Salamin ng Kahapon…Bakasin Ngayon…Kasaysayan ng Pagsasalin; balikan natin.

“

I. Kasaysayan ng Pagsasalin sa Daigdig

Teorya ng Tore ni Babel – Batay sa salaysay ng Bibliya, isang nagkakaisang sangkatauhan, na

nagsasalita ng “iisang wika at salita” ang nakilahok sa pagtatayo ng isang tore pagkatapos ng malaking

baha . Napagpasyahan na magtayo ng isang tore na ang taluktok ay aabot sa langit, subalit hindi upang

sambahin at purihin ang Diyos, sa halip para sa kaluwaltihan ng tao. Ganito ang sambit ng mga

tagapagtayo: “Igawa natin ang ating sarili ng isang pangalan, baka tayo magkahiwa-hiwalay sa balat ng

lupa.” (Henesis 11:4). Nang Makita ng Diyos ang ginawa ng tao, ginulo at pinag-iba-iba ng Diyos ang

kanilang mga wika at pinaghiwa-hiwalay sa balat ng

lupa sa pook na yaon.

Halawin natin sa aklat ni Savory (The Art of Translation, 1986) ang naging kasaysayan ng pagsasaling-

wika sa daigdig noong dakong una upang tayo’y magkaroon ng higit na malawak na pananaw sa

larangang ito. Sa Europa, ang kinikilalang unang tagapagsalin ay si Livius Adronicus. isang Griyego. Sa

mundo ng pagsasalin, kilala si Adronicus sa kanyang pagsaling-wika ng Odyssey ni Homer sa Latin sa

kaparaanang patula (240 B.C.). Siya ay nataguriang ama ng “Roman Drama” at mga literaturang Latin sa

kabuuan; siya ang kauna-unahang nagsulat ng panitik sa Latin. Ayon sa ilang sa mga batikang manunulat

na gaya nina Varro, Cicero at Horace, ay ipinagtitibay na si Livius Adronicus ang pinagmulan ng “Latin

literature”. Ang unang pagsasalin ay sinundan pa ng ibang pagsasalin. Sina Naevius at Ennius ay

gumawa rin ng pagsasalin sa Latin ng mga dulang

Griyego, tulad yaong isinulat ni Euripedes.

Sinundan ito ni Cicero tinagurian bilang mahusay

na tagasalin at manunulat. Isang pangkat ng mga

iskolar mula sa Syria ang nakaabot sa Baghdad. Sila

ay nangunguna sa pagsasalin ng Arabic ng mga isinulat nina Aristotle, Plato, Galen, Hippocrates at iba

pang kilalang mga matatas na manunulat. Dahilan kung bakit naging tanyag ang Baghdad bilang isang

paaralan ng pagsasaling-wika na pinag-ugatan ng pagkalat ng karunungan sa Arabia. Ilan lang sa naging

kilala sa larangan ng pagsasalin sina; Adelard, nagsalin sa Latin ng mga sinulat ni Euclid, Retines,

nagsalin sa Latin ng Koran noong 1141.

Ikalabinsiyam na siglo: Narito ang ilan sa mga kilalang tagapagsalin sa yugtong ito.

Livius Adronicus

Naevius at Ennius Cicero

Naging kilala si Thomas Carlyle, ang nagsalin ng Wilheim Meister ni Goithex noong 1824. Kilala rin si

Omar Khayyam isang Persyano na nangingibabaw dahil sa kanyang salin ng “Rubayait” noong 1850. Si

Fitzgerald sinikap niyang mapanatili ang likas na kagandahang estetiko ng Rubayait. Si Matthew

Arnold sa kanyang likha On Translating Homer. Ang isa sa mga nagsalin ng Homer ay si F.W.

Newman, ayon sa kanya ang isang salin ay kailangang maging matapat sa orihinal, na kailangang

madama ng bumabasa na ang kaniyang binabasa ay isang salin at hindi orihinal.

Ikadalawampung siglo

Isa sa naging kilala sa siglong ito ay si Leo Tolstoy, ang ngsulat ng “War at Peace”. Siya ay mula sa

Russia, gumawa ng mga pagsasalin sa panahong ito na dinakila at hinangaan ng mga mambabasa.

Thomas Carlyle Omar Khayyam Fitzgerald Matthew Arnold F.W. Newman

Sa kasaysayan ng pagsasaling-wika, ang Bibliya ay maituturing ng isa sa mga klasikong akdang sumabay

sa kalakaran ng pagsasaling-wika sa daigdig. Klasikong akda ito kung ituring, sapagkat laman nito ang

kasaysayan ng pinagmulan ng tao, ng daigdig, at ng mga bagay-bagay tungkol sa tao at daigdig mismo.

Mayroong dalawang dahilan kung bakit isinalin ang bibliya: Una, dahil ang Bibliya ang tumatalakay sa

tao – kaniyang pinagmulan, sa kaniyang layunin at sa kaniyang destinasyon; Pangalawa, dahil sa di-

mapasusubaliang kataasan ng uri ng pagkakasulat nito. Ang dakilang tagasalin ng Bibliya ay sina Jerome

sa Latin, Luther sa Aleman, Haring James sa Ingles: Authorized Version.

Saint Jerome Martin Luther Haring James

Kilala si St. Jerome sa kaniyang pagsasalin ng Bibliya mula sa orihinal nitong akda sa Latin. Pinakahigit naman

ang pagsasalin ng Bibliya ni Martin Luther (1483-1546) sa wikang Aleman. Siya ang pinakamaimpluwensiyang

tagasalin ng Bibliya sa Wikang Aleman dahil sa nasabing pagsasalin at naging dahilan ito sa pag-ahon ng wikang

Aleman. Isa rin si Haring James sa mga naging tanyag na tagasalin ng Bibliya sa wikang Ingles.

Si John Wycliffe (1331-1384) ang kauna-unahang nagsalin ng Bibliya sa wikang Ingles noong ikalabing-

apat na siglo. May dalawang edisyon: 1382 – Nicholas; 1390: inedit ni John Purvey. Coverdale ang

nagrebisa ng Biblia ni Matthew at nakilala itong “Great Bible”, naging sikat dahil sa Salmo. William

Tyndale ang nagsalin sa Ingles ng Bibliya buhat sa wikang Griyego na salin naman ni Erasmus, naging

kakaiba dahil sa masalimuot na mga talababa.

Narito ang ilan sa mga kilalang bersyon ng Bibliya:

Geneva Bible ay isinagawa nina William Whittingham at John Knox. Ginamit ang bibliya ito sa

pagpapalaganap ng Protestantismo at tinaguriang “Breeches Bible”. Ang Authorized Version ang naging

malaganap at hindi na malalampasan. Huli, ang The New English Bible ang naging resulta ng pagrebisa

ng authorized Version.

John Wycliffe Myles Coverdale William Tyndale

May mga iskolar na nagpapahayag ng ilan sa kanilang alituntunin sa pagsasaling-wika. Narito ang mga

ilang nakilala sa larangan ng pagsasalin.

Robert Bridges, para sa kanya mas mahalaga ang estilo ng

awtor kung ang isang mambabasa ay bumabasa ng isang salin.

Edward, Fitzgerald at Samuel Butter, sila ay nagsabi na dapat

maging natural ang daloy ng mga salita, madaling basahin at

unawain at nararapat na maging idyomatiko ang salin.

F.W. Newman ay naniniwala na hindi dapat makaligtaang

isaisip ng mambabasa na ang kaniyang binabasa ay isang salin.

Si Arnold ay nagsasabing ang katapatan sa pagsasalin ay hindi

nangangahulugan ng pagpapaalipin sa orihinal na wikang

kinasusulatan ng mga isasalin

Kilala rin Alexander Tytler sa mundo ng pagsasalin na naglathala

ng isang libro na Essay on the Principles of Trnslation, 1971.

Narito ang ilan sa kanyang mga prinsipyo sa pagsasalin: 1) Ang

isang salin ay kailangang katulad na katulad ng orihinal na diwa.

2) Ang estilo at paraan ng pagkasulat ay kailangang katulad ng

orihinal na diwa. 3) Ang isang salin ay dapat na maging maluwag

at magaang basahing tulad ng orihinal.

Hindi maitatangging sa umuunlad na teknolohiya, maaari na ring

mapalitan ng makabagong pamamaraan ang pagsasalin.

Ang

katotohanang

ito ay bukas

naman sa larangan ng pagsasalin ngunit may mga salik na naging dahilan kung bakit hindi mabuo-buo

ang machine translator” na sana ay maging daan upang mapabilis ang proseso ng pagsasalin. Narito ang

ilan sa mga dahilan kung bakit hindi makabuo ng machine translator para sa di-teknikal na Paksa:

1. Hindi pa maabot ng isip ng kasalukuyang mga sayantist kung papaano mabisang maisasalin ang mga

idyoma.

2. Pagkakaiba ng istraktura o pagkasusunod-sunod ng mga salita ng wika.

3. Maraming kahulugan ang maaring ikarga sa isang salita.

4. Napakaraming oras naman ang magugugol sa pre-editing at post-editing ng tekstong isusubo rito. 5.

Wala pang computerized bilingual dictionary.

Narito pa ang mga problema sa paglikha ng machine translator:

1. Ang isip ng tao ang pinakakumplikadong computer machine. 2. Kulang pa sa nalalamang mga teorya

ang mga linggwista tungkol sa paglalarawan at paghahambing ng mga wika upang magamit sa pagbuo ng MTr.

II. Kasaysayan ng Pagsasalin sa Pilipinas

Unang Yugto ng Kasiglahan: Panahon ng mga Kastila sa Pilipinas

Nagsimulang magkaanyo ang pagsasalin sa Pilipinas noong Panahon ng Kastila. Binigyang-diin sa

yugtong ito ang pagpapalaganap ng Kristiyanismo kung saan nabibigyang-tuon ang pangangailangang

panrelihiyon ng mga akdang Tagalog at iba pang mga katutubong akdang makarelihiyon, mga dasal at iba

pa, sa ikadadali ng paglalaganap ng Iglesia Catolica Romana.

Ikalawang Yugto ng Kasiglahan: Panahon ng mga Amerikano

Ang Edukasyon at libro ang ginamit ng mga Amerikano kung saan napilitang mag-aral ng pagsasalita at pagsulat sa wikang Ingles.

Ikatlong Yugto ng Kasiglahan: Patakarang Bilingual

Sa ikatlong yugto ng kasiglahan ay nakadiin sa pagsasalin sa Filipino ng mga kagamitang

pampagtuturong nakasulat sa Ingles. Ang mga kagamitang pampaaralan ay tumutukoy sa mga aklat,

patnubay, sanggunian, gramatika at iba pa. Ito ay nakaangkla sa Patakarang Bilinggwal sa ating sistema

ng Edukasyon Department Order No. 52.series of 198, na nagsasaad na “Ang Pambansang Wika sa bansa

ay Filipino at kailangan itong pagyamanin at pagyabungin batay sa mga umiiral na mga wika sa bansa at

iba pang wika”. Higit na marami ang mga kursong ituturo sa Filipino kaysa Ingles, nangangahulugan na

lalong pasiglahin ang pagsasalin sa Filipino ng mga kagamitang pampagtuturong nakasulat sa Ingles.

Ikaapat na Yugto ng Kasiglahan: Pagsasalin ng mga Katutubong panitikan di – Tagalog

Sa ikaapat na yuto ng kasiglahan ng pagsasalin sa Pilipinas ay

nakatuon sa pagsasalin ng mga katutubong panitikan di–

Tagalog. Ito’y may kaugnayan sa pagbuo ng isang panitikan

na matatawag na atin at isang pambansang panitikan. Naging

mahusay ang naging proyekto sa pagsasalin na magkatuwang

isinagawa ng LEDCO (Language Education Council of the

Philippines) at ng SLATE (Secondary Language Teacher

Education ng DECS at PNU noong 1987 sa tulong na pinansyal

ng Ford Foundation. Ang proyekto ay nagkaroon ng dalawang

bahagi: Pagsangguni at Pagsasalin.

Sa unang bahagi ay inanyayahan sa isang kumperensya ang

kinikilalang mga pangunahing manunulat at iskolar sa pitong

pangunahing wikain ng bansa: Cebuano, Ilocano, Hiligaynon,

Bicol, Samar-Leyte Pampango, Pangasinan. Pinagdala sila ng mga

piling materyales na nasusulat sa kani-kanilang vernakular upang

magamit sa ikalawang bahagi ng proyekato.

Ang ikalawang bahagi ay isinagawa sa loob ng isang linggong workshop-seminar na nilahukan ng mga

piling tagapagsalin na ang karamihan ay mga edukador na kumakatawan sa nabanggit na pitong

vernakular ng bansa. Nagkaroon pa rin ng mga pagsasalin sa ilang Chinese-Filipino Literature, Muslim at

iba pang panitikan ng mga minor na wikanin ng bansa.