore) të SHBA-së Alan Greenspan i përgjigjej kështu një senatori

amerikan, kur ai i kish thënë se e kuptova komentin tuaj, “...Në qoftë se e keni kuptuar se

çfarë kam thënë, atëhere duhet të kem folur gabim...”.

Jashtë këtyre zhvillimeve botërore padyshim nuk mund të mbetej prapa as Banka e

Shqipërisë, një institucion elitë në serinë e institucioneve pjesë përbërëse të shtetit shqiptar e

cila në dekadën e fundit e ka zhvilluar së tepërmi funksionin komunikativ dhe e ka zvogëluar

në masë të konsiderueshme distancën me publikun. Megjithë këto zhvillime të rëndësishme,

studimet lidhur me komunikimin e bankës qendrore në Shqipëri, të paktën në dijeninë time

por edhe të kolegëve të Sektorit të Komunikimit të Bankës së Shqipërisë ku aktualisht punoj,

janë të pakta për të mos thënë që nuk gjenden fare. Ishte pikërisht kjo një nga arsyet kryesore,

bashkë me eksperiencën mbi 10 vjeçare në fushën e marrëdhënieve me publikun të Bankës së

Shqipërisë, që më nxitën të ndërmarr një studim të tillë në nivel doktorature.

1.3 – Objektivat / qëllimi i studimit

Për realizimin e këtij punimi janë vendosur dhe përmbushur disa objektiva të cilat renditen si

vijon:

- Rishikimi i literaturës në lidhje me komunikimin e bankave qendrore, arsyet kryesore

pse bankat qendrore duhet të komunikojnë, çfarë duhet të komunikojnë dhe si duhet ta

bëjnë atë? Realizimi i këtij objektivi ndihmoi në krijimin e kuadrit teorik me qëllim

hedhjen e bazave të punës e analizës;

- Identifikimi i mënyrës së monitorimit të komunikimit të Bankës së Shqipërisë nga

bankat tregtare, lidhur me vendimin për normën bazë të interesit, fjalimet e

Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë dhe aktivitetet e tjera të Bankës së Shqipërisë;

16

- Përcaktimi i një metodologjie për të vlerësuar monitorimin e komunikimit të bankës

qendrore;

- Realizimi i një pyetësori për të evidentuar dhe kuptuar se si monitorohet komunikimi i

Bankës së Shqipërisë nga bankat tregtare, lidhur me vendimin për normën bazë të

interesit, fjalimet e Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë dhe aktivitetet e tjera të

Bankës së Shqipërisë;

- Realizimi i një analize të dhënash mbi bazën e informacionit cilësor të mbedhur;

- Paraqitja e konkluzioneve dhe rekomandimeve duke u mbështetur në analizën e

mësipërme.

Nëpërmjet këtij punimi synohet të ofrohet një panoramë e plotë e komunikimit të Bankës së

Shqipërisë por jo vetëm, një krahasim me bankat qendore më të përparuara në botë (Banka

Qendrore Evropiane, Banka e Anglisë, Banka Kombëtare e Suedisë), bankat qendrore të

Evropës Qendrore dhe Lindore të anëtarësuara në vitin 2004 në Bashkimin Evropian (Banka

Kombëtare e Çekisë) si dhe bankat qendrore të rajonit (Banka Kombëtare e Serbisë). Ndër të

tjera nëpërmjet këtij punimi synohet të ofrohen disa propozime për rritjen e strategjisë së

komunikimit të Bankës së Shqipërisë si dhe të jepen disa vlerësime lidhur me monitorimin që

i bëhet komunikimit të Bankës së Shqipërisë nga aktorët kryesorë të tregut financiar siç janë

bankat tregtare.

1.4 – Pyetjet kërkimore dhe hipotezat e studimit

Punimi siç e kemi përmendur më lart ndër të tjera synon të ofrojë vlerësime lidhur me

monitorimin që i bëhet funksionit komunikativ të Bankës së Shqipërisë nga aktorët e tregut

financiar, më konkretisht nga bankat tregtare.

Për të arritur këtë qëllim, punimi do t’u japë përgjigje pyetjeve kërkimore dhe hipotezave si

më poshtë vijon:

17

- Pyetjet kërkimore

a) Cila është forma e monitorimit të komunikimit të Bankës së Shqipërisë lidhur me

vendimin për normën bazë të interesit?

b) Cila është forma e monitorimit të fjalimeve të Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë?

c) Cila është forma e monitorimit të aktiviteteve1 të Bankës së Shqipërisë?

- Hipotezat

H1: Monitorimi i komunikimit të Bankës së Shqipërisë lidhur me vendimin për normën bazë

të interesit realizohet dhe bazohet në raportimin mediatik.

H2: Monitorimi i komunikimit të Bankës së Shqipërisë lidhur me fjalimet e Guvernatorit të

Bankës së Shqipërisë realizohet dhe bazohet në raportimin mediatik.

H3: Monitorimi i komunikimit të Bankës së Shqipërisë lidhur me aktivitetet e saj realizohet

dhe bazohet në raportimin mediatik.

1.5 – Metodologjia

Një nga qëllimet kryesore të metodologjisë është kuptimi i thelbit të njohurive shkencore dhe

vendosja e parimeve themelore në përvetësimin dhe shqyrtimin kritik të tyre. Ky punim është

realizuar duke u përqendruar dhe hulumtuar në studimet, punimet, artikujt dhe literaturën

shkencore më të fundit që lidhet me komunikimin e bankave qendrore. Përshtatja me

aktualitetin shqiptar, pra me komunikimin e Bankës së Shqipërisë, është realizuar përmes

1 Përgjatë një viti Banka e Shqipërisë organizon shumë aktivitete të tilla si konferenca shkencore kombëtare / ndërkombëtare, forume me bankat dhe bizneset, forume financiare, aktivitete edukuese, etj.. Të gjitha këto aktivitete përcjellin / transmetojnë mesazhe për aktorët e tregut financiar.

18

vrojtimit dhe pyetësorëve në terren për të nxjerrë konkluzionet përkatëse, pra është realizuar

analizimi i qasjes empirike me teoriken si edhe me gjetjet e këtij studimi në terren.

- Të dhënat: Pikënisja e çdo pune shkencore fillon me mbledhjen e të dhënave dhe për

këtë qëllim janë përdour disa lloje burime të dhënash si ato parësore dhe dytësore;

- Prezantimi i rezultateve është bërë duke përdorur metodat grafike, tabelore, analiza

përshkruese apo dhe testet statistikore;

- Të dhënat janë përpunuar duke u bazuar në teknika të ndryshme statistikore si SPSS

17.0; excel; tabela të kryqëzuara, etj...;

- Pyetësorë të shpërndarë: 200

- Numri i personave që kanë plotësuar pyetësorin: 200;

- Mbledhja e të dhënave është siguruar nga shpërndarja e pyetësorit në banka tregtare

(në 16 banka);

- Personat që kanë plotësuar pyetësorin i përkasin njësive kryesore si risku, thesari,

raportimet, përputhshmëria, etj...të bankave tregtare dhe që monitorojnë komunikimin

e Bankës së Shqipërisë;

- Testimi i pyetësorit është realizuar në periudhën qershor – korrik 2014 ndërsa

plotësimi i tij është bërë në periudhën shtator – nëntor 2014;

- Për analizimin dhe korrelimin e variablave në studim është përdorur metoda e

korrelacionit dhe testi Chi Square i koefiçentit Pearson.

1.6 – Kufizimet e studimit

Si çdo punim që përveç kontributeve ka edhe kufizime, edhe punimi i paraqitur ka kufizimet

e tij që mund të përmblidhen si më poshtë:

19

- Punimi nuk merr në konsideratë ndikimin në funksionin komunikativ të Bankës së

Shqipërisë që mund të ketë pasur ngjarja e ndodhur në Bankën e Shqipërisë në

periudhën korrik – shtator 2014 (përvetësimi i vlerave monetare nga punonjës të saj)

dhe perceptimin e saj nga aktorët e tregut financiar;

- Të dhënat e siguruara nëpërmjet pyetësorit janë realizuar në një periudhë të vetme

kohore dhe jo në periudha të ndryshme. Do të ishte me shumë interes shtrirja në kohë

për të kuptuar dinamikat e ndryshimit të funksionit komunikativ të Bankës së

Shqipërisë, sidomos pas ngjarjes së ndodhur në vitin 2014;

- Pjesë e studimit lidhur me monitorimin e funksionit komunikativ të Bankës së

Shqipërisë u bënë vetëm bankat tregtare dhe jo i gjithë sistemi financiar shqiptar.

Megjithatë, duhet pranuar se sistemi bankar zë pjesën më të madhe të tregut financiar

shqiptar (mbi 90%2, shih tabelën në shtojcën nr. 2), janë “klienti” kryesor si edhe një

nga përcjellësit kryesorë të vendimeve dhe mesazheve të Bankës së Shqipërisë në treg

dhe publik (përveç medias).

1.7 – Struktura e studimit

Për këtë studim jemi përpjekur për të hartuar një strukturë “të thjeshtë” me qëllimin e vetëm

për të qenë sa më argumentues lidhur me funksionin komunikativ të bankës qendrore.

Studimi përbëhet nga 6 kapituj të cilët prezantojnë aspekte të veçanta por të lidhura me

çështjen kryesore të temës, komunikimin e një banke qendrore.

Kapitulli i parë: Në këtë kapitull bëhet një paraqitje e sfondit të studimit, rëndësisë së

studimit, qëllimit / objektivave të studimit, pyetjeve kërkimore dhe hipotezave, përmbledhje e

metodologjisë, kufizimet e studimit si dhe struktura e studimit.

Kapitulli i dytë: Në këtë kapitull bëhet një paraqitje e rishikimit të literaturës mbi

komunikimin e bankave qendrore duke ofruar hulumtimet bashkëkohore në këto drejtime

2 Burimi: Banka e Shqipërisë, Raporti i Stabilitetit Financiar, 6M1-2016, seksioni 7, fq. 43. https://www.bankofalbania.org/web/Raporti_i_Stabilitetit_Financiar_3433_1.php

20

kryesore: arsyet pse bankat qendrore kanë nevojë të flasin; çfarë bankat qendrore duhet të

komunikojnë dhe si duhet të komunikojnë. Kapitulli gjithashtu paraqet edhe një përshkrim të

komunikimit të vendimeve të politikës monetare nga disa banka qendrore si: Banka Qendrore

Evropiane, Banka e Anglisë, Banka Kombëtare e Suedisë, Banka Kombëtare e Çekisë dhe

Banka Kombëtare e Serbisë. Ndër të tjera ky kapitull bën një paraqitje edhe të procesit të

komunikimit marketing si edhe të komunikimit marketing të bankave qendrore.

Kapitulli i tretë: Në këtë kapitull bëhet një paraqitje e plotë e komunikimit të vendimeve të

politikës monetare të Bankës së Shqipërisë ndërsa plotësohet edhe me një historik të shkurtër

të bankës qendrore në Shqipëri; objektivat, vizionin, detyrat dhe organzimin e Bankës së

Shqipërisë sot; strategjinë e politikës monetare të Bankës së Shqipërisë. Ky kapitull

gjithashtu rreket të ofrojë edhe disa propozime për rritjen e strategjisë së komunikimit të

Bankës së Shqipërisë.

Kapitulli i katërt: Ky kapitull përqendrohet dhe bën një përshkrim të metodologjisë së

studimit, metodës së grumbullimit të të dhënave dhe mënyrën e përpunimit të tyre, zgjedhjes

së kampionit të marrë në studim dhe teknikat statistikore të përdorura.

Kapitulli i pestë: Ky kapitull bën një paraqitje dhe përmbledh analizën e rezultateve të

kërkimit. Pjesë e rëndësishme e këtij kapitulli është dhe analiza e hollësishme e rezultateve të

marra nga terreni nëpërmjet pyetësorëve nga ku kemi grumbulluar informacion lidhur me

monitorimin e komunikimit të Bankës së Shqipërisë nga bankat tregtare. Në këtë kapitull

gjithashtu bëhet vërtetimi i hipotezave dhe i jepet përgjigje pyetjeve kërkimore.

Kapitulli i gjashtë: Është kapitulli i fundit i këtij punimi në të cilin pasqyrohen konluzione

specifike të studimit lidhur me monitorimin e komunikimit të Bankës së Shqipërisë si edhe

konkluzione të përgjithshme dhe rekomandime në lidhje me format e komunikimit të

ardhshëm të Bankës së Shqipërisë.

21

Kapitulli – 2: Rishikimi literaturës

2.1 – Hyrje

2.2 – Komunikimi marketing

2.2.1 – Kuptimi dhe roli i komunikimit marketing

2.2.2 – Procesi i komunikimit marketing

2.2.3 – Komunikimi marketing i bankave qendrore

2.3 – Komunikimi i bankave qendrore

2.3.1 – Pse bankat qendrore kanë nevojë të flasin?

2.3.2 – Çfarë duhet të komunikojnë bankat qendrore?

2.3.3 – Si duhet të komunikojnë bankat qendrore?

2.3.4 – Si i komunikojnë vendimet e politikës monetare disa prej bankave qendrore

(Banka Qendrore Evropiane, Banka e Anglisë, Banka Kombëtare e Suedisë, Banka

Kombëtare e Çekisë, Banka Kombëtare e Serbisë)

2.1 - Hyrje

Komunikimi është një ndër pjesët më të rëndësishme në jetën e përditshme të secilit prej nesh

dhe jo vetëm. Institucionet publike, bizneset, organizatat, OJQ, etj...e shohin komunikimin si

pjesën më të rëndësishme të aktivitetit të tyre të përditshëm. Komunikimi siç shprehet Wolton

(2005) është gjithmonë kërkim i marrëdhënies dhe përshkon të gjitha veprimtaritë: kohën e

lirë, punën, edukimin, politikën dhe prek të gjitha mjediset shoqërore, klasat shoqërore, të

gjitha moshat, kontinentet, të pasurit e të varfrit. Komunikimi ndër të tjera thotë Wolton është

simbol i lirisë, demokracisë, hapjes, emancipimit dhe konsumit, shkurt i modernitetit.

22

Fjala komunikim rrjedh nga latinishtja, “communis” që do të thotë “e përbashkët” dhe

“communicare” që do të thotë “bërja e diçkaje të përbashkët”. Pra në këtë kuptim,

komunikimi është procesi i ndarjes së informacionit, njohurive ose kuptimeve. Coffin dhe

Shaw (1971) nga ana e tyre e shohin komunikimin si procesin e transferimit të kuptimit. Fuga

(2014) nga ana e tij e sheh komunikimin në plan më të gjërë, si lloj marrëdhënieje, si një

veprimtari që realizon transmetim vlerash, qofshin këto mallra, udhëtarë, mesazhe,

shkëmbime vlerash, mendimesh, ndjenjash, etj... Nuk duhet ngatërruar kurrsesi kuptimi i

informimit me komunikimin. Komunikimi ndër të tjera është një proçes përvetësimi.

Gjithsesi, duhet pranuar fakti se në dekadat e fundit mjetet e komunikimit kanë pësuar një

përparim të jashtëzakonshëm dhe afërsia e organizatave me publikun është rritur ndjeshëm

duke zvogëluar në masë të konsiderueshme distancat që ekzistonin më parë. Rasti i bankave

qendrore mund të konsiderohet një shembull tipik dhe se kriza financiare botërore e vitit 2008

e dëshmoi më së miri këtë fakt.

Në vetvete komunikim do të thotë të shprehesh dhe të ndërtosh marrëdhënie (Wolton 2005).

Në këndvështrimin e një banke qendrore, të shprehesh do të thotë të bësh të ditur objektivin,

misionin, strategjinë, politikat, etj...ndërsa ndërtimi i marrëdhënieve lidhet me grupet e saj të

interesit (aktorët e tregut financiar, publiku, qeveria, media, etj..). Por a i mjafton vetëm të

shprehurit një banke qendrore apo kujtdo institucioni/organizate? Natyrshëm përgjigja do të

jetë jo nuk mjafton pasi duhet ditur nëse publiku të dëgjon dhe kupton dhe për ti ditur këto

shërben ndërtimi i marrëdhënies me publikun ku thelbi i problemit është kthimi i

informacionit ose siç njihet rëndom feedback-u. Në këtë kontekst, po ti hedhim një vështrim

të shpejtë disa modeleve të komunikimit dallojmë lehtësisht zhvillimin e tyre. Le ta nisim me

filozofin e famshëm grek Aristotel. Sipas tij, modeli i komunikimit ishte i thjeshtë dhe vetëm

me një drejtim. Siç vihet re grafikisht më poshtë kemi vetëm një folës që i drejton mesazhe

dëgjuesve (publikut).

Folësi Mesazhi Dëgjuesi

23

Në vitin 1948, Laswell shtroi një pyetje mjaft interesante, “Kush flet çfarë, në cilin kanal dhe

me çfarë efekti?”. Me këtë propozim, modeli i tij përfshiu disa faktorë që përcaktonin

ndikimin e komunikimit të tilla si folësi, mesazhi, mediumi dhe audienca.

Kush Thotë çfarë Në cilin kanal Kujt Me çfarë efekti Pak pas Laswell, ishin Shannon dhe Weaver (1949) që prezantuan teorinë matematike të

komunikimit. Në modelin e tyre komunikimi paraqitet si një problem transmetimi nga një pol

në tjetrin dhe që ka nevojë për riprodhimin ose për dyfishimin e një bashkësie njësish

informacioni. Në këtë rast, skema e përgjithshme e komunikimit ka formën e një zinxhiri që

lidh një burim informacioni me një transmetues, i cili prodhon një sinjal që transmetohet

nëpërmjet një kanali para se të arrijë tek marrësi ose tek një destinacion. Përgjatë zinxhirit të

komunikimit ndonjë zhurmë mund ta dëmtojë mesazhin ose të shkaktojë humbje.

Modeli Shannon dhe Weaver (1949) Më tej ishte Schramm (1955) që prezantoi në modelin e tij të komunikimit fushën e

eksperiencës së dërguesit dhe marrësit të mesazhit si dhe kthimin e informacionit (feedback).

Me këto elemente, modeli i komunikimit u pasurua së tepërmi.

Kodimi Ç’kodimi

Burimi i informacionit

Sinjali i emetuar

Emetuesi Kanali Destinacioni Receptuesi Sinjali i marrë

Mesazhi Mesazhi Burim zhurme

Dërguesi Sinjali Marrësi

24

Mesazhe

Mesazhe

Sikurse thotë dhe Wolton (2005) komunikimi mban në vetvete një sfidë të dyfishtë: të

pranosh tjetrin dhe të mbrosh identitetin tënd. Në thelb komunikimi shtron çështjen e

marrëdhënieve midis vetes dhe botës, gjë që e lidh pazgjidhshmërisht me shoqërinë e hapur,

modernitetin dhe demokracinë.

2.2 – Komunikimi marketing

• Kuptimi dhe roli i komunikimit marketing

Si pjesë e rëndësishme e një organizate, funksioni i marketingut përfshin komunikimin me

publikun. Përpara se të ndalemi te kuptimi dhe roli i komunikimit marketing, së pari sjellim

në vëmendje kuptimin e marketingut. Koha kur marketingu identifikohej vetëm me shitjen

dhe reklamën është pjesë e një të shkuare shumë të largët. Në morinë e përkufizimeve që

ekzistojnë për marketingun po veçojmë përkufizimin 3 e bërë nga Shoqata Amerikane e

Marketingut (AMA) sipas të cilës marketingu është aktiviteti, tërësia e institucioneve dhe

proceseve për krijimin, komunikimin, shpërndarjen dhe shkëmbimin e ofertave që kanë vlerë

për konsumatorët, klientët dhe shoqërinë në përgjithësi. Sipas këtij përkufizimi, shkëmbimi

është një koncept themelor në marketing. Nga ky përkufizim veçojmë komunikimin

marketing për të cilin interesohemi. Picton et al (2001) e përkufizon komunikimin marketing

si tërësia e elementëve promocional të marketingut miks që përfshin komunikimin ndërmjet

3 Burimi: https://www.ama.org/AboutAMA/Pages/Definition-of-Marketing.aspx

Dërguesi / Kodimi ----------

Interpretimi ----------

Marrësi / Ç’kodimi

Marrësi / Kodimi ----------

Interpretimi ----------

Dërguesi / Ç’kodimi

25

një organizate dhe klientëve të saj të synuar në të gjitha aspektet që ndikojnë performancën

marketing. Megjithatë, autorë të ndryshëm si Doyle (1998) rendisin disa arsye se përse

organizatat dëshirojnë të komunikojnë me tregjet dhe publikun të tilla si:

(i) informimi publikut dhe tregjeve;

(ii) bindja e publikut dhe tregjeve;

(iii) krijimi i imazhit të organizatës;

(iv) përforcimi i besimit tek organizata.

Në këtë linjë shfaqet edhe Kotler et al. (2012) kur shprehet mbi përkufizimin e komunikimit

marketing ose siç mund të haset shkurtimisht MarComm. Kështu sipas tij, MarComm

përfshin mjetet me të cilat një organizatë përpiqet të informojë, bindë dhe rikujtojë

konsumatorët – në mënyrë të drejtpërdrejtë ose jo – rreth produkteve/shërbimeve dhe

markave që ata shesin. Në këtë kuptim, komunikimi marketing është elementi më i

rëndësishëm në ndërtimin e marrëdhënies organizatë – publik. Sipas Kotler (2000)

marketingu modern kërkon shumë më shumë sesa thjesht zhvillimi i një produkti, vendosja e

çmimit apo shpërndarja e tij. Çështja nuk shtrohet vetëm tek të komunikuarit por edhe tek ajo

se çfarë duhet thënë (mesazhi), kujt i duhet thënë (grupet e interesit) dhe sa shpesh duhet

thënë. Pikërisht tre janë çështjet kryesore të komunikimit marketing:

1. Cilët kërkojmë të arrijmë (cili është klienti synuar)?

2. Çfarë duam ti shprehim (mesazhi që dëshirojmë të përcjellim)?

3. Si do ta shprehim (kush janë kanalet e komunikimit për përcjelljen e mesazhit)?

Skematikisht, sa më lart mund ta shprehim si më poshtë në formën e një trekëndëshi ku baza

e tij është klienti synuar:

26

Komunikimi marketing (KM) përfshin aktivitete të tilla si reklamën, shitjet personale,

promocionin e shitjeve, ngjarjet dhe eksperiencat, fjala gojë më gojë (thashethemet),

marketingun ndërveprues, marketingun direkt dhe marrëdhëniet me publikun. Skematikisht

KM dhe aktivitetet përbërëse të tij mund të paraqiten si më poshtë:

KM

Reklama

Promocioni shitjeve

Ngjarje dhe eksperienca

Marrëdhëniet me publikun

Marketingu direkt

Marketingu ndërveprues

Thashethemet

Shitjet personale

Klienti synuar

Mesazhi

Kanali komunik.

27

Sot, të gjithë jemi dëshmitarë të zhvillimeve të jashtëzakonshme që ka pësuar teknologjia e

komunikimit ndaj shumica e kompanive të suksesshme nuk shtrojnë vetëm pyetjen se si

mund ti arrijmë konsumatorët por edhe se si konsumatorët mund ta arrijnë kompaninë (Kotler

2003). Vetvetiu është e kuptueshme që përgjigja për pyetjen e dytë është në fakt jo thjesht

komunikimi marketing sesa komunikimi i integruar marketing. Me komunikim të integruar

marketing kuptojmë integrimin e të gjitha kanaleve të komunikimit me qëllim shpërndarjen e

një mesazhi të qartë, të qëndrueshëm dhe bindës rreth organizatës dhe markave të saj.

Komunikimi i integruar marketing (KIM) përbën mjetin kryesor në dispozicion të

organizatave të ndryshme për komunikimin me publikun.

Shoqata Amerikane e Marketingut (AMA)4 e përkufizon komunikimin e integruar marketing

si një proces planifikimi të hartuar për të siguruar që të gjitha kontaktet e markës të marra nga

konsumatori apo të ardhmen e një produkti / shërbimi apo vetë organizatës të jenë të

qëndrueshme për atë konsumator me kalimin e kohës. Përmbledhtazi mund të themi se

nëpërmjet komunikimit të integruar marketing strategjia e komunikimit marketing synon

ndërtimin e marrëdhënieve të forta me konsumatorin duke treguar se si organizata dhe

produktet / shërbimet e saj mund ti ndihmojnë ata në zgjidhjen e problemeve të tyre. Për më

tepër, komunikimi marketing është pika lidhëse e të gjitha mesazheve dhe imazheve të një

kompanie.

• Procesi i komunikimit marketing

Pavarësisht asaj çka thamë më lart për kuptimin dhe rolin e komunikimit marketing, duhet

pasur parasysh se për të kuptuar sa më mirë komunikimin marketing, me shumë rëndësi është

kuptimi i procesit të komunikimit marketing. Komunikimi rëndom përkufizohet si procesi

(akti) i dërgimit të informacionit nga një person tek tjetri. Në vitin 1998, Doyle e përkufizon

procesin e komunikimit si transmetimin dhe marrjen e një mesazhi. Pra, në këtë kuptim që të

ndodhë komunikimi më së paku nevojitet një dërgues informacioni, një marrës informacioni

dhe një mesazh që kalon nga dërguesi tek marrësi. Në rast se marrësi nuk e merr mesazhin e

dërguar, atëherë komunikimi nuk ndodh. Lind pyetja, po praktikisht kaq i thjeshtë është

procesi komunikimit? Në të vërtetë, praktika ka treguar se komunikimi është një proces mjaft

4 Burimi: http://imc.wvu.edu/about/what_is_imc

28

i ndërlikuar (Smith et al 1997). Suksesi i komunikimit varet nga faktorë të tillë si natyra e

mesazhit, interpretimi nga audienca, mjedisi në të cilin mesazhi merret, perceptimi i marrësit

për burimin e informacionit, mediumi i përdorur për përcjelljen e mesazhit, etj... Në pjesën e

hyrjes së këtij kapitulli u ndalëm shkurtimisht tek disa modele komunikimi ku dalluam

lehtësisht zhvillimin e tyre me kalimin e kohës. Për të kuptuar procesin e komunikimit

marketing do të ndalemi tek autorë si Kotler, Keller, Armstrong, etj.. të cilët përgjithësisht

paraqesin një model komunikimi me 9 elementë të ndarë si vijon:

• 2 elementë si Dërguesi dhe Marrësi janë aktorët kryesorë të komunikimit;

• 2 elementë si Mesazhi dhe Media janë mjetet kryesore të komunikimit;

• 4 elementë si Kodimi, Ç’kodimi, Përgjigja dhe Kthimi informacionit (feedback) janë

funksionet kryesore të komunikimit;

• 1 element si Zhurma që ndërhyn dhe e prish procesin e komunikimit.

Le ti shohim elementët me radhë duke i konkretizuar me rastin e bankave qendrore me të

cilën lidhet edhe ky punim.

1. Dërguesi: Aktori që i dërgon mesazhin palës tjetër, në rastin konkret banka qendrore;

2. Kodimi: Procesi i shprehjes së mendimeve në formë simbolike, për bankat qendrore

mund të jetë nëpërmjet fjalëve, numrave, grafikëve apo tabelave;

3. Mesazhi: Seti i simboleve që dërguesi transmeton, për bankat qendrore mund të jetë

me fjalë, numra, grafikë, etj...;

4. Media: Kanali i komunikimit nëpërmjet të cilit mesazhi kalon nga dërguesi tek

marrësi (televizioni, gazetat, media online, rrjetet sociale, etj...);

5. Ç’kodimi: Procesi nëpërmjet të cilit marrësi zbërthen kuptimin e simboleve të

koduara nga dërguesi (p.sh. politika monetare do të mbetet stimuluese pritet që të

29

kuptohet nga tregu se banka qendrore do të ruajë normën bazë të interesit por do të

ketë si tendencë uljen e mëtejshme të saj);

6. Marrësi: Aktori që merr mesazhet e dërguesit, në rastin e bankave qendrore janë

tregjet financiare, institucionet kërkimore, publiku, etj...;

7. Përgjigja: Reagimi i marrësit pas marrjes dhe kuptimit të mesazhit (vendimet / sjellja

e tregjeve financiare, publikut, etj...);

8. Kthimi i informacionit (feedback): Pjesa e përgjigjes që marrësi i komunikon në kthim

dërguesit (sjellja në vijimësi e tregjeve financiare, publikut, etj...ndaj vendimeve dhe

veprimeve të bankës qendrore);

9. Zhurma: Pjesa statike (e pa ndryshueshme) e pa planifikuar ose shtrembërimi përgjatë

procesit të komunikimit që çon në marrjen e një mesazhi ndryshe nga ai i dërguesit.

Sipas këtij modeli, dërguesi duhet ta njohë mirë konsumatorin që kërkon të arrijë si dhe duhet

të parashikojë mirë se çfarë përgjigje pret prej tij. Për këtë qëllim, dërguesi duhet ta kodojë

mesazhin në mënyrë të tillë që marrësi ta ç’kodojë atë lehtësisht. Më tej ai (dërguesi) duhet ta

transmetojë mesazhin nëpërmjet medias me qëllim arritjen e konsumatorit të synuar sikurse

njëkohësisht duhet të zhvillojë kanalet e kthimit të përgjigjes (feedback) për të monitoruar

përgjigjet e konsumatorëve. Në krahun tjetër, me mjaft rëndësi është edhe analiza e audiencës

(konsumatorëve) në vlerësimin e imazhit të organizatës, produktit / shërbimit të saj dhe

konkurrentëve. Imazhi në vetvete përfshin besimin, idetë dhe përshtypjet që një person ka

rreth një objekti.

Duke u bazuar nga sa thamë më lart, më poshtë po paraqesim një skemë të mundshme të

komunikimit të politikës monetare të bankës qendrore duke përfshirë 9 elementet e modelit të

mësipërm të komunikimit si dhe duke u bazuar tek modeli Shannon dhe Weaver (1949).

30

Siç vërehet dhe nga skema, pikënisja e komunikimit është pika I, pra burimi që është dhe

baza e çdo proçesi komunikimi, që përmban informacionin që banka qendrore disponon dhe

njëkohësisht dëshiron të ndajë me publikun, pasi sipas vlerësimeve të saj kjo ndikon në

arritjen e objektivit të përcaktuar. Ky informacion që banka qendrore kërkon të ndajë mund të

jetë strategjia e politikës monetare, vendimi për normën bazë të interesit, vlerësime të

gjendjes ekonomike të vendit, informacion për veprime të ardhshme të mundshme, etj... Pasi

përcakton mirë informacionin që kërkon të ndajë me publikun dhe ndikimet e mundshme që

mund të ketë informacioni, banka qendrore duhet të zgjedhë strategjinë e komunikimit, pra

pika II. Në përgjithësi bankat qendrore tentojnë të jenë standarte dhe konçize në

informacionet që i përcjellin publikut (shpesh dhe të pakuptueshme për publikun e gjerë) kjo

pasi më shumë informacion nuk nënkupton domosdoshmërisht qartësi në sinjalin e dërguar.

Praktika ka treguar se informacioni i tepërt shpesh ka krijuar konfuzion tek publiku e për

31

rrjedhim kjo ka sjellë keqkuptimin e veprimeve të një organizate. Pasi përcaktohet strategjia e

komunikimit, banka qendrore duhet të përcaktojë si duhet ta transmetojë mesazhin (pika III).

Sot format më të përdorshme të komunikimit nga bankat qendrore janë konferencat për shtyp,

publikimi i minutave të mbledhjeve, forumet, fjalimet, intervistat, deklaratat, raportet, takimet

me grupet e interesit, materiale studimore, media, rrjetet sociale, etj...

Pavarësisht përpjekjeve maksimale dhe energjive që harxhojnë bankat qendrore për

përgatitjen e mesazheve që dëshirojnë ti përcjellin publikut, gjithmonë ekziston mundësia për

dështimin e komunikimit për shkaqe nga më të ndryshmet si koha e papërshtatshme e

transmetimit të mesazhit, mjedisit politik, situata ekonomiko financiare që kalon vendi, etj...

Nga ana tjetër nuk duhet harruar se keq interpretime të mundshme ka edhe nga vetë marrësit

e mesazheve (pikat V dhe VI) për shkak të dëshirës së tyre për marrjen e të tjera mesazheve.

Gjithashtu, jashtë vëmendjes nuk duhet lënë dhe media që me interesat e saj ndërhyn

fuqishëm në transmetimin e mesazheve.

• Komunikimi marketing i bankave qendrore

Pasi u njohëm shkurtimisht me kuptimin, rolin dhe procesin e komunikimit marketing, le të

ndalemi tek komunikimit marketing i bankave qendrore. Së pari, le të ndalemi tek objektivi

kryesor i bankave qendrore. Sipas Mishkin (1997), në të gjithë botën, aktorët më të

rëndësishëm në tregjet financiare janë bankat qendrore, ose siç njihen ndryshe autoritetet

monetare, të ngarkuara me detyrën e hartimit dhe zbatimit të politikës monetare me qëllim

kontrollin e inflacionit. Veprimet e bankës qendrore ndikojnë normat e interesit, masën e

kredisë, ofertën e parasë, të cilat të gjitha së bashku kanë ndikim direkt jo vetëm mbi tregjet

financiare por edhe mbi prodhimin dhe inflacionin.

Në elementët përbërës të komunikimit marketing (trajtuar në seksionet më lart), elementi që i

përshtatet më shumë veprimtarisë, objektivit dhe që përdoret sot gjerësisht nga bankat

qendrore janë marrëdhëniet me publikun ose siç i referohemi shkurtimisht PR (public

relations). Si pjesë e rëndësishme e strategjisë së komunikimit marketing, marrëdhëniet me

publikun shërbejnë për promovimin, mbrojtjen e imazhit të organizatës apo produkteve /

shërbimeve të saj. Ndër të tjera, marrëdhëniet me publikun shërbejnë për ndërtimin e

32

marrëdhënieve të mira midis organizatës dhe publikut, çka është dhe thelbi i ecurisë pozitive

të biznesit (Kotler, Keller, Armstrong). Në morinë e përkufizimeve për marrëdhëniet me

publikun po i referohemi përkufizimit 5 të Institutit të Akredituar të Marrëdhënieve me

Publikun me qendër në Londër sipas të cilit: “Marrëdhëniet me publikun lidhen me

reputacionin – janë rezultat i asaj se çfarë ju bëni, çfarë ju thoni dhe çfarë të tjerët thonë

rreth jush. Marrëdhënia me publikun është disiplina e cila kujdeset për reputacionin e

organizatës me qëllim për të fituar mirëkuptimin, mbështetjen si dhe për të ndikuar opinionin

dhe sjelljen e publikut. Ndër të tjera, marrëdhënia me publikun është përpjekja e planifikuar

dhe e qëndrueshme për të krijuar dhe mbajtur një emër të mirë dhe mirëkuptim të ndërsjellë

midis një organizate dhe publikut”.

Pra, në mënyrë të përmbledhur mund të themi se marrëdhëniet me publikun krijojnë, mbajnë

dhe mbrojnë reputacionin e organizatës, rrisin prestigjin e saj dhe prezantojnë një imazh të

favorshëm. Studime të ndryshme kanë treguar se konsumatorët i bazojnë vendimet e blerjes

tek reputacioni i organizatës ndaj në këtë mënyrë marrëdhëniet me publikun kanë një ndikim

të konsiderueshëm tek shitjet dhe të ardhurat. Marketingu modern sot kërkon shumë më tepër

sesa thjesht zhvillimi i një produkti, vendosja e një çmimi tërheqës apo shpërndarja e

produktit aty ku e do konsumatori. Thelbi i marrëdhënieve me publikun bazohet në cilësi

dalluese të tilla si besueshmëria e lartë dhe aftësia për të kapur blerës e përkthyer në gjuhën e

bankës qendrore kjo e fundit do të ishte aftësia për të orientuar tregjet dhe publikun me qëllim

menaxhimin e pritjeve të inflacionit me qëllim arritjen e objektivit final: arritjen dhe ruajtjen

e stabilitetit të çmimeve.

Marrëdhëniet me publikun përgjithësisht kryejnë pesë funksione të tilla si: marrëdhëniet me

shtypin, publicitetin e produktit, komunikimin e organizatës, lobimin dhe këshillimin. Këto

pesë funksione përfshijnë aktivitete të tilla si njoftimet për shtyp, video, fjalime, seminare,

konferenca, forume, raporte vjetore, publikime, sponsorizime, donacione, marrëdhënie me

komunitetin, media, lobim, ngjarje speciale, edukim, daljet publike të drejtuesve të

organizatës, etj... Sipas Baskin et.al (1997), marrëdhëniet me publikun në ditët e sotme janë

produkt i njohjes së faktit se opinioni publik është shumë i fuqishëm dhe se ai krijon një

marrëdhënie të fortë dhe konkurruese ndërmjet institucioneve për mbështetje publike. Është

pikërisht fuqia e opinionit publik që ngre lart rolin e marrëdhënieve me publikun. Këtë

5 Burimi: http://www.cipr.co.uk/content/about-us/about-pr

33

vlerësim ndajnë edhe Tilson & Alozie (2004) kur theksojnë se çdo përparim në fuqizimin e

opinionit publik ka rritur përgjegjshmërinë e profesionit të marrëdhënieve me publikun në

publik. Për më tepër ata argumentojnë se zhvillimi i marrëdhënieve me publikun lidhet me

zhvillimet historike në tre drejtime kryesore: (i) komunikimi, (ii) demokracia dhe (iii)

ndërvarësia sociale botërore. Marrëdhëniet me publikun në ditët e sotme, falë zhvillimeve

teknologjike, kanë krijuar mjete dhe taktika online, përfshi këtu edhe median sociale e cila ka

disa avantazhe të tilla si shpejtësia e dërgimit të mesazhit, aksesueshmëria, kosto e ulët,

njohja në kohë reale, mbështetja e një kauze, etj...

Duke përdorur aktivitetet e marrëdhënieve me publikun, bankat qendrore kanë aftësinë të

vënë në lëvizje tregjet financiare, të rrisin parashikueshmërinë e vendimeve të politikës

monetare dhe për rrjedhim të ndihmojnë vetveten në arritjen e objektivave makroekonomikë.

Një politikë monetare e suksesshme nuk lidhet thjesht me kontrollin e normës bazë të

interesit se sa me formësimin e pritjeve të tregut rreth zhvillimeve të ardhshme të variablave

ekonomiko – financiar, argumenton Woodford (2003). Në ditët e sotme, një nga objektivat

kryesorë të një banke qendrore të përgjegjshme është pasja e një komunikimi të besueshëm

me qëllim orientimin e pritshmërive në një mjedis ekonomik që ndryshon shumë shpejt.

Dekada e kaluar ka nxjerrë në pah banka qendrore që flasin gjerësisht rreth politikave të tyre

dhe mënyrës se si ato arrijnë objektivat e tyre. Sipas Pianalto (2005), kuadri i komunikimit të

bankave qendrore është përqendruar rreth pyetjeve të tilla si “çfarë duhet folur?”, “si duhet

folur?” dhe “kur duhet folur?”. Autorë të shumtë që kanë shkruar për komunikimin e bankave

qendrore janë përqendruar kryesisht tek shpërndarja e informacionit, koha, përmbajtja dhe

kanalet e komunikimit me qëllim manaxhimin e pritjeve dhe bërjen të mundur të kuptimit të

veprimeve të bankës qendrore për publikun e gjerë. Ata gjithashtu theksojnë rëndësinë e

komunikimit tek audienca e duhur, në kohën e duhur, në vendin e duhur si dhe dërgimin e

mesazheve sa më të qarta nëpërmjet formave të komunikimit. Siç thekson dhe Woodford

(2005) është shumë e rëndësishme që publiku të kuptojë veprimet e bankës qendrore me

qëllim që politikat e saj të jenë efektive.

Duke pasur parasysh sa më lart, në një studim të faqeve të internetit dhe raporteve vjetore të

disa bankave qendrore si Banka Qendrore Evropiane, Banka e Anglisë, Banka Kombëtare e

Suedisë, Banka Kombëtare e Çekisë dhe Banka Kombëtare e Serbisë, e gjejmë shumë të

zhvilluar funksionin e marrëdhënieve me publikun. Për ilustrim po ndalemi vetëm tek Banka

Qendrore Evropiane (BQE) pasi përgjithësisht të gjitha bankat qendrore si më lart kryejnë

34

thuajse të njëjtat aktivitete të marrëdhënieve me publikun. Sipas vlerësimit të BQE-së,

komunikimi është zemra e politikës monetare madje një mjet shumë i rëndësishëm për

funksionimin e saj. Nëse publiku dhe tregjet financiare kuptojnë se si BQE-ja mund të

përgjigjet ndaj një situate të caktuar, ata mund të formojnë pritje të arsyeshme rreth të

ardhmes së politikës monetare. Ky fakt, bën që ndryshimet në politikën monetare të

pasqyrohen shpejt në variablat financiare e për rrjedhim transmetimi i saj tek vendimet e

investimit dhe konsumit të jetë gjithashtu i shpejtë. Kështu, gjatë vitit 20146, në varësi të

nevojave të identifikuara, komunikimi i BQE-së u orientua nga nevoja e komunikimit të

politikës monetare në një kohë të mbushur plot me sfida (i referohemi këtu krizës financiare)

dhe ndërtimit të Mekanizmit të Vetëm të Mbikëqyrjes (fjala është për mbikëqyrjen bankare).

Në këtë kuadër, elementët kryesorë të marrëdhënieve me publikun që u shfrytëzuan gjerësisht

ishin: konferencat e përmuajshme dhe njoftimet për shtyp për shpjegimin e vendimit të

politikës monetare, daljet publike dhe fjalimet në aktivitete të ndryshme të drejtuesve të saj,

organizimi i forumeve, konferencave dhe seminareve me tema të ndryshme, video, rrjetet

sociale, broshura informative, fushata sensibilizuese, edukim publiku, azhurnimi në kohë

reale i faqes së internetit, etj....

2.3 – Komunikimi i bankave qendrore

• Hyrje

Para viteve ´90, bankat qendrore nuk kishin komunikim me publikun. Ato punonin mbi

supozimin se efektiviteti i politikës monetare është më i madh kur bankat qendrore

sistematikisht surprizojnë tregjet financiare. Ky besim i vjetër bazohej mbi nocionin se banka

qendrore e mat suksesin e veprimeve të saj nga masa me të cilën aktiviteti ekonomik mund të

ngrihet dhe mbahet mbi potencialin e tij. Daljet mediatike ishin shumë të rralla dhe

komunikimi i bankave qendrore zinte gjithnjë faqet e fundit të gazetave dhe revistave të

kohës. Kështu, Montagu Norman, një nga Guvernatorët më jetëgjatë të Bankës së Anglisë

(1920 – 1944)7 do të shprehej kështu lidhur me komunikimin e bankës qendrore: “kurrë mos

kërko falje, kurrë mos shpjego”8.

6 Burimi: http://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/annrep/ar2014en.pdf 7 Burimi: http://www.bankofengland.co.uk/archive/Pages/digitalcontent/archivedocs/mnorman.aspx 8 Burimi: http://www.bankofengland.co.uk/publications/Documents/speeches/2014/speech751.pdf

35

Përshkrimi që Karl Brunner i bën bankës qendrore në vitin 1981, i cituar nga mjaft studiues të

njohur në punimet e tyre, është ndër më të gjeturit. Sipas tij, bankingu qendror tradicionalisht

është rrethuar nga një tis mistik. Ishin pikërisht sekreti dhe misticiteti parimet bazë të

funksionimit të bankës qendrore. Brunner ndër të tjera e përshkruan bankingun qendror si një

art të fshehtë dhe misterioz në të cilën aksesi dhe ekzekutimi është i kufizuar vetëm tek elita

drejtuese e saj. Për më tepër, natyra e fshehtë dhe misterioze e këtij arti ka dalë në pah nga

vetë bankat qendrore të cilat nuk kanë mundur të artikulojnë me fjalë të qarta dhe të

kuptueshme mendimet e tyre. Jo më kot ish Kryetari për rreth 20 vjet i Rezervës Federale

(banka qendrore) të SHBA-së Alan Greenspan i përgjigjej kështu një senatori amerikan, kur

ai i kish thënë se e kuptova komentin tuaj, “...Në qoftë se e keni kuptuar se çfarë kam thënë,

atëhere duhet të kem folur gabim...”. Në fakt, përshkrimi i Brunner-it i shkon më së miri për

shtat edhe mjedisit ku bankat qendrore ushtrojnë veprimtarinë e tyre. Me një vështrim të

shpejtë të arkitekturës së disa prej bankave qendrore si asaj të Suedisë9, Anglisë dhe Italisë (të

vizituara personalisht prej meje), apo dhe godinës historike të Bankës së Shqipërisë, etj...

vihen re godina madhështore, solide, të rënda dhe të veshura me objekte arti që të krijojnë

dhe përcjellin idenë se me të vërtetë puna e bankës qendrore është një art i veçantë.

Në këtë linjë paraqitet edhe Bernanke në vitin 2004 teksa në një takim të organizuar nga

Shoqata Ekonomike Amerikane në San Diego të Kalifornisë thekson se bankierët qendrorë

besonin se një tis mistik i bashkëngjitej aktiviteteve të tyre që e bënin politikën monetare të

ishte një art i fshehtë dhe misterioz i cili i duhej lënë vetëm elitës drejtuese të bankave.

Përfshirja e publikut në diskutimet mbi veprimet e bankës qendrore do të uzurponte të drejtat

dhe privilegjet e bankierëve dhe do të sillte një degradim të efektivitetit të politikës monetare.

Që nga përcaktimet e Brunner-it deri më sot komunikimi dhe sjellja e bankës qendrore ndaj

publikut ka ndryshuar dhe është transformuar rrënjësisht.

Nga sekreti që ishte parimi bazë i punës së tyre tashmë kudo flitet dhe është e prekshme

transparenca dhe hapja e tyre ndaj tregjeve dhe publikut. Sot, bankat qendrore punojnë shumë

fort për ta bërë punën e tyre sa më të kuptueshme për publikun, kjo falë edhe filozofisë së re

të zbatimit të politikës monetare. Komunikimi tashmë është bërë pjesë integrale dhe shumë e

rëndësishme e politikës monetare moderne, që jo më kot BQE-ja dhe shumë banka të tjera

qendrore e cilësojnë si zemra e saj. Natyrshëm, lind pyetja e mëposhtme: 9 Banka Kombëtare e Suedisë është banka qendrore më e vjetër në botë, themeluar në vitin 1668. Pas saj vjen Banka e Anglisë e themeluar në vitin 1694

36

Pse bankat qendrore kanë nevojë të flasin?

Një numër i konsiderueshëm autorësh dhe personalitetesh të bankingut qendror (Amato,

Blinder, Bernanke, Issing, Morris, Shin, Ehrmann, Fratzscher, Mishkin, Goodhart, Woodford,

Trichet, Greenspan, etj...) rendisin disa arsye kryesore që kanë motivuar bankat qendrore të

lëvizin nga tradita e pasjes çdo gjë sekret drejt hapjes së madhe ndaj publikut që lidhen me:

• Efektivitetin e politikës monetare

Një politikë monetare transparente e rrit së tepërmi kuptueshmërinë dhe parashikueshmërinë

e saj si dhe shmang surprizat për ekonominë dhe tregjet financiare. Duke pasur një politikë

monetare transparente rritet përgjegjshmëria dhe përmirësohet efektiviteti i politikës

monetare pasi agjentët ekonomikë mund ti optimizojnë sjelljet e tyre nëse e kuptojnë mirë atë

se çfarë banka qendrore do të bëjë. Tendenca drejt rritjes së transparencës dhe komunikimit

më të mirë është orientuar edhe nga vetë politikëbërësit monetarë të cilët kanë pranuar se

veprimet apo vendimet e tyre mund të bëhen më efektive në qoftë se tregu i kupton ata mirë.

Në këtë kontekst, autorë si Blinder, Woodford, Bernanke, Issing, Guinigundo,

etj...argumentojnë se më shumë komunikim nga ana e bankës qendrore rrit efektivitetin e

politikës monetare. Ndër të tjera, kjo do të thotë se kuptimi nga publiku i asaj se çfarë po bën

aktualisht banka qendrore dhe i asaj se çfarë pritet të bëhet në të ardhmen është tepër kritik

për efektivitetin e politikës monetare. Gjithashtu, Jenkins (2001) i mëshon idesë se një

komunikim i mirë e vendos bankën qendrore dhe tregjet financiare në njëjtën gjatësi vale, çka

nënkupton se tregjet mund të bëjnë edhe parashikime sesa thjeshtë vetëm të reagojnë ndaj

vendimit të normës së interesit10. Nga sa u tha më lart, konkluzioni është se nëse banka

qendrore komunikon qartë objektivat e politikës monetare si dhe mjetet për arritjen e tyre,

atëherë jo vetëm mekanizimi i transmetimit të saj në treg do të jetë shumë efektiv por do të

jetë edhe në përputhje me synimet dhe objektivat e bankës qendrore.

10 Norma e interesit ose siç përdoret zyrtarisht nga bankat qendrore norma bazë e interesit është norma me të cilën banka qendrore i jep hua bankave tregtare në maturitet shumë të shkurtër. Kjo normë bazë ka një rëndësi të veçantë pasi është ajo që tenton të ndikojë të gjitha normat e tjera të interesit në ekonomi. Nëpërmjet normës bazë, bankat qendrore përpiqen të ndikojnë nivelin e përgjithshëm të aktivitetit të ekonomisë me qëllim mbajtjen e kërkesës dhe ofertës për mallra dhe shërbime në ekuilibër. (http://www.bankofengland.co.uk/monetarypolicy/Pages/how.aspx; http://www.investopedia.com/terms/b/bankrate.asp)

37

• Rritjen e nevojës për llogaridhënie

Përgjithësisht, bankat qendrore gëzojnë një pavarësi të lartë nga autoritetet politike (qeveria)

në përmbushjen e objektivave dhe detyrave të tyre, por si “shërbëtorë publik” siç i quan

Bernanke, që me vendimet dhe veprimet e tyre ndikojnë dhe prekin jetën e përditshme të

qytetarëve e kanë për detyrim shpjegimin e objektivave, parimeve, instrumenteve që përdorin

si dhe arsyet që çojnë në marrjen e vendimeve të caktuara. Mishkin (2004) shkon më tej kur

shprehet se sipas parimeve bazë të demokracisë bankat qendrore duhet të jenë të

përgjegjshme për veprimet e tyre, çka nënkupton se publiku duhet ti kuptojë praktikat e saj.

Literatura mbi komunikimin e bankës qendrore tregon se një bankë qendrore e pavarur

nënkupton një bankë qendrore transparente dhe të përgjegjshme. Elementi i transparencës dhe

përgjegjshmërisë së një banke qendrore e bën tregun dhe publikun ti besojë komunikimit dhe

veprimeve që ndërmerr banka qendrore.

Sipas Cani-t (2004) banka në vetvete është një institucion besimi dhe në këtë kontekst duke

ju referuar Kotler dhe Keller (2012, fq.203) sipas të cilëve besueshmëria e një korporate (për

analogji mund ta quajmë bankë qendrore) është shkalla në të cilën konsumatorët (për analogji

mund të shprehemi tregu dhe publiku) besojnë se një organizatë (për analogji bankë

qendrore) mund të ofrojë produkte dhe shërbime (për analogji mund të themi stabilitet

çmimesh – inflacion të ulët dhe të qëndrueshëm – stabilitet financiar) që kënaqin nevojat dhe

dëshirat e tyre.

Kjo pasqyron reputacionin / prestigjin e ofruesit (për analogji bankës qendrore) në treg dhe

është baza e themelit për një marrëdhënie të fortë e të qëndrueshme midis të dyja palëve.

Për sa më lart, një paraqitje skematike e elementëve të cituar, mund të jetë si më poshtë:

Pavarësi

Transparencë

Besueshmëri Reputacion

Prestigj

Përgjegjshmëri

38

• Adoptimin e rregjimit të inflacionit të shënjestruar

Në dy dekadat e fundit, një numër i konsiderueshëm vendesh (duke filluar që nga Zelanda e

Re në vitin 1990) kanë adoptuar shënjestrimin e inflacionit si rregjim të politikës monetare.

Shënjestrim inflacioni, nga vetë emri nënkupton shpalljen / bërjen publike të objektivit të

normës së inflacionit për një ose më shumë periudha kohore me supozimin se objektivi

kryesor i politikës monetare është mbajtja e një inflacioni në nivele të ulta dhe të

qëndrueshme.

Një veçori themelore e rregjimit të inflacionit të shënjestruar është komunikimi me publikun i

planeve dhe objektivave të politikbërësve monetarë që me fjalë të tjera nënkupton rritjen e

llogaridhënies dhe transparencës së bankës qendrore për arritjen e këtyre objektivave. Në

vitin 2003, në një kumtesë në Uashington, Bernanke thekson se një ndër elementët kryesorë

të zbatimit në praktikë të rregjimit të inflacionit të shënjestruar është dhe strategjia e

komunikimit pra procedurat e rregullta të komunikimit me autoritetet politike, tregjet

financiare dhe publikun e gjerë. Pra, rritja e popullaritetit të rregjimit të inflacionit të

shënjestruar ka ofruar një ndihmesë dhe nxitje drejt hapjes së bankave qendrore. Pikërisht

është kuadri i inflacionit të shënjestruar që përpiqet të krijojë një lidhje të qartë (eksplicite)

ndërmjet vendimeve të politikës monetare dhe vlerësimeve të bankës qendrore për të

ardhmen e inflacionit, dhe për rrjedhim theksi vendoset fort tek dhënia e informacionit në

kohë (komunikimi) rreth pikëpamjes së bankës qendrore mbi parashikimin e inflacionit.

• Manaxhimin e pritjeve të tregut

Në shumë vende, rritja dhe zgjerimi i tregjeve financiare ka rritur së tepërmi rëndësinë e

manaxhimit të pritjeve të tregut kjo pasi çmimet e tregut orientohen nga pritshmëritë e

aktorëve që marrin pjesë në treg. Duke qenë një pjesë e rëndësishme e politikës monetare,

formësimi dhe manaxhimi i pritjeve të tregut arrihen vetëm nëpërmjet një komunikimi efektiv

midis bankës qendrore dhe tregut. Në këtë kuadër, Ehrmann dhe Fratzscher (2005) treguan

me studimin e tyre se bankat qendrore kanë kontroll direkt vetëm tek norma bazë e interesit,

përgjithësisht tek norma një ditore, ndërkohë që suksesi për arritjen e objektivit të tyre kërkon

që ato të jenë të afta të influencojnë çmimet e aseteve dhe normat e interesit për të gjitha

39

maturitetet. Në një fjalim të mbajtur në 20 nëntor 2007 në Bruksel në kuadër të “Financial

market speech series” të Bankës Qendrore Evropiane, ish anëtari i Bordit Ekzekutiv Lorenzo

Bini Smaghi e sheh komunikimin e bankës qendrore si një vlerë të shtuar në arritjen e

objektivave. Për më tepër, sipas tij komunikimi i bankës qendrore mund të jetë aq i

rëndësishëm dhe efektiv sa edhe instrumenti tradicional i politikës monetare që është norma

bazë e interesit për shkak se pritjet inflacioniste janë faktor përcaktues i sjelljes së agjentëve

ekonomikë në punësim, prodhim dhe tregjet kapitale. Duke ndikuar pritjet e agjentëve

ekonomikë, nëpërmjet një komunikimi të përshtatshëm, banka qendrore mund të përforcojë

madje mund të zëvëndësojë ndërhyrjet nëpërmjet normës bazë të interesit. Komunikimi do të

cilësohet si efektiv në qoftë se arrin të ndikojë pritjet e agjentëve ekonomik në kahun e

dëshiruar. Pra në këtë kontekst, dalin edhe më shumë në pah, veç rëndësisë së veçantë të

komunikimit, edhe veprimet e besueshme të politikës monetare që marrin një rëndësi të

veçantë për bankat qendrore në arritjen e objektivave të tyre. Perifrazimi që ish Presidenti i

Bankës Qendrore Evropiane J.C. Trichet i bën në vitin 2005 komunikimit të bankës qendrore

në ditët e sotme tregon pikërisht sa i rëndësishëm është komunikimi kur shprehet se: “Koha

kur bankat qendrore ishin institucione të vetmuara dhe të mbyllura që administronin normat

e interesit me qëllim surprizimin e tregjeve ka kohë që ka perënduar. Në ditët e sotme një nga

qëllimet kryesore të një banke qendrore të përgjegjshme është komunikimi me qëllim

orientimin e pritjeve në një mjedis që ndryshon shpejt”.

• Risitë në fushën e teknologjisë së informacionit dhe komunikimit

Të gjithë jemi dëshmitarë të risive të shumta në fushën e teknologjisë së informacionit dhe

komunikimit që e gjithë bota po përjeton sidomos në dy dekadat e fundit. Pikërisht falë këtyre

risive, ka ndodhur që shpejtësia dhe forma e komunikimit nga bankat qendrore gati gati të

revolucionarizohet. Kështu, nga format tradicionale të komunikimit nëpërmjet gazetave apo

televizioneve, transmetuesit e rinj të njoftimeve të bankave qendrore si faqja zyrtare e

internetit apo dhe rrjetet sociale kanë zënë vend të rëndësishëm në praktikat e sotme të

komunikimit të bankave qendrore. Thuajse të gjitha bankat qendrore zotërojnë dhe

administrojnë faqe interneti ku publikojnë gjithçka rreth aktivitetit të tyre. Përveç hedhjes së

informacionit në faqen e internetit me qëllim njoftimin në kohë reale dhe për të qënë sa më

pranë tregut dhe publikut të interesuar, bankat qendrore shfrytëzojnë mundësitë që ofrojnë

40

rrjetet sociale. Opsionet 11 si RSS12 , twitter, facebook, youtube, google +, flickr, web-tv,

etj...përdoren nga shumë banka qendrore në shpërndarjen e informacioneve për veprimtarinë

e tyre.

• Objektivat: Çfarë duhet të komunikojnë bankat qendrore

Pikë së pari, çdo bankë qendrore duhet të shpallë dhe të bëjë të njohur publikisht objektivin e

saj kryesor dhe në vijim të tij të bëjë të ditur strategjinë për arritjen e objektivit, vendimet e

marra me qëllim arritjen e objektivit bashkë me arsyet përkatëse, parashikimin ekonomik dhe

orientime për vendimet e ardhshme të politikës monetare.

Le ta nisim nga objektivi. Përgjithësisht mandati i bankave qendrore, i sanksionuar edhe në

ligjin që rregullon veprimtarinë e tyre është përqendruar tek ruajtja e stabilitetit të çmimeve

që nënkupton inflacion të qëndrueshëm ndërsa në terma sasiorë norma e inflacionit të synuar,

në varësi të vendit, vendoset vetëm nga banka qendrore ose nga banka qendrore në

bashkëpunim me qeverinë.

Le të shohim më poshtë objektivin e disa bankave qendrore13: Banka Qendrore Evropiane ka

si objektiv të politikës monetare ruajtjen e stabilitetit të çmimeve me një normë inflacioni nën

por afër nivelit 2% në periudhë afatmesme; Banka e Anglisë ka si objektiv të politikës

monetare stabilitetin e çmimeve – inflacion të ulët – të përcaktuar nga qeveria në nivelin

vjetor 2% (objektivi i inflacionit shpallet nga qeveria çdo vit, nga Ministri i Financave në

deklaratën vjetore të buxhetit); Banka Kombëtare e Suedisë ka si objektiv të politikës

monetare ruajtjen e stabilitetit të çmimeve – inflacion të ulët dhe të qëndrueshëm rreth nivelit

2% në vit; Banka Kombëtare e Çekisë ka si objektiv të politikës monetare ruajtjen e

stabilitetit të çmimeve – inflacion vjetor në nivelin 2% (me tolerancë +/-1%); Banka

11 Shenjat dalluese të opsioneve të përmendura gjenden lehtësisht në faqen kryesore (në ballinë) të internetit të shumë bankave qendrore si Banka Qendrore Evropiane, Anglisë, Suedisë, Çekisë, Rezerva Federale, etj... 12 Sipas http://www.whatisrss.com: Rich Site Summary – është një format për pasqyrimin e rregullt të ndryshimeve në faqen e internetit 13 Për të konkretizuar rastin janë marrë si shembull Banka Qendrore Evropiane (objektivi kombëtar i Shqipërisë është anëtarësimi në Bashkimin Evropian dhe rrjedhimisht në Sistemin Evropian të Bankave Qendrore dhe më tej me adoptimin e Euros edhe në BQE; Banka Kombëtare e Suedisë dhe Banka e Anglisë (si dy nga bankat qendrore më të vjetra në botë me eksperiencë qindra vjeçare); Banka Kombëtare e Çekisë dhe Banka Kombëtare e Serbisë (njëra nga vendet e Evropës Qendrore e anëtarësuar në BE në 1 maj 2004 dhe tjetra nga vendet e rajonit tonë të Evropës Juglindore me të cilat kemi shumë ngjashmëri)

41

Kombëtare e Serbisë ka si objektiv të politikës monetare arritjen dhe ruajtjen e stabilitetit të

çmimeve – për periudhën 2015-2016, inflacion vjetor në nivelin 4% me një tolerancë +/-

1.5% (e vendosur në marrëveshje midis bankës qendrore dhe qeverisë). Pavarësisht objektivit

themelor të stabilitetit të çmimeve, të gjitha bankat qendrore të përmendura më lart,

mbështesin rritjen ekonomike, stabilitetin financiar të vendit, punësimin, etj... Të gjitha sa më

lart, janë publike dhe lehtësisht të aksesueshme në faqet e internetit të bankave qendrore të

cituara si shembuj.

Pas përcaktimit të objektivit në terma sasiorë, bankat qendrore duhet të përcaktojnë

strategjinë për arritjen e objektivit të shpallur. Objektivi dhe strategjia e politikës monetare

zakonisht qëndrojnë konstante me qëllim që sinjalet që ato përcjellin të mos jenë të luhatshme

me kalimin e kohës. Përgjithësisht strategjia e politikës monetare përmbledh elementë të tillë

si: objektivin e detajuar, kuadrin teorik që udhëheq hartimin e politikës monetare,

instrumentet që përdoren për zbatimin e politikës monetare, kanalet kryesore të komunikimit

të politikës monetare, etj...

Për ilustrim, në vijim jepen përmbledhtazi pikat kryesore të strategjisë së politikës monetare

të Bankës Qendrore Evropiane (BQE)14. Pak a shumë, thuajse të gjitha bankat qendrore

anëtare të BE-së apo dhe ato që aspirojnë të bëhen anëtare të Sistemit Evropian të Bankave

Qendrore ndjekin të njëjtat parime si BQE-ja. Strategjia e BQE-së përcakton: (i) objektivin e

politikës monetare, (ii) parimet bazë të strategjisë, (iii) analizat ekonomike, (iv) analizat

monetare dhe (v) komunikimin e politikës monetare.

(i) Objektivi15 i politikës monetare të BQE-së i përmendur dhe më lart, është ruajtja e

stabilitetit të çmimeve me një normë inflacioni nën por afër nivelit 2% në

periudhë afatmesme;

(ii) Parimet16 bazë të strategjisë së politikës monetare të BQE-së janë:

• Ruajtja e funksionimit të mekanizmit të transmetimit. Sipas këtij parimi,

funksionimi i tregut të parasë është elementi kryesor i transmetimit të politikës

14 Burimi: http://www.ecb.europa.eu/mopo/strategy/html/index.en.html 15 Burimi: http://www.ecb.europa.eu/mopo/strategy/pricestab/html/index.en.html 16 Burimi: http://www.ecb.europa.eu/mopo/strategy/princ/html/index.en.html

42

së normës së interesit. Tregjet e parasë jo-funksionale mund të dobësojnë

aftësinë e politikës monetare për të ndikuar parashikimin për stabilitet

çmimesh vetëm nëpërmjet rregullimeve të normës së interesit;

• Largpamësia. Sipas këtij parimi, për shkak të vonesave në procesin e

transmetimit, ndryshimet sot në politikën monetare e ndikojnë nivelin e

çmimeve pas disa tremujorëve, çka do të thotë se bankat qendrore duhet të

përcaktojnë sot qëndrimin e politikës monetare me qëllim ruajtjen e stabilitetit

të çmimeve në të ardhmen. Pra, në këtë kuptim politika monetare duhet të jetë

largpamëse;

• Përqendrimi në periudhë afatmesme. Sipas këtij parimi, politika monetare

duhet të ketë një orientim afat-mesëm me qëllim shmangien e luhatshmërive të

panevojshme në ekonominë reale;

• Ankorimi i pritjeve të inflacionit. Sipas këtij parimi, politika monetare është

më e efektshme në qoftë se ajo ankoron me vendosmëri pritjet inflacioniste.

Në këtë kuadër, është shumë e rëndësishme që banka qendrore të specifikojë

qartë objektivin e saj, ti qëndrojë në mënyrë konstante dhe sistematike një

metode për drejtimin/përçimin e politikës monetare si dhe ti komunikojë

vendimet dhe veprimet e saj në mënyrë të qartë dhe të hapur;

• Të jetë e bazuar gjerësisht. Sipas këtij parimi, BQE-ja si çdo bankë tjetër

qendrore përballet me pasiguri të konsiderueshme në lidhje me besueshmërinë

e treguesve ekonomikë, strukturën e ekonomisë së eurozonës, mekanizmin e

transmetimit të politikës monetare, etj... Në këtë kuptim, një politikë monetare

e suksesshme duhet të jetë e bazuar gjerësisht, pra të marrë në konsideratë të

gjithë informacionin e nevojshëm si dhe të përdorë teknika dhe modele të

ndryshme në mënyrë që të kuptojë të gjithë faktorët që ndikojnë zhvillimet

ekonomike.

(iii) Analizat ekonomike17

17 Burimi: http://www.ecb.europa.eu/mopo/strategy/ecana/html/index.en.html

43

Analizat ekonomike vlerësojnë faktorët që ndikojnë ecurinë e çmimeve në

periudhë afatshkurtër dhe afatmesme. Vëmendja kryesore përqendrohet tek

aktiviteti real dhe kushtet financiare të ekonomisë. Në të njëjtën kohë, analizat

ekonomike marrin në konsideratë faktin se ecuria e çmimeve në këto periudha

ndikohet shumë nga ndërveprimi i ofertës dhe kërkesës për mallra, shërbime dhe

faktorët e tregjeve. Për këtë qëllim, BQE-ja kryen rishikime të rregullta të

zhvillimeve në prodhimin e përgjithshëm, kërkesës dhe kushteve të tregut të

punës, treguesve të çmimit dhe kostos, politikës fiskale dhe bilancit të pagesave të

eurozonës.

Çmimet e aseteve dhe yield-et. Këto variabla analizohen për të marrë informacion

rreth pritjeve të tregjeve financiare, përfshi këtu edhe pritjet në zhvillimet e

çmimeve. Për ilustrim sjellim rastin e shit – blerjeve të bondeve ku aktorët e tregut

financiar shfaqin pritjet e tyre rreth zhvillimeve në rritjen e PBB-së reale dhe

inflacionit.

Projeksionet makroekonomike. Projeksionet makroekonomike ndihmojnë për të

strukturuar dhe sintetizuar një numër të madh të dhënash ekonomike. Ato

sigurojnë gjithashtu qëndrueshmëri ndaj burimeve të ndryshme të të dhënave

ekonomike. Është e rëndësishme të theksohet fakti se projeksionet

makroekonomike janë një element i rëndësishëm në vlerësimin e perspektivës

ekonomike si dhe luhatjes së inflacionit rreth prirjes së tij në periudhë afatshkurtër

dhe afatmesme.

(iv) Analizat monetare18

Në analizat monetare elementët kryesorë që merren në studim janë perspektiva

afatgjatë e ekonomisë, zhvillimet monetare dhe të kreditit si dhe agregatët

monetarë.

Analiza monetare përqendrohet në një horizont më afatgjatë se analiza ekonomike

dhe shfrytëzon lidhjen afatgjatë midis parasë dhe çmimeve. Kryesisht analiza

18 Burimi: http://www.ecb.europa.eu/mopo/strategy/monan/html/index.en.html

44

monetare, shërben si mjet verifikimi i indikacioneve për politikën monetare që

rrjedhin nga analizat ekonomike.

Zhvillimet monetare dhe të kreditit. Analiza monetare përqendrohet në analizimin

e hollësishëm të zhvillimeve monetare dhe të kreditit me qëllim vlerësimin e

ndikimit të tyre në rritjen e ardhshme ekonomike dhe inflacion.

Agregatët monetare. Bazuar në konsiderata konceptuale, studime empirike dhe në

përputhje me praktikat ndërkombëtare, BQE-ja analizon tre agregate monetare,

M1, M2 dhe M3. Këto agregate ndryshojnë nga shkalla e likuiditetit (të vlerësuara

mbi bazën e kriterit të transferueshmërisë, këmbyeshmërisë, sigurisë së çmimeve

dhe tregtueshmërisë) të aseteve që përfshijnë.

(v) Komunikimi i politikës monetare19

Me qëllim bërjen sa më të kuptueshme nga publiku të politikës monetare, BQE-ja

i kushton një vëmendje të veçantë komunikimit efektiv dhe ndërveprimit me

publikun. Një shkallë e lartë transparence ndihmon që politika monetare të jetë sa

më e besueshme dhe efektive. Për të shpjeguar sa më qartë dhe hapur sesi e

interpreton mandatin dhe si përmbush qëllimet e saj, BQE-ja ka adoptuar një

varietet kanalesh komunikimi të tilla si:

• Konferenca mujore për shtyp e Presidentit të BQE-së – Pas mbledhjes së parë

të çdo muaji të Këshillit Qeverisës20, Presidenti i BQE-së jep publikisht një

deklaratë ku shpjegon vendimin e politikës monetare dhe më tej vijon me

pyetje – përgjigjet e përfaqësuesve të medias. Transkripti i konferencës

publikohet në faqen e internetit disa orë më pas. Konferenca mund të ndiqet

drejtpërsëdrejti (live) edhe në faqen e internetit të BQE-së;

• Buletini mujor – Ofron për publikun e gjerë dhe tregjet financiare analiza

ekonomike të detajuara dhe të plota;

19 Burimi: http://www.ecb.europa.eu/mopo/strategy/comm/html/index.en.html 20 Këshilli Qeverisës i BQE-së përbëhet nga 6 anëtarët e Bordit Ekzekutiv dhe 19 Guvernatorët e Bankave Qendrore të vendeve të Eurozonës

45

• Parlamenti Evropian – Një herë në vit Presidenti i BQE-së në seancë plenare

paraqet në Parlamentin Evropian Raportin Vjetor të BQE-së;

• Fjalimet – Një mjet shumë i rëndësishëm për shpjegimin e qëndrimeve të

BQE-së janë fjalimet e anëtarëve të Këshillit Qeverisës, Bordit Ekzekutiv,

drejtuesve të BQE-së, etj...;

• Vizitorët – BQE-ja vizitohet nga një numër i madh njerëzish nga publiku i

gjerë apo dhe ekspertësh nga institucione të ndryshme. Një shërbim i posaçëm

funksionon për këtë qëllim;

• Dialogu me botën akademike – BQE-ja organizon në mënyrë të

vazhdueshme konferenca dhe seminare si dhe publikon rezultatet e kërkimeve

në një buletin enkas për këtë qëllim;

• Statistikat – BQE-ja ka një bazë të pasur statistikash që furnizohet nga bankat

qendrore.

Një element tjetër shumë i rëndësishëm i komunikimit të bankave qendrore është bërja

publike e vendimeve të marra për politikën monetare me qëllim arritjen e objektivit, bashkë

me arsyet që çojnë në marrjen e një vendimi të caktuar. Shumica e bankave qendrore sot e

informojnë publikun për vendimin e politikës monetare në ditën që merret vendimi, falë

zhvillimeve në teknologjinë e informacionit dhe komunikimit. Shpallja e menjëhershme e

vendimit të politikës monetare përveçse krijon lajm, në të njëjtën kohë ul edhe nivelin e

“zhurmës”, duke hequr çfarëdo lloj hamendësimi nga publiku dhe tregjet.

Shpallja e vendimit të politikës monetare shoqërohet në po të njëjtën ditë me një konferencë

për shtyp të titullarëve të bankës qendrore bashkë me një sesion pyetje/përgjigje nga

gazetarët. Rasti i Bankës Qendrore Evropiane është një i tillë që e ilustron më së miri.

Kështu, në ditën e vendimit të politikës monetare, në orën 13:35 fillimisht në faqen e

internetit publikohet vetëm vendimi ndërsa në orën 14:30 Presidenti i shoqëruar nga

46

Zv.Presidenti del në konferencë për shtyp dhe jep shpjegimet përkatëse (konferenca mund të

ndiqet drejtpërsëdrejti edhe në faqen e internetit)21.

Formati i zakonshëm i deklaratave që bëjnë titullarët e bankave qendrore në shpjegimin e

arsyeve për një vendim të caktuar ndjek këtë rend22: së pari, lexohet vendimi i marrë për

politikën monetare, së dyti, bëhet një vlerësim me detaje duke filluar me analizën ekonomike,

së treti, bëhet analiza monetare, së katërti, bëhet një konkluzion që konfirmon vendimin e

marrë dhe thekson vendosmërinë për arritjen e objektivit të shpallur dhe së pesti jepen

rekomandime për politikat fiskale dhe reformat që duhet të ndiqen në funksion të arritjes së

objektivit dhe rritjes ekonomike. Sot, shumë banka qendrore bëjnë edhe publikimin e

minutave të mbledhjeve ku merren vendimet e politikës monetare. Kështu, Banka e Anglisë23

që prej tetorit 1998, publikon dy javë pas vendimit të politikës monetare minutat e takimit

bashkë me votën e secilit anëtar të Komitetit të Politikës Monetare. Së fundmi24, edhe Banka

Qendrore Evropiane, ka nisur që nga janari 2015 publikimin e minutave të mbledhjeve të

Këshillit Qeverisës që vendos për politikën monetare.

Së fundmi, ajo çfarë bankat qendrore duhet të komunikojnë lidhet me parashikimin ekonomik

dhe orientime për vendimet e ardhshme të politikës monetare. Përgjithësisht nëpërmjet

parashikimit ekonomik, bankat qendrore japin vlerësimet e tyre për të ardhmen e inflacionit

dhe aktivitetit ekonomik si dhe prirjet/tendencat e veta në lidhje me vendimet e ardhshme të

politikës monetare. Zakonisht, bankat qendrore që kanë si rregjim të politikës monetare

inflacionin e shënjestruar bëjnë vlerësimet e tyre për të ardhmen e inflacionit në dokumentin

që njihet si raporti i inflacionit. Kështu, Banka e Anglisë25, që prej vitit 1993 publikon në

baza tremujore Raportin e Inflacionit. Raporti në fjalë ofron analiza ekonomike të detajuara

dhe projeksione (parashikime) të inflacionit mbi të cilat Komiteti i Politikës Monetare

bazohet për vendimet e normës së interesit. Raporti fillimisht nis me një përmbledhje të

zhvillimeve ekonomike dhe përmban: analizën e parasë dhe çmimit të aseteve, analizën e

kërkesës, analizën e ofertës dhe prodhimit, analizën e kostove dhe çmimeve si dhe një

vlerësim afatmesëm të perspektivës (të ardhmes) së inflacionit dhe rreziqeve.

21 Burimi: http://www.ecb.europa.eu/press/govcdec/html/index.en.html 22 Burimi: http://www.ecb.europa.eu/press/pressconf/2015/html/is150415.en.html 23 Burimi: http://www.bankofengland.co.uk/publications/minutes/pages/mpc/default.aspx 24 Burimi: http://www.ecb.europa.eu/press/pr/date/2014/html/pr141218.en.html 25 Burimi: http://www.bankofengland.co.uk//publications/Pages/inflationreport/default.aspx

47

Për të përballuar rrjedhojat e krizës së fundit financiare botërore shumë banka qendrore

adoptuan një mjet të ri të quajtur orientim për të ardhmen e politikës monetare ose siç njihet

ndryshe “forward guidance”. Sipas Yellen (2012) orientimi për të ardhmen e politikës

monetare është një revolucion, një hap shumë i madh përpara në evoluimin e komunikimit të

bankës qendrore ndërsa Bernanke në 2013 do të shprehej se kriza financiare dhe normat e

interesit afër nivelit 0% janë një sfidë e re për komunikimin e bankave qendrore në orientimin

e pritjeve të tregut. Në kontekstin e politikës monetare, sipas Cœuré (2013) orientimi për të

ardhmen e politikës monetare mund të përshkruhet si një deklaratë eksplicite nga bankat

qendrore rreth ardhmërisë së normave të interesit. Megjithatë, duhet pranuar se orientimi i

kursit të ardhshëm të politikës monetare është një praktikë e zakonshme për disa banka

qendrore që në periudhën para krizës si për shembull Banka Qendrore e Zelandës së Re e cila

që prej vitit 1997 ka përfshirë në praktikat e saj të komunikimit projeksione numerike rreth të

ardhmes së normës së interesit apo dhe Banka Qendrore e Norvegjisë, Suedisë, etj... (Issing

2014, Cœuré 2013, Blinder et al. 2008).

Sipas Issing (2014), elementi kryesor i orientimit për të ardhmen e politikës monetare është

njoftimi që banka qendrore bën duke deklaruar se pret një qëndrim shumë akomodues të

politikës monetare për një kohë të konsiderueshme derisa rimëkëmbja ekonomike të forcohet.

Për ta ilustruar, po sjellim si shembull qëndrimin e Bankës Qendrore Evropiane dhe Bankës

së Anglisë. Kështu, në mbledhjen e datës 4 korrik 201326, Këshilli Qeverisës i BQE-së bëri të

ditur publikisht se pret që norma bazë e interesit të mbetet në nivelin aktual ose në nivele më

të ulta për një periudhë të gjatë kohe ndërsa do të vazhdojë të monitorojë zhvillimet

ekonomike dhe monetare dhe do të vlerësojë çdo ndikim në parashikimin për stabilitetin e

çmimeve. Në krahun tjetër, edhe Komiteti i Politikës Monetare të Bankës së Anglisë në datën

7 gusht 201327 bëri të ditur publikisht se synon ta mbajë nivelin aktual mjaft stimulues të

politikës monetare derisa amullia ekonomike të ulet ndjeshëm me kushtin që ky veprim nuk

do të sjellë rreziqe ndaj stabilitetit të çmimeve apo stabilitetit financiar. Në veçanti, Komiteti

synon të mos e rrisë normën bazë të interesit nga niveli aktual prej 0.5%.

Përtej këtyre orientimeve që publikojnë bankat qendrore për të ardhmen e politikës monetare,

e cila ka si element shumë pozitiv garancinë që u japin tregjeve dhe publikut për të ardhmen,

autorë të ndryshëm si Mishkin apo Goodhart shprehen kundër këtij publikimi për shkak se 26 Burimi: https://www.ecb.europa.eu/press/pressconf/2013/html/is130704.en.html 27 Burimi: http://www.bankofengland.co.uk/monetarypolicy/Pages/forwardguidance.aspx

48

mund të komplikohet si procesi i vendimmarrjes nga vendimmarrësit ashtu edhe komunikimi

me publikun i cili mund të mos e kuptojë natyrën kushtëzuese të projeksioneve.

Në praktikë, problemi kryesor është se komunikime të tilla mund të ngatërrohen me

angazhimet e bankës qendrore dhe për më tepër siç shprehet Issing (2005) nëse zhvillimet e

projektuara nuk materializohen, mospërputhja midis politikës aktuale dhe asaj të mëparshme

me politikën e projektuar mund ta dëmtojë shumë besueshmërinë e bankës qendrore në

publik.

• Modalitetet e komunikimit: Si duhet të komunikojnë bankat qendrore?

Sipas Friedman dhe Laxton (2009) “Thuaj çfarë bën dhe bëj çfarë thua” (Saying what you do

and doing what you say) – është parimi bazë i komunikimit të një banke qendrore të

besueshme dhe transparente. Megjithatë, duhet pasur parasysh se në treg nuk ekzistojnë

receta të gatshme se si duhet të komunikojë një bankë qendrore. Në kuadër të një numri të

madh instrumentesh komunikimi që ekzistojnë në ditët e sotme, një bankë qendrore zgjedh

dhe përdor ato instrumente që i përshtaten më së miri nevojave të saj. Në këtë kuptim sic

shprehet dhe Fuga (2014), komunikimi nuk mund të realizohet jashtë matricës kulturore të

shoqërisë ndërsa shoqëria nuk është një substancë e ngurtë por tërësia e komunikimeve që

ndodhin brenda saj.

Autorë të ndryshëm (Blinder et al. 2001, 2008, Ehrmann dhe Fratzscher 2005, etj...) e

përqendrojnë në tre drejtime kryesore modalitetin e komunikimit të bankës qendrore të tilla

si:

(i) ofrimi i një informacioni të detajuar mbi vendimet e marra gjatë mbledhjes së

Komitetit të Politikës Monetare;

(ii) ofrimi i informacionit për zhvillimet ekonomike të kaluara dhe të ardhshme si dhe

një vlerësim për ndikimet e tyre në zhvillimet e ardhshme të politikës monetare;

(iii) raportimet dhe komentet në organin legjislativ (parlamenti).

49

Autorë të shumtë por sidomos Blinder et al. 2008 pranojnë se veprimet e një banke qendrore

dhe komunikimi i saj vlerësohen nëpërmjet:

1. ndikimit në tregjet financiare;

2. parashikimit për vendimet e ardhshme të normës së interesit;

3. rolit në procesin e transmetimit të politikës monetare.

Bankat qendrore synojnë të ndikojnë pritjet e agjentëve ekonomik çka sipas tyre do të sjelli

ndryshime edhe në rezultatin ekonomik. Sipas Hayo dhe Neuenkirch (2014) një paraqitje e

procesit të transmetimit të veprimeve dhe komunikimit të një banke qendrore jepet grafikisht

në figurën si më poshtë.

Sipas kësaj paraqitje grafike mënyra se si veprimi dhe komunikimi i një banke qendrore

perceptohen nga tregjet financiare janë një element thelbësor në këtë proces. Element tjetër

mjaft i rëndësishëm i këtij procesi është dhe transmetuesi i veprimeve dhe komunikimit të

bankës qendrore, dmth mbulimi mediatik që i bëhet asaj. Siç e kemi përmendur dhe më lart

tek skema e komunikimit të politikës monetare të një banke qendrore, media me interesat e

saj ndërhyn fuqishëm në transmetimin e mesazheve të ciltdo institucion.

Veprimet dhe komunikimi i bankës

qendrore

Rezultati Ekonomik

Perceptimi nga

tregjet financiare

Mbulimi mediatik

50

Aktualiteti: Si i komunikojnë vendimet e politikës monetare disa prej bankave qendrore

(Banka Qendrore Evropiane, Banka e Anglisë, Banka Kombëtare e Suedisë, Banka

Kombëtare e Çekisë, Banka Kombëtare e Serbisë)

Banka Qendrore Evropiane (BQE)

E krijuar më 1 qershor 1998, ajo është një ndër bankat më të reja qendrore. Objektivi kryesor

i saj është ruajtja e stabilitetit të çmimeve me një normë inflacioni nën por afër nivelit 2% në

periudhë afatmesme. Organi vendimmarrës për politikën monetare është Këshilli Qeverisës28

i cili përbëhet nga 6 anëtarët e Bordit Ekzekutiv dhe 19 Guvernatorët e bankave qendrore të

vendeve që kanë adoptuar euron. Një nga detyrat kryesore të Këshillit, i cili zakonisht

mblidhet 2 herë në muaj, është hartimi i politikës monetare për vendet e eurozonës që

përfshin edhe vendimet për objektivat monetarë dhe normën bazë të interesit. Këshilli, çdo 6

javë, vlerëson zhvillimet ekonomike dhe monetare dhe merr vendimin përkatës për politikën

monetare. Kalendari i plotë i mbledhjeve të Këshillit sipas tematikës gjendet i publikuar në

faqen e internetit të BQE-së29.

Në ditën e mbledhjes kur merret vendimi, në orën 13:35 shpallet në faqen e internetit vetëm

vendimi për normën e interesit ndërsa në orën 14:30, Presidenti i shoqëruar nga Zv.Presidenti

del në konferencë për shtyp, e cila përmban dhe një sesion pyetje/përgjigje me gazetarët e

pranishëm, duke dhënë shpjegimet përkatëse (konferenca mund të ndiqet drejtpërsëdrejti

edhe në faqen e internetit). Ky format ndiqet gjithmonë, pavarësisht vendimit që merret per

normën e interesit (rritet, ulet apo mbahet e pandryshuar).

Deklarata e Presidentit të BQE-së ndjek rrjedhën si vijon: së pari, lexohet vendimi i marrë për

politikën monetare, së dyti, bëhet një vlerësim me detaje duke filluar me analizën ekonomike,

së treti, bëhet analiza monetare, së katërti, bëhet një konkluzion që konfirmon vendimin e

marrë dhe thekson vendosmërinë për arritjen e objektivit të shpallur dhe së pesti jepen

rekomandime për politikat fiskale dhe reformat që duhet të ndiqen në funksion të arritjes së

objektivit dhe rritjes ekonomike. Pak orë pas konferencës publikohet transkripti i plotë në

faqen e internetit.

28 Burimi: http://www.ecb.europa.eu/ecb/orga/decisions/govc/html/index.en.html 29 Burimi: http://www.ecb.europa.eu/events/calendar/mgcgc/html/index.en.html

51

Një nga risitë e fundit të BQE-së është se duke filluar nga janari 201530 ka nisur publikimin e

minutave të mbledhjeve të Këshillit Qeverisës për politikën monetare, 4 javë pas zhvillimit të

mbledhjes. Minutat e publikuara janë të organizuara në dy pjesë, pjesa e parë përmban

informacion për zhvillimet financiare, ekonomike dhe monetare si dhe opsione të mundshme

për politikën që duhet ndjekur ndërsa në pjesën e dytë përshkruhen diskutimet e Këshillit dhe

vendimi i politikës monetare. Minutat nuk përmbajnë informacion për diskutimet dhe

qëndrimin e votës individuale të anëtarëve. Një tjetër risi për vitin 2015 është dhe publikimi i

Buletinit Ekonomik 2 javë pas çdo mbledhjeje të Këshillit me informacione të detajuara.

BQE-ja është shumë e pranishme edhe në median sociale të tilla si twitter, google +, youtube,

flickr, linkedin.

Banka e Anglisë (BA)

E themeluar në vitin 169431, Banka e Anglisë njihet ndryshe edhe si “Zonja e Vjetër” e rrugës

Threadneedle dhe është banka e dytë qendrore më e vjetër në botë. Objektivi32 kryesor i

politikës monetare është stabiliteti i çmimeve – inflacion i ulët – dhe në përputhje me këtë

objektiv mbështet objektivat ekonomikë të qeverisë përfshi rritjen ekonomike dhe punësimin.

E shprehur në terma sasiorë objektivi i inflacionit është 2% dhe është i përcaktuar nga

qeveria. Organi vendimmarrës33 për politikën monetare është Komiteti i Politikës Monetare i

cili përbëhet nga 9 anëtarë. Vendimi i Komitetit bazohet mbi parimin 1 anëtar, 1 votë dhe nuk

bazohet në konsensusin e opinioneve por pasqyron qëndrimin e secilit anëtar.

Komiteti mblidhet çdo muaj për të vendosur mbi normën bazë të interesit në mbledhje dy

ditore, ku gjatë ditës së parë anëtarët informohen për zhvillimet më të fundit ekonomike të

vendit ndërsa ditën e dytë secili prej anëtarëve shfaq qëndrimin e tij me votë. Kalendari i

plotë i mbledhjeve gjendet i publikuar në faqen e internetit. Vendimi i normës së interesit

shpallet në orën 12.00 të ditës së dytë të mbledhjes (që është dita e enjte) dhe nuk përmban

informacion tjetër veç vendimit34. Dy javë pas vendimit publikohen minutat e mbledhjes të

cilat përmbajnë një informacion të plotë mbi diskutimet e zhvilluara, debatet, qëndrimet e

secilit anëtar si dhe votën e tyre.

30 Burimi: http://www.ecb.europa.eu/press/govcdec/otherdec/2014/html/gc141219.en.html 31 Burimi: http://www.bankofengland.co.uk/about/Pages/default.aspx 32 Burimi: http://www.bankofengland.co.uk/monetarypolicy/Pages/framework/framework.aspx 33 Burimi: http://www.bankofengland.co.uk/monetarypolicy/Pages/overview.aspx 34 Burimi: http://www.bankofengland.co.uk/monetarypolicy/Pages/decisions.aspx

52

Minutat e publikuara janë të organizuara në dy pjesë, pjesa e parë përmban informacion për

zhvillimet në tregjet financiare; ekonominë ndërkombëtare; paranë, kreditin, kërkesën dhe

prodhimin; si dhe ofertën, kostot dhe çmimet ndërsa pjesa e dytë përmban informacion për

vendimin. Ndryshe nga BQE-ja, Guvernatori i Bankës së Anglisë nuk del në konferencë për

shtyp për të shpjeguar vendimin e marrë. Përveç minutave të mbledhjes, Banka e Anglisë

publikon me frekuencë tremujore Raportin e Inflacionit në të cilin paraqitet një analizë e

plotë e ekonomisë si dhe faktorët që ndikojnë vendimet e politikës monetare. Publikimi i

Raportit të Inflacionit, shoqërohet me një konferencë për shtyp të Guvernatorit e cila përmban

edhe një sesion pyetje / përgjigje me gazetarët (konferenca mund të ndiqet drejtpërsëdrejti

edhe në faqen e internetit). Njëlloj si BQE-ja, edhe Banka e Anglisë është shumë e pranishme

në median sociale të tilla si twitter, linkedin, youtube, facebook, periscope, flickr.

Banka Kombëtare e Suedisë (BKS)

E themeluar në vitin 166835, Banka Kombëtare e Suedisë (BKS) është banka më e vjetër

qendrore në botë. Objektivi i politikës monetare është ruajtja e stabilitetit të çmimeve, e

shprehur në terma sasiorë do të thotë mbajtja e inflacionit rreth nivelit 2% në vit. Përtej

objektivit kryesor, BKS-ja mbështet objektivat e politikës së përgjithshme ekonomike me

qëllim sigurimin e një rritjeje të qëndrueshme ekonomike dhe niveli të lartë punësimi.

Organi vendimmarrës për politikën monetare është Bordi Ekzekutiv i përbërë nga 6 anëtarë.

Bordi Ekzekutiv zhvillon 6 mbledhje të përcaktuara në vit që i dedikohen vetëm politikës

monetare, kalendari i të cilës gjendet i publikuar në faqen e internetit36.

Në dallim nga BQE-ja dhe Banka e Anglisë, Banka Kombëtare e Suedisë e publikon

njoftimin për vendimin e marrë një ditë pas zhvillimit të mbledhjes37, rreth orës 09.30 në

mëngjes. Njoftimi përmban shpjegimet dhe arsyet përkatëse për vendimin e marrë si dhe

parashikimet e BKS-së në lidhje me zhvillimet e ardhshme në aktivitetin ekonomik të vendit

dhe inflacion. Pas publikimit të vendimit, në orën 11.00, Guvernatori del në konferencë për

shtyp, e cila përmban dhe një sesion pyetje/përgjigje me gazetarët e pranishëm, duke dhënë

shpjegimet përkatëse (konferenca mund të ndiqet drejtpërsëdrejti edhe në faqen e internetit). 35 Burimi: http://www.riksbank.se/en/The-Riksbank/History/Money-and-power-the-history-of-Sveriges-Riksbank 36 Burimi: http://www.riksbank.se/en/Monetary-policy 37 Burimi: http://www.riksbank.se/en/Monetary-policy/Forecasts-and-interest-rate-decisions

53

Rreth 2 javë pas mbledhjes, BKS-ja publikon të plota minutat e mbledhjes duke dhënë me

detaje arsyetimin për vendimin e marrë, duke i përmendur me emër anëtarët si dhe qëndrimin

e mbajtur prej tyre me votë. Edhe në minutat e publikuara nga BKS-ja, vihet re një organizim

me dy pjesë, pjesa e parë përmban informacion për zhvillimet ekonomiko – financiare ndërsa

pjesa e dytë shpreh vendimin. Dokumenti kryesor i politikës monetare quhet Raporti i

Politikës Monetare38 dhe publikohet 6 herë në vit (aq sa janë dhe mbledhjet e Bordit që i

kushtohen posaçërisht politikës monetare), në ditën pas zhvillimit të mbledhjes ku merret

vendimi për normën e interesit.

Raporti përshkruan diskutimet e zhvilluara nga Bordi gjatë vendimmarrjes për politikën

monetare dhe është i organizuar në 4 kapituj, kapitulli i parë paraqet konsideratat e politikës

monetare (aktiviteti ekonomik, politika aktuale, rreziqet, etj..), kapitulli i dytë paraqet

zhvillimet financiare, kapitulli i tretë paraqet me detaje situatën ekonomike (inflacioni, PBB-

ja, tregu i punës, etj..) ndërsa kapitulli i katërt paraqet parashikimin ekonomik dhe

parashikimin e inflacionit. Qëllimi kryesor i Raportit të Politikës Monetare është sigurimi jo

vetëm i një baze arsyetimi për vendimet që merr Bordi për politikën monetare por edhe për ti

bërë të ditur publikut dhe tregjeve financiare qëndrimet dhe vlerësimet e BKS-së për

ekonominë. Media sociale të tilla si twitter, facebook, linkedin janë një armë e fortë e BKS-së

në komunikimin me publikun.

Banka Kombëtare e Çekisë (BKÇ)

E themeluar në vitin 199339, Banka Kombëtare e Çekisë (BKÇ) është një bankë qendrore me

moshë relativisht të re. Objektivi40 i politikës monetare është stabiliteti i çmimeve, e shprehur

në terma sasiorë që prej janarit 2010 inflacion vjetor në nivelin 2% (me një tolerancë prej +/-

1%). Si çdo bankë qendrore, përtej objektivit kryesor, mbështet politikat ekonomike të

qeverisë me qëllim sigurimin e rritjes së qëndrueshme ekonomike.

Organi vendimmarrës për politikën monetare është Bordi i Bankës i përbërë nga 7 anëtarë.

Që prej vitit 2008, BKÇ-ja i kushton 8 mbledhje41 të posaçme në vit politikës monetare,

38 Burimi: http://www.riksbank.se/en/Press-and-published/Published-from-the-Riksbank/Monetary-policy/Monetary-Policy-Report 39 Burimi: https://www.cnb.cz/en/about_cnb 40 Burimi: https://www.cnb.cz/en/monetary_policy/inflation_targeting.html 41 Burimi: https://www.cnb.cz/en/monetary_policy/bank_board_minutes

54

kalendari i të cilës gjendet i publikuar në faqen e internetit. Vendimi për politikën monetare

publikohet gjithmonë në orën 13.00, në përfundim të mbledhjes dhe përmban vetëm

vendimin e marrë ndërsa në orën 14.15 Guvernatori del në konferencë për shtyp dhe jep

deklaratën e Bordit për vendimin bashkë me arsyet që kanë diktuar në marrjen e vendimit dhe

rreziqet që lidhen me parashikimin aktual të Bordit. Deklarata e Bordit publikohet menjëherë

në faqen e internetit të Bankës ndërsa regjistrimet video dhe audio të konferencës publikohen

në faqen e internetit rreth 1 orë pas përfundimit të konferencës.

Minutat e mbledhjes së Bordit publikohen zakonisht 8 ditë pas zhvillimit të mbledhjes dhe

pasqyrojnë diskutimet e anëtarëve të Bordit bashkë me qëndrimin e secilit anëtar të shprehur

me votë. Si edhe në rastin e bankave të tjera, minutat janë të organizuara në dy pjesë, pjesa e

parë përmban informacion për zhvillimet ekonomiko – financiare ndërsa pjesa e dytë paraqet

vendimin. Dokumenti kryesor i komunikimit të politikës monetare është Raporti i Inflacionit

i cili publikohet me frekuencë tremujore që prej vitit 1998. Raporti është i organizuar në 3

pjesë, pjesa e parë paraqet një përmbledhje të zhvillimeve kryesore, pjesa e dytë paraqet

parashikimet42 për inflacionin për një periudhë të ardhshme prej 12-18 muajsh ndërsa pjesa e

tretë përshkruan dhe vlerëson zhvillimet ekonomike dhe monetare të tremujorit paraardhës.

Edhe Banka Kombëtare e Çekisë është mjaft aktive në median sociale të tilla si twitter,

youtube, facebook.

Banka Kombëtare e Serbisë (BKSe)

E themeluar në vitin 188443, Banka Kombëtare e Serbisë ndonëse me një jetëgjatësi mbi 130

vjeçare ka pësuar ndryshime të shumta të cilat kanë pasqyruar ndryshimet politiko –

ekonomike të vendit, gjë që vihet re lehtësisht edhe në emërtimet që banka ka pasur ndër vite.

Objektivi i politikës monetare të Bankës Kombëtare të Serbisë është arritja dhe ruajtja e

stabilitetit të çmimeve, e shprehur në terma sasiorë, për periudhën 2015 – 201644, inflacion

vjetor në nivelin 4% (me një tolerancë +/- 1.5%). Përjashto Bankën e Anglisë, në dallim nga

bankat e tjera qendrore, objektivi i inflacionit vendoset në marrëveshje me qeverinë.

42 Burimi: https://www.cnb.cz/en/monetary_policy/forecast 43 Burimi: http://www.nbs.rs/internet/english/10/10_8/index.html 44 Burimi: http://www.nbs.rs/export/sites/default/internet/english/30/memorandum_ciljevi_do_2016_eng.pdf

55

Organi vendimmarrës për politikën monetare është Bordi Ekzekutiv i përbërë nga 5 anëtarë.

Bordi i kushton politikës monetare 12 mbledhje në vit që është e enjtja e parë e çdo muaji pas

datës 5. Vendimi45 i politikës monetare publikohet në orën 12.00 në ditën e mbledhjes që

merret vendimi bashkë me një njoftim të shkurtër për shtyp ku shpjegohen përmbledhtazi (në

3-4 paragrafë) arsyet kryesore të marrjes së vendimit. Në dallim nga bankat e tjera qendrore,

Banka Kombëtare e Serbisë zhvillon konferencë për shtyp të Guvernatorit vetëm nëse

ndryshon norma e interesit. Konferenca duhet të zhvillohet deri brenda 7 ditëve nga data e

mbledhjes kur është marrë vendimi. Sikurse dhe bankat e tjera qendrore të rajonit tonë, Banka

Kombëtare e Serbisë nuk i publikon minutat e mbledhjes.

Në komunikimin e politikës monetare me tregjet dhe publikun, sikurse dhe bankat e tjera

qendrore, Raporti i Inflacionit është dokumenti kryesor i prodhuar nga banka. Me një

frekuencë tremujore, raporti përmban informacion mbi zhvillimet aktuale dhe të pritshme të

inflacionit, analizë të zhvillimeve makroekonomike si dhe arsyet për vendimin e Bordit për

normën e interesit. Raporti gjithashtu përmban edhe projeksionet e inflacionit për 8

tremujorët e ardhshëm. Banka Kombëtare e Serbisë nuk është e pranishme në rrjetet sociale.

Pra nga sa më lart vërejmë se vendimi i politikës monetare për normën e interesit i

komunikohet tregut dhe publikut nëpërmjet këtyre kanaleve kryesore:

- njoftimi për shtyp;

- konferencë për shtyp;

- publikimi i transkriptit (zbardhjes) së konferencës;

- transmetimi i konferencave për shtyp nëpërmjet hapësirës “Web Tv” në faqen

përkatëse të internetit;

- përgjigjeve të pyetjeve të gazetarëve gjatë konferencës për shtyp nga Guvernatori i Bankës;

- publikimi i minutave të mbledhjeve të bordit drejtues etj...

Në tabelat në vijim paraqitet një përmbledhje e përshkrimeve të mësipërme.

45 Burimi:http://www.nbs.rs/export/sites/default/internet/english/20/mon/visak/IO_NBS_conclusion_20100907.pdf

56

Tabelë: Vendimmarrja e politikës monetare

Banka Qendrore Vendimmarrja

Banka Qendrore Evropiane (BQE)

Këshilli Qeverisës i BQE-së mblidhet 2 herë në muaj: në takimin e

parë Këshilli vlerëson zhvillimet e fundit monetare dhe ekonomike

dhe merr vendimin mujor të politikës monetare, që do të thotë

vendosjen e normës bazë të interesit për zonën e euros.

Në mbledhjen e tij të dytë, Këshilli merr kryesisht vendime në lidhje

me detyrat e tjera të BQE-së.

Banka e Anglisë (BA)

Norma e interesit vendoset nga Komiteti i Politikës Monetare (MPC)

të BA-së. MPC-ja mblidhet çdo muaj për të vendosur rreth normës së

interesit46. Takimi mujor zgjat dy ditë: ditën e parë prezantohen të

dhënat më të fundit ekonomike; ndërsa ditën e dytë zhvillohet një

përmbledhje e çështjeve dhe diskutimeve të bëra një ditë më parë dhe

anëtarët shprehin secili mendimin e tyre lidhur me politikat që duhen

ndërmarrë.

Banka Kombëtare e Suedisë (BKS)

Bordi Ekzekutiv i BKS-së mban gjashtë takime të planifikuara në vit

ku diskutohet dhe merren vendime lidhur me politikën monetare në

vend si dhe për ndryshimin e normës së interesit.

Banka Kombëtare e Çekisë (BKÇ)

Bordi i BKÇ-së mblidhet 8 herë në vit për të diskutuar mbi çështjet e

politikës monetare, por kjo nuk përjashton mundësinë e mbledhjeve

të jashtëzakonshme.

Banka Kombëtare e Serbisë (BKSe)

Vendimet mbi politikën monetare merren nga Bordi Ekzekutiv i

BKS-së çdo muaj. Mbledhjet për vendosjen e normës së interesit

zhvillohen të enjten e parë të muajit pas datës 5.

46 Ditën e premten përpara se të zhvillohet mbledhja e MPC-së, mbi përcaktimin e normës së interesit, zhvillohet një takim gjysmë ditor me stafin e Bankës për mbledhjen e të gjithë informacionit ekonomik.

57

Tabelë: Komunikimi i politikës monetare

Banka Qendrore Njoftim për shtyp Konference për shtyp Të tjera

Banka Qendrore

Evropiane (BQE)

Prezanton vetëm

vendimin e marrë në

lidhje me normën e

interesit në orën 13.35 në

faqen e internetit.

Në orën 14.30, Presidenti

dhe Zëvendëspresidenti

zhvillojnë një konferencë

për shtyp. Pas deklaratës

përkatëse ata u përgjigjen

pyetjeve të gazetarëve të

pranishëm.

Publikimi i transkriptit të

pyetje-përgjigjeve të

konferencës.

Banka e Anglisë

(BA)

Vendimi lidhur me

normën e interesit

shpallet në orën 12 të

mesditës në ditën e dytë

të takimit të MPC.

Konferenca për shtyp

organizohet vetëm me

rastin e prezantimit të

Raportit tremujor të

Inflacionit. Pas fjalës së

Guvernatorit vijohet me

pyetjet e gazetarëve.

Minutat e takimit të MPC

publikohen dy javë më

pas vendimit mbi normën

e interesit.

Banka Kombëtare e

Suedisë (BKS)

Njoftimi për shtyp lidhur

me vendimet e marra nga

Bordi Ekzekutiv

publikohet një ditë pas

zhvillimit të takimit

(rreth orës 09.30).

Pas njoftimit vijohet me

konferencën për shtyp në

orën 11.00. Në mbyllje të

konferencës procedohet

me një hapësirë dedikuar

pyetjeve të gazetarëve.

Në orën 9.45, përpara se

të zhvillohet konferenca

për shtyp, organizohet

një takim me stafin e

bankës, ku prezantohen

dhe shpjegohen vendimet

e marra mbi Politikën

Monetare.

58

Banka Kombëtare e

Çekisë (BKÇ)

Vendimi i Bordit të

Bankës, lidhur me

normën e interesit,

publikohet në faqen e

internetit në përfundim

të takimit, në orën 13.00.

Konferenca për shtyp e

Guvernatorit mbahet në

orën 14.15 Fjalimi hyrës i

Guvernatorit gjatë

konferencës publikohet

menjëherë pas saj, rreth

orës 15.00.

Minutat e takimit të

bordit të bankës dhe

GRIP 47 (Graph of Risks

to the Inflation

Projection) publikohen 8

ditë më vonë.

Banka Kombëtare e

Serbisë (BKSe)

Njoftimi për shtyp në

lidhje me normën e

interesit publikohet në

faqen e internetit në orën

12.00.

Nëse niveli i normës së

interesit është ndryshuar,

Guvernatori do të mbajë

një konferencë për shtyp48

brenda shtatë ditëve nga

dita e mbledhjes.

Kalendari i takimeve të

Bordit Ekzekutiv dhe

kalendari i komunikimit

me mediat, janë të

publikuar në faqen e

internetit.

Tabelë: Komunikimi nëpërmjet teknologjive të reja në disa banka qendrore

47 GRIP është një nga pikat fillestare për formulimin e mendimeve për anëtarët e Bordit të Bankës mbi bilancin përfundimtar të riskut për parashikimin aktual dhe për vendimet mbi Politikën e tyre Monetare. Transkriptimet e hollësishme të të gjitha mbledhjeve të politikës monetare të Bordit të Bankës dhe inputet lidhur me vendimet (Raporti Situata e Zhvillimeve Ekonomike dhe Monetare dhe Rekomandimet e Politikës Monetare) botohen gjashtë vjet më vonë. 48 Pesë ditë para takimit të Bordit Ekzekutiv dhe përpara se të mbahet konferenca për shtyp e Guvernatorit, anëtarëve të Bordit nuk u lejohet të japin deklarata publike mbi çështje makroekonomike apo monetare. Nëse anëtarët e Bordit Ekzekutiv japin deklarata publike mbi çështjet makroekonomike dhe monetare gjatë periudhës të specifikuar më lart, ata duhet të theksojnë gjithashtu, se këto deklarata nuk janë të lidhura me vendimin rreth vendimit mbi normën bazë të interesit.

Banka Qendrore Forma të tjera publikimi (Web Tv, transkript)

Banka Qendrore

Evropiane (BQE)

Një transkriptim i pyetjeve dhe përgjigjeve gjatë konferencës, publikohet

në faqen e internetit pak orë më vonë. Konferenca për shtyp bashkë me

pyetje-përgjigjet publikohet në kanalin e BQE-së në YouTube.

Banka e Anglisë

Konferenca publikohet në hapësirën Web Tv të faqes së internetit të

Bankës. Gjithashtu publikohet dhe transkripti i plotë konferencës, fjala e

Guvernatorit si dhe regjistrimi audio i konferencës. Konferenca për shtyp

59

Media sociale

Vitet e fundit përdorimi i medias sociale e ka ndryshuar rrënjësisht mënyrën se si njerëzit

komunikojnë dhe ndajnë informacion, por jo vetëm pasi edhe organizatat janë bërë pjesë e

kësaj rryme. Termi media sociale i referohet instrumentave online të komunikimit të cilat

përdoren për të krijuar, ndarë dhe shkëmbyer informacion dhe ide. Mediat sociale janë një

krijim, një ide moderne për të nxitur zhvillimin e marketingut. Ato janë mjete komunikimi

për konsumatorët / organizatat për ndarjen e mesazheve, imazheve, audiove dhe videove me

informacione (Kotler et al 2012). Mediat sociale po bëhen gjithnjë e më shumë një formë e

avancuar e marrëdhënieve e cila lehtëson lidhjen e miliona njerëzve, institucioneve dhe

bizneseve në mënyrë të shpejtë, të lehtë dhe ekonomike. Ato janë teknologji të

ndërmjetësimeve kompjuterike që lejojnë krijimin dhe ndarjen e informacionit, ideve,

interesave të karrierës dhe format e tjera të shprehjes nëpërmjet komuniteteve virtuale dhe

rrjetet. Mediat sociale janë aplikacione interaktive të Web 2.0 bazuar në Internet.

(BA) publikohet në kanalin e bankës në YouTube.

Banka

Kombëtare e

Suedisë (BKS)

Faqja e internetit të bankës përmban edhe një hapësirë (chat), ku

Guvernatori i përgjigjet disa pyetjeve të përzgjedhura më parë prej tij.

Gjithashtu kjo faqe vë në dispozicion edhe një hapësirë video (Web Tv),

ku mund të shihen konferencat për shtyp (vetëm në gjuhën suedeze).

Konferenca për shtyp bashkë me pyetje-përgjigjet publikohet në kanalin

e bankës në YouTube.

Banka

Kombëtare e

Çekisë (BKÇ)

Që nga muaji maj i vitit 2007 regjistrimet audio në fillim dhe më pas nga

dhjetori i 2009 dhe ato video publikohen në website të bankës rreth një

orë pas konferencës për shtyp. Konferenca për shtyp publikohet në

kanalin e bankës në YouTube.

Banka

Kombëtare e

Serbisë (BKSe)

Nuk gjendet informacion në faqen e internetit të BKSe.

60

Në fakt shumica e njerëzve e lidhin median sociale me facebook-un dhe twitter-in, megjithatë

sipas Fischer dhe Reuber (2011) nuk ka ndonjë përcaktim përfundimtar për të klasifikuar

median sociale, psh ata e klasifikojnë median sociale sipas tipit të aplikimit në (i) Rrjete

sociale (facebook, youtube, flickr, etj...); (ii) Rrjete profesionale (linkedin, forume, blogje)

dhe (iii) Mikroblogje (twitter) ndërsa sipas Kotler et al (2012) ka tre platforma për median

sociale të tilla si: (i) komunitetet online dhe forumet; (ii) blogjet dhe (iii) rrjetet sociale. Sot

bota e komunikimit është duke lëvizur në drejtimin dixhital dhe siç shprehet Weber (2009)

ata që e kuptojnë këtë transformim do të komunikojnë në mënyrë më efektive se sa ata që nuk

e kuptojnë. Është shumë e rëndësishme që ky fakt të kuptohet dhe të përdoret nga njësitë që

mbulojnë komunikimin me publikun me qëllim zhvillimin e një komunikimi efektiv. Sot

media sociale është bërë një armë shumë e fuqishme në transmetimin e mesazheve në duart e

personave që mbulojnë marrëdhëniet me publikun. Në një studim të bërë nga ING, 81% e

personave që punojnë në njësitë e marrëdhënieve me publikun u shprehën se nuk mund ta

vazhdojnë dot punën pa praninë e medias sociale (Torossian 2015).

Pavarësisht sa më lart, media sociale nuk duhet të bëhet kurrsesi burimi i vetëm i

komunikimit marketing. Pothuajse të gjitha bizneset / organizatat e kanë një kanë llogari në

platformat e sotme sociale, por jo të gjitha arrijnë të marrin maksimumin prej tyre. Nëse

shfrytëzohen në mënyrën e duhur, platformat sociale mund të kthehen në një mjet të

shkëlqyer marketingu, duke u përkthyer më pas në shitje dhe më tepër një imazh tërheqës për

klientët.

Jashtë këtyre zhvillimeve nuk mund të mbeteshin kurrsesi bankat qendrore të cilat kanë

zgjedhur dhe përdorin në mënyrë mjaft aktive median sociale. Kështu facebook-u, twitter-i,

youtube, flickr, linkedin, etj...përdoren gjerësisht nga bankat qendrore për të qënë sa më

pranë publikut. Nëpërmjet twitter bankat qendrore ofrojnë lajme dhe informacione lidhur me

aktivitetin e tyre (njoftime / deklarata për shtyp, publikime analizazh, raportesh, vrojtimesh,

statistikash, etj...). Banka Qendrore Evropiane numëron 374,000 ndjekës në këtë rrjet ndërsa

Banka e Anglisë numëron 206,000 ndjekës; nëpërmjet youtube pasqyrohet viedo nga

aktivitetet e ndryshme si konferenca për shtyp, konferenca ndërkombëtare, filma edukativ,

etj.... Banka Qendrore Evropiane numëron 11,818 ndjekës dhe rreth 14 milion shikime ndërsa

Banka e Anglisë numëron 7,236 ndjekës dhe rreth 1,5 milion shikime; ndërsa facebook-u i

ndihmon lidhur me aktivitetet edukuese, Banka e Anglisë numëron 7,703 ndjekës në këtë

rrjet.

61

Kapitulli 3. Banka e Shqipërisë dhe komunikimi i saj

3.1 – Pak historik për bankën qendrore në Shqipëri

3.2 – Banka e Shqipërisë sot: objektivi, vizioni, detyrat dhe organizimi

3.3 – Strategjia e politikës monetare të Bankës së Shqipërisë

3.4 – Komunikimi i politikës monetare të Bankës së Shqipërisë

3.5 – Strategjia e rritjes së komunikimit të Bankës së Shqipërisë

3.1 – Pak historik për bankën qendrore në Shqipëri

Historiku i bankës qendrore në Shqipëri mund të përmblidhet në 4 faza kryesore si vijon:

(i) faza e përpjekjes për krijimin e një banke qendrore (1913);

(ii) themelimi i Bankës Kombëtare të Shqipërisë (1925);

(iii) periudha nën diktaturë – Banka e Shtetit Shqiptar (1944 – 1990);

(iv) bankë qendrore moderne – Banka e Shqipërisë (1992 – e në vijim).

Le ti shohim shkurtimisht secilën fazë nëpër të cilën ka kaluar Banka e Shqipërisë.

Ndonëse me një moshë relativisht të re, rreth 90 vjeçare, mendimet dhe idetë për krijimin e

një Banke Kombëtare Shqiptare datojnë që në periudhën e Rilindjes Kombëtare pikërisht me

patriotin Sami Frashëri. Në manifestin e tij politik dhe ideologjik “Shqipëria ç’ka qenë,

ç’është e ç’do të bëhetë? botuar në vitin 1899, kohë në cilën Shqipëria gjendej nën pushtimin

osman, ai thekson nevojën për ngritjen e një Banke Kombëtare ndërsa propozon edhe frangun

shqiptar si njësi monetare.

Do të duhej të kalonte edhe një dekadë deri në shpalljen e pavarësisë në 28 nëntor 1912 me

qëllim që të nisnin përpjekje serioze dhe zyrtare për ngritjen e bankës kombëtare nga qeveria

shqiptare e drejtuar nga Ismail Qemali. Pikërisht në 4 tetor 1913, qeveria e Ismail Qemalit

nënshkroi me përfaqësuesit e Wienner Bank Verein dhe Banca Commerciale Italiana,

62

koncesionin e parë për krijimin e Bankës Kombëtare. Këtë ngjarje Kryeministri Ismail

Qemali do ta cilësonte si fitoren e dytë pas lirisë. Shpërthimi i Luftës së Parë Botërore dhe

kthimi i Shqipërisë në një shesh beteje midis dy blloqeve, fuqive të Antantës dhe Bllokut

Qendror, bënë që Banka Kombëtare të pushojë veprimtarinë e saj.

Fundi i Luftës së Parë Botërore dhe njohja ndërkombëtarisht e Pavarësisë së Shqipërisë bënë

që të nisin sërisht përpjekjet për krijimin e Bankës Kombëtare. Kështu, më 2 shtator 1925 u

themelua Banka Kombëtare e Shqipërisë me qendër administrative Durrësin ndërsa Këshilli

Administrativ e kishte qendrën në Romë. President i Këshillit Administrativ ishte italiani

Mario Alberti që mund të cilësohet edhe si Guvernatori i parë i bankës qendrore në Shqipëri.

Në shkurt të vitit 1926 u hodh për herë të parë në qarkullim monedha kombëtare e quajtur

frangu ar. Banka Kombëtare nuk u përqendrua vetëm tek funksioni emetimit të monedhës por

ushtroi veprimtari edhe në fushën e kreditimit deri në përfundim të Luftës së Dytë Botërore.

Me çlirimin e Shqipërisë në nëntor 1944, qeveria e re nisi procesin e shtetëzimit, proces të

cilit nuk i shpëtoi as Banka Kombëtare duke filluar që me ndërrimin e emrit në Banka e

Shtetit Shqiptar. Në vend të frangut u caktua Lek-u si njësi monetare i cili vazhdon me këtë

emërtim edhe në ditët e sotme. Deri në vitin 1990, Banka e Shtetit ishte totalisht në

mbështetje të zhvillimit të ekonomisë socialiste dhe ushtroi veprimtarinë e saj kryesisht në

fushën e emetimit të monedhës dhe të kreditimit.

Ndryshimi i sistemit politik që ndodhi në Shqipëri në fillimin e viteve ’90 solli ndryshime

thelbësore edhe në sistemin ekonomik rrjedhimisht edhe në objektivat dhe organizimin

Bankën e Shqipërisë. Tashmë Banka e Shqipërisë ushtron funksione të mirëfillta klasike të

një banke qendrore me objektiv kryesor arritjen dhe ruajtjen e stabilitetit të çmimeve

(kontrolli i inflacionit).

3.2 – Banka e Shqipërisë sot: objektivi, vizioni, detyrat dhe organizimi

Ligji themeltar i vendit, pikërisht Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë49, në nenin 161, pika

1 të saj përcakton shprehimisht: “...Banka Qendrore e shtetit është Banka e Shqipërisë. Ajo ka

49 http://www.president.al/dokumenta/Kushtetuta%20e%20Republikes%20se%20Shqiperise.pdf

63

të drejtën ekskluzive të nxjerrjes e të qarkullimit të monedhës shqiptare, të zbatimit të

pavarur të politikës monetare dhe të mbajtjes e të administrimit të rezervave valutore të

Republikës së Shqipërisë...”. Ligji nr. 8269, datë 23.12.1997, “Për Bankën e Shqipërisë”50, i

ndryshuar, përcakton organizimin dhe funksionimin e Bankës së Shqipërisë si banka qendrore

e Republikës së Shqipërisë. Ky ligj gjithashtu sanksionon pavarësinë e Bankës së Shqipërisë

dhe përcakton objektivat e saj. Është pikërisht neni 1, pika 3 e ligjit që përcakton se Banka e

Shqipërisë është e pavarur nga çdo pushtet tjetër për realizimin e objektivit kryesor të

veprimtarisë së saj, ndërsa të gjitha subjektet e tjera janë të detyruara ta respektojnë

pavarësinë e saj.

Banka e Shqipërisë është bankë me kapital tërësisht shtetëror dhe përgjigjet përpara Kuvendit

të Shqipërisë duke raportuar periodikisht pranë tij.

Në nenin 3, pika 1, ligji përcakton si objektiv të Bankës së Shqipërisë arritjen dhe ruajtjen e

stabilitetit të çmimeve (kontrollin e inflacionit). Megjithatë, përveç objektivit kryesor dhe në

përputhje me të, Banka e Shqipërisë nxit dhe mbështet zhvillimin e regjimit dhe të sistemit të

këmbimeve valutore, tregun e brendshëm financiar, sistemin e pagesave si dhe ndihmon në

përmirësimit të kushteve monetare e kredituese, në mbështetje të stabilitetit dhe të

zhvillimeve ekonomike të vendit.

Vizioni i Bankës së Shqipërisë i shprehur nëpërmjet strategjisë 51 së saj afatmesme të

zhvillimit 2016-2018 është forcimi i mirëqeverisjes së institucionit nëpërmjet:

(i) forcimit të pavarësisë në përmbushjen e misionit dhe objektivave ligjore;

(ii) rritjes së llogaridhënies përpara Kuvendit të Shqipërisë dhe publikut të gjërë për

përmbushjen e objektivit kryesor dhe objektivave të tjerë ligjorë;

(iii) rritjes së transparencës mbi veprimtarinë e saj përmes një komunikimi të hapur

dhe të qartë me publikun.

50 https://www.bankofalbania.org/web/Ligj_nr_8269_date_23_12_1997_Per_Banken_e_Shqiperise_204_1.php?kc=0,28,0,0,0 51 https://www.bankofalbania.org/web/Strategjia_afatmesme_e_zhvillimit_te_Bankes_se_Shqiperise_2016_2018_7369_1.php

64

Të gjitha sa më lart kanë si synim rritjen e besueshmërisë së publikut tek institucioni i Bankës

së Shqipërisë. Siç e kemi theksuar edhe në kapitullin 2, banka në vetvete është një institucion

besimi dhe si e tillë të gjitha përpjekjet pëqendrohen në këtë drejtim. Nga ana tjetër, duke

fituar besimin e publikut Banka e Shqipërisë synon të lehtësojë së tepërmi përcjelljen e

vendimeve dhe sinjaleve të saj, rrjedhimisht edhe manaxhimin e pritjeve të inflacionit me

qëllim arritjen e objektivit kryesor.

Detyrat e Bankës së Shqipërisë, e cilësuar ndryshe edhe si autoriteti monetar e mbikëqyrës i

vendit, të shprehura edhe në ligjin për Bankën e Shqipërisë mund të përmblidhen si vijon:

(i) hartimi, miratimi dhe zbatimi i politikës monetare të Republikës së Shqipërisë;

(ii) gëzon të drejtën ekskluzive të emetimit të kartmonedhës dhe monedhës kombëtare

me kurs ligjor brenda territorit të Republikës së Shqipërisë;

(iii) hartimi, miratimi dhe zbatimi i regjimit të këmbimit valutor;

(iv) licencimi / revokimi / i bankave tregtare, mbikëqyrja e sistemit bankar me qëllim

sigurimin e stabilitetit të sistemit bankar;

(v) mbajtja dhe administrimi i rezervave valutore të Republikës së Shqipërisë;

(vi) vepron si bankier, këshilltar dhe agjent fiskal i Qeverisë së Republikës së

Shqipërisë;

(vii) nxit funksionimin normal të sistemit të pagesave.

Të gjitha detyrat sa më lart janë në funksion të përmbushjes së objektivit kryesor, kontrollit të

inflacionit.

Neni 161, pika 2 e Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë përcakton se Banka e Shqipërisë

drejtohjet nga një Këshill i cili kryesohet nga Guvernatori. Pra në këtë kuptim por siç dhe

ligji për Bankën e Shqipërisë e ka përcaktuar, Këshilli Mbikëqyrës është organi më i lartë

vendimmarrës dhe mbikëqyrës i politikave, i administrimit dhe i operacioneve të bankës.

Përveç Këshillit Mbikëqyrës, veprimtaria e përditshme e Bankës së Shqipërisë organizohet

dhe drejtohet nga Administratorët që janë Guvernatori dhe dy Zv. Guvernatorët si dhe

personeli.

Struktura organizative e Bankës së Shqipërisë përbëhet nga Këshilli Mbikëqyrës,

Guvernatori, dy Zv. Guvernatorët, Inspektori i Përgjithshëm, 15 departamente dhe 5 degë

65

rajonale në 5 qytete të Shqipërisë (Shkodër, Elbasan, Lushnje, Korçë dhe Gjirokastër).

Struktura52 e plotë organizative e Bankës së Shqipërisë mund të konsultohet në shtojcën 2.

Departamentet që përbëjnë dhe zemrën e Bankës së Shqipërisë janë Departamenti i Politikës

Monetare që ka si qëllim mbështetjen e Këshillit Mbikëqyrës në hartimin, miratimin dhe

zbatimin e politikës monetare; Departamenti i Operacioneve Monetare që ka si qëllim

zbatimin e politikës monetare dhe administrimin e rezervës valutore; Departamenti i

Mbikëqyrjes që ka si qëllim zbatimin dhe/ose zhvillimin e politikave dhe praktikave më të

mira për licencimin, rregullimin dhe mbikëqyrjen e veprimtarisë bankare në Republikën e

Shqipërisë me qëllim sigurimin e stabilitetit të të gjithë sistemit bankar dhe reduktimin e

rrezikut të humbjes për depozituesit; Departamenti i Stabilitetit Financiar që ka si qëllim

vlerësimin, monitorimin dhe identifikimin e veprimeve për trajtimin e rreziqeve të sistemit

financiar, me fokus të veçantë rrezikun sistemik dhe sektorin bankar.

Funksioni i komunikimit në Bankën e Shqipërisë, si edhe në disa banka qendrore evropiane si

BQE-ja, Banka Kombëtare e Gjermanisë, Banka e Francës, etj... kryhet përmes Sektorit të

Komunikimit, në varësi direkte të Guvernatorit. Sektori i Komunikimit të Bankës së

Shqipërisë është njësi përbërëse e Kabinetit të Guvernatorit dhe ka si qëllim kryesor

administrimin e procesit të komunikimit, hartimin e politikës së komunikimit të jashtëm dhe

të brendshëm si dhe administrimin e faqes zyrtare të internetit dhe të intranetit. Të gjitha këto

detyra janë në funksion të qëllimit të Kabinetit në këshillimin dhe mbështetjen e Guvernatorit

në ushtrimin e funksioneve të tij si Kryetar i Këshillit Mbikëqyrës dhe Drejtor i Përgjithshëm

Ekzekutiv i Bankës së Shqipërisë.

3.3 – Strategjia e politikës monetare të Bankës së Shqipërisë

Përpara se të ndalemi tek strategjia e politikës monetare të Bankës së Shqipërisë, le të

shpjegojmë shkurtimisht se çfarë është politika monetare dhe rolin e saj në ekonominë e një

vendi. Përgjithësisht me politikë monetare53 kuptojmë veprimet e një banke qendrore në

përcaktimin e masës dhe normës së rritjes së ofertës së parasë në treg çka sjell ndikimin e

normës së interesit. 52 https://www.bankofalbania.org/web/Struktura_4_1.php 53 http://www.investopedia.com/terms/m/monetarypolicy.asp

66

Zakonisht, politika monetare shprehet nëpërmjet modifikimit të normës së interesit, shitjes

dhe blerjes së bondeve të qeverisë si dhe ndryshimin e sasisë së parave që bankat janë të

detyruara të mbajnë në rezervë. E shprehur me fjalë më të thjeshta, banka qendrore kontrollon

sasinë e parasë në treg të cilën e tërheq kur ajo është me tepri në treg dhe e injekton kur ajo

është e mangët.

Me këto veprime banka qendrore ndihmon në arritjen dhe ruajtjen e stabilitetit

makroekonomik të një vendi i cili është një parakusht i domosdoshëm për të garantuar një

rritje ekonomike të qëndrueshme dhe afatgjatë, aq shumë të dëshiruar nga popullata. Por

çfarë do të thotë stabilitet makroekonomik? Stabilitet makroekonomik do të thotë një zhvillim

i ekuilibruar i sektorëve të ekonomisë, luhatshmëri sa më e vogël e treguesve ekonomikë

(rritja ekonomike, punësimi, inflacioni, etj...) si dhe zbutje e cikleve të biznesit. Arritja dhe

ruajtja e stabilitetit makroekonomik realizohet nga bashkërendimi i politikës monetare dhe i

politikës fiskale.

Siç e theksuam edhe në seksionin më lart, Banka e Shqipërisë e njohur ndryshe si autoriteti

monetar i vendit ka detyrën, përgjegjësinë dhe ekskluzivitetin që ja ngarkon kushtetuta e

vendit dhe ligji për funksionimin e saj për të hartuar dhe zbatuar politikën monetare në

Republikën e Shqipërisë, rrjedhimisht për të caktuar dhe objektivin e saj të shprehur në terma

numerikë.

Objektivi i politikës monetare të Bankës së Shqipërisë, arritja dhe ruajtja e stabilitetit të

çmimeve (që praktikisht do të thotë arritja dhe mbajtja e inflacionit në nivele të ulta por

pozitive), në terma numerikë është përcaktuar si kontroll i inflacionit në nivelin 3%. Ndryshe

nga disa vite më parë kur objektivi prej 3% kishte një tolerancë ± 1% (pra synimi ishte

kontrolli i inflacionit në intervalin 2 - 4%), sot objektivi numerik i inflacionit është një shifër

e vetme.

Banka e Shqipërisë sikurse dhe shumë banka të tjera qendrore (BQE-ja, Banka e Anglisë,

etj...) ndjek rregjimin e shënjestrimit të inflacionit. Shënjestrim inflacioni, siç e kemi

përmendur në kapitullin e dytë do të thotë shpallja / bërja publike e objektivit të normës së

inflacionit dhe angazhimi për arritjen dhe ruajtjen e këtij objektivi.

67

Ky angazhim publik i Bankës së Shqipërisë gjendet lehtësisht në Dokumentin e Politikës

Monetare54 dhe Strategjinë Afatmesme të Zhvillimit të Bankës së Shqipërisë 2016-201855.

Sikurse e kemi përmendur edhe në kapitullin e dytë, çdo bankë qendrore pasi shpall

objektivin e politikës monetare harton një strategji për zbatimin e saj. Siç e kemi theksuar,

është shumë e rëndësishme që objektivi dhe strategjia e politikës monetare të qëndrojnë

konstante në kohë me qëllim që tregu dhe publiku të mos marrin sinjale të luhatshme. Jo më

kot prej shumë vitesh Banka e Shqipërisë e “mësoi” tregun dhe publikun me objektivin e saj

të inflacionit prej 3% me një luhatje ± 1% rreth këtij objektivi për ta bërë sa më të lehtë

kalimin në rregjimin e inflacionit të shënjestruar në objektivin 3% në vitin 2015.

Strategjia e politikës monetare të Bankës së Shqipërisë është një dokument publik i miratuar

nga Këshilli Mbikëqyrës i Bankës së Shqipërisë, lehtësisht i aksesueshëm nga të gjithë të

interesuarit në faqen e internetit të bankës, me emërtimin Dokumenti i Politikës Monetare.

Sikurse e kemi përmendur edhe në kapitullin e dytë, publikimi i strategjisë së politikës

monetare përmbush një detyrim të bankave qendrore për më shumë transparencë,

përgjegjshmëri dhe llogaridhënie.

Dokumenti në fjalë e njeh tregun dhe publikun me:

(i) parimet që ndjek Banka e Shqipërisë në hartimin dhe zbatimin e politikës

monetare;

(ii) objektivin e detajuar të politikës monetare;

(iii) kuadrin teorik dhe operacional të hartimit dhe zbatimit të politikës monetare;

(iv) kanalet kryesore të komunikimit të politikës monetare.

Vlen për tu theksuar se parimet që ndjek Banka e Shqipërisë në hartimin e strategjisë së

politikës monetare janë në të njëjtën linjë me ato të Bankës Qendrore Evropiane. Kështu

parimet kryesore të strategjisë së politikës monetare janë:

(i) Garantimi i stabilietit të çmimeve;

54 https://www.bankofalbania.org/web/Dokumenti_i_Politikes_Monetare_7190_1.php?kc=0,2,9,0,0 55https://www.bankofalbania.org/web/Strategjia_afatmesme_e_zhvillimit_te_Bankes_se_Shqiperise_2016_2018_7369_1.php

68

Mbi bazën e këtij parimi, strategjia e politikës monetare orientohet në

përmbushjen e objektivit të ngarkuar nga ligji. Nëpërmjet zbatimit të këtij parimi

Banka e Shqipërisë përmbush njëherëshi disa objektiva si rritja e

përgjegjshmërisë, forcimi i besueshmërisë në treg dhe publik si dhe përmirëson

efektivitetin e politikës monetare.

(ii) Orientimi nga e ardhmja;

Eksperienca botërore ka treguar se qeveritë zakonisht përqendrohen në arritjen e

objektivave brenda mandatit 4 vjeçar të qeverisjes së një vendi ndërsa bankat

qendrore janë të prirura të shohin më larg se ky mandat, kjo në funksion të

garantimit të një rritje ekonomike të qëndrueshme dhe afatgjatë. Nga ana tjetër,

vonesa në transmetimin e politikës monetare në treg nënkupton se banka qendrore

duhet ta përcaktojë sot qëndrimin e politikës monetare me qëllim ruajtjen e

stabilitetit të çmimeve në të ardhmen, pra në këtë kuptim politika monetare e

Bankës së Shqipërise është e orientuar jo vetëm nga e ardhmja por është edhe

largpamëse.

(iii) Balancimi;

Siç e theksuam më lart, stabilitet makroekonomik do të thotë një zhvillim i

ekuilibruar i sektorëve të ekonomisë, luhatshmëri sa më e vogël e treguesve

ekonomikë (rritja ekonomike, punësimi, inflacioni, etj...) si dhe zbutje e cikleve të

biznesit. Në këtë kuptim Banka e Shqipërisë ndjek parimin për një politikë

monetare të balancuar duke ndihmuar kështu në rritjen e mirëqënies së

përgjithshme në ekonomi.

(iv) Kujdesi;

Mbi bazën e këtij parimi, Banka e Shqipërisë e harton politikën monetare mbi një

gamë të gjërë supozimesh të pranueshme për shkak të veprimit të saj në prani të

një pasigurie lidhur me zhvillimet e pritura në ekonomi. Duke ndjekur dhe zbatuar

këtë parim Banka e Shqipërisë zvogëlon mundësinë e gabimeve të politikës së saj

monetare.

69

(v) Transparenca

Një politikë monetare transparente e rrit së tepërmi kuptueshmërinë dhe

parashikueshmërinë e saj si dhe shmang surprizat për ekonominë dhe tregjet

financiare. Duke pasur një politikë monetare transparente rritet përgjegjshmëria

dhe përmirësohet efektiviteti i politikës monetare pasi agjentët ekonomikë mund ti

optimizojnë sjelljet e tyre nëse e kuptojnë mirë atë se çfarë banka qendrore do të

bëjë. Një shkallë e lartë transparence ndihmon që politika monetare të jetë sa më e

besueshme dhe efektive. “Thuaj çfarë bën dhe bëj çfarë thua” (Saying what you do

and doing what you say) – është parimi bazë i komunikimit të një banke qendrore

të besueshme dhe transparente.

Një element tjetër shumë i rëndësishëm, pjesë përbërëse e strategjisë së politikës monetare

janë dhe instrumentet monetare nëpërmjet të cilave Banka e Shqipërisë ndërhyn në treg.

Instrumentet e politikës monetare shërbejnë për përmbushjen e objektivit operacional i cili

është orientimi i normave afatshkurtra të interesit në tregun ndërbankar drejt nivelit të normës

bazë të interesit të Bankës së Shqipërisë, si dhe minimizimi i luhatjeve të tyre.

Instrumentet kryesore të politikës monetare përmblidhen si vijon:

(i) Operacionet e tregut të hapur;

Ky lloj operacioni shprehet me blerjen apo shitjen në treg të letrave me vlerë nga

ana e Bankës së Shqipërisë dhe janë baza për transmetimin e politikës monetare

në sistemin bankar. Qëllimi: administrimi afatshkurtër i likuiditetit të sistemit

bankar për të stabilizuar normat e interesit të tregut.

a. Operacionet kryesore të tregut

i. Marrëveshjet e riblerjeve dhe marrëveshjet e anasjella të riblerjeve

Në marrëveshjet e riblerjeve Banka e Shqipërisë i shet letra me vlerë

bankave tregtare me qëllim zvogëlimin e përkohshëm të likuiditetit në

sistemin bankar ndërsa në marrëveshjet e anasjella të riblerjeve Banka

e Shqipërisë blen letra me vlerë nga bankat tregtare me qëllim rritjen e

përkohshme të likuiditetit në sistemin bankar.

70

Letrat me vlerë janë të llojit bono thesari dhe obligacione të Qeverisë

me maturim jo më shumë se 365 ditë.

b. Operacione rregulluese

i. Marrëveshjet e riblerjeve dhe marrëveshjet e anasjella të riblerjeve (në

varësi të kohëzgjatjes)

c. Operacione strukturore

i. Transaksionet e shitblerjeve me të drejta të plota

Ky lloj operacioni ka efekt të përhershëm në tregun e parasë si dhe

është një transaksion i pakthyeshëm, në dallim nga operacionet

kryesore të tregut që janë marrëveshje riblerjeje.

(ii) Lehtësitë e përhershme

Janë instrumente që përdoren vetëm nga bankat tregtare dhe janë ekskluzivitet i

tyre me qëllim investimin e likuiditetit të tepërt apo huamarrjen e likuiditetit me

afat një ditor. Lehtësitë e përhershme ndahen në:

a. Depozita një ditore

b. Kredia një ditore

(iii) Rezerva e detyruar;

Ky instrument ka për qëllim rregullimin e ofertës së parasë, gjendjen e likuiditetit

në sistemin bankar dhe administrimin e normave të interesit. Aktualisht norma e

rezervës së detyruar është në nivelin 10%. Të gjitha bankat tregtare që ushtrojnë

veprimtari në Republikën e Shqipërisë janë subjekt i rezervës së detyruar.

(iv) Instrumenta të tjera

Në varësi të kushteve të tregut dhe për rrethana të veçanta mund të përdoren edhe

instrumente të tjera që i shërbejnë përmbushjes së objektivit të politikës monetare.

71

3.4 – Komunikimi i politikës monetare të Bankës së Shqipërisë

Ligji për Bankën e Shqipërisë, në nenin 2 i cakton Bankës së Shqipërisë detyrimin për

raportimin në Kuvendin e Shqipërisë në intervale gjashtë mujore për çështjet e politikës

monetare të tilla si:

(i) vlerësim për arritjen dhe ruajtjen e stabilitetit të çmimeve për periudhën gjashtë

mujore, parashikimin për gjashtë mujorin e ardhshëm;

(ii) vlerësimin e politikës monetare, të kreditit dhe këmbimeve valutore të zbatuara

nga Banka e Shqipërisë si dhe parashikimin për gjashtë mujorin e ardhshëm;

(iii) strategjinë e politikës monetare për dy vite të ardhshme ose për një periudhë kohe

të caktuar prej vetë Bankës së Shqipërisë.

Ligji gjithashtu në nenin 69 i ka caktuar Bankës së Shqipërisë detyrimin për:

(i) Përgatitjen dhe paraqitjen e raportit të veprimtarisë dhe llogarive financiare të vitit

në Kuvendin e Shqipërisë së bashku me opinionin e kontrollorëve të jashtëm

lidhur me gjendjen financiare;

(ii) Publikimin çdo tre muaj të një opinioni të detajuar mbi gjendjen e ekonomisë;

(iii) Publikimin çdo gjashtë muaj të deklaratës së stabilitetit financiar e cila përmban

informacion lidhur me ekzistencën e kërcënimeve mbi stabilitetin e sistemit

financiar të vendit, natyrën dhe llojin e kërcënimit si dhe nëse gjykohet e

domosdoshme përmirësimi i akteve ligjore dhe nën ligjore në fuqi ose ndonjë

iniciativë tjetër ligjvënëse.

Pra siç shihet Banka e Shqipërisë është ligjërisht e detyruar të komunikojë dhe “japë llogari”

pranë Kuvendit të Shqipërisë. Megjithatë, përveç këtyre përcaktimeve ligjore, Banka e

Shqipërisë ka një angazhim publik të shprehur nëpërmjet Strategjisë Afatmesme të Zhvillimit

2016-2018 për rritjen e llogaridhënies dhe të transparencës jo vetëm përpara Kuvendit por

edhe publikut të gjerë. Megjithatë duhet theksuar fakti se Banka e Shqipërisë gëzon një nivel

të kënaqshëm transparence (Note 2005) e vlerësuar kjo në 5 llojet e transparencës të

identifikuara nga Eijffinger dhe Geraats (2003) si transparenca politike (e objektivit),

transparenca e të dhënave dhe modeleve, transparenca proceduriale, transparenca e

veprimeve dhe transparenca operacionale (shih tabelën në shtojcë).

72

Por si realizohet praktikisht komunikimi i politikës monetare të Bankës së Shqipërisë?

Praktikisht, komunikimi i politikës monetare të Bankës së Shqipërisë është lehtësisht i

aksesueshëm nga publiku në faqen zyrtare të internetit të Bankës së Shqipërisë

http://www.bankofalbania.org në rubrikën politika monetare (shih shtojcën 2), realizohet

nëpërmjet këtyre dokumenteve:

(i) Dokumenti i Politikës Monetare

Siç e kemi përmendur dhe më lart është dokumenti kryesor i politikës monetare,

është strategjia për hartimin dhe zbatimin e politikës monetare.

(ii) Raporti tremujor i politikës monetare

Nga vetë emërtimi kuptohet që është një botim tremujor dhe është instrumenti

kryesor i komunikimit të politikës monetare dhe në banka të ndryshme qendrore

mund të gjendet edhe me emërtimin raporti i inflacionit (shih seksionin 2.3.4 në

kapitullin 2).

Raporti nis me fjalën e Guvernatorit e cila është një përmbledhje e raportit dhe

është i organizuar në 4 kapituj si vijon: stabiliteti i çmimeve dhe politika monetare

e Bankës së Shqipërisë; ambienti i jashtëm i ekonomisë (analizon shkurtimisht

zhvillimet në ekonominë botërore, tregjet financiare, etj...); tregjet financiare dhe

zhvillimet monetare; inflacioni dhe rritja ekonomike.

Në faqen zyrtare të internetit56 të Bankës së Shqipërisë gjendet i plotë kalendari i

datave kur raporti miratohet nga Këshilli Mbikëqyrës si dhe i datave kur raporti

bëhet i aksesueshëm për publikun në faqen e internetit.

(iii) Analizat, vrojtimet dhe studimet periodike

56 https://www.bankofalbania.org/web/Raporti_i_Politikes_Monetare_262_1.php

73

Janë lehtësisht të aksesueshme në faqen zyrtare të internetit dhe kanë si qëllim të

plotësojnë dhe ofrojnë një informacion më të zgjeruar për zhvillimet ekonomiko –

financiare në vend. Në mënyrë periodike Banka e Shqipërisë zhvillon dhe 3 lloj

vrojtimesh (vrojtimi i bizneseve dhe konsumatorëve, vrojtimi i aktivitetit kreditues

dhe vrojtimi i pritjes së ekspertëve) që i shërbejnë për vlerësime të ndryshme në

procesin e vendimmarrjes.

(iv) Raportimi në Kuvendin e Shqipërisë

Siç e përmendëm dhe më lart, në bazë të ligjit, Banka e Shqipërisë raporton në

intervale gjashtë mujore pranë Kuvendit të Shqipërisë për çështjet e politikës

monetare.

(v) Publikimi në faqen zyrtare të internetit të vendimeve të Këshillit Mbikëqyrës

lidhur me politikën monetare, e njohur ndryshe si vendimi për normën e interesit,

brenda ditës kur merret vendimi

Në përfundim të çdo mbledhjeje të Këshillit Mbikëqyrës që i kushtohet politikës

monetare, në faqen zyrtare të internetit, Banka e Shqipërisë publikon vendimin për

normën e interesit. Kalendari i mbledhjeve të Këshillit Mbikëqyrës është publik57,

lehtësisht i aksesueshëm dhe përmban tematikat kryesore që pritet të shqyrtohen

nga Këshilli gjatë vitit.

(vi) Publikimi në faqen zyrtare të internetit të argumentave lidhur me vendimin e

Këshillit Mbikëqyrës për politikën monetare

Në përfundim të çdo mbledhjeje të Këshillit Mbikëqyrës që i kushtohet politikës

monetare, në faqen zyrtare të internetit, Banka e Shqipërisë përveç publikimit të

vendimit për normën e interesit publikon dhe argumentat58 në të cilat bazohet

vendimi.

57 https://www.bankofalbania.org/web/Kalendari_i_Mbledhjeve_te_Keshillit_Mbikeqyres_5285_1.php 58 https://www.bankofalbania.org/web/Konferenca_per_shtyp_6650_1.php

74

(vii) Konferenca të rregullta për shtyp të Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë pas çdo

mbledhje të Këshillit Mbikëqyrës që i kushtohet politikës monetare gjatë të cilës

komunikohet dhe shpjegohet vendimi i politikës monetare

8 herë në vit, aq sa janë dhe mbledhjet e Këshillit Mbikëqyrës që i kushtohen

politikës monetare, Guvernatori i Bankës së Shqipërisë në përfundim të çdo

mbledhjeje del në konferencë për shtyp në orën 16.00 dhe informon tregun dhe

publikun lidhur me vendimin e politikës monetare (vendimi për normën e

interesit) si dhe shpjegon arsyet për vendimin e marrë.

Konferencat për shtyp ndiqen nga e gjithë media e interesuar dhe shoqërohet me

një sesion pyetje / përgjigje me gazetarët e pranishëm. Falë zhvillimeve

teknologjike, konferencat për shtyp mund të ndiqen drejtpërsëdrejti sidomos në

televizonet informative të tilla si News 24, ABC, Ora News, Top News dhe Scan.

Fjala e Guvernatorit së bashku me transkriptin e sesionit të pyetjeve / përgjigje

publikohen në faqen zyrtare të internetit në po të njëjtën ditë me konferencën.

Pavarësisht përdorimit të gjithë këtij arsenali mjetesh komunikimi për politikën monetare,

edhe në Bankën e Shqipërisë sikurse dhe në bankat e tjera qendrore të rajonit tonë, vihet re

lehtësisht mungesa e dy elementëve për të qenë në të njëjtin stad me bankat qendrore të

vendeve më të zhvilluara, siç janë:

(i) Mos publikimi i minutave të mbledhjeve të Këshillit Mbikëqyrës;

Në fakt publikimi i minutave të mbledhjeve të Këshillit Mbikëqyrës ndalohet nga

ligji për Bankën e Shqipërisë, pikërisht nga neni 50, pika 1, cit: “Procedurat dhe

rezultatet e mbledhjes së Këshillit Mbikëqyrës janë konfidenciale”. Megjithatë

ligji i ka lënë hapësirë dhe mundësi Këshillit Mbikëqyrës që të vendosë për të bërë

të njohura publikisht një pjesë ose të gjitha vendimet e tij.

Një hap pozitiv në këtë drejtim, do ta rendiste Bankën e Shqipërisë krah bankave

qendrore të vendeve më të zhvilluara. Gjithsesi duhet pranuar fakti se një ndalim i

tillë është bërë me qëllimin e parandalimit të ndikimit mbi anëtarët e Këshillit

Mbikëqyrës gjatë procesit të vendimmarrjes. Situata të ndryshme në vend, përfshi

75

këtu ngjarjen e vitit 2014 të ndodhur në Bankën e Shqipërisë, në një formë ose në

një tjetër kanë treguar ndikimin mbi institucionet.

(ii) Mos përdorimi i rrjeteve sociale;

Rrjetet sociale vitet e fundit janë kthyer në një nga kanalet kryesore të

komunikimit jo vetëm për bankat qendrore por edhe për të gjitha institucionet në

përgjithësi. “Prania” e Bankës së Shqipërisë vetëm në rrjetin social facebook, që

në fakt i dedikohet më shumë aktiviteteve edukuese dhe Muzeut të Bankës së

Shqipërisë është shumë pak për një bankë qendrore që kërkon të jetë sa më pranë

publikut (i referohemi këtu angazhimit të shprehur në strategjinë e zhvillimit).

3.5 – Strategjia e rritjes së komunikimit të Bankës së Shqipërisë

“Marrëdhënia midis një banke qendrore dhe një publiku të vëmendshëm mund të mendohet

analoge me marrëdhëninen e një çifti të martuar. Komunikimi i mirë është çelësi nëse

marrëdhënia do të mund të përballojë tatëpjetat e jetës së përditshme. Familjariteti e

redukton nevojën për një komunikim shumë të hapur. Por me kalimin e kohës, me ndryshimin

e kushteve dhe të nevojave, mirëkuptimi i mëparshëm nuk mund të merret i mirëqenë.

Normalisht, pritet që lidhja të jetë afatgjatë dhe mosmarrëveshjet ditore të mos rrezikojnë

këtë lidhje, por ato mund ta bëjnë atë më pak të këndshme ose më pak të dobishme” – A.

Posen, 2002, faqe 3.

Nga sa më lart mund të konkludojmë se çështja e komunikimit në bankat qendrore është e

lidhur ngushtë me objektivin e bankës qendrore. Sa më kompleks të jetë objektivi i saj aq më

i rëndësishëm dhe në të njëjtën kohë aq më i vështirë është komunikimi. Sikurse e kemi

përemendur edhe më lart, objektivi themelor i Bankës së Shqipërisë, përcaktuar edhe me ligj,

është arritja dhe ruajtja e stabilitetit të çmimeve. Në pamje të parë, objektivi themelor nuk

është kompleks, por në mënyrën se si arrihet ky objektiv, publiku mund të gjendet i paqartë.

Kjo paqartësi mund të rezultojë në një feedback jo të dëshiruar, që nuk ndihmon ose, në rastin

më të keq, ndikon negativisht punën e bankës qendrore. Një komunikim i qartë dhe

transparent i objektivit themelor luan një rol të rëndësishëm në efektivitetin e punës së bankës

qendrore.

76

Historik i shkurtër i strategjisë së komunikimit të Bankës së Shqipërisë

Mënyra e komunikimit të Bankës së Shqipërisë me publikun e jashtëm ka ndryshuar së

tepërmi gjatë viteve të fundit. Si shumë banka qendrore të tjera nëpër botë, ajo ka ndryshuar

nga një institucion i cili i mbante sekret vendimet e tij, në një institucion i cili është i bindur

rreth parimit të transparencës përsa i përket qëllimeve dhe veprimeve të tij.

Fillimet e publikimit të materialeve të Bankës së Shqipërisë datojnë në qershor të vitit 1998

me Buletinin Ekonomik. Përgjatë viteve, publikimet janë shtuar së tepërmi dhe janë lehtësisht

të aksesueshme në faqen e internetit. Ndryshimi në përqasjen e komunikimit është shoqëruar

nga ndryshime të shumta edhe në përdorimin e teknologjisë në shërbim të aktivitetit të

Bankës së Shqipërisë. Kjo ka ardhur si rezultat i ndryshimeve teknologjike dhe i rritjes së

cilësisë së kapitalit mendor. Si ndihmesë në rritjen e transparencës dhe komunikimit me

publikun e jashtëm veçohet krijimi i faqes së internetit, e cila për herë të parë ka filluar të

operojë në vitin 2002. Vazhdimisht kjo faqe është përmirësuar duke arritur në një variant të ri

të saj, në mars të vitit 2004 dhe më tej varianti akual i shtatorit 2009. Pjesë e komunikimit me

publikun kanë qenë dhe detyrimet me ligj për daljet e Guvernatorit në Parlament, konferencat

e shtypit, takimet e Guvernatorit në nivel kombëtar e ndërkombëtar si me akademikë ashtu

dhe me përfaqësues të biznesit.

Kanalet e komunikimit të Bankës së Shqipërisë

Kanalet kryesore të komunikimit të Bankës së Shqipërisë me publikun renditen si vijon:

(i) Faqja zyrtare e internetit www.bankofalbania.org;

E përbërë nga 11 rubrika, e aksesueshme edhe në gjuhën angleze, e ndërtuar sipas

parimit “user friendly”, faqja e internetit të BSH-së përmban një informacion të

detajuar lidhur me aktivitetin dhe veprimtarinë e përditshme të BSH-së. Ndër të

tjera, shërben dhe si një burim statistikor shumë i rëndësishëm.

(ii) Konferencat për shtyp;

Siç e kemi përmendur, gjatë një viti zhvillohen rregullisht 8 konferenca për shtyp

të Guvernatorit lidhur me vendimmarrjen e politikës monetare të Këshillit

Mbikëqyrës.

77

(iii) Njoftime / deklarata për shtyp;

E gjithë veprimtaria e Bankës së Shqipërisë pasqyrohet në njoftimet dhe deklaratat

për shtyp, ofrohen edhe në gjuhën angleze. Rubrika e shtypit ofron edhe në

sistemin RSS.

(iv) Takimet me grupet e interesit;

Takimet me aktorët e tregut financiar, komunitetin e biznesit, akademikët,

etj...përbëjnë një kanal të rëndësishëm komunikimi.

(v) Paraqitjet në Kuvendin e Shqipërisë;

Minimalisht Guvernatori i Bankës së Shqipërisë paraqitet dy herë në vit në

Kuvendin e Shqipërisë, më konkretisht në Komisionin për Ekonominë dhe

Financat për prezantimin e Raportit Vjetor të Bankës së Shqipërisë (zakonisht në

muajin prill) si dhe për paraqitjen e opinionit të Bankës së Shqipërisë lidhur me

projekt buxhetin e shtetit (zakonisht në muajin nëntor ose dhjetor).

(vi) Edukimi i publikut;

Ndonëse jo një detyrim ligjor, Banka e Shqipërisë i ka kushtuar një vëmëndje

shumë të rëndësishme edukimit të publikut e materializuar kjo nëpërmjet: (i)

publikimeve dhe filmave edukativë; (ii) aplikacioneve të ndryshme, të përdorshme

edhe në smartphone, prania në rrjetin social facebook; (iii) programeve për

edukimin financiar (të hartuara dhe detajuara sipas grupeve për nxënës,

gjimnazistë, studentë, mësues, gazetarë. Veçojmë projektet: java botërore e

parasë, banka qendrore në jetën e përditshme, leksione, trajnime, teksti Financat

Personale në Duart Tuaja i integruar në kurrikulën mësimore për nxënësit e

gjimnazit, paketa mësimore 1,2,3...derrkuci Çufo mëson të kursejë e hartuar për

nxënësit e klasave I, II dhe III të shkollave 9-vjeçare, etj...); (iv) fjalorth dhe

instrumenta llogaritëse; (v) muzeu i Bankës së Shqipërisë, i konceptuar në dy

mjedise kushtuar numizmatikës dhe edukimit, përbën një risi shumë të

78

rëndësishme që prej tetorit të vitit 2015 në gamën e elementëve të komunikimit të

BSH-së me publikun.

Megjithatë, mungesa e një strategjie kombëtare për edukimin e publikut në fushën

financiare e ka kufizuar edukimin vetëm tek nismat e Bankës së Shqipërisë

ndonëse nuk kanë munguar përpjekjet për hartimin e një strategjie të tillë.

(vii) Botimet;

Botimet e Bankës së Shqipërisë të cilat për nga periodiciteti i publikimit ndahen

në botime periodike dhe jo periodike ofrojnë një informacion të plotë e të

përditësuar për zhvillimet ekonomike në Shqipëri dhe më gjerë. Në botimet

periodike përfshihen: Raporti Vjetor, Raporti i Politikës Monetare, Raporti i

Stabilitetit Financiar, Raporti Vjetor i Mbikëqyrjes, Buletini Zyrtar, Revista

Ekonomike, Të reja shkencore në BSH, Raporti Mujor Statistikor, Analiza

vrojtimi. Në botimet jo periodike përfshihen: Botimet e Konferencave

Ndërkombëtare të organizuara nga BSH; Materiale Diskutimi; Kolana Juridike

dhe Rregullative; Vrojtime; Botime Edukative. Botimet e Bankës së Shqipërisë

mund të sigurohen nëpërmjet 3 mënyrave si: (i) shkarkimi direkt nga faqja e

internetit; (ii) rregjistrimi on line (botimi dërgohet në formë elektronike

automatikisht në momentin e publikimit në faqen e internetit në adresën e e-mail

të personit të interesuar); (iii) nëpërmjet rregjistrimit në listën e shpërndarjes

postare. Botimet e Bankës së Shqipërisë i ofrohen falas publikut.

Propozime për rritjen e strategjisë së komunikimit të Bankës së Shqipërisë për çdo grup

interesi

Përpara se të shprehim disa propozime për rritjen e strategjisë së komunikimit të BSH-së për

çdo grup interesi duhet theksuar fakti se një strategji komunikimi duhet të mbështetet në katër

shtylla kryesore të tilla si:

(i) Transparenca

(ii) Besueshmëria

(iii) Përgjegjshmëria

79

(iv) Efektiviteti

Në mbështetje të këtij kuadri duhen ndjekur edhe parimet e mëposhtme të tilla si:

(i) Qartësi dhe thjeshtësi;

(ii) Vërtetësi dhe mbështetja në fakte;

(iii) Kompetente dhe gjithpërfshirëse;

(iv) Në kohë;

(v) Lehtësisht e aksesueshme

Paraqitja grafike e mëposhtme na njeh me grupet kryesore të interesit ose shprehur ndryshe

me publikun e një banke qendrore.

Media:

Një nga grupet më të rëndësishme në procesin e komunikimit për çdo bankë qendrore është

media. Aktualisht Banka e Shqipërisë organizon periodikisht takime “off the records” me

gazetarët e ekonomisë që mbulojnë aktivitetet e Bankës së Shqipërisë për raportet tremujore

të politikës monetare, stabilitetit financiar, etj....

Banka Qendrore

Parlamenti

Media

Publiku

Sindikatat

Tregu financiar

Qeveria

Akademikë / Ekspertë

Biznesi

Analistë

80

Pas miratimit të raporteve nga Këshilli Mbikëqyrës dhe përpara publikimit në faqen e

internetit, organizohen takime “off the records” në ambientet e Bankës së Shqipërisë me

gazetarët e ekonomisë të cilëve iu prezantohen të përmbledhura çështjet kryesore të raporteve

nga përfaqësues të Bankës së Shqipërisë. Takimet zhvillohen në formë interaktive me pyetje

– përgjigje dhe kanë si qëllim orientimin e medias në përcjelljen e mesazheve të duhura tek

publiku. Gjithsesi përveç kësaj forme bashkëpunimi, Banka e Shqipërisë mund të organizojë

edhe seminare të ndryshme me pjesëtarë të medias. Gjatë këtyre seminareve, mund të

trajtohen tema të rëndësishme në interes të Bankës dhe të publikut. Është shumë e

rëndësishme mbajtja e kontakteve të drejtpërdrejta dhe personale me gazetarë dhe botues,

organizimi i takimeve joformale, mëngjese pune, biseda spontane lidhur me probleme të

mprehta të ekonomisë në një moment të caktuar. Nëpërmjet këtyre formave të bashkëpunimit

duhet të synohet krijimi i një “opinioni” për Bankën e Shqipërisë në mënyrë të tërthortë dhe

jo imponuese.

Një kujdes i veçantë i duhet kushtuar medias sociale dhe pranisë në të. Aktualisht Banka e

Shqipërisë është e pranishme vetëm në rrjetin social facebook me mbi 5,000 ndjekës dhe që i

kushtohet kryesisht aktivitetit edukues dhe Muzeut. Evoluimi i teknologjisë së informacionit

është një mundësi që duhet shfrytëzuar maksimalisht nga Banka e Shqipërisë. Studime të

ndryshme kanë treguar se media sociale është një mjet i fuqishëm për arritjen e audiencës së

synuar si dhe një kanal mjaft i mirë për shumfishimin e mesazheve.

Publiku në përgjithësi:

Ky është një segment i publikut të Bankës së Shqipërisë, komunikimi me të cilin është paksa

më i vështirë krahasuar me segmentet e tjera të publikut. Kjo vështirësi vjen si pasojë e disa

pengesave si mosha, afërsia me bankën, formimi i këtij publiku, interesat e ndryshme që ai ka

etj..

Disa forma që mund të ndjekë Banka e Shqipërisë për të vendosur ura komunikimi me

publikun e saj janë:

- Organizimi i leksioneve të hapura për publikun nga ekspertë të Bankës së Shqipërisë.

Tema e leksioneve mund të njoftohet në shtyp ose në media elektronike.

81

- Organizimi i një serie leksionesh televizive me tema të ndryshme, që në një moment

të caktuar janë atraktive për publikun në tërësi.

- Shtrirja e aktiviteteve të Bankës së Shqipërisë edhe nëpër rrethet ku ajo ka degët e saj.

- Bashkëveprimi me një stacion televiziv me numër të konsiderueshëm shikuesish për

realizimin e një emisioni periodik.

- Krijimi dhe kujdesi për një koleksion të pikturave apo veprave të artit.

- Krijimi i “Sallonit të bankës” pranë librarive më të njohura në qytet (publikimet

falas).

- Ideimi, publikimi dhe shpërndarja e publikimeve jashtë vendit për emigrantët

shqiptarë. Ambasadat tona jashtë vendit mund te bashkëpunojnë për të vendosur

lidhje me komunitetin shqiptar jashtë vendit.

Punësim i organizuar (sindikatat):

Deri më sot ky ka qenë një segment i publikut të cilit nuk i është kushtuar shumë vëmendje.

Megjithatë, duke ndjerë nevojën dhe në të njëjtën kohë duke ndjekur shembullin e bankave

qendrore të vendeve të zhvilluara, Banka e Shqipërisë duhet të vendosë të mbajë kontakte të

rregullta dhe të organizojë takime një herë në vit dhe në qoftë se lind nevoja edhe më shpesh.

Universitete:

Pranimi i studentëve për praktika mësimore në Bankën e Shqipërisë, është tashmë një

praktikë e cila duhet zhvilluar më tej dhe përdorur më mirë. Ndërkohë që studentët më të

mirë mund të aktivizohen edhe në studime e tema të përbashkëta. Praktika e Çmimit të

Guvernatorit për Diplomën më të Mirë, e ofruar për temat e diplomave të studentëve që

diplomohen në nivel bachelor, master apo doktoraturë, është e konsoliduar tashmë dhe duhet

zhvilluar më tej me aktivizimin e tyre në projekte të ndryshme. Banka e Shqipërisë mund të

82

organizojë prezantime sipas kërkesave të studentëve ose grupeve të profesorëve të Fakultetit

të Ekonomisë. Këto prezantime duhet të përqendrohen rreth rolit të Bankës së Shqipërisë dhe

gjendjes ekonomike aktuale. Një tjetër mënyrë e mirë për të sqaruar rolin dhe funksionet e

Bankës së Shqipërisë mund të bëhet nëpërmjet një lojë të instaluar në faqen e bankës.

Vizitorët mund të vendosin veten e tyre në pozitat e një guvernatori të një banke qendrore dhe

të përjetojnë detyrat dhe përgjegjësitë e shumta që mban ky pozicion.

Parlamenti:

Siç e kemi përmendur, Guvernatori i Bankës së Shqipërisë paraqitet dy herë në vit Parlament

ndërkohë që Banka e Shqipërisë dorëzon pranë Parlamentit deklarata periodike për politikën

monetare. Gjithsesi Parlamenti mbetet një aktor i rëndësishëm dhe komunikimi nuk duhet të

mbetet vetëm brenda kornizës ligjore por periodikisht duhen organizuar takime pune, lobime,

etj... Është e rëndësishme zhvillimi i funksionit të komunikimit politik.

Qeveria:

Komunikimi i Bankës së Shqipërisë me Qeverinë realizohet kryesisht nëpërmjet Ministrisë së

Financave, marrëveshjeve që të dy institucionet kanë apo grupet e përbashkëta të punës që

drejtojnë.

Tregu financiar dhe sektori i biznesit:

Banka e Shqipërisë mban gjithmonë kontakte dhe organizon takime, forume, konferenca të

ndryshme, etj...me pjesëmarrjen e aktorëve të tregut financiar dhe komunitetit të biznesit.

Është shumë e rëndësishme sensibilizimi i këtij grup publiku pasi rritja e shkallës së të

kuptuarit praktikave të BSH nga ky grup, i shërben interesave të tyre ekonomike dhe nxit

shëndoshjen e aktiviteteve të tyre. Ndërkohë, rritja e të kuptuarit të plotë, nga ana e tyre, e

përfitimit të dyanshëm nga vendosja e një marrëdhënieje serioze me Bankën e Shqipërisë,

duhet të përbëjë një nga synimet kryesore të komunikimit.

83

Analistët / Opinionistët:

Përsa i përket këtij segmenti të publikut, Banka e Shqipërisë mund të organizojë me një

periodicitet të caktuar, takime mes specialistëve të Bankës dhe grupe të ndryshme analistësh /

opinionistësh. Është shumë e rëndësishme krijimi i marrëdhënieve të mira me këtë grup i cili

me komentet / shkrimet / analizat e tij ndikon në opinionin publik.

84

Kapitulli 4: Metodologjia

4.1 – Qëllimi dhe metodologjia e përdorur

4.2 – Strukturimi i pyetësorit

4.3 – Testimi

4.4 – Vendi dhe shtrirja në kohë

4.5 – Përshkrimi i kampionit përfaqësues

4.6 – Mbledhja e të dhënave

4.7 – Analiza e teorive statistikore në ndihmë të përpunimit të të dhënave të studimit

4.1 – Qëllimi dhe metodologjia e përdorur

Një nga qëllimet kryesore të metodologjisë është kuptimi i thelbit të njohurive shkencore dhe

vendosja e parimeve themelore në përvetësimin dhe shqyrtimin kritik të tyre. Duhet pasur

parasysh se nuk ka ndonjë metodë kërkimi që mund të konsiderohet si më e mira pasi secila

prej tyre shoqërohet me avantazhet dhe disavantazhet e veta, ndaj zgjedhja e saj bëhet duke u

mbështetur në disa kritere. Kriteret më të përdorshme për të krahasuar metodat e kërkimit

përqendrohen në elementë të tillë si kontrolli mbi variablat, përgjithësimi i të dhënave,

vlefshmëria e matjes, shpejtësia dhe lehtësia për përdorimin e metodës (Khandwalla 1976).

Ky punim është realizuar duke u përqendruar dhe hulumtuar në studimet, punimet, artikujt

dhe literaturën shkencore më të fundit që lidhet me komunikimin e bankave qendrore.

Përshtatja me aktualitetin shqiptar, pra me komunikimin e Bankës së Shqipërisë, është

realizuar përmes vrojtimit dhe pyetësorëve në terren për të nxjerrë konkluzionet përkatëse,

pra është realizuar analizimi i qasjes empirike me teoriken si edhe me gjetjet e këtij studimi

në terren. Mundësia për të përgjithësuar të dhënat duke përdorur metodën e kërkimit me

pyetësorë vlerësohet e lartë në rastin e pyetësorëve ndaj përdorimi i pyetësorëve si metodë

85

për mbledhjen e të dhënave në këtë punim mundëson hetimin e lidhjeve të mundshme

ndërmjet variablave të marrë në studim. Metodologjia e përdorur është në funksion të

qëllimeve të vëna në fillim të studimit. Studimi është mbështetur në një kërkim empirik.

Qëllimi: identifikimi i mënyrës së monitorimit të komunikimit të Bankës së Shqipërisë nga

bankat tregtare lidhur me vendimin për normën bazë të interesit, fjalimeve të Guvernatorit të

Bankës së Shqipërisë dhe aktiviteteve të Bankës së Shqipërisë. Studimi përdor të dhëna

primare të përftuara nga pyetësorët e shpërndarë dhe të plotësuar nga personel i bankave

tregtare që ushtrojnë veprimtarinë në Tiranë, kryesisht në drejtoritë e përgjithshme.

- Të dhënat: Pikënisja e çdo pune hulumtuese shkencore empirike fillon me mbledhjen

e të dhënave. Të dhëna shkencore të përshtatshme janë ato të dhëna që janë në

funksion të hulumtimit ose që janë të specifikuara të tilla në qëllimin e hulumtimit dhe

që mund të lidhen me hipotezën e parashtruar. Këto janë të dhëna të mbledhura me

teknika dhe procedura të standardizuara për mbledhjen e të dhënave. Për punimin janë

përdour disa lloje burime të dhënash si ato parësore dhe dytësore;

- Prezantimi i rezultateve është bërë duke përdorur metodat grafike, tabelore, analiza

përshkruese apo dhe testet statistikore;

- Të dhënat janë përpunuar duke u bazuar në teknika të ndryshme statistikore si SPSS

17.0; excel; tabela të kryqëzuara, etj...;

- Pyetësorë të shpërndarë: 200

- Numri i personave që kanë plotësuar pyetësorin: 200;

- Mbledhja e të dhënave është siguruar nga shpërndarja e pyetësorit në bankat tregtare

(16 banka);

- Personat që kanë plotësuar pyetësorin i përkasin njësive kryesore si risku, thesari,

raportimet, përputhshmëria, etj...të bankave tregtare dhe që monitorojnë komunikimin

e Bankës së Shqipërisë. Këto persona punojnë në drejtoritë e përgjithshme të bankave;

86

- Hartimi dhe testimi i pyetësorit është realizuar në periudhën qershor – korrik 2014

ndërsa plotësimi i tij është bërë në periudhën shtator – nëntor 2014;

- Për analizimin dhe korrelimin e variablave në studim është përdorur metoda e

korrelacionit dhe testi Chi Square i koefiçentit Pearson.

4.2 – Strukturimi i pyetësorit

Realizimi i studimeve të ndryshme bazohet kryesisht në vrojtime dhe pyetësorë që siç

shprehet dhe Saunders et al (2009) është një teknikë jo vetëm efikase por edhe profesionale.

Ndër të tjera kjo teknikë mundëson mbledhjen dhe analizën sasiore të të dhënave duke

përdorur statistikën përshkruese dhe atë inferenciale. Të dhënat e mbledhura nëpërmjet kësaj

teknike mund të përdoren për të sugjeruar arsye të mundshme për lidhje të caktuara ndërmjet

variablave dhe për të krijuar modele të këtyre lidhjeve (Saunders et al., 2009).

Pyetësori përmban 8 seksione: në seksionin e parë kërkohet informacion i përgjithshëm mbi

personin që plotëson pyetësorin të tilla si, institucioni ku punon, departamenti dhe pozicioni

që mban; në seksionin e dytë kërkohet informacion lidhur me monitorimin e vendimit të

Bankës së Shqipërisë sa i përket normës bazë të interesit (vet monitorim apo nëpërmjet

medias). Alternativat e përgjigjes janë shkallëzuar sipas shkallës Likert prej 5 nivelesh (1 =

asnjëherë dhe 5 = asnjëra nga alternativat); në seksionin e tretë kërkohet informacion lidhur

me monitorimin e fjalimeve të Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë (vet monitorim apo

nëpërmjet medias). Alternativat e përgjigjes janë shkallëzuar sipas shkallës Likert prej 5

nivelesh (1 = asnjëherë dhe 5 = asnjëra nga alternativat); në seksionin e katërt kërkohet

informacion lidhur me monitorimin e aktiviteteve të Bankës së Shqipërisë (vet monitorim apo

nëpërmjet medias). Alternativat e përgjigjes janë shkallëzuar sipas shkallës Likert prej 5

nivelesh (1 = asnjëherë dhe 5 = asnjëra nga alternativat); në seksionin e pestë kërkohet

informacion lidhur me ndikimin e vendimit të normës bazë të interesit dhe fjalimeve të

Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë (shpejtësia e reagimit të sistemit bankar dhe prezenca e

ndikimit të mesazheve). Alternativat e përgjigjes janë shkallëzuar sipas shkallës Likert prej 5

nivelesh (1 = brenda ditës dhe 5 = më shumë se 3 muaj); në seksionin e gjashtë kërkohet

informacion lidhur me mbulimin mediatik të funksionit komunikativ të Bankës së Shqipërisë

(hapësira mediatike, besueshmëria, etj...). Alternativat e përgjigjes janë shkallëzuar sipas

87

shkallës Likert prej 4 nivelesh (1 = e pamjaftueshme dhe 4 = shumë e mjaftueshme); në

seksionin e shtatë kërkohet informacion lidhur me faqen e internetit të Bankës së Shqipërisë

(shpeshtësia e vizitës, qëllimi, përmbushja e qëllimit). Alternativat e përgjigjes janë

shkallëzuar sipas shkallës Likert prej 5 nivelesh (1 = çdo ditë dhe 5 = asnjëherë); në seksionin

e tetë kërkohet një vlerësim për mjetet e komunikimit të Bankës së Shqipërisë

(deklaratat/njoftimet për shtyp, publikimet, etj....). Alternativat e përgjigjes janë shkallëzuar

sipas shkallës Likert prej 4 nivelesh (1 = dobët dhe 4 = asnjëra nga më lart).

Përdorimi i pyetësorit, përveçse një teknikë efikase në mbledhjen e të dhënave, mundëson si

analizimin e lidhjeve të mundshme midis variablave të marrë në studim ashtu edhe të dhënies

së rekomandimeve lidhur me funksionin komunikativ të Bankës së Shqipërisë.

Në hartimin e pyetësorit u bë shumë kujdes që të mbaheshin parasysh dy elementë thelbësorë

të tillë si:

(i) Besueshmëria – Një pyetësor i besueshëm nënkupton faktin nëse pyetësori do të

prodhojë ose jo rezultate të qëndrueshme në kohë të ndryshme dhe për zgjedhje të

ndryshme;

(ii) Vlefshmëria – Një pyetësor i vlefshëm nënkupton kontroll paraprak të pyetjeve

(testim paraprak) duke eleminuar në këtë mënyrë pyetjet e panevojshme.

Pyetjet janë formuluar në mënyrë të tillë që personi që plotëson pyetësorin të mos ndjejë

asnjë vështirësi në kuptimin e tyre duke zgjedhur lehtësisht përgjigjen nga alternativat e

shtruara në çdo pyetje që siç e përmendëm më lart janë të shkallëzuara sipas shkallës Likert.

Sipas shkallës Likert, subjektet tregojnë shkallën e pajtimit ose të mos pajtimit me secilën

prej formulimeve.

Pyetësorit gjithashtu iu bë edhe matja e qëndrueshmërisë së brendshme nëpërmjet llogaritjes

së koeficientit Cronbach Alfa59. Bazuar në llogaritjet e këtij koeficienti u pa se vlera e tyre

ishte më e lartë së kufiri prej 0.7 që është dhe norma e lejuar duke treguar në këtë mënyrë një

qëndrueshmëri të brendshme të pyetësorit. Duke pasur parasysh se secila nga pyetjet paraqet

59 http://www.ats.ucla.edu/stat/spss/faq/alpha.html

88

një variabël i cili mund të marrë më shumë se një përgjigje, është menduar që në pyetjet e

mbyllura alterantivat e përgjigjeve të jenë sa më reale në mënyrë që të merret informacioni i

nevojshëm.

Pyetësori i plotë gjendet në shtojcën nr. 3.

4.3 – Testimi

Përpara shpërndarjes për plotësim, pyetësori u testua paraprakisht nga 20 persona që përbëjnë

10% të numrit të përgjithshëm të personave pjesëmarrës në anketim. Gjatë kësaj faze u

qartësuan edhe më mirë pyetjet kyçe të kërkimit, u bënë disa riformulime të vogla ndonëse

duhet theksuar se rezultati i testit paraprak ishte i kënaqshëm pasi rezultoi se pyetjet ishin

kuptuar drejt nga të anketuarit. Pas analizimit të rezultateve të testit paraprak dhe pasqyrimit

të ndryshimeve në pyetësor u përcaktua madhësia e mostrës së studimit.

Në tregun bankar shqiptar aktualisht ushtrojnë veprimtarinë 16 banka. Pyetësori i është

adresuar zyrave kryesore që monitorojnë komunikimin e Bankës së Shqipërisë në drejtoritë e

përgjithshme si riku, thesari, përputhshmëria, auditi, etj... Për 5% saktësi me një raport

popullate 85%, madhësia e një mostre prej 195 rastesh është e nevojshme në 95% nivel

besimi (pra mundësia e gabimit është ± 5%)60.

Për këtë qëllim u shpërndanë 200 pyetësorë duke përdorur kontaktet personale në sistemin

bankar. Faza pasuese ishte krijimi i bazës së të dhënave në programin SPSS 17.0 si dhe

përpunimi dhe analiza statistikore. Analiza e të dhënave të përftuara është kryer nëpërmjet

analizës përshkruese, tabelave të kryqëzuara, testeve të pavarësisë, korrelimet midis

variablave, etj...

4.4 – Vendi dhe shtrirja në kohë

Në këtë studim janë përfshirë të gjitha bankat tregtare që ushtrojnë veprimtarinë e tyre në

Shqipëri, më konkretisht 16 banka. Theksojmë faktin se drejtoritë e përgjithshme që drejtojnë

veprimtarinë e bankave tregtare janë të përqendruara të gjitha në Tiranë.

60 Elmazi L., Elmazi A., (2011), Metodat e kërkimit – Një thellim në analizën sasiore, fq. 104

89

I gjithë studimi përfshin tre etapa kërkimi si më poshtë:

(i) Shkurt 2012 – Janar 2014 – kjo periudhë përkon me kërkimin, përzgjedhjen dhe

përditësimin me literaturën mbi komunikimin e bankave qendrore;

(ii) Shkurt – Nëntor 2014 – kjo periudhë përkon me hartimin, testimin dhe plotësimin

e pyetësorit si dhe krijimin e bazës së të dhënave në programet statistikore;

(iii) Janar 2015 – Qershor 2016 – kjo periudhë përkon me përpunimin, analizimin,

nxjerrjen e konkluzioneve dhe hartimin e rekomandimeve përfundimtare të këtij

studimi.

4.5 – Përshkrimi i kampionit përfaqësues

Të dhënat primare që janë përdorur në këtë studim janë përftuar nga anketimi që u krye në

bankat tregtare që ushtrojnë veprimtarinë e tyre në Shqipëri, më konkretisht 16 banka.

Shpërndarja e pyetësorit u mendua të realizohej nëpërmjet kontakteve personale në bankat

tregtare dhe dërgimit nëpërmjet postës elektronike, ku kjo e fundit nuk rezultoi e sukseshme

(arsyet kryesore mund të jenë neglizhencë, ruajtje anonimati, etj...). Kampioni i këtij studimi

përbëhet nga 200 persona që kanë plotësuar pyetësorin (shih tabelën 1 më poshtë).

Tabelë 1: Kampioni përfaqësues

Institucioni Frekuenca Përqindja

Bankë tregtare 200 100%

Tabela 2 në vijim, paraqet peshën specifike të secilës bankë në sistemin bankar duke u bazuar

tek totali i depozitave. Mbi bazën e kësaj peshe specifike u llogarit edhe numri i pyetësorëve

për tu shpërndarë në secilën bankë.

90

Tabelë 2: Numri i pyetësorëve të shpërndarë sipas peshës specifike të secilës bankë në

sistemin bankar

Bankat Totali i depozitave61

(treguesi në %)

Numri i pyetësorëve të

shpërndarë

Banka Raiffeisen 23.7 47

Banka e Bashkuar e Shqipërisë 0.5 1

Banka Veneto 1.7 3

Banka Kombëtare Tregtare 21.4 43

Banka Tirana 7.6 15

Banka Ndërkombëtare Tregtare 0.7 1

Banka Intesa SanPaolo Albania 11.2 22

Banka Procredit 3.2 7

Banka Credit Agricole – Shqipëri 1.9 4

Banka NBG Albania 3.2 6

Banka Alpha Albania 6.6 13

Banka e Parë e Investimeve 1.3 3

Banka e Kreditit të Shqipërisë 0.1 1

Banka Credins 9.0 18

Banka Societe Generale Albania 5.5 11

Banka Union 2.7 5

Total 100.0 200

Siç e kemi theksuar dhe më lart, njësitë kryesore që monitorojnë komunikimin e Bankës së

Shqipërisë janë zyrat e riskut, thesarit, auditit, raportimeve dhe përputhshmërisë. Tabela 3 në

vijim tregon përbërjen e kampionit përfaqësues.

Nga tabela dallohet se në kampionin përfaqësues 20% e zënë punonjës të zyrës së riskut, 23

% e zënë punonjës të zyrës së thesarit, 11 % e zënë punonjës të zyrës së auditit, 20.5 % e

zënë punonjës të zyrës së raportimeve, 17 % e zënë punonjës të zyrës së përputhshmërisë dhe

8.5 % e zënë punonjës të tjerë.

61 Burimi: Banka e Shqipërisë, Raporti Vjetor i Mbikëqyrjes 2013, https://www.bankofalbania.org/web/Raporti_Vjetor_i_Mbikeqyrjes_2013_7112_1.php?kc=0,8,6,0,0

91

Tabelë 3: Përbërja e kampionit përfaqësuses

Departamenti / Zyra Frekuenca Përqindja

Risku 40 20.0

Thesari 46 23.0

Auditi 22 11.0

Raportimet 41 20.5

Përputhshmëria 34 17.0

Tjetër (ligjor, marketing, etj) 17 8.5

Total 200 100.0

Tabela 4 në vijim na njeh me pozicionet që mbajnë personat pjesëmarrës në anketim. Siç

dallohet përqindjen më të madhe e zënë pozicionet specialist dhe kryespecialist, përkatësisht

33 % dhe 21.5 %. Pjesa tjetër përbëhet nga pozicione të tilla si përgjegjës zyre, përgjegjës

sektori, drejtues i lartë dhe të tjerë.

Tabelë 4: Pozicionet në banka të kampionit përfaqësues

Pozicioni Frekuenca Përqindja

Specialist 66 33.0

Kryespecialist 43 21.5

Përgjegjës Zyre 28 14.0

Përgjegjës Sektori 34 17.0

Drejtues i lartë 13 6.5

Tjetër 16 8.0

Total 200 100.0

4.6 – Mbledhja e të dhënave

Për mbledhjen e të dhënave në terren u shfrytëzuan tërësisht kontaktet personale në sistemin

bankar ndërsa hedhja e të dhënave në program dhe më tej përpunimi u realizua nga vetëm një

person. U shpërndanë 200 copë pyetësorë në të gjitha bankat tregtare, sipas tabelës 2 në

seksionin 4.5 më lart dhe u kthyen të plotësuar po 200 copë. Të gjithë pyetësorët e kthyer të

92

plotësuar u konsideruan si të përdorshëm për analizën e mëtejshme pasi ishin të gjithë pyetjet

e plotësuara, pa korrigjime duke mos lënë vend për hamendësime në alternativën e zgjedhur.

Kontakteve të mia personale i kam theksuar vazhdimisht rëndësinë se pyetësori është

tërësisht anonim dhe vetëm për qëllime studimi, duke pasur parasysh se Banka e Shqipërisë

është autoriteti licencues dhe mbikëqyrës i bankave tregtare dhe ekzistonte mundësia që

personat të stepeshin dhe mos pranonin plotësimin e pyetësorit sikurse dhe pasqyrimin jo real

të mendimeve / opinioneve të tyre.

4.7 – Analiza e teorive statistikore në ndihmë të përpunimit të të dhënave të studimit

Variablat / Variablat e pavarur dhe të varur

Nga statistika, funksioni y = f(x) na tregon se y është i njohur si një variabël i varur ndërsa x

është një variabël i pavarur dhe për testuar hipotezat duhet të matim variablat. Duhet pasur në

vëmëndje se variablat e pavarur marrin vlera të ndryshme. Pjesa më e madhe e hipotezave

mund të shprehet në drejtim të dy variablave: një çështje e sugjeruar dhe një përfundim ose

rezultat i sugjeruar. Variabli që mendohet si shkak quhet ndryshore e pavarur (sepse vlera e

tij nuk varet nga variablat e tjerë). Variablin që e mendojmë se është i ndikuar e quajmë

variabli i varur.

Në kërkimin cross-sectional nuk manipulojmë variabla dhe nuk mund të bëjmë ekspozim

rastësor ndërmjet variablave, kështu që nuk ka kuptim për të diskutuar për variabla të varur

dhe të pavarur për shkak së të gjithë variablat janë variabla të varur në një kuptim ose në një

tjetër. Në punën kërkimore shkaku, ose variabli i pavarur është një parashikues dhe efekti ose

variabli i varur, është thjesht një rezultat. Kjo terminologji gjithashtu i përshtatet punës cross-

sectional ku statistikisht të paktën mund të përdorim një ose më shumë variabla për të bërë

parashikime në lidhje me të tjerat ose tjetrën (variabël) pa pasur nevojë për ndodhjen

rastësore.

Nivelet e matjes

Variablat marrin forma të ndryshme dhe marrëdhënia ndërmjet asaj që është duke u matur

dhe numrave që e paraqesin atë është i njohur si niveli i matjes. Përgjithësisht, një variabël

mund të jetë kategorik ose i vazhdueshëm dhe mund të ketë nivele të ndryshme të matjes.

93

Gabimi i matjes

Për të testuar hipotezën ose hipotezat duhet të maten me saktësi variablat. Teorikisht, matjet

duhen bërë në mënyrë të tillë që vlerat të kenë të njëjtin kuptim me kalimin e kohës dhe në të

gjitha situatat. Në rast se do ti thjeshtonim gjërat, atëherë ka dy mënyra për të provuar një

hipotezë: (i) duke parë së çfarë ndodh natyrshëm me të; ose (ii) duke manipuluar disa nga

pyetjet me përgjigje dhe duke vërejtur efektet të cilat kanë të bëjnë me lidhjen ose jo të

variblave që na interesojnë dhe duke nxjerrë më pas rezultatin. Gjatë matjes mund të ndodhin

edhe gabime si për shembull një gabim në të dhënat ndodh sa herë që vlera e të dhënës që

merret nuk është e barabartë me vlerën e vërtetë ose me vlerën reale që do të mund të merrej

në qoftë së do të zbatohej një procedurë e rregullt matjeje.

Analizimi i të dhënave

Faza përfundimtare e procesit të kërkimit është analizimi i të dhënave të mbledhura. Kur të

dhënat janë sasiore kjo përfshin si të dhënat në mënyrë grafike për të parë tendencat e

përgjithshme në këto të dhëna ashtu edhe modelin e përshtatshëm statistikor të të dhënave.

Analiza e të dhënave cilësore

Ndodh që shpesh nuk jemi të interesuar në testimin e rezultateve ose madhësive të

vazhdueshme, por vetëm për variablat cilësorë si dhe variablat që përshkruajnë kategoritë e

subjekteve. Gjithashtu gjejmë tipe të ndryshme të variablave cilësorë, por në teori një rasti

duhet ti përgjigjet një kategori. Ka edhe raste kur përdoren variabla kategorikë për të

parashikuar një lloj rezultati të vazhdueshëm, por ka edhe raste kur duam të shohim

marrëdhëniet ndërmjet shumë variablave cilësorë. Në studim shohim rastin e dy variablave

kategorikë dhe metodën statistikore Hi-Katror (Chi Square). Ky model shërben për të treguar

lidhjen ndërmjet variablave cilësorë të zgjedhur.

Analiza bivariante

Analiza bivariante është një nga analizat më të përdorura që përdor teknikat të cilat

shqyrtojnë lidhjen ndërmjet variablave përmes tabelave të kontigjencës.

Testi Chi Square i Koefiçentit Pearson

Testi Hi-katror (chi-square test) është metoda për testimin e lidhjes midis variablave rresht

dhe kolonë në një tabelë me dy hyrje. Ky test konsiderohet si një statistikë jashtëzakonisht

“elegante” (Fisher 1922; Pearson 1900) e bazuar në idenë e krahasimit të frekuencave të

94

vëzhguara në kategori të caktuara me frekuencat që mund të pritet të merren në ato kategori

rastësisht. Në qoftë se përshtasim një model për çdo grup të të dhënave mund ta vlerësojmë

atë model duke përdorur një ekuacion shumë të thjeshtë:

Shmangia σ= ∑(���ℎ��� ��− � �����)�

Ky ekuacion është baza e shumave të katrorëve në regresion dhe ANOVA-s. Kur kemi të

dhëna kategorike ne mund të përdorim të njëjtin ekuacion. Ka një ndryshim të vogël në atë që

ne ndajmë me rezultatet e modelit, e cila në fakt është pjestimi i shumës së katrorëve me

shkallët e lirisë në ANOVA. Pra, bëhet standardizimi i devijimit për çdo vëzhgim. Nëse i

mbledhim të gjitha këto shmangie të standardizuara së bashku, rezultati statistikor i Peason-it

hi – katror (Chi-square) χ2 jepet me formulen:

χ2= ∑ (������� ������ �������)�

� �������

Më konkretisht, kemi diferencën midis vlerës së vëzhguar dhe asaj të pritur ndaj vlerës së

pritur ku i - tregon rreshtat në tabelën e kontigjencave dhe j - shtyllat. Të dhënat e vëzhguara

janë padyshim frekuenca të pasqyruara në tabela të veçanta për çdo rast në Excel, por duhet

ditur së çfarë jep modeli. Shpërndarja e kësaj statistike është χ2 (Hi-katror) me (r-1)(c-1)

shkallë lirie, ku r përfaqëson numrin e rreshtave të tabelës me dy hyrje dhe c përfaqëson

numrin e kolonave. Kjo shpërndarje merr vetëm vlera pozitive dhe vlera p-value për testin

Hi-katror është probabiliteti i vëzhgimit të një vlere të paktën po aq ekstreme sa statistika e

testit për një shpërndarje Hi-katror P( χ2 ≥ X2 ) me (r-1)(c-1) shkallë lirie. Në ANOVA

modeli që përdorim është mesatarja e grupit por kur kemi vetëm variabla kategorikë nuk

mund të punojmë me mesataren kështu që në vend të tyre do të punojmë me frekuencat,

prandaj përdorim “frekuencat e pritshme".

Duke marrë parasysh këtë, llogarisim frekuencat e pritshme për secilën nga qelizat në tabelë

dhe përdorim totalet e shtyllave dhe rreshtave për një qelizë të veçantë për të llogaritur vlerën

e pritshme:

Në tabelën e kontingjencës shohim vlerat e pritura me formulën e mëposhtme:

95

� �������=��� =��������������������������������

n - është numri i përgjithshëm i vëzhgimeve (në studim është 200). Mund të llogarisim këto

frekuenca të pritshme për qelizat brenda tabelës (totale rresht dhe totale shtyllë).

Analiza e variancës (ANOVA) është një koleksion i modeleve statistikore të përdorura për të

analizuar dallimet midis grupeve. Në formën e tij më të thjeshtë, ANOVA siguron një provë

statistikore të disa grupeve të barabarta dhe për këtë arsye përgjithëson t-testin për më shumë

se dy grupe. ANOVA përdoret në krahasimin (testimin) e tre ose më shumë grupeve apo

variablave për të matur rëndësinë statistikore. Në statistikë, regresi linear shërben për të

modeluar marrëdhëniet ndërmjet variablit të varur y dhe një ose më shumë variablave

shpjeguese x.

Rasti i një variabli shpjegues është quajtur regresi i thjeshtë linear i cili ka formën Y = b0 +

b1x. Për më shumë së një variabël shpjegues, procesi quhet regres i shumëfishtë linear.

Regresi i shumëfishtë linear është një përgjithësim i regresit linear duke marrë parasysh më

shumë së një variabël të pavarur dhe një rast specifik i modeleve të përgjithshme lineare

formuar duke kufizuar numrin e variablave të varur në një. Modeli bazë për regresin e

shumëfishtë linear është:

Yi = β0 + β1Xi1 + β2Xi2 + .......... + βpXip + εi

Në formulën e mësipërme konsiderojmë n vëzhgimet e një variabli të varur dhe p variablave

të pavarur. Kështu, Yi është vëzhgimi i-së i variablit të varur, Xij është vëzhgimi i i-së i

variablit të pavarur j, j = 1, 2,..., p. Vlerat βj përfaqësojnë parametrat që do të vlerësohen, dhe

εi është gabimi i shpërndarjes normale të i-së. Analiza e regresit është një procedurë

statistikore që mund të përdoret për të shprehur lidhjen midis variablave me anën e një

ekuacioni matematik. Në përputhje me terminologjinë e regresionit, variabli që parashikohet

me anën e ekuacionit matematik quhet variabël i varur. Variabli ose variablat që përdoren për

të parashikuar vlerën e variablit të varur quhen variabla të pavarur. Teorikisht drejtëza

regresive jepet me ekuacionin y = ax + b ose y = b0 + b1X, ku b0 pikëpreja me boshtin e

ordinatave, b1 koeficienti këndor dhe y vlera e vlerësuar e variablit të varur. Ekuacioni i vijës

96

që gjendet me metodën e katrorëve më të vegjël përbën një vlerësim të vijës, ose të

ekuacionit të regresionit të vërtetë.

Koeficienti i përgjasisë (Likelihood ratio)

Një alternativë për Hi–katror-in e Pearson është raporti i përgjasisë bazuar në teorinë e

përgjasisë maksimale. Sipas kësaj teorie mblidhen disa të dhëna për të krijuar një model për

të cilin mundësia e marrjes së vëzhgimeve dhe vendosjes së të dhënave është maksimale. Më

tej kemi mundësi të krahasojmë këtë model me probabilitetin e marrjes së këtyre të dhënave

në një hipotezë zero. Rezultati statistikor bazohet në krahasimin e frekuencave të vëzhguara

me ato të parashikuara nga modeli:

LX2 = 2∑ ���ℎ��� ������ ������� ����

� �������

ku i dhe j janë rreshta dhe kolona të tabelës kontigjencave dhe ln është logaritmi natyror

(funksion standard matematikor).

Testi Hi-katror i Pearson (χ2) është një test statistikor, i cili aplikohet për grupe të të dhënave

cilësore dhe për të vlerësuar nëse ka midis variblave lidhje varësie (pra janë të varur apo jo

nga njëri tjetri) prandaj shpesh ky test quhet edhe testi i pavarësisë dhe se është i

përshtatshëm për studime të tilla,

Testi statistikor : ��=2

1

( )ni i

i i

O EE=

−∑ = 2

1

[ ( )]( )

ni i

i i

n E nE n=

−∑

Në këtë formulë:

��=2

1

( )ni i

i i

O EE=

−∑

�� = Testi statistikor kumulativ i Pearson

Oi = Është vlera e vrojtuar në qelizën e i-të

Ei = Është vlera e pritur e vlerësuar (llogaritur) për qelizën e i-të

n = Numri i qelizave në tabelë

97

Testi i raportit të përgjasisë është një test statistikor i përdorur për të krahasuar dy modele ku

njëri prej të cilëve, më konkretisht hipoteza zero është një rast i veçantë i tjetrit, më

konkretisht hipoteza alternative. Ky test tregon se sa herë më shumë gjasa ka që të dhënat të

jenë në njërin model se sa në tjetrin. Tabela e kontigjencave ose tabela e kryqëzuar ka formën

e një matrice që paraqet shpërndarjen (me shumë ndryshore) të frekuencave (përqindjeve) të

variablave.

Korrelacioni

Në shumë situata është shumë e rëndësishme të shihen varësitë ndërmjet variablave dhe është

e logjikshme të supozojmë se cilat janë lidhjet midis variablave për të vërtetuar hipotezën e

ngritur. Për të demonstruar ekzistencën e lidhjeve midis treguesve të monitorimit të

komunikimit të Bankës së Shqipërisë (vet monitorimi / raportimi mediatik), është përdorur

metoda e korrelacionit. Regresioni linear matet me ekuacionin e regresionit linear i cili ka

formën Y = b0 + b1x ku b0 - pikëprerja me boshtin e ordinatave, b1 - koeficienti këndor dhe Y

- vlera e variablit të varur.

Analiza e korrelacionit është një teknikë matematike që shërben për të matur forcën e lidhjes

ndërmjet variablave. Koeficienti i korrelacionit shënohet me rxy dhe merr vlera [-1; 1], ku

vlera +1 do të thotë së lidhja midis variablave është shumë e fortë dhe me drejtim pozitiv, pra

me rritjen e njërit variabël rritet edhe variabli tjetër ndërsa vlera -1 do të thotë se lidhja midis

variablave është e fortë, por me drejtim të kundërt, pra me rritjen e njërit variabël zvogëlohet

variabli tjetër dhe nëse vlera e koeficientit të korrelacionit është 0 atëherë midis variblave nuk

ka asnjë lloj korrelacioni/ lidhjeje.

Analiza e lidhjes midis dy variablave për 6 raste

Siç e përmendëm më lart, Testi Chi Square i Koefiçentit Pearson analizon ekzistencën e

lidhjes ndërmjet dy variablave cilësorë. Si pjesë e procedurës crosstabs, SPSS prodhon një

tabelë që përfshin statistikën Chi Square (Hi-katror) dhe vlerën e saj të rëndësisë që ndryshe

njihet si Likelihood Ratio. Nëse vlera e rëndësisë statistikore (pra e domethënies) është mjaft

e vogël (zakonisht Sig σ duhet të jetë < 0.05 ku 5% është niveli i besueshmërisë), atëherë

hedhim poshtë hipotezën se variablat janë të pavarur dhe pranojmë hipotezën së ata kanë një

lidhje ndërmjet tyre. Alternativë e Chi Square është Koeficienti Pearson i bazuar në teorinë e

përgjasisë maksimale. Në vijim paraqitet analiza e lidhjes midis dy variablave për 6 raste.

98

Rasti 1

Lidhja e pyetjes: Vet monitorimi i komunikimit të Bankës së Shqipërisë për vendimin lidhur

me normën bazë të interesit me pozicionin e të anketuarit.

Nga analiza e rastit të parë vërehet se vlera e statistikes Chi Square është 12.001. Kjo vlerë

është statsistikisht e rëndësishtme kur p < 0.001. Kjo vlerë nga përpunimi i pyetjeve na

rezulton së është e rëndësishtme (p = 0.007 < 0.05), duke na treguar se kemi lidhje varësie

ndërmjet variablit vet monitorimi i komunikimit të Bankës së Shqipërisë për vendimin lidhur

me normën bazë të interesit me pozicionin në bankë, pra variablat na rezultojnë të varur.

Tabela: Testi Chi Square për lidhjen midis vet monitorimit të komunikimit të Bankës së

Shqipërisë për vendimin lidhur me normën bazë të interesit me pozicionin

Chi-Square Tests (Testet Hi-Katror)

Value (Vlera) df Asymp. Sig. (2-sided)

Pearson Chi-Square

(Hi-katror i Pearson) 12.001 15 .007

Likelihood Ratio

(Koeficienti i Përgjasise) 15.223 15 .002

Linear-by-Linear

Association 7.621 1 .003

N of Valid Cases 200

Siç e përmendëm, një alternativë e “Koeficientit Pearson Chi Square” është koeficienti

statistikor i Pearsonit bazuar në teorinë e përgjasisë maksimale. Testi i raportit të përgjasisë

është një test statistikor i përdorur për të krahasuar dy modele për mesataret e tyre, nëse ato

janë statistikisht të njëjta (e cila është hipoteza zero) dhe rasti tjeter kur nuk janë të njëjta

(hipoteza alternative). Raporti i përgjasisë në rastin konkret (Likelihood Ratio) 15.223. Si në

rastin e Chi Square do të analizojmë p, p = 0.02 < 0.05. Variablat me këtë kusht rezultojnë të

janë të varur. Testi statistikor i përdorur zbuloi lidhje varësie midis variablave dhe lidhja

midis tyre është e justifikuar.

99

Rasti 2

Lidhja e pyetjes: Raportimi mediatik i fjalimeve të Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë me

njësinë ku punon i anketuari.

Vlera e Koefiçentit Pearson Chi Square në tabelën e mëposhtme është 13.640. Kjo vlerë është

plotësisht domethënëse pasi p = 0.004 < 0.05. Vëmë re se kjo vlerë në rastin më poshtë është

e rëndësishtme pasi rezulton brenda parametrit statisikor (p < 0.05), duke treguar se kemi

lidhje ndërmjet variablave të lartpërmendur.

Tabela: Testi Chi Square për lidhjen midis raportimit mediatik të fjalimeve të Guvernatorit të

Bankës së Shqipërisë me njësinë.

Chi-Square Tests (Testet Hi-Katror)

Value df Asymp. Sig. (2-sided)

Pearson Chi-Square 13.640 15 .004

Likelihood Ratio 16.626 15 .001

Linear-by-Linear

Association 3.293 1 .036

N of Valid Cases 200

Raporti i përgjasisë maksimale (Likelihood Ratio) është 16.626. Testi Chi Square (p = 0.001

< 0.05) tregon se variablat konsiderohen të varur. Testi statistikor i përdorur zbuloi lidhje

varësie midis variablave.

Rasti 3

Lidhja e pyetjes: Vet monitorimi i aktiviteteve të Bankës së Shqipërisë me pozicionin ku

punon i anketuari.

Vlera e Chi-Square në tabelën e mëposhtme është 14.126. Kjo vlerë është domethënëse pasi p

= 0.002 dhe i afrohet kushtit p < 0.001. Kjo vlerë është e rëndësishtme dhe rezulton në

përputhje të plotë me parametrin statisikor (p < 0.05), duke treguar se kemi lidhje ndërmjet

variablave të lartpërmendur.

100

Tabela: Testi Chi Square për lidhjen midis vet monitorimit të aktiviteteve të Bankës së

Shqipërisë me pozicionin

Chi-Square Tests (Testet Hi-Katror)

Value df Asymp. Sig. (2-sided)

Pearson Chi-Square 14.126 15 .002

Likelihood Ratio 18.901 15 .000

Linear-by-Linear

Association 3.991 1 .023

N of Valid Cases 200

Raporti i përgjasisë maksimale është 18.901. Rezultati kryesor i hi – katror (p = 0.000 < 0.05)

me një lidhje plotësisht të pranueshme, kështu që variablat mund të konsiderohen të varur.

Rasti 4

Lidhja e pyetjes: Raportimi mediatik i aktiviteteve të Bankës së Shqipërisë me njësinë ku

punon i anketuari.

Vlera Chi-Square në tabelën e mëposhtme është 11.336. Kjo vlerë është plotësisht

domethënëse për p < 0.001. Kjo vlerë është e rëndësishtme dhe rezulton në përputhje me

parametrin statisikor (p < 0.05 ), dhe në rastin konkret p = 0.034 < 0.05 duke treguar se kemi

lidhje ndërmjet variablave të lartpërmendur. Testi rezultoi i kënaqshëm.

Tabela: Testi Chi Square për lidhjen midis raportimit mediatik të aktiviteteve të Bankës së

Shqipërisë me njësinë

Chi-Square Tests (Testet Hi-Katror)

Value df Asymp. Sig. (2-sided)

Pearson Chi-Square 11.336 15 .034

Likelihood Ratio 10.609 15 .021

Linear-by-Linear

Association 4.622 1 .056

N of Valid Cases 200

101

Raporti i përgjasisë maksimale është 10.609. Rezultati kryesor Chi Square (p = 0.021 < 0.05)

me një lidhje të pranueshme, kështu që variablat mund të konsiderohen të varur.

Rasti 5

Lidhja e pyetjes: Qëllimi i shfletimit të faqes së internetit të Bankës së Shqipërisë me njësinë

ku punon i anketuari.

Vlera Chi-Square në tabelën e mëposhtme është 10.115. Kjo vlerë është plotësisht

domethënëse për p < 0.001. Kjo vlerë është e rëndësishtme dhe rezulton në përputhje të plotë

me parametrin statisikor (p < 0.05 ), dhe në rastin konkret p = 0.035 < 0.05 duke treguar se

kemi lidhje ndërmjet variablave të lartpërmendur. Testi rezultoi i kënaqshëm.

Tabela: Testi Chi Square për lidhjen midis qëllimit të shfletimit të faqes së internetit me

njësinë

Chi-Square Tests (Testet Hi-Katror)

Value df Asymp. Sig. (2-sided)

Pearson Chi-Square 10.115 25 .035

Likelihood Ratio 10.510 25 .031

Linear-by-Linear

Association 3.112 1 .056

N of Valid Cases 200

Raporti i përgjasisë maksimale është 10.510. Rezultati kryesor Chi Square (p = 0.031 < 0.05)

me një lidhje plotesisht të pranueshme, kështu që variablat mund të konsiderohen të varur.

Rasti 6

Lidhja e pyetjes: Mesazhet gjatë daljeve publike të Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë me

pozicionin ku punon i anketuari.

Vlera Chi-Square në tabelën e mëposhtme është 76.625. Kjo vlerë është plotësisht

domethënëse pasi p = 0.000 < 0.001, duke treguar se kemi lidhje ndërmjet variablave të

lartpërmendur. Testi rezultoi i kënaqshëm.

102

Tabela: Testi Chi Square për lidhjen midis mesazheve gjatë daljeve publike të Guvernatorit të

Bankës së Shqipërisë me pozicionin

Chi-Square Tests (Testet Hi-Katror)

Value df Asymp. Sig. (2-sided)

Pearson Chi-Square 76.625 5 .000

Likelihood Ratio 101.235 5 .000

Linear-by-Linear

Association 50.447 1 .000

N of Valid Cases 200

Raporti i përgjasisë maksimale është 101.235. Kjo konfirmon rezultatin kryesore Chi Square

(p = 0.000 < 0.05) me një vlerë të pranueshme dhe variablat mund të konsiderohen të varur.

Nga analiza e 6 rasteve (pra lidhjeve ndërmjet variablave) vihet re se 100% e tyre tregon një

lidhje të fortë e cila është më e vogel se 0.05. Kjo tregon që pyetësori është ndërtuar me një

rrjedhojë llogjike të pranueshme. Pra si konkluzion themi se lidhja ndërmjet pyetjeve është e

qëndrueshme dhe e pranueshme njëkohësisht. Testi i provës për pyetësorin u kalua me sukses

duke treguar që kemi një vërtetësi të pyetësorit.

103

Kapitulli 5: Analiza e rezultateve të kërkimit në bankat tregtare bazuar në pyetësor

5.1 – Vendimi i Bankës së Shqipërisë për normën bazë të interesit

5.2 – Fjalimet e Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë

5.3 – Aktivitetet e Bankës së Shqipërisë

5.4 – Ndikimi i vendimit të normës bazë të interesit

5.5 – Mbulimi mediatik i komunikimit të Bankës së Shqipërisë

5.6 – Faqja e internetit të Bankës së Shqipërisë

5.7 – Mjetet kryesore të komunikimit të Bankës së Shqipërisë

5.8 – Vërtetimi i hipotezave dhe përgjigja e pyetjeve kërkimore

5.1 – Vendimi i Bankës së Shqipërisë për normën bazë të interesit

Siç e kemi përshkruar në kapitullin 3, komunikimi i vendimit të politikës monetare lidhur me

normën bazë të interesit bëhet nëpërmjet një konference për shtyp të Guvernatorit të Bankës

së Shqipërisë në praninë e medias e shoqëruar me një sesion pyetje / përgjigje. Për të

monitoruar këtë komunikimim ka dy mënyra, ose nëpërmjet ndjekjes së drejtpërdrejtë të

konferencës për shtyp / leximit të njoftimit për shtyp ose duke u bazuar në raportimin

mediatik. Përgjigjet për këtë pyetje paraqiten grafikisht si më poshtë ku dallohet se interesi

për vendimin e BSh-së lidhur me normën bazë të interesit është i lartë dhe monitorohet

drejtpërsëdrejti duke ndjekur konferencën për shtyp / lexuar njoftimin për shtyp. Më

konkretisht, 115 të anketuar që përbëjnë dhe 58% të kampionit janë shprehur se ndjekin

gjithmonë konferencën për shtyp / lexojnë njoftimin për shtyp të BSh-së, 47 të anketuar ose

23% e ndjekin shpesh konferencën për shtyp / lexojnë njoftimin për shtyp, 26 të anketuar ose

13% e ndjekin ndonjëherë konferencën për shtyp / lexojnë njoftimin për shtyp dhe 12 të

anketuar ose 6% nuk e ndjekin asnjëherë konferencën për shtyp / lexojnë njoftimin për shtyp.

104

Grafik 1: Vendimi i BSH për normën bazë të interesit – lexoj njoftimin për shtyp ose ndjek

live konferencën për shtyp të Guvernatorit

Në raportimin mediatik, bazohen gjithmonë 48 të anketuar ose 24%, shpesh 61 të anketuar

ose 31%, ndonjëherë 68 të anketuar ose 34%, asnjëherë 9 të anketuar ose 4% dhe asnjëra nga

përgjigjet 14 të anketuar ose 7% (shih grafikun më poshtë)

Grafik 2: Vendimi i BSH për normën bazë të interesit – bazohem në raportimin mediatik

12; 6%26; 13%

47; 23%115; 58%

Asnjëherë

Ndonjëherë

Shpesh

Gjithmonë

Vendimi i BSH për normën bazë të interesit - lexoj njoftimin për shtyp ose ndjek live konferencën për shtyp të Guvernatorit

9; 4%

68; 34%

61; 31%

48; 24%

14; 7%

Asnjëherë

Ndonjëherë

Shpesh

Gjithmonë

Asnjëra nga më lart

Vendimi i BSH për normën bazë të interesit - bazohem në raportimin mediatik

105

Gjithsesi pavarësisht këtij rezultati duhet bërë shumë kujdes në monitorimin e medias në

mënyrën se si e përcjell / transmeton lajmin dhe argumentat që shoqërojnë vendimin për

normën bazë të interesit.

5.2 – Fjalimet e Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë

Një tjetër element i rëndësishëm, pjesë e funksionit komunikativ të Bankës së Shqipërisë janë

dhe fjalimet / mesazhet e Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë në aktivitete të ndryshme si

konferenca kombëtare / ndërkombëtare, forume, takime diskutimi me aktorë të ndryshëm

interesi, etj... në të cilat shprehen opinione dhe qëndrime të Bankës së Shqipërisë lidhur me

gjendjen ekonomiko – financiare të vendit, perspektivën afatmesme dhe afatgjatë, etj... Për të

monitoruar këtë komunikim ka sërisht dy mënyra, ose nëpërmjet ndjekjes së drejtpërdrejtë të

fjalimit / leximit në faqen e internetit ose duke u bazuar në raportimin mediatik. Përgjigjet për

këtë pyetje paraqiten grafikisht si më poshtë ku dallohet se raportimi mediatik në këtë rast zë

një vend të rëndësishëm në përcjelljen / transmetimin e këtyre mesazheve.

Grafik 3: Fjalimet e Guvernatorit të BSH-së – lexoj në faqen e internetit të BSH ose dëgjoj

fjalimin live

38 të anketuar ose 19% e kampionit i lexojnë gjithmonë në faqen e internetit / dëgjojnë

fjalimin live, 63 të anketuar ose 32% e lexojnë shpesh fjalimin në faqen e internetit / dëgjojnë

11; 5%

78; 39%

63; 32%

38; 19%

10; 5%

Asnjëherë

Ndonjëherë

Shpesh

Gjithmonë

Asnjëra nga më lart

Fjalimet e Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë- lexoj në faqen e internetit të BSH ose dëgjoj fjalimin live

106

live, 78 të anketuar ose 39% e lexojnë ndonjëherë fjalimin në faqen e internetit / dëgjojnë live

dhe 10 të anketuar ose 5% rezultojnë se nuk i ndjekin fjalimet.

Nga grafiku 4 më poshtë dallojmë se 114 të anketuar ose 57% e kampionit bazohen

gjithmonë në raportimin mediatik, 43 të anketuar ose 22% bazohen shpesh në raportimin

mediatik, 28 të anketuar ose 14% bazohen ndonjëherë në raportimin mediatik dhe vetëm 15

të anketuar ose 7% nuk bazohen asnjëherë në raportimin mediatik.

Grafik 4: Fjalimet e Guvernatorit të BSH – bazohem në raportimin mediatik

Si edhe në rastin për monitorimin e vendimit të normës bazë të interesit, edhe në këtë rast

duhet bërë shumë kujdes në monitorimin e medias në mënyrën se si i përcjell / transmeton

mesazhet e Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë.

5.3 – Aktivitetet e Bankës së Shqipërisë

Përgjatë një viti Banka e Shqipërisë organizon shumë aktivitete të tilla si konferenca

shkencore kombëtare / ndërkombëtare, forume me bankat dhe bizneset, forume financiare,

aktivitete edukuese, etj.. Të gjitha këto aktivitete përcjellin / transmetojnë mesazhe si për

aktorët e tregut financiar ashtu edhe për publikun e gjerë. Komunikimi për aktivitetet e

Bankës së Shqipërisë monitorohet sërisht në dy mënyra, ose nëpërmjet leximit të njoftimeve /

deklaratave për shtyp në faqen e internetit ose nëpërmjet raportimit mediatik. Përgjigjet për

15; 7%28; 14%

43; 22%114; 57%

Asnjëherë

Ndonjëherë

Shpesh

Gjithmonë

Fjalimet e Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë- bazohem në raportimin mediatik

107

këtë pyetje paraqiten grafikisht si më poshtë ku dallohet se raportimi mediatik edhe në këtë

rast zë një vend të rëndësishëm në përcjelljen e informacioneve për aktivitetet e Bankës së

Shqipërisë.

Grafik 5: Aktivitetet e BSH-së – lexoj njoftimet / deklaratat për shtyp në faqen e internetit

Nga paraqitja grafike vëmë re se 35 të anketuar ose 18% e kampionit i lexojnë gjithmonë

njoftimet / deklaratat për shtyp në faqen e internetit për aktivitetet e BSH-së, 66 të anketuar

ose 33% i lexojnë shpesh njoftimet / deklaratat për shtyp në faqen e internetit për aktivitetet e

BSH-së, 75 të anketuar ose 37% i lexojnë ndonjëherë njoftimet / deklaratat për shtyp në faqen

e internetit për aktivitetet e BSH-së, 13 të anketuar ose 6% nuk i lexojnë asnjëherë njoftimet /

deklaratat për shtyp në faqen e internetit si dhe 11 të anketuar ose 6% nuk zgjedhin asnjë prej

alternativave.

Në grafikun 6 vëmë re se përqindja më e madhe e të anketuarve bazohen gjithmonë në

raportimin mediatik lidhur me komunikimin e Bankës së Shqipërisë për aktivitetet e saj dhe

më konkretisht, 116 të anektuar ose 58% e kampionit bazohen gjithmonë në raportimin

mediatik për komunikimin lidhur me aktivitetet e Bankës së Shqipërisë, 43 të anketuar ose

22% bazohen shpesh në raportimin mediatik për komunikimin lidhur me aktivitetet e Bankës

së Shqipërisë, 26 të anketuar ose 13% bazohen ndonjëherë në raportimin mediatik për

komunikimin lidhur me aktivitetet e Bankës së Shqipërisë dhe vetëm 15 të anektuar ose 7%

13; 6%

75; 37%

66; 33%

35; 18%

11; 6%

Asnjëherë

Ndonjëherë

Shpesh

Gjithmonë

Asnjëra nga më lart

Aktivitetet e Bankës së Shqipërisë- lexoj njoftimet / deklaratat për shtyp në faqen e internetit të BSH

108

nuk bazohen asnjëherë në raportimin mediatik për komunikimin lidhur me aktivitetet e

Bankës së Shqipërisë.

Grafik 6: Aktivitetet e BSH-së – bazohem në raportimin mediatik

Rezultatet e mësipërme sugjerojnë se duhet bërë shumë kujdes në monitorimin e medias në

mënyrën se si i përcjell / transmeton mesazhet / konkluzionet e aktiviteteve të Bankës së

Shqipërisë.

5.4 – Ndikimi i vendimit të normës bazë të interesit

Siç e kemi përmendur në kapitullin 2, bankat qendrore kujdesen në mënyrë të veçantë për të

ardhmen dhe vendimet i merr në funksion të rritjes së qëndrueshme dhe afatgjatë. Në këtë

kontekst edhe vendimi për normën bazë të interesit synon ruajtjen e balancës ekonomike në

periudhat e ardhshme. Kështu eksperienca dhe studimet tregojnë se vendimet për normën

bazë të interesit e japin efektin e plotë në ekonomi pas dy tremujorësh.

E paraqitur dhe grafikisht si më poshtë vërehet se 155 të anketuar mendojnë se sistemi bankar

dhe financiar kërkon më shumë se 3 muaj kohë për të reaguar ndaj vendimit të Bankës së

Shqipërisë për normën bazë të interesit ndërsa 148 të anketuar mendojnë se mesazhet e

Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë janë prezente dhe ndikojnë më shumë se 3 muaj (shih

grafiku 8 në shtojcë).

15; 7%26; 13%

43; 22%116; 58%

Asnjëherë

Ndonjëherë

Shpesh

Gjithmonë

Aktivitetet e Bankës së Shqipërisë- bazohem në raportimin mediatik

109

Grafik 7: Shpejtësia e reagimit të sistemit bankar/financiar ndaj vendimit të BSH-së për

normën bazë të interesit

5.5 – Mbulimi mediatik i komunikimit të Bankës së Shqipërisë

Media, e cilësuar shpesh si pushteti i katërt, është një nga partnerët kryesorë të çdo organizate

/ institucioni në përcjelljen / transmetimin e informacioneve tek publiku. Media shihet si një

aleat shumë i rëndësishëm në përmbushjen e misionit dhe objektivave të një organizate ndaj

ajo “ushqehet” me informacion në funksion të përmbushjes së qëllimeve të organizatës.

Pyetjes se a është e mjaftueshme hapësira mediatike që i kushtohet komunikimit të Bankës së

Shqipërisë 49 të anketuar ose 25% e kampionit ju përgjigjën se hapësira mediatike që i

kushtohet komunikimit të Bankës së Shqipërisë është e mjaftueshme, 122 të anketuar ose

61% mendojnë se hapësira mediatike që i kushtohet komunikimit të Bankës së Shqipërisë

është deri diku e mjaftueshme ndërsa 29 të anketuar ose 14% mendojnë se hapësira mediatike

që i kushtohet komunikimit të Bankës së Shqipërisë është e pa mjaftueshme. Përgjigjet si më

lart vërehen lehtësisht në grafikun e mëposhtëm (grafik 8).

Në grafikun 9, besueshmëria e mbulimit mediatik ndaj komunikimit të Bankës së Shqipërisë,

vëmë re se 141 të anketuar ose 70% e kampionit e vlerësojnë si të besueshëm mbulimin

mediatik, 48 të anketuar ose 24% e vlerësojnë deri diku të besueshëm mbulimin mediatik

09 12

24

155

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

Brenda ditës 1 javë 1 muaj 3 muaj më shumë se 3muaj

Shpejtësia e reagimit të sistemit bankar/financiar ndaj vendimit të BSH për normën bazë të interesit

110

ndërsa vetëm 11 të anketuar ose 6% e vlerësojnë si shumë të besueshëm mbulimin mediatik

që i kushtohet komunikimit të Bankës së Shqipërisë.

Grafik 8: Hapësira mediatike që i kushtohet komunikimit të BSH-së

Grafik 9: Besueshmëria e mbulimit mediatik ndaj komunikimit të BSH-së

Në kapitullin 3 kemi parë se një grup i rëndësishëm interesi për Bankën e Shqipërisë janë dhe

analistët /opinionistët të cilët komentojnë / analizojnë vendimet / veprimet e BSH-së në

media. Në ekranet e televizioneve shqiptare janë disa emisione televizive që i kushtohen

çështjeve ekonomike si “Si të bësh ekonomi”, “Ekopolitikë”, “Argument”, etj... Pyetjes se a

mendoni se ekspertët e fushës së ekonomisë i komentojnë saktë në media vendimet e Bankës

29; 14%

122; 61%

49; 25%

0; 0%

E pamjaftueshme

Deri diku e mjaftueshme

E mjaftueshme

Shumë e mjaftueshme

Hapësira mediatike që i kushtohet komunikimit të BSH

0; 0%

48; 24%

141; 70%

11; 6%

I pabesueshëm

Deri diku i besueshëm

I besueshëm

Shumë i besueshëm

Besueshmëria e mbulimit mediatik ndaj komunikimit të BSH

111

së Shqipërisë, 123 të anketuar ose 62% e kampionit mendojnë se komentet e ekspertëve të

ekonomisë janë shpesh të sakta ndërsa 77 të anketuar ose 38% mendojnë se ndonjëherë

komentet janë të sakta. Grafikisht rezultatet e mësipërme paraqiten në grafikun 10 në shtojcë.

Pyetjes se a duhet shtuar prania në media e Bankës së Shqipërisë 154 të anketuar i janë

përgjigjur me po, 37 të anketuar me ndoshta ndërsa 9 të anketuar mendojnë se nuk duhet

shtuar prania në media e BSH-së. Më poshtë jepet një paraqitje grafike për shtimin e pranisë

në media të BSH-së (grafik 11).

Grafik 11: Shtimi i pranisë së BSH-së në media

Pyetjes se në ç’formë mendoni se duhet shtuar prania e Bankës së Shqipërisë në media, 39

përgjigje janë nëpërmjet intervistave, 56 përgjigje janë nëpërmjet emisioneve televizive dhe

121 përgjigje janë nëpërmjet shkimeve / opinioneve / analizave. Për këtë pyetje, ka të

anketuar që kanë zgjedhur më shumë se 1 alternativë. Grafiku 12 në shtojcë paraqet përgjigjet

lidhur me këtë pyetje. Ndërsa pyetjes se cilës kategorie i duhet shtuar prania në media, 38

përgjigje janë për Guvernatorin, 29 përgjigje janë për Zv. Guvernatorët, 19 përgjigje janë për

Anëtarët e Këshillit Mbikëqyrës, 118 përgjigje janë për Drejtor / Specialistë dhe 6 përgjigje

nuk janë për asnjë kategori. Për këtë pyetje, ka të anketuar që kanë zgjedhur më shumë se 1

alternativë. Grafiku 13 në shtojcë paraqet përgjigjet lidhur me këtë pyetje.

0

20

40

60

80

100

120

140

160

Jo Ndoshta Po

9

37

154

Shtimi i pranisë së Bankës së Shqipërisë në media

112

5.6 – Faqja e internetit të Bankës së Shqipërisë

Në ditët e sotme interneti është një domosdoshmëri jetike për të gjitha organizatat dhe një

kanal komunikimi shumë i rëndësishëm.

Pyetjes sa shpesh e vizitoni faqen e internetit të Bankës së Shqipërisë, 67 të anketuar i janë

përgjigjur çdo ditë, 27 të anketuar i janë përgjigjur çdo javë, 15 të anketuar i janë përgjigjur

çdo muaj dhe 91 të anketuar i janë përgjigjur sa herë kanë nevojë. Grafiku 14 më poshtë na

njeh me përgjigjet e pyetjes në fjalë. Duhet marrë në konsideratë edhe fakti që Banka e

Shqipërisë nuk e ka versionin për telefoni celulare (mobile version) të faqes së internetit.

Grafik 14: Shpeshtësia e vizitës në faqen e internetit të BSH-së

Grafik 15: Qëllimi i shfletimit të faqes së internetit të BSH-së

0

20

40

60

80

100

Çdo ditë Çdo javë Çdo muaj Sa herë keninevojë

Asnjëherë

67

2715

91

0

Shpeshtësia e vizitës në faqen e internetit të Bankës së Shqipërisë

0102030405060

34 37 42 41

60

17

Qëllimi i shfletimit të faqes së internetit të Bankës së Shqipërisë

113

Faqja e internetit të Bankës së Shqipërisë është një burim shumë i pasur informacioni me të

dhëna statistikore, raporte, analiza, vrojtime, etj... Pyetjes se kush është qëllimi i shfletimit të

faqes së internetit të Bankës së Shqipërisë 34 përgjigje janë për kategorinë njoftime /

deklarata për shtyp, 37 përgjigje janë për kategorinë raporte periodike, 42 përgjigje janë për

kategorinë kursi i këmbimit, 41 përgjigje janë për kategorinë të dhëna statistikore, 60

përgjigje janë për kategorinë rregullore dhe 17 përgjigje janë për kategorinë tjetër. Për këtë

pyetje, ka të anketuar që kanë zgjedhur më shumë se 1 alternativë. Grafiku 15 më lart paraqet

përgjigjet lidhur me këtë pyetje.

Grafik 16: Masa e përmbushjes së nevojave nga faqja e internetit të BSH-së

Siç shihet nga grafiku 16 më lart, faqja e internetit e Bankës së Shqipërisë vlerësohet se i

përmbush shumë mirë nevojat e vizitorëve të saj. Pyetjes se në ç’masë i përmbush nevojat

tuaja faqja e internetit të Bankës së Shqipërisë, 139 të anketuar ose 70% e kampionit i është

përgjigjur shumë mirë, 53 të anketuar ose 26% i është përgjigjur mirë dhe vetëm 8 të

anketuar ose 4% i është përgjigjur dobët.

5.7 – Mjetet kryesore të komunikimit të Bankës së Shqipërisë

Siç i kemi përmendur në kapitullin 3, ndër mjetet kryesore të komunikimit të Bankës së

Shqipërisë mund të përmendim njoftimet / deklaratat për shtyp, mesazhet gjatë daljeve

publike të Guvernatorit, raportet dhe analizat, punët kërkimore, publikimet edukative etj...

Pyetjes se si e vlerësoni përmbajtjen e njoftimeve / deklaratave për shtyp të Bankës së

8; 4%

53; 26%

139; 70%

Masa e përmbushjes së nevojave nga faqja e internetit e Bankës së Shqipërisë

Dobët

Mirë

Shumë mirë

114

Shqipërisë, 105 të anketuar ose 53% e kampionit i vlerësojnë shumë mirë, 91 të anketuar ose

45% i vlerësojnë mirë dhe vetëm 4 të anketuar ose 2% i vlerësojnë dobët. Paraqitja në

grafikun 17 i ilustron rezultatet e sipër përmendura.

Grafik 17: Përmbajtja e njoftimeve / deklaratave për shtyp të Bankës së Shqipërisë

Grafiku 18 në shtojcën 1 paraqet vlerësimin për mesazhet gjatë daljeve publike të

Guvernatorit nga ku vërehet se 132 të anketuar i vlerësojnë shumë mirë dhe 68 të anketuar i

vlerësojnë mirë.

Grafiku 19 në shtojcën 1 paraqet vlerësimin për publikimet edukative të Bankës së Shqipërisë

nga ku vërehet se 127 të anketuar i vlerësojnë shumë mirë dhe 73 të anketuar i vlerësojnë

mirë.

Grafiku 20 në shtojcën 1 paraqet vlerësimin për punët kërkimore të Bankës së Shqipërisë nga

ku vërehet se 138 të anketuar i vlerësojnë shumë mirë, 57 të anketuar i vlerësojnë mirë dhe 5

të anketuar i vlerësojnë dobët.

Grafiku 21 në shtojcën 1 paraqet vlerësimin për raportet dhe analizat e Bankës së Shqipërisë

nga ku vërehet se 148 të anketuar i vlerësojnë shumë mirë dhe 52 të anketuar i vlerësojnë

mirë.

4; 2%

91; 45%105; 53%

Përmbajtja e njoftimeve / deklaratave për shtyp të Bankës së Shqipërisë

Dobët

Mirë

Shumë mirë

115

Siç e kemi përmendur në kapitullin 3, aktualisht Banka e Shqipërisë është e pranishme në

rrjetin social facebook dedikuar kryesisht aktiviteteve edukuese por që herë pas here gjen dhe

njoftime nga aktivitetet e organizuara nga BSH. Pyetjes se a është e mjaftueshme për

komunikimin e Bankës së Shqipërisë prania vetëm në rrjetin social FB, 169 të anketuar ju

përgjigjën se nuk është e mjaftueshme ndërsa 31 të anketuar u përgjigjën se ndoshta është e

mjaftueshme. Grafiku 22 në vijim ilustron përgjigjet e mësipërme.

Grafik 22: Mjaftueshmëria e pranisë në rrjetin social FB

Shumë banka qendrore janë të pranishme dhe shumë aktive në disa rrjete sociale si twitter,

youtube, flickr, linked in, etj... Grafiku 23 në vijim jep një paraqitje të opinioneve se ai

shërben më mirë komunikimit prania e BSH-së edhe në rrjete të tjera sociale, nga ku vërehet

se 69 të anketuar zgjedhin twitter-in, 51 të anketuar zgjedhin youtube, 23 të anketuar zgjedhin

instagram-in, 27 të anketuar zgjdhein flickr dhe 41 të anketuar zgjedhin linked in.

0

50

100

150

200

Jo Ndoshta Po

169

31

0

Rrjeti social fb i mjaftueshëm për komunikimin e Bankës së Shqipërisë

116

Grafik 23: Prania e komunikimit të BSH-së në rrjete të tjera sociale

Në grafikun më poshtë paraqiten mjetet e komunikimit që i përshtaten nevojave të punonjësve të bankave tregtare. Siç shihet rrjeti social twitter është më i preferuari.

Grafik 24: Mjeti i komunikimit që i përshtatet nevojave

0

10

20

30

40

50

60

70

Twitter Youtube Instagram Flickr Linked in

69

51

2327

41

I shërben më mirë komunikimit prania e Bankës së Shqipërisë edhe në rrjete të tjera sociale

010203040506070 61

43

25 21

36 35 38

Mjeti i komunikimit që i përshtatet nevojave

117

5.8 – Vërtetimi i hipotezave dhe përgjigja e pyetjeve kërkimore

Me qëllim vërtetimin e hipotezave, siç e përmendëm edhe në kapitullin 4 është përdorur

metoda e korrelacionit. Regresi linear shërben për të modeluar marrëdhëniet ndërmjet

variablit të varur Y dhe një ose më shumë variablave të pavarura shpjeguese x. Rasti i një

variabli të pavarur quhet regresi i thjeshtë linear. Variabli ose variablat që përdoren për të

parashikuar vlerën e variablit të varur quhen variabla të pavarur. Forma e përgjithshme e

regresionit të thjeshtë linear ka trajtën:

Y= b0 + b1x

ku:

b0 - pikëprerja me boshtin e ordinatave

b1 - koeficienti kendor

Y - vlera e variablit të varur

Diagramat janë një mënyrë shumë e mirë për të bërë paraqitjen sa më të qartë të variablave x

dhe y si dhe për të shprehur marrëdhënien ndërmjet tyre. Një ndër to është dhe diagrama

Scatter përmes të cilës shprehet variabiliteti midis dy dukurive ndërsa lidhja midis dy

variablave bëhet nëpërmjet të dhënave empirike, pra fuksionit linear. Të gjitha të dhënat

shtrihen në një drejtëz. Ekuacioni i vijës që gjendet me metodën e katrorëve me të vegjël

përbën një vlerësim të vijës ose të ekuacionit të regresionit. Vlerësimi për ekuacionin e

regresit linear ka formën e sipërpërmendur. Në statistikë, koeficienti i përcaktimit

(determination), shënohet R2 dhe tregon sesi të dhënat përshtaten në një model statistikor.

Kështu, koeficienti i korrelacionit r mat forcën e relacionit linear që ekziston brenda një

prove të n të dhënave dyndryshorëse. Ky koeficient përdoret për testimin e hipotezave, r ϵ [-

1; 1].

Marrim në shqyrtim hipotezën e parë:

H1: Monitorimi i komunikimit të Bankës së Shqipërisë lidhur me vendimin për normën bazë

të interesit realizohet dhe bazohet në raportimin mediatik.

Siç vihet re nga diagrama Scatter më poshtë, vlera e R2 prej 0.7268 është e lartë gjë që tregon

se lidhja ndërmjet variablit x dhe variablit y është e fortë. Më konkretisht midis monitorimit të

komunikimit të Bankës së Shqipërisë lidhur me vendimin për normën bazë të interesit

përfaqësuar nga raportimi mediatik si variabël i varur y (në boshtin e ordinatave) mbështetur

118

në vetmonitorimin, variabli x (që ndodhet në boshtin horizontal) ekziston një lidhje e fortë,

vlera e R2 është afër 1. Në rastin konkret hipoteza e ngritur hidhet poshtë dhe përgjigja për

pyetjen kërkimore cila është forma e monitorimit të komunikimit të Bankës së Shqipërisë

lidhur me vendimin për normën bazë të interesit, është vetmonitorimi, pra bankat tregtare e

vetmonitorojnë këtë lloj komunikimi të Bankës së Shqipërisë.

H2: Monitorimi i komunikimit të Bankës së Shqipërisë lidhur me fjalimet e Guvernatorit të

Bankës së Shqipërisë realizohet dhe bazohet në raportimin mediatik.

Siç vihet re nga diagrama Scatter më poshtë, vlera e R2 prej 0.0662 është e vogël gjë që

tregon se lidhja ndërmjet variablit x dhe variablit y është e dobët. Më konkretisht midis

monitorimit të komunikimit të Bankës së Shqipërisë lidhur me fjalimet e Guvernatorit

përfaqësuar nga raportimi mediatik si variabël i varur y (në boshtin e ordinatave) mbështetur

në vetmonitorimin, variabli x (që ndodhet në boshtin horizontal) ekziston një lidhje e dobët,

vlera e R2 është e vogël. Në rastin konkret hipoteza e ngritur pranohet dhe përgjigja për

pyetjen kërkimore cila është forma e monitorimit të komunikimit të Bankës së Shqipërisë

lidhur me fjalimet e Guvernatorit, është raportimi mediatik, pra bankat tregtare bazohen në

raportimin mediatik për këtë lloj komunikimi të Bankës së Shqipërisë.

y = 0,6989x + 12,044R² = 0,7268

0

10

20

30

40

50

60

70

80

0 10 20 30 40 50 60 70 80

Rapo

rtim

i med

iatik

Vetmonitorimi

Lidhja ndërmjet vetmonitorimit dhe raportimit mediatik për komunikimin e BSH lidhur me normën bazë të interesit

119

H3: Monitorimi i komunikimit të Bankës së Shqipërisë lidhur me aktivitetet e saj realizohet

dhe bazohet në raportimin mediatik.

Siç vihet re nga diagrama Scatter më poshtë, vlera e R2 prej 0.0379 është e vogël gjë që

tregon se lidhja ndërmjet variablit x dhe variablit y është e dobët. Më konkretisht midis

monitorimit të komunikimit të Bankës së Shqipërisë lidhur me aktivitetet e saj përfaqësuar

nga raportimi mediatik si variabël i varur y (në boshtin e ordinatave) mbështetur në

vetmonitorimin, variabli x (që ndodhet në boshtin horizontal) ekziston një lidhje e dobët,

vlera e R2 është e vogël. Në rastin konkret hipoteza e ngritur pranohet dhe përgjigja për

pyetjen kërkimore cila është forma e monitorimit të komunikimit të Bankës së Shqipërisë

lidhur me aktivitetet e saj, është raportimi mediatik, pra bankat tregtare bazohen në

raportimin mediatik për këtë lloj komunikimi të Bankës së Shqipërisë.

y = 0,3739x + 25,046R² = 0,0662

0

20

40

60

80

100

120

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90

Rapo

rtim

i med

iatik

Vet monitorimi

Lidhja ndërmjet vetmonitorimit dhe raportimit mediatik për komunikimin e BSH lidhur me fjalimet e Guvernatorit

120

y = 0,2983x + 28,066R² = 0,0379

0

20

40

60

80

100

120

140

0 10 20 30 40 50 60 70 80

Rapo

rtim

i med

iatik

Vet monitorimi

Lidhja ndërmjet vetmonitorimit dhe raportimit mediatik për komunikimin e BSH lidhur me aktivitetet e saj

121

Kapitulli 6: Konkluzione dhe rekomandime

6.1 – Konkluzione

6.2 – Rekomandime

Në këtë kapitull përmbyllës të këtij punimi paraqiten konkluzionet lidhur me komunikimin e

një banke qendrore si dhe komunikimin e Bankës së Shqipërisë. Qëllimet e këtij punimi ishin

ofrimi i një panorame të plotë të komunikimit të bankave qendrore si dhe mënyra e

monitorimit të komunikimit të Bankës së Shqipërisë lidhur me vendimin për normën bazë të

interesit, fjalimet e Guvernatorit dhe aktivitetet e saj nga bankat tregtare. Në vijim jepen të

përmbledhura konkluzionet punimit dhe më pas gjenden rekomandimet përkatëse.

6.1 – Konkluzione

1. Komunikimi është një ndër pjesët më të rëndësishme në jetën e përditshme të secilit

prej nesh dhe jo vetëm. Institucionet publike, bizneset, organizatat, OJQ, etj...e shohin

komunikimin si pjesën më të rëndësishme të aktivitetit të tyre të përditshëm, për më

tepër komunikimi është një vlerë më vete për organizatën.

2. Komunikim do të thotë të shprehesh dhe të ndërtosh marrëdhënie që në

këndvështrimin e një banke qendrore do të thotë të bësh të ditur objektivin, misionin,

strategjinë, politikat, etj...si dhe ndërtimi i marrëdhënieve me publikun ku thelbi i

problemit është kthimi i informacionit ose siç njihet rëndom feedback-u për të

vlerësuar komunikimin.

3. Komunikimi i organizatave me publikun dhe tregjet shërben për:

(v) informim;

(vi) bindje;

(vii) krijim të imazhit të organizatës;

(viii) përforcim të besimit tek organizata.

122

4. Komunikimi marketing i bankave qendrore si nën fushë e shkencës së marketingut në

dy dekadat e fundit ka njohur një transformim rrënjësor. Nga parimi “kurrë mos kërko

falje, kurrë mos shpjego”, komunikimi është bërë pjesë integrale dhe shumë e

rëndësishme e politikës monetare moderne, që jo më kot shumë banka qendrore e

cilësojnë si zemra e saj.

5. Në elementët përbërës të komunikimit marketing, elementi që i përshtatet më shumë

veprimtarisë, objektivit dhe që përdoret sot gjerësisht nga bankat qendrore janë

marrëdhëniet me publikun.

6. Arsyet që i kanë nxitur bankat qendore drejt hapjes së madhe me publikun:

(i) Rritja e efektivitetit të politikës monetare;

(ii) Rritja e nevojës për llogaridhënie;

(iii) Adoptimi i rregjimit të inflacionit të shënjestruar;

(iv) Manaxhimi i pritjeve të tregut;

(v) Risitë në fushën e teknologjisë së informacionit dhe komunikimit.

7. Në komunikimin e saj një bankë qendrore duhet të shpallë dhe të bëjë të njohur

publikisht objektivin e saj kryesor dhe në vijim të tij të bëjë të ditur strategjinë për

arritjen e objektivit, vendimet e marra me qëllim arritjen e objektivit bashkë me arsyet

përkatëse, parashikimin ekonomik dhe orientime për vendimet e ardhshme të politikës

monetare.

8. Në treg nuk ekzistojnë receta të gatshme se si duhet të komunikojë një bankë

qendrore. Në kuadër të një numri të madh instrumentesh komunikimi që ekzistojnë në

ditët e sotme, një bankë qendrore zgjedh dhe përdor ato instrumente që i përshtaten

më së miri nevojave të saj.

9. Modaliteti i komunikimit të një banke qendrore përqendrohet në tre drejtime kryesore:

(i) ofrimi i një informacioni të detajuar mbi vendimet e marra gjatë

mbledhjes së Komitetit të Politikës Monetare;

123

(ii) ofrimi i informacionit për zhvillimet ekonomike të kaluara dhe të

ardhshme si dhe një vlerësim për ndikimet e tyre në zhvillimet e

ardhshme të politikës monetare;

(iii) raportimet dhe komentet në organin legjislativ (parlamenti).

10. Veprimet e një banke qendrore dhe komunikimi i saj vlerësohen nëpërmjet:

(i) ndikimit në tregjet financiare;

(ii) parashikimit për vendimet e ardhshme të normës së interesit;

(iii) rolit në procesin e transmetimit të politikës monetare.

11. Thuajse të gjitha bankat qendrore përdorin të njëjtën strategji komunikimi të politikës

monetare me dallime të vogla ndërmjet tyre sidomos tek publikimi i minutave të

mbledhjeve të Komitetit të Politikës Monetare si dhe tek publikimi i votës së anëtarëve të

Komitetit.

12. Vihet re një prani dhe aktivitet i madh i bankave qendrore në botë në rrjetet sociale si

facebook, twitter, youtube, flickr, linked in, etj...

13. Raporti i Inflacionit / Raporti i Politikës Monetare është dokumenti kryesor i komunikimit

të politikës monetare. Përgjithësisht përbëhet nga 4 kapituj (konsideratat e politikës

monetare, zhvillimet financiare, situata ekonomike dhe parashikimi ekonomik dhe

parashikimi i inflacionit).

14. E themeluar në vitin 1925, Banka e Shqipërisë ka si objektiv kryesor të saj arritjen dhe

ruajtjen e stabilitetit të çmimeve.

15. Dokumenti i Politikës Monetare paraqet strategjinë e politikës monetare dhe jep

informacion për: parimet që ndjek Banka e Shqipërisë në hartimin dhe zbatimin e

politikës monetare; objektivin e detajuar të politikës monetare; kuadrin teorik dhe

operacional të hartimit dhe zbatimit të politikës monetare; dhe kanalet kryesore të

komunikimit të politikës monetare.

124

16. Komunikimi i Politikës Monetare të Bankës së Shqipërisë realizohet përmes: dokumentit

të Politikës Monetare; raportit tremujor të politikës monetare; analizave, vrojtimeve dhe

studimeve periodike; raportimit në Kuvendin e Shqipërisë; konferencave të rregullta për

shtyp të Guvernatorit; publikimeve në faqen zyrtare të internetit të vendimeve të politikës

monetare.

17. Banka e Shqipërisë sikurse dhe bankat qendrore të rajonit tonë (jo anëtare të Bashkimit

Evropian) nuk i publikon minutat e Mbledhjeve të Këshillit Mbikëqyrës si dhe nuk është

e pranishme në rrjetet sociale.

18. Publikimi i vendimit për normën bazë të interesit monitorohet drejtpërsëdrejti nga vetë

bankat tregtare nëpërmjet leximit të njoftimit për shtyp / ndjekjes së konferencës për

shtyp.

19. Fjalimet e Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë dhe aktivitetet e Bankës së Shqipërisë

monitorohen nga bankat tregtare nëpërmjet raportimit mediatik.

20. Hapësira e mbulimit mediatik që i kushtohet veprimtarisë së Bankës së Shqipërisë

vlerësohet deri diku e mjaftueshme ndërsa besueshmëria e raportimit mediatik vlerësohet

në masën 70% si e besueshme.

21. Prania në media e Bankës së Shqipërisë vlerësohet se duhet të rritet nëpërmjet shkrimeve,

analizave, opinioneve si dhe emisioneve televizive.

22. Faqja e internetit, vlerësohet si një mjet shumë i mirë komunikimi që përmbush më së

miri nevojat e përdoruesve të saj.

23. Deklaratat / njoftimet për shtyp, punët kërkimore, publikimet edukative, raportet / analizat

e Bankës së Shqipërisë vlerësohen si shumë mira.

24. Prania vetëm në rrjetin social facebook konsiderohet si e pamjaftueshme për arsenalin e

komunikimit të Bankës së Shqipërisë.

125

25. Sugjerohet përdorimi dhe prania në rrjete sociale të tilla si: twitter, youtube, instagram,

flickr, linked in. Rrjeti social twitter vlerësohet si rrjeti më i përshtatshëm i komunikimit.

6.2 – Rekomandime

1. Banka e Shqipërisë duhet të mbështetet fort në elementet e komunikimit marketing,

sidomos tek elementi i marrëdhënieve me publikun që është karakteristikë për bankat

qendrore. Duhet të zbatojë strategji të bazuar mbi parimet dhe konceptet e

marketingut.

2. Transparenca, përgjegjshmëria dhe besueshmëria duhet të jenë kryefjala e

veprimtarisë së Bankës së Shqipërisë.

3. Vërtetimi i hipotezës tregoi se komunikimi i Bankës së Shqipërisë lidhur me vendimin

për normën bazë të interesit vet monitorohet nga bankat tregtare. Në këtë kuadër,

Banka e Shqipërisë duhet të bëjë një kujdes të veçantë në transmetimin e mesazheve

dhe sinjaleve.

4. Vërtetimi i hipotezave tregoi se raportimi mediatik përbën mjetin kryesor të

informacionit për mesazhet dhe fjalimet e Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë

sikurse edhe për aktivitetet e Bankës së Shqipërisë. Duhet treguar vëmëndje shumë e

madhe dhe monitorim i kujdesshëm i raportimeve mediatike.

5. Çdo dalje publike e Guvernatorit sikurse edhe çdo mesazh duhet të kurohen në detaje

nga njësia përgjegjëse për marrëdhëniet me publikun.

6. Marrëdhënia me median duhet të zërë një vend të rëndësishëm në axhendën e

komunikimit të Bankës së Shqipërisë. Konktaket e drejtpërdrejta dhe personale,

takimet formale dhe jo formale, seminaret trajnuese, marrja e mendimit dhe opinionit

të tyre duhet të jenë prioritete të punës.

126

7. Banka e Shqipërisë duhet të hedhë hapa të mëtejshëm në drejtim të rritjes së

transparencës proceduriale që do të thotë publikim të minutave të mbledhjeve të

Këshillit Mbikëqyrës si dhe publikimin e votave të secilit anëtar.

8. Banka e Shqipërisë duhet jo vetëm ta shfaqë praninë e saj në median sociale në

mënyrë të menjëhershme por edhe të jetë mjaft aktive, të organizojë sondazhe, të

hedhë çështje për diskutim, të organizojë diskutime on-line, të tërheqë opinionin e

publikut dhe ekspertëve për çështje të ndryshme.

9. Banka e Shqipërisë duhet të krijojë dhe lançojë sa më parë versionin e faqes së

internetit për telefoninë celulare (mobile web version).

10. Krijimi i lidhjeve të ngushta me botën akademike, angazhimi në projekte të

përbashkëta kërkimore duhet të jetë një tjetër fokus i rëndësishëm i Bankës së

Shqipërisë.

11. Organizimi i tryezave të diskutimit, forumeve ekonomike, tërheqja e opinionit të

analistëve / ekspertëve të ekonomisë, krijimi dhe mbajtja e lidhjeve të ngushta me ta

duhet të përbëjë një tjetër prioritet në marrëdhëniet me publikun të Bankës së

Shqipërisë.

12. Edukimi i publikut duhet të vazhdojë me intensitet të lartë pasi konsiderohet si një

investim shumë i rëndësishëm për brezin e ardhshëm. Banka e Shqipërisë duhet të

vazhdojë përpjekjet deri në hartimin dhe zbatimin e plotë të një strategjie kombëtare

për edukimin e publikut në fushën financiare si një garanci për të ardhmen.

13. Krijimi i konceptit të komunikimit politik që do të shërbejë për lobim dhe komunikim

me aktorët politik në vend.

127

Orientime për kërkime të mëtejshme

Ky punim u përqendrua tek monitorimi i komunikimit të Bankës së Shqipërisë nga bankat

tregtare. Ndonëse përfaqësojnë një peshë të vogël në sistemin financiar, me rëndësi do të

ishte edhe studimi për mënyrën se si e monitorojnë komunikimin e Bankës së Shqipërisë

institucionet e tjera financiare. Nga ana tjetër me shumë rëndësi dhe një orientim mjaft i mirë

për funksionin komunikativ të Bankës së Shqipërisë do të ishte edhe studimi i mënyrës së

monitorimit të komunikimit nga publiku i gjerë me qëllim përshtatjen e formave të

komunikimit në funksion të nevojave të publikut.

128

Bibliografia Baskin, O., Aronoff, C., Lattimore, D. (1997): “Public relations: The profession and the practice”. 4th ed. United States. : Brown & Benchmark Bernanke B, Mishkin F S (1997): “Inflation targeting: A new framework for monetary policy?”, NBER Working Paper No. 5893 http://www.nber.org/papers/w5893 Bernanke, B S (2003): “A Perspective on Inflation Targeting”, remarks at the Annual Washington Policy Conference of the National Association of Business Economists, Washington, D.C., March 25, 2003 http://www.federalreserve.gov/boarddocs/speeches/2003/20030325/default.htm#f8 Bernanke, B S (2004): “Fedspeak”, remarks at the Meetings of the American Economic Association, San Diego, California, January 3, 2004 http://www.federalreserve.gov/Boarddocs/Speeches/2004/200401032/default.htm Bernanke, B S (2013): “Communication and monetary policy” speech at the National Economists Club Annual Dinner, Herbert Stein Memorial Lecture, Washington, D.C., November 19, 2013 http://www.federalreserve.gov/newsevents/speech/bernanke20131119a.htm Bini Smaghi, L (2007): “The value of central bank communication”, Financial market speech series, Landesbank Hessen-Thüringen permanent representation of Hessen in Brussels, Brussels, 20 November 2007, https://www.ecb.europa.eu/press/key/date/2007/html/sp071120_2.en.html#ftn.fnid2 Brunner, K (1981): “The art of central banking”, Centre for Research in Government Policy and Business, University of Rochester, Working Paper GBP 81-6 Blinder, A.S., Goodhart, C., Hildebrand, P., Lipton, D., Wyplosz, C., (2001): “How Do Central Banks Talk?”, Geneva Reports on the World Economy 3, Geneva/London: ICMB/CEPR. Blinder, A.S., Ehrmann, M., Fratzscher, M., De Haan, J., Jansen, D.J., (2008): Central Bank Communication and Monetary Policy: A Survey of Theory and Evidence”, CEPS Working Paper No. 161 Cani, Sh (2004): “Një program për reduktimin e cash-it!”, argumente nga Guvernatori Bankës së Shqipërisë në leksionin me studentët e Universitetit të Elbasanit http://www.bankofalbania.org/web/Nje_program_per_reduktimin_e_cash_it_3617_1.php?kc=0,26,0,0,0 Cœuré, B (2013): “The usefulness of forward guidance”, speech before the Money Marketeers Club of New York, New York, 26 September 2013 https://www.ecb.europa.eu/press/key/date/2013/html/sp130926_1.en.html Coffin, R., Shaw, M., (1971), Effective Communication of Employee Benefits, American Management Association, 1971

129

Doyle, P (1998): “Marketing Management and Strategy” 2nd ed. Prentice hall Elmazi L., Elmazi A., (2011), Metodat e kërkimit – Një thellim në analizën sasiore (botim i parë), Tiranë 2011, fq. 104 Ehrmann, M., Fratzscher, M (2005): “How should central banks communicate”, ECB working paper series no. 557 / November 2005 http://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/scpwps/ecbwp557.pdf Eijffinger, Sylvester C.W., Geraats, Petra M., “How Transparent are Central Banks ”, July 2003 Fischer, S (2015): “Monetary Policy Lessons and the Way Ahead”, speech at the Economic Club of New York, New York, New York, March 23, 2015 http://www.federalreserve.gov/newsevents/speech/fischer20150323a.htm Fisher, R. A. (1922), “On the Mathematical Foundations of Theoretical Statistics”, Philosophical Transactions of the Royal Society, A: 222: 309-368 (1922), https://digital.library.adelaide.edu.au/dspace/handle/2440/15172 Fischer, E & Reuber, A.R. (2011): Social interaction via new social media: How can interactions on Twitter affect effectual thinking and behavior?, Journal of Business Venturing Friedman, C., Laxton D (2009): “Inflation Targeting Pillars: Transparency and Accountability”, IMF Working Paper, WP/09/262. https://www.imf.org/external/pubs/ft/wp/2009/wp09262.pdf Frashëri, S. Shqipëria ç’ka qenë, ç’është e ç’do të bëhetë? Tiranë, botim i vitit 1962. Frashëri, K. (2011), Monedha, krediti dhe banka në Shqipëri gjatë shekujve, UMSH press, Botimet Toena Fuga, A. (2014), Komunikimi në shoqërinë masive, Botimet Papirus Goodhart, C (2001): “Monetary policy transmission lags and the formulation of the policy decision on interest rates”, Federal Reserve Bank of St. Louis Review, 83(4) Guinigundo, D (2006): “Monetary policy in a time of uncertainty”, remarks at IMF regional seminar on central bank communications, Mumbai, 23-24 January 2006. https://www.imf.org/external/np/seminars/eng/2006/central/pdf/guinig.pdf Haldane, A.G (2014), Halfway up the stairs, Published in Central Banking Journal on 5 August 2014 http://www.bankofengland.co.uk/publications/Documents/speeches/2014/speech751.pdf Hayo, B., Neuenkirch, M. (2014): Self-monitoring or reliance on media reporting: How do financial market participants process central bank news?, Universität Trier, Research Papers in Economics, No. 7/14

130

Issing, O (2014): “Forward Guidance: A New Challenge for Central Banks”, contribution to the Athens Symposium “Banking Union, Monetary Policy and Economic Growth” Athens, 19 June 2014, SAFE White Paper Series No. 16 http://safe-frankfurt.de/uploads/media/Issing_Forward_Guidance.pdf Issing, O (2005): “Communication, Transparency, Accountability – Monetary Policy in the Twenty-First Century”, Federal Reserve Bank of St. Louis Review, March / April 2005, 87(2, part 1), pp. 65-83. https://research.stlouisfed.org/publications/review/05/03/part1/Issing.pdf Jenkins, P (2001): “Communicating Canadian Monetary Policy: Towards Greater Transparency,” Bank of Canada Review, (Summer): 45–50. Kotler, P (2003): “Marketing Management” 11th ed. Prentice hall Kotler, P., Armstrong, G., (2012): “Principles of marketing” 14th ed. Prentice hall Kotler P., Keller P L (2012): “Marketing Management”, 14th ed. Prentice hall Koxhaj, A., Tomini, F. (2003), Manaxhimi i Komunikimit (botimi i parë), Tiranë, prill 2003 Lasswell, H. D. (1948): “The structure and function of communication in society”, In Lymon Bryson (Ed.), The communication of ideas (Vol. 37). New York: Institute for Religious and Social Studies. Maigret, É (2010): “Sociologjia e komunikimit dhe e mediave – La sociologie de la communication et des médias”, Armand Colin (Përkthimi dhe botimi shqip: Papirus 2010) Marcus, G. (2014), The importance of central bank communication, address by Ms Gill Marcus, Governor of the South African Reserve Bank, to the Central Banks Communicators Conference Dinner, South African Reserve Bank, Pretoria, 13 March 2014. http://www.bis.org/review/r140314d.htm Mishkin, F S (2004): “Can central bank transparency go too far”, NBER Working Paper No. 10829 http://www.nber.org/papers/w10829 Mishkin, F S (1997): “The economics of Money, Banking, and Financial Markets”, 5th ed. Addison-Wesley Mohan, R (2009): “Communications in central banks: A perspective”, Stanford Center for International Development, Working paper No. 408 http://siepr.stanford.edu/?q=system/files/shared/pubs/408_Mohan.pdf Note, S. (2005), “Transparenca e Bankës së Shqipërisë”, material diskutimi, Banka e Shqipërisë 2005/1. https://www.bankofalbania.org/web/Transparenca_e_Bankes_se_Shqiperise_2983_1.php Picton, D., Broderick, A. (2001): “Integrated marketing communications”, Pearson Education Inc., Essex

131

Pianalto, S (2005): “Expectations, Communications, and Monetary Policy”, April 2005 http://www.clevelandfed.org/research/commentary/2005/0415.pdf Plackett, R.L., (1983), “Karl Pearson and the Chi-Squared Test”, International Statistical Review / Revue Internationale de Statistique, Vol. 51, No. 1 (Apr., 1983), pp. 59-72 Published by: International Statistical Institute (ISI), www.jstor.org/stable/1402731 Posen, Adam S., “Six Practical Views of Central Bank Transparency”, Institute for International Economics, May 2002. Programi i Qeverisë Shqiptare 2013 - 2017 http://www.kryeministria.al/al/programi/integrimi-ne-bashkimin-evropian Saunders, M., Lewis, P., Thornhill, A., (2009), Research methods for business students, fifth edition, Prentice hall Schramm, W. (1955): “The process and effects of mass communication”, Urbana, University of Illinois Press Smith, P., Berry, C., Pulford, A (1997): “StrategicMarketing Communications”, Kogan Page ltd, London Smart, G., (2000), A Central Bank’s “Communications Strategy”: The Interplay of Activity, Discourse Genres, and Technology in a Time of Organizational Change Stein, J C (2014): “Challenges for Monetary Policy Communication”, speech at the Money Marketeers of New York University, New York, New York, May 6, 2014 http://www.federalreserve.gov/newsevents/speech/stein20140506a.htm Shannon, C., Weaver, W. (1949): “The mathematical theory of communication”, Urbana, University of Illinois Press Torossian R. (2015): What is the impact of social media on PR?, http://www.business2community.com/public-relations/impact-social-media-pr-01245327#GMb0cp4m1UzUKVgh.97 Tilson, D.J., Alozie, E.C (2004): “Toward the common good: Perspectives in international public relations”, Pearson Trichet, J C (2005): “Communication, transparency and the ECB’s monetary policy”, keynote speech at the New Year’s reception of the International Club of Frankfurt Economic Journalists on 24 January 2005, Frankfurt am Main https://www.ecb.europa.eu/press/key/date/2005/html/sp050125.en.html Trichet, J C (2008): “A few remarks on communication by central banks”, keynote address at the 25th HORIZONT Award Ceremony, Frankfurt am Main, 16 January 2008. https://www.ecb.europa.eu/press/key/date/2008/html/sp080116_1.en.html Weber L. (2009): Marketing to the social web, 2 ed, published by John Wiley and Sons, Inc., Hoboken, New Jersey

132

Wolton, D (2005): “Të shpëtojmë komunikimin – Sauver la communication”, Flammarion, Paris (Përkthimi dhe botimi shqip: Papirus 2009) Woodford, M (2003): “Interest and prices: foundations of a theory of monetary policy”, Princeton University Press Woodford, M (2005): “Central Bank Communication and Policy Effectiveness”, NBER Working Paper No. 11898, December 2005, http://www.nber.org/papers/w11898 Woodford, M (2013): “Forward Guidance by Inflation Targeting Central Banks”, Sveriges Riksbank Economic Review, 2013:3, special issue, Conference “Two Decades of Inflation Targeting: Main Lessons and Remaining Challenges”, June 3, 2013 http://www.riksbank.se/Documents/Rapporter/POV/2013/2013_3/rap_pov_131122_eng.pdf Yellen, J L (2011): “Unconventional Monetary Policy and Central Bank Communications”, speech at the University of Chicago Booth School of Business U.S. Monetary Policy Forum, New York, New York, February 25, 2011 http://www.federalreserve.gov/newsevents/speech/yellen20110225a.htm Yellen, J L (2012): “Revolution and Evolution in Central Bank Communications”, speech at the Haas School of Business, University of California, Berkeley, Berkeley, California, November 13, 2012 http://www.federalreserve.gov/newsevents/speech/yellen20121113a.htm Banka e Shqipërisë, Historia e Bankës Qendrore në Shqipëri, Tiranë, botim i vitit 2003, https://www.bankofalbania.org/web/Historia_e_Bankes_Qendrore_ne_Shqiperi_2047_1.php Buletini zyrtar i Bankës së Shqipërisë, rregullore të funksionimit të departamenteve të Bankës së Shqipërisë Banka e Shqipërisë (2015), Strategjia afatmesme e zhvillimit të Bankës së Shqipërisë për periudhën 2016-2018 Banka e Shqipërisë (2015), Dokumenti i Politikës Monetare, miratuar me vendimin e Këshillit Mbikëqyrës nr. 4, datë 28.01.2015 https://www.bankofalbania.org/web/Dokumenti_i_Politikes_Monetare_7190_1.php?kc=0,2,9,0,0 Banka e Shqipërisë, Raporti i Stabilitetit Financiar, 6M1-2016, seksioni 7, fq. 43. https://www.bankofalbania.org/web/Raporti_i_Stabilitetit_Financiar_3433_1.php Raportet Vjetore të Bankës së Shqipërisë 2005 – 2015 http://www.ecb.europa.eu/mopo/html/index.en.html https://www.ecb.europa.eu/mopo/strategy/html/index.en.html http://www.bankofengland.co.uk/monetarypolicy/Pages/framework/framework.aspx http://www.riksbank.se/en/Monetary-policy/

133

http://www.nbs.rs/internet/english/30/30_3/index.html http://www.federalreserve.gov/aboutthefed/mission.htm http://www.president.al/dokumenta/Kushtetuta%20e%20Republikes%20se%20Shqiperise.pdf https://www.bankofalbania.org/web/Ligj_nr_8269_date_23_12_1997_Per_Banken_e_Shqiperise_204_1.php?kc=0,28,0,0,0 https://www.bankofalbania.org/web/Strategjia_afatmesme_e_zhvillimit_te_Bankes_se_Shqiperise_2016_2018_7369_1.php https://www.bankofalbania.org/web/Struktura_4_1.php http://www.investopedia.com/terms/m/monetarypolicy.asp

134

Shtojca 1

Grafik 8: Prezenca e ndikimit të mesazheve të Guvernatorit të BSH-së në sektorin bankar /

financiar

Grafik 10: Saktësia e komenteve të ekspertëve të fushës së ekonomisë në media të

vendimeve të Bankës së Shqipërisë

0

20

40

60

80

100

120

140

160

Brenda ditës 1 javë 1 muaj 3 muaj më shumë se3 muaj

0 7 10

35

148

Prezenca e ndikimit të mesazheve të Guvernatorit të BSH në sektorin bankar / financiar

0; 0%

77; 38%

123; 62%

0; 0%

Saktësia e komenteve të ekspertëve të fushës së ekonomisë në media të vendimeve të Bankës së Shqipërisë

Asnjëherë

Ndonjëherë

Shpesh

Gjithmonë

135

Grafik 12: Forma e shtimit të pranisë së BSH-së në media

Grafik 13: Kategoria e BSH-së të cilës i duhet shtuar prania në media

0

20

40

60

80

100

120

140

Intervista Emisione televizive Shkrime / opinione/ analiza

3956

121

Forma e shtimit të pranisë së Bankës së Shqipërisë në media

0

20

4060

80

100

120

3829

19

118

6

Kategoria të cilës i duhet shtuar prania në media

136

Grafik 18: Mesazhet gjatë daljeve publike të Guvernatorit të BSH-së

Grafik 19: Publikimet edukative të BSH-së

0

20

40

60

80

100

120

140

Dobët Mirë Shumë mirë

0

68

132

Mesazhet gjatë daljeve publike të Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë

0

20

40

60

80

100

120

140

Dobët Mirë Shumë mirë

0

73

127

Publikimet edukative të Bankës së Shqipërisë

137

Grafik 20: Punët kërkimore të BSH-së

Grafik 21: Raportet dhe analizat e BSH-së

0

20

40

60

80

100

120

140

Dobët Mirë Shumë mirë

5

57

138

Punët kërkimore të Bankës së Shqipërisë

0

20

40

60

80

100

120

140

160

Dobët Mirë Shumë mirë

0

52

148

Raportet dhe analizat e Bankës së Shqipërisë

138

Shtojca 2

Grafik: Struktura organizative e Bankës së Shqipërisë

139

Paraqitje (print screen) e faqes zyrtare e internetit të Bankës së Shqipërisë, rubrika: Politika Monetare

Tabelë: Pesha e segmenteve të sistemit financiar ndaj PBB-së në vite

Autoriteti Licensues dhe Mbikëqyrës

Sistemi financiar 2011 2012 2013 2014 2015 6M I-2016

Banka e Shqipërisë

Sektori bankar 84.7 89.6 90.5 91.7 91.3 90.5 Inst. Jo banka 2.5 2.7 2.5 2.7 2.7 2.7 SHKK dhe unionet e tyre 0.7 0.8 0.8 0.8 0.7 0.6

Autoriteti Mbikëqyrjes Financiare

Shoqëri sigurimi 1.5 1.6 1.6 1.7 1.9 1.9 Fondet e pensionit 0.01 0.02 0.03 0.04 0.1 0.1 Fonde investimi 1.21 3.7 4.5 4.7 4.9

Burimi: Banka e Shqipërisë, Raporti i Stabilitetit Financiar, 6M I -2016

140

Tabelë: Komunikimi i politikës monetare nga disa banka qendrore

BQE BA BKS BKÇ BKSe Njoftim i menjëhershëm për vendimin e normës së interesit

√

√

√x

√

√

Shpjegime për vendimin e marrë

√

X

√

√

√

Konferencë për shtyp

√

√

√

√

X

Publikim i minutave të mbledhjes

√

√

√

√

X

Minutat e mbledhjes: Debatet: Pikëpamjet individuale: Vota:

√ X X X

√ √ √ √

√ √ √ √

√ √ √ √

X X X X

Raporti i inflacionit √ √ √ √ √ Burimi: Faqet e internetit të bankave të marra në shqyrtim

Tabelë: Transparenca e Bankës së Shqipërisë

141

Shtojca 3 Pyetësor

Komunikimi i Bankës së Shqipërisë Përshëndetje, Quhem Enri Herri, jam student i programit të doktoraturës në Departamentin e Marketingut dhe Turizmit në Fakultetin e Ekonomisë të Universitetit të Tiranës dhe jam duke punuar për temën e disertacionit me titull: Komunikimi i një banke qendrore - Rasti i Bankës së Shqipërisë. Pyetësori në vijim synon opinionin Tuaj mbi komunikimin e Bankës së Shqipërisë. Pyetësori ka vetëm qëllime studimi dhe është tërësisht anonim. Plotësimi i pyetësorit zgjat afërsisht 10 minuta. Ju faleminderit paraprakisht për kohën dhe kontributin Tuaj. Me respekt, Enri Herri

I. Informacion i përgjithshëm 1. Institucioni ku punoni:

1 – bankë tregtare 2 – institucion financiar jo bankë 3 – zyrë këmbimi valutor 4 – shoqëri kursim krediti

2. Departamenti / Zyra: 1 – Riskut 2 – Thesarit 3 – Auditit 4 – Raportimeve 5 – Përputhshmërisë 6 – tjetër (lutem specifikoni) ___________________________

3. Pozicioni: 1 – Specialist 2 – Kryespecialist 3 – Përgjegjës Zyre 4 – Përgjegjës Sektori 5 – Drejtues i lartë 6 – tjetër (lutem specifikoni) ___________________________

142

II. Vendimi i Bankës së Shqipërisë për normën bazë të interesit

1. Si e monitoroni vendimin e Bankës së Shqipërisë për normën bazë të interesit ? Lexoj njoftimin për shtyp të Bankës së Shqipërisë ose ndjek live konferencën për shtyp të Guvernatorit 1 – asnjëherë 2 – ndonjëherë 3 – shpesh 4 – gjithmonë 5 – asnjëra nga më lart

2. Si e monitoroni vendimin e Bankës së Shqipërisë për normën bazë të interesit ? Bazohem në raportimin mediatik 1 – asnjëherë 2 – ndonjëherë 3 – shpesh 4 – gjithmonë 5 – asnjëra nga më lart

III. Fjalimet e Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë

1. Si i monitoroni fjalimet e Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë ? Lexoj në faqen e internetit të Bankës së Shqipërisë ose shoh / dëgjoj fjalimin live 1 – asnjëherë 2 – ndonjëherë 3 – shpesh 4 – gjithmonë 5 – asnjëra nga më lart

2. Si i monitoroni fjalimet e Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë ? Bazohem në raportimin mediatik 1 – asnjëherë 2 – ndonjëherë 3 – shpesh 4 – gjithmonë 5 – asnjëra nga më lart

143

IV. Aktivitetet e Bankës së Shqipërisë

1. Si i monitoroni aktivitetet e Bankës së Shqipërisë ? Lexoj njoftimet / deklaratat për shtyp në faqen e internetit të Bankës së Shqipërisë 1 – asnjëherë 2 – ndonjëherë 3 – shpesh 4 – gjithmonë 5 – asnjëra nga më lart

2. Si i monitoroni aktivitetet e Bankës së Shqipërisë ? Bazohem në raportimin mediatik 1 – asnjëherë 2 – ndonjëherë 3 – shpesh 4 – gjithmonë 5 – asnjëra nga më lart

V. Ndikimi i / vendimit të normës bazë të interesit / fjalimeve (mesazheve) të Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë

1. Në opinionin tuaj, sa shpejt reagon sistemi bankar / financiar ndaj vendimit të Bankës

së Shqipërisë për normën bazë të interesit ? 1 – brenda ditës 2 – 1 javë 3 – 1 muaj 4 – 3 muaj

5 – më shumë se 3 muaj

2. Në opinionin tuaj, sa prezent është ndikimi i mesazheve të Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë në sektorin bankar / financiar ? 1 – brenda ditës 2 – 1 javë 3 – 1 muaj 4 – 3 muaj

5 – më shumë se 3 muaj

144

VI. Mbulimi mediatik i komunikimit të Bankës së Shqipërisë

1. Në opinionin tuaj, mendoni se hapësira mediatike që i kushtohet komunikimit të Bankës së Shqipërisë është e mjaftueshme ? 1 – e pamjaftueshme 2 – deri diku e mjaftueshme 3 – e mjaftueshme 4 – shumë e mjaftueshme

2. Në opinionin tuaj, sa i besueshëm mendoni se është mbulimi mediatik ndaj komunikimit të Bankës së Shqipërisë ? 1 – i pabesueshëm 2 – deri diku i besueshëm 3 – i besueshëm 4 – shumë i besueshëm

3. Në opinionin tuaj, mendoni se ekspertët e fushës së ekonomisë i komentojnë saktë në media vendimet e Bankës së Shqipërisë ? 1 – asnjëherë 2 – ndonjëherë 3 – shpesh 4 – gjithmonë 5 – asnjëra nga më lart

4. Në opinionin tuaj, mendoni se duhet shtuar prania e Bankës së Shqipërisë në media? 1 – jo 2 – ndoshta 3 – po 4 – nuk kam opinion

4.1 Nëse përgjigja me lart është Po, në ç‘formë mendoni se duhet shtuar prania e Bankës së Shqipërisë në media: 1 – intervista 2 – emisione televizive 3 – shkrime / opinione / analiza 4 – tjetër (lutem specifikoni) ___________________________

145

5. Në opinionin tuaj, cilës kategori nga Banka e Shqipërisë i duhet shtuar prania në media? 1 – Guvernatorit 2 – Zv. Guvernatorit 3 – Anëtarëve të Këshillit Mbikëqyrës 4 – Drejtorëve / specialistëve 5 – Asnjërit

VII. Faqja e internetit e Bankës së Shqipërisë

1. Sa shpesh e vizitoni faqen e internetit të Bankës së Shqipërisë ? 1 – çdo ditë 2 – çdo javë 3 – çdo muaj 4 – sa herë keni nevojë

5 – asnjëherë *Nëse përgjigja më lart është asnjëherë, ju lutem vijoni me seksionin VIII.

2. Qëllimi i shfletimit të faqes së internetit të Bankës së Shqipërisë është marrja e informacioneve për: 1 – njoftimet / deklaratat për shtyp 2 – raportet periodike (politika monetare, etj...) 3 – kursin e këmbimit 4 – të dhëna statistikore

5 – rregulloret 6 – tjetër (lutem specifikoni) ___________________________

3. Në ç’masë i përmbush nevojat tuaja faqja e internetit e Bankës së Shqipërisë ? 1 – dobët 2 – mirë 3 – shumë mirë 4 – asnjëra nga më lart

VIII. Mjetet kryesore të komunikimit të Bankës së Shqipërisë

1. Si do ta vlerësonit përmbajtjen e njoftimeve / deklaratave për shtyp të Bankës së Shqipërisë ? 1 – dobët 2 – mirë

146

3 – shumë mirë 4 – asnjëra nga më lart

2. Si do t’i vlerësonit mesazhet gjatë daljeve publike të Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë ? 1 – dobët 2 – mirë 3 – shumë mirë 4 – asnjëra nga më lart

3. A interesoheni për publikimet e Bankës së Shqipërisë? 1 – po 2 – jo 3 – nuk kam interes

4. Si do t’i vlerësonit publikimet edukative të Bankës së Shqipërisë ? 1 – dobët 2 – mirë 3 – shumë mirë 4 – asnjëra nga më lart

5. Si do t’i vlerësonit punët kërkimore të Bankës së Shqipërisë ? 1 – dobët 2 – mirë 3 – shumë mirë 4 – asnjëra nga më lart

6. Si do t’i vlerësonit raportet dhe analizat e Bankës së Shqipërisë ? 1 – dobët 2 – mirë 3 – shumë mirë 4 – asnjëra nga më lart

7. Në opinionin tuaj, mendoni se prania vetëm në rrjetin social facebook është e mjaftueshme për komunikimin e Bankës së Shqipërisë ? 1 – jo, nuk është e mjaftueshme 2 – ndoshta

147

3 – po, është e mjaftueshme

8. Mendoni se i shërben më mirë komunikimit prania e Bankës së Shqipërisë edhe në rrjete të tjera sociale si: 1 – twitter 2 – youtube 3 – instagram 4 – flickr 5 – linked in 6 – tjetër (lutem specifikoni) _____________________________

9. Cili mjet komunikimi mund ti përshtatet më mirë nevojave tuaja ? Lutem, specifikoni _____________________________________________________

Edhe njëherë Ju falënderoj për kohën kushtuar këtij pyetësori !