Leksione Makroekonomi

7/25/2019 Leksione Makroekonomi

1/19

KAPITULLI VIII

[PAPUNSIA DHE LIDHJA ME INFLACIONIN]

MAKROEKONOMI II

PhD.Cand.Artur HADROJ

JANAR, 2014


2/19

[PAPUNSIA DHE LIDHJA MEINFLACIONIN] MAKROEKONOMI II

PhD.Cand.Artur HADROJ 2

Tabela e Prmbajtjes

8. PAPUNSIA DHE LIDHJA ME INFLACIONIN......................................................................... 38.1. sht Papunsia?...................................................................................................................... 3

8.2. Si matet papunsia?...................................................................................................................... 4

8.3. Norma Natyrore e papunsis...................................................................................................... 5

8.4. Sa gjat jan t papunt pa pun?................................................................................................ 6

8.5. Prse gjithmon disa njerz jan t papun?................................................................................ 6

8.6. Kompromisi afatshkurtr ndrmjet inflacionit dhe papunsis.................................................. 10

8.7. Prejardhja e vijs s Phillips...................................................................................................... 11

8.8. Zhvendosjet n vijn Phillips: Roli i pritshmrive..................................................................... 13

8.8.1. Vija afatgjat Phillips.............................................................................................................. 13

8.9. Indeksi i Mizerjes....................................................................................................................... 16

Pyetje dhe Problema........................................................................................................................... 19


3/19



KAPITULLI VI I I

8. PAPUNSIA DHE LIDHJA ME INFLACIONIN

Papunsia prbn nj ndr smundjet m t rnda makroekonomike. Rritja e treguesit

t papunsis konsiderohet si nj simptom e fazs s rnies ekonomike. Prandaj analiza

teorike e saj merr nj rndsi t veant, sepse na lejon t prcaktojm drejt edhe

medikamentet, politikat prkatse pr ta shruar ose t paktn pr ta qetsuar kt

smundje.

Humbja e nj vendi pune mund t jet ngjarja m e pikllueshme ekonomike n jetn

e nj personi. Shumica e njerzve mbshteten n t ardhurat e tyre nga puna pr t ruajtur

standartin e jetess. Dhe shum njerz fitojn nga puna e tyre jo vetm t ardhurat, por

gjithashtu edhe ndjesi t arritjeve personale. Humbja e vendit t puns d.m.th nj standart m

i ult i jetess n t tashmen, ankth pr t ardhmen dhe nj vetvlersim i reduktuar pr veten.

N kapitujt e mparshm kemi par disa nga forcat q prcaktojn nivelin dhe rritjen e

standartit t jetess s nj vendi. Kryesisht kur i referohemi nivelit t kursimeve t nj

ekonomie, pr shkak se kursimet shrbejn pr t financuar investimet dhe pr rrjedhoj rritja

e investimeve si nj komponent i krkess agregate ndikon n rritjen e prodhimit tprgjithshm t vendit. Nj faktor madje edhe m evident pr standartin e jetess s nj

vendi, sht norma e papunsis q ai prjeton n mnyre tipike. Njerzit q do t donin t

punonin, por nuk mund t gjejn nj vend pune, nuk i kontribojn prodhimit nga ekonomia e

mallrave dhe shrbimeve. Megjithse njfar shkalle papunsie sht e pashmangshme n nj

ekonomi t hapur me mijra firma dhe miliona puntor, norma e papunsis ndryshon n

mas t konsiderueshme n varsi t kohs dhe vendeve.

8.1. sht Papunsia?

Nj person quhet i papun n qoft se nuk disponon nj vend pune dhe sht i

gatshm pr pun. Numri i t papunve n nj ekonomi t caktuar sht numri i njerzve n

mosh pr pun, t cilt jan t aft dhe t gatshm pr t punuar n nivelet ekzistuese t

pagave dhe q kan nj vend pune.

Dy karakteristikat kryesore t nj rnie ekonomike jan renia e GDP-s dhe rritja e

papunsis. Ndryshimet n prodhim maten nprmjet llogaritjes s GDP-s, kurse ndryshimet


4/19



n papunsi maten nprmjet llogaritjes s norms s papunsis. T dhnat statistikore pr

llogaritjen e norms s papunsis mund t merren n rrug t ndryshme. Si burime kryesore

statistikore mund t shrbejn t dhnat e mbledhura nga anketa e papunsis apo t dhnatpr numrin e atyre individve q jan t rregjistruar n zyrat e puns. Vende t ndryshme

prdorin burime t ndryshme pr t matur normen e papunsis, por e prbashkta sht se

nje individ n nj koh t caktuar, mund t jet i zn me pun, i papun ose jasht forcs

puntore.

- I znme pun( i punsuar)konsiderohet ai person q kryen nj pun t pagueshme,

qoft edhe kur mungon prkotsisht n pun pr shkak se sht i smur, me pushime

ose n greve.

- Tpapunkonsiderohen ata persona q nuk jan n pun por krkojn pun n

mnyr aktive ose q presin t rikthehen n pun.

T punsuarit plus t papunt prbjn Forcn Puntore. T gjith t tjert q jan n mosh

pune por nuk jan t zn me pun dhe nuk krkojn n mnyr aktive pun, ata

konsiderohen si jasht forcs puntore.

8.2. Si matet papunsia?Si e masin zakonisht agjencit qeveritare normn e papunsis n ekonomi? Ekzistojn dy

mnyra baz:

1. Numrimi i pretenduesve.Nj mnyr e thjesht sht t numrohen njerzit, t cilt

perfitojn pagesat pr papunsin n formn e transfertave. Meqense prfitimet i paguan

nj agjenci shtetrore, do t jet e leht t mblidhen t dhna mbi numrin e pretenduesve.

Qeveria ka gjithashtu nj ide t mir t krahut total t puns q sht e punsuar, sepse

merr nga ato pagesat pr taksat mbi t ardhurat personale. Athere sipas ksaj mnyrenorma e papunsi sht:

2. Anketat e forcs s puns. Metoda e dyt dhe ndoshta m e besueshmja sht duke dal

dhe duke pyetur njerzit, bazuar n prkufizimin e papunsis. Anketat e forcs s puns,


5/19



bazuar n prkufizimin e standartizuar t papunsis nga Zyra Ndrkombtare e Puns

(International Labor Office) ILO, sht se: dikush q sht pa pun dhe i cili sht i

gatshm t filloj pun brenda dy javve pasuese dhe, ose ka qen duke krkuar punbrenda katr javeve t kaluara, ose po pret t filloj nj pun. Kur qeveria ka vendosur t

gjith individt e mbuluar nga anketimi n nj kategori, ajo llogarit statistikat e ndryshme

pr gjendjen e tregut t puns. Forca e puns prkufizohet si shuma e t punsuarve dhe t

papunve.

Forca e Puns = Numri i t Papunve + Numri i t Punsuarve

Athere norma e papunsis matet si prqindje e forcs s puns t papun.

T njjtat rezultate t anketimit prdoren pr t prodhuar statistika n lidhje me pjesmarrjen

n tregun e puns.

Kjo statistik tregon pjesn e popullsis q ka zgjedhur t marr pjes n tregun e puns.

Prve statistikave t msiperme, me t dhnat e ankets mund t prllogariten edhe statistika

n lidhje me papunsin dhe pjesmarrjen n tregun e puns pr kategori t ndryshme t

shoqeris si: gra, burra, t rinj, t moshuar, sipas rracave, arsimit, etj, t cilat mund ti

sherbejn qeveris gjat hartimit t politikave t saj.

8.3. Norma Natyrore e papunsisNj ndr konceptet kryesore t teoris s tregut t puns n makroekonomin moderne

sht koncepti i Norms Natyrore t Papunsis. Norma natyrore e papunsis sht ajo

norm papunsie n t ciln tregjet e puns dhe t t mirave jan t balancuara. Pra, norma

natyrore e papunsis sht ajo norm papunsie, n t ciln forcat influencuese t mimeve,

pagave, inflacionit jan t balancuara.


6/19



8.4. Sa gjat jan t papunt pa pun?

Duke e par papunsin si nj problem serioz pr nj ekonomi t caktuar, vlen t

theksohet dallimi i kohzgjatjes s papunsis. N qoft se papunsia sht afatshkurtr

arrijm n konkluzionin se ajo sht nj problem i madh pr ekonomin. Puntorve mund

tu duhen pak jav pr t gjetur nj vend pune, (nse jan t gatshm). Ndrsa n qoft se

papunsia sht afatgjat, athere arrijm n konkluzionin se sht nj problem serioz.

Puntort e papun pr shum koh ka shum t ngjar t prjetojn vuajtje ekonomike dhe

psikologjike, pse jo edhe t nxiten drejt rrugve t jashtligjshme pr fitimin e t ardhurave

duke ndikuar edhe n rritjen e nivelit t kriminalitetit.

Meqense kohzgjatja e papunsis mund t ndikojn n interpretimin ton n lidhjeme madhsin e problemit, athere supozojm se ne vizitojm do jav t vitit Zyrn e Puns

n qytetin e Durrsit pr t studiuar t papunt. do jav ne konstatojm se jan katr puntor

t papun, tre nga kta puntor jan t njjtit individ pr t gjith vitin, ndrsa personi i katrt

ndryshon pr do jav. Bazuar n kt provoj, a do t thoni juve q papunsia sht tipikisht

afatgjat apo afatshkurtr?

Pr tiu prgjigjur ksaj pyetje na duhet t bjm disa llogaritje t thjeshta: N kt

shembull ne kemi takuar gjithsej gjat vitit 55 njerz t papun (52 jav * 1 puntor) + 3

puntor = 55 , prej tyre 52 jan t papun pr nj jave dhe tre jan t papun pr t gjith vitin.

Kjo do t thot q

e periudhave t papunsis jan t shkurtra. Tani marrim

n konsiderat sasin totale t papunsis. T tre njerzit e papun pr nj vit (52 jav)

formojn 156 jav papunsi (52 * 3) = 156 jav papunsi. Bashk me 52 njerzit e papun pr

nj jav formojn: (52 * 3) + 52 = 208 jav papunsi. N kt shembull

e

papunsis i atribuohet atyre individve q jan t papun pr nj vit t plot. Pra shumica epapunsis s vrojtuar n zyrn e puns n kt koh sht afatgjat.

8.5. Prse gjithmon disa njerz jan t papun?

Kemi diskutuar deri tani se far sht papunsia dhe se si matet ajo dhe problemet q

lindin n interpretimin e statistikave t papunsis. Megjithat nuk kemi shpjeguar se prse

ekonomit prjetojn papunsi. N shumicn e tregjeve n ekonomi, mimet prshtaten pr t

sjell n ekuilibr sasin e ofruar dhe sasin e krkuar. N nj treg ideal t puns, pagat do t

prshtateshin pr t balancuar sasin e puns s ofruar dhe sasin e puns s krkuar. Kjo


7/19



prshtatje e pagave do t siguroj q t gjith puntort jan gjithmon t punsuar. Natyrisht,

realiteti nuk i prgjigjet ktij ideali. Ka gjithmon puntor q jan pa pun, edhe kur

ekonomia n trsi shkon mir. Me fjal t tjera, norma e papunsis asnjhere nuk bie nzero, por n vend t ksaj luhatet rreth norms natyrore t papunsis. Ekzistojn arsye t

shumta se prse disa individ jan t papun:

1. Nj arsyeje prse ekonomit prjetojn gjithmon njfar papunsie, sht krkimi i nj

vendi pune. Krkimi i njvendi punesht proesi i iftimit t puntorve me vendet e

prshtatshme t puns. N qoft se t gjith puntort dhe t gjith vendet e puns do t

ishin njlloj, pra t gjith puntort do t ishin t mirprshtatur pr t gjitha vendet e

puns, krkimi i vendit t puns nuk do t ishte problem. Puntort e pezulluar do t

gjenin me shpejtsi vende t reja pune, t cilat do t ishin t mirprshtatura pr ta. Por n

fakt, puntort dallohen n shijet dhe aftsit e tyre, vendet e puns dallohen nga atributet

e tyre dhe informacioni n lidhje me kandidatt pr vende pune dhe vendet vakante t

puns sht shprndar ngadal midis shum firmave dhe familjeve n ekonomi.

2. Ligjet e pags minimale. Pr t kuptuar papunsin ne duhet t rishikojm sesi lind

papunsia nga ligjet e pags minimale. Megjithse pagat minimale nuk jan nj arsye

kryesore pr papunsin n ekonomi, ato kan nj efekt t rndsishm mbi disa ngagrupet me nivele veanrisht t larta t norms s papunsis.Kur nj ligj i pags

minimale e detyron pagn t mbetet mbi nivelin q balancon ofertn dhe krkesn, ai rrit

sasin e ofruar t puns dhe redukton sasin e krkuar t puns, t krahasuar me nivelin e

ekuilibrit. Ligjet e pags minimale nuk jan nj arsye prcaktuese pr papunsin,

shumica e puntorve n ekonomi kan paga mjaft m t larta sesa minimumi ligjor.

Ligjet e pags minimale jan detyruese m s shumti pr pjestart m pak t kualifikuar

dhe m me pak prvoj t tregjeve t puns, si jan t rijnt. Vetm midis ktyrepuntorve, ligjet e pags minimale shpjegojn ekzistencen e papunsis.


8/19



Grafiku 8.1. Papunsia nga nj pag mbi nivelin e ekuilibrit.

N kt treg t puns, paga n t ciln oferta dhe krkesa balancohen sht WE (paga e

ekuilibrit). N kt pag t ekuilibrit, sasia e ofruar e puns dhe sasia e krkuar e puns

barazohen t dyja me LE (numri i puntorve n ekuilibr).N t kundrt, n qoft se paga

sht e detyruar t mbetet mbi nivelin e eluilibrit, ndoshta pr shkak t nj ligji mbi pagnminimale, sasia e ofruar e puns, rritet n LSdhe sasia e krkuar e puns bie n LD. Teprica e

puns q rezulton, LSLDprfaqson papunsin.

3. Ekonomiksi i Sindikatave. Nj sindikat sht nj organizat puntorsh q bn

marrveshje me pundhnsin pr pagat dhe kushtet e puns. Dendsia e sindikats mat

prpjestimin e forcs s puns s sindikuar, duke prjashtuar njerzit t cilt pr arsye

ligjore ose pr arsye t tjera nuk mund t jen antar t nj sindikate, pr shembull,

pjestart e forcave t armatosura. N nj kuptim m t gjr, dendsia e sindikatave

tregon numrin e antarve t sindikatave si nj raport i punonjsve civil plus t papunt.

N SHBA dendesia e sindikats sht rreth 15%, ndrsa n Seudi dhe Danimark,

dendsia e sindikats sht afr tri t katrtat. Nj sindikat sht nj lloj karteli. Ashtu si

do kartel, sindikata sht nj grup shitsish q veprojn s bashku, me shpresn e

shfaqjes s fuqis s tyre t bashkuar t tregut. Puntort n nj sindikat veprojn si nj

grup kur diskutojn pagat e tyre, prfitimet dhe kushtet e puns me pundhnsit e tyre.

E

0

Paga

Numri t punsuarve

SL

DL

Paga Minimale

Teprica e puns = Papunsi

WE

LD LE LS


9/19



Proesi me ann e t cilit sindikatat dhe firmat bien dakort mbi kushtet e punsimit quhet

kontrat kolektive. Kur nj sindikat bn marrveshje kolektive me nj firm, ajo krkon

paga m t larta, prfitime m t mira dhe kushte m t mira t puns sesa do t ofrontefirma n mungese t nj sindikate. Kur nj sindikat, e ngre pagn mbi nivelin e

ekuilibrit, nprmjet presionit q ushtron mbi firmen, ajo e rrit sasin e ofruar t puns

dhe redukton sasin e krkuar t puns, duke uar si rezultat n papunsi. Pra, kur

sindikatat arrijn t rrisin pagat pr nj pjes t puntorve q jan t sindikuar, athere

nj numr i caktuar puntorsh ngelen t papun ndrsa pjesa tjetr punsohen me paga

m t larta, kjo shkakton q numri i t papunve n ekonomi t rritet dhe pr rrjedhoj t

rritet oferta e puns n industrit e pasindikuara dhe m tej n uljen e nivelit t pagave.

4. Teoria e pagave t efikasitetit.Nj arsyeje tjetr se prse ekonomit prjetojn njfar

papunsie sht teoria e efikasitetit t pagave, sipas t cils firmat operojn me efikasitet,

n qoft se pagat jan mbi nivelin e ekuilibrit. N njfar mnyre, papunsia q lind nga

pagat e efikasitetit sht e ngjashme me papunsin q lind nga ligjet e pagave minimale

dhe sindikatat. N t tre rastet, papunsia sht rezultat i pagave prmbi nivelin q

balancon sasin e ofruar t puns dhe sasin e krkuar t puns. Mirpo ka edhe nj

dallim t rndsishm. Ligjet e pagave minimale dhe sindikatat, i pengojn firmat t ulin

pagat n pranin e nj tepric puntorsh. Teoria e pagave t efikasitetit pohon q nj

pengim i till pr firmat sht i panevojshm n shum raste, sepse firmat mund t jen n

pozit m t mir duke mbajtur pagat mbi nivelin e ekuilibrit t tregut t puns. Prse

firmat do t donin ti mbanin pagat t larta? Vendimi mund t duket i uditshm, sepse

pagat jan nj z shum i rndsishm i kostove t firmave. Normalisht ne presim q

firmat t maksimizojn fitimet e tyre, t mbajn kostot ulta edhe pagat mundsisht sa m

t ulta. Kapaciteti novator i teoris s pagave t efikasitetit sht se pagesa e pagave t

larta mund t jet fitimprurse, sepse ato mund t rrisin efikasitetin e puntorve t nj

firme. Ekzistojn disa modele t teoris s pagave t efikasitetit. Secili model sugjeron

nj shpjegim t ndryshm se prse firmat mund t dshirojn t paguajn paga t larta. Le

t marrim n konsiderat tani katr nga kta modele.

a. Shndeti i puntorit.Modeli i par dhe m i thjesht i teoris s pagave t efikasitetit

thekson lidhjen ndrmjet pagave dhe shndetit t puntorit. Puntort e paguar mir jan


10/19



ata q ushqehen me nj diet m t ushqyeshme dhe puntort q ushqehen me nj diet

m t mir jan m t shndetshm dhe m produktiv.

b.

Qarkullimi i puntorit.Puntort largohen nga puna pr shum arsyeje, pr tu punsuarn firma t tjera, pr tu zhvendosur n pjes t tjera t vendit, pr tu larguar nga Forca e

Puns e kshtu me rradh. Shpeshtsia me t ciln ata largohen varet nga nj grup i tr

stimujsh me t cilt ata prballen, duke prfshir prfitimet e largimit dhe prfitimet e t

ndenjurit. Sa m shum ti paguaj nj firm puntort e vet, aq m rrall ata vendosin t

largohen. Pra nj firm mund ta reduktojn qarkullimin e puntorve t saj duke u paguar

atyre nj pag t lart.

c. Prpjekja e puntorit.N shum vende pune puntort kan njfar maturie pr at sesa

shum duhet t punojn. Si rezultat, firmat i monitorojn prpjekjet e puntorve t tyre

q kapen duke iu shmangur prgjegjsive t tyre pushohen. Por jo t gjith ata q

shmangen kapen menjher sepse monitorimi i puntorve sht i kushtueshm dhe jo i

prsosur. Nj firm mund t reagoj ndaj ktij problemi duke paguar paga mbi nivelin e

ekuilibrit. Pagat e larta i bjn puntort m t etur pr t fituar, dhe n kt mnyr u

japin puntorve nj stimul pr t shprehur prpjekjet e tyre m t mira.

d. Cilsia e puntorit.Kur nj firm punson puntor t rinj, ajo nuk mund q t njehsoj

plotsisht cilsin e kandidatve. Duke u ofruar nj pag m t lart, firma trheq nj grup

m t mir puntorsh q t kandidojn pr vende pune.

8.6. Kompromisi afatshkurtr ndrmjet inflacionit dhe papunsis.

Dy tregues t ndjekur nga afr t efektshmris ekonomike n do ekonomi t

prparuar jan inflacioni dhe papunsia.

Si jan t lidhura me njra-tjetrn kto dy tregues? M sipr analizuam q niveli i papunsis

varet nga disa karakteristika t ndryshme t krahut t puns, si ligjet e pags minimale, fuqiae tregut t sindikatave, roli i pagave t efikasitetit dhe efektshmrin e krkimit t nj vendi

pune. N dallim nga ai, norma e inflacionit varet kryesisht nga rritja e oferts s paras, t

ciln e kontrollon Banka Qendrore e nj vendi. Ksisoj, n periudhn afatgjat, inflacioni dhe

papunsia jan kryesisht probleme t palidhura. N periudhn afatshkurtr, e vertet sht

pikrisht e kundrta. Mnyra m e mir pr t kuptuar kt marrdhnie afatshkurtr midis

ktyre treguesve sht ti referohemi Vijs s Phillips-it.


11/19



8.7. Prejardhja e vijs s Phillips

N vitin 1958 nj ekonomist Neozelandez, q punonte n Shkolln Ekonomike t

Londrs, AW Phillips, botoj nj artikull n revistn Economica q titullohej Marrdhnia

ndrmjet papunsis dhe nivelit t ndryshimit t pagave n para n Mbretrin e Bashkuar,

1861 1957. N kt artikull Phillips tregonte nj bashklidhje ndrmjet nivelit t

papunsis dhe t inflacionit. Domthn Phillips tregonte se vitet me papunsi t ult

tentonin t kishin inflacion t lart dhe n vitet me papunsi t lart tentonin t kishin

inflacion t ult. Phillips arriti n konkluzionin se kto dy ndryshore t rndsishme

makroekonomike, inflacioni dhe papunsia, lidheshin n nj mnyr t zhdrejt. Kt lidhje

q zbuloj Phillips, ekonomistt Samuelson dhe Solow e pagzuan si Vija e Phillips.

Grafiku 8.2. Vija Phillips

Vija Phillips ilustron nj shoqrim negativ ndrmjet nivelit t inflacionit dhe nivelit t

papunsis. N pikn A inflacioni sht i ult dhe papunsia sht e lart. N pikn B

inflacioni sht i lart dhe papunsia sht e ult.

Pr t par n mnyr m t plot sesi funksionon Vija e Phillips-it, athere i referohemi

modelit t krkess dhe oferts agregate duke marr nj shembull hipotetik: Pr ti thjeshtuar

Norma e Inflacionit

(% vjetore)

Vija e Phillips-it

0

6

Norma e Papunsis (%)

2

4 7

B

A


12/19



numrat, prfytyroni se niveli i mimeve i matur me indeksin CPI sht i barabart me 100 n

vitin 2007.

Grafiku 8.3. AD dhe AS, Kurba e Phillips

Grafiku (a) tregon t dy rezultatet duke prdorur modelin e krkess agregate dhe t oferts

agregate. Grafiku (b) ilustron po ato dy rezultate duke prdorur Vijn e Phillips. N grafikun(a) ne mund t shohim implikimet pr prodhimin dhe nivelin e mimeve n vitin 2008. N

qoft se krkesa agregate pr mallra dhe shrbime sht relativisht e ult, ekonomia prjeton

rezultatin A. Ekonomia ka nj prodhim prej 7500 njsi dhe niveli i mimeve sht 102. N t

kundrt, n qoft se krkesa agregate sht relativisht e lart, ekonomia prjeton rezultatin B.

Prodhimi sht 8000 njsi dhe niveli i mimeve sht 106. Pra krkesa agregate e lart e lviz

ekonomin drejt nj ekuilibri me prodhim m t lart dhe nivel m t lart t mimeve. N

grafikun (b), ne mund t shohim far kuptimi kan kto dy rezultate t mundshme pr

papunsin dhe inflacionin. Meqense firmave u nevojiten m shum puntor kur ato

prodhojn nj prodhim m t madh t mallrave dhe shrbimeve, papunsia sht m e ult nrezultatin B sesa n rezultatin A. N kt shembull, kur prodhimi rritet nga 7500 njsi n

8000 njsi, papunsia bie nga 7% n 4%. Pr m tepr, meqense niveli i mimeve sht m i

lart n rezultatin B sesa n rezultatin A, norma e inflacionit, sht gjithashtu m i lart, N

veanti, meqense niveli i mimeve ishte 100 n vitin 2007, rezultati A ka nj nivel t

inflacionit prej 2% dhe rezultati B ka nj nivel t inflacionit prej 6%. Pra ne mund ti

krahasojm t dy rezultatet e mundshme pr ekonomin, qoft n terma t prodhimit dhe n

terma t nivelit t mimeve.

2

6

A

BB

A

0 0

Niveli i

mimeve

Norma e

Inflacionit (%

vjetore)

Norma e

Papunsis

Sasia e

Output-it

106

102

AS

AD

AD

7500 8000 7% 4%

Vija e

Phillips-it

(a) (b)


13/19



8.8. Zhvendosjet n vijn Phillips: Roli i pritshmrive

Vija Phillips duket se u ofron nj meny t rezultateve t mundshme inflacion-

papunsi. Po a mbetet kjo meny e qndrueshme me kalimin e kohs? A sht Vija Phillips nj

marrdhnie mbi t ciln mund t mbshteten politikbrsit?

8.8.1. Vija afatgjat Phillips

N vitin 1968, Milton Friedman botoj nj referat n American Economic Review, i

titulluar Roli i Politiks Monetare, n t cilin Friedman-i argumentonte se nj gj q

politika monetare nuk mund t bej, prve pr nj koh t shkurtr, sht t kap nj

kombinim t inflacionit dhe papunsis mbi Vijn Phillips. N t njjtn koh, Edmund

Phelps, gjithashtu botoj nj referat q mohonte ekzistencn e nj kombinimi afatgjat

ndrmjet inflacionit dhe papunsis. Friedman-i dhe Phelps-i, i bazuan konkluzionet e tyre

mbi teorin saiore t paras, sipas t cils, rritja monetare nuk ka efekte reale, ajo vetm

ndryshon proporcioanlisht t gjitha mimet dhe t ardhurat nominale. N veanti, rritja

monetare nuk ndikon mbi ata faktor q prcaktojn nivelin e papunsis n ekonomi, t till

si fuqia e tregut t sindikatave, roli i pagave t efikasitetit ose proesi i krkimit pr vende

pune. Friedman-i dhe Phelps-i konkluduan q nuk ka arsye prse norma e inflacionit t jet i

lidhur n periudhn afatgjat me nivelin e papunsis.

Grafiku 8.4 Vija afatgjat Phillips

Norma e Papunsis (%)

0

Inflacion i

Lart

Norma e

Inflacionit (%

vjetore)

Inflacion

i Ult

Norma

Natyrore e

Papunsis

Vija Afatgjat e

Phillips-it

B

A

1.Kur banka

qendrore rrit normn

e rritjes s oferts

monetare, norma e

inflacionit rritet

2 por

papunsia

mbetet nnormn e saj

natyrore n afat

t t gjat.


14/19



Sipas Friedman-it dhe Phelps-it, nuk ekziston ndonj kompromis ndrmjet inflacionit dhe

papunsis n periudhn afatgjat. Rritja e oferts s paras prcakton nivelin e inflacionit.

Pavarsisht nga norma e inflacionit, norma e papunsis trhiqet drejt nivelit t tij natyror. Sirezultat, Vija afatgjat Phillips sht vertikale. Vija vertikale afatgjat Phillips n thelb sht

nj shprehje e ides klasike t asnjansis monetare. Vija vertikale Phillips ln t kuptohet

q politika monetare ndikon mbi ndryshort nominal (nivelin e mimeve) , por jo mbi

ndryshoret reale (prodhimin dhe papunsin). Pavarsisht nga politika monetare e ndjekur

prej Banks Qendrore, prodhimi dhe papunsia n periudhn afatgjat jan n nivelet e tyre

natyrore.

Grafiku 8.5. Si lidhet vija afatgjat Phillips me modelin e krkess agregate dhe me

modelin e oferts agregate?

Grafiku (a) tregon modelin e krkess agregate dhe t oferts agregate me nj vij vertikale t

oferts agregate. Kur politika ekspansioniste monetare e zhvendos vijn e krkess agregate

n t djatht nga AD n AD, ekuilibri lviz nga pika A n pikn B. Niveli i mimeve rritet

A

B

0 0

Niveli i

mimeve

Norma e

Inflacionit (%

vjetore)

Norma e

Papunsis

Sasia e

Output-it

P2

P1

AD

AD

(a) (b)

Oferta agregate

aftagjat

Norma natyrore e

Output-itNorma natyrore e

Papunsis

Vija afatgjat e

Phillips-it

B

A

1.Nj rritje n

ofertn

monetare, rrit

krkesn

aggregate

3 dhe rrit

normn e

inflacionit

4 por i l output-in

dhe papunsin t

pandryshuara n

normat e tyre natyrore

2 rrit nivelin

e mimeve


15/19



nga P1n P2, ndrsa prodhimi mbetet i njjt. Grafiku (b) tregon Vijn afatgjat Phillips, e

cila sht vertikale n nivelin natyror t papunsis. Politika ekspansioniste monetare e lviz

ekonomin nga inflacion m i ult (pika A) n inflacion m t lart (pika B), pa e ndryshuarnivelin e papunsis. Megjithse politika monetare nuk mund t ndikoj mbi nivelin natyror

t papunsis, lloje t tjera politikash duhen ndrmarr. Pr t reduktuar nivelin natyror t

papunsis politikbrsit duhet t shikojn pr politika q prmirsojn funksionimin e

tregut t puns.

Pr t ndihmuar t shpjegohet marrdhnia afatgjat ndrmejt inflacionit dhe papunsis,

Friedman-i dhe Phelps-i futn n analiz nj variabl t ri q sht inflacioni i pritshm.

Inflacioni i pritshm mat sesa shum njerz presin q niveli i prgjithshm i mimeve t

ndryshoj. Inflacioni i pritshm sht nj faktor q prcakton pozicionin e kurbs s oferts

agregate afatshkurtr. N periudh afatshkurtr, banka qendrore mund t marr inflacionin e

pritshm si t dhn. Kur oferta e paras ndryshon, vija e krkess agregate zhvendoset dhe

ekonomia lviz prgjat nj vije t dhn t oferts agregate afatshkurtr. N kt kontekst,

n periudhn afatshkurtr, ndryshimet monetare ojn n luhatje t prodhimit, t papunsis

dhe t inflacionit.

Analiza e Friedman-it dhe Phelps-it mund t prmblidhet n ekuacionin e mposhtm:

Norma e papunsis= Norma Natyrore e Papunsis(Inf lacioni Aktual I nf lacion i i Pri tshm)

Ky ekuacion lidh nivelin e papunsis me nivelin natyror t papunsis, inflacionin aktual

dhe inflacionin e pritshm. Pra, inflacioni aktual barazohet me inflacionin e pritshm kur

papunsia sht n nivelin e saj natyror. Ky ekuacion l t kuptohet q nuk ekziston nj Vij

e qndrueshme afatshkurtr Phillips. do Vij afatshkurtr Phillips pasqyron nj nivel t

veant t inflacionit t pritshm. Sipas Friedman-it dhe Phelps-it, sht e rrezikshme q tkonsiderohet Vija Phillips si nj meny alternativash n dispozicion t politikbrsit. Pra, n

analizn e tyre Friedman-i dhe Phelps-i arritn n konkluzionin se politikbrsit prballen

me kompromisin ndrmjet inflacionit dhe papunsis, por vetm me nj kompromis t

prkohshm.


16/19



Grafiku 8.6. Si e zhvendos inflacioni i pritshm vijn afatshkurtr Phillips?

Sa m e lart t jet norma e pritshme e inflacionit, aq m i lart sht kompromisi

afatshkurtr ndrmjet inflacionit dhe papunsis. N pikn A inflacioni i pritshm dhe

inflacioni aktual jan t dy t ult dhe papunsia sht n nivelin e vet natyror. N qoft se

Banka Qendrore ndjek nj politik monetare ekspansioniste, ekonomia lviz nga pika A n

pikn B n nj periudh afatshkurtr. N pikn B inflacioni i pritshm sht ende i ult, por

inflacioni aktual sht i lart. Papunsia sht nn nivelin e vet natyror. N periudhn

afatgjat, inflacioni i pritshm rritet dhe ekonomia lviz drejt piks C. N pikn C, inflacioni i

pritshm dhe inflacioni aktual jan t dy t lart dhe papunsia sht n nivelin e vet natyror.

8.9. Indeksi i Mizerjes

A sht ekonomia n gjendje m t mir apo m t keqe se m par? Indeksi i

mizerjes (q llogaritet si shum e normave t papunsis dhe t inflacionit) sht ana tjetr e

medaljes s gjendjes ekonomike. Sa m i lart rezultati aq m e thell mizerja ekonomike.

Shpiksi i ktij indeksi sht Arthur Okun, nj ekonomist amerikan. Ai e ndrtoi kt indeks

menjher pas krizs s nafts s viteve 70, kriz e cila shkaktoi nj rritje t menjhershme

si n papunsi edhe n inflacion. Indeksi klasik i mizerjes e paraqet ekonomin amerikane n

nj gjendje mjaft t mir, krahasuar si me disa dekada t kaluara ashtu edhe me ekonomin e

Vija afatgjat e

Philli s-it

B

A

C

0

Norma e

inflacionit

Vija afatshkurtr e Phillips-it me

inflacion t pritur t ult

Vija afatshkurtr e

Phillips-it me inflacion t

pritur t lart

Norma natyrore e

papunsis

Norma e papunsis

2 por n afatgjat, inflacioni i

pritur rritet dhe vija afatshkurtr e

Phillips-it zhvendoset djathtas

1.Politika ekspansioniste e lviz

ekonomin lart prgjat vijs

afatshkurtr t Phillips-it


17/19



pjess m t madhe t Europs, e ngarkuar me norma m t larta papunsie. Nse flasim pr

mizerje n Shqipri sigurisht q mendja nga shkon drejtprdrejt n shkalln e prhapur t

varfris n vend, sidomos n faktin q m shum se 25% e popullsis jeton me m pak se 2dollar amerikan n dit q prbn pragun e varfris absolute.Por n kt rast ne do t

trajtojm indeksin e mizerjes n kuptimin q i ka dhn ktij treguesi Arthur Okun, pra si

shum e norms s inflacionit dhe norms s papunsis. Le t analizojm t dhnat mbi

normn e inflacionit dhe t papunsis n Shqiperi pr periudhen 20002010.

Viti Norma e Inflcaionit

(%)

Norma e Papunsis

(%)

Indeksi i

Mizerjes

2000 2.4 16.8 19.2

2001 2.1 14.5 16.6

2002 4.8 16 20.8

2003 2.5 15.5 18

2004 2 15 17

2005 1.9 14.5 16.4

2006 1.8 13.78 15.58

2007 1.7 13.5 15.2

2008 1.2 12.5 13.7

2009 2.2 13.1 15.3

2010 1.8 12.5 14.3

Pr periudhn e marr n studim indeksi mesatar vjetor i mizerjes sht 16.55. Niveli m i

lart sht shnuar n vitin 2002 me 20.8 dhe m i ulti n vitin 2008 me 13.7. Pr periudhn

, 2000-2010 treguesi i mizerjes ka patur nj tendenc rnie si pasoj e reduktimit t t dytreguesve prbrs t tij. Pra n prgjithsi, qndrueshmria makroekonomike dhe rezultatet

pozitive t arritura pasqyrohen edhe n tendencn rnse t indeksit t mizerjes. Madje

ekonomia shqiptare, nisur nga ky tregues, duket n nj gjendje m t mir se dy fqinjt

Maqedoni dhe Serbi, por m keq se dy fqinjt e vet Itali dhe Greqi. Ekonomistt e Merrill

Lynch kan ndrtuar nj indeks ndrkombtar me m shum element. Prve papunsis

dhe inflacionit, n indeks shtohen normat e interesit dhe bilancet e llogaris korente dhe t

buxhetit, prej t cilave zbritet rritja e GDP-s. Me fjal t tjera ky indeks jo vetm pasqyron


18/19



sa e gzueshme ndihet sot ekonomia, por, duke shtuar bilancet e llogaris korente dhe t

buxhetit, evidentohet edhe aftsia e vendit pr t mbshtetur gzimin e tij. Pr shembull nj

defiit buxhetor i lart ndoshta do t thot taksa m t larta n t ardhmen.


19/19



Pyetje dhe Problema

1. Jepen kto t dhna n lidhje me kategorizimin e popullsis pr nj vend hipotetik A:

1. Popullsia Totale 5.000.000a. Individ nn moshn 16 vje 1.100.000

b. Pensionist 240.000c. Studente 460.000d. T burgosur 150.000

2. Forca Puntore Totale ?e. Forca Ushtarake 200.000

3. Forc Puntore Civile ?o T punsuar ?o T papun ?

Norma e Papunsis 13% Norma e Pjesmarrjes n Tregun e Puns ?

Prcaktoni:

a. Sa sht forca puntore totale e vendit A?b. Sa sht forca puntore civile e vendit A?c. Sa sht numri i t papunve n vendin A?d. Sa sht numri i t punsuarve n vendin A?e. Sa sht Norma e Pjesmarrjes n Tregun e Puns n vendin A?

2. Sipas Ankets s Forcs s Puns n Britanine e Madhe, t publikuar n Shkurt t vitit2005, n vjeshtn e vitit 2000, nga t gjith njerzit e rritur 27.569.000 ishin t punsuar,1.546,000 ishin t papun dhe 17.136.000 nuk ishin n forcn e puns.

a) Sa e madhe ishte forca e puns?b) Cila ishte norma e pjesmarrjes n tregun e puns?c) Cila ishte norma e papunsis?

3. A kan puntort e mposhtm m shum gjasa t provojn nj papunsi afatshkurtr apoafatgjat? Argumentoni.

a) Nj puntor ndrtimi i pezulluar pr shkak t motit t keq;

b)

Nj puntor prodhimi q humbet punn e tij n uzin, q ndodhet n nj zon t izoluar;c) Nj puntor i industris s prodhimit t karrocave t udhtarve i pezulluar pr shkak t

konkurencs nga hekurudha;d) Nj kuzhinier fast-food-i, i cili e humbet punn e tij kur hapet nj restorant i ri matan

rrugs;e) Nj saldator mjeshtr me pak arsim, i cili e humbet punn e tij, kur kompania instalon

makineri pr saldim automatik.

Documents

Leksione Makroekonomi