77
T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) UÇAK BAKIM İNSAN VE ÇEVRE ANKARA 2007

MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

  • Upload
    others

  • View
    6

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN

GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

UÇAK BAKIM

İNSAN VE ÇEVRE

ANKARA 2007

Page 2: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;

• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).

• Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.

• Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

• Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşabilirler.

• Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.

• Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

Page 3: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

i

AÇIKLAMALAR .............................................................................................................. iii GİRİŞ ..................................................................................................................................1 ÖĞRENME FAALİYETİ - 1 ...............................................................................................3 1. İNSAN FAKTÖRÜ..........................................................................................................3

1.1. İnsan Faktörün Göz Önüne Alma Gereği ...................................................................3 1.2. İnsan Faktörüne Bağlantılı Olaylar.............................................................................4 1.3. İnsan Hatası...............................................................................................................7

1.3.1. Hata Modelleri ve Yöntemleri .............................................................................7 1.3.2. Bakım İşlemlerindeki Hata Tipleri ......................................................................8 1.3.3. Hatalara Bulaşma (Örneğin: Kazalar)..................................................................9 1.3.4. Hatalardan Sakınma ve Yönetme ......................................................................11

1.4. Murphy Kanunu ......................................................................................................13 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME..................................................................................15

ÖĞRENME FAALİYETİ – 2.............................................................................................16 2. İNSAN PERFORMANSI ...............................................................................................16

2.1. İnsan Performansı ve Tahditler (Sınırlar) .................................................................16 2.1.1. Görme ..............................................................................................................16 2.1.2. İşitme ...............................................................................................................17 2.1.3. Bilgi İşleme ......................................................................................................19 2.1.4. Dikkat ve Algılama...........................................................................................21 2.1.5. Hafıza...............................................................................................................24 2.1.6. Kapalı Yer Fobisi ve Fiziksel Erişim.................................................................28 2.1.7. Sağlıklılık - Canlılık – Sıhhat ...........................................................................31 2.1.8. Stres( Şahsi ve İşle İlgili ) .................................................................................33 2.1.9. Zamana Bağlı Baskı ve Son Bitirme Zamanları: ................................................36 2.1.10. İş Yükü; Aşırı İş ve Az İş Yüklenmeleri; .........................................................38 2.1.11. Uyku ve Yorgunluk, Vardiyalı Çalışma...........................................................39 2.1.12. Alkol, İlaç, Uyuşturucu Kullanma ...................................................................44

ÖĞRENME FAALİYETİ – 3.............................................................................................48 3. FİZİKSEL ÇEVRE ........................................................................................................48

3.1. Gürültü ve Duman ...................................................................................................48 3.1.1. Gürültü .............................................................................................................48 3.1.2. Duman..............................................................................................................51

3.2. Aydınlatma..............................................................................................................52 3.3. İklim ve Hararet ......................................................................................................54 3.4. Hareket ve Sarsıntı ..................................................................................................55 3.5. İş Çevresi ................................................................................................................55 ÖLÇME DEĞERLENDİRME........................................................................................58

ÖĞRENME FAALİYETİ – 4.............................................................................................59 4. GÖREVLER..................................................................................................................59

4.1. Fiziksel İş ................................................................................................................59 4.2. Tekrarlanan Görevler...............................................................................................60 4.3. Göz Kontrolleri .......................................................................................................61 4.4. Karmaşık Sistemler .................................................................................................62

İÇİNDEKİLER

Page 4: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

ii

ÖLÇME DEĞERLENDİRME........................................................................................64 MODÜL DEĞERLENDİRME...........................................................................................65 CEVAP ANAHTARLARI .................................................................................................68 ÖNERİLEN KAYNAKLAR ..............................................................................................70 KAYNAKÇA ....................................................................................................................71

Page 5: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

iii

AÇIKLAMALAR

KOD 850CKO002

ALAN Uçak Bakım

DAL/MESLEK Uçak Gövde Motor Teknisyenliği Uçak Elektronik Teknisyenliği

MODÜLÜN ADI İnsan ve Çevre

MODÜLÜN TANIMI Bu modül uçak bakımı ve uçak kazalarında; insan faktöründen, insan performansından, fiziksel çevreden ve görevlerinden kaynaklanan hataları önleyen konularının verildiği modüldür.

SÜRE 40/32

ÖN KOŞUL Bu modül için ön koşul yoktur.

YETERLİK İnsandan ve çevreden kaynaklanan hataları önlemek.

MODÜLÜN AMACI

Genel Amaç Öğrenciye gerekli ortam sağlandığında insan faktörünü göz önüne alarak, insandan ve çevreden kaynaklanan hataları önleyebileceksiniz. Amaçlar 1. İnsan faktörüne bağlantılı olayları tekniğine uygun

inceleyip, bakım işlemlerindeki insandan kaynaklanan hataları önleyebileceksiniz.

2. İnsan performans sınırlarının tanıyabilecek ve performansı etkileyen hususları öğrenerek JAA standartlarında uygun performansa sahip olabileceksiniz.

3. Fiziksel çevrenin olumsuz etkilerini ortadan kaldırıp JAA standartlarına uygun değerlere getirebileceksiniz.

4. Görevi esnasında meydana gelebilecek olumsuzlukları kurallarına göre ortadan kaldırabileceksiniz.

EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Sınıf ortamında veya imkân sağlanabilirse gerçek ortam (Uçak Bakım Servislerinde)

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Her faaliyet sonrasında o faaliyetle ilgili değerlendirme soruları ile kendi kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen modül sonunda size ölçme aracı (uygulama, soru-cevap) uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir.

AÇIKLAMALAR

Page 6: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

iv

Page 7: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

1

GİRİŞ Sevgili Öğrenci,

Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini arttırmaktadır. Her şeyin insanla başladığı düşüncesi ile üretimde insan faktörü olumsuzlukların en aza indirgenmesi için personelin asgari eğitilmesi gerekmektedir.

Sevgili Öğrenci uçak bakımında İnsan faktörüne bağlantılı olayları tekniğine uygun

inceleyip, bakım işlemlerindeki insandan kaynaklanan hataları önleyebileceksiniz. İnsan faktörü ICAO tarafından ve JAR kapsamında zorunlu olarak alınması gereken

bir ders olarak yer almaktadır. Uçakların tasarımı insan fonksiyonuna göre yapılır. Uçağı uçuran kokpit ve kabin ekibinin, uçağın bakımını yapan diğer teknik ekiplerinin tüm faaliyetlerinin temelinde yatan insan faktörleri konuları ele alınır. Bu sayede insandan kaynaklanan kazaların önlenmesi hedeflenir.

Uçak bakımında havacılık sektörünün en önemli bileşenidir. Bakımda insana dayalı

hata nedenlerini azaltacak önlemler geliştirmek ve insanların kendilerini tanımalarına yardımcı olmak en önemli amaçlarındandır.

İnsan faktörleri konusu, aynı zamanda JAA’in yeni JAR 66- Certifying Staff

regülâsyonu kapsamında temel eğitimi oluşturan ve onaylayıcı personel tarafından alınması zorunlu olan modüllerden biri olarak karşımıza çıkar. Söz konusu eğitimin gerekliliği, ICAO tarafından da kabul edilerek , ilgili tüm üyeler için zorunlu kılınmıştır. Annex 1”Personal licencing”, Annex 6 “Operation of Aircraft” ve Annex 13 “Accident Investigation” bu yönde revize edilmiştir.

Uçuş emniyetini; uçak bakımı açısından en üst düzeye çıkartmak, teknik nedenli

gecikme ve aksaklıkları en aza indirmek doğrudan doğruya “insan faktörleri” ilgilidir. Son elli yılda insan faktörlerinin temel kavramları konularında kazanılan deneyimler

sonucu ortaya çıkan birçok analiz ve değerlendirme çalışanların görevlerini daha etkili daha verimli daha güvenli daha az stresle ve kısaca daha iyi yapabilmeleri amacı gütmüştür.

GİRİŞ

Page 8: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

2

Page 9: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

3

ÖĞRENME FAALİYETİ - 1

İnsan faktörüne bağlantılı olayları tekniğine uygun inceleyip, bakım işlemlerindeki

insandan kaynaklanan hataları önleyebileceksiniz.

Ø Uçak kazalarında insandan kaynaklanan hatalar neler olabilir? Araştırınız. Ø Murphy kanunlarını araştırınız. Ders öncesinde sınıf içinde yorumlayınız.

Araştırma işlemleri için çevrenizde bulunan hava meydanlarındaki ( özellikle uçak

bakım servisinde ) çalışanlarla ve internet sitelerinden faydalanabilirsiniz. Bu araştırmayla kazandığınız ön bilgi sizin öğrenme faaliyetinde daha başarılı olmanızı sağlayacaktır.

1. İNSAN FAKTÖRÜ

İnsan faktörleri (Human Factors): Havacılık dizaynı, belgeleme, eğitim, operasyonlar ve bakım uygulamalarında; insan performansının doğru olarak göz önünde bulundurulmasıyla, insan ve diğer sistem elemanları arasında emniyetli bir uyumu sağlayan prensipler demektir. İşletmelerde personelin; tutumu, güven duygusu, ilişkilerin kalitesi ve morali üretimi doğrudan etkileyen faktörlerdir.

1.1. İnsan Faktörün Göz Önüne Alma Gereği

“Hiçbir şey insan hayatı kadar değerli değildir.”

İnsan binlerce yıl öncesinden beri alet yaparak iş verimini arttırmaya çalışmaktadır. İlk çağlarda yaptığı aleti kullanırken kendi bedensel gücünü harcamaktadır. İnsan faaliyetlerini geliştirilmesi, yaptığı araçların enerjisinin ve gücünü kullanarak sürdürmektedir.

Dünya gezegenimizin en güvenli ve hızlı kitle ulaşım aracının uçak olduğu evrensel kabul görmüş bir gerçektir. Ancak, çok seyrek de olsa, meydana gelen kazalar söz konusu güvenin sarsılmasına neden olmaktadır. Kazaların nedeni incelendiğinde, çoğu zaman, basit bir hata ile karşılaşılmakta ve bu denli küçük bir hatanın felaketleri doğurduğu görülmektedir.

Kazaların oluş nedenlerinde “insan faktörünün” yol açtığı kazaların oranı şaşırtıcıdır.

Uçuş ekibi, uçak bakım, hava koşulları, hava limanı ve trafik kontrol gibi ana başlıklar altında incelenmekte olan kaza nedenlerinin ortadan kaldırılması havacılıkla uğraşan tüm sektörlerin amacıdır.

ÖĞRENME FAALİYETİ–1

AMAÇ

ARAŞTIRMA

Page 10: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

4

Resim 1.1: Bir uçak kazası

İnsan faktörleri ile ilgili ICAO tarafından ve JAR kapsamında zorunlu eğitim olarak

öngörülmüştür. Bu konu uçakların tasarımından imalat aşamasına, sertifikasyona kadar olan tüm süreçlerde özenle ve önemle dikkat edilmektedir. Uçağı uçuran kokpit (pilot köşkü) ve kabin ekibinin, uçağın bakımını yapan teknik ekiplerin de tüm faaliyetlerini “insan faktörleri” üzerine temellendirilerek kazaların insandan kaynaklanan hataların önlenmesi amaçlanmaktadır.

Uçuş emniyetini; uçak bakım açısından en üst düzeye çıkartmak, teknik nedenli gecikme ve aksaklıkları en aza indirmek doğrudan doğruya “insan faktörleri” ile ilgilidir.

Kuşkusuz, insanın kendisini, kapasitesini, limitlerini, beyinsel ve fiziksel yeteneklerini çok iyi tanımasının gereği de açıktır. Uçak bakımı ve teknisyenin konumu da bu bağlamda alınarak; göz ve kulak, beyin, duygusal stres, beden, yorgunluk, dikkat, uyku, beslenme, solunum, öğrenme, unutma gibi insanı insan yapan özellikler incelenecektir.

Bilgi iletimi ve haberleşme, eğitim, kullanılan ekipman, tesisler ve çalışma ortam, kurum kültürü, takım çalışması, üretim planı, ödüllendirme, otomasyon ve gelişmiş teknolojilerin kullanımının önemi belirlenecektir.

Günümüzde insan faktörleri konuları, insan / makine / çevre ilişkileri üzerinde yoğunlaşmıştır. 1.2. İnsan Faktörüne Bağlantılı Olaylar

Sivil havacılık sektöründe uçak kazaları, uçakların dizaynında ve diğer birçok alanda

yapılan çalışmalar sonucu giderek azalmış ve son yıllarda bir doyum seviyesine ulaşarak yaklaşık sabit kalmıştır. Şu sırada ölümcül kaza oranları, bazı Avrupa havayollarında 1-5 milyon uçuşta bir kaza seviyesine düşmüştür.

Bugüne kadar gerçekleşen uçak kazalarının nedenlerini belirlemek için yapılan

çalışmalar, bu kazaların çoğunda birden çok etkinin belirleyici olduğunu göstermiştir. Örnek olarak, bakımla ilgili kaza sebepleri aşağıdaki gibi bir model açıklayıcı bilgi

vermektedir.

Page 11: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

5

Resim 1.2: Kaza sebebi modeli (the reason model)

Yukarda verilen şekilde, peş peşe dizilen dört dikdörtgenden her biri, bir kuruluşun

faaliyetlerinde kazaya, yol açabilen dört ayrı unsuru temsil etmektedir. BASI ( Bureau of Air Safety Investigation) ‘nın yaptığı araştırmaya göre, bunlar sırasıyla; Organizasyon Sorunları; Başlıcaları şunlardır:

Ø Güncelleme eğitimlerinin eksikliği. Ø Geçmişteki olaylardan gerekli dersin alınmayışı. Her bir önemli olayın kök

nedeni araştırılmalı ve yeniden ortaya çıkmaması için gerekli tedbirler alınmalıdır. Bunun sağlanabilmesi için çalışanlar arasında çok iyi işleyen bir geri bildirim ve raporlama sistemi olmalı ve üst yönetim bu sistemi desteklenmelidir.

Ø Yorgunluk. Uçak bakımlarının çoğunluğu gece saatlerinde yapılmaktadır. Saat 02 – 04 arasında hata oranı en yüksek değerlere ulaşmaktadır.

Page 12: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

6

Lokal Sorunlar; Ø Prosedürler yanlış anlayışlar veya görüş farklılıkları, Ø Çalışanlar arasındaki iletişim kopuklukları, Ø Üretimden kaynaklanan zaman baskısı, Ø Deneyimsizlik: Çoğunlukla, genç ve tecrübesiz teknisyenlerin, kendilerini

bekleyen tuzakları kendi kendilerine keşfetmeleri beklenmektedir. Ø Takım, teçhizat veya parçaların eksikliği: Havayolları, maliyetleri azaltmak için

en az stok seviyeleri ile çalışmak istemektedir. Ancak bazı durumlarda, o-ring gibi çok düşük maliyetli parçaları depoda bile bulunmamaktadır. Bu durum, yetersiz bakıma ve arızalara yol açmaktadır. Ayrıca, büyük parça ve komponentlerin eksikliği de, bu parçaların diğer uçaklardan aktarılmasına ve bu da, insan faktörü ile ilgili hataların artmasına yol açmaktadır.

İnsan Hataları ( Unsafe Acts) ; Bakım teknisyenlerinin hafıza ile ilgili konuları, dikkatin algılanması vb. konuları içerir. Emniyet Koruyucu Unsurlar; Fonksiyonel testler, çift kontroller (required inspection items) gibi işlemler, bakım hatalarını, herhangi bir zarar ortaya çıkmadan yakalamak üzere koruyucu unsurlardır.

Ayrıca prosedürlerin ve sistemlerin, hataları en aza indirecek şekilde dizayn edilmesi

de bu kapsamda değerlendirilecek çalışmalardır.

ABD’de meydana gelen kazaların sebebi olarak etkenlerin başlıcaları şunlardır. ( 1959–1996 yılları arasındaki toplam 476 külli hasarla sonuçlanan kaza sonuçları)

Kokpit ekibi %73 Uçak ve sistemleri (Dizayn) %10 Hava koşulları %5 Hava Trafik Kontrol Sistemleri %4 Bakım %3 Diğer %4 1987–1996 yılları arasındaki toplam 145 kaza için oranlar ise şöyledir. Kokpit ekibi %72 Uçak ve sistemleri (Dizayn) %9 Hava koşulları %4 Hava Trafik Kontrol Sistemleri %3 Bakım %6 Diğer %6

Bu iki tablonun karşılaştırılmasından, son yıllarda bakım hatalarında kaynaklanan külli hasarlı kaza oranının %3’ten %6’ya yükseldiği görülmektedir. Bu nedenle, uçak bakımlarında yazılı prosedürlere büyük bir titizlikle uyulması gerekmektedir.

Airbus eğitim dokümanında verilen bilgilere göre ise, 1982–1991 yılları arasında

çıkan ölümcül kazalarda, bakım ile ilgili hatalar ikinci sırada yer almaktadır.

Page 13: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

7

Kazanın nedeni Ölü Sayısı Araziye Kontrollü Uçuş (CFIT) 2169 Bakım 1481 Kontrolün Kaybedilmesi 1387 Kontrol Kulesi ve Haberleşme 1000 Yaklaşma ve İniş 910 Post Crash 644 Uçuşta Yangın / Duman 610 Diğer 1341

1.3. İnsan Hatası İnsan hatası; ortalama bir insan performansının altında kalınan süreçte ortaya çıkan

hatalar insan hatası olarak tanımlanmaktadır

1.3.1. Hata Modelleri ve Yöntemleri İlk uçuşun gerçekleştiği 1903’ten bu yana uçak kazalarının nedenlerine bakıldığında;

“makine”den kaynaklanan kazaların azaldığı, buna karşılık insandan kaynaklanan kazalarda artış olduğu gözlenmektedir. 1959–1986 yıllarında yapılan araştırmalara göre, 476 uçak kazasında bakımdan kaynaklanan nedenlerin payı %3 oranında iken, 1987–1996 yılları arasındaki toplam 145 kazada %6 olarak verilmektedir. ( National Academy Pres ABD)

Hatalar; Ø Teknisyenin neden olduğu arızalar modeli, Ø Teknisyenin neden olmadığı arızalar modeli, Olarak ikiye ayrılmaktadır. Bunlardan birincisi ve en önemlisi uçak bakıma girmeden önce “var olmayan”

arızalardır. Bakım sırasında uygulanan her bakım işlemi istenmeyen ve beklenmeyen bir arızanın ortaya çıkmasına neden olabilir. Bu arıza fark edilmeyebilir. Herhangi bir komponentin yanlış montajı, bir kablonun kopması, conta takılmaması gibi.

İkinci tür arızalar ise bakım giren uçakta var olanlardır. Bu tür arızalarda kritik olan

konu; bakım kartında kontrolü gereken fakat kontroller sırasında belirlenemeyen arızalardır. Gözle kontrol gerektiren yapısal bir çatlağın veya korozyonun görülmemesi, hatalı arıza arama sonucunda, arızalı bir komonent yerine başka bir komponentin değiştirilmesi gibi olaylarla karışılabilir.

İngiliz Sivil Havacılık Kuruluşu (UK CAA), uçak bakımında karşılaşılan hataları

aşağıdaki başlıklarda sınıflanmıştır; Ø Komponentlerin hatalı montajı, Ø Yanlış parçaların takılması, Ø Elektrik kablolarında yapılan hatalar, Ø Uçakta takım vb. malzemenin unutulması, Ø Yetersiz yağlama yapılması, Ø Kaportaların (Cowlinglerin), Access panellerin, fairinglerin tespit edilmemesi, Ø İniş takım lock(kilit)-pinlerinin kalkıştan önce sökülmemiş olması, Ø Bağlama elemanlarının tam olarak takılmaması veya torklanmaması

Page 14: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

8

1.3.2. Bakım İşlemlerindeki Hata Tipleri Teknolojinin gelişmesi, bakım yöntemlerinin netleşmesi, standart ve kuralların

konulması ve yeni takip/ kontrol sistemlerinin kurulması zaman içinde “makine” kaynaklı hataların azalmasına neden olmuştur. Öte yandan, anılan gelişmeler “insan” faktörünü aşmakta, nitelikleri zorlamakta daha üstün performanslar ve uzmanlıklar gerektirmektedir. Bu nedenle, zaman içinde, makine kaynaklı hatalar azalırken, insan kaynaklı hataların arttığı görülmektedir.

Grafik 1.1: İnsan Makine karşılaştırılması

İnsan tüm sistemlerin olduğu gibi havacılığında en esnek en uyumlu ve en değerli elemanıdır. İnsan hataları dört ana bölümde ele alınmaktadır. :

1. Pasif hatalar: Aşırı iş yükünden yanlış anlamadan, unutkanlıktan kaynaklanır. 2. Aktif hatalar: Prosedürlere uymamaktan kaynaklanır. 3. Tecrübe ve eğitim eksikliği: Yanlış karar vermeye ve uygulamaya yol açar. 4. Muktedir olmama durumu: Uçuş ekibinin bakım teknisyenlerinin fiziksel

performanslarının sınırlarının aşılmasıdır.

Bakım problemleri; motor, iniş takımları, sistemler, yapıda, komponentlerde olabileceği gibi, ramp hizmetleri sırasındada oluşa bilmektedir.

Havayolu Uçak Tipi Kaza Yeri Kaza Nedeni Tarihi

American Airlines DC10 Chicago Motor-Pylon 1979

Eastern Airlines L1011 Bahamas O-Ring 1983

JAL B147 Japonya Bulkhead 1985

Aloha Airlines B737 Hawai Fuselage failure 1988

BM Air Tours B737 Manchester Burner can 1989

United Airlines DC10 Iowa Fan blade failure 1989 Tablo 1.1: Bakım hatasından olduğu saptanan bazı uçak kazaları

İnsan kaynaklı hatalar

Makine kaynaklı hatalar

Page 15: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

9

1.3.3. Hatalara Bulaşma (Örneğin: Kazalar) Uçak Kazası: Uçuş harekatı esnasında, kişilerin ikincil nedenlerle ve/veya kendi

kendini veya birbirlerini yaralamaları veya uçuş ekibi ve yolcular için ayrılan yerler dışında saklanarak kaçak seyahat edenlerin yaralanmaları hariç olmak üzere, hava aracı içinde veya hava aracından kopan parçalar da dahil olmak üzere hava aracının herhangi bir parçasının çarpmasıyla veya hava basıncına maruz kalmak suretiyle çok ağır veya ağır derecede yaralanması, motor ve aksesuarlarda meydana gelen arıza ve hafif yaralanmalar hariç olmak üzere hava aracının fiziksel yapısının veya performansının ve uçuş karakteristiğinin olumsuz yönde etkilendiği ve bunların değiştirilmesi veya tamirini gerektirecek derecede hasar ve arızalanması, hava aracının kaybolması veya enkaza ulaşılamayacak bir yere düşmesidir.

Hava aracı kazalarının hemen hemen tamamına bir olaylar zinciri neden olur.

Zincirdeki olaylardan bir tanesinin ortadan kaldırılabilmesi, kazayı önleyebilir. Bu zincirdeki en ortak halka insan faktörleri (pilotlar, hava trafik kontrolörleri, bakım elemanları, tasarımcılar, imalatçılar, vb.) ile ilgilidir. Fakat bazı durumlarda kaza zincirindeki tek veya birkaç halka uçağın tasarımıyla ilişkilidir.

Havacılıkta insan makine ortamındaki en zayıf halka hala insan olmaya devam

etmektedir. Sivil ve askeri havacılıktaki kazaların % 70 ila % 80' inde insan hatasının payı bulunmaktadır. Bu oran 1940'dan bu yana çok değişmemiştir. Ancak bu durum sadece havacılığa özgü değildir, diğer kazalardaki insan faktörü oranı da % 80 ila 90 arasındadır. Hava taşımacılığı diğer ulaştırma türlerine göre, aşağıdaki nedenlerden dolayı daha karmaşıktır. Bu yüzden hava ulaştırmasında emniyete çok büyük önem verilir. Havayolu taşımacılığı uçak kazaları nedenleri

Ø Kontrol, atmosfer ve arazileri kapsayan üç boyutta hareket imkânı olması, Ø Diğer ulaştırma türlerine göre daha bilimsel ve teknik konulara sahip olması, Ø Tasarımı ağırlık, uzay ve enerji limitleriyle sınırlandırılmış olması, Ø Hava alanı, meteoroloji, iletişim, trafik ve eğitime gerek duyması, Ø Küçük limitlerle çalışılmasından ötürü, insan veya makine hatalarının felaketle

sonuçlanması, Ø Emniyet problemlerinin yüksek duyarlılıklı olması, Ø Uçağın sürekli yerçekimine karşı hareket edecek olması. Uçak kazalarında insan faktörünü daha iyi anlayabilmek için bir model kullanılır. Bu

model insan faktörlerinin değişik bileşenlerini bloklarla gösteren SHEL modelidir. Software (Prosedürler), Hardware ( Makineler), Environment (Çalışma Koşulları) ve Liveware( İnsan) sözcüklerinin baş harflerinden türetilmiştir.

Page 16: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

10

Resim 1.3: SHEL modeli

Diyagramın ortasında yer alan “live ware” insandır ve sistem içindeki en kritik ve

enensek (fleibel) bileşendir. İnsan unsuru, performans yönünden pek çok değişkenlik gösterir ve birçok sınırlamaları vardır. Ancak bu değişkenler ve sınırlamalar artık büyük ölçüde tahmin edilebilmektedir.

Blokların sınırları, özellikle insan faktörünün sınırları, düz çizgiler şeklinde değildir ve

bu nedenle, sistem içinde gerileme artışını ve muhtemel bir kırılmayı (kazayı) önlemek için blokların birbirlerine uyumunu sağlamak gerekir.

Uçak bakımlarında hataya sevk eden şartlar ve hataları bulaşma nedenleri şöyle de

sıralanabilir: Gece vardiyasında uyku, Hava koşulları, Zaman baskısı, Vardiya devredilmesi, Çalışanın morali, Ailevi problemler, İnsan gücü eksikliği, Hava alanı emniyeti, İş yükü, Bürokrasi, Ekip çalışması, Sözleşmeler, Ertelenmiş bakım işleri,

Page 17: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

11

İşin yarıda kesilmesi, Uygun eğitim eksikliği, Donanım ve prosedürler, Zayıf iletişim, Unutkanlık, Dini faktörler, Toplu sözleşme dönemleri, Uzun tatiller, Politik iktidarsızlık, Önemli spor karşılaşmalarıdır.

İnsan faktörünün, havacılıkta uçuş emniyeti yönünden önemini anlamanın en güzel yolu, uçak kazalarının nedenlerini incelemektir.

Aşağıda, örnek olabilecek bazı uçak kazaları ve nedenleri kısaca belirtilmiştir. Ø 1974’te kargo kapısının kopması düşmesi sonucu DC–10 uçağı: Kazaya yol

açan etkenler: kargo kapı koluna kapıyı kapatmak için uygulanan kuvvet, kapının dizaynı, ve bir servis bültenin tam olarak uygulanmamış olmasıdır.

Ø 1977 yılında Tenerife / Kanarya Adaları’nda iki B747uçağının pist üzerinde çarpışması ve 583 kişinin ölümüyle sonuçlanan kaza: Normal haberleşme prosedürlerinin kesintiye uğraması ve sözlü mesajların yanlış yorumlanması, kazaya yol açan etkenler olmuştur.

Ø Kuala Lumpur’da 1983 yılındaki A300 tipi uçağın uğradığı kaza: Filodaki uçakların panel düzenlerindeki farklılıklar, kokpit ekibinin verimini olumsuz yönde etkileyerek kazaya yol açmıştır.

Ø 1984 yılında bir DC – 10 uçağı pistten çıktı. Kazanın nedeni, otomasyona (cihazlara) aşırı güven olarak belirlende.

1.3.4. Hatalardan Sakınma ve Yönetme

“Hatasız kul olmaz” deyişi tüm dillere yerleşmiş ise de bedeli çok yüksek, hatta

ödenemeyecek düzeyde olabilir. Unutmamak gerekir ki; hiçbir şey insan hayatı kadar değerli değildir. Uçak teknisyeni de insan değer verir, kendi hayatı da değerlidir. Amaç; mümkün olduğu kadar insana dayalı hata nedenlerini ortadan kaldırmaktır.

Hiçbir sistemde “riskleri” tamamen yok etmek mümkün değildir. Risk yönetimi ile

riskler kontrol altına alına bilir ve önlenebilir. Yöneticiler; riskleri, kazarlı önleme doğrultusunda yapılacak işlemlerde üç olasılıktan

biri çerçevesinde karar verirler. Bunlar; Ø Tehlikenin tamamen yok edilmesi. Ø Tehlikenin kabul edilmesi ve var olan tehlikeye göre, sistemin hataları tolere

edecek ve kaza olasılığını azaltacak şekilde tasarlanması ve kontrol edilebilmesi.

Page 18: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

12

Ø Tehlike yok edilmiyor ve kontrol altına alınamıyorsa, tehlike ile birlikte yaşamanın öğrenilmesi.

Olarak sıralanmaktadır. “Kalkış sırasında buzlanmadan ötürü düşen bir uçak” örnek olayı incelendiğinde;

tehlikeyi ortadan kaldırmak için, hiçbir uçağın kalkışına izin verilmeye bilir. Tehlikeyi kabul edip kontrol altına almak için, de-icing olmayan meydanlardan uçuş yaptırılmamalı, uçakların de-icing sistemlerini kontrol etmelidir. Tehlike ile birlikte yaşanacaksa; eğitim, gözetim, personel seçiminde değişiklikler yapılması, uyanların artırılması, hatayı önleyecek sistem değişikliklerinin gerçekleştirilmesi şeklinde özetlenebilir.

Resim 1.4: Hatalar zinciri

Uçak bakımı havacılık endüstrisinin en temel bileşenidir. Hava trafiğindeki artış ve

uçuş utilizasyonunun yükseltilmesi için gösterilen çabalar, uçak bakımına ayrılan süreleri ciddi biçimde etkilemektedir. Bakımın amacı; teknik tehir ve arızaları en düşük düzeyde tutarak, emniyetli bir uçuş sağlamaktır. Bütün bunlardan dolayı hatalardan çok sakınılmalıdır.

Gerçekler ortaya çıktığında, kazanın meydana gelişine kadar geçen süreçte, olaylar

zinciri şeklinde tanımlaya bileceğimiz, bir dizi insan hatasının gözden kaçtığı görülmektedir. Eğer hatalar zinciri bakım sırasında kırılabilirse, kaza meydana gelmeyecektir.

Kazaların nedenlerini belirlemek için yapılan araştırmalarda kazaya neden olan faktörlerin birden çok “z i n c i r l m e “ etki yaptığı gözlenmiştir. Anılan faktörlerden biri olmasa ve/veya birinin sırası değişse, yani kazalara neden olan hatalar zinciri kırılabilirse, kaza olmayabilir. Bu nedenle uçuş emniyeti yönünden tüm zayıflıkların bilinmesi gerekir.

Hatalardan ötürü, ölümcül, ciddi hasarlı, uzun sürede ortaya çıkacak ve uçabilirliği

engelleyebilecek kazalar söz konusudur.

Page 19: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

13

1.4. Murphy Kanunu

Murphy kanunları diye bildiğimiz ve günlük hayatta karşımıza sıkça çıkan bu kanunların neler olduğunu ve nasıl çıktığına şöyle bir bakalım.

Resim 1.5: Edward A. Jr.

1917 doğumlu Edward A.Jr. ABD Hava Kuvvetlerinde 1949’da roketler üzerine deney

yapan mühendislerden biriydi. Murphy, üst kesimden eğitimli ve Amerika’da birçok konuda söz sahibi olan bir aileden gelmektedir. Ailesinde kitap yazarlarından, senatöre kadar birçok ünlü olan Murphy, Hava Kuvvetlerinde insan üzerinde ivmelenmenin etkilerini inceliyordu (USAF proje MX981). Deneylerden birinde insan üzerinde onaltı değişik noktaya akselometre takılması gerekiyordu. Bu sensörler ile uçucular üzerindeki Ji etkisi ve insanların tepkileri ölçülüp değerlendirilecekti. Sensör bir yapıştırıcı ile vücuda monte ediliyordu. Bu sensörlerin iki takılış şekli vardı ve bunlardan birisi doğru, diğeri yanlış takılış şekliydi. Sağlık görevlilerinden birisi takılması gereken onaltı sensörün tamamını da yanlış takmayı becermesi ile Murphy çok kızdı ve daha önceleri kullandığı bu ve benzeri sözleri derledi. Daha sonra kanun olarak nitelendirilecek söylemlerini bir basın toplantısında açıkladı. Bir kaç ay içinde ‘’Murphy’nin Kanunları’’ üretim sahasında çalışanlar arasında yayıldı ve 1958’de de nihayet Webster’in sözlüğüne girdi. Kendisine ait olmasa da daha sonra birçok söz O’na mal edildi. Teknik alanda çok sık kullandığımız Murphy kelimesi artık bizler için emniyet, güvenlik ve az hata anlamına gelmektedir. Bazen iki cıvatanın yanlış takılmasını önlemek için firma bizlere iki ayrı ebatta cıvata ve saplamalarını göndererek hata yapmamızı engeller. Bazen teknik bir sorunu yanıtını aradığımızda yanıtı da “Murphy” olabilir. Biz Murphy kanunlarından teknik olanlarına bakalım:

Ø Hiçbir şey göründüğü kadar kolay değildir. Ø Kestirme yol, iki nokta arasındaki en uzun mesafedir. Ø Aradığınız bir şeyi son baktığınız yerde bulursunuz.

Page 20: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

14

Ø Bir şeyi en uygun fiyata satın alırken, ne kadar çok uzun araştırsanız araştırın, satın aldıktan sonra bir başka yerde daha ucuza satıldığını keşfedersiniz.

Ø Bankadan kredi alırken, önce ihtiyacınız olmadığını ispatlamanız gerekir. Ø Bozulan bir ev aletini tamirciye gösterirken, mükemmel bir şekilde çalışır. Ø Çöpü dışarıya almanız gerektiğini, kapıcı çöpü aldıktan sonra hatırlarsınız. Ø Hayat güzel olan her şey ya yasal değildir, ya ahlaki değildir, ya da kilo

aldırıcıdır. Ø Herkesi memnun etmeye çalışırsanız, kimse bundan hoşlanmaz. Ø Yapılan hatalı bir işten birden fazla kişi sorumlu ise, hiçbiri hata yapmamıştır. Ø Büyük keşiflerin tümü hatalar sonucunda olmuştur. Ø Toplantı, gündemin tartışıldığı ve saatlerin boşa harcandığı bir faaliyettir. Ø Bir şeyi anlamıyorsanız, içgüdüsel olarak doğrudur. Ø Bir deney doğru sonuç veriyorsa, bir şeyler ters gitmiştir. Ø Bir eliniz dolu iken diğer elinizle kilitli bir kapıyı açmak zorunda kaldığınızda,

anahtar kesinlikle elinizin dolu olduğu taraftaki cebinizdedir. Ø İşten çıkarılan en son kişi bir sonraki çıkıncaya kadar yapılan bütün hataların

sorumlusudur. Ø Telefonda yanlış numara çevirdiğinizde asla meşgul çalmaz. Ø Bir dilim yağlı ekmek yerken elinizden yanlışlıkla halıya düşürdüğünüzde, yağlı

tarafının aşağıya gelme olasılığı, halının yeni ve temiz olması ile doğru orantılıdır.

Ø Ne zaman bir şey yapmaya kalkışırsanız, mutlaka öncelikle yapmanız gereken başka bir şey vardır.

Ø Birşeylerin ters gitme olasılığı varsa, ters gidecektir. Ø Bir kaç işinizin birden ters gitme olasılığı varsa, kesinlikle size en çok zarar

verecek iş ters gidecektir. Ø Bir cihazı monte ettikten sonra, mutlaka bir kaç cıvata artar. Ø Bir şeyi tamir ederken, düşündüğünüzden daha uzun sürer ve daha pahalıya mal

olur. Ø Hata yapma olasılığınız her zaman aynıdır. Ø Bir işin ne kadar zamanda biteceği sorulduğunda tahmin ettiğiniz süreyi iki ile

çarpıp bir üst zaman dilimine geçiriniz (dakika ise saat, saat ise gün) Ø Bir şeyle fazla oynarsanız, onu bozarsınız. Ø Bir şeyi yerleştirirken sıkışırsa zorlayınız; kırılırsa zaten değiştirmeniz

gerekiyordu. Ø Yeni sistemler yeni problemleri beraberinde getirir. Ø Bir tasarımcının temel fonksiyonu ürünü üretici için imal etmeyi ve tamirci için

tamirini yapmayı zorlaştırmaktır. Ø Her şey düşündüğünüzden daha uzun sürer. Ø Her şey iyi gidiyorsa mutlaka bir aksilik vardır. Ø İyi bir yanlış yapmanın daima iyi bir yolu vardır. Ø Her çözüm beraberinde yeni sorunlar getirir. Ø Ufak bir arızayı tamir etmeye çalışırken daha büyük bir arızaya neden

olursunuz. Ø Ne kadar az iş yaparsanız işleriniz o kadar yolunda gider. Ø Düşen bir nesneyi tutmaya kalkmayın, bırakın düşsün, daha az zarar görecektir.

Page 21: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

15

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Öğrenme faaliyetinde kazandığınız bilgileri ölçebileceğiniz kısma geldiniz. Bu bölümde yer alan ölçme sorularını dikkatlice okuyarak cevaplandırınız. OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)

Aşağıda çoktan seçmeli sorular bulunmaktadır. Soruları okuyarak doğru bulduğunuz

seçeneği işaretleyiniz. Test soruları bitirince cevap anahtarı ile karşılaştırınız. 1. Havacılıkta insan faktörü deyince kimler hedeflenmektedir?

A) Yolcular çok önemlidir. B) Cock-pit, kabin ekibi C) Bakım teknisyenleri D) Hepsi

2. Bakımdan kaynaklanan hatalar;

A) Uçuş sırasında pilot tarafından çözümlenmelidir. B) Bakım sırasında tespit edilmelidir. C) Uçuş öncesinde pilot tarafından tespit edilmelidir. D) Hiç biri.

3. Aşağıdakilerden hangisi pasif hataya örnektir?

A) Prosedüre uymamak, B) Unutma C) Yanlış karar verme D) Deneyim eksikliği

4. Uçak bakımında karşılaşılan hatalar aşağıdakilerden hangisidir?

A) Elektrik kablolarında yapılan hatalar B) Yanlış parçaların takılması C) Hatalı montaj D) Hepsi

5. İnsan faktörlerinin temelinde hangi faktör ya da faktörler yer alır?

A) İnsan – makine –çevre ilişkisi B) Uçak sistemleri C) İnsan – çevre ilişkisi D) İnsan – makine ilişkileri

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Bu test sizin kendi kendinizi denemeniz için yapılmıştır. Test içinde cevaplandıramadığınız, yanlış cevaplandırdığınız veya kendinizi bilgi bakımından eksik hissettiğiniz sorular için bilgi sayalarına tekrar dönüp öğrenme faaliyetini gözden geçirmeniz tavsiye olunur.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Page 22: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

16

ÖĞRENME FAALİYETİ – 2

Bu öğretim faaliyetini başarı ile tamamladığınız takdirde insan performansı sınırlarını

tanıyacak ve performansı etkileyen hususları öğrenerek JAA standartlarında uygun performansa sahip olmanın gerekliliğini kavrayacaksınız.

Ø JAA ve JAR 145 standartlarını araştırınız.

2. İNSAN PERFORMANSI

Performans deyince; farklı sosyal gruplar, performans sözcüğüne farklı anlamlar

yüklerler. Örneğin, bir mühendis performans sözcüğünden, motorlu bir araçtan beklenen niteliklerin tümünü anlar. Bu bağlamda, bir hava taşıtının performansı, seyir hızı, maksimum hızı, gidebileceği uzaklığı, kalkış ve iniş mesafeleri vb. özellikleri kapsar.

Performans insan faktörleri içerisinde “bireysel denetim/ bireysel etkinlik / bireysel verimlilik” kavramlarını ifade eder.

Bireysel denetimimizi sağlayabilme, etkinlik ve verimliliğimizi arttırmak için en temel

organlarımızın nasıl çalıştığını, bu organlarımızın performansımızı nasıl etkilediğini iyi bilmek gerekir. 2.1. İnsan Performansı ve Tahditler (Sınırlar)

Performans, insan yeteneklerinin ve bu yeteneklere ait sınırların bilinmesi,

kapasitesinin anlaşılması, her türlü uygulamada dikkate alınması, konumuzun temelini oluşturmaktadır. Verilecek örneklerde ortalama insan performansından beklenenin altında kalarak ortaya çıkan hatalar üzerine yoğunlaşılmaktadır. Bu nedenle, insan yeteneklerinin biçimlendiren göz, kulak ve beyin konusunda sahip olduğumuz olanakları bir kez daha hatırlatmakta yarar görülmektedir. 2.1.1. Görme

Görsel sistem, göz ile ilgili sinir sistemi de dâhil olmak üzere, bilginin dış kaynaklardan alınmasında en önemli sistem olarak değerlendirilir. Görsel performans çeşitli faktörlere bağlıdır. Bu faktörlerin bir kısmı, adaptasyon (uyum), keskinlik, uzaklaşma/yaklaşma gibi beynin kumanda ve kontrolünde olan “içsel” değişkenlerdir. Işık

ÖĞRENME FAALİYETİ–2

AMAÇ

ARAŞTIRMA

Page 23: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

17

yoğunluğu, kontrast, ölçü, yerleşim, renk, hareket gibi faktörler ise “dışsal” değişkenler olarak adlandırılmaktadır. Tüm bu faktörler, görsel performansın doğruluğunun ve hızının belirlenmesinde etkili olmaktadır.

Göz, farklı seviyelerdeki ışığa, aydınlığa ve karanlığı uyum sağlar. Göze giren ışınların etkisiyle gözbebeği büyüyüp / küçülerek, gözün ışığa duyarlı bölümü olan retinayı korur. Kişi karanlıkta görmeğe çalışırken, göz bebeği büyür, parlak ışıkta ise küçülür. Ayrıca, rengin oluşmasına sağlayan süreç de başlar. Üçüncü işlem ise “rod” hücrelerinin karanlıkta ana algılayıcı haline gelmesidir. Karanlıkta, görme, keskin olmayıp renksizdir. Geceleri renkler seçilmez ama görülür. Kişi sadece gri gölgeler görür. Işık yoğunluğu azaldıkça gözün renklere karşı duyarlığı azalır.

Renkler “rod”lar ve “kon”larla sağlanır. “Rod”lar siyah, beyazı, “kon”lar renk ayrımını sağlar. Göze gelen uyarıcı ışık, elektriksel akım ile “rod”lardan protein salgılanmasına neden olup, bu protein görme yolunu harekete geçirir. Elektriksel uyarı beyindeki görme “korteks”ine gider ve görme yolunu harekete geçiren bu protein ise “A vitamini” oluşturur.

Resim 2.1.1: Gözün yapısı Beyindeki görme korteksine kan gitmeyince göz kararmakta ve baş dönmektedir.

Nesnelerin farklı mesafelerden görülebilmesi için gözün odaklama yapması ve göz bebeklerinin o nesne üzerine yoğunlaşması gerekir. Uzaktaki nesnelere göz kaslarının hareketi ayarlar.

Algılanan görsel mesajları, beyin geçmişte öğrenilenler ve deneyimlerin etkisiyle, bazı

karışıklıklar ve tereddütlerle karşılayabilir. Yani, zihinde, hafızada, kayıtlar mevcuttur. Kayıtlar ve görülenler arasında fark varsa göz, yanılabilir. 2.1.2. İşitme

Ses sinyalleri ile işitsel faaliyet başlar. Sesler, kulak aracılığıyla alınıp, duyma sinirleri vasıtasıyla beyine gönderilir. Birçok bileşenin ortak hareketi sonucunda konuşma oluşur. Farklı seslerde farklı frekanslar ve perdeler kullanılır. Seslerin algılanması ve anlaşılması, fiziki ortama bağlıdır.

Page 24: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

18

Resim 2.1.2: İşitme organımız kulak

İç kulak vestibular sistemin ana komponenti olup, denge ve hareket bilgilerini beyine

gönderir.

Dış kulak_ pinna, işitme kanalı, ve kulak zarından oluşur. Sesi iç kulağa ileten, orta kulak, üç küçük kemikten (çekiç, örs, üzengi) meydana gelmiş olup, burun ve boğaza bağlıdır. Buradaki basınç, yutkunma, esneme veya hapşırma yoluyla dış ortam basıncına eşitlenir. İç kulakta ise dengeyi sağlayan ve beyne bilgiyi aktaran üç adet, birbiriyle 90o’lik açı yapan yarım daire kanalları yer alır. Bu kanalların eksenleri ile uçağın eksenleri birbirine paraleldir. Kanalların içindeki sıvı ile saç görünümündeki kıllar denge görevini de üstlenirler. Accelerationi ve hızı düzenlerler. Kanalın içindeki sıvı ile vücudun hareketi aynı yönde ise, kanal içindeki kıllar dik durumda kalacağından denge bozulmaz. Tersi durumda vücudun dengesi bozulur.

Resim 2.1.3: Uçak sistemi ile kulak yapısı arasındaki benzerlik

Page 25: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

19

Yetersiz duyma, orta kulak ve ağız / burun bağlantısının, genellikle üşütme sonucunda, tıkanmasından kaynaklanır. Ayrıca orta kulaklarda bulunan küçük kemiklerde kireçlenme ya da sıvı toplanmasıyla, ses iletimi engelleneceğinden, yine yetersiz duyma meydana gelir.

Uzun süre yüksek şiddette seslere maruz kalan kulakta kalıcı hasar oluşabilir.

Beyindeki hastalık koşulları da duymayı etkiler. Ayrıca duyma yeteneği yaş ile ters orantılı olarak azalır.

Yoğunluk, frekans, konuşmanın kalitesi, zaman olmak üzere konuşma sesinde dört

ana karakter vardır. Kullanılan sözcüklerin hızı, aralarının uzunluğu ve farklı sesler anlaşabilirliği sağlar.

Sesin hangi yönden, arkamızdan mı, önümüzden mi geldiğini anlamamız da yine

çoklu bir koordinasyonun sonucunda gerçekleşmektedir. Kulak içi zaman farklılığı ve kulak içi yoğunluk farklılığı, algılamada rol oynamaktadır. Sağdan gelen ses doğal olarak sağ kulak kepçesi ile toplanmakta ve sağ kulak tarafından daha yoğun anlaşılmaktadır. Ancak önden ve arkadan gelen sesler her iki kulağa da aynı yoğunlukta ulaşmaktadır. Kafa hareketleri ile sesin yayılımı (spektrumu) hakkında ipuçları edinilmektedir. Beyin her yönün kendine özgü karakteristiği olduğunu öğrenir ve farklı yönlerden gelen seslerin spektrumlarına göre ayırt eder.

2.1.3. Bilgi İşleme

İnsanlar, çevrelerindeki dünyaya ait bilgileri algılamak ve işlemek için güçlü ve yoğun sistemlere sahiptirler.

Bir bilgiye karşılık verilmeden önce o bilginin algılanması gerek. Bilgi alındığında

işlemden geçirilmek için beyne yönlenir. Bilgiyi işlenmek üzere, uyarıcı sinyaller, kişinin algılama sistemlerin harekete geçirir. Sinyaller beyne gönderilir. Beyinde işlenir. Sonuç, alınan mesajın yapısı ve niteliğine bağlıdır. Karar verme süreci uyarıcıya ait sonuçların şekillenmesiyle başlar. Sürekli tekrarlanan bu aktiviteye “anlayış”/ “seziş”/”idrak” denilir.

Şemada bir uçak teknisyeninin uçak ve revizyon atölyelerindeki çalışmanın beyne

gidiş yolları görülmektedir. Uçak teknisyeni, herhangi bir işi yaparken, beyinde, gördüğü, duyduğu ve öğrendiği bilgileri hafızasındaki bilgi ve deneyimi ile birleştirerek eyleme dönüştürmektedir.

Page 26: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

20

Resim 2.1.4: Bir uçak teknisyeninin uçak ve revizyon atölyelerindeki çalışmanın beyne gidiş

yolları

Bilginin işlenmesi, hata olasılığının yüksek olduğu bir süreçtir. Örneğin, tarsımı hatalı bir takım kullanılıyorsa, o takım er geç hatalı bir işleme neden olur.

Bilginin işlenmesi sürecinde, hatalı kararlara yol açan çok faktör mevcuttu. Bunlar; Ø Eksik eğitim, Ø Eksik deneyim, Ø Duygusal ve ticari kaygılar, Ø Psikolojik hastalıklar, Ø Sağlık, Ø İletişim, Ø Motivasyon, Ø Çevre, Ø Fiziki şartlar vb. olarak sıralanabilirler. Bilginin işlenmesinde önemli rol oynayan faktörlerden bir de öğrenmedir. İnsanların

kolay öğrenme nitelikleri özellikler göstermektedir. Çok özet olarak, izlenen “öğrenme modeli” “VAK” biçiminde anlatılmaktadır. V isual : Görerek, A udial :Duyarak, K inestetic :Hareketle, dokunarak, elleyerek.

Kimi insanlar görsel olarak daha çabuk öğrenir ve görsel olarak algıladıkları bilgi, mesaj onlar için daha kalıcıdır. Kimi insanlar dinleyerek öğrenme yolunu daha etkin bulur ve bilgiyi kalıcı kılan hatırladıkları kelimelerdir. Bazıları ise dokunarak, elleyerek daha iyi öğrenirler ve hareket sonucu edindikleri bilgi kalıcı olur.

Resim 2.1.5: Çağımızda Bilgi işleme genelde bilgisayarlarla

yapılmaktadır

Page 27: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

21

2.1.4. Dikkat ve Algılama 2.1.4.1. Dikkat

Seçme, uyarma gücü bulunan bilinçlilik halidir. Dikkat,

istediğimiz zaman kullanabileceğimiz bir yetimiz gibi düşünülebilir. Aslında, dikkat bir yetenek değil; bir davranış, bir süreç işlemidir.

Dikkat de bilgi işlenmesinin elemanlarındandır. Dikkat, kişinin konu dışındaki olayı görmezlikten gelip, ilgilendiği konuya odaklanma özelliğidir. Gürültülü bir ortamda, normal konuşmasını sürdüren kişinin durumu, bu konuya örnektir. Pek çok kaynağın arasında bir kaynağa odaklanılabilir. Diğer taraftan, aynı anda birden fazla şeyi takip etmek, bölünmüş veya dağılmış dikkat olarak ele alınmaktadır.

Resim 2.1.6.

Dikkatin iki önemli özelliği vardır:

Dikkatin odak noktası, Dikkatin sınırı. Birinci kısımda bilinçliliğin en belirgin kısmı vardır. İkinci kısmı ise, geri kalandır. Dikkatin odak noktası dardır. Tecrübe ve eğitim, uyaranlara verilen cevabı

kuvvetlendirir. Gerçek bir ilgi ile dolan dikkat sınırları genişletir.

Dikkati belirleyen kişisel faktörler:

Her bireyin kendine özgü korku, istek, ihtiyaç kişilik özellikleri, alışkanlıkları ve motivasyonu farklıdır. Bu her durum için geçerlidir. Pilotlar bir göverin uygun safhalarında özellikle önemli aletlere dikkat etme, uçağın durumu ve yakın tehlike halinde kendine doğru ipuçları arayabilecek şekilde yetiştirilir. Dikkat edilmesi gereken konuları öğrenir. Dikkatini buna göre yöneltmeyi öğrenir.

Dikkati belirleyen durumsal faktörler:

Şiddet ve büyüklük: Eski sesteki değişiklikler, motor sesi, anormal ses Kontrast: Zıtlık oluşturanlar fark edilir. Yazılardaki büyük harfler. Tekrar: Bir ışığın yanıp sönmesi Hareket: Işık hem yanıp söner hem de dönerek hareket eder.

Dikkattin aksamaları: Dikkat saplanması, basiret bağlanması, tutulma diye sınıflandırılır. Psikolojik gerginlik ve eğitim yetersizlikleri dikkat aksamalarına neden olur Dikkat aksamalarının azaltılmasında:

Ø Kritik göstericilerin geliştirilmesi; irade dışı uyaranlar, ses ve kuvvetli ışık. Ø Dikkat etme alışkanlığının geliştirilmesi; eğitim ve tekrarlar. Simülatör eğitimi. Ø Heyecan kontrolünün öğrenilmesi; uygun, ölçülü heyecan. Ø Görevdeki kritik noktalarda dikkat dağıtılmasının azaltılması; görev analizi

yapılmalı.

Page 28: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

22

Dikkatin Özellikleri:

İstemli ve istemsiz dikkat: Bekleme tepkisi içinde değilken bir takım şeylere dikkat etmesi istemsiz dikkattir.Bir

amaç doğrultusunda ise istemli dikkattir. Bilinçli amaç durumunda kullanılır.

Dikkat ve kişilik tipleri: Herkesin dikkat türü kendine göre özellik gösterir. Bazı kişiler ayrıntıları bile

algılayabilirler. (ÇEVRİMLİ DİKKAT). Tümevarımsal bir biçimde algılama (YAYGIN DİKKAT) denir. Dikkat tepkileri görsel ve işitsel olarak değişebilir.

Dikkat oynaması: Uyarıcı eşiğine yakın olan uyaranları algılamada oynamalar olur. Odadaki saatin tik

takıları bazen duyulur, bazen duyulmaz. Dikkati kararlaştıran etkenler: Çevre etkeni: Dikkati çekmede görsel uyaranlar daha etkilidir. Nesnelerin büyüklüğü,

hareketleri, zıtlıkları, yoğunluk, şekil, renk ve süreklilik sık kullanılan etkendir. Bu özelliklerden bir ya da birkaçı kullanılır. Bunlar:

Ø Uyarıcının tanınabilirliği. Ø Uyarıcının anlaşılabilirliği.

Yapılan araştırmalarda dikkatin maksimum 20 dakika sabit uyanıklık halinde

tutulabildiğini göstermiştir. Süre uzadığında dikkatte azalmalar başlar.

Özel Etkenler:

Dikkatte kişisel tutum ve yönelimler önemlidir. Ø Dürtüler; açlık duygusu olan dikkatini yiyeceklere yöneltir. Ø Alışkanlıklar; uyaranın ilk gelişi ile ikinci gelişi arasında taşıdığı anlam değişik

olur. Ø Sosyal düzey; sosyal çevreleri farklı bireylerin dikkat düzeyleri farklıdır. Ø Örneğin; köylü – şehirli – doktor – öğrenci.

2.1.4.2. Algı

Dış ve iç dünyadan gelen uyaranların anlamlı hale getirme çabası. Kişi duyuları aracılığıyla değerlendirir. Algı, fiziksel ve psikolojik özellikleri de içeren bir olgudur.

Ø Bilgiye, beceriye dayanan anlamlı paternlerin öğrenilmesi, kavranması pek kolay değildir.

Ø Bir pilotun uyaranlara vereceği tepkiler anlamlı paternler olmak zorundadır. Yoksa hatalı bir algı hatalı tepkiye yol açabilir.

Ø Uçuş tek başına kumanda hâkimiyeti değildir.

Page 29: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

23

Havacılıkta önemli algılar:

Obje ve olayların algılanması: Doğru tepkinin bulunması obje ve olaylarının doğru algılanmasıyla mümkündür.

Uzay algısı: Üç boyutlu uzaysal görünüm doğru algılanabilinmelidir. Görme ile ilgili fonksiyonlar en önemlileridir.

Algı hataları:

Pek çok kazanın temel nedeni algı hataları ile açıklanır. İrtifa alçalma, yaklaşma, telsiz iletişimine verilen yanıtlar.

Ø Gözlemcinin uyarı paternlerini doğru tanımlayamamasından kaynaklananlar. Ø İllüzyonları olayları gerçekten farklı algılamak.

Tamamlanmamış yetersiz algılar:

Algı yanılmaları normal olup hepimizin başından geçmiştir: Şehir ışıkları pist

sanılabilir. Gürültü ve parazitler yanlış değerlendirme sebebi olabilir.

Algı bozuklukları:

Görme ile ilgili algı yanılmaları: Geniş pist dar olana göre daha yukarı izlenimini verir.

Oto kinetik yanılma: Sabit ışığın hareket ediyormuş hissi. Aldatıcı hayali ufuklar: Kapalı havada bulut kümesi ufuk olarak değerlendirilebilir. Yarım daire kanal uyarılması sonucu meydana gelen yanılma: Başın sağa-sola ani

hareketler sonucu oryantasyon kaybı. Coğrafi yanlış yönelme: Kısa bir dikkatsizlik kayboluşa neden olur. Harita ve nirengi

kullanarak düzeltilebilir. Işık titremesi sonucu görülen vertigo: Bulantı hissi. Algısal hataların düzeltilmesi:

Ø Algısal hataları tamamen gidermek zordur. Hepimiz kendi duyularımıza

inanmak isteriz. Ø Algı yanılgısına maruz kalabileceğimizi bilmeliyiz. Ø Aletleri kullanmada dikkatli olunmalı. Ø Alet uçuşundan görerek uçuşa geçişte dikkat. Ø Oto kinetik yanılmada sabit ışığa dikkatle bakmamakla giderilebilir. Ø Ani baş hareketlerinden kaçınmak. Ø Doğrulayıcı referans her zaman elinin altındadır. Bu da aletlere güvenmek.

Page 30: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

24

2.1.5. Hafıza 2.1.5.1. Beyin

“Sağlam kafa sağlam vücutta bulunur” Nasıl ki uzayın gizemini insanoğlu anlamaya çalışıyor ve heyecan duyuyorsa, beyin de

öylesine keşfedilmesi gereken, ne işe yaradığı bilinmeyen birçok bölümü olan bir mucizedir. Beyin, anne karnında hızla gelişirken, yirmi yaşın sonuna kadar gelişmesini sürdürür.

Ancak bu gelişim sırasında ve sonrasında, beyin kullanılmazsa (okuma, yazma, öğrenme, spor yapma, yeteneklerini kullanma gibi faaliyetlerle beyin kullanılır) ve korunmazsa (dengeli beslenerek, damar tıkanıklığı yapacak yiyeceklerden, sigaradan kaçınarak, fazla alkol almayarak korumak mümkündür) beyni oluşturan yapı taşları, yani “nöron”lar hızla ölecektir ve geri dönüşümü yoktur. Yaşlanmak, engellenemez ancak iyi bakılan makineler gibi, uçaklar gibi, ciddi ve iyi bakılarak daha sağlıklı ve mutlu yaşamak için beyin için de yapacaklarımız vardır. Unutkanlığın önlenmesi, hafızanın güçlenmesi beynin kullanılmasıyla (çalışmasıyla) sağlanır.

Resim 2.1.7: İnsanda beyin yapısı

Beynimiz, vücudumuzun her organını, kas sistemini, duyularımızı, duygularımızı,

hafızamızı, dengemizi kontrol eden, koordine edip, düşünme, bilgi depolama, bilgi işleme, konuşma, duyma, görme, dikkat etme, motivasyon, hareket etme, uyuma, sevinme, üzülme, beklentiler, bıkkınlık, kaygı, korku, soluma, kan dolaşımı, karar verme, öğrenme, unutma, hatırlama fonksiyonlarını yerine getirir.

Beyin sapı, solunum ve kalp-damar sisteminin (kan dolaşımının) hayati merkezidir. Beyin ve omurilik, merkezi sinir sistemi (MSS) şeklinde tanımlanmıştır.

Vücudumuzdaki sinirler ise periferik sinir sistemi (PSS) olarak anılır. Elimiz yandığında, acıyı, çok hızlı ve iyi tasarlanmış bir yolla, periferik sinirlerle,

omurilik vasıtasıyla, beynimiz (thalamus ve his korteksi) sayesinde hissedip, tekrar beyinden (motor korteks) omurilik ve periferik sinir sistemi ile elimizi çekeriz. Ve anlatması uzun olay sadece milisaniyeden de kısa bir sürede gerçekleşir. Çok acı çeken kanser hastalarına, talamik merkez bir noktasal müdahale ile hasara uğratılarak acıya son verilir (thalamic ablation).

Beynimiz, vücudun bazı organları gibi kendini yenileyemeyen ve anne karnından

itibaren hasara açık bir organdır. Beyinde 1cm den küçük bir tümör, giantism - akromegali (devlik), kısırlık gibi hastalıklara yol açabilir.

Page 31: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

25

Beyin haritalarının çıkartılarak merkezlerin öğrenilmesi, hekimlere, hastalıkların gidişini, tedavi şekline ve boyutuna karar verilmesi olanağını sağlar.

Bütün bu özelliklerin yanı sıra; insan beyninin sağ beyin ve sol beyin olarak ikiye

ayrılarak incelenebileceğini söyleyen ve gösterdiğimiz tepkileri bu beyin bölümlerinden daha baskın olarak çalışmasına bağlayan bir teori ağırlık kazanmıştır. Bu teoriye göre, Sağ beyni baskın çalışan insanlar;

Ø Daha yaratıcıdırlar, Ø Detayı değil, bütünü görürler, Ø Paralel işlem yapabilme kapasiteleri vardır. Dolayısıyla başarılı sentezler

yaparlar. Ø Daha çabuk ve kolay öğrenirler; öğrenirken fotoğraf hafızasından çokça

faydalanırlar. Ø Öğrendikleri hafızalarında daha uzun süre kalıcıdır, Ø Sezgileri güçlüdür, Ø Duygularına ve sezgilerine göre davranırlar, Ø Ritim duyguları gelişmiştir, Ø Oyunculuk yetenekleri gelişmiştir, sahne sanatlarında başarılı olurlar, Ø Görüntüler ve renkler üzerinde odaklanırlar, Ø Beden dilini kullanmakta ustadırlar, Ø Hayal güçleri kuvvetlidir. Sol Beyni baskın çalışan insanlar; Ø Sistematik düşünür ve çalışırlar ve analitiktirler, Ø Detayları kolaylıkla yakalarlar, Ø Bilgiyi seri tarzda işlerler; birinden sonra diğeri biçiminde, Ø Kelime dağarcıkları geniştir; hitabette başarılıdırlar, Ø Analiz yapma ve eleştirme yetenekleri gelişmiştir, Ø Sorgularlar, Ø Ellerindeki bilgi ve verilerle karar verme eğilimindedirler, Ø Gerçekçidirler, Ø Gramer bilgileri kuvvetlidir, Ø Matematiğe, bilime yatkındırlar, Ø Öğrenmeleri daha uzun süre alır ve çabuk unuturlar.

Page 32: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

26

2.1.5.2. Hafıza

Hatırlama yeteneği bilginin işlenmesinin temelidir. En basit sistem bile hafıza olmadan çalışamaz. İnsan hafızası, eğitimle bağlı olarak, sınırlı bir kaynaktır. Her türlü sistem tasarımında hafızanın aşırı derecede yüklenmesini engelleyecek disiplinler göz önünde bulundurulmalıdır.

Bilginin depolanma, saklanma süresine göre, hafıza, uzun veya kısa dönemli saklama işlemi yapar.

Resim 2.1.8 Kısa dönemli hafızanın kapasitesi çok düşüktür. Bir defada az bilgi depolanabilir.

Bilgiyi meydana getiren bileşenlerin başındakiler ve sonundakiler daha kalıcıdır. Görsel bilgilerin ayrımının yapılması da aynı şekilde sınırlıdır.

Dikkat de bilgi işlenmesinin elemanlarındandır. Dikkat, kişinin konu dışındaki olayı

görmezlikten gelip, ilgilendiği konuya odaklanma özelliğidir. Gürültülü bir ortamda, normal konuşmasını sürdüren kişinin durumu, bu konuya örnektir. Pek çok kaynağın arasından bir kaynağa odaklanılabilmektir. Diğer taraftan, aynı anda birden fazla şeyi takip etmek, bölünmüş veya dağılmış dikkat olarak ele alınmaktadır.

Unutma

Unutma; beynin önemli fonksiyonlarından biridir. Hafızanın aşırı yüklenmesini önler. İnsanı yaşatan bir fonksiyon da denilebilir. Büyük acılar, büyük kayıplar sürekli hatırlansa yaşama katlanmak mümkün olur mu?

Ancak, insanlar bazen hatırlamak istediklerini de unuturlar. Yapılması zorunlu işler,

zaman zaman unutulmakta veya yapılan işlerin adımları unutulabilmektedir. Unutma, öğrenme şekline ve zamanına da bağlıdır. Çocuk ve genç yaşlarda

öğrenilenler daha çok hatırda kalmaktadır. Hareketlerle öğrenilen faaliyetler de kolaylıkla hatırlanabilmektedir. Yüzme, bisiklete

binme gibi.. onbeş yıldır yüzmeyen ya da bisiklete binmeyen bir kişi, onbeş yıl sonra bu eylemleri yerine getirebilir. Fakat her gün gerçekleştirilen bir prosedür unutulabilir.

Bilim adamları unutma nedenlerini üç şekilde açıklamaktadırlar. Ø Zaman aşımı, Ø Bilgiler arasında karışıklık, girişim, Ø Unutma isteği.

Önemli olan unutulmaması gerekenleri hafızada tutabilmektir. Hafızayı güçlendirmek

için herkes kendi tekniğini geliştirmek durumundadır. Bir başka deyişle herkesin kendine göre bir öğrenme biçimi vardır. Unutmamak, hafızayı güçlendirmek ya da kolay öğrenmek için bazı teknikler aşağıda sıralanmıştır.

Page 33: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

27

Ø Sesli olarak tekrarlamak, Ø Yazılı not almak, Ø Özetlemek, Ø Check - listler hazırlamak, Ø Kısaltmalar kullanmak, Ø Bilgi ile ilişkisi olan “şey “lerle bağıntı kurmak, Ø Baş harflerle anlamlı kelimeler üretmek, Ø Rakamlar arasında bağıntılar kurmak.

Uygulanırken görmek ve bizzat uygulamak:

Zihnin iş yükünün çeşitli tanımları vardır. Bazı tanımlarda, zihin, bilgi işleme ve dikkatle ilişkilendirilirken, işi yerine getirmek için gereken zamanla, bazıları da stresle ilişkilendirirler. Havacılık teknolojileri ilerledikçe zihinsel işyükü fiziksel işyükünden daha önemli hale gelmektedir. İleri teknoloji ve otomasyon sistemlerinin devreye girmesiyle kullanıcılar kendilerini farklı fiziksel ve zihinsel aktivitelerin içinde bulmaktadırlar. Hatırlama yeteneği bilginin işlenmesinin temelidir. En basit sistem bile hafıza olmadan çalışmaz. İnsan hafızası, eğitime bağlı olarak, sınırlı bir kaynaktır. Her türlü sistem tasarımında hafızanın aşırı derecede yüklenmesini engelleyecek disiplinler göz önünde bulundurulmalıdır.

Bilginin depolama, saklama süresine göre, hafıza, uzun veya kısa dönemli saklama işlemi yapar.

Kısa dönemli hafızanın kapasitesi çok düşüktür. Bir defada az bilgi depolanabilir. Bilgiyi meydana getiren bileşenlerin başındakiler ve sonundakiler daha kalıcıdır. Görsel bilgilerin ayrımının yapılması da aynı şekilde sınırlıdır.

Tüm canlılar geçirmiş oldukları değişimlerin izlerini içlerinde taşırlar. Öğrenmek bir şeyler edinmeye yönelik bir süreç ise hafızada öğrenilen şeyleri

kendinden (içinde) tutabilmektir. Hatırlamak öğrenileni tutabilmek unutmak ise öğrenilmiş olan bir şeyi içerde

tutamamaktır. Hafızada simgesel semboller ipuçları vardır.

Bellek Basamakları

Ø Sensori-motor bellek: Öğrendiğimiz şeyleri farkında olmadan yaparız. Bunlar motor davranışlarda gözlenir. Yazı yazmak, bisiklete binmek, uçak kullanmak bu bellekle yapılır.

Ø Toplumsal bellek: Toplum içindeki yaşantılarla oluşmuştur. Toplumsal ilişkiler sırasında kazanılanların hatırlanmasıdır. Geçmişte yaşanılmış bir olayı yeniden tanımak ve onun geçmişte olduğunu bilmektir

Page 34: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

28

Ø Otistik bellek: Otistik bellek rüyada, ruhsal yapı dağınıklığında, sanrı (hayaller) biçiminde ortaya çıkar. Depo edilmiş tüm bilgilerdir. Dizgeden yoksun algı mantıksal değildir. Bilinçaltında toplanır. İnsan hafızası insanın sözel yetisidir. Değişik kavramları soyut düşünceleri kelimelerle kodlayıp depolayabilmesidir

Hafızada Ekili Faktörler

Kişilerin fiziksel, zihinsel, psikolojik farklılığı öğrenmeyi belirleyip aynı zamanda öğrenilen materyallerin hafızada tutulmasında etkili faktörler olduğu bilinmektedir.

Ø Materyalin anlamlılığı; öğrenilecek materyalin anlamlı olması öğrenmeyi kolaylaştırıyor. Anlamsız olanı ise hatırlamak güçleşir.

Ø Öğrenmenin kapsamı; hatasız %100 öğrenmek, tekrarlar yapıldığında bazen artmaktadır. Materyal hafızada tutulması artar aşırı öğrenme üzerinde yapılan tekrarlar sıkıcı olur, yorgunluk meydana gelir.

Ø Hatırlama derecesi; uykudan sonra olan öğrenmede hatırda tutma artmaktadır. Hatırlamayı Etkileyen Faktörler

Ø Geriye ve ileriye ket vurma öğrenmeden sonra unutma nedenidir. Ø Sık kullanılan şeyler hatırlanır. Ø Başlangıçta iyi öğrenilen hatırlanır. Ø Hatırlama eğilimi (isteği) olduğunda hemen hatırlarız. Ø Anlamlı materyaller kolay hatırlanır. Ø Canlı, renkli, hareketli şeyler hemen hatırlanır. Ø Her şey bilince gelmez, önce benzer isimler sonra isim hatırlanır. Ø Hatırlama isteği akılda tutmayı kolaylaştırır. Ø Hoşnutluk duygusu hissedilen daha iyi hatırlanır. Ø Hoşnutsuzluk duygusu hissedilen daha iyi hatırlanır.

2.1.6. Kapalı Yer Fobisi ve Fiziksel Erişim

Çoğumuz çeşitli şeylerden korkarız. Bu korkularımız hayatımızın çeşitli dönemlerinde değişiklikler gösterebilmektedir. Çocukluk döneminde özellikle anne-baba ya da diğer bakım veren kişiler yanımızda olmadığında, onları göremediğimizde korku duyarız, onların bizi terk ettiğini düşünerek, korkar, ağlarız. Yaşımız 1,5–2 yi aşınca artık anne babamız yanımızda olmayınca onların bizi terk ettiği düşüncesi, yerini onların sevgisini kaybedebileceğimiz düşüncesi almaya başlar. İlerleyen günlerde ailemizle yaşantılarımızdan kazandığımız, onlarla olan ilişkimizin bize kazandırdığı güven hissi ile artık kendi kendimize kararlar verir, hareketlerimizi kendi hedeflerimiz doğrultusunda planlar ve yürütürüz. Ancak ailede eğer anne baba geçimsizliği, şiddet ortamı, çocuklara gerekli sevgi ve ilginin gösterilememesi, onlara taşıyabilecekleri yeterli sorumluluklar verilmez, arkadaş ilişkileri için gereken oyun ve yaşıt desteği sağlanamaz, iyi örnek olunamazsa o durumda özgüven eksikliği ve korkuların oluşumuna yol açılabilir. Korkuların daha ileri şekli ise fobilerdir. Fobileri alelade korkulardan ayıran özellikler, korkuyla oluşan sıkıntı ve gerilimin belli bir

Page 35: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

29

nesne ya da duruma bağlı olması; korkunun boyutunun olayı tetikleyen korku objesi ya da duruma kıyasla orantısız ve abartılı bir düzeyde olması; kişinin kendi verdiği tepkisinin anlamsız ve aşırı olduğunun tümüyle farkında olması; o korku nesnesi ya da durum ile karşılaşmaktan ısrarla kaçınması ve eğer karşılaşırsa aşırı düzeyde çarpıntı, nefes alamama, terleme, sıcak basması, mide bulantısı hatta bayılma gibi durumlara yol açarak, kişinin hayatını kısıtlamasına sebep olmasıdır. Kişi o hale gelir ki, sokağa çıkamaz, ya da tek başına kalamaz, bazı yerlerden geçemez, bu durum kişinin yakın çevresindekileri de olumsuz etkileyerek, onların da durumun getirdiği sıkıntılı durumları yaşamasına sebep olur ve kişinin çevresi ile sorunlar yaşamasına, sosyal ya da mesleki işlevselliğinde bozulmalara yol açabilir.

Resim 2.1.9.

Psikanalitik görüşe göre fobiler çocuklukta 3–5 yaş arası yaşanan ödipal dönemde

yaşanan sorunların çözümlenememesi ile ilişkilidir. Bu dönemde çocuğun cinsel organlarına yönelik korkular hissetmesi ( söz dinlemezse sünnet edilme ile ilişkili olarak korkutulması ya da yaramazlık yaparsa cinsel bölgesine yönelik zarar geleceği şeklinde) fobilerin gelişimine yol açmaktadır. Gene bu dönemde egonun kişiyi korumak amacıyla ‘yer değiştirme’ (displacement) olarak adlandırdığımız bir savunma mekanizması ile kişinin hissettiği tehlikeli bir dürtüsünü, bu dürtü ile az ya da çok benzerliği olan dışarıdaki bir objeye yansıtarak, çözmeye çalıştığı, fobi oluşumuna yol açtığı düşünülmektedir. Bir diğer kurama göre ise kişinin belli bir olay karşısında verdiği korku yanıtına kişinin koşullanması ya da yakınlarından küçük yaşlarda bu tür korkuları öğrenmesi de korku davranışının başlamasında etkili olabilmektedir.

Vücudun biyolojik yapısındaki bir takım değişiklikler de bu durumlarda etkili

olabilmektedir. Özellikle hipofiz-hipotalamus ve böbreküstü bezleri ile ilgili hormonlarda değişmeler saptanmıştır ve bu değişimler kişinin korku etkeni ile karşılaşması sonrası verdiği tepkilerden sorumludur. Bu tepkiler bir panik atağı oluşturacak denli büyük boyutlara varabilir. Kişiler bu durumları kendi kendilerine tedavi yoluna gitmeye çalışarak alkol ve madde bağımlılığı tabloları içine girebilmektedirler.

En sık görülen fobiler arasında hayvan fobileri ( kedi, köpek, fare, kuş gibi),

yükseklik, şimşek, gök gürültüsü, karanlık ve kapalı alan, uçak, kan- enjeksiyon, dişçi korkuları gelebilmektedir. Toplumun % 5-10 kadarında rastlanmaktadır. Kadınlarda erkeklere göre iki kat daha sık görülmektedir. Hayvan fobileri ortalama 7 yaşında, kan görme korkusu 9 yaşta, dişçi fobisi ise 12 yaşta başlamaktadır. Klastrofobi ve agorafobi 20 yaş civarı zirve yapmaktadır. Yapılan bazı çalışmalarda bu kişilerin yaklaşık % 70’ inde ebeveynlerden birinde bu tür bir fobi olduğu gözlenmiştir.

Page 36: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

30

Korkuların üstüne gidilmesi gerekir. Bu tıpkı karanlıkta bir kedinin gölgesini, aslan olarak büyük bir şekilde görmek şeklindedir. Korkuların belli bir düzen içinde üzerine gidilmeli, korkulan nesne ya da durumdan uzak durma durumundan kaçınılmalıdır.

Tedavi edilmediği takdirde ömür boyu sürebilen korkuların tedavisi ilaç, bilişsel-davranışçı tedaviler ve gerekirse hipnoz ile yapılabilmektedir.

Hem kaygı, hem korku herkeste vardır. Bu doğaldır. Ne var ki, korkunun derecesi

kişinin günlük yaşamını aksatacak düzeye erişip onun normal işlevini engellediği zaman, doğal olmayan bir durum söz konusu olur. Bu durumda fobilerden söz edilir.

Fobilerin en belirgin özelliklerinden biri, onların kaynağının bilinçsiz oluşudur.

Fobilerin kaynağı, Freud’un yaklaşımına göre bilinçaltında çözümlenmemiş çelişkilerdir. Bu çelişkiler çözümlenmedikçe yalnız fobinin ortadan kaldırılmasına çalışmak yetersiz ve anlamsız bir çabadır. Bilinçaltındaki çelişki çözümlenmediği için, kişi kendisine başka bir fobi bulabilir.

Resim 2.1.10:

Psikologlar, fobileri iki sınıfa ayırırlar: Basit fobiler ve karmaşık fobiler. Basit Fobi

(simple phobia) oldukça iyi belirlenmiş tek bir nesne veya durumdan gelen korkuyu tanımlar. Karmaşık fobi (complex phobia) ise çok boyutludur. Örneğin, yılandan korkma ya da yüksek yerlerden korkma basit fobilere örnektir. Öte yandan agorafobi adı verilen türden fobi, dışarıda, toplum içinde, yabancı kimselerin arasında ortaya çıkar ve görüldüğü gibi son derece karmaşık uyarıcıları içerir. Agorafobinin aslında çevirisi “ çarşı ve pazar yerinden korkma”’dır, fakat psikoloji yazılarında “açık yerden korkma” biçiminde adlandırılmıştır. Klostrofobi ise kapalı yerden korkma olarak nitelendirilmektedir. Havacılıkla uğraşanlarda ve yolcularda görülen üstüne gidilmemesi gereken bir rahatsızlıktır.

Heyecan korkuya – korkuda paniğe dönüşebilir. Emercensi durumunda görülebilir,

uygun tepki veremez. Bitkinlik ve yorgunluk meydana gelir. Bu eğitimin az yetersiz olmasına dayandırılabilir.

İş performansımız yaşam performansımızdan ayrı düşünülemez. Yaşam

performansımızı günlük bir biçim içinde düşündüğümüzde ise biyolojik ritim ile karşılaşırız. Biyolojik ritim gündüze ayarlı bir süreçtir. Uyku uyanıklık düzeni bu ritmin belirleyicisidir. Ayrıca beslenme düzeni, sosyal yaşam bu ritmin içinde yer almaktadır. Tüm bunlar iş yaşamına taşınan düzenlerdir. Kişiler gerçek ve ideal olmak üzere iki performansa sahiptirler. Gerçek performans özel yaşama veya iş yaşamına ait mevcut şartlar altında

Karanlıktan ve kapalı alandan hep

korkarımmm!

Page 37: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

31

gösterilebilen çabanın ve becerinin tümüdür. İdeal performans ise özel iş yaşamındaki şartlar kontrol altına alabildiğimizde gösterebileceğimiz azami çaba ve becerinin tümüdür.

İdeal performansı yakalamak ve sürekliliğini sağlamak öncelikle performansı etkileyen faktörleri kontrol altına almaktan geçmektedir. 2.1.7. Sağlıklılık - Canlılık – Sıhhat

Sağlık insanın, bedenen, ruhen ve sosyal yönden tam bir iyilik hali şeklinde tanımlanır. İnsanlar, yaşamlarını sürdürmeye ve kendilerini gerçekleştirmeye çalışırlar. Bu amaçla insan, sahip olduğu tüm olanakları kullanabilme ve geliştirme yolunda çaba harcar. Bu çaba, hem bedensel hem psikolojiktir. İnsanın bedensel ve psikolojik dengesinin bozulması, bireyin işlevlerinde önemli aksaklıklar yaratır. Yaşamı sürdürme ve kendini gerçekleştirme çabaları başarılı olamazsa, uyumsuz davranışlar görülür.

Beslenme, uyku, korunma, hareket gibi gereksinimler; bireyin bedensel gereksinimidir. İnsanın psikolojik gereksinimlerini tanımlamak, bedensel gereksinmelerinde

olduğu kadar kolay değildir. Çünkü bunlar insandan insana değişiklik gösterir. Örneğin; Maslow’a göre, açlık, susuzluk gibi fizyolojik gereksinimler, önde gelir. Daha sonra sırasıyla korunma, sevgi, kendine değer verme ve kendini gerçekleştirme gereksinimleri gelir. Öncelikle, fizyolojik gereksinimlerin giderilmesi gerekir. Sonra diğer gereksinimlerin giderilmesi söz konusudur. Örneğin, aç ve susuz bir insan, kendini korumayı düşünemez ya da korunma gereksinimini gidermemiş bir işi için sevginin fazla önemi olamaz.

İnsan, kendisini iyi tanımalı ve kendi gücünün sınırlarını iyi çizmelidir. Bunu yapmazsa, gereksinimlerini kolayca gideremez, doyum ararken çeşitli engellerle karşılaşır ve zorlanır. Sonuçta birey, kendisinin yapabileceğini ümit ettikleriyle, yapabildikleri arasındaki uçurumu görür, kendisine güvenini yitirir ve aşağılık duygusu ortaya çıkar. Aşağılık duyguları içindeki insan, çok ünlü bir kişi bile olsa, mutlu ve ruh sağlığı yerinde bir kişi değildir. Bu nedenle, ruh sağlığı yerinde olmayan insanların en büyük sorunu, kendileri için saptadıkları hedeflerin, başarabileceklerinin üstünde olmasıdır.

Kişi bedenen ve ruhen sorunsuzsa sağlıklı, canlı ve neşelidir. Bunun için sağlık deyince; vücut azalarının tam olduğu, sorunsuz kullanılıyor olması anlaşılmamalıdır. Bunun için benden sağlığı yanında ruh sağlığı da çok önemlidir. Belkide daha önce gelir. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre, ruh sağlığı, kişinin kendisiyle ve çevresiyle uyum içinde olmasıdır. Kesin bir ölçü olmamakla birlikte ruh sağlığı; kişinin gerçekçi bir algılama ve mücadele gücü, kendini olduğu gibi kabul etme, kendine güven, yanılgılarını tekrarlamama, sevgi ve enerjisini olumlu alanlara yöneltme gibi niteliklere bağlıdır. Elbette bütün bu saydığımız nitelikler öncelikle beden sağlığının da olmasını gerektirir.

Resim 2.2.1:

Page 38: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

32

Resim 2.2.2: Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi piramidi

Davranışın yapıldığı ortam, süresi ve gerektiği anda ortaya çıkması ya da şiddeti bu

konuda etkilidir. Örneğin; yalnızken kendi kendimize konuşabiliriz, ama bu davranışı derste yaparsak anormal olur. Çünkü davranışın yapıldığı ortam önemlidir. Herkes sinirli, kaygılı olabilir, ama bu durum süreklilik kazanırsa, anormaldir. Çünkü davranışın kısa ya da uzun süreli olması ve şiddeti önemlidir. Herkeste gözlenen kaygı davranışı bireyde hiç gözlenmiyorsa ya da birey gerekmediği halde aşırı kaygılıysa anormaldir. Çünkü davranışın gerektiği anda yapılıp yapılamaması önemlidir. Bütün bunlara rağmen, ruh ve beden sağlığı yerinde olan bir insan için bazı ölçütler vermek olanaklıdır.

Ruh ve beden sağlığı yerinde olan bir insan:

Ø Gerçekle tam ilişki içindedir. Ø Sorunlarını çözebilecek güçtedir. Ø Faaliyetlerinin yönünü ve şiddetini ayarlayabilir. Ø Dikkatini belirli bir konuda yoğunlaştırılabilir. Ø Bir konuyu ayrıntılı ve yansız olarak düşünebilir. Ø Kendisini eleştirebilir. Ø Bilgisini iyi kullanabilir. Ø Faaliyetlerini toplum tarafından onaylanan bir amaç etrafında toplayıp

yaşamdan zevk duyabilir.

Fiziksel olarak formda kalmak ve sağlık arasındaki bağ aynı şekilde iş performansını etkiler. Söz edilen sağlık, dış görünüm amaçlı yapılan fiziksel form tutucu spor aktivitelerinin dışında sürekli olarak yapılan, bedeni / zihni / düşünsel çeşitli iş hastalıklarına karşı güçlü olmaya kadar uzanan geniş bir sahası vardır. Bunları spor ile sınırlamak çok doğru değildir. Koşudan başlayan bahçe ile uğraşmaya kadar uzanan geniş bir sahası vardır. Daha çok kişinin ilgi duyduğu konuya bağlıdır. Önemli olan sürekli yapılmasıdır. Özellikle vardiyalı çalışan kişilerde balık tutma, yürüyüş gibi açık hava aktiviteleri uyku problemlerini

.

.

.

Güvenlik

.

Kendini Gerçekleştirme

Saygınlık

Sosyal

Fizyolojik

Page 39: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

33

kontrol altına almada çok etkindir. Bilmece çözmek, zekâ oyunları ile ilgilenmek, satranç, briç gibi oyunları oynamak da beyin sporlarındandır. Ayrıca gerginlikler ile baş etmede fiziksel ve düşünsel form çok önemlidir. Bedensel ve zihinsel spor aktiviteleri sağlıklı bir beden için çok önemlidir. Yürüyüş yapmak balık tutmak, bilmece çözmek zekâ oyunları ile ilgilenmek zinde kalmayı sağlar. 2.1.8. Stres( Şahsi ve İşle İlgili )

Stres bedenimizin yaşam tarzımıza cevap şeklidir. Eğer yaşam tarzımızda stresi

artırıcı faktörler fazla ise gerginliklerimizi de arttıracaktır. Ancak stres yaşamın vazgeçilmezlerinden birdir. Tamamen ortadan kalkması halinde nerdeyse ölüm ile eşdeğer biyolojik ve psikolojik sonuçlar doğurmaktadır. Stres kaynaklı fiziksel ve sosyal olmak üzere ikiye ayrılırlar.

Resim 2.2.3: Stresli bir insan

Fiziksel Kaynaklar: Ø Sıcak / soğuk, Ø Gürültü, Ø Kötü çalışma şartları, Ø Donanım eksikliği, Ø Trafik ( Apron, hava trafiği, şehir trafiği). Örneğin ; -15Co ‘lik bir ortamda çalışıldığında, özellikle kış ve gece koşullarında,

doğal olarak, bilinçaltında “ısınma” fikri vardır. Tam tersine 30Co’de çalışırken ise “soğuk bir şeyler içme “ düşünceleri hata yapma olasılığını arttırır. Sosyal Stres Kaynakları:

Ø Ekonomik ( enflasyon, işsizlik), Ø Politik, Ø Aile, Ø İş ve kariyer (acil iş, işin bölünmesi, rekabet, eğitim ve sosyal çevre), Ø Eğitim, olarak ele almaktır. Özellikle uçak bakım için stres kaynakları dediğimizde zaman ve acil iş ile

karşılaşıyoruz. Sektörümüzün sembolü hız diyebiliriz. Kuşkusuz buna emniyeti, insan hayatının güvenliğini eklediğimizde zaman baskısı ve hız bizler için bizler için bir stres

Page 40: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

34

kaynağı olmaktadır, Yetişmesi gereken acil ve önemli işler ise bizi her gün “yangın söndürmeye” götürmektedir. Böyle bir çalışma ortamı doğal stres kaynağı olup, bir de buna vardiyalı çalışmayı eklediğimizde kesinlikle kontrol etmemiz gereken bir tablo çıkmaktadır. Stres karşısında:

Ø Alarm reaksiyonu, Ø Direnç ve koruma reaksiyonu, Ø Bitkinlik ve hastalık belirtileri yaşayabiliriz. Stresin ilk belirtileri fiziksel olup bedenin cevabı alarm şeklinde olur. Alarm önce göz

bebeklerimizde başlar, zihinsel olarak uyanıklık artar, kalp atışlarımız değişir, terler ve üşürüz, mide salgısı artar, kanda şeker oranı değişir, kan basıncı artabilir(tansiyon), iştah ve uyku bozuklukları, ağrılı kaslar, sırt ve göğüs ağrıları vb. gözlemlenebilmek belirtiler başlar.

Resim 2.2.4: Vücudun stres karşı koyuşu alarm tepkisi (McDonald ve Doyle 1981)

Direnişe geçip, stresle mücadele edebiliriz. Bir diğer alternatif ise belirtileri hiçe sayıp yukarıda saydığımız alarm belirtilerinin tekrar tekrar yaşanmasına izin verir ve hasatlıklara zemin hazırlayabiliriz. Stresin rol aldığı bilinen hastalıklar;

Ø Kalp krizleri, Ø Mide ülseri, Ø Kanser, Ø Kabızlık, Ø Asabiyet, Ø Unutkanlık, Ø Terlemelidir.

Ayrıca stres psikolojik olarak da kişiyi etkilemektedir. Özellikle iş yaşamında

konsantrasyon bozukluğuna yol açan stres kesinlikle kontrol altına alınmalıdır. Sakarlık, isteksizlik, ani duygusal patlamalar, öfke nöbetleri vb. stresle oluşan etkiler ise yine ruhsal etkilerden sayılmaktadır.

Kan beyne yükselir Göz bebekleri yükselir Tükürük fazlalaşır Solunum derinleşir Kan basıncı artar Kalp vuruşları çoğalır Ter bezleri faaliyeti artar Karaciğer glikoz salgılar Mide asit salgılar Kaslar gerilir.

Page 41: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

35

Stres ile baş etmek;

Sağlıklı yakın ilişkileri olanlar, hayatlarını kontrol etmeyi başaranlar, iç disipline sahip ve mücadele etmeyi seven kişiler stres ile daha kolay baş edip onunla birlikte yaşamayı becerebilmektedir. Stres ile birlikte yaşamak belki sevdiğimiz bir müziği dinlemek, alışveriş yapmak, yürüyüş veya koşu yapmak, seyahat etmek gibi günlük basit çözümlerde yatmaktadır. Bu basit formüllerden biri de özellikle iş yerinde iseniz kısa molalar vererek önce düşüncede mola almanız sonra kendi kendinize bir göz atmanız, duygulardan arınmaya çalışarak tekrar konuyu düşünüp harekete geçmenizdir. Formül:

DUR – BEKLE – DÜŞÜN – UYGULA- KONTROL ET

Stresi yenmede kişisel önlemler;

Gerçek çalışma hayatının disiplini gerekse sosyal yaşantının düzeni stresle baş etmekten geçmektedir. Stres vücutta gerginlik yaptığından “gevşeme” egzersizlerinin bilinçli bir şekilde yapılması önerilmektedir. Stres esnasında özellikle boyun ve omuz adaleleri gerginleşmektedir. Fizyolojik önlemler Psikolojik önlemler Doktora başvurma Hobiler geliştirme İlaçları düzenli kullanma Özeleştiri yapma İstirahat Karamsarlıktan kaçma Dengeli beslenme Gerginliği azaltma Spor Sistemli çalışma Yeterli uyuma Uçuştan zevk alma Alkol ve sigaraya dikkat Yaşamdan zevk alma Psikologla görüşme

Stres, istemli birtakım çabalarla çözülebilecek sıkıntıdır. Gündelik yaşamda

streslerden uzak kalmak güçtür. Önce kendi içimizdeki huzursuzluğu yenmeliyiz. Aile ve sosyal ilişkilerimiz uyumlu olmalı. Atılacak bu tür önlemlere ilaveten yapılacak spor; öfkeyi engellemeyi sağlar, fiziki gerginliği ve endişeyi azaltarak, yaşam kalitesini arttırır. Konsantrasyonu kolaylaştırır, konulara yoğunlaşma alışkanlığını kazandırır. Kendine güven ve saygı sağlar. Sağlık için son derece yararlıdır, hastalık risklerini azaltır.

İş yerindeki, stresle başa çıkmanın bir başka yolu da sosyal yaşam kalitesi ile ilgilidir. Başta sağlıksız yiyecek - içeceklerden uzak durmak olmak üzere:

Ø Yeni uğraşlar bulmak, Ø İş ortamının dışındaki yakın arkadaşlarla daha yakın ilişkiler kurmak, Ø Daha diplomatik davranmayı öğrenmek, Ø Daha hoşgörülü olmak, Ø Değişimi kendi elinde olmayan konular üzerinde ısrarcı olmamak, Ø Stresli yaşam hakkında daha fazla bilgi sahibi olmak, Ø Boş zamanları dolu dolu yaşamak, gibi faaliyetler önerilebilir.

Page 42: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

36

Stres ve Performans İlişkisi

Grafik2.1: Stres ve performans arasındaki ilişki

Stres ve performans arasında yukarıdaki şekilde gösterildiği gibi bir ilişki söz konusudur. Stresin az olduğu veya çok fazla olduğu dönemlerde performans istenilen düzeyde olmamaktadır. Stres önce olumlu olarak çalışanı uyarmakta bir müddet ideal düzeyine erişmekte ama süreklilik kazandığında olumsuzluk söz konusu olmaktadır. 2.1.9. Zamana Bağlı Baskı ve Son Bitirme Zamanları:

Verilen süreyi, zamanı acele kullanmak zorunda kalabiliriz. Bakım kartı ile ilgili bir işlemi gerçekleştirirken zamanın baskısı artabilir. Ancak ‘’YERDE’’ daima zaman vardır. Tarife, yolcu ihtiyaçları ve operasyonun ekonomisi zamanla bağımlıdır.

Resim 2.2.5:

Birçok kişi zaman sınırlamasını düşünerek yaptığı normal bir işte, bitirebilme

motivasyonunu kazanır. Yani, ’’zaman’’ bitirmeyi, tamamlamayı sağlayan olumlu bir parametredir. Zaman kısalmaya başlayınca, görev için ayrılan süre, iyi kullanılamayınca,

Sıkıntı Panik

Optimal Performans

Page 43: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

37

araya başka işler girince, olumsuz etkiler başlar. Yani bitirememe stresi başlar. Strese karşı vücut tepki vermeye koyulur. Sinirlilik, tansiyon yükselmesi, çarpıntı, baş ağrısı, mide krampları, hazımsızlık gibi potansiyel hastalık sinyalleri görülür. Zamana karşı yarıştığımızda stresin olumsuz etkilerini azaltmak için uyarı sinyallerini tanımak gerekiyor.

Ø Daha hızlı mı konuşmaya başladınız? Ø Başkalarının konuşmasını bitirmesini beklemeden, cümlelerini hızla siz

tamamlıyor musunuz? Ø Yemeğinizi hızlı mı yiyorsunuz? Ø Kuyrukta beklerken telaşlanıyor musunuz? Ø Asla yetişemeyeceğiniz ya da yetiştiremeyeceğiniz duygusuna kapılıyor

musunuz? Ø Yeterli süreniz olduğu halde işleriniz için daha az mı zaman ayırıyorsunuz? Ø Bir şeyler yetiştirirken mideniz bulanıyor mu? Ø Vakit geçirmek sizi sıkıyor mu? Ø Arabanızı daha hızlı mı kullanıyorsunuz? Ø Birçok şeyi bir arada yapmak zorunda mı hissediyorsunuz? Ø Birilerinin yavaş davranması sizi sinirlendiriyor mu?

Zamanla ilgili ilginç bir konu da “dijital” ve “analog” olarak tasarlanmış saatlerin

algılanmasında görülür. Dijital saatler, sürekli ve tam olarak saatin kaç olduğunu nümerik olarak gösterir. Fakat kavramsal açıdan daha az bilgi verir. Zamanın miktarı, nekadar kaldığını anlamak analog saatlerde daha rahat ve kolaydır. Oysa dijital saat akıldan hesap yapmayı gerektirir. Örneğin; dersin bitmesine ne kadar kaldı? Dijital saatle mi daha kolay hesaplıyorsunuz, yoksa analog saatle mi?

Page 44: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

38

2.1.10. İş Yükü; Aşırı İş ve Az İş Yüklenmeleri;

Performansı etkileyen bir diğer faktör iş yükünün ya çok fazla ya da az olduğu durumlardır.

Çok uzun çalışma saatleri özellikle dikkatin yoğunlaşması gereken önemli işlerin çok

fazla olması söz konusu ise, çalışanda stres yaratacak ve hata yapma riski artacaktır. Zihinsel ve fiziksel yorgunluk düzeyi yükselecektir.

Resim 2.2.6: Yoğun iş yükü insan performansını çok zorlar

Buna karşın iş yükünün az olması da gerginlik yaratmaktadır. Amaçsız boş zamanlar

ortaya çıkmakta ve çalışanda alışkanlıklar doğurmaktadır. İşe bağlılık, başarıyı ortaya koyma, mücadele etme isteğini engellediğinden, umursamazlık ve iş huzurunu bozmaya kadar uzanan sonuçları olabilmektedir.

İş yükünün iyi ayarlanması, verimi, insanca çalışma koşulları altında en yüksek

seviyede tutma amacına ulaşmak için gereken bazı hedefler aşağıdaki şekilde sayılabilir: Ø İşçinin boş bekleme süresini azaltmak. Ø İşçinin gereksiz hareketlerini ortadan kaldırmak. Ø İşçiler üzerinde adil iş yükü dağılımını sağlamak. Ø İşçinin çalışma hızını yükseltmek. Ø Daha iyi çalışma koşulları geliştirmek. Ø Üretim süresi boyunca iş akışını dengelemek. Ø Makinelerin boş bekleme sürelerini azaltmak. Ø Malzeme firelerini azaltmak. Ø Kalite bozukluklarını azaltmak. Bu amaçları, çalışılan ortamın özelliklerine göre daha da artırmak ve detaylandırmak

mümkündür

Page 45: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

39

2.1.11. Uyku ve Yorgunluk, Vardiyalı Çalışma 2.1.11.1. Uyku

Uyku, hemen hemen her gün aynı saatte gerçekleşen periyodik bir olaydır. Uyku ve

uyanma saatleri arasında değişiklikler olduğunda, uykusuzluk söz konusu olur. Öte yandan, bedensel ve zihinsel yorgunluk, stres, sağlık sorunları da uykusuzluk yapabilir.

Uykusuzluğun neden olacağı düzensizlikler ve etkileri aşağıdaki tabloda verilmiştir: Uykusuzluğa karşı; uyumadan önce, kafein ve tein içeren içeceklerden uzak durmak,

gün içinde küçük göz dinlendirmelerine (sızmalara /şekerlemelere) izin vermemek, stresten (duygusal veya fiziksel etki doğuracak eylemlerden) uzak durmak, ılık bir içecek (süt vb.) içmek, hafif egzersizler yapmak sayılabilecek birkaç önlemdir.

Resim 2.2.7:

Uykusuzluk (Insomnia) : İnsanların % 10-30’u kronik uykusuzluktan muzdariptirler.

Uykusuzlukta çevresel koşulların olumsuzluğu (gürültü, ışık, sıcak-soğuk, yabancı ortam, rahatsız yatak) kadar, sirkadien ritm kaymaları (jet-lag), anksiyete ve depresyon da etken olabilir.

Uyku Hijyeni: Yatak odasını uyumak ve cinsellik dışı amaçlarla kullanmamak gerekir.

TV izleme, müzik dinleme ve iş konuşmaları burada yapılmamalıdır. Yatmaya yakın zaman içinde egzersiz, ağır yemekler, alkol ve kafeinden uzak durulmalıdır. Her gün aynı saatlerde yatmak ve uyumak alışkanlığı kazanılması ve buna riayet edilmesi önemlidir. Gündüz veya akşam saatlerindeki uykuların gece uykusunu bozacağı; rahat bir yatakta, sessiz, loş ve orta ısılı bir ortamda daha iyi uyunabileceği bilinmelidir.

Pilot, diğer uçucular ve hava trafik kontrolörlerinin uyku problemleri konusunda uçuş

doktorları titiz davranmalıdır. Çünkü özellikle yorgunlukla birlikte olan uyku bozuklukları çok ciddi uçuş kazalarının sinsi nedeni olabilme potansiyelindedir.

Page 46: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

40

2.1.11.2. Yorgunluk

Yorgunluk, eksik dinlenmeden kaynaklanan, kişinin uzun süreli ve belirli limiti aşan bedensel veya zihinsel çalışmasının neden olduğu durumlardır.

Yorgunluğu, uykusuzluk veya dikkatsizlikten ayırmak gerekir. Bu üç faktörün birbiri

ile neden sonuç ilişkisi vardır. Örneğin, yüksek dikkat gerektiren işler yorgunluk doğurabilir. Yorgunluk, yapılacak iş için gerekli olan çaba ile ters orantılıdır.

Resim 2.2.8:

Adele yorgunluğu ya da bedensel yorgunluk, objektiftir ve ölçülebilir. Zihinsel

yorgunluk halinde ise; normal dinlenmeye rağmen duygusal stres yaşanır. Sübjektiftir, kolaylıkla ölçülemez. Vücut ritminin yorgunlukla bozulması önemli hata kaynaklarından biridir.

Aşırı yorgunluk (fatique ) yine iş performansını etkileyen bir diğer faktördür. Aşırı

yorgunluk, uzun süreli görevlerden ya da gereğinden daha kısa sürede gerçekleştirilmesi beklenen görevlerden sonra da yaşanır. Akut ve kronik olmak üzere ikiye ayrılır:

Akut yorgunluk, yoğun fiziksel veya zihinsel bir aktivite sonrasında kısa süreli olarak

yaşanır ve iyi bir gece uykusundan sonra yok olur. Kronik (müzmin) yorgunluk ise; oluşması ve geçmesi uzun sürelidir. Belirtileri;

dikkatin azalması, hafızanın zayıflaması, tutumlarda aldırmazlık, içe kapanıklık şeklinde gözlenir.

Yorgunluktan çıkıp, dinlenme durumuna geçmenin koşulları da fazlaca

bilinmemektedir. Bazen yeterli bir uykudan sonra bile yorgun kalınabilmektedir. Yorgunluk halinde karşılaşılan olaylar, aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Yorgunluk

halinde artan faktörler (+), azalanlar (-) işaretleriyle gösterilmiştir.

Page 47: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

41

Monoton görevler de yorgunluğa neden olmaktadır. Dikkat düzeyi, hem çevreden, hem de konunun niteliğinden kaynaklanır. Monotonluk; görev sırasında yapılan işlerin sabit ya da aynı ve sürekliliği ya da tekrarlanması şeklinde tanımlanmaktadır.

Birim zamanda tekrarlanan az sayıda hareketle veya basit hareketlerle yapılan işlerin

yanı sıra, yine birim zamanda alınan az bilgi monotonluğu artırır. Monoton işler yorgunluk ve dikkat azalmasına neden olacağından hata olasılığını artırır. Bu tür “görevlerde” kontrol işlevinin detaylandırılması gerekir.

Sivil Havacılıkta Yorgunluğu Yönetmek

Yorgunluğun yönetiminde göz önünde bulundurulması gereken altı faktör vardır:

Ø Eğitim ve öğretim, Ø Hizmet süresi, Ø İşlerin programlanması, Ø Karşı önlemler, Ø Tasarım ve teknoloji, Ø Araştırmadır.

Eğitim ve öğretim

Gerekli eğitim materyalleri (basılı yayınlar, video-VCD, slideshowlar vb.) üretilmeli

ve yapılan faaliyetle ilgili gerekli bilgi tabanı oluşturulmalıdır. Hazırlanacak materyaller yorgunluğun ne olduğu üzerinde durmalı, yorgunlukla ilgili yanlış bilgilenmeleri hedef almalı ve alınacak karşı önlemlerin neler olması gerektiği konusunda spesifik tavsiyelerde bulunmalıdır.

Genel bilgilerin yanı sıra verilecek örneklerle, vaka analizi çalışmalarıyla sorunun

daha somut bir biçimde algılanması sağlanmalıdır. Dünyada geliştirilen yeni karşı önlemler izlenmeli, bu konuda süreklilik sağlanmalıdır. Hizmet süresi

Bireylerin ne kadar çalışacakları hükümetlerin yaptıkları düzenlemelerle ve şirket politikaları tarafından belirlenir. Elbette kamu güvenliğinin ön plana çıktığı alanlarda kamusal düzenlemelerin ağır basması gerekir. Bu da görev ve dinlenme süreleri ile ilgili kılavuz niteliği taşıyan ilkelerin ortaya konulmasını gerektirir. Bu ilkelerin ortaya çıkan yeni bilimsel bulgular eşliğinde güncelleştirilmesi esastır. Sektörün gerektirdiği esneklikler de mutlaka bu ilkelerin oluşumu sırasında göz önünde bulundurulmalıdır. Ancak ekonomik mülahazaların bilimsel verileri hiçe sayması söz konusu olmamalıdır. İşlerin programlanması

Hükümet düzenlemeleri ve şirket politikaları kadar işlerin programlanması da

yorgunluk üzerinde etkili olmaktadır. Dolayısıyla işlerin programlanması sırasında yorgunlukla ilgili bilimsel verilerin göz önünde bulundurulması zorunludur. Elbette burada

Page 48: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

42

da sektörün gerektirdiği esnekliklerin göz ardı edilmesi mümkün değildir. İşlerin programlanması sırasında kamusal düzenlemeler, toplu iş sözleşmesinin hükümleri, iktisadi kaygılar, piyasaların gösterdiği değişimler, mevsimsel talepler vb. etkili olacak ve göz önünde bulundurulacaktır. Ama bunların uyku ve sirkadyen ritimlerle ilgili gerekliliklerin önüne geçmesi söz konusu olmamalıdır.

Karşı önlemler

Yorgunluğa karşı alınacak önlemler geniş bir yelpazeye yayılan stratejileri içerir. Bu

stratejiler kişisel, kurumsal ve kamusal düzenlemeler düzeyinde oluşturulabilir.

Ø Yukarıda da belirtildiği gibi ilk atılması gereken adım gerekli eğitim ve öğretimin sağlanmasıdır.

Ø Bu gerekli kaynakların ayrılmasını ve Ø Gerekli çevresel düzenlemenin yapılmasını gerektirir. Kuşkusuz kimi karşı önlemler şirketlerin desteğini (eğitimcilerin sağlanması, eğitim

için gerekli sürenin ayrılması, yorgunluğa karşı kurumsal kültürün oluşturulması vb.) gerektirecektir. Ancak burada önemli olan çalışanların sorunu kendi dışında görmemelerini ve kendi yaşamlarını korumanın asıl olarak şahsi sorumlulukları olduğunu algılamalarını sağlamaktır. Bu sorunun basitçe görev/dinlenme düzenlemeleriyle halledilemeyeceğinin kabulünü gerektirir.

Tasarım ve teknoloji

Teknolojik gelişim her gün yorgunlukla ilgili tehlikeleri aşma konusunda yeni olanaklar yaratıyor. Ancak henüz insanlık sorunu salt teknolojik olanaklara dayanarak çözebilecek noktaya ulaşmış değildir. Üreticilerle tasarım ve teknoloji konusunda sürekli iletişim halinde bulunmak yorgunlukla ilgili tehditlerin bir bölümünün ortadan kaldırılması açısından son derece önemlidir.

Algoritimlerin programlanması, atiklik düzeyinin izlenmesi, atiklik düzeyi yönetim

sistemlerinin kullanılması teknolojik gelişmenin yorgun karşısında bizlere sağladığı en yeni silahlardır. Elbette bu tür verilerde güvenilirlik, spesifiklik ve hassasiyet bu tür uygulamaların etkinliği açısından belirleyicidir. Araştırma

Yorgunluk, uyku ve sirkadiyen fizyolojisi hakkında yapılan çok sayıda çalışma bulunmasına ve bu çalışmalar sayesinde çok geniş bir bilgi tabanı oluşmuş olmasına rağmen bu konularla ilgili olarak hâlâ çok sayıda bilinmeyen husus bulunuyor. Bu konuların özellikle spesifik işler bağlamında ele alınmaları, kamusal düzenlemeler, programlama ve karşı önlemler bağlamında derinleştirilmeleri gerekiyor.

Kişisel deneyimler ve anektod aktarımı bu konuda yararlı girdiler sağlasa da, bilimsel

gelişme asıl olarak araştırma sorularına, ampirik verilere dayanmalıdır. Yapılacak araştırmalar uygun yöntemleri (alan araştırması, simulatör, laboratuar vb.) kullanmalı ve bir dizi önlemi (performans, fizyoloji, davranış vb. alanında) ortaya koymalıdır.

Page 49: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

43

Sonuç 24 saat hizmet veren bir sektörde kuşkusuz ki yorgunluğu tamamen ortadan kaldıracak

bir sihirli formül bulmak mümkün değildir. Yapılan işlerin gereklilikleri, insan fizyolojisi ve kişisel farklılıklar bu türden basit bir mekanik yaklaşıma izin vermeyecek derecede karmaşıktır. Önemli olan eldeki bilimsel verilerle, sektörün gerektirdiği esneklik arasında bir denge noktasının bulunmasıdır. Ancak bu optimum nokta aranırken de bilimsel düşünmek ve davranmak gerekir. Çünkü asıl amaç 24 saat hizmet veren bir sektörde güvenliği güçlendirmek, performansı ve verimliliği artırmaktır.

Vardiyalı Çalışma

Vardiyalı çalışma, performansı etkileyen faktörlerden bir diğeridir. Vardiya ile

öncelikle uyku düzenindeki bozukluklar, gece vardiyalarındaki beslenme alışkanlıkları yüzünden oluşan mide rahatsızlıkları, sosyal yaşam ile yaşanan uyumsuzlukların yarattığı stres önlem alınmazsa ciddi boyutta işe yansımaktadır.

Uyku, hemen hemen her gün aynı saatte gerçekleşen periyodik bir fenomendir. Uyku

alışkanlık olarak da kabul edilmektedir. Genellikle gün sonunda başlar ve 6 – 8 saat sürer. Minimum uyku 4, maksimum uyku 11 saat olarak kabul edilmektedir. Uyku sırasında vücudun tüm organları dinlenme moduna geçer. Vücut ısısı azalır. Vücut ısısı mükemmel bir biyolojik saattir. Gececilerin biyolojik saati geride, gündüzcülerin biyolojik saati ileridedir. Gündüzcüler için uyku başlangıcı, ortalama olarak 22.00, gececiler için 001’dir. Çalışma günlerinde bu farklara katlanılır ama tatil günlerinde, akşam yatma ve sabah uyanma saatleri mümkün olduğunca ileriye çekilmek istenir. Adeta uykuyla savaşılır. Esasen uykusuzluk ciddi bir hata ve stres faktörüdür. İyi ve kaliteli bir uyku, dikkatin toplanması, öğrenme, hafıza, duygusal dengeyi olumlu etkiler.

Uykuyu, doğrudan zaman belirleyiciler; saat, radyo, televizyon, gazete, vb., dolaylı

zaman belirleyiciler; ışık, ses, sıcaklık, titreşim vb. yönlendirir. Yalıtılmış (izole) bir ortamda, uyku - uyanıklık döngüsü yine devam etmektedir. Fakat bu durumlarda, gün periyodu, 24 saat değil 25 saat olmaktadır. Normal şartlarda “circadian” (circa = about = hakkında, dies = day = gün) saat, çevresel ayarlayıcılarla 24 saat içinde kalmaktadır. Herhangi bir kısıtlama olmayan hallerde gün, 25 saatlik bir periyotla yaşanmakta ve insan vücudu çevresel faktörlerin etkisinde kalmamaktadır.

Kişinin “circadian” ritminin bozulması, daha fazla enerji harcamasını gerektirir. Kişi

kaynaklarını harekete geçirir. Bu da operasyonel problemlere neden olacağı gibi fizyolojik problemleri de üretir. Uzun vadede hastalıklar da söz konusu olabilir. Circadian ritminin önemi: Bilindiği üzere ritim, aynı zaman aralığında aynı sırada meydana gelen olayların periyodik tekrarıdır. Bir iş için görevlendirilen kişiler, gece ve gündüz aynı şekilde hareket etmezler. Benzer olarak zihinsel fonksiyonlar da 24 saatin içinde değişiklikler gösterirler. Belirli derecede dikkat isteyen işlerde performans sabah artmaya başlar, öğleden sonra maksimuma ulaşır ve akşama doğru inişe geçer. Bu durum öğlen yemeğinden sonra da yaşanabilir.

Page 50: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

44

2.1.12. Alkol, İlaç, Uyuşturucu Kullanma

Besinlerin insan davranışlarında ve performanslarında etkili bir faktör olduğu bilinmektedir. Örneğin; protein, yağlar ve rafine şekerlerin, huzursuzluk hissi, az uyanıklık, kararsızlık, çabuk öfkelenme ve uykuya dalma meyli gibi etkileri olabilir.

Kahve, çay, zengin soslar, baharatlı etler çok pişmiş yiyecekler sinir sistemini etkiler

ve metabolizmanın hızını artırır.

Resim 2.2: İlaçlar

Alkollü içkiler enerji vericidirler. Fiziksel aktiviteyi güçlendirirler, ama aynı zamanda

duygusallığı da artırırlar. Alkolün görme ve işitme, kısa ve uzun dönemli hafıza üzerinde olumsuz etkileri vardır. Karar verme ve düşünce sistemlerini aksatır. Refleksleri zayıflatır. Hareket koordinasyonunu bozar. Daha da kötüsü; kişinin kendisi ile ilgili algısını farklılaştırır, aşırı güven veya aşırı güvensizlik duygularını ön plana çıkarır. Örneğin; Pilotların uçuştan 8 saat önce alkol almayı kesmeleri, uçuş sırasında asla içmemeleri gerekmektedir. Kanda izin verilen alkol düzeyi ise % 04’dür.

1975 – 1981 yılları arasındaki ölümcül kazaların %10’unun nedeninin alkol olduğu

saptanmıştır. Nedeni tam olarak saptanamayan kazalarda ise alkolün ne denli etkisi olduğu bilinmemektedir.

Diyet: Yorgunlukla mücadelede beslenme şeklimizin de önemi vardır. Aldığımız besinin cinsi ve miktarına bağlı olarak, bazen kendimizi ağırlaşmış, tembel,

bazen de enerji desteği almış hissettiğimiz olmuştur. Bu konudaki bazı öneriler ise aşağıda sıralanmıştır:

Ø Vardiya öncesi veya vardiya sırasında, sadece birkaç öğünde çok yiyerek

beslenmek yerine, daha sık, fakat daha az yiyerek beslenme tercih edilmelidir. Ø Vardiyalı çalışanlar için ağır fiziksel iş öncesi saatlerde, küçük öğünler halinde

yemek aynı zamanda bir diyet stratejisidir. Ø Vardiya öncesi veya vardiya sırasında alınması tercih edilen, karbonhidrat

bakımından zengin yiyecekler, yavaş yanan karbonhidratları ihtiva etmelidirler. (Esmer pirinç, portakal, fasulye, greyfurt, süt, yoğurt, elma, fıstık gibi.)

Page 51: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

45

Çalışma performansı için iyi beslenme çok önemlidir. Diyet yapılıyorsa asla aç kalınmamalı ve mesaiye tok başlanmalıdır.

Tahıllar ve sebzeler B vitamini bakımından zengin olduklarından, sinir sistemi

üzerinde olumlu etkileri vardır. Ayrıca sindirim fonksiyonunun işleyişinde yardımcıdırlar. Şekerin olumsuz etkisi bulunmaktadır. Vücudun dengesi için kandaki şekerin belli bir

düzeyde olması gerekmektedir. Sabah çok tatlı yenirse, kandaki şeker aniden yükselebilir. Eğer hemen enerjiyi kullanmak mümkün değilse, belirsiz bir sinirlilik söz konusu olur.

Özellikle şeker stres seviyesini direkt etkilemektedir. Baş ağrısı, yorgunluk, konsantrasyon bozukluğu, stres artar, kişi kendini depresif ve uyuşuk hissetmeye başlar ve kahve veya çaya yönelir.

Kahve veya çay gibi kafein ve tein gibi maddeler stimulan olup çok alındığında

sinirliliği ve gerginliği artırmakta, reaksiyon zamanını düşürmektedir. Diüretik özelliği olup vücudun su kaybına neden olur.

Sakinleştirici ilaç kullanmak da insanların çok kolay başvurduğu bir yöntemdir.

Bunlar geçici olarak rahatlık vermekle birlikte eğer performansı düşüren ana neden ortadan kalkmamışsa, etkisi olmayacağı gibi alışkanlık da yaratabilmektedir.

İlaç, alkol, çay, kahve veya sigara gibi alışkanlıların yerini fiziksel form tutucu

aktiviteler alır ise, sağlık üzerinde olumlu etkisi daha kolay gözlemlenecektir. Sonuç olarak; performansımızı etkileyen faktörlerin pek çoğu günlük yaşamımızda

alabileceğimiz basit önlemler ile (dengeli beslenme, sürekli aktiviteler vb.) hem özel hem iş hayatımızda kapasitemiz doğrultusunda olumlu sonuçlar verebilir.

Page 52: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

46

ÖLÇME DEĞERLENDİRME

Bu bölümde ikinci öğrenme faaliyetinde öğrendiğiniz bilgileri ölçebileceksiniz. Ölçme sorularını dikkatlice okuyarak cevaplandırınız. OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) 1. İnsan performansına aşağıdakilerden etki eder?

A) Görme B) İşitme C) Hafıza D) Hepsi

2. İşitsel faaliyet hangi duyu organıyla başlar?

A) Göz B) Kulak C) Burun D) Ağız

3. Dış ve iç dünyada gelen uyaranların anlamlı hale getirme çabasına ne denir?

A) Algı B) Dikkat C) Bilgi D) Dürtü

4. Aşağıdakilerden hangisi unutma nedenlerindendir?

A) Zaman aşımı B) Bilgiler arası karışıklık C) Algıda yoğunluk D) Unutma isteği

5. Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi piramidinde birinci basamakta aşağıdaki ihtiyaçlardan

hangisi vardır? A) Fizyolojik B) Güvenlik C) Sosyal D) Saygınlık

6. Aşağıdakilerden hangisi sağlıklı insan özelliğidir?

A) Kendisini eleştirebilir B) Bir konuyu taraflı olarak düşünebilir. C) Bilgisini iyi kullanabilir. D) Sorunlarını çözebilir.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Page 53: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

47

7. Aşağıdakilerden hangisi sosyal stres kaynağı değildir? A) Politik B) Aile C) İş ve kariyer D) Donanım Eksikliği

8. Aşağıdakilerden hangisi stresin yol açtığı hastalıklardandır?

A) Mide ülseri B) Kabızlık C) Asabiyet D) Hepsi

9. Aşağıdaki soruların cevaplarını yazınız.

1. Performansı etkileyen fonksiyonları yazınız. 2. Bilginin işlenmesi sırasında hatalı kararlara yol açan faktörleri yazınız.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Bu sınav sizin kendi kendinizi denemeniz için yapılmıştır. Sınav içinde cevaplandıramadığınız, yanlış cevaplandırdığınız veya kendinizi bilgi bakımından eksik hissettiğiniz sorular için bilgi sayalarına tekrar dönüp öğrenme faaliyetini gözden geçirmeniz tavsiye olunur.

Page 54: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

48

ÖĞRENME FAALİYETİ – 3

Bu öğretim faaliyetini başarı ile tamamladığınız takdirde uçak bakımında fiziksel çevrenin olumsuz etkilerini ortadan kaldırıp JAA standartlarına uygun değerlere getirebileceksiniz.

Ø Uçak bakımında fiziksel çevreler nelerdir? Araştırınız. Ø Fiziksel çevreyi oluşturan birimleri? Araştırınız.

Araştırma işlemleri için internetten, çevre bilgisi konulu kitap ve dergi gibi

yayınlardan faydalanabilirsiniz.

3. FİZİKSEL ÇEVRE

3.1. Gürültü ve Duman 3.1.1. Gürültü

Günümüzde büyükşehirlerde uçaklar ve havaalanları gürültüye katkıda önemli bir yer tutmaktadır. Uçak gürültüsü diğer ulaşım araçlarına göre çok yüksek düzeylidir. Örneğin; bir jet uçağından yaklaşık 30Kw=3.107Mw kadar bir akustik güç yayılır. ( İnsan sesi 1Mw’den daha azdır). Uçağın 150 m yükseklikten geçişinde gürültü düzeyi 105dB’ye ulaşmaktadır.

Resim 3.1: Gürültüye maruz kalmış bir insan

ÖĞRENME FAALİYETİ–3

AMAÇ

ARAŞTIRMA

Page 55: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

49

İstenmeyen veya o anda yapılan işle ilgisi olmayan ses anlamına gelir. Gürültü, konuşmayı etkiler, iş performansını düşürür ve sağlık sorunlarına neden olabilir.

80 desibelin üzerinde gürültü olan ortamda, uzun süre çalışmak, yorgunluğa neden

olur. Koruma olmadan yüksek gürültüye maruz kalmak, önemli bir problemdir. Çünkü bir süre sonra kalıcı etki ortaya çıkar ve hiç bir şeyi duymaz oluruz.

Bütün kalkınmış toplumların en önemli sorunlarından biri de gürültü kirliliğidir.

Havadaki ses titreşimlerinin rahatsız edici boyutlara ulaşması, gürültü kirliliği olarak tanımlanır. Gürültü, insanların işitme sağlığını, algılama yeteneğini çok olumsuz etkiler. Onların psikolojik ve fizyolojik dengesini bozar, çalışma verimini düşürür. İşte bütün bu etkilerin görüldüğü zararlı teknoloji atığına gürültü kirliliği diyoruz. Özellikle gelişmiş ülkelerde görülen bir kirlenme çeşididir. Gürültü biriminde kullanılan desibel(dB) normal bir kulağın duyabileceği en düşük ses basıncıdır. 1dB, kulağın ayırt edebileceği iki ses arasındaki farktır. Literatürde, psikolojik etkili gürültüler için 35–65 dB, huzur bozucu gürültüler için 65–90 dB, organ, ruh ve kulak rahatsızlıklarına yol açan gürültüler için 90–120 dB kabul edilmiştir.

Resim 3.2. Gürültülü ortamda çalışmak da zordur.

Gürültünün birçok nedeni vardır. Toplumların refah düzeyine bağlı olarak otomobil sayısının artması, makineleşme, kentleşme, çalışma ortamı gibi birçok faktör, gürültü kirliliğinin artmasına neden olmaktadır.

İnsan kulağının ayırt edebildiği en küçük ses birimine desibel denir. Yapılan araştırmalar; trenin 100, sokağın 80, uçağın 140 dB’lik gürültü kirliliği yaydığını ortaya çıkarmıştır. Gürültü kirliliği, ağır işitme bozuklukları başta olmak üzere birçok ruhsal ve fizyolojik rahatsızlığa neden olur. Almanya’da 1969–1978 yılları arasında demir çelik sanayinde çalışan 1700 kadar işçinin ağır işitme rahatsızlıklarına yakalandıkları görülmüştür. Çağdaş toplumlarda görülen ve literatürde önemli yer tutan ruhsal gerginliklerde, kronik uykusuzluklarda, gürültünün etkisi büyüktür.

Gürültünün insan sağlığı üzerine etkileri

Psikolojik etkiler: Davranış bozuklukları, öfkelenme, genel rahatsızlık duygusu, sıkılma. Fiziksel etkiler: Geçici veya kalıcı işitme hasarları Fizyolojik etkiler: Vücut aktivitesinde değişiklikler, kan basıncında artış, dolaşım bozuklukları, solunumda hızlanma, kalp atışlarında hızlanma, ani refleksler.

Hanımefendim duyamıyorum!

Page 56: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

50

Performans etkileri: İş veriminde azalma, konsantrasyon bozukluğu, hareketlerin engellenmesi

Meydana getirdiği olumsuz etkilere bağlı olarak, gürültü seviyeleri bazı araştırmacılar tarafından tablo 3.1. deki gibi derecelendirilmektedir.

Bunlara ek olarak, gürültü kişilerde bitkinliğin kronikleşmesini sağlamakta ve

vücudun direncini azaltarak hastalıklara yakalanma ihtimalini arttırmaktadır. Son araştırma sonuçlarına göre fetüs ve prematüre doğumlar üzerinde gürültünün olumsuz etkileri olduğu anlaşılmaktadır. 1.Derece 30 dB (A)-65 dB

(B) Konforsuzluk, rahatsızlık, öfke, kızgınlık, uyku düzensizliği ve konsantrasyon bozukluğu.

2.Derece 65-90 dB (B) Fizyolojik reaksiyonlar, kan basıncı artışı, kalp atışlarında ve solunumda hızlanma, beyin sıvısındaki basıncın azalması, ani refleksler.

3.Derece 90-120 dB (B) Fizyolojik reaksiyonların artması, baş ağrıları 4.Derece 120 dB (B) İç kulakta devamlı hasar, dengenin bozulması. 5.Derece 140 dB (B) Ciddi beyin tahribatı

Tablo 3.1. Gürültü Seviyeleri

Gürültüye karşı önlemler Gürültünün, çalışan üzerinde etkisini azaltabileceğimiz üç yer vardır. Bunlar sırasıyla,

Gürültüye neden olan kaynak da, çalışan ile kaynak arasında, çalışan kişide koruyucu önlem alarak.

Gürültünün önlenmesi için, bütün bireylere görevler düşmektedir. Saniyede eskiden

teknolojilerin yenilenmesi, cadde ve sokaklarda otomobillerin gereksiz yere klakson çalmamaları müzik aletlerinin düşük sesle kullanılması gibi bir yığın önlem, gürültü kirliliğinin yarattığı fiziksel, ruhsal ve fizyolojik rahatsızlıkları önemli ölçüde azaltacaktır. Bundan başka ;

Ø Gürültünün ortalama düzeylere indirmek için, bakım alanlarının çok ses çıkaran makine ve araçların varsa daha az ses çıkaranının temin edilmesi,

Ø Çalışma ortamlarını, ağaç ve benzeri bitkilerle donatıp gürültünün doğal olarak emilmesi;

Ø Çalışanların yüksek sesle çalışmamaları, Ø Rahatsızlıklara; gürültünün fiziksel, ruhsal ve fizyolojik etkilerini neden

olduğunu düşünerek dinlendirici müzikle maskeleme yapılması,. Ø Gürültülü çalışan makinelerde gürültüyü önleyici donanımlar kullanılması, Ø İş yerlerinde düzenli aralıklarla gürültü ölçümlerini yapılması gerekiyorsa

kulaklıkla olumsuz etkilerin ortadan kaldırılması, Ø gibi önlemler alınabilir. Bazı ses şiddetleri (dB)

Page 57: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

51

Havalı Perçin Makinesi 130dB Jet Motoru 120 dB Silah sesi 100 dB Koruyucu Kullanma Sınırı 90 dB Konuşma 60 dB Çalışma Ofisi 50 dB

Tablo 3.2:

3.1.2. Duman

Uçak imalatçılarının mühendislik dizaynı, otoritelerin kuralları ve operatörlerin bakım uygulamalarının genel amacı, basınçlı kabinli uçaklarda oluşabilecek duman, yangın ve buharın en aza indirgenmesinin sağlanmasıdır.

Uçak içinde herhangi bir duman olayı oluştuğunda uçuş ve kabin ekibi tarafından

zamanında ve en uygun müdahale usulünün gerekliliği çok önemlidir. Boeing, uçuş anında oluşabilecek buhar, duman veya yangın sonuçları ile uçak sistemlerine etkilerini, ekip prosüdürlerini de içine alacak şekilde kendi ticari uçak modelleri için analiz etmiştir.

Uçuş esnasında bir yangın veya duman olayı uçuş ve kabin ekibinin çok acil müdahale

etmesini gerektiren anlık ve kritik bir olaydır. Sigara dumanı harici (birçok havayolunda sigara içilmesi de yasaklanmıştır) uçaktaki herhangi bir duman normal değildir. Ekibin tepkisi zamanında olmalı, uygun uçuş kontrolleri ve emergency prosedürler uygulanmalıdır. Bir müdahalede uygun adımların atılabilmesi için aşağıdaki konuların anlaşılmasında fayda vardır.

Resim 3.3: Duman çevreyi ve çalışma ortamını etkilemektedir.

Ø Duman vakalarının operasyonel sonuçları ve güvenlik riskleri. Ø Geçmişte meydana gelen duman vakaları ve ekip prosedürlerinin tekrar gözden

geçirilmesi. Ø Bilinen ve bilinmeyen duman kaynakları için tasfiye edilen ekip davranışları. Ø Uçuşun geri kalan kısmı ile ilgili uygulanabilir yetenekler. Duman vakalarının operasyonel sonuçları ve güvenlik riskleri: Uçakta basınçlı

bölgede meydana gelen birçok duman vakaları kontrol altına alınabilmesine rağmen, nadiren

Page 58: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

52

de olsa bir sonraki uçuş olumsuz yönde etkilenmektedir. Operatörlerin önemli bir sorun olarak gördüğü bu durumlar; uçuşun iptal edilmesi, uçuş programlarında oluşabilecek problemler, havadan geri dönüşler, emergency durumların deklere edilmesi, havaalanı emergency ekipmanlarının eksikliği, uçağın terk edilmesinde oluşabilecek durumlar ile normal olmayan prosedürleri takiben programsız bakımların uzaması ve aşırı yükle iniş sonrası gerekli olan incelemeleri içerir. Duman vakaları sonucu acil iniş yapan uçağın oksijen jeneratörlerinin ve oksijen tüplerinin bakımı ile emergency kaçış slide’larının bakımları da ekstra bir zaman yaratmaktadır.

Kolaylıkla ulaşılabilen ekipmanlardan meydana gelen duman veya buhara ekibin

belirgin tepkisi, operasyonu kolaylıkla kontrol altına alabilmenin ilk anahtarıdır. Belirsiz bir kaynaktan başlayan herhangi bir duman olayı (ki belirlenemeyen duman vakası diye bilinir) ekibin zamanında ve sağduyulu hareket etmesini gerektiren bir durum, uçuşun geriye kalan kısmını az da olsa riske edebilir.

Geçmişte meydana gelen duman olayları temel alınarak, Boeing ve diğer büyük hava

aracı üreticileri öncelikli olarak uçuş anı oluşabilecek duman vakalarını ileri derecede azaltmanın yolunu aramaktadırlar. Buna ilaveten uçak dizaynını ve bakımlarını geliştirmek ve uçuş ile kabin ekiplerinin kullandığı basınçlı uçak kabinlerinde oluşabilecek duman prosedürlerini de geliştirmek olarak açıklanabilir. 3.2. Aydınlatma

Çevre koşulu olarak, uçak bakımını etkileyen en önemli parametrelerden biri de aydınlatmadır. Güneş ışığının hiç ulaşmadığı veya yetersiz olduğu yerlerin ışıklandırılmasına aydınlatma denir. Aydınlık bir ortam için asıl olan güneştir. Ancak, çeşitli nedenlerle yapay bir aydınlatmanın gerekli olduğu da gerçektir. Bir evde ya da iş yerinde, uygun bir aydınlatmanın yapılması gerekir. Uygun bir aydınlatma, hem insanların sağlığı, hem iş verimi için şarttır.

Uygun bir aydınlatma için;

Ø Işığın iyi yayılmış olması, Ø Yeterli yoğunlukta olması, Ø Gölgesiz ve gözü yormayacak biçimde düzenlenmesi, Gerekir.

Resim 3.4: Atölye ve hangarları elektrikle iyice aydınlatmalı

Page 59: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

53

Yapay aydınlatma ile birlikte, bir de doğal aydınlatma vardır. Güneşle aydınlatma, gerçek anlamda asıl güneş ışığıdır. İnsan sağlığına en uygun olanı da budur. Bir diğer aydınlatma ise yapay aydınlatma, insan tarafından üretilmiş olan enerjilerin kullanıldığı çeşitli araçlarla yapılan aydınlatmadır. Lâmba, mum, fener, vb. araçlarla yapılan aydınlatma, bu tür sınıflamanın içine girer.

Aydınlatma;

Ø Nesnelerin fark edilmesini sağlar. Ø Çevreye görsel güzellik verir. Ø İşlerin kolayca yapılmasını sağlar.

Aydınlatma amacıyla, pek çok durumda el feneri gibi taşınabilir, ışık kaynakları

kullanılmaktadır. Bu ışık kaynakları, taşınabilir olmakla kolaylık sağlamaktadır. Ancak yeterli şiddette aydınlatma sağlayamamakta ve ayrıca, bir eli meşgul ettiği için zafiyet oluşturmaktadır. Hangar içindeki aydınlatmanın da bazı nedenlerle yetersiz olduğu görülmektedir. Şöyle ki, yüksek tavana monte edilmiş lambalar, boya, toz vb nedenle kirlenmekte veya bozulduklarında kolayca değiştirilememektir. Hangarlardaki uygun aydınlatma olabilmesi için, bölgesel aydınlatma şiddeti 100–150 foot-candle mertebesinde olmalıdır. Özel işlemler yapılırken bu değer 200–500 foot-candle olmalıdır.

AB'ye uyum sürecinde hazırlanan ve yürürlüğe giren "İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik "10.2.2004 tarihinde 25369 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. İş yerinin fiziki koşullarını tanımlayan bu yönetmelik ekinde ortam sıcaklığı ve aydınlatma konuları da yer almaktadır.

Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten sonra kurulacak işyerlerinde uygulanacak

asgari sağlık ve güvenlik gerekleri başlığıyla verilen ekin sekizinci maddesi şöyledir; "8. Aydınlatma

8.1. İşyerlerinin gün ışığıyla yeter derecede aydınlatılmış olması esastır. İşin konusu veya işyerinin inşa tarzı nedeniyle gün ışığından yeterince yararlanılamayan hallerde yahut gece çalışmalarında, suni ışıkla uygun ve yeterli aydınlatma sağlanacaktır.

8.2. Çalışma mahalleri ve geçiş yollarındaki aydınlatma sistemleri, çalışanlar için kaza riski oluşturmayacak türde olacak ve uygun şekilde yerleştirilecektir. 8.3. Aydınlatma sistemindeki herhangi bir arızanın çalışanlar için risk oluşturabileceği yerlerde acil ve yeterli aydınlatmayı sağlayacak yedek aydınlatma sistemi bulunacaktır."

Işık standartları İş Güvenliği Tüzüğü Madde:18

Ø İş yerlerinde avlular açık alanlar dış yollar geçitler ve benzeri yerler en az 20 lüx

Ø Kaba malzemelerin taşınması aktarılması, depolanması kaba işlerin yapıldığı yerler ve iç geçit koridorları yol ve merdivenler en az 50 lüx.

Page 60: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

54

Ø Kaba montaj balyaların açılması kazan dairesi, makine dairesi insan ve yük asansör kabinleri, malzeme stok ambarları, soyunma ve yıkanma yerleri yemekhane ve helâlar en az 100 lüx

Ø Normal montaj, kaba işler yapılan tezgâhlar, konserve, ve kutulama ve benzeri işlerin yapıldığı yerler en az 200 lüx.

Ø Ayrıntıların yakından seçilebilmesi gereken işlerin yapıldığı yerler en az 300 lüx.

Ø Koyu renkli dokuma, büro ve benzeri sürekli dikkati gerektiren ince işlerin yapıldığı yerler en az 500 lüx.

Ø Hassas işlerin sürekli olarak yapıldığı yerler en az 1000 lüx ile aydınlatılacaktır.

3.3. İklim ve Hararet Sıcaklık kuşaklarının sınırları deniz seviyesine indirgenmiş sıcaklık esas alınarak

belirlenir. Sıcaklık kuşaklarının oluşmasında Yer’in şekli, kara ve denizlerin dağılışı, sıcak ve soğuk su akıntıları ile genel hava dolaşımı etkili olmuştur. İklim; bir yerin hava ve bitki örtüsüyle ortaya çıkan halidir. Değişik iklimlerde bulunan hava alanları ve bakım birimlerinden dolayı iklim havacılığı etkileyen en önemli unsurlardandır. İklim özelliklerinden dolayı havacılılık ulaşımı ciddi engellerle karşılaşılmaktadır. Hava pist sahasındaki buzlanma, aşırı kar yağışları, yoğun sis baskısı, aşırı yağmurda görme mesafesini zorlanması gibi uçuşu engelleyebilen unsurlar o bölgenin iklimsel özelliğinden kaynaklamaktadır.

Bu iklim koşulları, uçak ve uçakta bulunan personeli etkilediği gibi yer hizmet veren

personel ve bakım servislerinde çalışan teknisyenleri de olumsuz etkilemektedir. Hava sıcaklığının düşük olması çalışanı çabuk yorar, kişi motivasyonunu bozar, kişide sürekli bir sıcak ortam hayalinden dolayı dikkati dağıtır. Çalışanlar arasında iletişim kopukluğuna neden olur. Sıcaklık veya soğuk, aşırı sıcaklık farklılıkları yorgunluğa neden olur. 10oC’nin altındaki sıcaklıklar (uygun şekilde giyinilmemişse) hypothermia oluşturur. Bu sırada vücut sıcaklığı 35oC’nin altına düşer. Bu rahatsızlık, konuşmada yavaşlama ve tutukluk, derin nefes alamama, yorgunluk, nabızda düşme ve titreme şeklinde gösterir.

32oC’yi geçen sıcaklıklar bitkinliğe neden olur. Sürekli ter çalışmaları zorlaştırır,

kişinin stres altına girmesine neden olur. Kişinin konsantrasyonunu bozar, dikkatti dağıtır, el takımlarının kullanımı ve hakimiyeti zorlaşır.

Hava alanlarında otomatik ölçülen hava parametreleri Ø Rüzgâr hızı, Ø Rüzgâr yönü, Ø Hava sıcaklığı, Ø İşba sıcaklığı, Ø Nispi nem, Ø Yağış, Ø Hava basıncı, Ø Güneş radyasyonu,

Page 61: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

55

Ø Bulut yüksekliği, Ø MOR ve RVR, Ø Pist sıcaklığıdır.

3.4. Hareket ve Sarsıntı Hareket ve sarsıntıya (vibrasyon) maruz kalmak yorgunluğa

sebep olur. Eğer uzun süreli ve şiddetli ise baş ağrısı, kas rahatsızlıklarına yol açar. Ancak gürültünün aksine, vibrasyon kalıcı hasarlara yol açmaz. Ancak bazen perçin tabancası ve benzeri aletler uzun süre kullanıldıklarında, vücutta kalıcı hasara nenden olabilirler.

Resim 3.5:

3.5. İş Çevresi Teknisyenin çalıştığı tesisler ve çevre koşullarının işin verimi üzerinde büyük etkisi

vardır. Havayolları, yaptıkları bakım işlerinin tümünü iyi aydınlatmış, havalandırılmış/ısıtılmış modern hangarlarda yapmamaktadır. Her bir istasyonda aynı koşulları sağlamak, yüksek maliyet nedeniyle, mümkün olmamaktadır. Sonuç olarak, bakım işlemlerinin çoğu, olması gerekenden daha eksik koşullarda yapılmaktadır.

Bakımı planlanan uçak/uçak komponentlerin de çalışacak tüm personel için yeterli büyüklükte hangar, atölye, bürolar sağlanmalı ve bu bölümlerde sıcaklık, nem, aydınlatma, gürültü, toz ve diğer çevresel faktörler yönünden gerekli çalışma şartlarını sağlayacak tedbirler alınmalıdır.

Resim 3.6: Uçak gövde yapımı

Uçak komponentleri ve malzemeler için atölye ve çalışma alanlarından ayrılmış,

yeterli büyüklükte bir depo olmalı ve depoda aşağıdaki özellikler sağlanmalıdır;

Page 62: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

56

Ø Depoya yetkisi olmayan personelin girişi önlenmelidir, Ø Faal, gayri faal komponent ve malzemeler için ayrı bölümler olmalıdır, Ø Malzemeler uygun şekilde tanımlanmalı ve etiketlenmelidir, Ø Depo temiz, iyi havalandırılmış olmalı ve havanın kuru olması sağlanmalıdır, Ø Özel uçak komponentleri için imalatçının depolama şartları sağlanmalıdır, Ø Komponentlerin zarar görmemesi için, depo rafları yeteri kadar sağlam

olmalıdır. Ø Hasarlanmayı ve korozyonu önlemek için malzemeler koruyucu ambalajında

korunmalıdır.

Çalışan insanların hayatlarını önemli bir kısmı, iş yerlerinde geçmektedir. Bu bakımdan, bu yerlerdeki uygun olmayan sağlık koşulları, önemli sorunların başlangıcı olabilecek bir önem taşır.

İş yerindeki sağlığa zararlı etkenler, insan sağlığını çok olumsuz etkileyecek düzeylerde olabilir. Bu etkenlere karşı önlem almak, birçok bakımdan önemlidir. Aşırı gürültü, çok sıcak çalışma ortamı, yetersiz ya da fazla ışıklandırma, radyasyon ve diğer kanserojen etkiler, kimyasal kirleticiler en sık rastlanabilen olumsuz etkenlere örnek olarak gösterilebilir.

Bu tür etkilerin en aza indirilmesi, giderek yok edilmesi, tüzük ve yönetmeliklerle uygun çalışma ortamı yaratılmasıyla söz konusu olur. Bununla birlikte, çalışanların kendi sağlıklarını düşünerek bu kurallara uymaları gerekmektedir. İş yerlerinin sağlıklı bir ortam sunabilmesinin, teknoloji ile doğrudan ilgisi varır. İlkel bir teknoloji, daha yüksek bir risk öğesi taşır.

İş yerlerinin temiz tutmanın, kirleticilerin yok edilmesinin önemi tartışılmaz. Kapalı

yerlerde sigara içmenin sakıncalarından dolayı, buna uymayan kişilerin uyarılması, yaygınlaşarak gelişen çevre bilincinin sağlanması gerekmektedir.

Bütün iş yerleri için çevre sağlığı çok önemlidir. Olumsuz etkiler taşıyan işyerlerinde,

çalışanların ve iş sahiplerinin uyuması gereken kurallar vardır. Bunların başında sağlık ve güvenlikle ilgili kurallar gelmektedir. Sorumsuz iş yerleri sık sık denetlenmeli, ilgililer cezalandırılmalıdır. Bu gibi iş yerleri, yasalarla kazandıkları iş yapma ve ticaret hakkını kötüye kullanan eğitimsiz kişilerin elinde yönetildiği için bu yerler toplumdan uzaklaştırılmalıdır.

Teçhizat, Takım ve Malzemeler Ø JAR 145 onaylı bakım kuruluşu, onaydaki iş kapsamını uygulayabilmek için

gereken teçhizat, alet ve malzemeye sahip olmalıdır. Ø Bakım merkezi, uçağa ulaşabilecek teçhizata ve kontrol platformlarına sahip

olmalıdır. Ø Kalibrasyon gerektiren alet, teçhizat ve özellikle test cihazı, imalatçı

talimatlarına uygun periyotta kontrol ve kalibre edilmelidir. Ø Bütün alet, ekipman ve test cihazları bir sonraki muayene, servis veya

kalibrasyon süresini gösterecek şekilde etiketlenmeli, herhangi nedenden dolayı gayri faal ise bu durum belirtilerek kullanılması önlenmelidir.

Page 63: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

57

Ø Yapılan kalibrasyon işlemlerinin ve kalibrasyon için kullanılan standartların kayıtları tutulmalıdır.

Resim 3.7: Uçak bakım çevreleri

İş yerlerinde çalışanların sağlık ve güvenliğinin sağlamak, çevre ve insan sağlığına

zararlı olabilecek atıkların önüne geçmek amacıyla çeşitli kanunlar, yönetmelikler ve tüzükler hazırlanmıştır. Türk Standartları Enstitüsü tarafından bu konuda uyulması gereken 100’den fazla standart tespit edilmiştir. Bu kuralların tümünün titizlik ile uygulanmalıdır.

Bunlardan belli başlı önemli kurallar şunlardır:

Ø Sağlığa zararlı iş yerlerine sık sık sağlık kontrolü yapılması ve elliden fazla personel çalıştıran iş yerlerinde bir görevli hekim bulundurulması,

Ø Üretimde kullanılan hammaddelerin ve üretim yöntemlerinin bu konuda uluslararası standartlara uygun olması,

Ø Çevreye sıvı, duman, gaz ve toz şeklinde zararlı atık satan iş yerlerinde satılması,

Ø İş yerlerinde etkin havalandırma, isteminin bulunması ve yeterli hava sirkülâsyonu sağlanması,

Ø İş yerleri ortamında sağlığa zararlı gaz, toz gibi atıklara karşı maske ve koruyucu özel elbiseler kullanılması,

Ø Yangın ve iş kazalarına karşı iş yerlerine, ilk yardım malzemeleri, yangın tüpü, yangın alarm sistemi gibi ilk yardım araç ve gereçlerinin bulunmasıdır.

Page 64: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

58

ÖLÇME DEĞERLENDİRME

Bu bölümde üçüncü öğrenme faaliyetinde öğrendiğiniz bilgileri ölçebileceksiniz. Ölçme sorularını dikkatlice okuyarak cevaplandırınız. OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) 1. Aşağıdakilerden hangisi fiziksel çevre ile ilgili değildir?

A) Gürültü B) Aydınlatma C) Bilgi işlem D) Soğuk hava

2. Aşağıdakilerden hangisi gürültünün insan sağılığı üzerindeki etkisindendir?

A) İşitme hasarları B) Davranış bozuklukları C) Öfkelenme D) Hepsi

3. Aşağıdakilerden hangisi aydınlatmanın sağladığı yararlardan değildir?

A) Nesnelerin fark edilmesini sağlar B) Gürültüyü azaltır C) Çevreye görsel güzellik verir D) İşlerin kolayca yapılmasını sağlar

4. Aşağıdakilerden hangisi hava alanlarında otomatik ölçülen hava parametrelerindendir?

A) Pist sıcaklığı B) Hava sıcaklığı C) Rüzgâr yönü D) Hepsi

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Bu test sizin kendi kendinizi denemeniz için yapılmıştır. Test içinde cevaplandıramadığınız, yanlış cevaplandırdığınız veya kendinizi bilgi bakımından eksik hissettiğiniz sorular için bilgi sayalarına tekrar dönüp öğrenme faaliyetini gözden geçirmeniz tavsiye olunur.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Page 65: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

59

ÖĞRENME FAALİYETİ – 4 Bu öğrenme faaliyetinin sonunda; göreviniz esnasında meydana gelebilecek

olumsuzlukları en iyi şekilde, uygun bir şekilde ortadan kaldırabileceksiniz.

Ø Uçak bakımı sırasında karşınıza çıkabilecek olumsuzlukları araştırınız.

4. GÖREVLER

Uçak teknisyenini görevini yaparken değişik olumsuzluklarla karşı karşıya gelebilir. Çalışanlar her görev için kapsam, amaçlar, zamanlama hususlarını dikkate alan plan hazırlamalı ve kaydetmeli. Uçuş faaliyetlerinde emniyetin sağlanması, uçağın uçuşa hazır durumda bulunmasını sağlanması ve emniyet faktöründen ödün vermeden faaliyetler gerçekleşmelidir. 4.1. Fiziksel İş

Fiziksel çalışma ortamı çalışanın hatasız performans verebilmesiyle yakından

ilişkilidir. Uçak bakımında performansın artması veya korunması için ortam şartları ve çalışanlarda bulunması gereken bazı özellikler denilince şu parametreler öncelik alır;

Resim 4.1:

Ø Tesisin bakım için gereken şartlara sahip olması, Ø Olumsuz atmosfer şartlarından; uçak, teçhizat ve çalışanların korunması, Ø Aydınlatmanın yeterli, gürültünün sağlığı bozacak düzeyde olmaması, Ø Üşümeden çalışılabilecek bir ortam ısısı, Ø Havanın temizliği-ventilasyonu, hijyenik şartlar,

ÖĞRENME FAALİYETİ–4

AMAÇ

ARAŞTIRMA

Page 66: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

60

Ø Yürüme ve çalışma alanlarının uygunluğu, Ø Merdivenler, doklar, sehpaların çalışma, yürüme için yeterli boyutlarda olması, Ø Depolama ve malzeme sevkıyatı kolaylığı, Ø Uygun iş elbisesi ve koruyucu melbusat,

Kullanılan teçhizat, takım-avadanlık, parça, malzeme ve dokümanların zamanında

temin edilmesi, işe uygun standartlarda olması, yeterli miktarda olması, uygun performansta olması gereklidir. Çalışanların görevleri sırasında yukarıdaki konulara güvenlik ve performans açısından azami dikkat etmeleri gerekir.

4.2. Tekrarlanan Görevler

Bakım işlemlerinde dikkat dağıtan, yorgunluk veren, konsantrasyonu bozan faktörlerden bir tanesi de sürekli olarak tekrarlanan işlerdir. Aynı işleri rutin olarak yapan teknisyenin çok dikkatli çalışması gereklidir. Aynı işleri yapmak çok zaman bıkkınlık verir. Dikkati toplamayı zorlaştırır. Bundan dolayı da çalışanların hata yapmaları kolaylaşır.

Ayrıca tekrarlanan işle, çalışan hep aynı işleri tekrarladığı için uzmanlık havasına

girerse, “ne nasılsa ben bu işi hep yapıyorum.” Diye düşünüp işe olan ilgisini dağıtıp hatalara, yani kazalara davet çıkarabilir. Bu tür çalışanların ara ara yapabildikleri farklı alanlarda çalıştırılmaları oluşabilecek bazı olumsuzlukları ortadan kaldırabilir.

Tekrarlanan işleri yapanlarda bazı rahatsızlıklar da ortaya çıkabilmektedir. Terzilerin

kamburlaşması, öğretmenlerin fazla ayakta kaldıklarından dolayı varis hastalığına yakalanmaları gibi, işin özelliğine göre insanlarda değişik hastalıklar, sağlık problemleri çıkabilmektedir.

Resim 4.2. Uçak bakım atölyesi

Page 67: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

61

Tekrarlanan işler hâlâ çok yaygın düzeydedir. 1995 yılında yapılan araştırmada işçilerin %57’si çalışırken biteviye tekrarlanan hareketler yapmak zorunda olduklarını, bunların %33’ünün ise bu hareketleri sürekli olarak tekrarladıklarını belirtmişlerdi. 2000 yılı araştırmamızda ise oranların benzerlik taşıdığı, fakat tekrarlanan hareketleri sürekli olarak yapmak zorunda olanların oranının %31’e gerilediği görüldü.

Tekrarlanan işler sorunu 2000 yılında değişim gösterdiği için değerlendirme yapmak

da bir hayli güçleşti. Araştırma kapsamındaki işçilerin %32’si gün içinde tekrarlanan hareketleri yapmak zorunda kaldıkları sürenin 10 dakikadan az olduğunu, %22’si ise 1 dakikadan az olduğunu belirtti.

Tekrarlanan hareketleri yapmak zorunda kalanlar arasında kas-iskelet hastalıkları oranının da yükseldiği dikkat çekiyor.

% Sırt Ağrısı Boyun ve

omuzlarda kas ağrıları

Belden yukarıdaki kas

ağrıları

Belden aşağıdaki kas

ağrıları Tekrarlanan Hareketler 48 37 24 21

Tekrarlanmayan Hareketler 19 11 4 5

Ortalama 33 23 13 11

Tablo 4.1: Tekrarlanan hareketlerin yapılmasıyla bağlantılı sağlık sorunları Birçok sanayi ve servis mesleklerinde tekrarlanan işler ve statik kas yüklenmesi de sık

görülür. Bunlar çeşitli iskelet ve kas rahatsızlıklarına yol açar. Gelişmiş ülkelerde bu tür rahatsızlıklar geçici ve kalıcı iş gücü kayıplarının önemli bir bölümünü ve ekonomik kayıpların % 5'ini oluşturur. 4.3. Göz Kontrolleri

Gözle veya özel optik aletler yapılan kontroldür. Beşe ayrılır. Bunlar operasyonel, işlevsel, genel göz kontrolü, detaylı ve özel detaylı kontroldür.

Operasyonel kontrol: Arızaları bulmayı amaçlayan ve bir elemanın dizaynı sırasında

belirlenmiş işlevlerini yerine getirip getirmediğini araştıran bir işlemdir. Kontrol sırasında nicel standartlar kapsam dışında bırakılmıştır.

İşlevsel kontrol: Bir elemanın önceden belirlenmiş sınırlar içindeki nicel standartlara

göre işlevlerini yerine getirip getirmediğinin kontrol edildiği bir işlemdir. Bu işlemin amacı ilgili elemanın işlevsel performansını kontrol ederek arıza ve/veya hasarın ortaya çıkarılmasıdır.

Page 68: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

62

Genel göz kontrolü: Gövde iç ve dış yüzeylerinin herhangi bir hasara karşı gözle kontrol edilmesidir. Kolay açılabilir kapakların açılmasını ve merdiven vb araçlar kullanarak gövde üst kısımlarına çıkmayı gerektirebilir.

Detaylı kontrol: Ayrıntılı olarak gözden geçirmedir. Büyüteç, ayna gibi optik aletler

kullanmayı gerektirebilir. Özel detaylı kontrol: Hasarsız muayene yöntemleri, özel söküm yöntemleri gibi

teknikler kullanarak kontrol işlemidir.

Resim 4.3:

Uçak bakım faaliyetleri, genellikle uçağın uçuşa verilebilmesi için yapılan faaliyetleri

kapsamaktadır. Bunlar servis, uçuşa elverişlilik için yapılan göz ve operasyonel kontroller, uçağın uçuşa verilmesini engelleyen bir arıza olduğunda hatta değiştirilebilen ünite adı verilen LRU'ların değiştirilmesi ve hatta motorun değiştirilmesi gereken faaliyetlerdir. Bakım tesislerinde yapılan değişiklikler ise bu kapsamın dışında kalarak atölyede ve hangarda yapılan tüm faaliyetleri içermektedir.

Bu sınıflandırmanın amacı, bakım faaliyetlerini, doğrudan uçak üzerinde mi yoksa

başka bir yerde mi yapıldığının belirlenmesidir. Uçak üzerinde yapılmayan bakım faaliyetleri ilgili atölyelerde yapılmaktadır. Atölyelerdeki bakım faaliyetlerine motor revizyonları, elektronik komponent tamiri ile mekanik komponent tamir ve revizyonu örnek olarak verilebilir. Uçak üzerinde yapılan bakım faaliyetleri ise genellikle uçuş hattında yapılan değişiklikler ve bakım faaliyetleri kapsamındadır. 4.4. Karmaşık Sistemler

Uçak bakımında, dikkate alınması gereken iki önemli konu, havcılığın temel ilgi alanını oluşturmaktadır.

Bu konulardan birincisi; eski uçaklarla ilgilidir. Yaşlı uçaklarda metal yoğunluğu,

korozyon, genel yıpranma ve eskime, yoğun bir bakım ve teknik kontrol sürecini devamlı gündemde tutar. Bu uçaklar yapı olarak yeni uçaklara göre daha sade, anlaşılır durumdadır.

Page 69: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

63

İkincisi yeni uçaklarla ilgilidir. Yüksek otomasyonla donatılmış, ileri teknolojide üretilmiş malzeme kullanılmış, daha karmaşık yapıda, arızanın teşhisi için daha farklı test ve kontrol ekipmanı gerektiren sistemler nedeniyle, yeni uçaklar, daha farklı sorunları gündeme taşırlar. Tüm bakımla ilgili kişilerin ve özel teknisyenlerin çok iyi eğitilmeleri gereklidir.

Resim 4.4: Teknoloji geliştikçe işler karmaşıklaşmaktadır.

Öte yanda, yenilikler ve ileri teknoloji, kokpite kolaylık sağlarken bakımla uğraşan

personele daha fazla sorumluluk yüklemektedir. Uçak bakım teknisyenleri, pek çok sınırlar, kurallar, olanaklar, zorluklar, karmaşık

sistemler ve farklı görevlerde rolleri olan kişilerle birlikte çalışmaktadır. Öyle ki, zaman zaman sanki sırat köprüsünü geçmektedir.

Page 70: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

64

ÖLÇME DEĞERLENDİRME

Bu bölümde dördüncü öğrenme faaliyetinde öğrendiğiniz bilgileri ölçebileceksiniz.

Ölçme sorularını dikkatlice okuyarak cevaplandırınız. OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) 1. Aşağıdakilerden hangisi çalışma anında teknisyeni olumsuz olarak etkilemez?

A) Fiziksel iş B) Tekrarlanan işler C) Göz kontrolü D) Aydınlık

2. Terzilerin genelde kambur olması neden kaynaklanabilir?

A) Tekrarlana işlerden dolayı B) İşlerinin karmaşıklılığından. C) Göz kontrollerinden dolayı D) Makasla çalışmaktan dolayı

3. Aşağıdakilerden hangisi göz kontrol çeşitlerindendir?

A) İşlevsel B) Genel göz kontrolü C) Detaylı D) Rasgele

4. Sürekli aynı işleri yapmak performansı daima olumlu etkiler.

A) Doğru B) Yanlış

5. Teknoloji karmaşıklaştıkça uçak teknisyenlerinin işi kolaylaşmaktadır.

A) Doğru B) Yanlış

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Bu test sizin kendi kendinizi denemeniz için yapılmıştır. Test içinde cevaplandıramadığınız, yanlış cevaplandırdığınız veya kendinizi bilgi bakımından eksik hissettiğiniz sorular için bilgi sayalarına tekrar dönüp öğrenme faaliyetini gözden geçirmeniz tavsiye olunur.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Page 71: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

65

MODÜL DEĞERLENDİRME YETERLİK ÖLÇME

OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) 1. Havacılıkta insan faktörü deyince kimler hedeflenmektedir?

A) Yolcular çok önemlidir. B) Cock-pit, kabin ekibi C) Bakım teknisyenleri D) Hepsi

2. Bakımdan kaynaklanan hatalar;

A) Uçuş sırasında pilot tarafından çözümlenmelidir. B) Bakım sırasında tespit edilmelidir. C) Uçuş öncesinde pilot tarafından tespit edilmelidir. D) Hiç biri.

3. Aşağıdakilerden hangisi pasif hataya örnektir?

A) Prosedüre uymamak, B) Unutma C) Yanlış karar verme D) Deneyim eksikliği

4. Uçak bakımında karşılaşılan hatalar aşağıdakilerden hangisidir?

A) Elektrik kablolarında yapılan hatalar B) Yanlış parçaların takılması C) Hatalı montaj D) Hepsi

5. İnsan faktörlerinin temelinde hangi faktör ya da faktörler yer alır?

A) İnsan – makine –çevre ilişkisi B) Uçak sistemleri C) İnsan – çevre ilişkisi D) İnsan – makine ilişkileri

6. Görsel faaliyet hangi duyu organıyla başlar?

A) Kulak B) Göz C) Burun D) Ağız

7. Aşağıdakilerden hangisi fiziksel çevre ile ilgili değildir? A) Gürültü B) Aydınlatma C) Bilgi işlem D) Soğuk hava

MODÜL DEĞERLENDİRME

Page 72: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

66

8. Aşağıdakilerden hangisi dumanın insan sağılığı üzerindeki etkisindendir? A) Görme hasarları B) Davranış bozuklukları B) Öfkelenme D) Hepsi

9. Aşağıdakilerden hangisi aydınlatmanın sağladığı yararlardan değildir?

A) Nesnelerin fark edilmesini sağlar B) Gürültüyü azaltır C) Çevreye görsel güzellik verir D) İşlerin kolayca yapılmasını sağlar

10. Aşağıdakilerden hangisi çalışma anında teknisyeni olumsuz olarak etkilemez?

A) Fiziksel iş B) Tekrarlanan işler C) Göz kontrolü D) Aydınlık

11. Varis hastalığına genelde öğretmenlerin yakalanmasının sebebi ne olabilir?

A) Göz kontrollerinden dolayı B) İşlerinin karmaşıklılığından. C) Tekrarlana işlerden dolayı D) Makasla çalışmaktan dolayı

12. Aşağıdakilerden hangisi göz kontrol çeşitlerindendir?

A) İşlevsel B) Genel göz kontrolü C) Rasgele D) Detaylı

13. Dış ve iç dünyada gelen uyaranların anlamlı hale getirme çabasına algı denir.

A) Doğru B) Yanlış

14. Zamanla kişi bazı bildiklerini unutur.

A) Doğru B) Yanlış

15. Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi piramidinde birinci basamağında fizyolojik ihtiyaçlar

yoktur. A) Doğru B) Yanlış

16. Sağılıklı bir insan bir konuyu tarafsız olarak düşünüp, değerlendirebilir,

A) Doğru B) Yanlış

Page 73: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

67

17. Çalışanlardaki az iş yükü performansı olumlu yönde etkiler. A) Doğru B) Yanlış

18. Sürekli aynı işleri yapmak kazalara sebep olabilir.

A) Doğru B) Yanlış

19. Teknoloji karmaşıklaştıkça uçak teknisyenlerinin işi kolaylaşmaktadır.

A) Doğru B) Yanlış

20. Vardiyalı çalışma teknisyeni dinlendirir.

A) Doğru B) Yanlış

DEĞERLENDİRME

Modül değerlendirmesinde verilen uygulamayı hatasız olarak tamamlayabildiyseniz, bu modülü başarı ile tamamladınız demektir. Eğer, anlayamadığınız bir konu ya da bilgi eksikliğinden dolayı sonuca ulaşamadığınız bir nokta varsa bilgi sayfalarını tekrar okuyunuz. Çözemediğiniz veya açıklık getiremediğiniz noktaları arkadaşlarınızla tartışmanız önerilmektedir. Arkadaşlarınızla uzlaşamadığınız noktaları öğretmeninize danışınız.

Ayrıca modül faaliyetleri ve araştırma çalışmaları sonunda kazandığınız bilgi ve becerilerin ölçülmesi için öğretmeniniz size ölçme araçları uygulayacaktır.

Ölçme sonuçlarına göre sizin modül ile ilgili durumunuz öğretmeniniz tarafından değerlendirilecektir.

Page 74: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

68

CEVAP ANAHTARLARI

ÖĞRENİM FAALİYETİ-1 CEVAP ANAHTARI

1 D 2 B 3 C 4 D 5 A

ÖĞRENİM FAALİYETİ-2 CEVAP ANAHTARI

1 D 2 B 3 A 4 C 5 A 6 B 7 D 8 D 9 Sağlıklılık, stres, zamana bağlı

baskı, iş yükü, uyku, yorgunluk, vardiyalı çalışma, alkol, ilaç ve uyuşturucu kullanma.

10 Ø Eksik eğitim, Ø Eksik deneyim Ø Duygusal ve ticari kaygılar, Ø Psikolojik hastalıklar, Ø Sağlık, Ø İletişim

CEVAP ANAHTARLARI

Page 75: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

69

ÖĞRENİM FAALİYETİ-3 CEVAP ANAHTARI

1 C 2 D 3 B 4 D

ÖĞRENİM FAALİYETİ-4 CEVAP ANAHTARI

1 D 2 A 3 D 4 B 5 A

MODÜL DEĞERLENDİRMENİN CEVAP ANAHATARI

1 D 2 B 3 C 4 D 5 A 6 B 7 C 8 D 9 B 10 C 11 C 12 C 13 A 14 A 15 B 16 A 17 B 18 A 19 B 20 B

Page 76: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

70

ÖNERİLEN KAYNAKLAR

Ø YILDIRIM, Emine, Psikoloji 1 Ders Kitabı, İstanbul, 1996.

Ø ÖZKAYA, Abdülkadir, Çevre Bilimi, İstanbul, 2005.

Ø http://www.uted.org

Ø http://www.psikiyatrist.net

Ø http://www.students.itu.edu.tr

Ø http://www.rshm.saglik.gov.tr

Ø http://www.tayyareci.com

Ø http://www.isguvenligi.net/

ÖNERİLEN KAYNAKLAR

Page 77: MEGEP - WordPress.com · 2012-11-03 · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde havacılık işletmeciliğinin iyiden iyiye artması nedeniyle, uçak bakımının da eti önemini

71

KAYNAKÇA Ø AKBİLEK, Turgay, Uçak Bakımında İnsan Faktörü Semineri, İstanbul,

2003.

Ø ÇETİN ,Svl.Memur, SERT, Uçuş Psikolojisi Semineri Notları, İzmir, 2004.

Ø TARAKÇI, Fikri, Liseler İçin Çevre ve İnsan, İstanbul, 1998.

Ø THY A.O. Seminer Notları, Ankara, 2003.

Ø TORUM, Dr. Oya, Uçak Bakımında İnsan Faktörü Notları, 2002.

Ø YILDIRIM, Emine, Psikoloji 1 Ders Kitabı, İstanbul, 1996.

Ø http://www.caa.co.uk.

Ø http://isggm.calisma.gov.tr/

Ø http://www.calisma.gov.tr/

Ø http://www.cedgm.gov.tr/cevreatlasi/gurultu.pdf

Ø http://ikam.ieu.edu.tr

Ø http://www.hf.faa.gov

Ø http://www.thy.com.tr

Ø http://www.hssgm.gov.tr

Ø http://www.populermedikal.com/ergonomi2.asp

Ø http://www.tayyareci.com

Ø http://www.uted.org

KAYNAKÇA