Metropoolregio Amsterdam 2008

MetropoolregioAmsterdam 2008Arm en rijk in beeldArm en rijk in beeld

Redactionele informatie

Redactie Auteurs

Els de Boer Monique van Diest Celina Mensinga

Idske de Jong Lisette Goudsmid Carine van Oosteren

Jeroen Slot Marian Huisman Michiel Overkamp

Wim van Zee Idske de Jong Jan van Poorten

Renée Kuit

Vormgeving, zetwerk, omslag, druk en afwerking

Stadsdrukkerij Amsterdam n.v.

Foto’s omslag

Fotobank Intranet Amsterdam

Bronvermelding

Het overnemen van gegevens is met de volgende bronvermelding toegestaan: O+S Amsterdam

prijs: € 15,– incl. btw en excl. verzendkosten

maart 2009

Colofon

2

Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

MetropoolregioAmsterdam2008Arm en rijk in beeld

Voorwoord

De publicatie ‘Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld’ vormt samen met de publicatie ‘Metropoolregio Amsterdam in cijfers 2008’ een bron aan informatie over de Metropoolregio.

‘Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld’ bevat informatie over de verdeling van armoede en rijkdom in de Metropoolregio Amsterdam. De publicatie is tot stand gekomen door een samenwerking tussen de gemeenten: Almere, Amstelveen, Amsterdam, Haarlem, Haarlemmermeer, Purmerend en Zaanstad. Onder bewoners van deze gemeenten is onderzocht hoe zijn rijkdom en armoede ervaren in hun gemeente en in de Metropoolregio.

Alle gegevens kunnen ook geraadpleegd of gedownload worden via de website van de Dienst Onderzoek en Statistiek (o+s): www.os.amsterdam.nl.

Jeroen SlotHoofd Onderzoek o+s

3

4



5

Samenvattingenconclusie 7

Inleiding 15 Arm en rijk in de Metropoolregio 15 Onderzoeksvragen 16 Bijdragen regiogemeenten 17

1 Armenrijk 191.1 Rijken zijn armer geworden 191.2 Recente ontwikkelingen 201.3 Arm en rijk in de Metropoolregio 231.4 Ontwikkelingen in inkomen in de Metropoolregio 251.5 Focus op rijk en arm 271.6 Relatie met leefstijl 301.7 Relatie met geluk 31

2 Ontstaanvanrijkdomenarmoedeinderegio 352.1 Metropoolregio Amsterdam 352.2 De groei van Almere 372.3 Van Aeme-stelle tot Amstelveen 402.4 Amsterdam 442.5 Ups en downs van Haarlem 482.6 Haarlemmermeer 502.7 Van Purmer tot Purmerend 532.8 Zaanstad 57

3 Goudenrandjesenpocketsofpoverty 633.1 Gemiddeld inkomen 633.2 Inkomensverdeling 2000 en 2005 683.3 Pockets of poverty 713.4 Gouden randjes 743.5 Inkomensongelijkheid 783.6 Opvallende resultaten per gemeente 80

Inhoud


6 Inhoud

4 Belevingvanrijkdomenarmoede 914.1 Geluk en tevredenheid 914.2 Ervaren luxe 974.3 Percepties over rijkdom en armoede in de Metropoolregio 994.4 Financiële situatie en financiële zorgen 101

5 Belevingvanrijkdomenarmoedepergemeente 1075.1 Almere 1075.2 Amstelveen 1135.3 Amsterdam 1185.4 Haarlem 1245.5 Haarlemmermeer 1305.6 Purmerend 1355.7 Zaanstad 141

Bijlage1Tabellen 149


7


Samenvatting en conclusie

Aanleiding onderzoekInkomen is een belangrijke indicator voor de economische vitaliteit van een gebied. Hoe groter het aandeel inwoners met een hoog inkomen, hoe meer men te besteden heeft en hoe duurder de woningvoorraad. In onderzoek naar de inkomenssituatie wordt vaak gekeken naar het gemiddelde inkomen in een stad of buurt. Dit onderzoek focust juist op de extremen: in welke delen van de Metropoolregio Amsterdam wonen de armste en de rijkste inwoners? Ook is onderzocht hoe de inkomensverdeling in de Metropoolregio zich verhoudt tot de situatie in heel Nederland en welke veranderingen zich hebben voorgedaan in de periode 2000-2005. Het onderzoek besluit met de resultaten van een onderzoek naar de beleving van rijkdom en armoede onder de inwoners van de Metropoolregio. De Metropoolregio Amsterdam bestaat nog maar kort, officieel sinds december 2007. Voorheen stond het gebied vooral bekend als de Regionale Samenwerking Amsterdam.

GemiddeldevraagprijswoningenMetropoolregio,1januari2004-2009

bron: NRC 1

Amsterdam

Haarlemmerliede en Spaarnwoude

ZaanstadLandsmeer

Waterland

PurmerendWormerland

Graft-De Rijp

UitgeestHeemskerk

Beverwijk

Velsen

Haarlem

ZandvoortHeemstede

Bennebroek

Haarlemmermeer

Aalsmeer

Uithoorn

Amstelveen

Ouder-Amstel

DiemenMuiden

Almere

Weesp Naarden

Bussum

HilversumLaren

Blaricum

€ 75.000

€ 150.000

€ 250.000

€ 500.000

€ 750.000

€ 1.000.000

€ 2.500.000


8 Samenvattingenconclusie

Resultaten

Ontstaan van rijkdom en armoedeHet ontstaan van rijke en arme gebieden in de Metropoolregio is meestal al decennia of eeuwen geleden begonnen. Sommige wijken zijn van oudsher bewoont door de rijken, andere juist door minder bedeelden. Ook het huidige woningbestand zorgt voor spreiding van rijkdom en armoede. Dure woningen clusteren vaak bij elkaar, evenals sociale woningbouw.

De gouden randjes…Het Gooi is het rijkste gebied in de Metropoolregio. Het inkomen van de rijkste inwoner per gemeente ligt hier een stuk hoger dan in de rest van de regio. De onderstaande figuur geeft aan in welke wijken van de Metropoolregio relatief veel huishoudens met hoge inkomens wonen.

Ten opzichte van vijf jaar eerder is er weinig veranderd. De meeste wijken met heel hoge inkomens in 2005 zijn dezelfde als die van 2000. De wijken met het grootste aandeel allerrijksten (hoogste 1% inkomens) zijn in 2005 te vinden in Huizen (Erica en Tafelberg en Buitenwijken). Aerdenhout in de gemeente Bloemendaal staat op de derde plek.

Toptienvanwijkenmetgrootsteaandeelhuishoudensmethelehogeinkomensin

deMetropoolregio,2005(1%verdeling)

bron: CBS/bewerking O+S

Aerdenhout(Bloemendaal)

Brediuskwartier(Bussum)

Erica enTafelberg(Huizen)

Buitenwijken(Huizen)

Spiegel(Bussum)

Blaricum

NoordwestelijkeVillawijk (Hilversum)

Wijk 01Zandvoort

Almere-Hout

Katwoude(Waterland)



…en de pockets of povertyPockets of poverty zijn gebieden met een groot aandeel inwoners met hele lage inkomens. Op basis van de inkomensgrens van de 1% armste inwoners van de Metropoolregio is nagegaan in welke gemeenten en wijken in de Metropoolregio relatief veel huishoudens met lage inkomens wonen. Er blijkt een groot verschil te zijn tussen de situatie in 2000 en die in 2005. De wijken met het grootste aan-deel allerarmsten (laagste 1% inkomens) waren in 2000 te vinden in Waterland (Watergang) en Zeevang (Middelie) en in 2005 in Zandvoort (wijk 01) en Haarlemmermeer (Rijk en omgeving). Veel wijken uit de top tien van wijken met de meeste hele lage inkomens uit 2000 zijn niet terug te vinden in de top tien in 2005. In de arme wijken van 2000 zijn dus tussen 2000 en 2005 minder huis-houdens met lage inkomens komen wonen of meer met hoge inkomens. Alleen Amsterdam Centrum komt zowel in 2000 (plek 4) als in 2005 (plek 6) voor in de top 10. Een deel van de lage inkomens wordt ingevuld door zelfstandigen met weinig inkomen. Het inkomen van zelfstandigen fluctueert, vooral in de opstartfase. Dit is een van de redenen waardoor de wijken met relatief veel lage inkomens verschillen tussen perioden.

Toptienvanwijkenmetgrootsteaandeelhuishoudensmetlageinkomensin



De Baarsjes(Amsterdam)

Oud-West(Amsterdam)

Oud-Zuid(Amsterdam)

Centrum(Amsterdam)

Weteringbrug(Haarlemmermeer)

Watergang(Waterland)

Oranjebuurt(Beverwijk)

Heemskerk-DorpJisp (Wormerland)

Middelie (Zeevang)



Een opvallende uitkomst is dat er enkele wijken zijn die zowel tot de gouden randjes behoren als tot de pockets of poverty. Dit geldt met name voor delen van Zandvoort. Vanzelfsprekend is de mate van inkomensongelijkheid in deze wijken verhoudingsgewijs erg groot.

InkomensongelijkheidIn de Metropoolregio zijn de inkomens minder gelijk verdeeld dan in Nederland. Zowel het aandeel mensen met een hoger inkomen als het aandeel met een lager inkomen is groter dan in heel Nederland het geval is. Bovendien is de inkomens-ongelijkheid toegenomen tussen 2000 en 2005, zowel in Nederland als in de Metropoolregio. De toename was iets sterker in de Metropoolregio dan gemid-deld in Nederland.

Vermoedelijk zorgt de clustering van kennisintensieve werkgelegenheid, gecombineerd met stedelijke armoede voor de grotere inkomensongelijkheid in de Metropoolregio. Er wonen hele rijke mensen maar er is ook veel sociale woningbouw. De Theil-coëfficiënt laat zien dat de ongelijkheid in de staarten van de inkomensverdeling in de Metropoolregio groter is dan in Nederland.

Toptienvanwijkenmetgrootsteaandeelhuishoudensmethelelageinkomensin



Heemskerkerduinen Nooddorp

Landelijk gebiedHilversum

Poelenburg(Zaanstad)

Amsteldijk(Uithoorn)

Rijk en omgeving(Haarlemmermeer)

Beinsdorp(Haarlemmermeer)

Zandvoort Wijk 01

Ilpendam(Landsmeer)

Diemen-Centrum

Centrum(Amsterdam)



Verschillen tussen gemeentenDe ontwikkeling van de inkomens naar gemeente is terug te brengen tot vijf archetypen:1. Alle inkomensgroepen zijn ongeveer gelijk verdeeld. 2. Relatief veel rijken en weinig armen: de figuur volgt een stijgende lijn.3. Relatief veel armen en weinig rijken: de figuur volgt een dalende lijn.4. Zowel veel rijken als veel armen: de middengroep is relatief klein.5. Zowel weinig rijken als weinig armen: de middengroep is relatief groot.

ArchetypeninkomensverdelingingebiedentenopzichtevanhetgemiddeldeinNederland

(10%groepen)

0

2

4

6

8

10

12

1. Alle inkomens ongeveer gelijk verdeeld

laag

%

midden hoog

02468

10121416

2. Veel rijk, weinig arm

laag

%

midden hoog

02468

10121416

4. Veel rijk en veel arm (kleine middengroep)

laag

%

midden hoog

02468

10121416

3. Veel arm, weinig rijk

laag

%

midden hoog

0

2

4

6

8

10

12

14

5. Weinig rijk en weinig arm (grote middengroep)

laag

%

midden hoog

Gini-enTheil-coëfficiënt,NederlandenMetropoolregio,2000en2005

Nederland Metropoolregio A’dam

2000 2005 2000 2005

Gini-coëfficient 0,23 0,25 0,25 0,28

Theil-coëfficient 0,09 0,12 0,12 0,15




In de zeven grote gemeenten komt de inkomensverdeling van Zaanstad, Almere en Haarlem redelijk overeenkomt met de inkomensverdeling in Nederland (type 1). Amstelveen, Amsterdam, Haarlemmermeer en Purmerend laten een ander beeld zien. In Amstelveen zijn relatief weinig lage inkomens, maar is het aandeel van het zevende tot en met het tiende deciel bovengemiddeld hoog (type 2). Het grote aandeel expats in Amstelveen speelt hierin een rol. In Amsterdam zijn vooral de hele lage, maar ook de hele hoge inkomens oververtegenwoordigd (type 4). Dit komt doordat in grote steden als Amsterdam zowel veel stedelijke armoede en werkloosheid is (lage inkomens) als kennisintensieve arbeid (hoge inkomens). Het beeld van Purmerend is precies het tegenovergestelde van dat van Amsterdam. In Purmerend zijn de hele hoge en hele lage inkomens onder-vertegenwoordigd, daarentegen is de middengroep groot (type 5). Dit hangt samen met de woningmarkt in Purmerend, er zijn relatief veel woningen voor de middenklasse. Haarlemmermeer heeft, net als Amstelveen, relatief weinig hele lage inkomens (type 2). De middengroepen zijn gemiddeld groot en er zijn relatief veel hoge inkomens. Deze hoge inkomensgroepen zijn echter wel kleiner dan in Amstelveen. De hogere inkomens in Haarlemmermeer kunnen verklaard worden door het grote aantal tweeverdieners. In de andere gemeenten zijn ook tweeverdieners, maar in Haarlemmermeer is het aandeel groter.

Beleving van rijkdom en armoede in de MetropoolregioTot slot is onderzocht hoe bewoners van de regio rijkdom en armoede beleven. Hiervoor is een internetenquête gehouden onder ruim 6.000 bewoners van Almere, Amstelveen, Amsterdam, Haarlem, Haarlemmermeer, Purmerend en Zaanstad. Gezondheid, geluk en geld maken dat mensen zichzelf rijk voelen.

GelukDe meeste respondenten zijn gelukkig met hun leven, ze geven er gemiddeld een 7,6 voor. Ze zijn vooral tevreden met hun eigen woning, hun vrienden en kennissen en hun genoten opleiding. Tevens zijn een viertal geluksvragen voorgelegd waaruit blijkt hoe gelukkig respondenten zijn. Hoog opgeleiden uit het onderzoek voelen zich gelukkiger dan laag opgeleiden, ook mensen met een koopwoning zijn over het algemeen gelukkiger. Inkomen speelt ook een rol in het geluk, hoe hoger het inkomen des te gelukkig mensen zijn. Maar maakt geld dan gelukkig? Mensen met een hoger inkomen zijn vaker van mening dat geld inderdaad gelukkig maakt.

Wat maakt mensen nog gelukkiger? Meer geld zou veel mensen met een laag tot middeninkomen, een laag tot middelbaar opleidingsniveau en mensen zonder baan gelukkiger maken. Hoog opgeleiden, gezinnen met kinderen en mensen met hogere inkomens willen daarentegen vooral meer vrije tijd.



Percepties over rijkdom en armoedeDe rijkste gemeenten van de zeven deelnemende gemeente is volgens velen Amstelveen. Over de armste gemeente is verdeeldheid. Een derde van de respon-denten denkt dat Zaandam de armste gemeente is, 18% denkt dat Amsterdam dit is en 13% denkt aan Purmerend. Opvallend is dat bewoners van Zaanstad vooral Amsterdam als armste gemeente zien terwijl Amsterdammers Zaanstad juist op die plek zetten.

Financiële zorgenFinanciële zorgen en leningen zijn nauw met elkaar verbonden. Rood staan bij de bank, een persoonlijke lening hebben of een lening bij familie of vrienden, leidt tot meer financiële zorgen. Leeftijd speelt hierbij een rol: jongeren onder de 35 jaar en 65-plussers maken zich over het algemeen minder zorgen om hun financiën dan de leeftijdsgroep daartussen in.

Noten1 Kaarten vervaardigd door NRC. De getoonde wegen komen uit het Nationaal Wegen-

bestand van Rijkswaterstaat. De wijken gemeentegrenzen komen van CBS/Topografische

Dienst Kadaster. De overige elementen (sporen en treinstations, natuurgebieden, zee en

overig water) komen van Geodan.

ErvarenarmstegemeenteindeMetropoolregio(procenten)

bron: enquête panelleden 2008

%

Zaanstad Amsterdam

weet ik niet, geen antwoordAmstelveenHaarlemHaarlemmermeer

Purmerend Almere

0 20 40 60 80 100

gemiddelde

Zaanstad

Almere

Haarlem

Haarlemmermeer

Amstelveen

Amsterdam

Purmerend


14


15

Inleiding

Het zijn roerige tijden. De financiële turbulentie is uitgegroeid tot een ernstige financiële crisis met wereldwijde uitstraling. Deze crisis was mede aanleiding voor de overgang van een hoogconjunctuur naar een laagconjunctuur, onder andere in Nederland. Steeds meer mensen ervaren de gevolgen van de conjunc-tuuromslag: er dreigen massaontslagen, de werkloosheid gaat weer toenemen, vacatures worden schaarser en de prijzen van huizen en aandelen dalen.

In de Quote 500 rijkste Nederlanders die in het najaar van 2008 verscheen, zijn deze effecten nog niet verwerkt. Niet alleen de rijksten van Nederland maar ook de overige Nederlandse huishoudens zien hun vermogen slinken. Dit zorgde in november 2008 voor het eerst in vijf jaar voor een daling van de consumptieve bestedingen.1 De consequenties van deze recente ontwikkelingen voor de inkomensverdeling van Nederland of de Metropoolregio zijn nog niet bekend.

Arm en rijk in de Metropoolregio

Inkomen is een belangrijk gegeven voor economische vitaliteit van een gebied. Vaak wordt naar de gemiddelde situatie gekeken van steden of van wijken. De vraag is of hiermee recht wordt gedaan aan de dynamiek en de diversiteit in de regio en die van de verschillende steden in de regio. Naast gemiddelden kent elke stad, en ook de Metropoolregio als geheel, extremen van rijkdom en armoede: een gouden randje en/of een arme wijk. Rijk en arm kunnen zelfs vlakbij elkaar wonen. In de krachtwijk Poelenburg in de gemeente Zaanstad woont bijvoor-beeld een welvarend deel in villa’s aan de rand van deze wijk.

Waar bevinden de rijke enclaves en pockets of poverty zich in de Metropoolregio? Zijn deze in de afgelopen jaren toe- of afgenomen, is er sprake van verplaatsing en waarom? Zijn er (logische) verklaringen voor de regionale spreiding van rijke en arme wijken en buurten? De antwoorden op deze vragen, die in deze rappor-tage aan bod komen, leiden tot beter inzicht in de verdeling van arm en rijk in de regio. Hiermee kan het profiel van de delen en de regio als geheel verder ingekleurd worden.

15

16 Inleiding

Naast financiële rijkdom en armoede is er ook sprake van andere vormen van kapitaal: sociaal en cultureel kapitaal. Door middel van onderzoek onder bewoners in de regio is inzicht verkregen in de manier waarop bewoners rijkdom en armoede beleven.

Onderzoeksvragen

In het onderzoek staan de volgende vragen centraal:1. Hoe is rijkdom en armoede verdeeld over de regio? Welke extremen zijn

zichtbaar?2. Zijn er ruimtelijke verschuivingen zichtbaar in de tijd en welke verklaringen

kunnen hiervoor gevonden worden? 3. Hoe worden armoede en rijkdom, breed gedefinieerd, door bewoners van

de regio beleefd?

Het onderzoek valt uiteen in vijf hoofdstukken:

1 InkomensverdelingDe rapportage begint met een hoofdstuk over de algemene ontwikkelingen die zich voordoen in de inkomensverdeling. Tevens bevat dit hoofdstuk de definitie van een aantal begrippen die in andere hoofdstukken terugkomen, zoals armoede en rijkdom en de Gini- en Theil-coëfficiënt. Ook wordt er een relatie gelegd tussen armoede en rijkdom en leefstijl en geluk.

2 Ontstaansgeschiedenis gemeentenHet ontstaan van arme en rijke buurten wordt onder andere beïnvloed door demografische ontwikkelingen, urbanisatie- en suburbanisatiegolven, het groei-kernenbeleid, woningnood in de jaren ’50 en het bouwen van nieuwbouwwijken. In het tweede hoofdstuk wordt voor de grotere gemeenten in een paar pagina’s de ontstaansgeschiedenis geschetst, op het gebied van de volkshuis vesting en de inkomensverdeling van de bewoners. Iedere beschrijving besluit met een recente verdeling van de woningwaarden per gemeente.

3 Analyse RIO-dataHet derde hoofdstuk laat zien waar de pockets of poverty en de gouden randjes zich bevinden in de Metropoolregio, ook veranderingen tussen 2000 en 2005 komen aan bod. Bovendien wordt in dit hoofdstuk aandacht besteed aan de inkomensongelijkheid in de regio op basis van de Gini- en Theilindex. Is deze toe- of afgenomen?



Inleiding 17

4 Resultaten panelonderzoekIn het najaar van 2008 is met behulp van de internetpanels van Almere, Amstelveen, Amsterdam, Haarlem, Haarlemmermeer, Purmerend en Zaanstad onderzocht hoe armoede en rijkdom beleefd wordt. Ook zijn er relaties gelegd met gezondheid en geluk. Het vierde hoofdstuk doet verslag van de overeen-komsten en verschillen tussen de gemeenten.

5 Resultaten per gemeenteHoofdstuk vijf bevat de resultaten van de het onderzoek naar de beleving van armoede en rijkdom naar gemeente.

Bijdragen regiogemeenten

O+S Amsterdam heeft het onderzoek uitgevoerd, in nauwe samenwerking met onderzoekers van de hiervoor genoemde gemeenten. Het panelonderzoek is door elke gemeente zelf uitgevoerd en zij schreven ook elk hun eigen paragraaf. Bovendien is het onderzoek begeleid door een commissie die is samengesteld uit de deelnemende gemeenten. De leden van de commissie zijn: Marian Huisman (Almere), Celina Mensinga (Amstelveen), Idske de Jong en Carine van Oosteren (Amsterdam), Lisette Goudsmid (Haarlem), Michiel Overkamp (Haarlemmermeer), Monique van Diest (Purmerend) en Renée Kuit (Zaanstad).

Noten1 CBS, 2008.


18


Documents

Metropoolregio Amsterdam 2008