Kurse Kirmancki

© Asmêno Bêwayir 5

Zazaca-Alfabe (Kuzey)

IPA Telaffuzu örnek Türkçesi A a [a] Türkçe�’deki gibi adr ate B b [b] Türkçe�’deki gibi. Sonses veya içses olarak yöreye göre �“v�” gibi de okunur bra karde C c [dz]

[c]

sonses veya içses olarak a, e, , o, u ünlülerin önünde �„dz�“ gibi okunur, baz yörelerde iç veya sonseste �“z�” gibi de okunur. ê, i, ü ünlülerin önünde Türkçe�’deki �„c�“ gibi okunur, baz yörelerde içseste �“j�” gibi de okunur.

cor cêr

yukar aa

Ç ç [tsh] [#h]

sonses veya içses olarak a, e, , o, u ünlülerin önünde �„ts�“ gibi okunur ê, i, ü ünlülerin önünde Türkçe�’deki �„ç�“ gibi okunur (nefesli)

çm çi

göz eya, ey

D d [d] Türkçe�’deki gibi d iki E e [ä] Türkçe�’deki gibi des duvar Ê ê [jä]

[e] içses olarak �„yemek�“teki �„ye�“ gibi okunur (yöresel olarak sadece ince ê de var) sonses olarak ince e diye okunur, �„el�“ (alem) �„e�“sine yakn

dês rocê

on birgün

F f [f] Türkçe�’deki gibi fek az G g [g] Türkçe�’deki gibi ga öküz [Ò] Yumuak g, artdamak ünsüzü olarak telaffuz edilir (Arap. ), gargara �„g�“si erib garip H h [h] Türkçe�’deki gibi her eek I [ö] Türkçe�’deki gibi, biraz i�’ye yakndr blbl bülbül i [i] Türkçe�’deki gibi isan insan J j [Z] Türkçe�’deki gibi jü bir K k [kh] Türkçe�’deki gibi kay oyun L l [l]

[É] Türkçe�’deki gibi kaln �„l�“ (istisnaen baz kelimelerde mevcut)

lac lnci

oul çamur

M m [m] Türkçe�’deki gibi mae anne N n [n] Türkçe�’deki gibi new dokuz O o [o] Türkçe�’deki gibi oraji yoku

yukar P p [ph] Türkçe�’deki gibi (nefesli) pi baba Q q [q] Küçük dil yöresinden telaffuz edilir (Arap. ), sert, gargara �„k�“si qatr katr R r rr

[r] [R] [r]

Önses olarak çift �„r�“ gibi telaffuz edilir çses ve sonses oalrak Türkçe�’deki gibi telaffuz edilir çses ve sonses olara �„rr�“ diye yazldnda çift �„r�“ gibi telaffuz edilir

roc ara brr

güne kahvalt orman

S s [s] Türkçe�’deki gibi sae elma [S] Türkçe�’deki gibi êr aslan T t [th] Türkçe�’deki gibi tici güne

n U u [u] Türkçe�’deki gibi uca ora, orda Ü ü [y] Türkçe�’deki gibi dü duman V v [v] Türkçe�’deki gibi va rüzgar W w [w] ngilizce�’deki water�“in �“w�”si gibi talffuz edilir, çiftdudak, yarmünlü; �“u�”ya yakn wae kzkarde X x [] ünsüzün sert (sessiz) varyant, artdamaktan telaffuz edilir. (Arap. ), Almanca�’nn "ch"si xoz domuz Y y [j] Türkçe�’deki gibi yaxe yaka Z z [z] Türkçe�’deki gibi zon dil çh [ts]

[#] nefessiz ve sert telaffuz edilen bir �„ç�“ (dier �„ç�“nin telaffuz kurallar geçerli) çhep

çhik sol

kvlcm kh [k] nefessiz ve sert telaffuz edilen bir �„k�“ khez sarn ph [p] nefessiz ve sert telaffuz edilen bir �„p�“ phon yass th [t] nefessiz ve sert telaffuz edilen bir �„t�“, (Arap. �’sna yakn) theyr ku


Ders 1: Naskerdene - Tanma Hesen: Ma be xêr di ! Merhaba! Gulizare: Xêr be slamet ! Merhaba! (kar yant) Hesen: Namê m Heseno. Namê to çko ? Benim adm Hasan. Senin adn ne? Gulizare: Namê m Gulizara. Benim adm Gülizar. Hesen: Namê i mormeki çko? O adamn ad ne? Gulizare: Namê ey (dey) Heydero. Onun ad Haydar. Ma, namê a cênke çko? Peki, o kadnn ad ne? Hesen: Namê dae Viala. Onun ad Viale. Gulizare: Çturia? Naslsn ? Hesen: T wes be, ez rndane. Hal-demê to çturio? Saol, iyiyim. Sen naslsn (�„hal-vaktin nasl�“)? Gulizare: Rndo, Heq raji bo! yidir, saol! Hesen: Heyder kamo? Haydar kim? Heyder: Heyder ezane. Haydar benim. Gulizare: Viale kama? Viale kim? Viale: Viale ezane. Viale benim. Hesen: T Melisa niya? Sen Melisa deil misin? ezale: Nê, namê m ezala. Hayr, benim adm Hazal. Hama namê tüyo xêr Heseno, heni? Ama senin adn Hasan, deil mi? Hesen: Heya, ez Hesenane. Evet, ben Hasan�’m. O ciamord kamo? O adam kim? ezale: Nêzanane kamo. Kim olduunu bilmiyorum. Ma, a çêneke kama? Peki, o kz kim? Hesen: Ez ki nêzanon kama. Ben de kim olduunu bilmiyorum.


Sözcüklerin anlam: (e: eril ad, d: diil ad) 1. Zazaca�’da isimlerde eril-diil ayrm vardr. Eril sözcükler daima bir ünsüzle biter, sondan vurguludur. Çêneke, Viale gibi adlarda sondan ikinci hece vurguludur (e: eril, d: diil)

ma biz, bizi, bizim ma, �… peki, ya be, ebe �… ile xêr e hayr, iyilik di gördü(k) slamet e selamet name e isim, ad namê to ismin, adn namê dey (ey) onun [eril] ad namê dae (ae) onun [diil] ad m benim, beni to senin, seni çk, ç ne mormek, mordemek adam cênke d kadn a 1. o [diil]

2. [bükünlü halde addan önceki diil iaret zamiri]

i o (bükünlü halde addan önceki eril iaret zamiri)

çturi, çtur nasl ez ben

t sen rnd iyi

hal e hal, durum dem e vakit, dem wes ho, güzel; sa wes be ! saol ! Heq raji bo! allah raz olsun! kam kim nê yok, hayr

heya, ya evet hama ama ciamord (ciamerd) erkek nêzanane/nêzanon bilmiyorum

çêneke kz ki de/da, dahi

Dilbilgisi 1: �“biyene: olmak�” ek-fiilinin sfat (önad) ile çekimi Sfata ahs soneki eklenerek �„olmak�“ fiili imdiki zamana göre çekilir. ez rndane (rndu) ben iyiyim ma rndime biz iyiyiz t rnda sen iyisin sma rndê siz iyisiniz o rndo o (eril) iyi i rndê onlar iyi a rnda o (diil) iyi

Sözcüklerin anlam:

ez nisenane (nison) ro oturuyorum koti, koti de nere, nerde

... de ..de/da ... ra ...den Anqara Ankara

Erzngan Erzincan

Bingol / Çewlg Bingöl Xarpêt / Eleziz Elaz ez heni zanon galiba, sanyorum heni öyle ke ki beno olabilir, mümkün

Hesen: Ez Anqara de nisenane ro. T koti nisena ro ? Ben Ankara�’da oturuyorum. Sen nerde oturuyorsun? Gulizare: Ez zmir de nisenane ro. Ben zmir�’de oturuyorum. Ez Plemoriye rawane, t koti rawa ? Ben Pülümürlü�’yüm, sen nerelisin? Hesen: Ez Erzngan rawane. Ben Erzincanlym. Ma, Heyder koti rao? Peki, Haydar nereli? Gulizare: Heyder Bingol (Çewlg) rao. Haydar Bingöllü. ezale koti rawa? Hazal nereli? Hesen: Nêzanon koti rawa. Nereli olduu bilmiyorum. Gulizare: Ez heni zanon ke a Eleziz rawa. Galiba Elazl (Sanyorum Elazl). Hesen: Heya, beno. Evet, olabilir.

Nerelisin? t koti rawa ? t yê kotia ?


Ders 2: T ç kar kena? - Ne i yaparsn? Sözcüklerin anlam: ez sonane (son) �… -e gidiyorum kar, gure e i t kena yapyorsun malm, malme öretmen [eril/diil] malmê sma öretmeniniz ... rê -e, birisne sma rê size ez salx danane öretiyorum t salx dana öretiyorsun Zonê Ma bizim dil (Zazaca) mekteb e okul universte e üniversite mhends mühendis insat m inaat

ez gurinane çalyorum thal, bêkar u bêgure iiz khebaniye d ev kadn pê çnay neyle, hangi araçla t sona gidiyorsun t çtur sona kar? ie nasl gidiyorsun? oteoboz e otobüs trene d tren arebe (d), makina (e) araba peya / lngu ra yaya ez kar nêsonane ie gitmiyorum karê m çino iim yok, isizim çino yok esto var

T ç kar kena? Ez malmane, malmê sma. Ez sma rê Zonê Ma salx danane. Hesen: Ez sonane (son) mekteb. Gulizare: Ez sonane universte. Viale: Ez mhendsane. Heyder: Ez insat de gurinane (gurin). ezale: Ez khebaniyane. Melisa: Ez thalane / bêkar u bêguriyane. - Ma, t çtur (pê çnay) sona kar? Hesen: Ez ebe otoboz sonane mekteb. Gulizare: Ez ebe trene sonane universte. Viale: Ez ebe arebe sonane kar. Heyder: Ez peya (lngu ra) sonane kar. ezale: Ez kar nêsonane, khebaniyane. Melisa: Ez ki kar nêsonane. Karê m çino!

Dilbilgisi 2: koaç (�„olmak�“ ek-fiilin çekimi) Koaç, Türkçe�’deki �–dir ek-fiiliyle eanlaml olan �“olmak�” mastarn imdiki zamana göre çekimidir. (ez) ezane benim (ma) mayme biziz (t) tya sensin (sma) smaê sizsiniz (o) uyo odur (eril) (i) iyê onlardr (a) awa odur (diil) Olumsuzluk:

ez niyane deilim ma nime deiliz t niya deilsin sma niyê deilsiniz o niyo o deil (eril) i niyê deiller a niya o deil (diil)

Ne ile ie gidiyorsun? ... ile gidiyorum t çturi sona kar? ez ebe... sonane t se sona kar? ez ... ra sonane t pê çnay sona kar? ez pê ... sonane


Altrma Peri �– Sorular. Lütfen örnekte verildii gibi doru olan koac yazn ve sorular yanl yöneltili taktirde doru yantlayn ! Örnek: Viale ç kar kena? �– Viale mhendsa. Viale peya sona kar? �– Nê, Viale ebe arebe sona kar. ezale ç kar kena? �– ezale ________________.

Heyder insat de gurino? �– Heya, Heyder ____________________.

Melisa profesora? - Nê, Melisa profesore niya, Melisa _________________.

Hesen ebe trene sono mekteb? - Nê, Hesen ___________________ sono mekteb.

Gulizare pê çnay sona universte? - Gulizare pê __________ sona universte.

Melisa ebe otoboz sona kar? �– Nê, Melisa kar nê__________. No çko? �– Bu ne?

Örnek: Na çka? Na trena.

No çko? �– No ________________.

No çko? - ____ ________________.

No mormek koti gurino? �– No mormek ___________ de gurino. No mormek kamo? No _____________.

Na cênke çtur sona kar? �– Na cênke _________________. Dil bilgisi: Diil adlar veya sfatlar (önadlar) ünsüzden sonra bir �–e son eki alr ve sondan vurgusuz olur. malm: Heyder malm niyo. Heyder rndo? Heyder rnd niyo, nêweso. malme: Melisa ki malme niya. Melisa rnda? Melisa ki rnde niya, pêrsana. Sözcükler: no e / na d bu (eril/diil) nêwes, pêrsan hasta profesore Professör [bayan] malm öretmen [erkek] malme öretmen [bayan]


Ders 3: Sobeta Têlefoni �– Telefon konumas

Sözcüklerin anlam: têlefon keno telefon ediyor [eril] Heq raji bo Saol [�“Allah raz olsun�”] pi u bra canm [olanlara hitap] amke teyze amkê teyze! [ünlenme] doman çocuk; domani �– çocuklar pêro hepsi pêro ki hepsi de Gule Gül [kadn ismi] çê e ev

çê dera (o) evde [diil] çê de niya evde deil [diil] hona daha, henüz sonde akama, akamleyin mekteb ra okuldan yeno geliyor [eril] reyna tekrar, bir daha ez têlefon kenane telefon ederim xatr be to ! hoça kal ! (ayrlan) or bo ! güle güle ! (kalan)

Hesen têlefon keno... Hesen: Ma be xêr di! Esma: Xêr be slamet! Hesen: Çturia? Esma: Rndane, Heq raji bo! T se kena? Hesen: Wes be, ez ki rndane. Esma: T kama, pi u bra? Hesen: Ez Hesenane. Esma: Haa, Hesen, tya? Hesen: Heya amkê. Domani çturiê? Esma: Pêro ki rndê. Hesen: Gule çê dera? Esma: Nê, çê de niya. A hona kar dera. Hesen: Ma, Heyder çê dero? Esma: O ki çê de niyo. Sonde mekteb ra yeno. Hesen: Rnd. Ez sonde reyna têlefon kenane. Xatr be to! Esma: Or bo!

Dilbilgisi 3: çoul Zazaca�’da ismin çoulu vurgusuz olan �–i ekiyle oluturulur:

doman �– domani çocuk - çocuklar telefon �– telefoni telefon �– telefonlar

çêneke �– çêneki kz - kzlar

�–e ile biten diil sözüklerde, �–e son eki düer, �–i ekini alr. Sözcük a, e, o, u seslileriyle bitip eril olduu takdirde, �–y ekini alr:

universte �– universtey üniversite �– üniversiteler bra �– bray (erkek) karde - kardeler

Dier çoullatrma kurallar üzerine ileride durulacak.

Naslsn?: çturia ? çtana ? sena ? senêna? wesa, rnda? halê to çturio ? se kena?

yiyim: rndane weiya to Saol!: Heq raji bo! wes be! wes u war be! Heq kemaniye medo!


Ders 4: namê taê kes u çiyu �– baz kii ve eyalarn ismi eril sözcükler: diil sözcükler: defter defter kade kat ktab kitap qeleme kalem ap amca amke hala xal day xalke teyze bon (ban) ev [d ksm] sate saat lac oul çêna (kêna) kz çocuu çêber (kêber) kap masa masa çê (kê) ev [iç ksm] xonça yuvarlak masa iskeme sandalya sandalya sandalye pi baba mae anne bra erkek karde wae kzkarde

Dilbilgisi 4: adn cinsiyeti Zazaca�’da adn 2 cinsiyeti var: eril ve diil. Diil sözcükler her zaman u 3 ünlüyle (vokalle) biter: 1. -e (son hecede vurgusuz): amke �– hala: a amka �– o haladr [Dikkat: -e soneki düer, �–a taklr] 2. -i (son hecede vurgusuz): kardi �– bçak: na kardia �– bu bçaktr [-i sesi ksa okunur, {kardya} gibi] 3. -a (son hecede vurgulu): xonça �– yuvarlak masa: na xonçawa �– bu masadr [-a kalr] -a ünlüsü biten diil sözcüklerin çoullatrlmas: -a ünlüsüyle diil kelimeler çoul hali aldnda �–a ünsüzü düüp �–ey sonekini alr: manga mangey inek - inekler çêna çêney kz çocuu �– kz çocuklar kesa kesey kaplumbaa xonça xonçey (yuvarlak) masa - masalar Dikkat: baz �–a ile biten kelimeler erildir: bra, va (rüzgar), la (ip), ga (öküz) gibi !

Altrma 2 Lütfen alttaki sözcüklerin doru olan koaç ile örneklere göre yazn! Örnek: a kada: �“kattr�”

(defter) _____________ (kade) a kada (ktab) _____________ (qeleme) _____________

(ap) _____________ (amke) _____________

(xal) _____________ (xalke) _____________

(bon) _____________ (sate) _____________

(lac) _____________ (çêna) a jü çênawa

(çêber) _____________ (masa) _____________

(çê) _____________ (xonça) _____________

(iskeme) _____________ (sandalya) _____________

(pi) _____________ (mae) _____________

(bra) o brao (wae) ____________


Ders 5: Marey - Saylar 1 jü, zu 2 dde, d 3 hirê 4 çar 5 phonc 6 ses 7 hawt 8 het 9 new 10 des 11 des u jü 12 des u dde (des u d) 13 des u hirê 14 des u çar 15 des u phonc 16 des u ses 17 des u hawt 18 des u het 19 des u new 20 vist 21 vist u jü

30 hirs 31 hirs u jü 40 çewres 50 phoncas 60 seti 70 hawtae 80 hetae 90 newae 100 se 101 se u jü 200 dsey 222 dse u vist u dde 300 hirêsey 400 çarsey 500 phonsey 1000 hazar 1100 hazar u se 1234 hazar u dse u hirs u çar 1999 hazar u newse u newa u new 2000 dhazari 2001 dhazar u jü

not: "dde" (2) says sadece sayldnda söylenir, isimlerde kullanlmaz: d bray.

Serri - Ya T çand serri dera ? Kaç yandasn ? Ez hirs u d serri derane. Otuziki yandaym. Viale çand serri dera ? Viale des u new serri dera. Heyder çand serri dero ? Heyder vist serre dero. Gulizare hirs serre dera? Nê, Gulizare hirs serre de niya, a vist u hawt serri dera. Hesen des u het serri dero? Heya, Hesen des u het serri dero. Dier soru çeitleri: T çand serriya? Ez çewres serriyane. ezale çand serriya? ezale vist u d serriya. Hesen çand serriyo? Hesen des u ses serriyo. Gule hirs u phonc serriya? Nê, Gule hirs u jü serriya. Mstefa phoncas serriyo? Nêzanon, çand serriyo. Serrê to çandê? Serrê m hirs u dyê. T çand serranê xo dera? Ez vist u het serranê xo derane.

Dikkat: Ona bölünebilen saylarda ad tekil haliyle söylenir: 0 serre ; serri 30 bra ; 34 bray 50 kade ; 59 kadi 20 qeleme ; 25 qelemi 40 çê ; 44 çêi 60 ktab ; 62 ktabi

çand / çend �– kaç t çand serri dera? t çand serriya ? serrê to çandê ?


Dilbilgisi 5: Bükünlü halin kii zamirleri

Zazaca�’da isimde iki hal var: . �“kim�” veya �“ney�” sorularn yantlayan yaln hal (Lat. Casus rectus) 2. �„kime, kimi, kimin, kimden�“ gibi tüm dier sorular yantlayan bükünlü hal (Lat.Casus obliquus)

Dilbilgisi altndaki kii zamirleri (ahs zamirleri) yalin hali olutururken, aada belirtilen bükünlü halin iyelik zamirlerini tekil eder (yannda belirtilen koaç ba (-dr fiili) için çekim kökenidir): iyelik zamiri koaç ile iyelik zamiri koaç ile m mn- benim ma ma- bizim to tüy- senin sma sma- sizin ey (dey), c (d)ey- onun (eril) inu (dinu) (d)inan- onlarn ae (dae), c (d)a- onun (diil)

Dilbilgisi 6: tamlama �– ad tamlamas

Bir ad daha yakndan tanmlayan sfat, iyelik zamiri veya tamlayan durumunda olan ad Zazaca�’da genelde sona gelir. Tamlanan ad bu durumda bir iyelik eki alr (izafe). yelik ekinden önceki hece vurgulanr. Ad tamlamalarnda tamlanan ad:

- eril adlarda: -ê - diil adlarda: -a - çoul halinde: -ê iyelik ekini alr.

Ünsüzle biten eril ad, �–ê iyelik ekini alr:

kar: karê m i (bire bir: i, benim olan) ktab: ktabê to kitabm

Sondan vurugulu �–e ünlüsüyle biten eril ad, �–ê iyelik ekini alr, fakat �–e ünlüsü �–ê ekiyle eriir:

name: namê dey (ey) onun ad (eril) gure: gurê dae (ae) onun ii (diil)

�–a veya �–o ünlüleriyle biten eril ad, �–ê iyelik ekini alr (kaynatrma harfi olmadan): bra: braê ma kardeimiz ko: koê sma danz

Sondan vurgulu �–i veya �–ü ile biten eril ad, kaynatrma harfi �–y- ile �–ê iyelik ekini alr: pi: piyê m babam çü: çüyê to çubuun

Vurgusu sondan ikinci hecede olan, �–e son eki ile biten diil adlarda �–e son ekin yerini �–a iyelik eki alr: qeleme: qelema dey (ey) onun kalemi (eril) mae: maa dae (ae) onun annesi (dl.)

Vurgusu sondan ikinci hecede olan, �–i ile biten diil ad,�–a iyelik ekini alr: kardi: kardia ma bçamz saci: sacia sma sacnz

�–a ile biten diil ad, iyelik eki almaz: manga: manga dinu (inu) ineizniz çêna: çêna dinu (inu) onlarn kz

Çoul halde iki cinsiyet �–ê iyelik ekini alr: ktabê m: kitaplarm namê to: adlarn braê dey: kardelerin koê ma: dalarmz iskemê sma: sandalyelerimiz çüyê dinu: onlarn çubuklar qelemê m: kalemlerim kardiê to: bçaklarn mangê ma: ineklerimiz Not: -a ile biten diil adlar çoul halde �–ê ekini alr, fakat (�“manga�” örneindeki gibi) �–a düer!


Altrma 3 Verilen sözcüklerden doru iyelik eki ve kii zamirleriyle tamlama kurunuz! Örnek: pi �– ez : piyê m sono kar bra �– t _________ _______ Estemol de niseno ro. çêna �– sma _________ _______ sona mekteb. laci �– o _________ _______ pêro mhendsê. ktab �– ez _________ _______ çê dero. 4 iskemey �– ma _________ _______ estê. wae �– a _________ _______ büro de gurina. mae �– i _________ _______ malma. pi �– t _________ _______ thalo, nêgurino. qeleme �– ez _________ _______ çina. xal �– o �– o _________ _______ piyê _____ rê têlefon keno. xalki �– a Çand _________ _______ estê? ap �– ez _________ _______ 44 serri dero. yelik zamirlerine doru koac ekleyiniz! Örnek: defter �– ez : no defter defterê mno defter �– sma No defter defter__ _______. Hesen �– bra �– ez Hesen bra__ ______. Heyder �– xal �– t Heyder xal__ ______. mormeki �– ap �– o Ni mormeki ap__ _______. Gule - xalke �– ez �– Viale �– ez Gule xalk__ ____ niya, Viale xalk___ mn___. domani �– sma Ni domani doman__ sma ___? sate �– ma Na sate sat__ ma____. ez �– lac- t Ez lac___ tüy______. ma �– domani �– sma Ma doman__ sma_____. t �– bra �– i T bra__ _______. a �– wae �– a A wa__ da____. a �– mae �– o A cênke ma__ dey__. o �– pi �– ma O mormek pi___ ma___. sma �– laci �– i Sma lac___ dinan___.

Dilbilgisi 6a: Aidiyet zamiri �„yê�“ Zazaca�’da �„benimki, seninki vs.�“ gibi iyelik belirten durumlarda eril, diil ve çoul aidiyet zamiri �„yê�“ kullanlr. No ktabê tüyo? veya: No ktab yê tüyo? çoul: Ni ktabi yê tüyê? Na qelema dawa? veya: Na qeleme yê dawa? çoul: Ni qelemi yê daê? Ni domanê mnê veya: Ni domani yê mnê. genelde: No yê mno �– das ist meins.


Ders 6: Ratê jübini biyaene - Karlama Sözcüklerin anlam: ratê jübini benê karlayorlar çari e çar Ero! yahu! braê mno kardeimdir hal-kêf hal-keyif new serrio dokuz yldr çêna xo [kendi] kz xo kendi ita burda t itara sen burdasn key ne zaman zeweciya (o) evlendi [eril] qe hiç xebere d haber

xebera ma çina haberimiz yok xanme hanm xanma xo hanm (kendi) lac oul lacê m olum torn torun tornê piyê m babamn tornu zaf çok emso bu akam c rê ona [eril ve diil için] mheqeq muhakkak mheqeq vanane muhakkak söylerim

Mstefa u Weli çari de ratê jübini benê�… Mstefa: Weey! Ero, t Heyder niya? Weli: Nê, ez Weliyane, Heyder braê mno. Mstefa: Çturia, hal-kêf ? Weli: Rndane, Heq raji bo. T çturia? Mstefa: T wes be, rndane. Ma, Heyder se keno? Weli: Heyder nao new serrio Opel de gurino. Jü çêna xo esta, ses serriya, sona mekteb. T çand serrio itara? Mstefa: Ez hirê serrio itarane. Heyder key zeweciya? Qe xebera ma çina�… Weli: Nae ra new serri ravêr zeweciya. Xanma xo ki çêna amka. Mstefa: Ma, no ki lacê tüyo? Weli: Lacê m niyo, tornê piyê mno�… Namê xo Serdaro. Phonc serri dero. Mstefa: He he he! Bra, m rê musade, ez son kar. Zaf slamê m esto Heyderi rê. Ez emso c rê têlefon kon. Weli: Ez slamê to mheqeq vanane. Xatr be to! Mstefa: Or bo! Peri �– Lütfen sorular yantlayn :

- Weli u Mstefa koti ratê jübini benê? - Heyder ç kar keno? - Çand domanê Heyderi estê? - Xanma Heyderi kama? - Lacê Weli çand serri dero? - Braê Weli key zeweciya? - Mstefa çand serrio itaro?


Dilbilgisi 7: aret zamirleri aret zamirleri, yani gösteren adllar, berili bir kii veya eyay göstermekte kullanlr. Gösterilen nesnenin yaknda veya uzakta bulunduuna göre iki guruba ayrlr. aret zamirleri ayrca eril, diil ve çoula göre ayrlr. Yaln ve bükünlü hallerinin iaret zamirleri

yaln hal: bükünlü hal: bükünlü hal ad ile birlikte: uzakta: o o (eril) dey/ey onu, onun (eril) i ... onun (eril) yê i mormeki o adamn a o (dii) dae/ae onu, onun a ... onun (eril) yê a cênke o kadnn i onlar dinu/inu onlar, onlarn i ... onlarn yê i domanu o çocuklarn yaknda: no bu (eril) ney bunu, bunun ni bunun (eril) yê ni mormeki bu adamn

na bu (diil) nae bunu, bunun na bunun (diil) yê na cênke bu kadnn ni bunlar ninu bunlar, bunlarn ni bunlarn yê ni domanu1 bu çocuklarn

Notlar:

Bir ahs, nesne veya olgu özel olarak belirtildiinde (örnein parmakla), iaret zamirinine nesnenin de anlmas kouluyla önüne bir a- eklenir: ano mormek ana sandalya ani domani Baz yörelerde diil iaret zamiri olan na genel anlamda tüm nesneler için (eril, çoul) kullanlr: na mordemek na sandalya na domani

aret zamirine örnekler: u z a k t a : y a k n d a : O ktabê mno. �‘O benim kitabm.�’ No ktab yê mno. �‘Bu kitap benimkisi�’ ktabê mnê. �‘O kitaplar benim�’ Ni ktabi yê mnê. �‘Bu kitaplar benimkiler�’ O mormek kamo? �‘O adam kim?�’ Namê ni mormeki çko? �‘Bu adamn ad ne?�’ A cênke kama? �‘O kadn kim?�’ Namê na cênke çko? �‘Bu kadnn ad ne?�’ T inu nas kena? �‘Onlar tanyor musun?�’ T ninu nas kena? �‘Bunlar tanyor musun?�’ T i domanu nas kena? �‘O çocuklar tanyor musun?�’ T ni domanu nas kena? �‘Bu çocuklar tanyor musun?�’ Gulizare maa (d)eya. �‘Gülüzar onun (eril) annesi.�’ Hesen piyê neyo. �‘Hasan bunun (eril) babas.�’ Viale waa (d)awa. �‘Viale onun (diil) kzkardei.�’ Waa Viale nawa. �‘Viae�’nin kzkardei bu.�’ Heyder braê (d)inano. �‘Haydar onlarn kardei.�’ Mstefa braê ninu niyo. �‘Mustafa bunlarn kardei deil.�’

1 2. haldeki (bükünlü hal) çoul ekleri üzerine ayrntl olarak 9. derste durulacak


Ders 7: Sate çanda �– Saat kaç ?

Zazaca�’da �“Sate çanda?�” sorusuna yant verilidiinde , saati belirten say, diil koaç eki olan �–a�’y alr (diil ad olan �“sate�” sözcüünden ötürü). Saatler genelde, dier dillerde olduu gibi �“13, 14 ... 24�” eklinde deil de, 12-saat ekliyle gün bölümüyle (sabah, ölen, akam) birlikte belirtilir. Saate göre:

sate jüya �‘saat bir�’ sate dya �‘saat iki�’ sate hirêa �‘saat üç�’

sate phonca �‘saat be�’ sate des u jüya �‘saat onbir�’ sate des u dya �‘saat oniki�’

Sate çandine de? �– Saat kaçta? Dakikas belirli olan bir saat sra sfatlar ile dile getirilir. Birebir çevirildiinde �‘birinci, ikinci, üçüncü saat�’ anlamna gelir. Sra sfatlar: Sra sfatlar �–ine son ekiyle kurulur. Çar + ine çarine: 4. (son hece vurgusuz)

1. jüine / verên [saat için sadece �“jüine�” kullanlr] 2. ddine (dyine) 3. hirêine 4. çarine 5. phoncine (phancine) 6. seine (eine) 7. hawtine (hewtine) 8. hetine 9. newine 10. deine (desine) 11. des u jüine

20. vitine 24. vist u çarine 30. hirine 40. çewreine 50. phoncaine 60. setine 70. hawtaine [-e (hawtae, hetae, newae) soneki düer!] 80. hetaine 90. newaine 100. seyine 1000. hazarine

Dakikas belirli olan saat: nêm �– yarm; buçuk: 0:30 sate des u nêma �– �‘Saat on buçuk�’ Saat ...i . . . geçiyor: Sate . . . - ine ra . . . vêrenê 5:0 Sate phoncine ra des vêrenê �– �‘Saat bei on geçiyor�’ 8:24 Sate hetine ra vist u çar vêrenê �– �‘Saat sekizi yirmidört geçiyor�’ 2:7 Sate ddine ra des u hawt vêrenê �– �‘Saat ikiyi onyedi geçiyor�’ 4:5 Sate çarine ra çeyreg vêrenê �– �‘Saat dördü çeyrek geçiyor�’ Saat ...e . . . var: Sate . . . - ine rê . . . estê 5:50 Sate seine rê des estê �– �‘Saat altya on var�’ 8:48 Sate newine rê des u d estê �– �‘Saat dokuza oniki var�’ 2:53 Sate hirêine rê hawt estê �– �‘Saat üçe yedi var�’ :45 Sate ddine rê çeyreg estê �– �‘Saat ikiye çeyrek var�’ Saat . . .e gel iyor: Sate yena . . . - ine Sate yena çarine �– �‘Saat dörde geliyor�’ Sate yena hetine �– �‘Saat sekize geliyor�’


Sözcüklerin anlam: verên ilk [saat için söylenmez] sate d 1. saat 2. an nêm yarm çeyreg çeyrek sate ... ra ... vêrenê saat ...�’i ... geçiyor sate ... rê ... estê saat ...�’e ... var sodr (lêl ra) sabah mete (sodr, sora) yarn tiyare e uçak tiyare kuno ra hewa uçak havalanyor tiyare urzeno ra uçak kalkyor pesewe d gece yars peroc ölen verasan, varasan öleden sonra deqa d dakika

saniya d saniye unceno çekiyor, sürüyor uca oras, ora ita ra be uca burdan oraya (trene) bena rat (tren) yola koyuluyor t urzena ra kalkyorsun ara d kahvalt ara xo kerdene kahvalt etmek perociye d öle yemei t wena yiyiyorsun verasaniye d öle sonras yemei sami d akam yemei t kuna ra yatyorsun

sodr sate deine de: trene sodr sate deine de bena rat. sonde sate hawtine de: otoboz sonde hawtine de yeno. peroc sate des u ddine de: ez peroc sate ddine de sonane kar pesewe sate jüine de: sma pesewe sate jüine de sonê çê

• T sate çandine de yena? • - Mete sate het u nêm de yenane. • Tiyare pesewe hirê u çewres u çar de urzeno ra. • Tiyare pesewe hirê u çewres u çar de kuno ra

hewa.

sate: ta ra be uca çand sate unceno? deqa: ta ra be uca çand deqa unceno? saniya: ta ra be uca çand saniya unceno?

Aadaki saatleri o ekilde belirtmek mümkün de olsa halk dilinde kullanlmaz: 1:35 Sate jü u hirs u phonc de 8:30 Sate het u nêm de 13:22 Sate des u jü vist u d de 21:01 Sate vist u jü u jü de

Altrma 5 Lütfen aadaki sorular yantlayn:

- T sate çandine de urzena ra? - T sate çandine de ara xo kena? - T sate çandine de sona kar / sona mekteb? - T sate çandine de perociya xo wena? - T sonde sate çandine de yena çê? - T sate çandine samia xo wena? - T sate çandine de kuna ra?


Ses bilimi (fonetik): �„�” ve �„j�“ seslerinin Dou-Dersim azlarnda belirmesi Dersim azlarnda ve j ünsüzleri sadece artlara bal olarak belirir. Keza c ve ç seslerinin farkl okunu ekilleri için de geçerlidir (bkz. alfabe). Dersim azlarnda ve j ünsüzleri belirli seslerin etkisinden ötürü çkar. Dier ivelerde aslen veya j olan ünlüler, Dersim azlarnda s veya z seslerine dönümütür. c [dz ve dZ] ve de ç [ts ve tS] harflerinin iki farkl okunuu da bu azdaki ses kanunundan dolaydr. Zazaca�’nn Dou-Dersim azlarnda (Pülümür, Erzincan, Mamekiye, Nazmiye, Tekman, Xns, Sivas gibi) s ve z ünsüzlerinden sonra ilk etapta i, ü veya ê ünlüleri geldii taktirde veya j seslerine dönüür (damaksllatrma). Ayn ekilde c ve ç ünlüleri de yukarda belirtilen ses kanununa göre farkl okunur:

s + i s + ê (son seste dönümez!) s + ü des �‘on�’ deine �‘onuncu�’ êr �‚aslan�’ parüye (d) �‚kaburga�’

ia �‘kara, siya�’ êne (e) �‚göüs, sine�’ üye (d) �‚da srt�’ hirs �‚otuz�’ hirine �‚otuzuncu�’ Uên �‚Hüseyin�’ üane (e) �‘çoban�’

z + i j z + ê j (son seste dönümez!) z + ü j 1 otoboz 2 otoboji jêde �‚çok, ziyade�’ jükek �‚tek, biricik�’ jil �‚filiz�’ jên �‚eyer (at)�’ jüa �‚kuru�’

c [dz] + i c [dj] c [dz] + ê c [dj] (son seste dönümez!) c [dz] + ü c [dj] ciran/e �‚komu�’ cêr �‚aa�’ cüin �‚harman�’ ciamord �‚erkek�’ cênke �‚kadn�’ cüanke (f) �‚saygn bir kadn�’

ç [ts] + i ç [t] ç [ts] + ê ç [t] (son seste dönümez!) ç [ts] + ü ç [t] çi �‚ey, eya�’ çêber �‚kap�’ çü (m) �‚çubuk�’

çite (f) �‚baörtü�’ çêneke �‚kz�’ çüal (f) �‘çuval�’

Nefessiz ç (alfabeye baknz) : çh [ts] + i çh [t] çh [ts] + ê çh [t] (son seste dönümez!) çhik �‘kvlcm�’ çhêr �‘yiit�’ Not: �‚son seste dönüülmemesi�’: 2 masê ma estê. Rocê �‚birgün�’, Hirsê asme �‚ayn otuzu�’ istisna: çê [oku: tê]

�– ünsüzünden veya d- veya �–t ünsüzlerinden sonra da �–i geldiinde de s ve z sesleri birçok azda veya j ünsüzlerine dönüür: ronite �‚oturmu�’, nejdi �‚yakn�’, watiye �‚nianl�’, het �‚8�’ dest 2 deti �‚1 el 2 el�’


Ders 8: imdiki zaman Zazaca�’da fiil imdiki zaman ve geçmi zaman kökeni vardr, bazlarnn da ayrca sübjontif kökeni de mevcut. Mastar imdiki zamanda deil, geçmi zamandan türetilir. imdiye kadar derslerde mastar yerine, fiil imdiki zaman çekim biçiminde kullanld. Aadaki listede imdiye kadar kullanlan fiiller mastar imdiki zaman kökenleriyle sralanmtr. imdiki zaman, fiilin imdiki zaman kökenine imdiki zaman son eki (genelde) �–en- ve kii son eki eklenerek kurulur. Fiil cümlenin sonunda yer alr.

imdiki zaman kökeni[ez] w -

-Z son ekien -

kii son ekiane

Baz fillerin de ronitene fiilinde olduu gibi fiil eki vardr ki duruma göre fiilin önüne veya sonuna gelir: t nisena ro �– oturuyorsun.2

mastar imdiki zaman kökeni + mdk. zmn. son eki

biyene - (koaç) olmak, -dir çinê biyaene çin- (var)olmamak Esti biyaene est- varolmak, mevcut olmak biyaene b-en- olmak zantene, zanaene zan-en- bilmek kerdene k-en- etmek, yaban amaene y-en- gelmek rautene urz-en- ra kalkmak untene unc-en- çekmek, sürmek (zaman) ronitene nis-en- ro oturmak iyene s-on- gitmek guriyaene gur-in- çalmak zeweciyaene zewec-in- evlenmek daene d-an- vermek salx daene salx d-an- öretmek, salk vermek

Çekim örnei: wendene (wan-en-) - okumak (vurgu: �–en-): ez wan-en-ane (ksa ekli.: ez wanon) okuyorum ma wan-en-ime okuyoruz t wan-en-a okuyorsun sma wan-en-ê okuyorsunuz o wan-en-o okuyor (eril) i wan-en-ê okuyorlar a wan-en-a okuyor (diil) Olumsuzluk: Fiil, nê- ön eki eklenerek olumsuzlatrlr, vurgu nê- ön ekine yaplr: ez nê-wan-en-ane (ez nêwanon) okumuyorum t nê-wan-en-a okumuyorsun o nê-wan-en-o okumuyor (eril) a nê-wan-en-a okumuyor (diil) vs. Amaene �“gelmek�” fiilinin çekimi ve olumsuzlatrl: Amaene �„gelmek�“ fiili, çekim açsndan dier fiilerden farkldr. Fiilin imdiki zaman kökeni y-�‘den ibarettir ve olmsuzlatrldnda y- eriir: ez yenane (yon) geliyorum ez ninane (ez nin) gelmiyorum t yena geliyorsun t nina gelmiyorsun

2Anlam olarak Zazaca�’daki fiil eki ro-, ngilizce�’de sit down fiilindeki down veya Almanca�’daki hinsetzen fiilindeki hin- ekine yakndr.


Altrma 6 Lütfen yukardaki çizelgede verilen fiillerin herhangi bir kiiye göre çekimini yapnz: Örnein: rautene - ez urzenane ra, t wanena, o esto... Fiilerin isimletirilmesi Mastar, isim olarak da kullanlabilir. simletirilmi fiiler diildir zantene bilme

Zantena m ra: benim bildiime göre vatene söyleme, söylenecek ey, sanma Vatena to esta?: Söyleyecek bireyin var m?

Vatena dey ra Almanya de kar zafo: Onun (eril) dediine göre Almanya�’da i çokmu. qeseykerdene konuma, anlatma Qeseykerdena sma rnda: Konumanz iyi.

Ap Memed u xal k Saseneme �– Mehmet amca ve ahsenem tezye Sözcükler: fotoraf fotoraf kokum yal endi artk nka imdi mendene (manen-) kalmak, yaamak Plemoriye d Pülümür ... teni tane (çoul) i hirê domani o üç çocuk amnan yaz amnani yazn hefte e hafta ya... ya ki... ya ... ya da.... Trki e Türkçe qesey kerdene (q. ken-) konumak �… de qesey kerdene birisiyle konumak �… rê qesey kerdene birisine bir. anlatmak zon dil zonê xo kendi dili

Almanki e Almanca tenê biraz Saseneme ahsenem (isim) karê çêi ev ii televizyon televizyon êr kerdene (êr ken-) seyretmek, bakmak zaf çok qewa d 1. kahve 2. kraathane uca orada kade kay kerdene (k. kay ken-) kat oynamak sosyolociye d sosyolojiye musaene (musen-) örenmek ke ki a ke yena geldiinde khalk dede pirke d nine, nene inu ra onlardan

No mormeko fotoraf de ap Memedo. Ap Memed kokumo, 71 serri dero, endi nêgurino. O nka Almanya de nêmaneno, Plemoriye de maneno. Yê dey hirê lacê, d teni ki çêneyê. D domani Plemoriye de nisenê ro, hirê teni ki Almanya derê. Jü lacê Ap Memedi Frankfurt de insat de gurino, jü çêna xo Universtê Berlini de wanena. Jü çêna xo ki Plemoriye de malma. hirê domani amnani Almanya ra yenê Plemoriye, çar-phonc heftey manenê, sonê. Ses tornê Ap Memedi estê, pêro sonê mekteb. Tornê dey Zazaki rnd nêzanenê, Trki qesey kenê. Plemoriye de pêro Zazaki qesey kenê. Ap Memed zonê xo zaf rnd zaneno, Trki ki zaneno, Almanki tenê zaneno. Namê xanma xo Sasenema. Saseneme 65 serri dera, khebaniya, Trki rnd qesey nêkena. A ya karê çêi kena, ya ki çê de nisena ro, televizyon êr kena. Ap Memed zaf televizyon êr nêkeno, sono qewa, uca niseno ro, kade kay keno, sonde yeno çê. Torna Ap Memedi Berlin de sosyolociye wanena, jü büro de gurina, jü ki zonê xo ra ktab wanena, Zazaki rnd musena. Namê xo Gulizara. A ke yena Plemoriye, khalkê xo de, pirka xo de Zazaki qesey kena, inu ra zonê xo musena, sona Almanya, uca maa xo de, piyê xo de qesey kena.


Ders 9: Adn bükünlü hali Deinildii gibi, Zazaca�’da adn iki hali, yaln ve bükünlü hali var. Bükünlü hal, adn büküldüü ve hal son eki ald anlamna gelir. Ona göre tekil eril ve çoul adlar hal son eki alr. Eril ad tekil halde �–i hal son ekini alrken (ünlüyle biten sözcükler �–y alr), diil tekil adn bükünlü hal yoktur, olduu gibi kalr. Bükünlü halde sondan ikinci heceye vurgu yaplr. Çoul durumda iki cinsiyet için de vurgulu hal son eki �–u (-an-) geçerlidir.

- eril ad -i Örn.: Hesen Maa Heseni - diil ad - Örn.: Gule Piyê Gule - çoul -u Örn.: domani Maa domanu

çoul, koaç veya iyelik ekiyle: -an- Örn.: Gule maa ni domanana Not: - �–e ve �–a ile biten diil adlarda ve �–e ile biten eril adlarda �–e düer. - -a ile biten eril adlarda �–a, -i ile biten diil adlarda -i kalr, -u (-an-) bükünlü çoul eki taklr.

diil: çêneki çêneku xalki xalku kadi kadu

xonçey xonçu mangey mangu kardi kardiu

eril:

namey namu universtey universtu heftey heftu

bray brau gay gau vay vau

Bükünlü (2. halin) kullanm:

a) ön, orta ve arka ilgeçlerde b) isim tamlamalarnda c) belirli direkt nesnede3 d) yön belirtmede (fiilin hedefi)

a) ön, orta ve arka ilgeçlerde, canl nesnelerde veya belirli cansz nesnelerde:

Ön, orta ve arka ilgeçler, Türkçe�’deki �–den, -de, -e, ile hallerine benzer bir ilevi vardr. Zazaca�’da ise ilgeçler dahas balbana sözcük saylr ve ilgeçe göre ad (nesne) öne, araya veya arkaya geçirilir. Zazaca�’da arka, yani addan sonra gelen ilgeçler çounluktadr. Bazlarn önceki derslerde tandk4. Zazaca�’daki ilgeçler, Türkçe�’ye çevrildiinde farkl hallere yaknlk arzeder: Ön ilgeçler Türkçesi Örnek ebe, be ile Ez ebe otoboz sonane kar. ebe, be5 -e/-a (yön belirten) O be to se keno? hata, hata ke -e kadar A hata ke yena, sate bena hawtine. pê ile, araclyla T pê çnay sona kar? bê olmadan, -siz A bê m yena çê sma. vera, verba, verbe -e kar, -e doru Ma sonime verba mekteb. Arka ilgeçler Türkçesi Örnek de6, der- -de nka dewe derê ya ki dewe de niyê? ra -den T koti ra yena? rê -e (yön belirten) Pirke m rê sanke qesey kena. ro -e doru, -in yönünde Sma koti ro sonê? ver -den dolay, -in yüzünden A m ver ita ra sona. Era, ero gibi ön ilgeçler veya pro, pra, tro, tra, vero, vera gibi sadece fiilerle birlikte kullanlan ilgeçlerin mesela

3 direkt nesne, Türkçe�’deki �–i halidir 4 Birçok sözcük ise, örnein zê, serba gibileri ön ilgeç diye alglanmakta, halbuki bunlar da bir ad tamlamasdr, sadece baka dile çevrildiinde ilgeç ilevi gibi görünür. Sonraki derslerde bu konu ilenecek. 5 Bu ön ilgeç seyrek ve belirli fiilerde kullanlr, kimi zaman da yön göstermede pekitirici ilevi olan bir edattr. 6 Baz durumlar, örnein �„m de qesey kena�“, �„m de yena�” Türkçe�’ye çevrildiinde �„ile�“ anlamna gelir.


Almanca�’da da olduu gibi Zazaca�’da da olan çokluundan ve dersi zorlatrmamas amacndan ötürü sonraki derslerde ilenecek. Orta ilgeç Türkçesi Örnek ebe, be ... ra ile, birlikte; ve Ez be to ra sonime mekteb. lgili nesnenin canl veya belirli cansz olduu taktirde, ama herhangi nesnenin çoul olduunda her halükarda ilgeçle kullanldnda, ona göre hal soneki alr, bükünlü hale dönüür7: Ap Memedi ra Mehmet amcadan i ktabi de8 o kitapta (belirli) doxtori ra yena (erkek) doktordan geliyor aay rê gurinê aaya çalyorlar doxtore ra yeno (bayan) doktordan geliyor doxtore de sono (bayan) doktorla gidiyor doxtoru ra yena doktorlardan geliyor aau rê gurinê aalara çalyorlar

b) isim tamlamalarnda) Dilbilgisi 6�’dan bildiimiz gibi, iki ad arasnda iyelik ilikisi olduunda iyelik eki ile birletirilir. Tamlanan, önde duran ad cinsiyete göre �–ê / -a iyelik ekini alr. Tamlayan ad ise, bu durumda iyelik zamiri veya adn kendisinin canl veya cansz olsun, her halükarda bükünlü haldedir:

tamlanan adpirık

iyelik-

ekia

tamlayan adHesen

bükünlü hal soneki-i

torna api amcann (kz) tornu çêna xali daynn kz tornê amke halann (erkek) tornu çêna xalke teyzenin kz tornê apu amcalarn torunlar çênê xalu daylarn kzlar tornê amku halalarn torunlar çênê xalku teyzelerin kzlar

c) belirli direkt canl nesnede veya belirli cansz nesnelerde: Geçili fiili olan asit bir cümle, özne, nesne ve yüklemden oluur. Geçili fiillerin direkt bir nesnesi vardr ve edilgen hale de geçebilirler. Bu demektir ki, eylemin taycs olan özne, yüklemiyle (fiil) nesneyi iliyor. Özne yaln haldeyken, canl adl olan eril nesneler ve de cansz, ama belirli eril nesneler imdiki zamanda büknlü haldedir, yani �–i hal sonekini alr. belirsiz canl (adsz) veya cansz eril nesneler bükünlü hal sonekini almaz. Nesne çoul olduunda ise her halükarda �–belirli veya belirsiz, canl veya cansz, çoul bükünlü soneki olan �–u / -an-. ekini alr. ahs zamirleri kullanldnda ise her durumda nesne 2. haldedir, çünkü nesneler belirlidir. O inu nas keno �– �„O (eril) onlar tanyor�“

özne olarak nesne olarak özne olarak nesne olarak ez m ma ma t to sma sma o ey i inu a ae

d)

özneHeyder

nesneHeseni

bükünlü hal eki-i

. yüklemnas keno

�‘Haydar Hasan�’ tanyor�’ - Canl, belirli nesne, tekil: ez Heyderi nas kenane ben Haydar�’ tanyorum (kyas: ez ey9 nas kenane) ez Heyderê ma nas kenane ben bizim Haydar�’ tanyorum ez i Heyderi nas kenane ben o Haydar�’ tanyorum t Viale nas kena sen Viale�’yi tanyorsun (kyas: t ae nas kena) t a Viale nas kena sen o Viale�’yi tanyorsun (von dem die Rede ist; hindeutend) a i hei vênena o (diil) o ayy görüyor (kyas: a ey vênena) - Canl, belirsiz nesne, tekil: a jü hes vênena o bir ay görüyor sma jü mormek vênenê siz bir adam görüyorsunuz

7 Cansz veya belirsiz bir nesnede büknlü hal sonekini almaz, Erzngan Erzngan ra örneinde olduu gibi. 8 belirsiz, herhangi bir kitap için: ktab de denilirdi 9 Direkt nesnede ahs 3. zamirleri sadece bu ekliyle kullanlr: ey, ae, inu verwendet, yani dey, dae, dinu deil!


- Cansz, belirsiz nesne, tekil: ma jü bon vênenime biz bir ev görüyoruz ez zon zanane ben dil biliyorum - Cansz, belirli nesne, tekil: ma i boni vênenime biz o evi görüyoruz ez ni zoni zanane ben bu dili biliyorum - Canl, belirli nesne, çoul: o domanu vêneno o çocuklar görüuyor (kyas: o inu vêneno) o domananê ma vêneno o bizim çocuklar görüyor o ni domanu nas keno o bu çocuklar tanyor (kyas: o ninu nas keno) - Cansz, belirli nesne, çoul: ma bonu vênenime biz evleri görüyoruz ez xeylê zonu zanane ben çok dil biliyorum ez taê zonanê Ewropa zanane ben baz Avrupa dillerini bilirim a ktabu wanena o kitaplar okuyor (kyas: a inu wanena) - Cansz, belirli nesler, çoul: ma i bonu vênenime biz o evleri görüyoruz ez ni zonu zanane ben bu dilleri biliyorum a ni ktabu wanena o bu kitaplar okuyor a ktabanê Heyderi wanena o Haydar�’n kitaplarn okuyor

e) belirli canl nesnede veya belirli cansz nesneli yön belirtmede (nesneden sonra fiilin hedefi): Belirli fiillerde, örnein iyene, amaene, cdaene (dan- c) gibi, nesne yüklemden sonra yeraldnda indirekt, fiilin yönlendirdii bir nesne olur.

öznePiyê mı

nesnekıtab

bükün soneki-u

yüklemdano

indirektmı

nesne. �‘Babam bana kitaplar veriyor�’ Hal belirlemesi c)�’deki gibidir: ez sonane doxtori doktora gidiyorum t defter dana ni mormeki sen bu adama defter veriyorsun o sono doxtore (bayan) doktora gidiyor sma sonê mektebu okullara gidiyorsunuz

Altrma 7 Lütfen aadaki cümleleri Zazaca�’ya çevirin!

Memed (Mehmet) Amca�’dan geliyorum. Yarn doktora gidiyor. Memed Amca�’nn kz Viale de üniversitedeki bayan doktora gidiyor. Komularn çocuklar Memed Amca�’y iyi tanr, ama kzn iyi tanmazlar. Memed Amca da çocuklar iyi tanr, ama isimlerini iyi bilmez. Onlara kitap verir. Çocuklar kitaplar okur. Kz Viale üniversiteye gidiyor. Evde kitaplar okuyor. Memed Amca�’nn olu Uên (Hüseyin) zmir�’de oturuyor. naatta çalyor. ki çocuu var. Memed Amca�’nn torunlar olur. Okula gidiyorlar. Uên�’in olu Hesen 10 yanda. Fidane Hese�’nin kzkardei olur. Fidane yedi yanda.


mla: Kaynatrma harfleri �“y�” ve �“w�” ne zaman kullanlr? �“y�” ve �“w�” harfleri Zazaca�’da kaynatrma harfleri olarak da ilev görür.

Kaynatrma harfi Y

Kural: �–i veya �–ü vurgulu okunduundunda, sonradan gelen ünlüden önce bir �–y alr. �–i veya �–ü ünlülerininde vurgu olmad taktirde �–y almazlar.

vurgulu i + ünlü: vurgulu ü + ünlü: pi + ê m piyê m çü + o no jü çüyo �‘bu bir çubuk�’

itiri + o no itiriyo �‘gözya�’ parü + e parüye �‘kaburga�’ (d)

khebani + e khebaniye tü + e tüye �‘dut�’ (d)

ni + a / ê / o niya, niyê... �‘deil�’ jü + a / e / o a jüye �‘o biri�’

vurgusuz i + Vokal: kili ünlü �–üa- kardi + a / ê kardia to jüa �‘kuru�’

no bonê Hesenio �‘Hasan�’n evi�’ üane �‘çoban�’ (e)

na kardia Hesenia �‘bu Hasan�’n bça�’ çüal �‘çuval�’

nia �‘böyle�’

a nia niya �‘o (diil) böyle deil�’

Kaynatrma harfi W

Bir kii zamiri, sfat veya diil bir ad �–a ile bittii taktirde, koaç durumunda sonraki gelen �–a ünlüsünden önce bir �–w alr:

sandalya Na sandalyawa �‘Bu sandalyedir�’ ia Masa iawa? �‘Bu masa siyah�’

ma A jüye çêna mawa �‘Bu bizim kzmz�’ ma T piyê mawa �‘Sen babamzsn�’

Ders 10: Gulizare lewê khalk u pirka xo de �– Gülüzar dedesiyle nenesinin yannda Sözcükler: sanke d masal lewe e yan lewê ... de ...nin tannda lewê ... ...�’nin yan(na) sona lewê pirka xo nenesinin yanna gidiyor vatene (van-) söylemek, anlatmak sanku vatene (s. van-) masal anlatmak ya ki ya da, veya hêkate d hikaye, öykü hêkate qesey kerdene hikaye anlatmak pil büyük (yaça) hona henüz, daha ... ra has kerdene (has ken-) brsni. sevmek kes kii, kimse c rê ona [iki cinsiyet için] waxt zaman, vakit waxtê kei çino kimsenin vakti yok coka ondan ötürü, o yüzden watene (wazen-) istemek xeylê çok, hayli lawke d türkü lawke vatene (lawke van-) türkü söylemek

çê e burda: aile zê; jê ... ... gibi zê Ap Memedi Mehmet amca gibi her her her rae her defa(snda) lawka �„Cani Cani�“ �„Cani Cani�“ türküsü sair 1. ozan 2. air hama ama rewra çoktan wes biyene sa olmak, hayatta olmak wes niyo hayatta deil Dêsm Dersim (Dersim bölgesi) mlet millet jü ki bir de, ve, ayrca zaf wes çok güzel, ho mesela d mesele, fkra huyiyaene (huyin-) gülmek ebe meselanê dey huyina meselelerine güler rocê birgün vetene (vecen-) çkarmak


Pirka Gulizare sanku rnd zanena. Gulizare sona lewê pirka xo, nisena ro, pirka xo ki ae rê jü sanke vana ya ki jü hêkate qesey kena. Gulizare endi domane niya, nka pila, wanena, sona universte, hama sanku ra hona ki zaf has kena. Almanya de kes c rê sanku qesey nêkena, pêro sonê kar, waxtê kei çino. A coka pirka xo ra sanke wazena. Khalkê dae Ap Memed ki xeylê lawku zaneno. Gulizare lawku ra ki zaf has kena. Çê Gulizare de kes zê Ap Memedi lawku nêvano. Gulizare her rae khalkê xo ra lawka �“Cani Cani�” wazena. Na lawke, lawka Ap Memedi niya, yê Sa Heyderia. Sa Heyder jü sairo, hama rewra wes niyo; Dêsm de mlet ey zaneno. Jü ki Ap Alibeg esto, braê Ap Memedio. Çê Ap Alibegi lewê çê Ap Memedi dero. O ki zaf wes meselu qesey keno. Gulizare ebe meselanê Ap Alibegi zaf huyina. Vana, �“Ap Alibeg, ez sankanê pirka xo ra, jü ki meselanê to ra rocê jü ktab vecenane!�”

Dilbilgisi 8: Bükünlü halde (nesne hali) iyelik eki ve koaç Bükünlü halde ada koaç veya iyelik eki taklabilir. Tamlayan ad, yani arkaya gelen ad, dilbilgisi 6�’da da olduu gibi kendi cinsiyetine göre iyelik eki alr. Çoul halde �–an- sonekini ekemek gerek. Koaç, yani �–dr ek fiili, tamlanan (öne gelen) ada göre çekilir:

yelik eki i lavesiyle: Koaç ile: iyelik eki ve koaç ile: lacê amke lacê amka m no lacê amko no lacê amka mno çêna xali çêna xalê to na çêna xalia na çêna xalê tüya ktabê Gulizare ktabê Gulizara sma no ktabê Gulizaro no ktabê Gulizara smao qelema Heseni qelema Hesenê ma a qelema Hesenia na qelema Hesenê mawa

çoul: çoul ve koaç: lacê amku lacê amkanê m ni lacê amkanê ni lacê amkanê mnê çênê xalu çênê xalanê to ni çênê xalanê ni çênê xalanê tüyê malma domanu malma domananê ma na malma domanana na malma domananê mawa malmê domanu malmê domananê ma ni malmê domananê ni malmê domananê maê

Ders 11 �– Weli sono sole herineno �– Weli geht Salz holen Sözcükler: sole d �– tuz herinaene (herinen-) �– satn almak Sarz �–Kayseri�’nin bir ilçesi dewe d �– köy Ortili e �– Sarz�’n bir köyü; Küçük Örtülü Qeyseriye d �– Kayseri tm �– hep, daima mendene (manen-) �– kalmak jêde �– çok teber �– dar zaf senk �– çok az cêniye �– hanm, nikahl kadn c ra pers kerdene (pers ken-) �– birisine sormak mormek �– burda: herif : adam (hitap ekli) sodra, çhike ra �– sabahtan. sabahn erken saati suke d �– ehir ardene (an-) - geitrmek ewro �– bugün

yene e - cuma seme e �– Cumartesi t ke �… �– eer sen �… kiloê �– bir kilo biyaene (ben-) �– olmak. Burda: mümkün olmak beno seme �– Cumartesi oluyor rat biyaene (ben- rat) �– kalkp yola çkmak cêrêniye d �– alt taraf, alt susa d �– oseyolu, karayol vndetene (vnden-) �– durmak, beklemek ero c nitene (nisen- ro c) �– binmek war amaene (yen- war) �– inmek bazar �– pazar hem �… hem �… - hem �…, hem �… feteliyaene (fetelin-) �– gezmek iyê ke �… - onlar ki �…; (fiil) �…lar rotene (rosen-) �– satmak watene (wazen-) �– istemek bê sole �– tuzsuz, tuz olmadan yacêraene (cêren- ya) �– geri dönmek

Sarz de jü dewe esta, namê xo Ortiliyo. A dewe de Zazaki qesey kenê. Sarz yê Qeyseriyo. Ortili de jü mormek esto, namê xo Weliyo, 59 serri dero. Weli tm dewe de maneno, jêde dewe ra teber nêsono, Trki zaf senk


zaneno. Rocê cêniya Weli, Elife, yena, Weli ra pers kena, vana, - Mormek, çê de sole çina. Mete sodra sona, ma rê suke ra sole ana? Weli vano, - Heya. Ewro yeneo, mete semeo. Ez çhike ra urzenane ra, sonane suke, sole herinenane. Elife vana, - Hama, t ke sole herinena, kiloê sole vist u phonc (Lira) ra jêde nêbeno! Beno seme. Weli çhike ra sate çarine de urzeno ra, tenê ara xo keno, beno rat, sono suke. Sono cêrêniya dewe, susa de hata ke otobozê suke yeno, vndeno. Otoboz yeno, Weli niseno ro c. Suke de yeno war, sono bazar. Bazar de hem fetelino, hem fiatê sole pers keno. - Sen tuz kilosu qaça satyor? Kami ra ke pers keno, mormeko ke sole roseno, vano, - Kilosu yirmibee! Weli vano, - Yox, xanm dedi, vist u phonc�’dan yuxari olmaz! yê ke sole rosenê, nêzanê �“vist u phonc�” çko, nêzanê Weli inu ra ç wazeno. Beno verasan, Weli bê sole cêreno ya, sono dewe. Eke yeno dewe, cêniya xo Elife c ra pers kena, vana, - Ma, mormek, sole kotia? Weli vano, - Ma, t vana sole, vana kiloê xo vist u phonc ra jêde nêbena. Bazar de pêro vanê �“yirmibes yirmibes�”, kes nêvano �“vist u phonc vist u phonc!�”

Haftann günleri dseme (pey-bazar) pazartesi roca dsemiye (pey-bazare) pazartesi günü êseme sal roca êsemiye sal günü çarseme çaramba roca çarsemiye çaramba günü phoseme perembe roca phosemiye perembe günü yene cuma roca yeniye cuma günü seme (pey-yene) cumartesi roca semiye (pey-yeniye) cumartesi günü bazar pazar roca bazare pazar günü ewro roca ewroêne vjêri bugün roca vjêrêne dün mete yarn perey geçen gün birro, bürro; roca bine öbürgün perarey üç gün önce emso, esmo bu akam betrperarey dört gün önce emser bu yl serrêna gelecek yl serrtrêna, seterrêna iki yl sonra par geçen yl, geçen sene pêrar iki yl önce betrpêrar üç yl önce

Altrma 7 Lütfen her haftann günü ve gün zarf (bugün, yarn �…) için kendinizin veya bakasnn eylemini anlatan Zazaca bir cümle kurunuz. Örn.: Ez dseme (roca dsemiye) sonane kar. A mete mekteb nêsona. Soru zamirleri

Aada Zazaca�’da olan en önemli soru zamirleri çizelgede örnek cümlerlerle yeralmaktadr. Soru zamirleri cümlede daima vurgu tar; bilinen vurgu kuralna karn soru zamiri birinci hecede vurguludur. Soru zamirleri Zazaca�’da k-, ç- veya s- ile balar. Kimi soru zamirlerinin Türkçe�’de ayn anlama gelebilir ve farkllklarn belirtmek de maalesef zordur. Ondan ötürü, örenim esnasnda zamirleri kullanm durumuna göre kalp eklinde aklda tutulmas tavsiye edilir. Soru zamiri genelde cümlede sorulan eyin yerinde olur. Sözcükler: ri e �– yüz, surat riyê .. ra �– �…�’nin yüzünden çke, çra ke �– çünkü, zira coka, coke ra, a ri ra �– bundan ötürü, onun için çnay rê beno? �– neye yarar? thawaê, çiyê �– (soru ve olumsuz yantta) herhangi birey

waxt, taw �– vakit, zaman melmeket �– meleket nia �– böyle, öyle heni �– öyle hunde �– kadar; bu kadar derg �– uzun


Soru Zamiri Türkçe karl Örnek Örnek yant ç ne T ç wanena? Ez ktabu wanenane. çk ne (koaç veya iiyelk ekiyle) Namê to çko? Namê m Delala. çba ne, ney (surum veya eya için) No çko, çbao? Kes nêzano, çko, çbao. çnay ra, riyê çnay ra

neden ötürü, neden A çnay ra nina çê ma? A riyê to ra nina çê ma.

çnay rê ne için, niye No çnay rê beno? No thawaê rê nêbeno. çturi, çtan nasl Sma çturi sonê kar? Ma ebe arebe sonime kar çra, ça, çae neden, niye O çra nêgurino? Çke nêweso, a ri ra nêgurino. ç waxt, ç taw ne zaman ç waxt yenê ita? phoseme yenê ita. ç waxto, ç tawo ne zamandan beri T ç waxto malma? Ez 3 serrio malmane. çand kaç Sma çand wa u braê? Ma 1 bra, 4 wayme. çqa, çqai ne kadar Melisa nka çqa pila? A nka nia hunde pila, ha. key ne zaman Viale key sona mekteb? Viale serrêna sona mekteb kam kim Heyder kamo? Heyder piyê Delalo. kami kimi, kimin, kime A kami vênena? A çêna xo vênena. Weli kami rê sole ano? Weli çê xo rê sole ano. Gulizare torna kamia? A torna Ap Memedia. kamci hangi, hangisi T kamci melmeket rawa? Ez Tekman rawane. koti, koti de nerde, nere Sma mete kotiê? Ma mete suke derime. kata ..., ... koti, koti ro

nereye A kata sona / sona koti? A sona çari.

koti ra nerden koti ra nae zanenê? Maa Heseni ra zanenê. ku nerde (hareketli nesneler için) Lacê m kuyo? Lacê to çê Ali dero. se ne (kerdene/vatene/biyaene fiilerinde) O to ra se vano? Vano, qelema m çina. se nasl, ne tür Sma zonê ma se musenê? Ma sonime kurs. senê ne biçim, nasl No senê karo, t vana? No karê universteyo. senên nasl, ne ekile O mormeko ke t vana, senêno? O mormek zaf dergo.

Altrma 8 Lütfen aadaki soru-yant cümlelerini doru olan soru zamirini boluklara doldurarak tamamlayn. Örn.: Ewro kam yeno çê sma? �– Ewro waa m yena çê ma.

• Braê Saseneme _______ sono melmeket? �– O serrêna sono melmeket.

• Ni ktabu ra ______ ktabê tüyo. �– Ano ktabê mno.

• Gulizare Ap Memedi ra _____ wazena? �– A Ap Memedi ra lawku wazena.

• Uên ____ Plemoriye de nêmaneno? �– Çke uca c rê kar çino.

• _____ dewe de maneno? �– Ap Alibeg dewe de maneno.

• Halê maa to ______? �– Halê maa m rndo, t wes be!

• Weli ______ sono? �– Weli sono suke.

• Ma, Weli suke de ______ keno? �– O sono sole herineno.

• No defterê m _____? �– Defterê to nuyo.

• Çêna ma _____? �– A mekteb dera.

• T _____ serri dera? �– Ez 33 serri derane.

• Xalê maa to ______ rao? �– O ki dewa ma rao.

Documents

Kurse Kirmancki