Łopuszańska Hynka Marynarska aleja Wilanowska aleja Wilanowska aleja Wilanowska

Kopińska Wawelska Wawelska

aleja Armii Ludowej

most Łazienkowski

aleja Stanów Zjednoczonych

alej

a St

anów

Zje

dnoc

zony

ch

Księcia Ziemowita

Swojska

Kasprzaka

Prosta

Świętokrzyska

Świętokrzyska Tamka

m

ost Świętokrzyski

Sok

ola

Grochowska Grochowska

Słowackiego Mickiew

icza Andersa M

arszałkowska M

arszałkowska M

arszałkowska Spacerow

a Gagarina

al

eja A

rmii K

rajow

ej

Wybrzeże G

dańskie Wybrzeże Gdańskie W

ybrzeże Kościuszkowskie Wioślarska S

olec Czerniakow

ska Czerniakow

ska Powsińska

Racławicka Racławicka

17 Stycznia 17 Stycznia

Obozowa Obozowa Młynarska

aleja Prym

asa Tysiąclecia aleja Prym

asa Tysiąclecia Bitwy Warszawskiej 1920 Banacha

Żw

irki i

Wig

ury

Żwirk

i i W

igur

y

Powązkowska

Broniewskiego

Popiełuszki aleja Jana Paw

ła II aleja Jana Pawła II aleja Jana Paw

ła II aleja Niepodległości aleja N

iepodległości aleja Niepodległości

Waryńskiego

Bonifraterska Miodowa Krakowskie Przedm

ieście Now

y Św

iat Aleje U

jazdowskie A

leje Ujazdow

skie Belwederska Sobieskiego Sobieskiego Sobieskiego

Słomińskiego

most Gdański

Starzyńskiego

Szwedzka

Odrowąża

Jagiellońska Jagiellońska

Wybrzeże H

elskie Wybrzeże Szczecińskie W

ał Miedzeszyński Wał Miedzeszyński

aleja Zieleniecka Francuska

Puław

ska

Wołoska W

ołoska Rzym

owskiego

Dol

S

ikor

skie

go

W

itosa

aleja Józefa Becka

a

leja Józef

a Bec

ka

Oko

pow

a

Krasińskiego

Żelazna Żelazna

al

eja

Krako

wsk

a

ale

ja K

rako

wsk

a

Gró

jeck

a

Gró

jeck

a

Gró

jeck

a

Puł

awsk

a

P

uław

ska

Puł

awsk

a

Okopow

a Towarow

a

Górczewska

Leszno

A

leje Jerozolim

skie

Aleje Jerozolimskie

Aleje Jerozolimskie

aleja 3 Maja

most Poniatowskiego

aleja Jerzego Waszyngtona

aleja Jerzego Waszyngtona

W

olska

W

olska

aleja Solidarności

aleja Solidarności

m

ost Poniatowskiego

aleja Solidarności

Rad

zym

ińsk

a

R

atuszowa

Targow

a Zamoyskiego

Wybór i opis obiektów/Selection and description of buildings: Jarosław Trybuś

Koncepcja projektu, teksty wstępne/Project concept, introduction: Grzegorz Piątek

Redakcja/Editor: Agnieszka Rasmus-Zgorzelska

Tłumaczenie/Translation: Małgorzata Sochańska

Korekta angielska/Proofreading: Michelle Smith

Projekt graficzny/Graphic Design: Magdalena Piwowar, Ryszard Piwowar

Druk/Print: Zakład Poligraficzny Jerzy Kink, Warszawa

Wydawca/Publisher: Centrum Architektury

Warszawa, 2012

01

03

02

04

05

08

09

10

25

24

13

14

15

1112

16

18 19

20

2117

06

07

22

23

plac Wilsona

plac Inwalidów

rondo "Radosława"

plac Bankowy

plac Piłsudskiego

plac Teatralny

plac Defilad

plac Trzech Krzyży

plac Konstytucji

plac Narutowicza

plac Zawiszy

plac Na Rozdrożu

plac Unii Lubelskiej

rondo Dmowskiego

rondo de Gaulle'a

rondo Waszyngtona

rondo Wiatraczna

rondo Starzyńskiego

rondo Żaba

Siła wyrazu plastycznego i funkcjonalności tych „słów” Le Corbusiera były przyczyną, że inni budowniczowie zastosowali je w znacznie szerszym zakresie, niż dzieje się to w przypadku pojedynczych form. Stały się one morfemami współczesnej architektury – cząstkami znaczeniowymi języka architektury. Formy kaplicy w Ronchamp pojawiły się w budynkach banków w /Los Angeles, a brise-soleil nawet na północnych elewacjach! Te różnorodne zastosowania wskazują na arbitralność znaku architektonicznego.

Charles Jencks, Le Corbusier

– tragizm współczesnej architektury

Le Corbusier w warszawieMiniprzewodnik i wycieczki śladami Le Corbusiera

w ramach programu artystyczno-edukacyjnego Le CorbusYear

LE CORBUSIER IN WARSAWA mini-guide and summary of excursions retracing

Le Corbusier’s footsteps, as part of the artistic-educational

programme Le CorbusYear.

Their innovation consists in being seminal expressions of pre-existing elements, or final plastic solutions to functional problems. Because they have this visual strength and because they are also functionally based, they have been taken over and re-used by a much larger variety of builders than a singly determined form would be. They have become the morphemes of modern architecture, or units of architectural meaning. The forms of Ronchamp have appeared on banks in Los Angeles and brises soleil have appeared even on the north elevations of solid facades

Charles Jencks, Le Corbusier and the Tragic View of Architecture

organizator | organiser patroni honorowi | honorary patronageDofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa NarodowegoProgramme subsidized by the Ministry of Culture and National Heritage

Centralny Dom Towarowy (Smyk)Central Ddepartment Store (Smyk)ul. Bracka 15/19Zbigniew Ihnatowicz, Jerzy Romański, 1948, 1949–1952

P1 P2 P3 P4 P5 O K

Jeden z najwybitniejszych przykładów corbusierowskiego dojrzałego mo-dernizmu realizujący wszystkie pięć punktów architektury nowoczesnej, choć w projekcie elewacji można się też doszukać inspiracji domami to-warowymi Ericha Mendelsohna z lat 20. i 30. Wolnostojący dom towaro-wy dzięki zaokrąglonym narożnikom, lekkości podciętego parteru osadzo-nego na słupach, unoszącym się daszkom nad tarasem na dachu zdaje się płynąć po miejskiej przestrzeni. Wyrazistość okrętowej metafory podkre-ślają widoczne od północy cztery kominy wentylacyjne wieńczące dach.One of the most remarkable examples of Le Corbusier’s mature mod-ernism, it implements all five points of contemporary architecture, even though the elevation of the design suggests inspiration from Erich Men-delsohn’s department stores of the 1920’s and 1930’s. Round corners, lightness achieved by the void ground floor and the use of pilotis, and raised canopies over the roof terrace: all these elements create an im-pression of a detached department store drifting in an urban landscape. The ship metaphor is reinforced by four ventilation ducts sticking out from the roof on the northern side.

08

Osiedle Za Żelazną BramąZa Żelazną Bramą Estatemiędzy ulicami Graniczną–placem Grzybowskim–Twardą-Prostą--Żelazną–Chłodną-placem Mirowskim–PtasiąThe quarter between Graniczna, pl.Grzybowski, Twarda, Prosta, Że-lazna, Chłodna, pl.Mirowski, Ptasia streetsJerzy Czyż, Jan Furman, Andrzej Skopiński, 1961, 1965–1972

A1 A2 P1 O U

Składające się z potężnych 19 bloków osiedle usytuowane na 62 hekta-rach, jest jednym z nielicznych w Europie przykładów w pełni zrealizowa-nych założeń sanacji urbanistycznej istniejących miast przeprowadzanej zgodnie z zasadami zapisanymi w Karcie Ateńskiej. Bloki ustawione nie-zależnie od układu ulic na linii północ-południe (dzięki czemu mieszkania doświetlone są optymalnie – od wschodu i zachodu) zostały rozstawione tak by ich mieszkańcom zapewnić maksimum wolnej przestrzeni po-między 16-piętrowymi budynkami, przeznaczonej pod zieleń, place za-baw i niezbędną dla 20 tysięcy mieszkańców infrastrukturę społeczną (szkoły, przedszkola, przychodnie). Infrastruktura i zieleń rekompensują małe metraże mieszkań. Zgodne z zaleceniami Karty Ateńskiej było też krytyczne podejście do istniejącej tu wcześniej zabudowy. Z przedwo-jennych budynków do remontu lub odbudowy wybrano tylko te najcen-niejsze architektonicznie bądź symbolicznie (Hale Mirowskie, synagoga, kościół św. Karola), usuwając resztki niezdrowych i niefunkcjonalnych budynków mieszkalnych. The estate comprises 19 large residential blocks built on an area of 62 hectares. It is one of the few examples of a fully-executed urban revitali-sation scheme in modern European existing cities, realised in accord-ance with the Athens Charter postulates. 16 floor blocks are oriented from north to south, independently of the street network (as a result, apartments have optimal access to natural light from the east and the west). The location of the blocks provides the largest possible free area between them, which was used as a green space, playgrounds, as well as social infrastructure required for the 20,000 inhabitants (schools, nurs-eries, health centres). Infrastructure and greenery compensate for the relatively small area of the individual flats. A critical attitude toward the existing urban layout was yet another execution of the Athens Charter postulates: the most valuable and emblematic examples of prewar ar-chitecture were preserved (Mirowskie covered markets, the synagogue, St. Charles Church), while the remaining malfunctioning and useless residential buildings were demolished.

09

Osiedle Koło IKoło Estate Iul. Obozowa 62-80Aleksander Brzozowski, 1937–1938

A1 A2 A4

Osiedle zbudowane dla Towarzystwa Osiedli Robotniczych powstało wzdłuż ulicy Obozowej. Bloki usytuowano prostopadle do niej – co po-zwoliło osłonić mieszkania przed hałasem, zapewnić im lepsze oświe-tlenie i widok na zielone dziedzińce. Położenie kolonii na spokojnym przedmieściu przy linii tramwajowej było realizacją postulatu separowa-nia mieszkań od stref przemysłowych, biorąc jednak pod uwagę wygodę dojazdu.The estate along Obozowa Street was built for the Society of Workers’ Estate. Residential blocks are oriented at a straight angle to the street which reduces noise level, and ensures more natural light and pleasant views onto the green yards. Locating the Estate in a quiet suburban area, and well in proximity to the tram line, fulfilled the postulate of separating residential areas from industrial zones while still providing convenient forms and systems of transport.

10

Osiedle Przyczółek GrochowskiPrzyczółek Grochowski Estatemiędzy ulicami Ostrobramską–Cyrklową–Żymierskiego–Motorową–BracławskąThe quarter between Ostrobramska, Cyrklowa, Żymierskiego, Motorowa and Bracławska StreetsZofia Hansen, Oskar Hansen, 1964, 1968–1974

A1 A2 A4 U

11

Le Corbusier w warszawieMiniprzewodnik i wycieczki śladami Le Corbusiera

w ramach programu artystyczno-edukacyjnego Le CorbusYear

LE CORBUSIER IN WARSAWA mini-guide and summary of excursions retracing

Le Corbusier’s footsteps, as part of the artistic-educational

programme Le CorbusYear.

ALFABET CORBUSIEROWSKIOd lat 20. do 60. Le Corbusier modyfikował swoje poglądy i wzbogacał swój styl, można jednak wymienić wiele elementów

powtarzających się w całym jego dorobku: charakterystyczne detale, rozwiązania przestrzenne i techniczne tworzące autorski

język czy alfabet wizualny, który inspirował kilka pokoleń architektów i urbanistów w Warszawie, Polsce i na świecie.

LE CORBUSIER’S ALPHABETIn the period between 1920 and 1960, Le Corbusier continuously modified his ideas and enriched his style. However, one can

identify numerous themes recurring throughout his life’s work: particular details, spatial and technical solutions. They all com-

bine and result in his individual language or ‘visual alphabet’, which then became a source of inspiration for several generations

of architects and urban designers in Warsaw, elsewhere in Poland, and all over the world.

Ściana WschodniaEastern Wallul. Marszałkowska 100-122Zbigniew Karpiński, Jan Klewin, Andrzej Kaliszewski, 1958–1968

A4 K P1

Choć w projekcie tego modernistycznego centrum Warszawy trudno doszukać się estetycznych inspiracji Le Corbusierem, to znakomicie re-alizuje ono wiele postulatów funkcjonalnych. Ruch kołowy (Marszałkow-ska) jest odseparowany od pieszego (pasaż), a szkieletowa konstrukcja domów towarowych umożliwiła swobodne kształtowanie, a ostatnio przekształcanie elewacji (szklana ściana kurtynowa) i wnętrz.The design for the modernist centre of Warsaw was not directly in-spired by Le Corbusier’s aesthetics, and yet it may serve as an out-standing example of many of his functional postulates. Vehicular traffic (Marszałkowska St.) is separated from pedestrian traffic (with a walkway), whereas the skeleton structure allows for flexible external and internal layouts, as well as the easy conversion of both the façade (a recently constructed glass curtain wall) and the interiors.

12

Główny Urząd Patentowy RPPolish Patent Officeal. Niepodległości 188/192Rudolf Świerczyński, 1936, 1938–1939

P1 P2

Pierwotnie budynek projektowany był jako wolnostojący pośród zieleni. Przed przebudową w parterze widoczne były okrągłe słupy, unoszące bry-łę. Świerczyński chciał, by cały parter był przeszklony luksferami, co pod-kreślałoby wolny plan budynku, nadając mu przy tym lekkości. Także dach Urzędu Patentowego, o kształcie „wagonowym”, można uważać za dale-kie echo corbusierowskiego nawoływania o architekturę racjonalną i kie-rującą się logiką inżynierów budujących pociągi. Podzielona równomiernie na kwadratowe pola tynkowana elewacja imituje prefabrykowane płyty. The original project presented a detached building surrounded by green-ery. Before the refurbishment, there were round stilts supporting the up-per part of the building visible on the ground floor. Świerczyński designed the ground floor glazed with glass bricks, thus highlighting its open plan concept and accentuating its lightness. The roof of the building, with its carriage-like shape, could be seen as a response to Le Corbusier’s call for efficient architecture which follows the logic of train building engineers. The rendered façade has been divided into squares mimicking prefab-ricated slabs.

13

Osiedle WSM RakowiecWSM Rakowiec Estateul. Pruszkowska 6-6a-6b, Wiślicka 2-4-6-8, Mołdawska 6a-6bHelena Syrkus, Szymon Syrkus, 1930–1931, 1934–1938

A1 A2

14

Osiedle Koło IIKoło Estate IIulice Obozowa–Deotymy–Czorsztyńska–tory kolejoweThe quarter between Obozowa, Deotymy, Czorsztyńska Streets and the railway linesHelena Syrkus, Szymon Syrkus, 1947–1948, 1949–1951

A1 A2

Koło II jest jednym z wczesnych powojennych wcieleń postanowień Kar-ty Ateńskiej nawołującej do odnowy miast. Zespół bloków wznoszonych z prefabrykatów (nowość!) ustawiony został wśród zieleni, w której kryje się infrastruktura niezbędna mieszkańcom. Całość oparta jest na do-pracowanej przez CIAM idei „jednostki sąsiedzkiej” – modelu jednostki mieszkaniowej korzystającej ze wspólnego zespołu podstawowych usług (oświaty, kultury, handlu i wypoczynku).Koło II is one of the first postwar executions of the Athens Charter postulate for the revitalisation of cities. A complex of residential blocks constructed with prefabricates (novelty!) is surrounded by greenery con-taining infrastructure essentials for its inhabitants. The entire project had been based on the ‘neighbouring unit concept’ first postulated by CIAM – the model of a residential unit which shares essential communal services (centres of education, culture, commerce, and leisure).

15

Osiedle Praga IPraga I Estatemiędzy ulicami Jagiellońską–Ratuszową–Targową–Cyryla i MetodegoThe quarter between Jagiellońska, Ratuszowa, Targowa and Cyryla i Metodego StreetsHelena Syrkus, Szymon Syrkus, 1948–1949, 1949–1952

A1 A2

16

Blok SM Pracowników PANResidential Block For Employees Of The Polish Institute Of Sciencesul. Prusa 8/18Jerzy Gieysztor, Jerzy Kumelowski, 1964

P1 M O

17

Dom potrójnyTriple Houseul. Katowicka 9-11-11aBohdan Lachert, Józef Szanajca, 1928–1929

P1 P2 P3 P4 P5 O

Prawdopodobnie pierwsza pełna realizacja pięciu punktów architektury nowoczesnej na ziemiach polskich. Jedynie parter nie jest w pełni otwarty, ale rekompensuje to prześwit w skrajnym segmencie. Inspirację statkami widać w detalach dachu – niby-okrętowych balustradach (wykonanych z rurek gazowych) czy kręconych schodkach od strony północnej.It is perhaps the first ever implementation of the five points of contem-porary architecture in Poland. The ground floor is not fully void, but there is a clearance at one end. The ship inspiration is prominent in the roof details – a quasi-naval balustrade (manufactured with gas pipes), and in the spiral staircase on the northern side.

01

Kamienica StamirskiegoStamirski Tenement Houseul. Jaworzyńska 6Helena Syrkus, Szymon Syrkus, 1938–1939

P2 P3 P4

02

Szklany domGlass House Kamienica Państwowego Zakładu Ubezpieczeń Wzajem-nych Pracowników Umysłowych FeniksTenement House of the Public Mutual Insurance Fund built for the Feniks white collar workersul. Mickiewicza 34/36Juliusz Żórawski, 1937, 1938–1939 –1940?

P1 P2 P3 P4 P5 O

Budynek przypomina wielki transatlantyk, który wpłynął na spokojne wody Żoliborza. Przykład najpełniejszej realizacji pięciu punktów archi-tektury nowoczesnej Le Corbusiera na terenie Warszawy, z kilkoma kom-promisami, np. taras rekreacyjny nie obejmuje całej powierzchni dachu lecz jego fragment. Projektant domu Juliusz Żórawski zarówno w tym, jak i w wielu innych projektach, chętnie odwoływał się do najnowszych osiągnięć współczesnej architektury zarówno w warstwie rozwiązań konstrukcyjnych jak i idących w ślad za nimi – estetycznych.The building resembles a huge transatlantic vessel, cruising the calm waters of Żoliborz. It is Warsaw’s best example of following Le Corbus-ier’s five points of contemporary architecture, if one takes into account a few deviant elements, for example the recreational terrace covers only a part of the roof rather than its whole area. Juliusz Żórawski, the de-signer of the project, was very keen to implement the innovative achieve-ments of contemporary architecture in the realm of both structural and aesthetic solutions.

03

Dom pod żaglem (dom Cukrowni Ciechanów)House Under The Sail (Home of the Ciechanów Sugar Plant)al. Przyjaciół 3Juliusz Żórawski , 1937–1938

P1 P2 P3 P4 P5 O

Najbardziej „uwolniony” parter w przedwojennej Warszawie – około połowa jego powierzchni pozostała otwarta. Imponuje również duża po-wierzchnia okien, tworzących od drugiego do czwartego piętra niemal całkowicie przeszkloną elewację.The most ‘void’ ground floor in Warsaw – approximately one half of its area has been left clear. The house boasts an impressive window area which creates an almost fully glazed façade between the 2nd and 4th floors.

04

Kamienica Jana WedlaJan Wedel Tenement Houseul. Puławska 28Juliusz Żórawski, 1935–1936

P1 P2 P3 P5 O

Parter – pierwotnie niemal w całości otwarty – został niedługo po odda-niu do użytku wypełniony. Pozostał jedynie niewielki prześwit od strony ulicy Madalińskiego.The ground floor – originally almost entirely void – was filled in soon after the building’s completion. All that remains is a small cleared area on the Madaliński Street side.

05

Willa ŁepkowskichŁepkowscy Houseul. Francuska 2Lucjan Korngold, Piotr Lubiński, 1935

O

06

Kamienica WielopolskichWielopolscy Tenment Houseul. Narbutta 2Zygmunt Plater-Zyberk, 1938–1940

P1 P3 P4 O

07

Dom KrzymuskichKrzymuski Houseul. Walecznych 12Helena Syrkus, Szymon Syrkus, 1937

P1 P3 P4 P5

18

Dom KiltynowiczaKiltynowicz Houseul. Katowicka 26Helena Syrkus, Szymon Syrkus, 1936

P2 P4 P5

19

Dom apartamentowyApartment HouseNowy Świat 3Jerzy Gelbard, Roman Sigalin, 1932–1933

P2 P3 P5

20

Kładki między Marriottem a Intraco IIPedestrian bridges between the Marriott and Intraco IIAleje Jerozolimskie 65/79, ul. Chałubińskiego 8Intraco II: Jerzy Skrzypczak, Halina Świergocka, Wojciech Grzybowski, Jan Zdanowicz, Jerzy Janczak, 1973–1978

A4

Zespół łączących wieżowce Marriotta i Intraco II kładek jest pozostałością po planowanym i nigdy niezrealizowanym połączeniu na poziomie 1. piętra zespołu budynków Zachodniego Centrum Warszawy mającego rozciągać się od ulicy Wspólnej po Świętokrzyską. Pozostałością tego projektu jest także antresola Dworca Centralnego, która miała zostać połączona z an-tresolami wieżowców Marriotta i Intraco II. Długi pasaż spinający Zachod-nie Centrum i łączący budynki ponad hałaśliwymi ulicami byłby realizacją zawartego w „Karcie Ateńskiej” wezwania do oddzielania ruchu pieszego od kołowego.The cluster of pedestrian bridges connecting the towers of the Marriott Building and the Intraco II is a vestige of the unexecuted plan of con-necting a number of buildings in the Western Centre of Warsaw (the stretch between Wspólna and Świętokrzyska Streets) at the first-floor level. The mezzanine at the Central Railway Station is another partial remainder of this plan, initially designed to interconnect with the mezza-nines of the Marriott Building and the Intraco II. A long pedestrian bridge connecting the two buildings in the Western Centre – far above its noisy streets – would be an ideal execution of the Athens Charter postulate calling for the separation of vehicular and pedestrian traffic.

21

Kładka przy stacji OchotaPedestrian bridge at the Ochota Railway StationArseniusz Romanowicz, Piotr Szymaniak, 1954–1962

A4 B

Na schodach prowadzących z kładki na peron znajduje się perforowana betonowa ścianka, wyraźnie inspirowana układem okien w słynnym cor-busierowskim kościele w Ronchamp.On the staircase leading from the pedestrian bridge to the platform, there is a perforated concrete wall, clearly inspired by the fenestration

22

Dom PlastykówVisual Artist's Houseul. Mazowiecka 13Jerzy Kumelowski, 1963–1966

A5

Modernistyczny budynek wystawowo-biurowy został cofnięty, by wy-eksponować pozostałości zabytkowej bramy. Tę pozostałość historii (z wyczuciem wyremontowaną w 2012 r.) zdecydowano się pozostawić w stanie trwałej ruiny i uczynić z niej rodzaj architektonicznego ekspona-tu w obramowaniu modernistycznej architektury.This modernist exhibition hall and office building had been pushed back, thus exposing the remnants of a beautiful historic gateway. This vestige of the past (which was handsomely renovated in 2012) is set to remain as a permanent ruin, and in future will become an architectural exhibit framed by modernist architecture.

23

Instytut GeologicznyGeology Instituteul. Rakowiecka 4Marek Leykam, Czesław Witold Krassowski, 1949–1955

P1

24

GUSCENTRAL STATISTICS OFFICEul. Wawelska 1/3, al. Niepodległości 208Romuald Gutt, 1948-1951

P1

25

Postulaty Karty Ateńskiej (1933)

The Athens Charter postulates from 1933:

zdrowe mieszkania z dostępem do słońca, świeżego powietrza, widoku z okna, bliskości zieleni i otwartej

przestrzeni o charakterze rekreacyjno-sportowym i usługowym, rozluźnienie zabudowy

well-designed residential units with wide access to natural light, fresh air, pleasant views, surrounding greenery and open

space with leisure, sport and service facilities; low-density urban fabric

powszechny dostęp do wypoczynku: zieleń wokół domu (codziennie), parku w okolicy (przynajmniej raz

w tygodniu), środowisko przyrodnicze poza najbliższą okolicą (przynajmniej raz w roku), egalitaryzm przestrzeni

otwartej

easy access to leisure: greenery surrounding the house (everyday), local park (at least once a week), trips into nature

beyond the city (at least once a year); egalitarian space

miejsca pracy dobrze skomunikowane z miejscami zamieszkania, obszary przemysłowe oddzielone pasmem

zieleni od dzielnic mieszkalnych

workplace well-connected with residential areas, industrial ones separated from the residential with green belts

segregacja ruchu miejskiego: bezkolizyjne rozdzielenie komunikacji pieszej od komunikacji kołowej

collision-free separation between vehicular and pedestrian traffic

traktowanie zabytków przeszłości jako eksponatów wydzielonych z przestrzeni

regarding historical buildings as showcases sectioned off from the urban fabric

béton brut – beton z odciśniętą fakturą deskowania szalunku – zdaniem Le Corbusiera pokazywał prawdę o tym,

jak powstał budynek, był może i brzydki, ale szczery, „jak twarz dobrego przyjaciela”

raw concrete (béton brut) – concrete with an imprinted texture of wooden shuttering; according to Le Corbusier it

revealed the process of building construction – despite being ugly, it was honest, “like a face of a dear friend”

ściana kurtynowa – rozwinięcie trzeciego punktu architektury nowoczesnej – ściana zewnętrzna może być lekką

„skórą”

curtain wall – expanding on Point third of contemporary architecture – external wall can be treated as a light envelope

(“skin”)

motyw okrętu – podziwiane przez Le Corbusiera wielkie statki dostarczyły wzorców logiki konstrukcji i rozwiązań

funkcjonalnych (np. racjonalnie rozwiązanej małej przestrzeni mieszkalnej), ale i czysto estetycznej inspiracji

the ship theme – Le Corbusier admired large ships and found them inspiring in his exploration of structural logic as well as

offering both functional (for example: designing the most efficient layouts for small apartments) and aesthetic solutions

5 punktów architektury nowoczesnej

five points of contemporary architecture:

wolny parter – najlepiej całkowicie otwarty, możliwy dzięki oparciu konstrukcji budynku na słupach (pilotis)

void ground floor – ideally entirely clear, which can be achieved by supporting the structure by pilotis – reinforced

concrete stilts

wolny plan – za sprawą słupów ściany na piętrach nie muszą pełnić roli konstrukcyjnej, można więc swobodnie

kształtować wnętrza poszczególnych pięter dzięki lekkim ścianom działowym

open floor plan – with the use of pilotis walls on the upper floors do not need to be structural, it is therefore possible to

design any required layout using only light, non-structural partitions

wolna elewacja – ściany zewnętrzne również nie pełnią roli nośnej, więc można je elastycznie kształtować

independent façade – external walls are not structural either and as such allow full flexibility on the floor plan

wstęgowe (pasmowe) okna – zapewniają maksimum dziennego światła w pomieszczeniach

ribbon windows – provide the maximum level of natural light

wolny dach – płaski dach z tarasem lub ogrodem – pozwala cieszyć się słońcem i powietrzem nawet w ciasnym

centrum miasta

open roof – flat roof with a terrace or a roof garden – provides access to sunshine and fresh air even in the very centre of

the city

unité d’habitation – megastrukturalna, w dużej mierze samowystarczalna jednostka mieszkaniowa składająca

się z mieszkań i towarzyszących usług oraz wspólnej przestrzeni rekreacyjnej na tarasie

unité d’habitation – megastructural, self-sufficient residential unit consisting of apartments, services and communal

leisure area on the terrace

A1

A2

A3

A4

A5

B

K

O

P1

P2

P3

P4

P5

U

KIM BYŁ LE CORBUSIER?Le Corbusier (właściwie Charles-Edouard Jeanneret, 1887–1965) uchodzi za najważniejszego architekta i urbanistę XX wie-

ku. Wpłynął na kilka pokoleń projektantów – najpierw w Europie, a po II wojnie światowej na całym świecie. Reprezentował

pokolenie, które pod wpływem rozczarowania stanem miast odziedziczonym po XIX stuleciu, ich bezładnym rozrostem i prze-

ludnieniem, podjęło się szukania recept na ich uzdrowienie. Proponował radykalne terapie, polegające na usuwaniu niezdrowej

i niefunkcjonalnej starej zabudowy i pozostawieniu tylko najcenniejszych zabytków. Radził ścisłe łączenie funkcji mieszkalnych

i rekreacyjnych, dzięki budowie bloków otoczonych starannie zaplanowaną zielenią. Sformułował pojęcie „domu jako maszy-

ny do mieszkania”, zaprojektowanego racjonalnie, jak samochód czy samolot. Popularyzował stawianie wysokich budynków

dzięki wykorzystaniu możliwości żelbetu i prefabrykacji. Poważał niewielu współczesnych architektów, za to podziwiał logikę

i celowość działań inżynierów.

Le Corbusier przewodniczył CIAM (Congrès International d’Architecture Moderne – Międzynarodowy Kongres Architektu-

ry Nowoczesnej) – sieci wymiany wiedzy i informacji, łączącej w latach 1928–1959 kilkudziesięciu europejskich (w tym

polskich) architektów. Jej najważniejszym dziełem była Karta Ateńska – zestaw wytycznych dla nowoczesnej urbanistyki

(1933), stosowanych w wielu krajach podczas powojennej odbudowy i rozbudowy miast. Idee Le Corbusiera rozprzestrzeniały

się po świecie również dzięki jego książkom, z których najgłośniejsza to ”Vers une architecture” (1923, pierwsze polskie wyda-

nie ukaże się w 2012 roku nakładem Centrum Architektury).

Najbliższy budynek Le Corbusiera znajduje się w Berlinie – tzw. jednostka mieszkalna (1957). Jego inne znaczące projekty to

jednostka mieszkalna w Marsylii (1947–1952) – pierwowzór berlińskiej, kościół Notre Dame du Haut w Ronchamp (Alzacja,

1950), klasztor La Tourette koło Lyonu (1957–1960) oraz małe domy mieszkalne, np. Villa Savoye koło Paryża (1929–1931).

Specjalne miejsce w dorobku Le Corbusiera zajmuje projekt urbanistyczny całkowicie nowego miasta w Indiach – stolicy Ha-

ryany i Pendżabu, Czandigarhu (1952–1959).

Niemniej ważne od budynków zrealizowanych są niezrealizowane, które przez dziesięciolecia działały na wyobraźnię architek-

tów, np. projekt siedziby Ligi Narodów w Genewie (1927) czy Pałacu Sowietów w Moskwie (1931) oraz wielkie wizje urbani-

styczne, takie jak La Ville Contemporaine (1922), La Ville Radieuse (1924–1927) czy Plan Voisin dla Paryża (1925).

CO LE CORBUSIER ROBIŁ W WARSZAWIE?Nic! Nigdy tu nie był, ani nic nie zbudował. Ale ponieważ wielu pracujących w Warszawie architektów spoglądało na nie-

go z podziwem i w jego projektach i pismach szukało rozwiązań i odpowiedzi, liczne budynki, a nawet całe osiedla zostały

ukształtowane w myśl głoszonych przez Le Corbusiera idei. Przed wojną dotyczyło to zwłaszcza zabudowy mieszkaniowej –

pojedynczych willi i kamienic, po wojnie – znacznych obszarów centrum gdzie nie tylko pojedyncze budynki, ale całe ich układy

rozwiązano ściśle według corbusierowskich recept na zdrowe nowoczesne miasto.

Nasza mapa przypomni, że architektura i urbanistyka XX wieku powstawała w Warszawie w ścisłym związku z europejskimi

koncepcjami, pozwoli zrozumieć, dlaczego te miejsca wyglądały tak, a nie inaczej, stwierdzić, które rozwiązania się sprawdziły,

a które nie.

WHO WAS LE CORBUSIER?Le Corbusier (real name: Charles Edouard Jeanneret, 1887–1965) is considered to be the most influential architect and urban

planner of the 20th century. He had a huge impact on a number of generations of designers – initially only in Europe, but after

WWII, it was felt all over the world. Le Corbusier belonged to a generation deeply disillusioned with the state in which cities

emerged from the 19th century, with their chaotic expansion and overcrowding; he therefore set out on a quest to find efficient

ways to improve them. His proposals were radical: demolishing old, malfunctioning urban sprawl, sparing only the most precious

heritage buildings, and he advocated combining residential and leisure functions by way of building blocks surrounded by care-

fully designed greenery. Le Corbusier coined the expression ‘the house as a machine for living in’: a house designed efficiently, as

if it were an automobile or an airplane. He promoted the construction of high-rise buildings, made possible thanks to the proper-

ties of reinforced and prefabricated concrete. He held most of his contemporary architects in rather low esteem, and yet admired

the logic and purposefulness of engineers.

Le Corbusier was the chair of CIAM (Congrès International d’Architecture Moderne – International Congress of Modern Archi-

tecture), a network for the exchange of ideas and information, which brought together several dozen European architects (Polish

architects amongst them) between the years 1928 to 1959. The major achievement of the Congress was the so-called Athens

Charter, a set of guidelines for modern urban design (1933), followed widely in many countries during postwar reconstruction and

in the development of cities. Le Corbusier’s ideas spread all over the world through his books, the most acclaimed being ’Towards

a New Architecture’ (’Vers une architecture’, 1922; first Polish edition to be published in 2012 by Centrum Architektury).

The nearest building designed by Le Corbusier can be found in Berlin, the so-called Unité d'Habitation (Housing Unit, 1957).

Other prominent executed projects are Housing Unit in Marseille (1947-52), a prototype of the Berlin project; the church

of Notre Dame du Haut in Ronchamp, Alsace (1950); La Tourette Monastery near Lyon (1957–60) and small residential

schemes such as Villa Savoye near Paris (1929–31). Special attention should be paid to the urban project for Chandigarh,

a brand new city in India, the capital of Haryana and Punjab (1952–59).

Le Corbusier’s unexecuted projects made no less of an impact on the work of several generations of architects; notably, on the

Palace of the League of Nations in Geneva (1927) or Palace of the Soviets in Moscow (1931) as well as urban visions such as

The Contemporary City, The Radiant City or the Plan Voisin.

WHAT DID LE CORBUSIER DO IN WARSAW?Not a single thing! He never visited, nor did he ever design anything for the city. And yet, since many of the local architects looked

up to his oeuvre and adopted many of his innovative ideas, there are numerous buildings – as well as whole districts – of Warsaw

designed in accordance with Le Corbusier’s ideas. In the prewar period this applied mostly to modern housing projects – single

houses and apartment houses, whereas in the postwar period it spread to vast areas in the very centre where whole housing schemes

rather than single buildings were realised according to Le Corbusier’s guidelines for modern urban planning.

Our map sets out to reveal that architecture and urban planning in 20th century Katowice developed in close alliance with modern

European movements. It should also help understand why certain areas of the city were designed in a particular way and assess which

of them have withstood the test of time.

Pań

stw

owy

Inst

ytut

Geo

logi

czny

, fot

.: S

zcze

brze

szyn

ski/

Wik

iped

ia

partnerzy | partners