1. Dil Anlatm Proje devi
AD:MERTCAN BOSTACI
Snf:9/c
Numara:419
retmen:HASAN MERAL
Konu:Noktalama iaretleri
Ekler
Kelimede yap
Cmlenin geleri
Anlatm bozukluklar

2. Noktalama aretleri
Duygu ve dnceleri daha ak ifade etmek, cmlenin yapsn ve duraklama noktalarn belirlemek, okumay ve anlamay kolaylatrmak, szn vurgu ve ton gibi zelliklerini belirtmek zere noktalama iaretleri kullanlr.
Noktalama iaretlerinden nokta, virgl, noktal virgl, iki nokta, nokta, soru, nlem, trnak iaretleri, ayra ve kesme ait olduklar kelimelere bitiik olarak yazlr ve kesme dndaki iaretlerden sonra bir harf boluu ara verilir.
3. Nokta ( . )
1. Cmlenin sonuna konur: Trk Dil Kurumu, 1932 ylnda kurulmutur.
Saatler getike yollara daha mahzun bir sszlk kyordu.
(Reat Nuri Gntekin)
2.Baz ksaltmalarn sonuna konur: Alb. (albay), Dr. (doktor), Yrd. Do. (yardmc doent), Prof. (profesr), Cad. (cadde), Sok. (sokak), s. (sayfa), sf. (sfat), vb. (ve bakas, ve benzeri, ve bunun gibi), Alm. (Almanca), Ar. (Arapa), ng. (ngilizce).
3. Saylardan sonra sra bildirmek iin konur: 3. (nc), 15. (on beinci); II. Mehmet, XIV. Louis, XV. yzyl; 2. Cadde, 20. Sokak, 4. Levent.
4.Bir yaznn maddelerini gsteren rakam veya harflerden sonra konur:
I. 1. A. a.
II. 2. B.b.
4. 5. Tarihlerin yazlnda gn, ay ve yl gsteren saylar birbirinden ayrmak iin konur: 29.5.1453, 29.X.1923.
Tarihlerde ay adlar yazyla da yazlabilir. Bu durumda ay adlarndan nce ve sonra nokta kullanlmaz: 29 Mays 1453, 29 Ekim 1923.
6. Saat ve dakika gsteren saylar birbirinden ayrmak iin konur: Tren 09.15'te kalkt. Toplant 13.00te balad.
Tren 17.30'da, hkmet daireleri kapandktan yarm saat sonra balayacaktr. (Tark Bura)
7. Bibliyografik knyelerin sonuna konur:
Agh Srr Levend, Trk Dilinde Gelime ve Sadeleme Evreleri, TDK Yaynlar, Ankara, 1960.
8. Be ve beten ok rakaml saylar sondan saylmak zere l gruplara ayrlarak yazlr ve araya nokta konur: 326.197, 49.750.812, 28.434.250.310.500.
9.Matematikte arpma iareti yerine kullanlr: 4.5=20
5. Virgl ( , )
1. Birbiri ardnca sralanan e grevli kelime ve kelime gruplarnn arasna konur:
Sessiz dereler, solgun aalar, sar gller
2. Sral cmleleri birbirinden ayrmak iin konur: Bir varm, bir yokmu.
Umduk, bekledik, dndk.
3. Cmlede zel olarak vurgulanmas gereken gelerden sonra konur:
Binaenaleyh, biz her vastadan, yalnz ve ancak, bir noktainazardan istifade ederiz.
4. Uzun cmlelerde yklemden uzak dm olan geleri belirtmek iin konur:
Saniye Hanmefendi, merdivenlerde olunun ayak seslerini duyar duymaz, hasretlisini karlamaya atlan bir gen kadn gibi, koltuundan frlam ve ona kapy kendi eliyle amaya gelmiti.
5. Cmle iinde ara szleri ve ara cmleleri ayrmak iin konur:
imdi, efendiler, msaade buyurursanz, size bir sual soraym.
6. 6. Anlama g kazandrmak iin tekrarlanan kelimeler arasna konur:
Akam, yine akam, yine akam,
Gllerde bu dem bir kam olsam!
7. Trnak iinde olmayan aktarma cmlelerinden sonra konur: Data'ya yarn gideceim, dedi.
ehirde ilk nce hkmet doktoruyla karlatm.
Bugnlerde bam kamaya vakit bulamyorum, dedi.
8. Konuma izgisinden nce konur:
Bahe kapsn at. Sermet Beye,
Bu anahtar kk de aar, dedi.
9. Kendisinden sonraki cmleye bal olarak ret, kabul ve tevik bildiren hayr, yok, evet, peki, pekl, tamam, olur, hayhay, bastne, yle, haydi, elbette gibi kelimelerden sonra konur: Peki, gideriz. Olur, ben de size katlrm. Hayhay, memnun oluruz. Haydi, ge kalyoruz.
Evet, krk seneden beri Trke merhale merhale Trkleiyor.
7. 10. Bir kelimenin kendisinden sonra gelen kelime veya kelime gruplaryla yap ve anlam bakmndan balants olmadn gstermek ve anlam karkln nlemek iin kullanlr:
Bu, tek gzl, gen fakat ihtiyar grnen bir adamcazdr.
11. Hitap iin kullanlan kelimelerden sonra konur:
Efendiler, bilirsiniz ki hayat demek, mcadele, msademe demektir.
12. Saylarn yazlnda, kesirleri ayrmak iin konur: 38,6 (otuz sekiz tam, onda alt), 25,33 (yirmi be tam, yzde otuz ), 0,45 (sfr tam, yzde krk be).
13. Bibliyografik knyelerde yazar, eser, basmevi vb. maddelerden sonra konur:
Falih Rfk Atay, Tuna Kylar, Remzi Kitabevi, stanbul, 1938.
8. Noktal Virgl ( ; )
1. Cmle iinde virgllerle ayrlm tr veya takmlar birbirinden ayrmak iin konur: Erkek ocuklara Doan, Turul, Aslan, Orhan; kz ocuklara ise nci, iek, Gnl, Yonca adlar verilir. Trkiye, ngiltere, Azerbaycan; stanbul, Londra, Bak.
2. geleri arasnda virgl bulunan sral cmleleri birbirinden ayrmak iin konur: Sevinten, heyecandan iim iime smyor; barmak, kahkahalar atmak, alamak istiyorum. At lr, meydan kalr; yiit lr, an kalr.
9. ki Nokta ( : )
1. Kendisinden sonra rnek verilecek cmlenin sonuna konur:
Yeni harfler alndktan sonra eski yaz ile bir tek kelime bile yazmayan iki kii grmmdr: Atatrk ve nn!
2. Kendisinden sonra aklama yaplacak cmlenin sonuna konur:
Bu kararn istinat ettii en kuvvetli muhakeme ve mantk u idi: Esas, Trk milletinin haysiyetli ve erefli bir millet olarak yaamasdr.
3. Ses biliminde uzun nly gstermek iin kullanlr: a:ile, ka:til, usu:le, i:cat.
4. Edeb eserlerdeki karlkl konumalarda, konuan kiinin adndan sonra konur:
Bilge Kaan: Trklerim, iitin!
stten gk kmedike
alttan yer delinmedike
lkenizi, trenizi kim bozabilir sizin?
Koro : Ge erer bamz
banla senin !
5. Genel A adreslerinde kullanlr: http://tdk.org.tr
6. Matematikte blme iareti olarak kullanlr: 56:8=7, 100:2=50
10. Nokta ( ... )
1. Tamamlanmam cmlelerin sonuna konur:
Ne are ki irkinlii hemencecik ve herkes tarafndan grlveriyordu da, bu yan...
2. Kaba sayld iin veya bir baka sebepten tr aklanmak istenmeyen kelime ve blmlerin yerine konur: Klavuzu karga olann burnu b...tan kmaz.
3. Alntlarda; bata, ortada ve sonda alnmayan kelime ve blmlerin yerine konur:
... derken ehrin te bandan bouk bouk sesler gelmeye balad...
4. Szn bir yerde kesilerek geri kalan blmn okuyucunun hayal dnyasna brakldn gstermek veya ifadeye g katmak iin konur:
Sana uurlar olsun... Ayrlyor yolumuz!
5. nlem ve seslenmelerde anlatm pekitirmek iin konur:
Glgeler yaklatlar. Bir adm kalnca onu kyafetinden tandlar:
Koca Ali... Koca Ali, be!..
11. 6. Karlkl konumalarda, yeterli olmayan, eksik braklan cevaplarda kullanlr:
Yabanc yok!
Kimsin?
Ali...
Hangi Ali?
...
12. Soru areti ( ? )
1. Soru bildiren cmle veya szlerin sonuna konur:
Ne zaman tkenecek bu yollar, arabac?
2. Bilinmeyen, kesin olmayan veya pheyle karlanan yer, tarih vb. durumlar iin kullanlr: Yunus Emre (1240?-1320), (Doum yeri: ?).
UYARI : m / mi eki -nca / -ince anlamnda zarf-fiil ileviyle kullanldnda soru iareti konmaz: Akam oldu mu srler dner. Hava karard m eve gideriz.
UYARI : Soru ifadesi tayan sral ve bal cmlelerde soru iareti en sona konur:
ok yakndan m bu sesler, ok uzaklardan m?
13. nlem areti ( ! )
1. Sevin, kvan, ac, korku, ama gibi duygular anlatan cmlelerin sonuna konur:
Ne mutlu Trkm diyene!
2.Seslenme, hitap ve uyar szlerinden sonra konur:
Ordular! lk hedefiniz Akdenizdir, ileri!
3. Alay, kinaye veya kmseme anlam kazandrlmak istenen szden hemen sonra yay ayra iinde nlem iareti kullanlr:
steseymi bir gnde bitirirmi (!) ama ne yazk ki vakti yokmu (!).
UYARI: nlemden sonra nokta yerine iki nokta konulmas yeterlidir.
Gk ekini bier gibi!.. Baaklar daha dolmadan.
14. Ksa izgi ( - )
1. Satra smayan kelimeler blnrken satr sonuna konur:
Souktan m titriyordum, yoksa heyecandan, zntden mi bil-
mem. Havuzun suyu
2. Ara szleri ve ara cmleleri ayrmak iin kullanlr:
Kk bir sr -drt inekle birka koyun- kye giren geniyolunazndadurmutu.
3. Dil bilgisinde kkleri ve ekleri ayrmak iin konur: al-, dur-ak, gr-g-sz-lk.
4.Fiil kk ve gvdelerini gstermek iin kullanlr: al-, dur-, gr-, ver-; baar-, kana-, okut-, tala-, yazdr-.
5.Eklerin bana konur: -ak, -den, -, -lk.

15. 6. Heceleri gstermek iin kullanlr: a-ra-tr-ma, bi-le-zik, du-ru-ma, ku-yum-cu-luk, prog-ram, ya-zar-lk.
7. Kelimeler arasnda -den...-a, ve, ile, ila, arasnda anlamlarn vermek iin kullanlr: Trke-Franszca Szlk, Aydn-zmir yolu, Ankara-stanbul uak seferleri, Trk-Alman ilikileri, Ural-Altay dil grubu, Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi, 09.30-10.30, Beikta-Fenerbahe karlamas, Manas Destan'nda soy-dil-din geni, 1914-1918 Birinci Dnya Sava, 2003-2004 retim yl.
8.Matematikte karma iareti olarak kullanlr: 50-20=30
16. Eik izgi ( / )
1. Yan yana yazlmas gereken durumlarda msralarn arasna konur: Korkma! Snmez bu afaklarda yzen al sancak / Snmeden yurdumun stnde tten en son ocak / O benim milletimin yldzdr parlayacak / O benimdir o benim milletimindir ancak. (Mehmet Akif Ersoy)
2. Adres yazarken apartman numaras ile daire numaras arasna ve semt ile ehir arasna konur: Altay Soka, Nu.: 21/6 Kurtulu / ANKARA
3. Tarihlerin yazlnda gn, ay ve yl gsteren saylar birbirinden ayrmak iin konur: 18/11/1969, 15/IX/1994.
4. Dil bilgisinde eklerin farkl biimlerini gstermek iin kullanlr: -a/-e, -an /-en, -lk /-lik, -madan /-meden.
5. Genel A adreslerinde kullanlr: http://tdk.gov.tr
6. Matematikte blme iareti olarak kullanlr: 70/2=35
17. Trnak areti ( )
1. Baka bir kimseden veya yazdan olduu gibi aktarlan szler trnak iine alnr: Dil ve Tarih-Corafya Fakltesinin n cephesinde Atatrk'n Hayatta en hakiki mrit ilimdir. vecizesi yer almaktadr. Ulu nderin Ne mutlu Trkm diyene! sz her Trk' duygulandrr.
2. zel olarak belirtilmek istenen szler trnak iine alnr: Yeni bir bar taarruzu balad.
3.Cmle ierisinde kitaplarn ve yazlarn adlar ve balklar trnak iine alnr:
Yahya Kemal'in baz iirleri Kendi Gk Kubbemiz ad altnda kt.
Baknz, air vatan ne gzel tarif ediyor:
Bayraklar bayrak yapan stndeki kandr.
4.Bibliyografik knyelerde makale adlar trnak iinde verilir.
18. Tek Trnak areti ( )
Trnak iinde verilen ve yeniden trnaa alnmas gereken bir sz belirtmek iin kullanlr:
Edebiyat retmeni iirler iinde Han Duvarlar gibisi var m? dedi ve Faruk Nafizin bu gzel iirini okumaya balad.

Atatrk henz Gazi Mustafa Kemal Paa idi. Benden ona dair bir kitap iin n sz istemilerdi.
Denden areti (")
Bir yazdaki maddelerin sralanmasnda veya bir izelgede alt alta gelen ayn szlerin, sz gruplarnn ve saylarn tekrar yazlmasn nlemek iin kullanlr:
a. Etken fiil
b. Edilgen "
c. Dnl "
. te "
19. Kesme areti ( ' )
1. Aada sralanan zel adlara getirilen iyelik, durum ve bildirme ekleri kesme iaretiyle ayrlr:
a. Kii adlar, soyadlar ve takma adlar: Atatrkm, Fatih Sultan Mehmete, Muhibbinin, Gl Babaya, Sultan Anann, Yurdakuldan, Kzm Karabekiri, Yunus Emreyi, Ziya Gkalptan, Refik Halit Karaym, Ahmet Cevat Emredir, Namk Kemalse.
b.Millet, boy, oymak adlar: Trkm, Almansnz, ngilizden, Rusmu, Ouzun, Kazaka, Krgzm, zbeke, Karakeilinin, Hacmusalya.
c. Devlet adlar: Trkiye Cumhuriyetini, Osmanl Devletindeki, Amerika Birleik Devletlerine, Azerbaycan Cumhuriyetinden.
.Din ve mitoloji ile ilgili zel adlar: Allahn, Tanrya, Cebrailden, Zeusu.
d.Kta, deniz, nehir, gl, da, boaz, geit, yayla; lke, blge, il, ile, ky, semt, bulvar, cadde, sokak vb. corafyayla ilgili yer adlar: Asyann, Marmara Denizinden, Akdenizi, Meri Nehrine, Van Glne, Ar Dann, anakkale Boaznn, Zigana Geidinden, Uzunyaylaya, Trkiyedir, Anadoluda, Dou Anadoluya, Ankaraym, Sungurluya, Ziya Gkalp Bulvarndan, Yldz Mahallesine, Taksim Meydanndan, Reat Nuri Sokana.
20. e.Gk bilimiyle ilgili adlar: Jpiterden, Vens, Halleyin, Merihe, Bykayda, Yedikardeten, Samanyolunda.
f.Uluslararas Bar dl Tznde, Telif Hakk Yayn ve Sat Ynetmeliinin. Saray, kk, han, kale, kpr, ant vb. adlar: Dolmabahe Saraynn, ankaya Kkne, Sait Halim Paa Yalsndan, Ankara Kalesinden, Horozlu Hann, Galata Kprsnn, Bilge Kaan Abidesinde, anakkale ehitleri Antna.
g.Kitap, dergi, gazete ve sanat eseri (tablo, heykel, mzik vb.) adlar: Nutukta, Safahattan, Kiralk Konakta, Sinekli Bakkal, Hrriyette, Resm Gazetede, Onuncu Yl Marn, Yunus Emre Oratoryosunu, Atatrk Uluslararas Bar dln.
.Kanun, tzk, ynetmelik, ynerge ve genelge adlar: Mill Eitim Temel Kanununa, Medeni Kanunun, Atatrk
h.Hayvanlara verilen zel adlar: Sarkzn, Karabaa, Pamuku, Minnotan.
21. 2.Kii adlarndan sonra gelen sayg szlerine getirilen ekleri ayrmak iin konur: Nihat Beye, Aye Hanmdan, Mahmut Efendiye, Enver Paaya vb.
3.Ksaltmalara getirilen ekleri ayrmak iin konur: TBMM'nin, TDK'nin, BM'de, ABD'de, TV'ye.
4. Saylara getirilen ekleri ayrmak iin konur: 1985'te, 8'inci madde, 2'nci kat; 7,65lik, 9,65lik.
5. iirde seslerin l dolaysyla dtn gstermek iin kesme iareti kullanlr:
Bir ok attm karl dan ardna
Dt n'ola sevdiimin yurduna
l yanmazken ben yanarm derdine
Engel aramz at n'eyleyim
6. Bir ek veya harften sonra gelen ekleri ayrmak iin konur: a'dan z'ye kadar, b'nin m'ye dnmesi, Trkede -lk'la yaplm szler.
22. EKLER
Bala Olan da, denin Yazl
Bala olan da, de ayr yazlr. Kendisinden nceki kelimenin son nlsne bal olarak nl uyumlarna uyar: Kz da geldi gelini de. Durumu oluna da bildirdi. Sen de mi kardeim? G de olsa. Konuur da konuur.
UYARI : Ayr yazlan da, de hibir zaman ta, te biiminde yazlmaz.
UYARI : Ya szyle birlikte kullanlan da mutlaka ayr yazlr: ya da.
UYARI : Da, de balacn kendisinden nceki kelimeden kesme ile ayrmak yanltr: Aye de geldi (Aye'de geldi deil).
UYARI : Da, de balacnn bulunma durumu eki olan -da, -de, -ta, -te ile hibir ilgisi yoktur. Bulunma durumu eki getirildii kelimeye bitiik yazlr: devede (deve-de) kulak, evde (ev-de) kalmak, yolda (yol-da) kalmak, ayakta (ayak-ta) durmak, antada (anta-da) keklik. kide (iki-de) bir ayn sz syleyip durma.
Yurtta sulh, cihanda sulh. (Mustafa Kemal Atatrk)
23. Bala Olan kinin Yazl
Bala olan ki ayr yazlr: demek ki, kald ki, bilmem ki.
Trk dili, dillerin en zenginlerindendir; yeter ki bu dil, uurla ilensin.
(Mustafa Kemal Atatrk)
Olmaz ki!
Byle de yatlmaz ki! (Orhan Veli Kank)
Ruen Eref naydn'n "Diyorlar ki" adl eseri ne gzeldir!
Gemi zaman olur ki hayali cihan deer.
Ki balac, birka rnekte kalplam olduu iin bitiik yazlr: belki, nk, hlbuki, mademki, meerki, oysaki, sanki. Bu rneklerden nk sznde ek ayn zamanda kk nl uyumuna uymutur.
phe ve pekitirme greviyle kullanlan ki sz de ayr yazlr: Babam geldi mi ki? Babakan konuacak m ki?
24. Bala Olan ne ... ne ...nin Yazl
Bu balacn kullanld cmlelerde fiil olumlu olmaldr: Ne Fransada ne de Almanyada aradn bulabilmiti.
Onlar ne arsz ne ylkan ve yrtk glmelidirler; ne de somurtmaldrlar.
Ne ziraat ne ticaret iin kfi nfus kald.
25. Soru Eki m, mi, mu, mnn Yazl
Bu ek geleneklemi olarak ayr yazlr ve kendisinden nceki kelimenin son nlsne bal olarak nl uyumlarna uyar: Kald m? Sen de mi geldin? Olur mu? nsanlk ld m?
Soru ekinden sonra gelen ekler, bu eke bitiik olarak yazlr: Verecek misin? Okuyor muyuz? ocuk muyum? Gelecek miydi? Gler misin, alar msn?
Bu ek sorudan baka grevlerde kullanldnda da ayr yazlr: Gzel mi gzel! Yamur yad m dar kamayz.
26. Mastar Eklerinin Yazl
-mak, -mek ile biten mastarlardan sonra -a, -e, -, -i eklerinden biri geldiinde araya y nsz girer: kazanmak-a > kazanma-y-a, aldanmak- > aldanma-y-, sevmek-e > sevme-y-e, grmek-i > grme-y-i.
kenin Yazl
ken ayr olarak yazlabildii gibi kelimelere eklenerek de yazlabilir. Bu durumda bandaki i nls der. Getirildii kelimenin nlleri kaln da olsa, bu ekin nls ince kalr: okur-ken (< okur iken), yazar-ken (< yazar iken), alr-ken (< alr iken), uyur-ken (< uyur iken), balar-ken (< balar iken), durmu-ken (< durmu iken), olgun-ken (< olgun iken), durgun-ken (< durgun iken).
27. lenin Ek Olarak Yazl
le ayr olarak yazlabildii gibi kelimelere eklenerek de yazlabilir. Kelimelere eklenerek yazldnda nl uyumlarna uyar.
le, nszle biten kelimelere ek olarak getirildiinde i nls der ve bitiik yazlr: bulut-la (bulut ile), iek-le (iek ile), ku-la (ku ile).
Ek Fiil Olan imekin Yazl
mek fiili bugn daha ok eklemi olarak kullanlmakta ve nl uyumlarna uymaktadr.
nlyle biten kelimelere eklendiinde i nls der. Bu durumda araya y nsz girer: ne-y-se (ne ise), sonuncu-y-du (sonuncu idi), yabanc-y-m (yabanc imi).
28. KELMEDE YAPI
KK:
Kk, bir szcktr ve bir heceden veya birden ok heceden oluabilir.
Szcn anlaml en kk paras.
Blnemez.
Tretme ekini almamtr.rn: var-m,yok-um
Kapatarak bulunur.
Normal kullanm: Kk+ek
rnek:yap-m, ek-im
Kkler genel olarak ikiye ayrlr:
a) Ad (ad soylu) kkleri:
ad, sfat, zamir, edat , bala, nlem olan szcklerin kkleridir.
rn:
Da, gzel, hemen, ben, ile, evet

b) Eylem (fiil) kkleri:
i, olu, hareket bildiren szck kkleridir.
rn:
At-, yaz-, sor- , oku-
29. GVDE:
Kk+yapm eki=gvde
Kkle gvde anlamca birbiriyle ilikili ancak karladklar kavramlar,varlklar deiiktir.
rn:
var-lk-l, yok-luk, yok-sul-luk
EK:
Kk veya gvdelere gelerek ya yeni bir szck tretirler ya da szcn cmle iindeki ilerliini artrrlar.
Ekler tek balarna bir anlam tamaz ve kullanlmaz.
Yeni szckler yapan YAPIM ekleri.
Szce ilerlik katan EKM ekleri.
30. EKM EKLER:
Eklenince cmle iindeki dier szcklerle ilikiye sokar.
Szcklerin cmle iinde kullanlmalarn salar.
Anlam deimez.
Szce ilerlik kazandrr.
Tr deimez.
Szcn cmledeki grevini belirler.
Dardaki szc cmleye eker.
YAPIM EKLER:
Szcn anlamn, kimi kez de trn deitirirler.
Eklenince yeni szckler tretir.
Yeni adlar,eylemler.
Anlam deiiklii.
Tr deiiklii.

31. Yapm Eklerinin Trleri
ADDAN AD
-Ad kknden veya gvdesinden yeni adlar tretir.
-Addan ad tretir.
rn:ba-lk-l,Trk-e,e-siz
aa aaaa a
Gz-de renci.
ADDAN EYLEM
-Ad kknden veya gvdesinden eylemler tretir.
rn:oyun-a,ta-la,yeil-er
aeaea e

EYLEMDEN EYLEM
-Eylem kk veya gvdelerinden eylemler tretir.
rn:gl-,gl--me,kov-ala
ee eee e e
EYLEMDEN AD
Eylem kk veya gvdelerinden adlar tretir.
rn:dur-ak,ala-mak,yor-gun-luk
ea eae aa
Kaz- almalar.
32. TREM (GVDE)
Yapm eki alm szck
Yapm eki olarak yeni anlam kazanm szck
Gvde kkle ilgili; ancak karlad varlk ynnden farkldr.
rn:
Uyku,boluk, kalemlik, yolcu (tremi ad)
Olgunla-, oyna-, gl- (tremi eylem)
Yayl, sulu, (tremi sfat)
33. Cmlenin eleri
Bir duygu, dnce veya durumu tam olarak anlatan szck ya da sz beklerine cmle denir. imdi birbirini tamamlayan eleri inceleyeceiz.

Bir cmlenin olumas iin en nemli art, kip ve ahs bildiren bir unsurun bulunmasdr. Yani eer cmle iinde herhangi bir sz, haber veya dilek kiplerinden herhangi biriyle ekimli halde bulunuyorsa o, bir yarg bildiriyor demektir. Yarg bildirmek ise cmle olmann en nemli kouludur. ahs bildirmek, cmle olmak iin her zaman gerekli deildir.

Cmlede bulunabilecek eler, yklem, zne, nesne ve tmlelerdir. Bunlarn zelliklerinin neler olduunu imdi ayr ayr grelim.
34. (Yklem)
Cmlede kip ve zaman bildirerek yargy ortaya koyan temel unsurdur. Tek bana cmle zellii gsterir. Dier eler yklemin tamamlayc eleridir.

Cmlede yklemi bulmak iin herhangi bir eye soru soramayz. Onu ekimli durumda bulunan szcklerden anlarz.
rneyin:
Biliyorum sz bilmek eyleminin imdiki zamanla ekimlendiini gsteriyor. yleyse yarg bildiriyor demektir. Dolaysyla bir cmledir.

Biraz nce gelen ocuk, kapcnn kzyd.
35. zne
Cmlede yklemin bildirdii ii, hareketi yapan ya da olu iinde bulunan edir. Cmlenin temel esidir. Ancak her cmlede bulunmak zorunda deildir.

Cmlede zneyi bulmak iin ykleme kim ve ne sorularn sorarz. Ancak zellikle ne sorusu, nesneyi bulmak iin de sorulduundan, biz zne sorusunu ykleme deiik biimde sorarz.

rnein;
retmen soruyu bana sordu.

cmlesinde sordu yklemdir. zneyi bulmak iin ykleme Soran kim? diye soruyoruz. Cevap olarak retmen geliyor. yleyse cmlenin znesi bu szcktr.
36. Nesne
Cmlede yklemin bildirdii iten etkilenen edir. Ykleme sorulan kimi, neyi, ne sorularna cevap verir.
Nesneler hal ekini alp almamalarna gre iki grupta incelenir.
1. Belirtili Nesne
Nesne grevinde bulunan sz, -i hal ekini almsa, nesneye belirtili nesne denir.
iekleri annesine verdi. cmlesinde iekleri nesnesi -i hal eki aldndan belirtili nesnedir.
2. Belirtisiz Nesne
Nesne grevinde bulunan sz -i hal ekini almamsa nesne, belirtisiz nesnedir.
Annesi iin iek toplad.cmlesinde iek nesnesi bu eki almam ve belirtisiz nesne olmutur.
37. Dolayl Tmle
Yklemin yneldii, bulunduu, kt yeri gsteren edir. Ykleme sorulan -e, -de ve -den hal eklerini alan sorulara ayn ekleri alarak cevap veren szck ya da sz bekleri dolayl tmle grevinde bulunur. Sorularn ve cevaplarn ayn ekleri almas zorunluluu bunun dier elerle karmasna engel olur. Bunu rneklerle aklayalm.
rneyin:
Elindeki kitap ve defterleri bana verdi.
cmlesinde alt izili eyi bulabilmek iin ykleme kime sorusunu soruyoruz. Soru da cevap da ayn eki alm. yleyse bana sz dolayl tmletir.
38. Zarf Tmleci
Yklemin zamann, durumunu, miktarn, ynn, koulunu vb. bildiren elerdir. Bunlarn her biri deiik bir soruyla bulunur.

Hava kararmadan kye inmeliyiz.

cmlesindeki alt izili zarf ne zaman;

Dosta dmana muhta olmadan yaamalyz.

cmlesinde alt izili zarf nasl;

Ald notlar alacak kadar yksekti.

cmlesindeki alt izili zarf ne kadar;

Tek bir sz bile sylemeden ieri girdi.

cmlesindeki alt izili zarf nereye;

Zamanmz kalrsa bir rnek daha zeriz.

cmlesindeki alt izili zarf hangi takdirde sorularna cevap vermilerdir. Ykleme sorulan bu sorulara cevap veren eler daima zarftr. Ancak burada nereye sorusuna dikkat etmeliyiz. Dolayl tmle konusunda da sylemitik, bu soru dolayl tmleci de buldurur. Ancak cevabn da ayn eki almas gerekir. rnekteki ieri sz ise bu eki almamtr. Bu zellii, yani hal eki almadan yn bildirme zelliini yer-yn zarflar gsterir.
39. Edat Tmleci
km sorularda, seeneklerde bile olsa, edat tmleci adnn getii grlmemitir. Ancak baz sorularn zmnde yardmc olduu sylenebilir. Eer seeneklerde edat tmleci ad gemiyorsa, siz edat tmleci olarak grdnz sz beklerine zarf tmleci de diyebilirsiniz.

Yklemin ne ile, kimin ile, hangi amala, yapldn gsteren sz beklerine edat tmleci denir.

O, btn yazlarn, dolma kalemle yazar.

Bu aratrmay arkadalaryla yapm.

Bu yemekleri sizin iin hazrladm.

cmlelerindeki alt izili sz bekleri edat tmleci saylr.
40. ANLATIM BOZUKLUKLARI
1)Gereksiz Szck Kullanma:
Bir cmlede anlamlar ayn olan veya anlamca biri dierini ieren szcklerin birlikte kullanlmas anlatm bozukluuna yol aar.*Kulama eilerek alak sesle bir eyler fsldad.*Bu yol yaya yrmekle bitecek gibi deil.
2)Szckleri birbiriyle kartrma:
Anlamlar veya yazllar ok benzer olan szcklerin kartrlmas cmlenin anlam btnln bozar.*Geri kalmlk Trkiye'ye zel bir durum deil.*Bu binalar gerekten ok yaklak yaplm.
3)Szckleri Yanl Anlamda Kullanma:
Szck anlamlarnauygun yerde kullanlmad zaman ya da yanl anlama gelecek ekilde kullanldnda anlatm bozukluu doar.*Bu onlarn bollua dtkleri zaman bile savurganlk etmelerine yol aar.
41. 5)Yerinde Kullanlmayan Szck veya eler:
Bir szcn cmlenin akna veya anlamna uygun yerde kullanlmamas anlatm bozukluuna yol aar.*Hakan ok iyi futbolcu ama fazla topla oynuyor.*Bu ocuk seneye yksek inaat mhendisi olacak.
6)Anlamca elien Szcklerin Bir Arada Kullanlmas:
Bir cmlede anlamca birbirine ters olan szlerin birlikte kullanlmas cmlenin anlam btnln bozar.Genellikle kesinlik ihtimal elikisi grlr.*Hi phesiz bu olaya en ok zlen bakan olsa gerek.*phesiz sanat bu alanda ok baarl eserler vermi olmal.
7)Deyim ve Atasz Yanllar:
Deyimler ve ataszleri kalplam ve halk diline,kltrne yerlemi kelime gruplardr.Bu yzden deyimlerdeki kelimeler kesinlikle deitirilemez.Kullanlan deyim, cmleye de uygun olmaldr.*Babasn grnce paalar tututu.
42. 8)Gereksiz Yardmc Eylemler Kullanma:
Trkede dorudan fiil olarak ekimlenebilecek bir kelimenin yardmc eylem alarak ekimlenmesi yanltr.*Bouna umut etme oraya gelmeyeceim.
9)Mantk Hatalar:
yi ve salam bir cmlenin temel mantk ilkelerine uygun olmas gerekir aksi taktirde anlatm bozukluu yaplm olur.*Seninle deil ehir iinde gezmek, dnya turuna bile klmaz.
10)Zamir Eksikliinden Kaynaklanan Anlatm Bozukluklar:
Baz cmlelerde iyelik zamiri kullanlmad taktirde bir anlam belirsizlii ortaya kar.Cmlenin bana hem senin hem de onun zamirini getirebiliyorsak orada bir anlam belirsizlii vardr.Bu tip cmlelerdeki anlam belirsizliini gidermek iin cmlenin uygun bir yerine iyelik zamirinin getirilmesi gerekir.Aksi taktirde anlam belirsizliinden kaynaklanan bir anlatm bozukluu doar.
11)Karlatrma Hatalar:
Baz cmlelerden iki farkl anlam kabilmektedir.Bu tip karlatrma bildiren cmlelerdeki anlatm bulankl giderilmedii taktirde anlatm bozukluu ortaya kar.*Adam,politikayla karsndan ok ilgileniyor.
43. DLBLGS BAKIMINDAN ANLATIM BOZUKLUKLARI
1)Yklem Yanllndan Doan Anlatm Bozukluklar:
Yklemle ilgili yanllklar, yklemin at,kii,zaman,yardmc eylemler,ek eylemler gibi noktalarda cmleye uygunluk gstermemesi durumudur.*Kahvaltda peynir,ekmek ve ay itik.
2)zne Yanllndan Doan Anlatm Bozukluklar:
Cmlede znenin bulunmamasndan,znenin gereksiz ekler almasndan, ya da zne olmayacak bir szn zne gibi kullanlmasndan kaynaklanr.*Dernek mdrnn yetkileri alnd ve kovuldu.
3)zne Yklem Uyumazlndan Kaynaklanan Anlatm Bozukluu:
znenin tekillik oulluk ve ahs bakmndan uyumas gerekir;aksi taktirde anlatm bozukluu ortaya kar.
44. a)Topluluk isimleri zne ise yklem tekil olur;ancak topluluk isimleri oul eki alyorsa yklem de alabilir.*Bizim takm sahaya ktlar.
b)Bitki,hayvan,cansz varlk ve organ isimleri oul durumda zne ise yklem tekil olur.*Nedense kpekler sabaha kadar havladlar.
c)Eylem isimleri ,oul zne ise yklem tekil olur.
*Glmeler ok uzun srdler.*Tartmalar sabaha kadar devam ettiler.
d)oul saylar zne ise yklem tekil olur.
*ki kii bankay soymular.*Derse on renci girmediler.
e)Sayg,sitem,kmseme gibi durumlar iin zne tekil de olsa yklem oul yaplabilir.
*Ahmet Bey bizi hatrlamadlar.
45. f)znede belgisiz zamir ya da belgisiz sfat varsa yklem tekil olur.
*Hibiri sizi grmyorlar.
g)Bir cmlede birden fazla zne varsa ve bu znelerin biri 1. kii ise yklem 1. oul olur.
*Ali, Ahmet ve ben dn size uramtk.
h)Birden fazla zneden biri 2.kii ise yklem 2.oul;znelerin biri 3.kii ise yklem 3. oul olur.
*Sen ve kardein derse girmemisiniz.
*Ahmetle o bu akam gelecekler.
46. 4)Tmle Yanllar:
a)Dolayl Tmle Eksiklii:*Dman kenti bombalad ; ama giremedi.
b)Zarf Tmleci Eksiklii:
*Yeni yetien sanatlara yardm eder,ilgilenirdi.
c)Nesne Eksiklii:*Size teekkr etmek ve kutlamak istiyor.*Yazya zendii,dikkatle yazd belliydi.
47. 5)Tamlama Yanllar:
a)Bir sfatla bir adn ortak tamlanana balanmas anlatm bozar: *Doa ve toplumsal olaylar inceledik.
b)oul anlam tayan bir sfattan sonra gelen ad tekil olmaldr: *Birok seneler geti.
c)Tamlayan Eki Eksiklii: *Her nne gelen aklna esen szc dilimize mal etmesi yanltr.*Bu duygular geici ve insan yanltc olduu bilinmelidir.
d)Tamlayan Eksiklii:*renciye bir ey vermeden gelimesini umma.*Arkadana yardm ederek mutlu olmasn salad.
48. 6)Eylem - Eylemsi Arasndaki atUyumazl:
Birleik veya sral cmlelerde ayn zneyi alan yklemlerin her ikisi de etken veya her ikisi de edilgen olmaldr.
*Btn sorunlar halledilip yle gidecekti.*Btn sahipsiz hayvanlar toplanp ehir dna gtrecek.*Sorular ok dikkatli okuyarak zlsn.*ok emek harcanp az para kazanabilmi.
49. Proje Raporu:
Projemi hazrlarken birok ey rendiimi fark ettim
Trkemizin ne kadar zengin ve ne kadar gzel bir dil
olduunu kevettim.Noktalama iaretlerinin Trk dili
asndan nekadar nemli oldugunu rendim.
Kaynakalar:
www.edebiyatogretmeni.net
www.tdk.gov.tr