باياۋاندىكى گۈلخان

)رومان(

.كۈلكه كۈچلۈكلۈك ئاالمىتى بولۇپال قالماي، بهلكى كۈچلۈكلۈكنىڭ ئۆزىدۇر

UnRe

gistered

― Id .لۇناچارىسكى

.ئهتىسىمۇ قۇۋناق ئۆتىدۇ خۇشچاخچاق كىشىنىڭ بۈگۈنىمۇ،

― I .تولستوى .ن

قىسىم1.

.سهدىقىدىن ئهۋزهلدۇر ئهزىيهت يهتكۈزىدىغانسۈبھى ياخشى سۆز ۋه كهچۈرۈش كېيىن

.ئايهت È0É «263I§^"«سۈره » قۇرئانى كهرىم» ―

دۇنيانىڭ قىزىقى نېمىدىلىكىنى بىلهمسهن؟―

.ھهتتا ئىش ئوڭىدىن كهلمىگهن تهقدىردىمۇ خۇشچاخچاق بولۇشتا. بولۇشتا خۇشچاخچاق ―

گىيوتى .ۋ ―

بـىـرىـنــچـى بــاب

بۇ سالقىن باھارنىڭ ئهلچىسىدهك، يېقىملىق، ئاللىقانداق . ئېسهتتىسالقىنى بوغۇزنىڭ1.

بۇ پۇراقتا يېقىن كهچمىشنىڭ خاتىرىلىرىنى قوزغىتىدىغان. ئۆزى بىلهن ئېلىپ يۈرهتتى پۇراقالرنى

ـ يېقىندا. نېمىدۇر يوشۇرۇنغاندهك قىالتتى ھاياتقا قايتا زېمىستان قىش مهھرۇم قىلغان شۇ نهرسه پات

ئهنه شۇ سهۋهپتىنمىكىن بهك سالقىننىـڭ سوغۇقى» قىستۇرۇلغان«لىدىغانلىقىنىڭ بىشارىتى كىرىپ كې

بىلىنهرلىك ئۇرۇلىشىنى كۆڭۈل ئىستىگهندهك ھېس قىلىنمايتى؛ ئهكسىچه ئۇنىڭ تېخىمۇ بىر ئاز

» چاال تونۇش«يهنىال نېمىلىكى پۈتۈنلهي ئېنىق بولمىغان، قهلبلهر ئۆزىگه تونۇش، ئهمما. قىالتتى

.ئالدىرايتى ئاللىنېمىگه

تا غهربىي جهنۇپقىچه ― بوغۇزدىن شهرققه ۋه شهرقتىن ئوڭ قولنى بېسىپ يهلپۈگۈچ شهكىللىك

ـ دهرهخلهر . تۇراتتى بېقىلغىنىدا، قهدىمىي يۇرت ئاتۇش ئالقاندىكىدهكال كۆرۈنۈپ ھازىر تېخى دهل

ۇرت ئورمانالر قۇچىقىغا ئۈلگۈرمىگهچكه، ھېچبىر ي يوپۇرماق چىقىرىپ، قاراڭغۇلىشىشقا

ئهگهر سول تهرهپتىكى پارچهتاغ دهپ . ئىلغا قىلغۇدهك ھالدا ئىدى يوشۇرۇنمىغان، ھهربىرىنى ئوچۇق

تىزمىسىغا چېتىلمىغان، سۈنئىي دۆۋىلهپ قويۇلغاندهك ئىدىرنىڭ ئۈستىگه ئاتالغان، ھېچبىر تاغ

UnRe

gistered

] 2[قۇمسېغىغىچه ] 1[مېيىدىن ìi ―ھهممه يهر بىر پهتنۇس ئۈستىدىكىدهكال چىقىپ قارىسىغۇ

Jìi قىالرلىق كۆرىنهتتى.

ئهپسانىلهرده زىكرى قىلىنىدىغان بهھهيۋهت ئوك تهرهپتىكى تاغنىڭ بوغۇز تهرىپى قهدىمىي

تا ساينىڭ يۈزىگىچه ―كېسىپ چۈشۈرۈلگهندهك تىك پالۋانالرنىڭ قىلىچىدا، بىرال چېپىش بىلهن

هپكه تهدىرىجى پهسلهپ بارغان يانتۇلۇق؛ غهربى بولسا ‡�I چۈشسه؛ جهنۇپ يۈزى ئىشتاچى يېزىسى

.كېتهتتى» سويالپ«ئۈستۈنئاتۇش تهرهپكه ئهجدىھارنىڭ دۈمبىسىدهك،

يۇرتالر جايالشقان ۋادىغا ―مۇشۇ ئىگىزلىكتىن تۆۋهنگه قهدىمقى ئهجداتالر بهلكى بوغۇزدىكى

ڭ سۇغۇرۇش رايونىغا ئايرىغان بولسا ئاالھىدىلىككه كۆره بۇ يۇرتالرنى ئىككى چو باققان ۋه تهبىئىي

ئوڭ قول تهرهپتىكىسى ئوڭ ئېرىق؛ سول تهرهپتىكىسى سول ئېرىق دهپ ئاتالغان بۇ :كېرهك

ئوڭ«رايون، زامانالرنىڭ ئۆتىشى بىلهن فونېتىك ئۆزگىرىشلهرنى باشتىن كهچۈرۈپ، ئىككى

ئهمما .ئايلىنىپ كهتكهن شورۇق دېگهن يۇرت ئىسىملىرىغا ―» سول ئېرىق« ئوڭۇرۇق، ―» ئېرىق

ئهنئهنه داۋام قىلىپ ھازىرغىچه بوغۇزدىن ئېقىپ چىققان سۇ ئىككى ئاساسىي بۆلهككه بۆلۈنۈشتهك

.كهلمهكته

نى بېرىشكه باشلىغانلىقى »ئهستهر بويىقى«بىرىنچى باھار دهل ـ دهرهخلهرنىڭ يېڭى شاخلىرىغا

ورۇز بايرىمىنىڭ يېقىنلىشىپ كېلىۋاتقان داۋاملىشىپ كېلىۋاتقان ن قهدىمدىن. بىلىنىپ تۇراتتى

تهبىئهتتىكى ئويغىنىش ۋه جانلىنىشقا . نورۇز ھارپىسىنىڭ كهيپىياتى بىلىنمهيتى بولىشىغا قارىماي،

نورۇزنىڭ ئىنسانالر كهيپىياتىدىمۇ جانلىنىش، شادلىق تۇغدۇرىدىغان، ھاياجان قوزغايدىغان ئۇيغۇن

يىلدىن بېرى چۈنكى، بىرنهچچه. ۋه كېتىشى كۈتۈلهتتىجىمجىت، ساداسىز بىر پىچىمده كېلىشى

ھايات ھهلهكچىلىكى بىلهن، ئايىغى ئۈزۈلمىگهن يېغىلىقالر ھاياتنى ئىزدىن چىقارغان، ئادهملهرنىڭ

.قويمىغانىدى بايرام تهنتهنىسى سۈرگىدهك ھهپسىلىسىنى

ر ئاساسهن بېسىلىپ يېغىلىقال بهزى ئاالمهتلهرگه دىققهت قىلغان بىلهرمهنلهرنىڭ دېيىشىچه،

ـ يېڭىسار ئهتراپىدا بىر ئاز توقۇنۇشنىڭ داۋام قىلىۋاتقىنىنى ھېساپقا ئالمىغاندا، قالغانمىش، يېڭىشهر

UnRe

gistered

شهرقىي تۈركىستان «بۇ توقۇنۇشالرمۇ تۇڭگانالر بىلهن . قىالرمىش پاالكهتلهر ئۆتۈپ كهتكهندهك

شهكىلده، بىر خىلدا داۋام » انبهزلىشىۋالغ«ئهسكهرلىرى ئارىسىدا «ئىسالم جۇمھۇرىيىتى

.تهرهپته ئىلگىرىلهش، يېڭىش ـ يېڭىلىش بولمايۋاتاتتى ھېچبىر. قىلىۋاتاتتى

تىنچىپ قالغاندهك قىلسىمۇ، ئانچه يىراق بولمىغان قوشنا شهھهرده ئاتموسفىراغا گهرچه بۇ تهرهپلهر

.قىلمايتى تۇرغان پوروخ ھىدى، يۈرىگالدى بولۇپ كهتكهن خهلقنى خاتىرىجهم تۈتهپ

قهدىمىنى بېسىپ كهلمهكتىدى، تهبىئهتنىڭ بۇنىڭ بىلهن نېمه ئىشى؟ ئۇ ئۆزىنىڭ قانۇنىيهتلىك

ئۆرلىتىشكه، قىشىچه » توپا ھىدى«ئۇنىڭدىن ھهر گىيانى ئۆز رېڭىده بوياشقا، تۇپراقنى يۇمشىتىپ،

ىپ، ھهممه نهرسىنىڭ نهرسىده ھاياتلىق قىمىلتىسى پهيدا قىل ئۆلۈك بىر تهرزده ئۇيۇپ قالغان ھهر

ھاسىل قىلىشقا داۋام قىلماقتا» باھار ئاتموسفىراسى«بىرلهشمىسىدىن ئومۇمىي خاس پۇراقلىرى

.ئىدى

قالساق، جاھان الزىم بولىدۇ دېگهندهك، يهنه يېغىلىقالردىن ئېشىپ» ئۆلمىگهن جاندا ئۈمىد بار»

ىمۇ ھهرھالدا باھارنىڭ ئىشلىرى مىدىرلىس ئهمهسمۇ، دېگهنگه ئىشهنگهن ئادهملهر، كۆڭۈلسىزرهك

ئېتىز ـ ئېرىقنىڭ ھازىرلىق ئىشلىرىنى باشلىۋهتكهن بىلهن مهشغۇل بولۇشاتتى؛ كۆچهت تىكهتتى،

.ئىدى

يۇمشاپ يېڭىۋاشتىن چېڭىشقا باشلىغان يېزا يوللىرىدا، خۇددى باھاردهكال، پوستهك توپىلىرى

يوق، غهمسىز ھالدا ئۆز كۆڭۈل خاھىشىنىجهمىيىتىنىڭ باالسى، قازاسى بىلهن ئىشى ئىنسانالر

بۇت ـ «چىقىرىلغان ئىپادىلهشتىن چهكلهنمهيدىغان بالىالر، خوشال قىقاسلىرى، سۆگهت تاللىرىدىن

باھار ئهگهر زۇۋانغا . تولدۇرماقتا ئىدى لىرىنىڭ توم ـ ئىنچىكه ئاۋازلىرى بىلهن مهھهللىنى»بۇت

قالغانلىقىنى بايان قىلغان بوالتتى؛ ئۇالرنىڭ ئۆز كهلسه جهزمهن بۇ كىچىك بهڭۋاشالرنى سۆيۈپ

خۇسۇسىيىتى، ئۆز مهنتىقىسى بىلهن ياشاش ئاالھىدىلىكىنى پهلسهپىسىگه كۆره ھهركهت قىلىش

.يېقىنلىق ئىزھار قىلغان بوالتتى ئۆزىگه ئوخشىتىپ، ئۇالرغا

ا بولۇپ، موللىكىسىغا ئىلگىرىسىدىكىدهك، نورۇز تهييارلىقىد بهزى بالىالر ھهتتا يېغىلىقالرنىڭ

UnRe

gistered

. كاشكىدى، بۇالرنى ئوقۇغىدهك پۇرسهت، سورۇن، ئىمكان بولسا. يۈرهتتى يازدۇرۇپمۇ» نورۇزلۇق«

نېسىپ ئېتهرمىكىن، بالىالرنى نورۇز قوشاقلىرى ئوقۇشقا؟ سايغا ياكى ئالالھ شۇنىڭغا

...يىغىلىپ، ھهر خىل ئويۇنالرنى كۆرۈشكه؟ .I]3[جهمهتله

تىل بىلهن ئپادىلهنمىگهن تىلهكلهرنى ―مىكرو دولقۇندهك تارالغان ىي قهلبىدىنبالىالرنىڭ سهب2。

ئۇالرنىڭ موللىكىسى ياكى خهلپهتلىرىگه يازدۇرىۋالغان . قىلغاندهك ئىش بولدى ئالالھ ئىجابهت

... لىرىنى ئوقۇشىغا، تهڭتۇشلىرى بىلهن چېلىشقا چۈشىشىگه، »نورۇزلۇق«كۇپلىت بىرهر

ساي بويلىرىدا نورۇزنىڭ ھارپا ئاخشىمى ۋاقىتلىق ئوچاقالر. لىنگىلى تۇردىبولىشى بى پۇرسهت

ياسىلىپ، ئهتىكى جامائهت توپالنغان پۇرسهتته بىر ئاز تاپاۋهت قىلىشنى نىيهت قىلغان

جهمهتله ― بوزتاغ باغرىدا. بازارلىقالرنىڭ ھازىرلىق ھهركىتىدىن خهۋهرلهر كېلىشكه باشلىدى

.ىشارهتلهرنى بار دېيىشهتتىئهتراپىدىمۇ بۇنداق ب

ئۇالر بىر نهچچه كۈندىن . بالىلىرى بۇ خهۋهرنى ئۇقىشى بىلهنال ئۆيگه چېپىشتى نىزامىددىننىڭ

بىر بۇنداق. دادىسىغا نورۇز سهيلىسى ئۈچۈن سايغا ئېلىپ بېرىش ھهققىده يېلىنىپ يۈرهتتى بېرىال

شۇنىڭ ئۈچۈنمۇ .ىز تۇتۇم ئىپاده قىالتتىتوپلىنىشتىن ئۈمىدى بولمىغان نىزامىددىن بولسا، ئۈمىدس

. بىلهن رهت قىلىپ يۈرهتتى ئۇالرنىڭ نورۇزلۇق يېزىپ بېرىش ھهققىدىكى تهلهپلىرىنى بىر باھانىلهر

خهۋىرىدىن ئهته سهھهردىن باشالپ ساي مانا ئهمدى بازار تهرهپتىن كهلگهنلهرنىڭ كهلتۈرگهن

الىالر ئهمدى دادىسىنىڭ ھهرقانداق باھانىلىرىگه I .بويىنىڭ قىزىپ كېتىدىغانلىقى ئېنىق بولدى

.بېرىشكه قىستاشقا باشلىدى ئۇنىماي، ئۇنى نورۇزلۇق يېزىپ

قىستىساڭالر، ھهممىڭالرغا نورۇزلۇققا نهگه ياماننى ياردا قىستاڭ دېگهندهك، مېنى ھهممىڭالر ―

اتلىق ئهركىلهشلىرىدىن دهيتى نىزامىددىن بالىلىرىنىڭ ت ― باراي؟ نهدىن تاپىمهن ئۇنچه گهپنى؟

.ئاغرىنىپ سۆيۈنگهن ھالدا يالغان

دهپ گهپ قىستۇردى ― موللىكاڭالر بولغان بولسىغۇ، نورۇزلۇق دېگهنگه كۆمۈپال قوياتتى، ―

...تۈگهيدىغان ئهمهس ئۇنىڭ ئىچى بىر دهريادى ـ ده، قوشاق يازغانغا―زورىخان،

UnRe

gistered

ئىنىسىنى يادىغا ئېلىپ ۋه چىرايىمۇ بىر ېپىدىن دېدى نىزامىددىن ئايالىنىڭ گ―شۇنى دهيمهن، ―

پۈتۈن بويامهتنىڭ بالىلىرىغا نورۇزلۇق يېزىپ مهمتىلى بولغان بولسا،―ئاز قارىداپ كهتتى،

...بهرسىمۇ گېپى تۈگهپ كهتمهيتى،

ھهققىدىكى غهلۋىنى دادىسىنىڭ چىرايىدىكى ئۆزگىرىشنى بىرىنچى بولۇپ بايقىغان غېنى، نورۇزلۇق

:بىلهن بۇرىدى پ، دادىسىغا ئىچى ئاغرىغاندهك، گهپنىڭ تېمىسىنى باشالمچىلىققويۇ

ئۇنىڭغا ئامراق قىلىۋهتتىڭالر، موللىكام موللىكامنىڭ گېپىنى توال قىلىپمۇ بىزنى كۆرمهي تۇرۇپال ―

.بولمىسا توغرۇلۇق گهپ قىلىپ بهرگىنه

...موللىكام بۈگۈن ئاخشام كېلىپ قالسا كۆرۈڭ ―

― دېدى نىزامىددىن ئاللىقانداق ئۈمىد بىلهن پهپىلىنىپ، ―دهپ بولمايدۇ، ھېچنېمه ―

...ئاسان ئالالھقا

كىچىك ―ئېرىنى ئهيپلهپ، دېدى زورىخان يېقىملىق تهرزده―ۋاي خۇدايىمهي، ما ئهدهمنى، ―

I...كېلىدىكهن دېگىلى تۇردىغۇ بالىدهك، شۇ گهپ بىلهنال ئهمدى كهلسىكهن دهپ قويسا،

خىيالىمغا كهلگهننى دهۋاتمايمهن، يېقىننىڭزى دېگىنىڭ بىلهن، مهن بىكادىنال... Iµيا ―

.بېرى قاپىقىممۇ توختىماي تارتىۋاتىدۇ، دېدىمغۇ چۈشلىرىممۇ سهل باشقىچه، تۈنۈگۈندىن

:تۇرقىدىكى بىچارىلىكنى پهملهپ، كۆڭۈل ياساپ گېپىنى ئوڭشىدى بىراق زورىخانمۇ ئېرىنىڭ

― I... بىر نهچچه كۈن بولدى، ئىشىك . ، كېلىپ قالسا ئهجهپ ئهمهس، جۇمادېگهندهك

.تېرهكته سېغىزخان ساراپ قېلىۋاتىدۇ ئالدىدىكى

تاالشلىرىنى ئۇنتۇپ، بۇ ئۆيده ھهرقاچان سېغىنىش ۋه ھۆرمهت بىلهن ئهمدى ئۇالر نورۇز ھهققىدىكى

.ىيادلىنىپ تۇرىدىغان مهمتىلى ھهققىده پاراڭغا چۈشت تىلغا ئېلىنىپ

ئىشقۋاز ئادهمكهن، قوشاق يازسا تۈگىمهيدىكهن، سهن نېمىشكه يازالمايمهن موللىكام شۇنداق ―

ئاكىسى بولغاندىكىن، سهن ئۇنىڭدىن چوڭ بولغاندىكىن، مهنچه سهن تېخىمۇ بهك دهيسهن؟

سهن ئهجهپ ئۈگهنمهپتىكهنسهنا؟― دېدى ھهيران بولغان ئايىمگۈل، ―. ...يهرده يازىدىغان

UnRe

gistered

بۇنداق .بۇ دېگهن ئالالھ سالغان بىر ئوت. بولغانغىال بولىدىغان ئىش ئهمهسته بۇ، باالمچوڭ ―

ئۈگىنىلىدىغانمۇ ئىش ئوتنى ئالالھ ھهممه ئادهمگه سېلىۋهرمهيدىغۇ؟ ئۇ دېگهن بىر يهرده ئوقۇپ

.ئهمهس

يۈرۈشلىرى، بالىالرنى قاتار قىلىۋېلىپ، مهش دهسسىتىپ ئۇالر مهمتىلىنىڭ يۇرتتىكى ۋاقىتلىرىنى،

ئاتىلىپ » ئهپهندى«يۈرگهنلىرى، شۇنىڭ بىلهن كىچىك تۇرۇپال ئۆزلىكىدىن ئۇالرغا دهرس بېرىپ

ھهققىده بالىالرغىمۇ ئاساسهن ياد بولۇپ كهتكهن، ... چېلىشىدىكى ئۇستىلىقى، قالغىنى، تهمبۇر

.يېيىلىشتى ه ئېچىلىپ ـئاڭلىسا ئاڭلىسا يهنىال يېڭى تۇيۇلىدىغان ئهسلىمىلهر بىلهن ئۇزاققىچ ئهمما

ئهپهندى تاغىسىنى ئهسلهشتىن ئۇالر ئائىلىدىكى ئهڭ كۆڭۈللۈك ۋه قىزىق تېما بولغان مهمتىلى

نىزامىددىن ئۇالرنى بۇ تهلهپلىرىنى . قالمىدى كېيىنمۇ ئهتىكى نورۇز ھهققىدىكى ئارزۇسىنى ئۇنتۇپ

رىدا يهنىال بۇ ھهقته ۋهده ئېلىۋېلىشنى تۇراتتى، ئهمما گهپ ئاخى ئۇنتۇپ قالغاندۇر دهپ ئۈمىد قىلىپ

:غېنى ئۇنۇتمىغان

.قىستاپ دېدى―شۇنداق قىلىپ، ئهته سايغا ئاپىرىشىڭ راست بولدىغۇ؟ ―

ئۈمىدلىرىنى يهرده قويۇش بۇ قهدهر كۆڭۈللۈك ئهسلىمىلهردىن كېيىن بالىالرنىڭ سهبىي

ڭ تهرىپىنى ئېلىشقا ھازىر تۇرغان ئانا بالىالرنى شۇنداق بولسىمۇ. نىزامىددىننىڭ قولىدىن كهلمهيتى

:ئالدىراپ ساال قىلدى رهت قىلىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈن

قاالرسىز، تونۇش بىلىشلىرىڭىز بىلهن شۇ ئهمدى ماقۇل دهڭ، ئۆزىڭىزمۇ كىچىككىنه ئېچىلىپ ―

ر پۇخانىدىن قارنىڭالرنى تۆكىشىۋاالرسىلهر، بالىالرمۇ بى يهرده ئۇچقىشىپ، بىردهم ـ يېرىمدهم ئىچ

.كهتتى چىقسۇن، بىچارىالر توال دهپ

ئهتتىگهن قوپۇشقا ھازىر ئهمىسه بالدۇرراق يېتىپ ئهته. مهنمۇ شۇنى ئويالپ تۇرىۋاتىمهن ―

توغرا، ئهگهر ساي بويىدا . قىينىمايسىلهر بولۇڭالر، ئهمما نورۇزلۇق يازدۇرىمهن دهپ مېنى

.لدۇرراق ئۇچراپ قالسا يازدۇرۇپ بېرهرمهن¢I تونۇشالردىن قولىدىن كېلىدىغانراق بىرهسى

بولسا بولمىسا ―زورىخان يهنه بالىالرغا يان بېسىپ، دېدى―كىممۇ ئۇچقىشا دهيسىز؟ ―

UnRe

gistered

.بېرهي دېمىدىڭىز ئىككى كهلىمه بىرنېمىنى پومالپ

دېدى نىزامىددىن زورىخان ―ئۇ دېگهن پوماليدىغان نهرسه ئهمهس، ئۇ دېگهن شېئىر، ―

.مۇئامىلىسىنى بايان قىلىپ ىغان بولسىمۇ شېئىرغا بولغان ئهستايىدىلچۈشهنمهيد

...جېنىڭىزدا خهقلهرچىلىكقۇ قامالشتۇراردىڭىز، ئۆلگهن ―

دهپ مېنىڭ بالىلىرىم ئوقۇپ ئهمما مهن خهقتهك ئويلىمايمهن، تۇزى يوق بىر نېمىنى شېئىر ―

اپىقىنى بارمىقى بىلهن بېسىپ، I ئۇ يهنه جىددىي تارتىشقا باشلىغان―يۈرمىسۇن دهيمهن،

.پىچىرالپ بىرنېمىلهر دېدى

:تارتىۋاتقىنىنى بىلگهن زورىخانمۇ ئۇنىڭ قاپىقى

.دهپ تىلىكىنى بىلدۈردى ― ...ياراشقىلى نېسىپ قىالر، ئىالھىم، ―

رهڭسىزلىشىپ ئاقىرىپ بېرىۋاتقاندىال ساي بويىدا باچاڭ تهرهپته تاڭ شهپىقىنىڭ قىزىللىقى3.

بازار ئهتىگىنى بولمىغان بۇ كۈنده ساي بويىدا بولىۋاتقان بۇ .ر تۈتهشكه باشلىغانىدىئوچاقال

ئۆتىدىغان ئادهملهر تهرىپىدىن بۇ كۈن نورۇز پائالىيىتى ھهركهتلهر يۇرتتا سۆزى

لهڭپۇڭچىالردىنمۇ ياخشىراق دوقمۇشتىن ئورۇن . جهزمهنلىكىدىن ئىدى قىلىنىدىغانلىقىنىڭ

ى غالتهكلىرىنى سۆرهپ، ئۆزى ئهپلىك دهپ بىلگهن جايالرغا توختىتىپكۆزلىگهنلىر ئېلىشنى

.ئۈلگۈرگهنىدى

قويغانلىقى بۇ يهرده چېلىش كىملهردۇر ساي ئىچىدىكى كهلكۈن قۇم تاشلىغان يهرلهرنى تۈزلهپ

ـ يۇرتالردىن بۇنداق كۈنلهرده پالۋانالر .ھهۋهسكارلىرى ئۈچۈن ھازىرالنغانلىقىنى بىلىندۈرهتتى يۇرت

ئېلىۋېلىپ، يېقىنچىلىق قىلىشلىرى ئىچىده بۇنداق سورۇنالرغا بىر توپ ئىخالسمهنلىرىنىڭ ئارىغا

ھهممىده يېڭىش ئىستىكى بوالتتى؛ بىرلىرى ئالدىنقى قېتىملىق مهغلۇبىيىتى .كهلمهي قالمايتى

بۇنداق چاغالردا قانلىق جىدهللهر بىلهن . ئېلىشنى كۆڭلىگه پۈكۈپ كېلهتتى ئۈچۈن ئۆچ

Iبۇ پالۋانلىق تالىشى، ئۇزاق زامانالر ئۈچۈنمۇ يۇرتالر ئارا زىددىيهت ئۇرۇقى بولۇپ ۈگهيدىغان

.قاالتتى

UnRe

gistered

ئىتلىرى بارالرمۇ بۇ سورۇندا داڭلىق قوچقارلىرى بولغانالر، داڭلىق خورازلىرى بولغانالر، داڭلىق

ا سېلىشنىڭ ئارقىسىدىنمۇ ھايۋانلىرى سوقۇشق ھهتتا. ئۆزىنى كۆرسىتىشنى قولدىن بهرگۈسى كهلمهيتى

مۇسابىقىالرنىڭ ئارقىسىدا تهڭگىلهر، قويالر، ھهتتا تىلال ياكى بۇ. قانلىق جىدهللهرگه كېتىلهتتى

ئهمما ناھايىتى كۆپ ساننى تهشكىل قىلىدىغان ئاۋام . ئۆتىدىغان قىمار ياتاتتى ئاتالر قولدىن قولغا

.ئىدى قېتىمال بولىدىغان مهنىۋىي ھوزۇريهنىال بىر كۆڭۈل ئېچىش سورۇنى، يىلدا بىر ئۈچۈن

تۈرلهر بويىچه ئويۇنلىرىنى بالىالرمۇ ئۆز تهڭتۇشلىرى بىلهن چوڭالر مۇسابىقىلىشىدىغان ھهممه

خۇددى ئىتنى كىش ـ كىشلىگهندهك ئۇالرنى ئاساسهن بهزى شوخ، ساياق يىگىتلهر. باشلىۋېتهتتى

ـ بىرلىرى بىلهن يا چېلىشقا ساالتتى، ياكى كىمنىدۇر چېقىۋېلىش، كىمنىدۇر . مۇشتالشقا ساالتتى بىر

چىقىدىغاندهك ئىچى قارىلىق، دۈشمهنلىك توپلۇمنى چولغىۋالغىنى ئېزىۋېلىش بىلهن گويا خۇمارى

.ئىدى دوستانىلىق، قېرىنداشلىق ناھايىتى تار دائىرىلهرده قاپسىلىپ قالغاندهك .ئوچۇق بىلىنهتتى

مۇھاكىمىلهر، مۇالھىزىلهر، ياكى مهلۇم ئىلمىي: رىشا سورۇن بوالتتىئۇقۇمۇشلۇقالرغىمۇ ئۆزلىرىگه يا

ـ تارتىش؛ مۇشائىره، لهپهر ئېيتىشالر بىر كىالسسكنىڭ بىرهر ئهسىرى ھهققىدىكى تاالش

.چىقىراتتى ئۇقۇمۇشلۇقالرنىمۇ ئازدۇر ـ كۆپتۇر خۇماردىن

ھهركىم ئۆزى . شهكىللىنىشكه باشلىدى ئادهملهر غولداشقا باشلىشى بىلهنال، ئۇ يهر، بۇ يهرده توپالر

كىشىلهر رهسمىي . بالىنى چېلىشقا سېلىپ قويغانىدى كىملهردۇر بىر نهچچه. قىزىققان توپقا باراتتى

.ئادهتته سورۇننى مۇشۇنداق شهكىللهندۈرهتتى پالۋانالرنىڭ چېلىشى باشالنغىچه

ئۇنىڭ ھۆكمىتى ئۇزاق . يۈرهتتىئاشىق مۇڭلۇق ھۆكمهت ئېيتىپ توپالر ئارىسىدا پۇتلىشىپ بىر

تىراگېدىيه لهززىتى ―جاراھهتنى قايتا يېڭىلىغاندهك، ئاچچىق بىر لهززهت ئۆتمۈشتىكى ئازاپلىق

ئهپسۇسكى، ئۇنىڭ ئهقلى بېجىرىم بولمىغاچقا ھه دېگهندىال ھۆكمهتنى كېسىپ، .بېرهتتى

ۈپ، ھهر توپتا ئهڭ دهسلهپئۇ توپتىن توپقا ئۆت. ناخشىلىرىدىن بىرىگه بۇرۇلۇپ كهتتى خهلق

چۈشىنىدىغان ئۆزىگه نېمه تهسىر قىلسا شۇنىڭغا كۆره بىر نېمىلهرنى دهيتى ياكى پهقهت ئاشىقالرال

. ئهنه شۇنى ئىپادىلهيتى غهلىته تهسهۋۋۇرى، بۇ تهسىراتتىن باشقا بىر تۈرلۈك ئىنكاس تۇغدۇرۇپ، ئۇ

UnRe

gistered

دېگهندهك » دېسه پاقالچاق كالال«مۇ كۆرگىنى بىلهن دهۋاتقىنىنىڭ ئاالقىسى يوقتهك، تازى

باغلىنىش، غهلىته مۇناسىۋهت بارلىقىمۇ كۆرۈنسىمۇ، دىققهت قىلىنسا ئۇنىڭ ئارىسىدا سىرلىق بىر

دىن ئهنه شۇنداق چاتاقالپ »ئۇالنما تهسهۋۋۇر«سۆزلهيدىغان گويا بۇ ئۇقۇمۇشلۇقالر. سېزىلهتتى

.كهتكهندهك

دېگهن ئاچچىق ھاقارهت، ئاشىقنى مهڭدىتىپ―. !..كۆزهڭگه قاراۋا، ساراڭ سوالمچى ―

ئىت پوق يېمهسته سهن―ئۇ بىر لهڭپۇڭچىنىڭ ھارۋىسىغا پۇتلىشىپ كهتكهنىدى، . قويدى

...سوالمچىغا نېمه باردۇ

ئالالھ سهن بىزنى ئىبرهت ئالسۇن، توۋا . ئاشىقىنى ئانچىۋاال تىللىمىساڭچۇ ئۇكامۇي، ئالالھنىڭ ―

...بىر جانغۇ بۇ، ھېچكىمگه زهرهرى يوق پهرىشتىدهكقىلسۇن دهپ ياراتقان

.ھېلى بىكار خامىرىڭنى يارىمهن! ئىشىڭنى قىله توال يېمهي،...ماڭ ـ ماڭهۋه، پاالن ―

― ئۇنى بىرسى يېڭىدىن تارتتى، ―گهپ قىلماي مايانغا مېڭىڭه، ماڭا قاراڭ، بولدى قىلىڭ، ―

دهپ تىلاليدىغان ياۋايى » !...خوتنۇڭنى «بازارلىق ئۇششۇقالرنى، دادىسى بىلمهمتىڭىز بۇ

.بىكاردىن ئهتتىگهندىال ئۆزىڭىزنى رهنجىتىۋالدىڭىز ئېشهكلهرنى؟

...دهيمىنا، ياق، ―

بىر تاۋكادا ئوينايدىغان بۇ دادىسى بىلهن. ..I» ]4[خوشولغاي«شىش، ئۈنىڭىزنى چىقارماڭ، ―

¡,€‡� . ھۆمۈرۈلهپ كېلىدۇ بۇ خهقنىڭ ھېلى ھهممىسى. قىلىقسىزالر بىلهن تهڭ تۇرغىلى بوالمتى

ئۆزىدىن، ئۆزلىرى چىقىشىۋاالتتى، سىز بىز راھمان ساراڭمۇ شۇالرنىڭ. يولىڭىزغا مېڭىڭ

...ئارىالشمىساقمۇ

قويغۇچى راھمان ساراڭ بولسا ئهمدىلهتىن توپ بولۇشىۋاتقان، پاكىز سهللىلهرنى بۇالرنى باالغا

.رنىڭ توپىغا بېرىپ بولغانىدىرهتلىك كېيىنگهن ئۇقۇمۇشلۇقال ئوراپ،

دېدى ئۇ ― ئهسساالمۇئهلهيكۇم، خهلپىتىم، سىلىدهك مۆتىۋهرلهرگه بۇنداق سورۇندا نېمه بار؟ ―

.ساالم قىلىپ ئۇچلۇق ساقال، ئاۋاقراق كهلگهن ئوتتۇرا ياشلىق بىر كىشىگه تازىم بىلهن

UnRe

gistered

تهربىيه كۆرگهن ئادهملهردهك ساالپهتلىك ئادهم بىر ئاز مهڭدهپ قالغاندهك بولدى، ئهمما ئۇ

:سهمىمىيلىك بىلهن راھمانغا جاۋاپ بهردى

ـ ده، راھماناخۇن، نېمىشكه بىزگه ياراشماس بولۇپ خهلق ― قاپتىكهن؟ بار يهرده بىزمۇ بولىمىز

راھمان ―... دهيمهنغۇ، نهغمه ـ ناۋا، ئۇسۇل ـ ساما، جىدهل ـ ماجرا بولىدىغان يهرلهرده ―

شۇنداق، بهزى چاغالردا ئاجايىپ چوڭقۇر ئۇ ئهنه. رمال ئادهملهردهكال سۆزلهيتىئهمدى تامامهن نو

ئويالندۇرۇپ قويىدىغان بولغاچقا، بهزىلهر ئۇنى يالغان ساراڭ، پىكىر قىلىپ كېتىدىغان، كىشىلهرنى

» ئاشىق«دېيىش ئورنىغا » I,¢‡e«شۇڭا ئۇنى كهمسىتىپ . قارايتى دهپمۇ» جاھان سارىڭى«

.ىناتتىقولل نامىنى

كهلمىسهم كۆڭلى يېرىم بولىدۇ ـ ماڭا بولمىسىمۇ، ياش تالىپلىرىم بار ئهمهسمۇ، ئۇالرنى ئېلىپ ―

ئهمما ئۇنىڭ بۇ باھانىسىده يهنه . دېدى خهلپهت يهنه شۇنداق سهمىمىي ئاھاڭدا―...

ھېيىققىنى، شۇڭا بىرهر ئىشنى سهۋهپ قىلىپ زامانىسىنىڭ رهسىملهشكهن قاتماللىقلىرىدىن

.بىلىنهتتى كۆرسهتمهكچى بولغىنىمۇ

ئهيتاۋۇر ئابدىقادىر دامولال راھمان بۇ يهردىنمۇ چاپسانال زېرىكتى ۋه بۇ سورۇن تۈپهيلىمۇ،

.ۋارقىرىغاچ كېتىپ قالدى ھهققىدىكى مهرسىيهلهردىن بىر نهچچه كۇپلىتنى

كېتىپلىغۇ؟بىلهن بهك سۆزلىشىپ ئهسساالمۇئهلهيكۇم، تاھىر خهلپىتىم، راھمان ئاشىق ―

.مهڭدىتىۋهتتى بۇ ساالم ئۇچلۇق ساقاللىق ۋىجىك خهلپهتنى

ۋۇي، ۋۇي، نىزامىددىنغۇ بۇ؟ سىزمۇ كهپسىز ـ ده؟ ―

:نىزامىددىنمۇ بالىلىرىنى باھانه قىلدى

―ئاخىرى قۇتۇاللمىدىم، . كۈن بولغان، باش ئاغرىتقىلى تۇرغان بالىالر قويمىدى، نهچچه ―

ئۆزۈممۇ شۇ ―نى بهكمۇ ئاقالپ كهتمىدى، »ئهيىبى«اشاغا كهلگهن تام ئهمما ئۇ ئۆزىنىڭ

پىكىر ساھىپلىرىنى خۇمارداپ، ئۇچراپ قالسا بىردهم يېرىمدهم كۆڭۈلنىڭ ھهبىسىلىرىدهك

مانا، يولۇم ئوچۇقكهن، ئهتتىگهندىال سىلىگه. باسارمهن دهپ ئۈمىد قىلىپ كهلگهنتىم خۇمارىنى

UnRe

gistered

.يولۇقتۇم

ئهمدى ھېچ باھانىگه دېدى تاھىر خهلپهت ئوچۇق يورۇقلۇق بىلهن،―. مهنمۇ شۇ، مهنمۇ شۇ ―

.ئورۇن قالمىغانىدى

قهرزىممۇ بار دېسىله، ئۇالرغا بازاردا بىرهر نهزمىچى بۇرادهر «نورۇزلۇق«تېخى بالىلىرىمغا ―

قارىغاندا بۇ ۋهدهمدىمۇ ئوسال. بېرهرمهن دهپ ۋهدىمۇ قىلغانتىم ئۇچراپ قالسا يازدۇرۇپ

.مىغۇدهكمهنبول

مهن نهدىمۇ نهزمه پۈتكۈدهك سىلىنىڭ قهستلىرى نېمىدىلىكىنى بىلدىم، ئهمما... ھه، ھه، ―

...بوالي،

ئۇالر ئېچىلىپ سۆزلىشىۋاتقاننىڭ ―! قىلمىسىال، خهلپىتىم باھانه كۆرسهتمىسىله، مېنى ئوسال ―

ر ئايلىنىۋېتىپ يېتىپ بالىالرنىڭ ھهممىسى ساي بويلىرىنى بى ئۈستىگه غېنى باشچىلىقىدىكى

―مۇ كېلىشتى، »قهرز ئىگىلىرى« مانا ―ئۇالرنى كۆرسىتىپ داۋام قىلدى، نىزامىدىن. كهلگهنىدى

.كۆرسهتتى دهپ بالىلىرىنى

ئاتىالرچه ۋه سهمىمىي تهلهپپۇز بىلهن تاھىر خهلپهت مهدهنىي ئادهملهرنىڭ ئادهتىگه ئۇيغۇن مۇاليىم،

:سوراپ، تونۇشۇپ چىققاندىن كېيىن ئىسىملىرىنىبالىالرنى بىر قۇر ئهركىلىتىپ،

كونا تالىپلىرىمدىن بىرسى بار، ئۇ ھازىر ئوڭۇرۇقتا ئهمما نا ئۈمىد بولۇشقا ئورۇن يوق، مېنىڭ ―

ئهمما ئۆزى بهك . ئاڭلىسام ئۇنى قالتىس شېئىرالرنى يازىدۇ دهيدۇ .مهمتىمىن سوپىزادىده ئوقۇيدۇ

ئىنىم ۋه ئۇنىڭ بىر نهچچه دوستى بۈگۈن مېنى . رۈپ باقمىدىممهن تېخى كۆ تارتىنچاق بولغاچقا

.ئۇنى مۇشائىرىگه چۈشۈرهرمىش: بۇ يهرگه ئازدۇرۇپ كهلدى ئۇنىڭ ئۈچۈنمۇ

ياخشى گهپ ئىكهن، قېنى ئۇالر؟ مانا بۇ بۇ بىر ―

ئۇالر نېمه . ياشنىڭ يېنىغىراق سۈرۈلدى تاھىر خهلپهت بىر توپ―بۇ ياققا كهلسىله، ―

مانا بۇ مېنىڭ ئىنىم، ئابلىمىتقارى، ―سۆزلىشىۋاتاتتى، دىدۇر تالىشىپ، قىزىشىپتوغرىسى

ئهسلىرىده يوقتۇ، ماۋۇسى ئېلى ئۇستىنىڭ مۇھهممهت قارى، بۇنىسى كۆرۈشكهنمىدىلىكىن؟ بهلكىم

UnRe

gistered

ھهپتىيهك بىلهن قۇرئاندا مهنده ئوقۇغان، ئهمدى مېنى ياراتماي ئوڭۇرۇققا سابىت، قوشنىمىز،

بۇ گهپتىن كېيىنال پوالمپاي ھهركهتلهر بىلهن نىزامىددىنغا قول ئۇزاتقان ― دۇ،بېرىۋاتى

قوپال ئۇسقان يىگىت، بهستىگه ياراشمىغان بىر خىل نازاكهت بىلهن قىزىرىپ، بهستلىك،

چاخچىقىدىن ئۇجۇقۇپال كهتكهچكه، نىزامىدىنغا تۈزۈكرهك ساالم ـ سائهتمۇ قىلماي، ئۇستازىنىڭ

.ىچه تىكىلىپ قالدىمېيىقىدا كۈلگىن

سابىتقارىم بىلهن تونۇشۇپ قېلىشقا نېسىپ ئابلىمىت قارىنىغۇ كۆرگىنىم ئېسىمده، ―

. دېدى نىزامىددىن―بولماپتىكهن،

ئوخشاپ سىلىنىڭ ئىنى مهمتىلىگه. ئهمما ئۇنى سابىت ئهپهندى دېسىله تېخىمۇ ئۇيغۇن كېلىدۇ ―

.كېتىدىغان تهرهپلىرى نۇرغۇن

ۋه ئىنىسىنىڭ ئىسمى چىقىشى بىلهن يهنه تېنى شۇۋ دېدى نىزامىددىن―سىله، ھه، ماندا دې ―

سىلىگه مېنىڭ ―كىرىشىپ، بۇ يارىنى ئۇنتۇش ئۈچۈن، ئۇ دهرھال گهپكه. قىلىپ يېنىپ كهتتى

« ›ئهسساالمۇ ئهلهيكۇم«‹بار، ئهمما بۇنداق دېگىلى تۇرسام يهنه شۇ بالىلىرىمنىڭ بىر ئىلتىماسى

دېگهندهك چۈشىنىڭ قالماڭ، بۇ بىر » دهپتۇ› بهش تهڭگهمنى بېرىۋېتىڭ لىقىھه، ھې‹دېسه،

يېزىپ بېرىشكه قىستاپ ھالىمنى قويمىدى ـ ده، ئهمدى » نورۇزلۇق«بالىالر ئىھتىياج، يهنى،

...شۇنىڭدىن بىر قۇتقۇزىسىز ـ ده مانا

ق ئېيتىپ رهت قىلىشنى، بىلهن دۇغدۇيۇپ، نه ئۆزرهخالى تارتىنچاقلىق. سابىت يهنه قىزىرىپ كهتتى

دهپ كۈلكه بىلهن ئۆتكۈزىۋېتىشنى بىلمهي، مهڭدهپ » يوق ,¡'‡I«نه خۇشخۇي ئادهملهردهك،

ئېلىپ، تۇراتتى، ئابلىمىت قارى سۆز

.دېدى ―نهزمه ـ قوشاق دېگهننىڭ پادىشالىرى كېلىدىغۇ ھېلى، ―

. تاھىر خهلپهتمۇ چۈشىنهلمهي―يهنه كىملهر ئۇ؟ ―

ولال ئېزىز دامولالمنىڭ ئوغلى ئهمهت مهخسۇم كېلىدۇ، ئىشتاچىدىن م تېجهندىن ―

.كېرهك ئابدىراھمانالر كېلىدۇ، يهنه باشقا بىز بىلمهيدىغان شائىرالرمۇ كهلسه چوڭاخۇنباينىڭ

UnRe

gistered

ھازىرلىغىنىڭالرنىڭ سابىتنى مۇشائىرىگه― دېدى تاھىر خهلپهت، ―ھه، مانا ئهمدى بىلدىم، ―

دېدى ئۇ ―بىلىال، ئهمهسمۇ؟ ئاڭلىغان، ئاڭلىغان، سىلىمۇتېگىده گهپ بار ئىكهن

ئۇ ھهممه . زېمىنلىرى بار ئادهم چوڭاخۇنباينى، قاراشهھهردىمۇ نۇرغۇن يهر―نىزامىددىنغا،

ئابدۇكېرىماخۇنمۇ، ئىككىنچىسى ئابدىرېھىماخۇنمۇ بالىلىرىنى ئوبدان يېتىشتۈرۈپتىكهن، چوڭ ئوغلى

بۈگۈن نېسىپ بولۇپ، بۇالرنىڭ كارامىتىنى بىر كۆرۈپ مانا.قهلهمده يېتىشكهنلهردىنمىش

ئهمهت مهخسۇمنىغۇ . كهپتىمهن، ئهمدى كهلگىنىمدىن رازى بولدۇم ياخشىمۇ! باقىدىكهنمىز ـ ده

ئهمما سىلهرنىڭ . شېئىرلىرىنىمۇ كۆرگهنمهن. بار يىگىت، پىكرى ئۆتكۈر ئوبدان بىلىمهن، سورۇنى

ئۇ چاخچاقتهك ―‡�—e ... ئاۋۇ ئىت تاالشتۇرىدىغانالر،جىدهل چىكهتمهس؟ ئىچىڭالردىن

بولسىمۇ، جهمىيهتنىڭ بۇزۇقچىلقىغا، مىھرى مۇھهببهتنىڭ سۇنۇپ، دۈشمهنلىكنىڭ دېگهن

.كېتىۋاتقىنىغا بولغان ئېچىنىش ئاھاڭىدىن بىلىنىپ تۇراتتى ئېغىرالپ

ت بالىالرغا بىرهر بىلهن مۇھهممهت قارى ساۋاقدىشىنىڭ زورى بىلهن سابى ئابلىمىت قارى

تۇتقۇزۇپ ئهمما ئۇنى دوستلىرىغا كۆرسهتمهيال بالىالرنىڭ قولىغا. نورۇزلۇق يېزىپ بهردى كۇپلىتتىن

.كۆرمىگىچه قويمىدى نېرى كهتكۈزىۋهتمهكچىدى، مۇھهممهد قارى يېپىشقاق مىجهزى بىلهن بۇنى

―زنى تاھىر خهلپهتكه تهڭلهپ، ئېلىۋالغان قهغه دېدى ئۇ بالىالردىن―مانا قاراڭ، خهلپىتىم، ―

بالىالرغا يازغاندىكىن دهپ، تهپمهھاالل قىلىپال قۇتۇلماي، تالىپىڭىزنىڭ كارامىتىنى كۆرۈپ بېقىڭ،

!يېزىۋهتكهن قاراڭ، قانداق

.كۆرىشىدىن توسماقچى بولۇپ دهيتى سابىت ئۇنى ئۇستازىنىڭ―... بولدى قىله، تازىمۇ ―

نىزامىددىن ئانچه . سابىتنىمۇ خىجالهتتىن قۇتقازدى ر خهلپهتنىمۇ،ئاۋال نىزامىددىن ئېلىپ، تاھى

كۆرۈپ، يۈرىكىده نېمىدۇر داۋالغۇپ كهتكهندهك بىر سېزىم بىلهن جىددىيهتسىز ھالدا كۆز يۈگهرتىپ

:بىر قارىۋېتىپ سابىتقا بىلىندۈرمهي

ىڭىز مېنى، ئالالھ ھهجهپمۇ قۇتقازد بالىالرغا بۇ قهرزگه بوغۇلۇپ تازىمۇ بېشىم قاتقانىدى، ―

UnRe

gistered

بارىدى ـ يۇ، سابىتنى تهڭلىككه ئۇنىڭ راسا ماختىغۇسى. دېدى ئۇ―رهھمهت قىلسۇن،

.چهكلهندى سالماسلىق ئۈچۈن ئاددىيال رهخمهت ئېيتىش بىلهن

كېلىڭالر، مهن ئوقۇپ بېرىمهن، ― دېدى مۇھهممهد قارى، ―مهن بۇالرغا ئۆزهم يادلىتىمهن، ―

ئۇ بۇ ئارقىلىق يېپىشقاقلىقى تۈپهيلى . كهتتى ئۇ بالىالرنى چهتكىراق ئېلىپ ―سىلهر ياداليسىلهر،

سابىت بۇنى چۈشىنىپ . قىلىنىۋاتقان ياغلىمىچىلىقى ئىدى سابىتنىڭ سهت كۆرمهسلىكى ئۈچۈن

.كۈلۈپ قويدى

. ىئالغانىد جهرياندا يېغىلىقالرنىڭ ئهۋۋىلىده بولىدىغىنىدهك، نورۇز كهيپى ساينى ئۆز قۇچىقىغا بۇ

خهلق ناخشىلىرى ياڭراشقا ئاللىقهيهرده راۋاپنىڭ جاراڭلىق ئاۋازى بىلهن بىلله، ئهلنهغمىچىلهرنىڭ

پهللىگه چىققان بولسا، ئىت چېلىش سورۇنىدىكىلهرنىڭ شاۋقۇنلىرى يوقۇرى. باشلىغانىدى

.ئهپسانه تىلالشلىرى ئاڭلىناتتى تاالشتۇرۇش سورۇنىدىن ئىتالرنىڭ قاۋىشى ۋه كىشىلهرنىڭ

كىچىك تالىپچاقالرنى ئوتتۇرىغا ئىتتىرىپ كىرگۈزۈپ، مۇشائىره باشالش ئۈچۈنمۇ ئاۋال بالىالر،

دهسلهپ ھهركىم تارتىنىش بىلهن تىرهجهپ مهيدانغا . زورالشتىن باشالشتى نورۇزلۇقلىرىنى ئوقۇشقا

ـ بارا » غورا غورىنى كۆرۈپ ئالىيىپتۇ«ئۇنىمىغان بولسا، چۈشكىلى تالىشىش نۆۋهتدېگهندهك، بارا

.ۋهزىيىتى شهكىللىنهتتى

زىكرى كهچكهن ئهمهت مهخسۇم، ئابدىراھمان، مۇھهممهد بالىالرنىڭ نورۇزلۇق ئوقۇشلىرى ئۈستىگه

يهنه ئىككى يىگىت تهرهپ تهرهپتىن كېلىشىپ، توپقا قارى دېگهن ئوخشاش ئىسىملىكتىن

بهكرهك تهرىپى . بىلهن كۆرۈشتىنىزامىددىنالر بۇ ياش يىگىتلهر تاھىر خهلپهت ۋه. قىستالدى

يۈزىنى دانىخورهك باسقان بولىشىغا قارىماي، بۇ دانىخورهكلهر خۇددى بولىدىغان ئابدىراھمان

بىر . بولسا بولمايدىغان بىر تهركىۋىدهك ياراشقان قىزغۇچ چىراي يىگىت ئىدى يىگىتلىكىنىڭ كهم

ڭ كىشىلهردهك ساالپهت، يېقىملىق ۋهئۇنىڭدا چو. نىزامىددىن ئۇنى ياقتۇرۇپ قالدى كۆرۈشتىال

¡�, ئېغىر ـ بېسىق مىجهز ئاجايىپ جىپىسالشقان بولۇپ، چوڭ كىشىلهرمۇ ئۇنى تهڭتۇشۇممىكىن

بىرى . كهلگهنىدى ئىككى مۇھهممهد قارى سۇنتاغدىن. قالىدىغان بىر خىل تهسىراتقا كېلىپ قاالتتى

UnRe

gistered

.كۆتۈرىۋالغانىدى ۇ تهمبۇرىنىھېلىمۇ ئ. راۋاپ، تهمبۇر دېگهنلهرنى ئوينىتىۋېتهتتى

. بىلهن تونۇشقىنىدىن مهمنۇن بولۇشتى شائىرلىقى ھهققىده تهرىپى بولۇنغان يىگىتلهرمۇ نىزامىددىن

ئۇ بىر زامان تاغىسى . ئۇقۇمۇشلۇقلىرىدىن سانىالتتى چۈنكى نىزامىددىنمۇ زامانىسىنىڭ

بۇ ھال . هن بولغاچقا رۇسچه بىلهتتىرۇسالر بىلهن بىلله ئىشلىگ تاشاخۇنۇمنىڭ سودا ۋهكىلى بولۇپ

ئورۇنغا ئىگه قىلغان بولسا، يهنه بىر تهرىپى، ئۇنىڭ ئىنىسى » مهشھۇر» ئۇنى ياشالر ئىچىده

بىر زامان يۇلتۇزدهك چاقناپ ئۆچكهن بۇ يىگىت ھهققىده يۇرتتا . تۈپهيلىدىن ئىدى مهمتىلى

قانداقراق ئادهمىدىكىن؟ مۇشۇشۇڭا ھهممه مهمتىلى ئهپهندى دېگهن. ھىكايىالر بارىدى كۆپ

.ئاكىسىغا ئوخشامتىكىن دهپ ئۇنىڭغا قارىشىپ قوياتتى

ھهممه ئۇنى چهتئهلده ئىلىم تهھسىل . ئىنىسى ھهققىده گهپ سورىدى بۈگۈنمۇ ياشالر ئۇنىڭدىن

قايتىپ كېلىپ يۇرتقا خىزمهت قىلىدۇ، دهپ بىلگهچكه، ئۇنىڭ قاچان قىلىۋاتىدۇ، كېيىن

.نهلهرده يۈرگىنى ھهققىده سوراپ كېتىشتى كېلىدىغانلىقى،

ئۇالر . قىزىغىلى تۇرغاندا نىزامىددىن بالىلىرىنى مهيدانغا ئۈندىدى بالىالرنىڭ نورۇزلۇق ئوقۇشى

تۇرسىمۇ يهنىال مهيدانغا چىقىپ، قوللىرىدىكى سابىت يېزىپ بهرگهن نهزمىلهرنى سهل ـ تارتىنىپ

.ن ياش تالىپالرنى ھهيران قالدۇردىئۇالرنىڭ ئوقۇغىنى كېيىن كهلگه .ئوقۇدى

دېدى ئابدىراھمان ―مهمتىلى ئهپهندى يېزىپ بېرىپ كهتمىگهن بولغىيدى؟ بۇالرنى ―

.راستقىمۇ ئوخشىمايدىغان ئاھاڭدا چاخچاققىمۇ

مۇھهممهدقارى دوستى بىلهن ئىپتىخارالنغان دېدى―سابىتنىڭ چاخچىقى بولمامدۇ، ―

.ئىلمهپ قويسا ئاشۇنچىلىك چىقىپ قالىدۇ ئهمهسمۇ ا مۇشۇنداقال چاخچاقنىڭ ئورنىد―ئاھاڭدا،

ھهمىشه بىر ―دېدى ئابدىراھمان، ئۆزىگه دهۋاتقاندهك، ―ھهي سابىت، ھهي سابىت، ―

.ئوتتۇرىغا چىقىپ ئادهم ھهيران قالدۇرۇشقا ئۇستا ـ ده قىلىقى بىلهن توككىده

دېدى ئابلىمىت قارى ئهمهت مهخسۇم ― بۈگهن مۇشائىرىده تۇتۇشماقچى، ھهبىسىلىرى بىلهن ―

.ئارىلىقىدا تۇرۇپ پهقهت شۇالر ئاڭلىغىدهك قىلىپ بىلهن ئابدىراھمان

UnRe

gistered

دېدى ―ياخشىدىغۇ، ئهمما ئۇنى ئوتتۇرىغا چىقارغىلى بولماسمىكىن؟ شۇنداقال بولسا ―

.مهخسۇم ئهمهت

ئۇ . لهر قىلىپ، ئۇنى چىقىرىدۇنېمى بۇ يېقىنى مۇھهممهد قارىغا قويىۋېتىڭالر، ئۇ چاپالشقاق بىر ―

.قىزىتىشنىڭ ئېپىنى بىلىدۇ

تالىپالرمۇ بىرهر شېئىر ئوقۇپ بهرسه دېگهن كىرىش سۆز بىلهن، مۇشائىرىنى ئهمدى ياش

.ئۈچۈن، ئالدى بىلهن سۇنتاغلىق مۇھهممهد قارى تهمبۇرنى سازالپ بىر پهده چالدى باشلىتىش

كهلگهن مۇڭ بىلهن خااليىق دىققهتكه. د قارى چالدىكىمدۇر تېپىپ كهلگهن داپنى يهنه مۇھهممه

:پۇرسهتته داپ چالغان مۇھهممهد قارى كۆپچىلىكنى دىققهتكه ئۈندهپ

كۆپچىلىك . دېدى―ئهمدى ياش تالىپلىرىمىزدىن نهزمه ئاڭالپ باقايلى، قانداق دهيسىلهر؟ ―

.تهرتىپسىز سۈرهن سېلىپ، ئالقىش ياڭراتتى

رالر ئوتتۇرىغا چىقىپ شېئىر ئوقۇشقا باشلىغاندىال، مۇھهممهد قارى ھهۋهسكا تارتىنمايدىغان

ھهتتا لهپهرلهر، شېئىرالر ئوقۇلۇپ،. باشلىغانىدى» بىلهشكه«بېقىنىغا كىرىۋېلىپ، ئۇنى سابىتنىڭ

نهزمىلىرىنى ئوقۇپ زور ئالقىش ئىچىده ئابدىراھمان ۋه ئهمهت مهخسۇمالرمۇ نورۇزغا ئاتىغان

.ئوتتۇرىغا چىقتى ابىت ئاران ئهيۋاشقا كهلدى ۋه قىزارغانچهبولغاندىن كېيىن س

ئارانال ئاڭالنغۇدهك باشلىغان سابىت، بارا بىرىنچى مىسرانى تارتىنىش ئىچىده خىرىلداپ، ئاۋازى

ئۆزىنىڭ شېئىرىي ئالىمىگه پهرۋاز قىلىپ كهتكهچكه، قىزىپ ـ بارا شۇ سورۇننى تامامهن ئۇنتۇپ،

ئاھاڭدا ئوقىدىكى، شېئىر چۈشىنىدىغانالرنىڭ يۈرهكلىرىده ئىسسىق J+ûكهتكىنىدىن شۇنداق گۈ

كىمدۇر ئۇنىڭ شېئىردىن توختاپ قېلىشىنى. يامراپ، كۆزلىرى ياشاڭغۇراپ كېتىشتى ئېقىم تېنىگه

شېئىرنى ھازىر خاھلىمىغاندهك ئارقىدىن بىر نېمه دېۋىدى، سابىت ئۇنىڭغا جاۋابهن بىر رهددىيه

.ۇئاندىال توقۇپ ئوقۇپ كهتتىجاۋاپلىق بىلهن ش

چۈنكى ئۇ ھهممىدىن بهك چۈشهنگىنى، . سۆيۈنۈپ كهتكىنى ئابدىراھمان ئىدى ھهممىدىن بهك

ئۇ سابىتنى مۈرىسىدىن مهھكهم قامالالپ سىلكىتىپ، مهمنۇنلىقىنى . ئهھلى ئىدى شېئىرنىڭ

UnRe

gistered

:قىلىۋىدى، ئارىغا كىرگهن مۇھهممهد قارى ئىپاده

.دېدى ― هن؟دوستىمىز قانداق ئىك ―

بىزگه ئېيتىپ ھهممىدىنمۇ سېنىڭ ئۇنى قانداق قىزىتقىنىڭ قىزىق تۇيۇلىۋاتىدۇ، شۇنى ―

. دېدى ئهمهت مهخسۇم―بهرگىنه،

. تهكرارلىدى ئۇ―جاۋاپ بېرىڭالر، دوستىمىز قانداقراق ئىكهن؟ ئهمما سوئالىمغا. بۇ بىر سىر ―

.چىقىپ، ئادهمنى ھهيران قالدۇرىدۇھهر زامان كۈتمىگهن بىر يهردىن دهيمهنغۇ، ئۇ ―

ئۇ .خهلپهتنىڭ چېھرىسىدىمۇ شاگىرتى قۇچقان شهرهپكه بىر ھهغدالىق ئىپتىخارى بىلىنهتتى تاھىر

باش لىڭشىتىپ نىزامىددىنغا قانداق دېگهندهك قارىۋىدى، نىزامىددىنمۇ ئۈنسىز كۈلۈمسىرهش بىلهن

.قىلماسلىقنى ئويلىغانىدى هن سابىتنى خىجالهتئارتۇقچه ماختاشالر بىل. قايىللىقىنى ئىپادىلىدى

سۆزگه كىرىشىۋالغۇچه قىز بالىدهك ―قارى، دهپ خۇالسىلىدى ئابلىمىت―ئۇ مانا شۇنداق، ―

.ھېچكىمگه نه يول، نه گهپ بهرمهيدىغان مهمهدانه ئۇياتچان، قىزىشىپ كهتكهندىن كېيىن

.ىشقا ئۈندهشتىمۇھهممهد قارىنى بىر پهده چېل ئهمدى يهنه تهمبۇرچى

ئىـككـىـنـچـى بـاب

.ئۇلۇغ ئادهم بولمايدۇ ئۇلۇغ پهزىلهت بولمىسا،

رومىن رولالن ―

.گۈزهل بولسا، دوستىلىرى كۆپ بولىدۇ ھهركىمنىڭ تىلى تاتلىق،

I������ «قابۇسنامه»

رهڭ بهرگهن، ئورمانالر يىراقتىن گويا يامغۇردا شىلتـهبىئهتنىڭ سهنئهتكار قولى دالىالرغا يې

دهرهخلهر باھاردا بهكرهك يېشىل بوالمدۇ ياكى -€-I. كۆرىنهتتى يۇيۇلغاندهك توق يېشىل رهڭده

كۆرۈپ ئۈگهنگهن كۆزلهرگه تهبىئهتنىڭ بۇ يېڭى ئهسىرى ئاشۇنداق يېشىل قىشىچه قاخشال ھالهتنى

.لهر گوستاڭ بولغاندا شۇنچىلىك پاكىز ئوچۇق كۆرۈنهتتىئهيتاۋۇر باھاردا سۆگهت كۆرۈنهمدۇ،

ۋادىسى يهكهن دهريا—تۇپراقتىن باھارغا خاس پۇراق كېلهتتى، يېشىل رهڭده بۇيالغان زېمىن

UnRe

gistered

.تاكى ئۇپۇققىچه تهپتهكشى سوزۇلۇپ ياتاتتى

گىرى يېزا بۈ- تهرهپتىن چىققان خېچىر قوشقان ھارۋا ئهگرى) يىلقىچى قاغىلىقتىن كېيىن(قاغىلىق

ھارۋىدا چهتئهل پاسونىدا كېيىنگهن ئۈچ . تۇزۇتقان ھالدا شىمالغا قاراپ كېلهتتى يولىدا توپا

.يهرلىك كىشىدىن ئىككىسى ۋه ھارۋىكهش بولۇپ ئالته كىشى قىستىلىشىپ ئولتۇرۇشاتتى كىشى،

. ىگىت ئىدىكۆرۈنىدىغان ي ياشالردا30 ياشالردىن ھالقىغان، ئهمما كۆرۈنۈشىدىن 25ھارۋىكهش

بىراق ئۇنىڭ بىر . جۆدهڭ كۆرۈنهتتى ئۇنىڭ ئورۇق يۈزى سهپهر چاڭلىرى بىلهن ئاقىرىپ تېخىمۇ

ئوڭ تهرهپته ئۇنىڭ بىلهن . ئويناپ تۇراتتى جۈپ كۆزى ئۇيغۇر يىگىتلىرىگه خاس شوخلۇق بىلهن

ىالق يۈزلۈك، سېرىق، مهڭزى قىزىل، يۇم-ئېلىۋالغان ئاق ياندىشىپ ئولتۇرۇپ بىر پۇتىنى شوتىغا

پاراسهت نۇرى چېچىلىپ -كىچىكىنه بۇرۇت قويۇۋالغان، كۆزلىرىدىن ئهقىل قاڭشىرىنىڭ ئاستىغىال

ياشالر چامىسىدىكى كىشى 30 بۇرۇلكا كېيگهن -شىلهپه، سۈررهڭ كاستىيۇم تۇرغان، ئاق

قىيا بىرىگه -ئۇالرنىڭ ئارىسىدا بىر. بىلهن سۆھبىتىنى ئۈزۈلدۈرمهي كېلهتتى ھارۋىكهش

تاقالر ئۈستىده ئولتۇرغان ئىككى-ھارۋىنىڭ يېنى تهرهپتىن پۇتىنى ساڭگىلىتىپ يۈك بولۇپ،

كاستىيۇمى بۇرۇلكا كهيگهن،-كىشىىنىڭ بېرى سۈررهڭ شىلهپه، ئوچۇق يوللۇق رهخىتتىن كاستيۇم

ن كېيگهن، ئىنتايى بىلهن ماسالشتۇرۇپ يىپهك گالىستۇك تاقىغان، پۇتىغا ئېنگىلىز ئۆتۈكى

يهنه . چاممىسىدىكى كىشى ئىدى ياشالر35ساالپهتلىك، سېمىز، قاۋۇل، جىددىي كۆرۈنىدىغان

ئوخشىشىپ كېتىدىغان، ئهمما چېھرىسى بهستى كىچىك بۇرۇت قويغان ئهپهندىگه-بىرى بوي

ياشالر 30كۆزلىرىدىن ئېغىر غهمكىنلىك چىقىپ تۇرغان تۇتۇق، قۇيۇق قاشلىرى ئاستىدىكى يوغان

بىرىگه يانداشقان ھالدا سهپهر -ئارقا تهرىپىده بىر ھارۋىنىڭ. سىدىكى كىشى ئىدىچامى

ھارۋىدىن پۇتلىرىنى ساڭگىلىتىپ ئولتۇرغان ئىككهيلهن چهكمهندىن يۆنىلىشىگه ئارقىسىنى قىلىپ،

ياشالردىن سهل 20كۆينهك، پۇتلىرىغا كونىراپ كهتكهن كۆك چورۇق كهيگهن چاپان، ماتادىن

.ئۇالرنىڭ ۋۇجۇدىدا ياشلىق ھاياتى كۈچى ئۇرغۇپ تۇراتتى. ېھقان يىگىتلىرى ئىدىI ھالقىغان

كېيىنگهن بۇالر ئاشۇ چهتئهلچه. كۆزلىرى بولسا ئارقىدا قېلىۋاتقان مهنزىرىگه تىكىلگهن ئىدى

UnRe

gistered

.جانابالرنىڭ مۇالزىملىرىدهك قىالتتى

يىگىتلهرنىڭ بىرى، ئۇ بېشىغا كىشىكهن جۇما، ــــ دېدى مۇالزىم مهمتىلى ئهپهندى ئاجايىپ ―

كهيگهن قىلىقلىرىدىن شوخلۇق چىقىپ تۇرىدىغان، توال گهپ قىلىدىغان يىگىت چۆچۈره بادام دوپپا

تېخىچه قىشنىڭ تهۋهرۈكى بولغان ئۇزۇنچاق ئاق تۇمىقىنى تاشلىمىغان ھهمرىيىغا ئۇ. ئىدى

داۋام ۇق كىشىنى ئىشاره قىلىپھارۋىكهش بىلهن قىزغىن سۆھبهتلىشىپ كېتىۋاتقان كىچىك بۇرۇتل

.كهتتىيا قىلدى، ــــ بهك چىقىشقاق ئادهمكهن، ھارۋىكهش بىلهن بىردهمدىال قهدىناس بولۇپ

تاقىالر ئۈستىده -جاۋابهن، يۈك دېدى تۇماق كىيگىنى―توختاجىكام ھېرىپ بواللمايال قاپتۇ، ―

.قىلىپ ئولتۇرغان سېمىز، قاۋۇل كىشىنى ئىما

جاناپالرنى باھاالشقا كۈل سهپهر جهريانىدا قىلغۇدهك گېپى قالماي، ئهمدىئۇالرنىڭ پۈت

.ئهنسىرىگهندهك داۋام قىلدى دوپپىلىق يىگىت گهپنىڭ ئۈزۈلۈپ قېلىشىدىن. باشلىغانىدى

ھازىرغا كهلگىچه . ئادهمكهن، مۈگدهپال ماڭدى ئهخمهت ئهپهندىغۇ گهپنى پۇلغا ساتىدىغان ―

ـ بۇ گهپ چېھرىدىن غهمكىنلىك چىقىپ تۇرىدىغان غىنىىم يادىمدابىرهر ئېغىز گېپىنى ئاڭلى يوق، ـــ

.كىشىگه قارىتىلغانىدى قويۇق قاشلىق، يوغان كۆزلۈك

توختاجى چاال يۇمۇۋالغان كۆزلىرىنى نېمه دېيىشىۋاتىسىلهر، يىگىتلهر؟ ــــ دهپ سورىدى ―

ېرىككهنلىكىدىن سۆھبهتكه قوشۇلۇشقا قىزىقىپ ئهمهس، ز ئېچىپ، يىگىتلهرنىڭ نېمه دېيىشىۋاتقىنىغا

ـ ئهخمهد ئهپهندى، كۆزلىرىنى شۇڭا. قىزىقىۋاتقاندهك قىالتتى ئۇ يېنىدىكى ھهمرىيىنى نۇقىدى، ـــ

.ئۇخالۋېرهمال دهيمهن ئاچسىال

دېگىنى “ ئۇخلىمىدىم”بۇ ئۇنىڭ . قويدى ئهخمهد ئهپهندى كۆزلىرىنى ئاچتى ۋه بېشىنى چايقاپ

:قىلىپ ماڭغۇسى كېلىپ قالغانلىقىنى سېزىپ تلهر توختاجىنىڭ پاراڭمۇالزىم يىگى. ئىدى

يا، بهك چىقىشقاق، قىزىق كىشىكهن، ھارۋىكهش بىلهن - دهيمىز بىز ئاۋۇ مهمتىلى ئهپهندىنى ―

. دېدى―بولۇشۇپ كهتتى، بىردهمدىال ئهسرا

لىۋاتقىنى، يهنه كېلىپ ئىچىگه پاتقۇزالماي قې بۇ ئۇنىڭ ۋهتهنگه قايتىپ كهلگىنىدىن خۇشلىقىنى ―

UnRe

gistered

ئهمهسمۇ، ئۇنىڭدىن ئىنقىالپ ھهققىده سوراپ تىنماي كهتكىنى ھارۋىكهش ئهسكهر بولغان يىگىتكهن

يىگىتلهرگه ۋهتهن ئاتالمىسى ئۇ قهدهر تونۇشلۇق بولمىسىمۇ يۇرتنى كۆزده مۇالزىم―شۇ ـ ده،

.تۇتىۋاتقىنىنى بىلدى ۋه بۇ سۆز مهدهنىي تۇيۇلدى

يۇرتقا قايتىپ كهلگهنلىرىدىن سىلى خۇش بولمايۋاتامدىال؟ ختاجىكا؟سىلىچۇ، تو ―

مهن بۇ ئىككى ئهپهندىدهك ۋهتهندىن ئايرىلغىلى ئۇزۇن بولغانالردىن مهنمۇ خوش، بىراق ―

قوغۇنلۇقنىڭ ”ماڭا ھهممه يهر . بېرىپ تۇرىمهن-ئىشى بىلهن ھهمىشه كېلىپ مهن سودا. ئهمهسته

. ىلى ئهپهندىگه ۋهتهندىن ئايرىلغىلى يهتته يىلچه بولۇپ قالغانىدىمهمت. كهتتى بولۇپ“ يولى

.ئهپهنىدىگه تېخىمۇكۆپ بولدى ئهخمهد

ئولتۇرىدۇ؟ ئهمسه ئهخمهد ئهپهندى نېمىشكه جىمال مۈگدهپ ―

بۇ ئالهمنى توپان ”-™€û بۇ دوستىمىز ھامان شۇنداق،ــــ دهپ چاخچاق باشلىدى توختاجى، ―

مهمتىلى . دېگهن شۇ“ بهرمهس ئىچىدىن پىشقان سىر”الردىن، “ ايدىغانباسسا ھوشۇقىغا ئالم

. IC-ئوت ئهپهندىنى ئادهم دورىياالمدىغان، ئۇ دېگهن بىر پارچه

ــــ چهككىلىرى توختاجى يېنىدىن سىگارت چىقىرىپ ئاۋۋال ئهخمهد ئهپهندىگه تۇتتى، ―

ـ ئان ئهپهندىگه تهڭلىدى، ــــ دىن مهمتىلىكهلگهندۇ؟ ئۇيقۇلىرى قاچىدۇ، بىر تال چهكسىله، ـــ

دېدى چاخچاق قىلىپ، ئارقىدىن چېكىۋالسىال، ئهپهندى، نىمانچىال تۈگىمىگهن گهپ بۇ؟ ــــ

ھازىرغىچه تارتىنىپ ئهپهندىلهرنىڭ ئۇالردىن دوپپىلىق يىگىت. مۇالزىم يىگىتلهرگه تهڭلىدى

.لىپ چهكتىسىگارتنى ئې چېكىدىغان نهرسىسىنى ئالمىغان ئىدى، ئهمدى

دهپ سورىدى ئۇ ھهممىگه ―شۇنىڭ؟ قالتىس نېمىكهن بۇ، شۇ بىر قاپچۇقى قانچه پۇل ―

.قىزىققۇچى كۆزلىرى بىلهن قاراپ

ئۇنىڭغا سىگارتنىڭ نهرقىنى قهشقهر پۇلىغا سۇندۇرۇپ ئېيتىپ بېرىۋىدى، يىگىتنىڭ توختاجى

:قاشلىرى ئويناپ كهتتى

.كهنۋاھ، يېرىم چارهك قوناقنىڭ پۇلى ―

UnRe

gistered

ئهپهندى سىگارتنى ئېلىپ تۇتاشتۇرىۋالغاندىن كېيىن دوستىغا ئهدهپ بىلهن رهخمهت مهمتىلى

چاقنىشى، ئۇنىڭ كۆزلىرىنىڭ نۇرلۇق. ئېيتىپ كۈلۈپ قويدى ۋه يهنه ھارۋىكهش تهرهپكه قايرىلىدى

نىڭ ئۇزۇن سهپهر قىزىللىق تهپكهن يۈزلىرىدىن دائىمىي تهبهسسۇم يېغىپ تۇرىشى، ئۇنىڭغا بۇ

.ھېچقانچه تهسىر قىلمىغانلىقىنى بىلدۈرهتتى

ـ دېدى ھارۋىكهشنىڭ كۆزلىرىگه تىكىلىپ تۇرۇپ شۇنداق قىلىپ، ― جهڭلهردىمۇ بولدۇم دهڭ، ـــ

سۆزلىرىدىكى ئاھاڭنىڭ يېقىملىقلىقى، چىرايىنىڭ-تهبهسسۇم بىلهن ئۇنىڭ گهپ يېقىملىق

كۈلۈمسىرىگهنده . يېقىنلىق تۇيغۇسى پهيدا قىالتتىئىللىقلىقى ھهر قانداق كىشىده شۇئانال بىر خىل

- پهل يۇمۇلۇپ، ئوڭ كۆزىنىڭ قۇيرۇقىدىكى بىلىنهر-كۆزلىرى سهل بىلىنمهس تاتۇق يۇمۇلۇشتىن

بۇنداق كۈلۈمسىرىشى ۋه شۇ . قاالتتى تاال پۈرۈكلهر ئارىسىدا كۆرۈنمهي- ھاسىل بولغان تاال

.يېقىملىقىدى مۇچاغدىكى كۆزلىرىنىڭ يۇمۇلۇش ھالىتى بهك

ـ خوتهندىن قهشقهرگه قاراپ ماڭغان ― ـ دېدى ھارۋىكهش،ـــ مېنى ] 1[“ئىسالم قوشۇنى” ھه، ـــ

دهسلهپ تازا قوقتۇم، كېيىنچه ئانچه يهكهنده جهڭگه قاتناشتىم،. ئهسكهرلىككه ئېلىپ ماڭغانىدى

، ئۇيان سېكىلدهپ، ئىشىمىزنىڭ ھېچ تۇتامى يوقتهك قوقمايدىغان بولدۇم، ئهمما ـ زه، قىلغان

مۇشۇنداغالم تايىنى يوق ئۆلهپ كهتسهم، ئارماندا كهتمهي دهپ ئۆيگه بۇيان سېكىلدهپال يۈرىمىز،

.چۈشتۈم كېتىشنىڭ ئېپىگه

قانداق قايتىپ كهلدىڭىز؟ قاچتىڭىزمۇ يه؟ ―

ـ بۇ يىل قىشتا خوجا ھهئه، قاچتىم، ― ـ دېدى ھارۋىكهش ۋه ئارقىدىنال داۋام قىلىپ، ـــ نىياز ـــ

] 3[بۇ چاغدا بىز، يېڭى ھۆكۈمهتنىڭ. قهشقهرگه كهلدى] 2[مامۇت سىجاڭالر ھاجى،

چوالق ”ئهمىر ساھىپ نۇرمۇھهممهتنىڭ باشچىلىقىدا يېڭىشهھهردىكى ئهسكهلىرى

.خوجانىياز ھاجىالر كېلىپال يېڭىشهر ئۇرىشىغا قاتناشىتى. ئورىشىۋاتقانىدۇق بىلهن“ ]4[زىخۇي

تهرهپتىن ىشىپ بهل قويىۋېتهي دېگهنده ئۇرۇسالردىن يېڭىلىپ ئۈرۈمچىماجهنسهڭالر ئاجىزل

ھۆكۈمهتنىڭ شۇنىڭ بىلهن يېڭى. چېكىنىپ كېلىۋاتقان مافۇيۈهن، ماشىمىڭالر كېلىپ قالدى

UnRe

gistered

بىلهن يېڭىسارغا سابىت دامولال ئۆزىنىڭ سىپاھلىرى. ئهمهلدارلىرى ھهر تهرهپكه تېزىپ كهتتى

قوشۇنىغا قېتىلىپ، هكلهرنىڭ بىرمۇنچىسى خۇجانىياز ھاجىنىڭقاچتى، بىزدهك ئاددىي سولت

تۇڭگانالرنىڭ جىمى ئادىمى ئۈرۈمچى پهيزاۋات، مارالۋېشى ئهتراپىدا ئۇرۇش قىلدۇق، ئاخىرى

ئازراق ئهسكهر بىلهن ئاتۇش ئارقىلىق تهرهپتىن كېلىپ ئاۋۇپ كهتكهچكه، خۇجنىياز ھاجى

سايىزدا توختاملىشىپ قويغان قوراللىرى بارىكهنمىش، تىشىچهبىلهرمهنلهرنىڭ ئېي. كهتتى] 5[سايىزغا

ئالغانىكهن؛ بهزىلهر ئۇنى تۇڭگانالردىن قورقۇپ قېچىپ كهتتى بىر قىسمىنى ئاقسۇدىكى ۋاقتىدا

سايىزغا كهتكهندىن كېيىن ئېپىنى كهلتۈرهلىگهنلىرىمىز خۇدانى بىردهپ جاننى دهيدۇ، ئىشقىلىپ، ئۇ

ۆيۋاقامنى ھادىن قاچقان، يادىن قاچقان ئهسكهرلهر قۇرۇقداپكهلسهم ئ. قاچتۇق ئېلىپ

.قويغانىكهن، شۇنىڭ بىلهن خهققه ياللىنىپ ئىشلهپ جان بېقىپ يۈردۇق، ئاكا

قايتىپ كهلگهندىن كېيىن نىمىلهرنى ئاڭلىدىڭىز؟ ―

...تۇردۇق ھهرخىل پاراڭالرنى ئاڭالپ ―

يهكهنده بارمۇ؟ هيهرگىچه كهلدى؟بىلگىنىڭىزنى سۆزلىگهچ ماڭمامسىز، تۇڭگانالر ق ―

يهنه بىر خىل كوچا پارىڭىدا بهزى خهقنىڭ پارىڭىغا قارىغاندا يېڭىساردا بار ئوخشايدۇ، ―

بېرىپ يانغان بىر يۇرتلىقىمىز يېڭىشهردىن لېكىن، يېقىندا قهشقهرگه. يهكهنگىمۇ كهلدى دىيىشىدۇ

اڭ، ئىشقىلىپ يهكهنگه كىرىشمىسىله، راستكىن ت باشقا يهرده تۇڭگان كۆرمىدىم دهيدۇ، قايسى

.ئوتتۇرال كۆكراۋاتقا ئۆتۈپ كېتىشسىله چىمدۇدىن كاچۇڭغا ئۆتۈپ، كاچۇڭدىن

دهپ سورىدى مهمتىلى ―تۇتۇۋالىدۇ، دهپ ئويالمسىز؟ ــــ بولمىسا تۇڭگانالر ئهسكهرلىككه

.ئهپهندى چاخچاق ئارىالش

باالكهن ئهستايىدىللىق بىلهن، بۇ خهق بىر دېدى ھارۋىكهش ― يا، -ھېچنىمه دهپ بولمايدۇ ―

ئىككىنچى ئايدا يا، ئىمانى بار دېگهن بىلهن، ئهجهپال باغرى قاتتىق خهقكهن، ئاڭلىساق مۇشۇ-

ـ چىلىق بولۇپ قهشقهرده شۇنداق قهتلىئام قىپتىمىشكى، ئادهملهرنىڭ قېنى بىلهن كوچىالر چىلىق

.كېتىپتۇ

UnRe

gistered

ئىككىنچى ئايدا؟ نېمىشكه؟ ―

― I+مهلىي ئهھۋالنىغۇ بىلمهيمهن، مېنىڭ ئاڭلىغىنىممۇ شۇنچىلىكال.

― ” J” دهيدىغان گهپ بولىدىغان، سىز ياش تۇرۇپال ئهسكهرلىكتىن“ كىشىنى جهڭگه ياراتقان

قېچىىپسىزغۇ؟

بېرىدىغان ساراڭمۇ مهن؟ بى كۈن بىكار جاننى دوغا تىكىپ-گهپلىرىنى قارىسىال، بىكاردىن ―

دېھقانالرچه نادانلىق ۋه كۆزى كىچىكلىك ھارۋىكهش―سېرىقىنى كۆمهيلىمۇ، بوسىمۇ كۈننىڭ

ـ دېدىم يا، بىز يا ئۇ خهقنىڭ قىلىۋاتقان بىلهن شۇنداق دېگهندىن كېيىن يهنه ئۆزىنى ئاقالپ، ـــ

كۆرمىسهك؛ بىردهم ئۇنىڭ بىلهن سوقۇشۇڭ، بىردهمدىال ئىشىنى بىلمىسهك، يا پايدىسىنى

.يوق ئىشىقۇ ئۇ؟ بىھۇده كهتمهمدۇ، كىشى ئهتى ـ مهتىبىرلىشىڭ، تازىمۇ

دېھقان يىگىت ئۇنى . بىر ھهقىقهتنى چۈشهنگهندهك بولدى مهمتىلى ئهپهندى ئۇنىڭ سۆزلىرىدىن

ئىنقىالپ قىلغاندا بىر نهچچه ئادهم ئۆزلىرى بىلگىنچىال ئىش كۆرىۋهرسه، دېمهك،. ھهيران قالدۇردى

قمىسا، ئۇالردا ئاڭلىق پوزىتسىيه، جان پىدالىق بىلهن جهڭئهسكهرلهر ھېچنهرسىنى ئۇ ئاددىي

.قىلىش روھى بولمايدىغانلىقىنى ھېس قىلدى

ئېچىلىپ قاپتۇ جۇمۇ، ئىنىم، ــــ دېدى مهمتىلى ئهپهندى ئهسكهرلىكته يۈرۈپ خېلى كۆزىڭىز ―

.تۇرۇپ دوستانه كۈلۈمسىرهپ

چىمدۇنىڭ ئارقىسىدا .دىكى يۇرت چىمدۇقالسىال، يهكهن دهرياسىغا كېلىپ قالدۇق، ئالدىمىز ―

يۇرتتىن قېيىقچى تېپىپ كاچۇڭ مۇشۇ. ھهربىرلىرى بىلهن مۇشۇ يهرده خوشلىشىمىز. يهكهن دهرياسى

.كۆجۈم مهھهللىگه يېقىنالشقاندا دېدى ھارۋىكهش بىر―تهرهپكه كهتكىلى بولىدۇ، چېغىمدا،

قىسىغا بۇرۇلۇپ، ــــ مهنزىلگه كېلىپ ئهپهندى ئار ھوي، ئهپهندىلهر، ــــ دېدى مهمتىلى ―

قالمىغانسىلهر؟ قالدۇق، ئۇخالپ

.يىگىتلهردىن بىرى ئۇخلىمىدۇق،ــــ دهپ ئاۋۋال جاۋاب بهردى ئارقىدىكى ―

―ئادهمنىڭ ئىشى تهسقۇ دهيمهن؟ ھاجىم، ئۆزىڭىزنى قانداقراق ھېس قىلىۋاتىسىز؟ سېمىز ―

UnRe

gistered

ئاندىن ئهخمهد ئهپهندىگه جىغا قاراپ،دهپ چاخچاق قىلدى مهمتىلى ئهپهندى توختا

مۇڭدىشىۋالغانسىز؟ بۇرۇلۇپ،ــــ سىزچۇ، دوستۇم؟ خياللىرىڭىز بىلهن ئوبداق

غهمكىن كۈلۈمسىرىشى بىلهن شۇنداق، تهۋپىق، ــــ دېدى ئهخمهد ئهپهندى ئۆزىگه خاس ―

.مهمتىلى ئهپهندىگه، ئاندىن يهنه شۈكلهپ كهتتى

ـ دېدىسىلىزه، كهلمهي تۇرۇپال ― ـ ھه؟ ـــ توختاجى، ــــ نۇرغۇن ئهھۋال بىلهن تونىشىۋالال ــ

.ئهمدى قهشقهرگه بارغىچه بىزگه سۆزلهپ بېرىال جۇمۇ

. ده، ئۇنىڭىسىزمۇ يول تۈگىمهيدۇ-ئهلۋهتته شۇنداق بولىدۇ ―

ھارۋىكهش ئاتالرغا خىتاپ قىلىپ، مهھهللىنىڭ دهسلهپكى ئۆيلىرىگه دېدى―! ۋو! ۋو ―

.ئاستىلىتىشقا باشالپ ندىال ئاتنىكهلگه

چۈشىمىزمۇ، ئىنىم؟ ―

- بىلمىگهن يهرنىڭ ئوي” ― يا، يهنه كېلىپ بۇ دېگهن تازىمۇ ئهنسىز - دهپتىكهن“ چوقۇرى توال

مهن بۇ يهرده بىرهسىنىڭ ئۆيىده ئاتلىرىمنى چالدۇرۇپ، . يهرده خوشلىشىمىز يىلالر ـ ده، مۇشۇ

رگىچه بىلله بارسام ياخشى بوالتتى، كۆنىشىپ قاپتىكهنمىز، ياناي، بولسىغۇ قهشقه ئارقامغا

يېرىم ھارۋىكهش راستىنال يېقىن قېرىنداشلىرى بىلهن ۋىدالىشىش ئالدىدا تۇرغاندهك كۆڭلى ― ....

...رازى قېلىشاال بولغان ھالدا دېدى، ــــ ھهربىرلىرىنىڭ خىزمىتىده بواللمىدىم، خاپا بولۇشماي

ـ دېدىسىزنى ئاۋاره قىلدۇ ― مهمتىلى ئهپهندى ھارۋىدىن ئىرغىپ ق، ئىنىم، رهخمهت سىزگه، ـــ

ھاجىم؟ ــــ دېدى ئۇ توختاجىغا، ھهم چۈشهيلى، ئهپهندىلهر، ياردهملىشهيمۇ،―چۈشۈپ،

.چۈشۈشىگه ياردهملهشتى ئىتتىكال ئۇنىڭ قولتۇقىدىن تۇتۇپ ھارۋىدىن

بىر تال بادرىنى بالداق قىلىپ ۈپ، بىرلهپ چۈشۈر-مۇالزىم يىگىتلهر چامادانالرنى بىر

قول سومكىلىرىنى ئېلىشىپ، ھارۋىكهش ئهپهندىلهر. تۇتقۇچىالردىن ئۆتكۈزۈپ كۆتۈرۈپ ماڭدى

قايتا -دوستانىلىق ۋه يېقىنلىق بىلهن قايتا مهمتىلى ئهپهندى ھارۋىكهشنىڭ. بىلهن خوشالشتى

ى تىلهكلهرنى تىلىگهندىن كېيىن ھېالل بولۇپ، ئۇنىڭغا ياخش ئېيتقان خوشلىشىش سۆزلىرىنى ئاڭالپ

UnRe

gistered

دورا سومكىسىنى تاسمىسىدىن مۇرىسىگه ئارتىپ، قول سومكىسىنى ئاي سۈرىتى چۈشۈرۈلگهن

ئۆزى گويا مۇشۇ يېزا كىشىسىدهك ئهڭ ئالدىدا يول باشالپ، يىنىك بېلىكىگه ئۆتكۈزۈۋېلىپ،

.كهتتى قهدهملهر بىلهن يۈرۈپ

توختاجى مۇالزىم . قارايتتى ا كۆز ئاچقان بالىدهك ئهتراپقا تويمايمهمتىلى ئهپهندى ئهمدىال دۇنياغ

بولسا ھېچقانداق مهۋجۇداتنى ئهخمهد ئهپهندى. يىگىتلهر بىلهن پاراڭالشقاچ كېلهتتى

باھارنىڭ كېلىشى بىلهن . سالغىنىچه كېلهتتى سهزمهيۋاتقاندهك ھېچ ياققا قارىماي، بېشىنى تۆۋهن

بۈگرى يېزا يولىغا، پاكار ئۆيلهرگه، -يېزىالرغا، ئهگرى گۈزهللهشكهنيامغۇردىن كېيىنكى باغچىدهك

قۇرۇق ئوتالرنى قىدىرىپ ئوتالپ يۈرگهن پادىالرغا قارىغانسېرى كىشىگه سازلىقتا بۇلتۇردىن قالغان

يولۇچىالرغا ئهڭ . ھاۋامۇ ئۆزگىچه ساپ، نهمخۇش ئىدى. راھهتبهخش تۇيىالتتى يېڭى ۋه

باال غهلىته كىيىنگهن. م ئون نهچچه ياشالردىكى بىر ئوغۇل باال بولدىئۇچرىغان ئاده ئهۋۋهل

يېقىنراق مېھمانالرنى كۆرۈپ بالىالرغا خاس قىزىقىشى بىلهن بىردهم قاراپ تۇردى ۋه ئۇالرنىڭ

.كېلىشىنى كۈتمهيال ئارقىسىغا بۇرالدى

ن سۇغۇرۇلغان مهمتىلى ئهپهندى ئاتىالرچه مېھرىۋانلىق بىله دېدى―قاچما، ئوغلۇم، ―

.ئادهم ئهمهس، سهندىن بىرسىنى سورىماقچىمىز بىز يامان―ئاھاڭدا،

ئارقىغا بۇرۇلۇپ مۆلدۈرلهپ تۇرغان كۆزلىرىنى مېھمانالرغا دېدى باال―كىمنى ئىزدهيال؟ ―

يىراقالشقاچ، ئۇنىڭ بېشىدا ياغلىشىپ كهتكهن شاپاق دوپپا، ئۇچىسىدا تىكىپ، شۇنداقال ئاستا

.ماتا كۆينهك، تامبال بارىدى، پۇتى يالىڭاياقىدى غانكۆك بويال

قېيىقچى بارمۇ؟ دهريادىن ئۆتكۈزۈپ قويسا پۇلنى جىق . ئۆتمهكچىدۇق بىز دهريادىن ―

.بېرهتتۇق

. قهدىمىنى توختتاتتى بالىنىڭ سهبى قهلبى مېھمانالرنىڭ يامان ئادهملهر ئهمهسلىكىنى پهمىلهپ،

مۈرىسىدىن بۇ مۈرىسىگه ا كېلىپ، دورا سومكىسىنى ئۇمهمتىلى ئهپهندى بالىنىڭ يېنىغ

.چىقىرىپ ئۇنىڭغا تهڭلىدى يۆتكىۋالغاندىن كېيىن، يانچۇقىدىن بىر نهچچه تال كهمپۈت

UnRe

gistered

يهنه قورقۇۋاتامسهن؟―ئاتىالردهك، دېدى ئۇ كۆيۈمچان―مه، يىگىن، تاتلىق نهرسه، ―

مهن ― دېدى باال مهغرۇرلۇق بىلهن، ―قورقىمايمهن ـ يا، ياق، مهن دېگهن ھېچنهرسىدىن ―

بۇ يهرگه چېرىكلهر كهلگهنده تامنىڭ كهينىده تۇرۇپ چامما ئاتقانتىم، دېگهن بىر قېتىم پوسكامدىن

!تېخى

دېدى ئوغۇل باال دېگهن مانا شۇنداق بولىشى كېرهك، شۇنداققۇ، ئهپهندىلهر؟ ــــ! ھه بهللى ―

بالىكهنسهن، بىز ندىن يهنه بالىغا قاراپ، ــــ سهن باتۇرمهمتىلى ئهپهندى ھهمرالىرىغا قاراپ، ئا

.سورىدى ‡¡J—تونۇشۇپ قويايلى، مېنىڭ ئىسمىم مهمتىلى، سېنىڭ ئىسمىڭ نېمه؟

.ئېتىممۇ؟ ئېتىم سۇاليمان ―

دېدى مهمتېلى ئهپهندى سۇاليماننىڭ بېشىنى سىلىغاچ ―ھه، مانا تونۇشۇپمۇ قالدۇق، ―

قېيىقچىنى تېپىپ بېرهلهمسهن؟ ىزگه سۇاليمان، ب―كېتىۋېتىپ،

.قولتۇققا باغالغلىق مېنىڭ دادامنىڭ قېيىقى بار ـ يا، ئاشهده بىژ ―

سهپىرىمىزنىڭ ئالدى ! :I-ئىكهن شۇنداقمۇ؟ بىزنىڭ ئۇچرىشىشىمىز خاسىيهتلىك بولغان ―

قمۇ دادىسىغا تونۇشتۇرۇپ قويىدۇ، شۇندا ياراشتى، بۇرادهرلهر، ئهمدى بۇ كىچىك دوستىمىز

سۇاليمان؟

.قهتئىيلىك بىلهن ھهئه، ــــ دېدى سۇاليمان ―

داداڭنىڭ ئىسمى نېمه؟ ―

.تۇداخۇن ―

سومكىسىنى ئۇ ھهتتا تهۋپىقنىڭ دورا. بىردهمدىال بۇ ئىللىق تاغىلىرى بىلهن چىقىشىپ قالدى باال

.ت قىلدىئېيتىپ ره كۆتۈرۈشۈپ بهرمهكچىمۇ بولدى، بىراق مهمتىلى ئهپهندى ئۇنىڭغا رهھمهت

ـ دېدى ئۇ ― مېھرىبانلىق بىلهن، ئاندىن بالىنىڭ كۆڭلى سهن بۇنى كۆتۈرهلمهيسهن، ئوغلۇم، ـــ

.كۆتىرىۋالساڭمۇ چوڭ ياردهم قىلغان بولىسهن بۇنى—ئۈچۈن قول سومكىسىنى بهردى،

.بولۇپ قالغاندهك ھېس قىلىدى باال سومكىنى ئېلىپ ئۆزىنى چوڭ

UnRe

gistered

مهمتىلى ئهپهندىنىڭ چىقىشقاقلىقىدىن ىن كېلىۋاتقانالربۇ چاغدا ئۇالرنىڭ ئارقىسىد

:توختاجى ئهخمهت ئهپهندىگه قاراپ. قويدى بىرىگه قاراپ كۈلۈشۈپ-ھهۋهسلهنگهندهك، بىر

ئۇ خۇددى ئون نهچچه بالىلىق ئائىلىنىڭ . ھهيران قالىمهن تهۋپىققه ھهم ھهۋهس قىلىمهن، ھهم ―

خهق بىلهن بىردهمدىال چىقىشىپ . هرنى ئۈزمهيدۇ تۈرمىل-تاتلىق ئاتىسىدهك، يانچۇقىدىن

ده، قاچىدۇ، يهنىال - تۈرۈملهرنى بهرسهم ئۇالر ئالىدۇ-بالىالرغا تاتلىق ئهگهر مهنمۇ. كېتىدۇ

مهنغۇ ئاتىقى چىققان باينىڭ ئوغلىمهن، دهپ چوڭچىلىقمۇ . قااللمايمهن دوست بولۇپ

تهۋپىق ... كهبۇرراق كۆرىدىغان ئوخشايدۇشۇنداقتىمۇ قىياسىمچه كىشىلهر مېنى ته قىلمايمهن،

مهن ده، ئۇنى ماڭا قارىغاندا ئوبدانراق چۈشىنىال ھهقىچان،- تامامهن باشقىچه ئادهمكهن بولسا

ئادهتتىكى دېگهن سىلهرگه تېخى يېقىندىال قوشۇلۇپ قالغان ئادهم، بىراق مۇناسىۋىتىمىز

مهمتىلى ئهپهندىنىڭ بولۇپ كهتتۇق، بۇمۇسهپهرداشلىقىتىن ئۆتۈپ، نهچچه يىللىق قهدىناسالردىن

بارىكى؟ ئاللىقانداق سىرلىق كۈچىدىن بولغان گهپ، بۇ ئادهمده نېمه خىسلهت

:قويۇپ ئهخمهد ئهپهندى ئويچان كۈلۈمسىسرهپ، قويۇق قاشلىرىنى ھېمىرىپ

قانداق سۆزلهش ئۇنىڭ قهلبى پاكىز، ناتلىقلىق سهنئىتى ھهممىدىن كارامهت، ئۇ كىمگه ―

I ،بىلهن قاراپ جىم ئىككىسى دوستىغا ھهۋهس. دېدى―ېرهكلىكنى ناھايىتى ئوبدان بىلىدۇ

:كېتىۋاتاتتى بۇ چاغدا مهمتىلى ئهپهندى سۇاليمان بىلهن پاراڭلىشىپ. مېڭىشتى

مهكتهپته ئوقۇمسهن؟ ―

.چايقىدى سۇاليمان بېشىنى

مهھهللهڭالردا مهكتهپ يوقمۇ؟ ―

.دادام ئهۋهتمهيدۇ. الم باال ئوقۇتىدۇ، مهن ئۇ يهرگه بارمهيمهنمول مىچىتنىڭ يېنىدا تاتۇق ―

ئۆيۈڭالردا سهندىن چوڭالر بارمۇ؟ ―

.مهن چوڭ، ئىككى ئۇكام بار يوق، ئۆلۈپ كېتىپتىكهن، ھازىر ھهممىسىدىن ―

مېھمانالرغا قىزىقىش، قورقۇش، ھهيران قېلىش بىلهن ھويلىالرنىڭ پاكار تاملىرىدىن يېزىلقالر يات

UnRe

gistered

كىچىك بالىالر بولسا مېھمانالر بىلهن بىلله كېلىشىۋاتقان سۇاليماننى .لغان كۆز نۇرىدا قارىشاتتىتو

تارلىقى كهلگهندهك بولۇپ، ئانىلىرىنىڭ توسقىنىغا قارىماي ھويلىالردىن يۈگرهپ كۆرۈپ ئۇنىڭغا

ردىنسۇاليمان تهڭتۇشلىرىغا ۋه ھويلىال. مېھمانالر بىلهن قاتارلىشىپ مېڭىشتى چىقىپ،

تارلىقىنى كهلتۈرۈش ئۇ دوستلىرىنىڭ تېخىمۇ. مارىشىۋاتقان چوڭالرغا قاراپ قويۇپ، مهغرۇر ماڭاتتى

بهزىده بالىالرغا . قوياتتى ئۈچۈن قولىدىكى خۇرۇم سومكىنى ئهتهي ئۇ قولىدىن بۇ قولغا يۆتكهپ

.قىزغىنىش تۇيغۇسىدا ھۆرپىيىپ قوياتتى

سىلهرنىڭ ئۆيگه بارغاندا مهن ئۇالرنىڭ ھهممىسىنى بىلله ماڭسۇن، ئوغلۇم،ــــ مهيلى، ―

.قىلىمهن مېھمان

ئاڭالپ، يۈرهكلىنىپ تېخىمۇ باشقا بالىالر بۇ چىرايلىق بۇرۇت قويغان مېھرىۋان كىشىنىڭ سۆزىنى

توختاجىمۇ ئۇالردىن . چاخچاقلىشىپ ماڭدى مۇالزىم يىگىتلهر بالىالر بىلهن. يېقىنراق مېڭىشتى

چاڭ بىلهن باسقان يۈز -ئهپهندىال بالىالرنىڭ توپا پهقهت ئهخمهد. پ قوياتتى بۇنى سورا-ئۇنى

قاراپ، بهتتام بىرنهرسىنى يۇتىۋاتقاندهك تۈپرىكىنى يۈتۈپ جۇل كىيىملىرىگه- كۆزىگه جۇل -

.ماڭاتتى قويۇپ جىم

ئېغىتىشى سۇاليماننىڭ باش ئۇالر سۇاليماننىڭ ئۆيىگه يېتىپ كهلگهنده ئهگىشىپ كهلگهن بالىالر

ئۇالرنىڭ ئهڭ . باشالپ ھويلىغا كىرىپ كهلدى سۇاليمان مېھمانالرنى. بىلهن دهرۋازا تۈۋىده قېلىشتى

يىغىالۋاتقان بهش ياشالردىكى قىز ۋه ئۇنى بهزلهۋاتقان ئايال ئاۋۋال كۆرگىنى ھويال سۇپىسىدا

ىللىق يېغىلىق كىشلهرنى ئۈچ ي. مېھمانالرنى كۆرۈپ تېڭىرقاپ تۇرۇپ قالدى خوجايىن ئايال. بولدى

شۇڭا بۇ ئايالمۇ دهسلهپ يوچۇن مېھمانالرنىڭ كىرىپ . قىلىپ قويغانىدى خۈدۈكچان

خۇرام كېلىۋاتقان ئوغلىنى- بىراق، مېھمانالرنىڭ ئالدىدا خۇشال . قورقۇپ كهتتى كهلگىنىدىن

\sND2oC والرغايىغالۋاتقان قىزچاقمۇ يىغىسىنى توختۇتۇپ ب. كۆرۈپ، كۆڭلى سهل ئارامىغا چۈشتى

.باشلىغانىدى

.تهلهيقىز،ــــ دېدى سۇاليمان ئاشۇ يىغالڭغۇ مېنىڭ كىچىك ئۇكام، ئېتى ―

UnRe

gistered

.قالدۇردى بۇ گهپ ئانىنىمۇ، تهلهيقىزنىمۇ ھهيران

ـ دېدى مهمتىلى ئهپهندى ― سۇپىغا يېقىن كهلگهنده ساھىپخانغا ئهسساالمۇ ئهلهيكۇم، تۇققانالر ـــ

.ساالم قىلىپ

دالدىغا ئېلىشنى ياكى تۇرۇۋېرىشنى بىلمهي تېڭىرقاپ ئىشىك تۈۋىده تۇرۇپ نالردىن ئۆزىنىبۇ مېھما

:ساالمنى ئىلىك ئېلىپ باش لىڭشىتتى ۋه قالغان ئايال

.خىل چهكلىگۈچى ئاھاڭدا ــــ دېدى، بىر... ئۆيده ئهكىشى يوق ―

يهڭگىمىز سۇاليماننىڭ يېڭىلىشمىسام بىز سۇاليمان بىلهن يول ئۈستىده دوستلىشىپ قالدۇق، ―

ـ دهپ سورىدى مهمتىلى ئهپهندى قىلچه تارتىنىپ تۇرماي، بىر خىل ئانىسى بولىسىزغۇ دهيمهن؟ ـــ

بىز تۇرداخۇنكامغا ھاجىتىمىز ―ئهركىن، ئازاده تۇتۇپ، ئىشهنچكه تولغان تهلهپپۇزدا ئۆزىنى

.چۈشۈپ كېلىۋاتاتتۇق

...ىشسىلىيا، بىر پىياال چاي قۇيايۋايهي، ئېسىم قۇرسۇن، ئۆيگه كىر... ھه، ―

رهخمهت يهڭگه، بىز مۇشۇ سۇپىدىال ئولتۇرايلى، سۇاليمان بىزنى تۇرداخۇنكام بىلهن ―

.بىز كاچۇڭغا ئۆتمهكچىدۇق. تونۇشتۇرۇپ قويماقچى بولغانىدى

خاپا بومماي . دادىسى بىر ياققا كهتكهنىدى، كېلىدىغان ۋاقتىمۇ بولۇپ قالدى ئوبدان بوپتۇ، ―

ئولتۇرۇشۇپ تۇرۇشسىال،ــــ دېدى ئايال سۇپىغا كېگىز سېلىپ، ئاندىن مېھمانالرنىڭ بىردهم

:پىچىرالپ بۇ چاغدا توختاجى مۇالزىم يىگىتلهرگه. ئۇنىمىغىنىغا قويماي كۆرپه سېلىپ

. يىكهنداز ئۈستىده ئورۇن بار-كۆرپه قانداق، مهمتىلى ئهپهندى بولسىال بىزگه ھهر يهرده ―

.دېدى چاخچاق قىلىپ ―هممه ئادهمنىڭ ئۆيى ئۆزىنىڭكىدهك،ئۇنىڭغا ھ

ـ يا راستىنال، ئۇ قالتىس ئادهمكهن، نهچچه كۈننىڭياقى ― ئۇ نورۇز دهپ ] 6[ئاقتامدا. كۆرىۋاتىمىز

...قىزىتىۋهتمىدىما بىردهمدىال يۇرتنى

. ىن قىزىشىپ كهتتىۋۇجۇدى قايتا ھاياجاند توختاجىمۇ ئاقتامدا بولغان نورۇز پائالىيىتىنى ئهسلهپ،

كهلگهن يولۇچىالر، مهمتىلى ئهپهندىنىڭ تهشكىللهش دهل نورۇز كۈنلىرىده مۇشۇ يېزىغا يېتىپ

UnRe

gistered

ئۇ بۇ ناتونۇش مۇھىتتا بىردهمدىال : ئۈستىده كۆرۈپ ھهيران قالغانىدى تاالنتىنى جانلىق ئهمهلىيهت

كېلىپ، ئۆزى باشالمچىلىق بىلهن تونۇشۇپال قالماي، بىر قانچه سازهندىنى تاپتۇرۇپ كىشىلهر بىلهن

J.. چېلىپ، بىر نهچچه يىللىق يېغىلىقتىن كېيىن بۇ يهرده تۇنچى ۋه كىشىلهر ئۇزاققىچه

بىر مۇنچه يېزىدىن خوشلىشىپ چىققانلىرىدا. ئۇنتالمىغۇدهك بىر نورۇز كېچىلىكى ئۇيۇشتۇرغانىدى

ئايرىلىۋاتقاندهك ناس ئادىمىدىنبالىالر ۋه ياشالر كۆزلىرىگه ياش ئالغان ھالدا، خۇددى قهدى

...ئۇزىتىپ قېلىشقانىدى

مهمتىلى ئهپهندى بايا ئۆزلىرىگه ئهگىشىپ كېلىۋاتقان بالىالرنى ئېسىگه ئۇالر ئولتۇرۇشقاندىن كېيىن

:قارىشىسىغا كېلىپ ئولتۇرغان سۇاليمانغا ئۇ. ئالدى

يهرده بالىالرنىڭ ھهممسىنى قالغىلى تاس قاپتۇق ئهمهسمۇ، بۇ ئوغلۇم، بىز يالغانچى بولۇپ ―

يۈگۈر، بېرىپ ئۇالرنىڭ ھهممىسىنى باشالپ . بهرگهن ئهمهسمىدۇق مېھمان قىلىشقا ۋهده

.دېدى كىر،ــــ

. ھويلىدىكىلهرگه ئاڭلىنىپ تۇراتتى بالىالرنىڭ جىمىسى دهرۋازا تۈۋىده چۇۋۋۇلدىشىپ تۇرۇشقىنى

مهمتىلى ئهپهندى . تتىرىشكهن ھالدا كىرىشتىئى بىرىنى ئالدىغا-شۇڭا ئۇالر ھايال بولمايال بىر

:تۇرۇپ بالىالرغا قاراپ كۈلۈمسىره

مېھمان قىلىمهن، دهپ ۋهده كهچۈرۈڭالر، بالىلىرىم، مهن سىلهرگه سۇاليماننىڭ ئۆيىگه بارغاندا ―

كېلىڭالر، يېقىنراق كېلىڭالر، يېقىنراق بېرىپ قويۇپ، ئېسىمدىن چىقىرىپ قويغىلى تاس قاپتىمهن،

سىلهرنى مانا ―ھهممىسىگه كهمپۈت تارقىتىپ بهردى، مهمتىلى ئهپهندى ئۇالرنىڭ―لىڭالر،كې

مهمتىلى ئهپهندى ئهستايىدىللىق ―بولسىمۇ مېنىڭ كۆڭلۈم، شۇنچىلىكال مېھمان قىلىمهن، ئاز

بالىالر بولسا بۇ كىشىنى چاپسانال . بىلهن سۆزلىشىۋاتقاندهك سۆزلهيتتى بىلهن، گويا تهڭتۈشلىرى

بۇ چاغدا قاياقتىندۇر چوڭ ئۇكىسىنى تېپىپ كهلگهن سۇاليمان، ئۇنى. قېلىشقانىدى ياقتۇرۇپ

.مېھمانالرنىڭ ئالدىغا باشالپ كهلدى

.دېدى سۇاليمان بۇ مېنىڭ چوڭ ئۇكام، ھهمراجان، ــــ ―

UnRe

gistered

قىلىپ“ شۈر”نىمىشكىدۇر يۈرىكى ياشالر چامىسىدىكى بۇ بالىغا قاراپ،8 -7مهمتىلى ئهپهندى

ئوغلى . ئابدۇسهمهد پهيدا بولغانىدى ئۇنىڭ خىيال ئىكرانىدا شهمهيده قالغان ئوغلى. قالدى

ئېلىپ كېتىپ، ئايالى سهرۋهرنىڭ جاپاكهش، ھهققىدىكى خىيال ئۇنى چۆچهككه، ئاندىن شهمهيگه

ۆزىدىن ئهمما ئۇ دهرھالال ئازابلىق خىيالالرنى ئ... باشلىدى قهيسهر سىماسى كۆز ئالدىدا جانلىنىشقا

ئۇ ھهمراجانغىمۇ كهمپۈت تۇتقۇزۇپ قويدى . ئالدىدىكى رىياللىققا قايتىپ كهلدى نېرى قىلىپ،كۆز

:ئۇنىڭ قهيهردىدۇر توپىدا ئويناپ مهينهت قىلىۋهتكهن باش كۆزىنى كۆرسىتىپ ۋه

بولۇپ قارا، سېنى، توپىدا ئوينىساڭ كېسهل بولۇپ قالمامسهن، كىيىم ـ كېچىڭىمۇ پاسكىنا ―

ئوغلى يادىغا دېدى ۋه يهنه― چوڭ باال تۇرۇپمۇ شۇنداق بهڭۋاشلىق قىلدىڭمۇ؟ - پتۇ، چوپكېتى

ئامان -ئهگهر ئۇ تىچ ...يىلى،-1927ئابدۇسهمهد توشقان يىلى تۇغۇلغان، بۇ دېمهك ”. يهتتى

خىيالىدىن ئۆزىنى تارتىپ،ھهمراجاننى ئۇ يهنه“ ...بولغان بولسا مۇشۇ بالىچىلىك بولۇپ قالغاندۇر

باال ياپما تاز . كهتكهن شاپاق دوپپىسىنى ئالدى يېنىغا يېقىنراق كهلتۈردى ۋه ئۇنىڭ باغلىشىپ

قىزىللىق كهتمهيدىغان يۈزىده بىر يېرى چىدىغۇسىز بۇنى كۆرۈپ مهمتىلى ئهپهندىنىڭ. ئىدى

ىۋېتىمىز، بىز بالىالرنى مۇشۇنداق تاشل―ئۇ توختاجىغا قاراپ، . بولدى ئاغرىۋاتقاندهك ئىپاده پهيدا

قىسقىسى ھهممه نهرسه مهدهنىيهتكه . مۇشۇنداق كېسهللهرگه مۇۋاپىق كېلىدۇ مۇھىتىمىزمۇ

مىللهتنى ھهم مهنىۋىي جهھهتتىن، ھهم جىسمانى جهھهتتىن سۈپهتلىك قىلىشقا باغلىق،

بولمايدۇ، ــــ ئۇ توختاجى بىلهن ئهخمهد ئهپهندىگه قارىتىپ داۋام قىلدى، ــــ مانا تىرىشماي

دورىالرنى مۇشۇنداق كېسهلنىڭ يۇرتىمىزدا كۆپلىكىنى نهزهرده تۇتۇپ ئهڭ يېڭى رىتسىپالرنى ۋه

.تۇرىۋاتىدۇ مانا قاراڭ، ھهر مهنزىلده ماڭا خىزمهت چىقىپال. ئالغاچ كهلگهنىدىم

ئۇالر . نهزهرىده قاراپ قويدى توختاجى بىلهن ئهخمهد ئهپهندىمۇ بالىنىڭ بېشىغا ئېچىنىش

.ئهپهندىگىمۇ قاراپ قويۇشتى بىللىقىغا ھهۋىسى كهلگهندهك، مهمتىلىدوستىنىڭ قا

بولسىمۇ بهرىبىر ئۇزاق قېچىپ قۇتۇاللمايدۇ، تهۋپىقنىڭ قولىدىن كهلمهيدىغان ئىشمۇ يوق، بار ―

.ــــ دېدى توختاجى كۈلۈمسىرهپ

UnRe

gistered

ردهملىشىپ يا ئهپهندى، مهن دېگهن تىۋىپنىڭ بالىسى، چهتئهلگه چىقىشنىڭ ئالدىدا دادامغا ―

شۇ، ــــ دېدى مهمتىلى مانا ئهمدى غهرپ تىبابىتى بىلهن ئازراق تونۇشۇم،. تىۋىپلىكمۇ قىلغان

.ئوغلۇم؟ ــــ دهپ سورىدى ئهپهندى كۈلۈپ، ئاندىن سۇاليمانغا ، ـــــ ئاپاڭ قېنى

.سۇاليمان ماختىنىش ئاھاڭىدا دېدى―ئانام سىلهرگه چاي قاينىتىۋاتىدۇ، ―

ـ دېدى! ۇر مېھمان دوستلىقىئىھ، ئۇيغ ― ـ ئۇنداق ـــ مهمتىلى ئهپهندى كۆڭلى ئىرىگهن ھالدا، ـــ

.ئوغلۇم، ئاپاڭ چۆگۈننى كۆتۈرۈپال چىقسۇن بولسا تېخىمۇ ياخشى بوپتۇ بار،

:ئۇ ھهيرانلىق بىلهن. پهيدا بولدى ساھىبىخان ئايال چاپسانال بوسۇغىدا

.ـــ دېدىI چاي تېخى قاينىمىغان ـ يا؟... ما باال ―

ساھىبخان چۆگۈننى ئېلىپ .مهيلى ئېلىپ چىقىۋېرىڭ، دېدى مهمتىلى ئهپهندى ئىللىقلىق بىلهن ―

يهڭگه، سىز شۇ ئىسسىغان سۇ بىلهن چىققاندىن كېيىن، ــــ بىز چاي ئىچمىسهكمۇ رهنجىمهيمىز،

.دېدى ھهمراجاننىڭ بېشىنى يۇيىۋهتسىڭىزكهن، ــــ

چىقىپ، ھهمراجاننى نمىگهن بولسىمۇ، لېكىن چىالپچا ئېلىپئايال يهنىال ھېچنىمىنى چۈشه

قېلىشى قايسى بىر ساتراچنىڭ ئېڭىشتۈرۈپ تۇرۇپ بېشىنى يويۇشقا باشلىدى ھهم بالىنىڭ تاز بولۇپ

سهۋهبى قالمىغان بولسىمۇ يهنىال بىر ئهسكى ئۇستۇرسىدىن يۇققانلىقى، ساقايتىش ئۈچۈن قىلمىغان

.لىدىخىل تۇرىۋاتقانلىقىنى سۆز

پاكىزه بېقىڭ، مهينهتچىلىك ھهرخىل كېسهللىكلهرنىڭ سهۋهبچىسى، ــــ دېدى بالىنى ―

ئهپهندى دورا سومكىسىنى ئېچىپ، دېزىنفىكسىيه قىلىنغان پاختا ئېلىپ ھهمراجاننىڭ مهمتىلى

ىغا مىلهپ ئاندىن پاختا بىلهن پهلكۈچ ياساپ، دورا بوتۇلكىسىدىكى مهلھهم دور. بېشىنى سۈرتتى

.چېپىشقا باشلىدى

ياردهمچى ―بوتۇلكىنى ئېلىپ، ئهپكهلسىله، مهن مىلهپ بېرهي، دېدى توختاجى ―

.بوالالمدىمكىن

بېشىغا قويۇقلىقى يۇقىرى بولغان ئاق رهڭلىك مهلھهمنى چېپىپ ئۇالر بىرلىكته ھهمراجاننىڭ

UnRe

gistered

:ئهپهندى ئانىغا تاپىالپ بولغاندىن كېيىن مهمتىلى

دهيدىغان ئېتىقاد بار، يهڭگه، بۇ دورىمۇ بالىنىڭ بولسا شىپالىق بولىدۇ،بىزده دورا ئاچچىق ―

مهن سىزگه دورىدىن ئازراق بېرىپ كېتهي، سىز ئۆزىڭىز . قىلىدۇ بېشىنى ئېچىشتۇرىدۇ، لېكىن شىپا

پات يۇيۇپ بېرىڭ، پاكىز تۇتۇڭ، توپىدا ئوينىمىسۇن، -بالىنىڭ بېشىنى پات ئىسسىق سۇ بىلهن

J…‡� دېدى.

بېشى ئېيچىشىۋاتقانلىقىنى ھهمراجان چىرايىنى پۈرۈشتۈرۈشكه باشلىۋىدى، مهمتىلى ئهپهندى ئۇنىڭ

:بىلىپ مهدهت بهردى

ئاغرىققا چىدالمامتى، قانداق، بالىالر؟ دورىنىڭ ئاچچىقىغا ئوغۇل باال دېگهن بۇنچىلىك ―

ـ دېدى چىدىمىغان ئادهم ۇنىڭ دوپپىسىنى كۆرسىتىپ، ئانىغا ئ. ساقايمايدۇ، چىدىغىن، ئوغلۇم، ـــ

J…‡� بۇنىڭدا كېسهل مىكروبى بولىشى چوقۇم،. بۇنى يۇيىۋېتىڭ، بهكال كىرلىشىپ كېتىپتۇ

بېقىشال بالىالرنى ياخشى ئاسراش كېرهك، توق. بۇنىڭدىن كېيىن بېشىمۇ، دوپپىسىمۇ پاكىز بولسۇن

.كۆيۈنگهنلىك بولمايدۇ

ئۇ ئهڭ . ئهپهندىنىڭ يېنىغا كېلىپ ئولتۇرىۋالدى ىكۆزى پاكىز يۇيۇلغان ھهمراجان مهمتىل-يۈز

ئۇنىڭدا ساقىيىش . ئېرىشكىنى ئۈچۈن ئۆزىنى مهغرۇر تۇتاتتى يېقىملىق كىشىنىڭ كۆيۈنىشىگه بىۋاسته

. ئادهمگه كۈچلۈك مۇھهببىتى قوزغالغانىدى“ خۇدا ئهۋهتكهن”يېنىدىكى ئىستىكى كۈچلۈك بولغاچقا

بۇ ئۇنىڭ سهبى . گهن ئهيىپىنى تىلغا ئېلىپ تىلاليتتىدې“ �,I”تهڭتۈشلىرى چۈنكى ئۇنى

ئولتۇرغان ئۇ مهمتىلى ئهپهندىنىڭ يېنىغا جايلىشىپ. ئازاپلىق جاراھهت پهيدا قىلغانىدى قهلبىده

قوپۇپ كېلىپ ھامان، قىزغىنىش تۇيغۇسى قوزغالغان تهلهيقىز ئهخمهد ئهپهندىنىڭ قۇچىقىدىن

.ڭ قۇچىقىدا ئولتۇرىۋالدى توغرا ئاشۇ مېھرىبان تاغىسىنى-توپ

. دهپ توۋلىۋهتتى “دادام كهلدى”سۇپىنىڭ ئۇ تهرىپىده تهڭتۈشلىرى بىلهن ئولتۇرغان سۇاليمان

تهمبهل بىر ئادهم كىرىپ ياشالر چامىسىدىكى چاساقال، يۈزلىرى قىزىل،45دېگهندهكال، تاالدىن

لله ئولتۇرغان يوچۇن مېھمانالرنى كۆرۈپ بى ئۇ ئۆز ھويلىسىدا بىرمۇنچه بالىالر بىلهن. كېلىۋاتتاتتى

UnRe

gistered

ھهمراجان . قويغان مېھماننىڭ قۇچىقىدا ئولتۇراتتى قىزى تهلهيقىز كىچىك بۇرۇت. ھهيران قالدى

بالىالرنىڭ بۇنداق ئولتۇرىشىدا ئهڭ يېقىن . قىسىلىپ ئولتۇراتتى بولسا ئىككى مېھماننىڭ ئارىلىقىدا

بولسا باشقا مېھمانالر بىلهن ئارىلىشىپ كونا مهھهللىنىڭ بالىلىرى .تۇغقانلىق بارىدى

بۇنى كۆرگهن تۇداخۇن بالىالرنىڭ سهبى قهلبى تونىغاندىكىن بۇالر . ئولتۇرىشاتتى قهدىناسالردهك

.ياخشى ئادهملهركهن دېگهن ئىشهنچكه كهلگهنىدى چوقۇم

. تۇرۇشقا تهمشهلدىمېھمانالر ئۇ تهرهپكه قاراشتى ۋه ئورۇنلىرىدىن سۇاليماننىڭ ئاۋازىنى ئاڭالپال

:كهلگهن تۇداخۇن ئۇالرغا ھۆرمهت بىلدۈرۈپ ئالدىراپ يېتىپ

. بىرلهپ قول ئېلىشىپ كۆرۈشتى-ئولتۇرىۋېرىشسىله، دېدى ۋه ئۇالر بىلهن بىر قوزغىلىشمىسىال، ―

ئىچىگه قاراپ توۋلىدى، ــــ ئانىسى، ھوي، ئانىسى،ــــ سۇاليمانغا قاراپ ئاناڭ ئاندىن ئۆي

ئالدىراپ بۇ چاغدا ساھىپخان ئايال ئاشخانا ئۆيدىن. يوقالدى ـ يا؟ ــــ دهپ سورىدىقاياققا

قىلىپ يۈرىسهن؟ ــــ چىقىپ كهلدى، تۇداخۇن ئۇنىڭغا، ــــ مېھمانالرغا داستىخانا سالماي نىمه

.دېدى

ئۇ مهمتىلى ―... بالىنىڭ بېشىنى دېدى ئايال، ماۋۇ―ساالي دهپ چاي قۇيغان شۇ، ―

ئاندىن، . ھهمراجاننى كۆرسىتىپ توختاپ قالدى دى بىلهن توختاجىنىڭ ئارىسىدا ئولتۇرغانئهپهن

.دهپ قوشۇن قويدى ــــ يهنه چاي قۇيدۇم، ئاز قالدى، ــــ

دوختۇرى ] 7[كهلگهنلهرنى پهرهڭلهرنىڭ تۇداخۇن ئوغلىنىڭ بېشىغا دورا چېپىلغانلىقىنى كۆرۈپ،

ھهمراجانمۇ دادىسىغا قاراپ مهمنۇنىيهت بىلهن ۇ چاغداI. بولسا كېرهك دېگهن ئويغىمۇ كهلدى

.كۈلدى

دهپ سورىدى تۇرداخۇن ئۆزىگه زور بېرىپ، سهل ―قهيهردىن سورايمىز؟ ھهر بىر لىرىنى ―

.ھالدا ئوڭايسىزالنغان

ئهسلىمىز ―ئهپهندى، دهپ جاۋاپ بهردى مهمتىلى―بۇ ئۈچىمىز تۈركىيىدىن كېلىۋاتىمىز، ―

بىزگه . كېلىۋاتىدۇ سىز بىلهن ۋهتهنداش، بۇ ئىككى يىگىت كۆكياردىن―مۇشۇ يهردىن

UnRe

gistered

مهھهللىگه كېلىپ سۇاليمان بىلهن بايا بۇ. تاقىلىرىمىزنى كۆتۈرۈشۈپ بېرىۋاتىدۇ-ياردهملىشىپ يۈك

ئۆزلىرىنى ماالل قىلىدىغان ھاجىتىمىز .تونۇشۇپ قالدۇق، ئۇ بىزنى بۇ يهرگه باشالپ كهلدى

.بارىدى

مهن باشالپ ” سۇاليمان دادىسىنىڭ قارىشىغا جاۋابهن . قويدى ن سۇاليمانغا قاراپتۇرداخۇ

.دېگهندهك كۆزلىرىنى ئوينىتاتتى“ ئوبدان باال كهلدىم، مهن شۇنداق

ــــ دېدى تۇرداخۇن دوستانىلىق بىلهن، خىزمهتلهرىگه ئوبدان بوپتۇ، ئوبدان بوپتۇ، ―

.دىقلىرىنى ئېلىشسىال، ئهته سهھهرده ئۆتكۈزۈپ قويايقونۇپ، ھا ئهمدى، مۇشۇ ئۆيده. تهييارمهن

تۇرمىغان ”. ئايرىلغىلى ئۇزۇن بولدى، بىر كۈن بولسىمۇ بۇرۇنراق ماڭايلى يۇرتىمىزدىن ―

. دېدى مهمتىلى ئهپهندى كۈلۈمسىرهپ―ئهمهسمۇ، “ كهتكىنى ياخشى مېھماننىڭ

.قىستۇرۇپ دېدى توختاجىمۇ گهپبۈگۈن دهريادىن ئۆتۈپ كېتهيلى، ئاكا، ــــ ئىالجى قىلىپ ―

ئولتۇرغان بىر كىچىك جىت ئولتۇرۇپ، قېشىدا- پهقهت ئهخمهد ئهپهندىال بىر خىلدا جىم

مهمتىلى . ئهمهسلىكى بىلىنىپال تۇراتتى ئهمما ئۇنىڭ خىيالى بۇ يهرده. قىزچاقنىڭ بېشىنى سىاليتتى

ڭ شۇتاپ نىمىلهرنى ئويالپ قاراپ، ئۇنى ئهپهندى ئهخمهد ئهپهندىنىڭ شۈكلهپ كهتكىنىگه

.كهتكىنىنى قىياس قىلدى

―كېتىشنىڭ گېپىنى قىلىشىمىسىال، ھازىرچه سىلهر مېنىڭ ئىختىيارىمدىكى مېھمان، ھازىرچه ―

.تۇراداخۇن داستىخان سېلىپ، چاي قويغاچ دېدى

. ئاۋۋا. بوممىغاندىكىن قۇرۇقال چىقساق سهت تۇرىدۇ بۇ ئۆيگه كېلىشكهن ئىكهنال مهچىت ―

ئۆيدىكىلهر ھاردۇق ئېشى ئهتسۇن، غورىگۈل بولسىمۇ ھهمداستىخان ھاردۇقلىرىنى ئېلىشسىال،

.گهپ بوال بولىلى، ئاندىن بىر

يىگىتكه بۇرۇلۇپ، مهمتىلى دېدى توختاجى كۆكيارلىق ئىككى―كۆردىڭالرمۇ، ئىنىلىرىم، ―

ن؟ بىردهمدىال تونۇشتى، بىلهمدىكه ئهپهندى بىلهن چېقىشىپ، مهمتىلى ئهپهندى جان بېقىشنى

.ئهمدى مېھمان بولماقچى

UnRe

gistered

:كۈلۈپ، دوستىنىڭ مۈرىسىگه نوقۇپ تۇرۇپ مهمتىلى ئهپهندى

ئهپهندى، ئۇيغۇر دېگهن مېھماندوستلۇقى، رهھمىدىللىكى، ئۆز مىللىتىنىڭىزنى چۈشهنمهمسىز، ―

بىلهن خاراكتىرلىندىغۇ؟ ئاقكۆكۈللىكى، ساددىلىقى

دېدى مۇالزىم ― يا، -ئادهمكهن هندى بهك ئىسسىق چىرايدېمىسىمۇ، مهمتىلى ئهپ ―

.يىگىتلهردىن بىرى

يىگتلهر، ئۇغۇ ھازىر مېھماندوستلۇق، ئۇيغۇر دېگهن شۇنداق بولمامتى، نېمه دهيدىغاندۇ، ماۋۇ ―

بۇ ئادهم ئوردۇالر، ھىندىالر ئارىسىدىمۇ ئوخشاشال ―] 8[ھىندىستاندىچۇ؟ ۋاھاكازا، دېدى،

. قالتىس كىشى بۇ.باقااليدۇ جان

دېدى دوپپىلىق ―چېقىشىدىكهن جۇما، زه، مهمتىلى ئهپهندى بىلهن بهك-توختاجكام ―

.يىگىت

دهپ كۈلدى مهمتىلى ئهپهندى چىرايىدىن يېقىملىق ― بۇنى چېقىشقان دېگىلى بوالمدۇ، ―

ـ قهشقهرده ئىككىمىز جان بىر قېرى دوختۇر بار، ئۆزى تۈركىيهلىك تۈرك، تهبهسسۇم ياغدۇرۇپ، ـــ

ئهگهر ھېلىمۇ ئېسهن بولسا ئۇ . كۆرسه بولدى، يوپۇشۇپال ئالىدۇ ئۇ كىشى مېنى. دوستالردىن

.دېيىش ئورنىغا چاخچاق قىلىشنى باشاليدۇ“ ئهلهيكۇم ئهسساالمۇ”ماڭا

ئۆزلىرىنى قويىۋهتمهيدىغانلىقىنى ھېس قىلىشقاندىن كېيىن توختاجى ئۇالر ساھىپخاننىڭ

:دىسورى دوستىدىن

نىمه قىلىمىز، ئهپهندى؟ ئهمدى تۇرداخۇن ئاكامغا تۇتۇلدۇق، بۇ كىشى بىزنى قويۇپ بهرگىچه ―

دېدى مهمتىلى ئهپهندى قىزغىنلىق ― مهن سىلهرگه كونسىرت ئويۇشتۇرۇپ بهرسهم قانداق؟ ―

له مهن كونسىرتنى مۇشۇ بالىالر بىلهن بىل ئۇنىڭ كهيپى چاغلىقى بىلىنىپ تۇراتتى، ــــ. بىلهن

تهشكىللهيكى، ئۇالر بۇ خورنى ئۇزاققىچه ئوقۇپ بۇالردىن شۇنداق بىر خور ئۆمىكى. قويىمهن

ئۇيغۇر دېگهننىڭ ئۆيىدىن بىرهر چالغۇدهك نهرسه تېپىلماي دېسهم ـ دېمىسهم. يۈرىدىغان بولسۇن

پهندى مهمتىلى ئه―ئۆيىده چوقۇم بار، بولمىسا قوشنىسىڭكىده بار، تۇرداخۇنكامنىڭ. قالمايدۇ

UnRe

gistered

ئهگهر پىيانىنوسىمنى ھىندىستاندىكى ئوردۇ دوستۇمغا تاشالپ ―شۇنداق دېدى، ئىشهنچ بىلهن

.بولسامغۇ ھېچنهرسىگه ھاجىتىم چۈشمهيتى كهلمىگهن

.ساھىپخانىغا قارىدى توختاجى سوئال نهزىرىده... خوش؟ ―

ـ ئۆيده ساز ― ىنىمىز تهمبۇرچى، سوراپ يوق، ئهمما قوش راستىنال خىجىلمهن، دېدى تۇرادخۇن، ـــ

مېھمانالرنىڭ كۆڭلىنى ئالىدىغان ياخشى پۇرسهتنى قولدىن ئۇ شۇنداق دهپال بۇ چىقىشقاق. كىرهي

.ئىتتىك چىقىپ كهتتى بېرىپ قويماي دېگهندهك

تهشكىللهش دېگهن سىلىگه ئانچه بهك ئاقتامدا كۆردۇققۇ سىلىنىڭ كارامهتلىرىنى، خور ئۆمىكى ―

ھىندىستاندا تاشالپ كهلمىگهن بولسام دهيال، توۋا سىلى بايا پىئانىنونى. تهس ئىش ئهمهسكهن

ئۆتكۈزهتتىم دېمهيال ـ ھه؟ قاراقۇرۇم تاغلىرى دېگهن جاھاننىڭ دېسىله، ئاشۇ تاغالردىن قانداق

توختاجى گېپىنىڭ تېمىسىنى ئۆزگهرتىپ ―... كېلهڭسىز نهرسىلىرىنى ـ زه ئۆگزىسىغۇ؟ شۇ

دهپ سورىدى توختاجى ساھىپخان ―ىمىلهرنى ئورۇنالپ بېرىال، ئهپهندى؟ بىزگه ن ―سورىدى،

.كۈنتهرتىپنى بېكىتىشىۋالماقچى بولغاندهك كىرگىچه

قانداق، ئۈگىنهمسىلهر؟. ناخشا ئۈگىتىپ قويساممىكىن دهيمهن مهن بۇ ئوماق بالىالرغا بىر ―

.دهپ چوقان سالدى بالىالر ― !ئۈگىنىمىز ―

يېتىلىش شارائىتىنىڭ ناچارلىقى، -ئۆسۈپ ۇالرغا قاراپ، بۇ بالىالرنىڭمهمتىلى ئهپهندى ئ

ئۇ بۇ بالىالرغا ئۈگهتمهكچى . ھهققىده ئويالپ كهتتى تهربىيىلهشنىڭمۇ ئهقىلغه مۇۋاپىق ئهمهسلىكى

چېگرىدىن ئۆتكهندىال تۈنجى تاغلىق يېزىدىكى بىر تۈپ بالىغا بولىۋاتقان ناخشىسىنىڭ ئاھاڭىنى

كۆكياردا ئۇنى شۇ يهرلىك بالىالرغا ئۈگىتىپ قويۇشنى ئويلىغان بولسىمۇ، .د قىلغانىدىقاراپ ئىجا

ئۇ بۇالرنىڭ مىللهتنىڭ كهلگۈسى ئىكهنلىكىنى ئويلىغىنىدا ۋۇجۇدى . پىشمىغانىدى مۇزىكىسى

مانا ئىچكى ھاياجان مۇزىكا تۇغدۇرۇپ، بالىالر ناخشىسىنىڭ مۇزىكىسىمۇ . كېتهتتى يېنىپ

.باردى پىشىپ

ئارىلىقتا نوتىغا قاراپ مهمتىلى ئهپهندى قويۇن دهپتىرىنى ئېلىپ، تۇراداخۇن كىرگىچه بولغان

UnRe

gistered

يېنىدىكى ھهمراجانالر ئۇنىڭ خاتىرىسىگه ئۇنىڭ قوچىقىدىكى تهلهيقىز،. ئىچىده ئوقۇپ ئولتۇردى

.كهتتى نېمه بارىكىن دېگهندهك بويۇنداپ قاراپ

ئېلىپ كىگىز ئۈستىگه ىلى ئهپهندى تهلهيقىزنى قۇچىدىنمهمت. تۇرداخۇن تهمبۇرنى ئېلىپ كىردى

:ئولتۇرغۇپ قويۇپ، تهمبۇرنى قولغا ئالدى

چىققاندىن تارتىپ تهمبۇرنى قولۇمغا ئالمىغانتىم، ئۆزۈممۇ بۇ ئۈلپىتىمنى بهك تۈركىيهدىن ―

قانداق ئهگهر تهمبۇر تېپىلمىغان بولسا سىلهردىن―سېغىندىم، ــــ دېدى تهمبۇرنى سازلىغاچ،

.قۇتۇالرىدىمكىن

بىر ئىش قىلىلىغۇ سىلى، سىلى بوش ئاقتامدىكىدهك، راۋاپ تېپىلسىمۇ، دۇتار تېپىلسىمۇ ―

جاھاننى قىزىتىشقا يارايدىغان ئادهمغۇ ھېچ بولمىسا پهتنۇسنى چېلىپمۇ. كېلىدىغان ئادهممۇ

. دېدى توختاجى―سىلى،

.پىق قاپىقىنى سۈنئىي تۈرۈپ دېدى تهۋ―شىلىمىسىلىمۇ بولىدۇ، مېنى مۇنچه ―

بالىالرغا ئۈگىتىدىغان ناخشىنىڭ ئاھاڭىنى تىرىڭشىتىپ چېلىپ كۆردى، ئاندىن ئۇ ئاۋۋال

:ئارقىدىن بالىالرغا. ئوقىغاچ تهڭكهش قىلدى غىڭشىپ

بېرهي، سىلهر ئاڭالپ بېقىڭالر، ئاندىن بىرلىكته ئۈگىنىمىز، ئاۋۋال مهن بىر قېتىم ئوقۇپ ―

:ئوقۇشقا باشلىدى ى ـ ده، دېد―قانداق؟

ۋهتهن غۇنچىسى،―مهن ئۇيغۇر بالىسى

.تارىمىنىڭ سۈزۈك ئۈنچىسى زهرهپشان،

بهلگۈسى، كۆزۈمده ئازاد تاڭ نۇرى ـــــ

.مهنسۇپتۇر بىزلهرگه ۋهتهن كهلگۈسى

قانالردا، ئۆستۈم قانالردا، تۆرهلدىم: نهقرات

.يولالردا بارىمهن ئهجداتالر باسقان

ئۈگىنىۋېلىشى ئۈچۈن باشقا گىۋار مارش ئاھاڭىدا بولۇپ، ھهم بالىالرنىڭ چاپسانراقناخشا جهڭ

UnRe

gistered

ئاۋازى ناھايىتى ساز بولغاچقا مۇشۇ ئاددى مهمتىلى ئهپهندىنىڭ. كۇبلىتلىرىنى قىسقارتىۋهتكهنىدى

ئۆز بالىلىرىنى. ھويال ئىچى جانلىنىپ كهتتى. ئوقىدى بالىالر ناخشىسىنمۇ ناھايىتى ھېسىياتلىق

تۇرداخۇننىڭ دهرۋازىسى ئالدىدا ۋه پاكارتام چىتالقالر كهينىده ئانىالر-ئىزلهپ كهلگهن ئاتا

.تۇراتتى مارىشىپ

بالىالرنىڭ زىل ۋه . باشلىدى مىسرا ئۈگىتىشكه-ئهمدى مهمتىلى ئهپهندى بالىالرغا مىسرامۇ

زىدىن چىققان كۈمۈش غۇبارسىز لهپى ئۇالرنىڭ. چىقىراق ئاۋازلىرى مىسراالرنى تهكراراليتتى

باھارنىڭ قويىنىغا قايتىپ . يىراقالرغا تارقالماقتىدى قوڭغىراقتهك ئاۋاز چىمدۇنىڭ ئاسمان بوشلۇقىدا

ئاۋازغا مهھلىيا بولغاندهك، پوتال تاشالۋاتقان شاخالر ئۈستىده كېلىشكه باشلىغان قۇشالر بۇ

.تىتهسىرات سۆزلىشىۋاتقاندهك چۇرۇقلىشات ئولتۇرۇشۇپ ئۆز ئارا

ــــ دېدى دوپپىلىق يىگىت شېرىكىگه، تۇماق كىيگهن يىگىت يا،-ــــ ئاڭلىمىغانال ناخشىكهن

:توختاجى ئۇالرغا قاراپ. قويدى جاۋابهن دولىسىنى چىقىرىپ

ئۇ دېگهن ھهم قوشاق توقۇيدۇ، ھهم . چىقىۋېرىدۇ ـــــ بۇنداق ناخشىالر تهۋپىقنىڭ قورسقىدىن

ـ دېدى دېمىسهم-م دېسه. ئاھاڭ ئىجاد قىلىدۇ .بۇ ناخشىنى ئۇ ھازىرال قورسقىدىن چىقاردىغۇ، ـــ

.بىرى يا، بۇ مهمتىلى ئهپهندى، ــــ دېدى مۇالزىم يىگىتلهرنىڭ-ئادهمكهن ــــ ئاجايىپال

مهمتىلى ئهپهندى ئۇ يىگىتلهرنىڭ. ئهخمهت ئهپهندى ئۇنچىقماستىن ھهممىنى ئاڭالپ تۇراتتى

دىكى بىر دوستىنىڭ مهمتىلى [9[“تۈرك گهنچىلهر بىرلىكى”ىرىنى ئاڭالپ، توغرىسىدىكى مۇالھىزىل

تهۋپىق كۆيۈپ ”: شۇنداق دېگهندى ئۇ سىياسىيون. ئهپهندى ھهققىدىكى باھاسى ئىېسىگه كهلدى

بېرهلهيدۇ، ھهم شۇنىڭ ئۈچۈنال ھهممىدىن بۇرۇن ئۇ ھهم كۆپ ھارارهت. تۇرغان بىر پارچه چوغ

.“ھهقىقهتهنمۇ شانلىق ھايات، ئارمانسىز ھايات بولسابۇنىسى. كۆيۈپ تۈگهيدۇ

.“ئهخمهد ئهپهندى، ــــ ئۇ ھهقىقهتهنمۇ بىر پارچه چوغ شۇنداق، ـــ دهپ ئويلىدى”

تىلى چىققان ھامانال ”قانداقال بولمىسۇن . زېھنىگه ناخشا ئورۇنلىشىپ قالدى بالىالرنىڭ غۇبارسىز

ئۈچۈن ئۇيغۇر بالىلىرى“ ھامانال ئۇسسۇل ئوينىيااليدىغانئېيتىيااليدىغان، ئايىقى چىققان ناخشا

UnRe

gistered

بولدۇڭالر؟ ــــ قايسىڭالر ئۈگىنىپ. بۇنداق قىسقا ناخشىنى ئۈگىنىۋېلىش ئانچه قىيىن ئهمهسىدى

گويا تهڭتۈشلىرى بىلهن رهسمى دهپ سورىدى مهمتىلى ئهپهندى بالىالرغا قاراپ جىددىي تهلهپپۇزدا،

.اتقاندهكئىشالر ئۈستىده سۆزلىشىۋ

!مهن ―

!مهن ―

― ...

:ئهپهندى رازىمهنلىك بىلهن كۈلۈمسىرهپ مهمتىلى. بىر قانچه باال تهڭال چوقان سالدى

بولۇش كېرهك، چوقان سېلىش ياخشى ئهمهس، يېقىن ئارىدا لېكىن، تهرتىپلىكراق. ــــ ياخشى

غهلۋىچى بولساڭالر ئوقۇشۇڭالر مۇمكىن، شۇ چاغدىمۇ مۇشۇنداق سىلهرمۇ مهكتهپلهرگه كېرىپ

قانداق قىلىدۇ، بىلهمسىلهر؟ مانا مۇنداق ] 10[ئېيتىش ئۈچۈن تهلهبهلهر ياخشى ئهمهس، مهقسهتنى

. ئۇ زهخمهك تۇتقان قولىنى كۆتۈرۈپ بالىالرغا ئۈلگه كۆرسهتتى―كېرهك، قول كۆتۈرۈش

.ئۇنى دورۇپ قوللىرىنى كۆتۈرۈپ بېقىشتى بالىالرمۇ

ىسىلهر؟‡€J قايسىڭالر ئوقۇپ ―

.بالىالرنىڭ يېرىمىدىن كۆپرهكى قول كۆتۈردى

قىز . ئوقۇپ باق، ــــ دېدى تهۋپىق، ھهم قىزغا ئۆزى ناخشىنى باشالپ بهردى قىزىم، سهن ―

ئۇ ئوقۇپ باققاندىن كېيىن مهمتىلى ئهپهندى رازىمهنلىك بىلهن . ئۈگىنىپ بولغانىدى ئاساسهن

J€‡ قويدى رىپ، ئۇنى ئهركىلىتىپ تۇرۇپ پىشانىسىگه سۆيۈپلىڭشىتتى ۋه قىزچاقنى ئالدىغا چاقى.

ناخشىنى ئېيتىپ ئاپاڭالرنىڭ، ئهمدى ئاخىرقى قېتىم يهنه بىر تهكراراليمىز ئاندىن سىلهر بۇ ―

ئاۋاره بولۇپ قالسا ياخشى ئهمهس، شۇنداق ئاتاڭالرنىڭ ئالدىغا قايتىسىلهر، ئۇالر سىلهرنى ئىزلهپ

. دېدى ئۇ―قىاليلىمۇ؟

باشالپ مىسرا تهكرارلىغاندىن كېيىن، مهمتىلى ئهپهندى ئۇالرغا ناخشىنى-قېتىم مىسرامۇ ه بىريهن

ـ پهس بولۇشقان بولسىمۇ، ياخشى ئۈگهنگهنلهرگه. بهردى ئهگىشىپ ئۆزلىرىنى بالىالر بىر ئاز ئىگىز

UnRe

gistered

هسكهرلهرگه يهردىن ئۆتكهن ئ شۇنىڭ بىلهن قاچاندۇر بىر كۈنى بۇ. تۈزىتىپ، جۈر بولۇپ كېتىشتى

.چىقىپ كېتىشى R195C lni-تهقلىد قىلىپ، پۇتلىرىنى يهرگه ئۇرۇپ، ئىگىز

.متودىغا زوقالندى ئهخمهد ئهپهندى بالىالرنىڭ ئارقىسىدىن ئۈنسىز قاراپ، دوستىنىڭ

دېگهندهك “ مانا قانداق كىشىكهن؟ قانداق، يىگىتلهر، بىزنىڭ دوستىمىز تهۋپىق”توختاجى گويا

.قويدى ىم يىگىتلهرگه ۋه تۇراداخۇنغا قاراپقىلىپ، مۇالز

زوقلىنىش، شۇنداقال ئېچىنىش مهمتىلى ئهپهندى بالىالرنىڭ ئارقىسىدىن مهمنۇنىيهت، مېھرىۋانلىق،

:ئۇزىتىۋهتكهندىن كېيىن، دوستلىرىغا قارىدى ئارىالشقان سۇس كۈلۈمسىرىشى بىلهن قاراپ تۇرۇپ

.هن؟ ــــ دېدى ئۇقويمىغاندىم كهچۈرىسىلهر، زېرىكتۈرۈپ ―

دېدى ئهخمهد ئهپهندى خىيالچانلىق ―ياق، ئهپهندى، ئهكسىچه، بهك ياخشى بولدى، ―

:دېگهندهك توختاجىغا قارىدى ۋه “ئۇنىڭ دېگىنى راستمۇ؟”مهمتىلى ئهپهندى . بىلهن

.مۇقامالردىن مۇڭ قىاليلىمۇ؟ ــــ دېدى ئهمدى نۆۋهت سىلهرگه، دوستالر، بىردهم ―

. دېدى توختاجى جانلىنىپ―قىلسىال، دهرت كۆرمىسۇن، شۇنداققوللىرى ―

ئاندىن قايتىدىن سازلىدى، تهمبۇر غهمكىن تىرىڭالپ، تهۋپىق تارالرنى تىرىڭشىتىپ تىڭشاپ،

-ئارقىدىن شوخ كۈيلهرنى، شاد تهۋپىق راكنىڭ بىرىنچى . خوراملىقنى ھىكايه قىلىشقا باشلىدى

:دا ئوقۇدىبهلهن ئاۋاز داستانىنى ناھايىتى

قىل، ئهي دىال گۈل ۋاقتىدا گۈلزارىدىن ئهندىشه

.ئۈزمىگىل بىھۇده گۈلنى كارىدىن ئهندىشه قىل

چىمهنگه تا گۈلنى ئۈزمهي يانمىدى، كىمكى كىردى بۇ

.ئهندىشه قىل [11[ ئارى گۈل ئۈزهرسهن خارىدىن- ئارى

پاشا كىم بىدارلىقىدىن ئىچتى ئادهم قېنىنى،

.بىدارىدىن ئهندىشه قىل] 12[مىمهردۇ بهزى-بهزى

مهھرهم بىلىپ، راست گېپىڭنى ئېيتمىغىل ھهركىمنى سهن

UnRe

gistered

.قىل ئهندىشى] 13[ئاقىل ئهرسهڭ مهھرهمۇ ئهسرارىدىن

نېرى، ئهلدىن] 15[ئهتمه، تۇت ناھان] 14[ گهنجى، زاھىر-گهنجى

.قىل تاپسا شهھۋهت زالىمى بهتكارىدىن ئهنشىده

بىلهن ناخشىنى ئۈزۈپ قويۇپ، مېھمانالرنىڭ بولغانلىقىنى خهۋهر قىلىشتۇرداخۇن تاماقنىڭ تهييار

تهمتىرهپ تۇراتتى، توختاجى بۇنى سېزىپ، مهمتىلى كهيپىنى بۇزىۋېتىشتىن خىجىل بولۇپ

:بىرىنى باشلىغىچىال ئۇنى نوقۇپ ئهپهندى بىر ناخشىنى تۈگىتىپ،

همدى ساھىپخاننى ساقلىتىپ چىقاردىال، ئ رهخمهت، ئهپهندىم، سهپهرنىڭ ھاردۇقىنى ―

. دېدى―قويمايلى،

:تهمبۇرىنى تۇداخۇنغا سۇنۇپ مهمتىلى ئهپهندى

. دېدى كۈلۈپ―رهخمهت ئېيتىشقا تىلىمىز ئاجىز، ئارزۇلىرىمىزنى يهرده قويمىغىنىڭىز ئۈچۈن ―

تۇرداخۇن، مۇشۇنداق ياخشى مېھمانالرغا دېگهندهك ئىش . دېدى ‡J,Z.... يوغسۇ، يوغسۇ، ―

ئۆكۈنۈپ، ــــ قول چايقاشسىال، ــــ ئۇ چاققان ھهركهتلىرى بىلهن لىپ بېرهلمىگهنلىكىگهقى

تاماق يهپ بولۇشقاندىن كېيىن، بىر ھازا پاراڭ سېلىپ ... بهردى ئۇالرنىڭ قولىغا سۇ

تۇرداخۇننىڭ ئۆيىنىڭ ئهتراپىنى ئايلىنىپ كىرىشتى، شۇنداق قىلىپ .ئولتۇرۇشتى

.غا بويسۇنۇپ، قونۇپ قالدىخاھىشى ساھىبخانالرنىڭ

مهمتىلى ئهپهندى دورا . ئۈچۈن تهييارلىنىشتى ئهتىسى ئۇپۇق سۈزۈلگهنده مېھمانالر كېتىش

مهلھهم دورا ئېلىپ ساھىپخان ئايالغا بېرىشنى ۋه بالىنىڭ سومكىسىنى ئېچىپ، ئۇنىڭدىن چاپىدىغان

شقا بالىالر ھهققىدىمۇ بىر مۇنچه .I. ھهققىده تاپىالشنى ئۇنۇتمىدى بېشىغا قانداق پهرۋىش قىلىش

Iö‡ تاپىلىدى.

ئۇالر تۈنۈگۈنال چۈنكى. بۇ چاغدا بالىالرنىڭ ھهممىسىال ئورنىدىن تۇرۇپ كېتىشكهنىدى

مهمتىلى ئهپهندى . يېتىشقانىدى مېھمانالرنىڭ ماڭىدىغان ۋاقتىنى ئۇقىۋالغاچقا، ئىنتايىن سهگهك

بىراق، بالىالر دهريا بويىغىچه بىلله بارىمىز .شالشتى بىرلهپ سۆيۈپ خو-بالىالرنىڭ ھهممىسىنى بىر

UnRe

gistered

لېكىن، مهمتىلى ئهپهندى گهپنى ئۇزارتماسلىق . كايىدى تۇداخۇن بالىالرغا. دهپ تۇرىۋېلىشتى

:كۆتىرىۋالدى، ئاندىن مهڭدهپ قالغان قېيىقچىغا سۆزسىزال تهلهيقىزنى-ئۈچۈن گهپ

. دېدى―يلى،شۇ يهرده خوشلىشا مهيلى، بارسا بارسۇن، بىز ―

بېشىنى ئېغىپ قويۇپ، تهۋپىقنىڭ مۈرىسىدىكى دورا تۇرداخۇن ئامالسىز قالغاندهك ئايالىغا قاراپ

.باشالپ يۈرۈپ كهتتى ده، مېھمانالرنى-سومكىسىنى ئالدى

تۈنۈگۈنكى قىزىق مۇراسىمغا قاتنىشالماي كوچىدا تۈنۈگۈن ناخشا ئۈگهنگهن بالىالرنىڭ ھهممسى ۋه

ئاخشام سۇاليماندىن مېھمانالرنىڭ تاڭ سهھهرده يولغا ئۇالر. رمۇ كۈتۈپ تۇرىشاتتىقالغان بالىال

مېھمانالر ۋه ئاساسهن ئۇششاق بالىالردىن ئىبارهت بولغان .چىقىدىغانلىقىنى ئاڭلىغانىدى

ساھىلىنى بويالپ، نهم قىرغاققا روشهن ئىزالرنى قالدۇرۇپ، كېچىككه قاراپ ئۇزاتقۇچىالر قۇملۇق

. باھارنىڭ قوياشى شهرق ئۇپۇقىنى قىزارتىۋهتكهن، ھاۋا نهم ۋه سوغۇق ئىدى .كېتىشتى

.ئۇالر كېچىككه يېتىپ كهلدى. جىملىقىدا دهريانىڭ شاۋقۇنى ئاالھىده ئاڭلىناتتى سهھهرنىڭ

ئاخىرلىشىپ مهمتىلى ئهپهندى ئۇالرنىڭ خىزمىتى. مۇالزىم يىگىتلهر چۆمۇدانالرنى قېيىققا سالدى

:بولدى پهل كۆڭلى يېرىم-اقتى بولۇپ قالغانلىقىنى ھېس قىلىپ سهلقايتىدىغان ۋ

.ئاھاڭدا خهير، ئۇكىالر، سىلهرنى تازا ئاۋاره قىلدۇق ــــ دېدى ئۇ تهسىرلىك ―

ئهممازه بهك يىراققا كېتىپ ئانداغ دېمىسلىيا، بولسىغۇ قهشقهرگىچه ئاپىرىشپ بهرسهك بوالتتى، ―

يانىمىز، پوسكامدىن يانىمىز دهپ مۇشۇ ىدىماي شۇ، قاغىلىقتىنقالىدىكهنمىز، ھېلىمۇ سىلىگه چ

كۆڭلىده بولسا دهسلهپ . يىغالمسىرىغاندهك ئاھاڭدا ئۇالر. ــــ دېدى... يهرگىچه كهپتۇق

.ئالغىنى ئۈچۈن خىجىل بولۇپ قېلىشقاندهك قىالتتى يالالنغاندا مېھمانالردىن پۇل

ىككى ئېغىزدىن تهكهللۇپ ئېيتىپ، ئۇالر بىلهن I-ئهپهندىلهرمۇ بىر توختاجى بىلهن ئهخمهد

.خوشالشتى

:پىشانىسىدىن سۆيدى ۋه تۇرداخۇن قېيىقنى يهشكىچه تهۋپىق تهلهيقىزنى يهرگه قويۇپ

.سهكرهپ چىقىۋالدى ده قېيىققا-خهير، قىزىم، ــــ دهپ خوشالشتى، ―

UnRe

gistered

ۇاليمانغا، قېيىقنى سايازدىن تۇرداخۇن س ئۇكاڭالرنى ئېلىپ ئۆيگه كېتىڭالر، باالم، ــــ دېدى ―

.ئىتتىرىپ چىقىرىۋىتىپ

.بىلهن كهتمهيمىز، سهن كهلگىچه تۇرىمىز، ــــ دېدى ئوغلى خاتىرجهملىك ــــ ياق،

:قىرغاقتا تۇرغان بالىالرغا تۇرداخۇن قېيىقنى سايازدىن ئىتترىپ چىقارغىچه مهمتىلى ئهپهندى

بولساڭالر سۇاليمان، ئوغلۇم، سهن باشالپ ئاخشام ئۈگهنگهن ناخشىنى ئۇنتۇپ قالمىغان ―

.بهرگىن، ــــ دېدى

بالىالرغا خاس ماختىنىش تۇيغۇسى پهيدا بولۇپ، تهڭتۇشلىرىغا ئىشهشسىزلىك بىلهن سۇاليماندا

.قاراپ قويغاندىن كېيىن گېلىنى قىردى ۋه ناخشىنى باشلىدى بىر

تهلمىگهن بولسىمۇ، بىر ـ ئىككىدىن بالىالر دهرمهھهل ناخشىغا جۈر بولۇپ كې ئالدىراپ قالغان

مهمتىلى ئهپهندى دولقۇنالر ئىچىده ئېقىم. ئاندىن ئومۇمىي خورغا ئايالندۇرۇشتى باشالپ،

ساھىلنى يۆنىلىشى بىلهن قىيپاش تۆۋهنگه سۈرۈلۈپ كېتىۋاتقان قېيىق ئۈستىده تۇرۇپ، بالىالرنىڭ

شهرقتىن .ىماي قول بوالڭشىتتى زىلگه كهلتۈرىۋاتقان ساداسىغا قۇالق سېلىپ، توخت-زىل

بۇلۇتالرنى قىزارتقان، تارام بولۇپ، غهرب تهرهپ ئاسمىنىدىكى-كۆتۈرۈلگهن قوياشنىڭ نۇرى تارام

.جىمىراليتتى شۇنداقال دولقۇن يۈزىده جىلۋه قىلىپ

, كۆرگهن كىشىسى بىلهن ئهبىدىلىكك مهمتىلى ئهپهندى ئۇ قاتتا قالغان بالىالرغا قاراپ گويا ياخشى

ئۇنىڭ خىيالى . قىلىپ ئېغىپ كهتتى“ شۇر” خوشلىشىۋاتقاندهك قىيماسلىق تۇيغۇسىدا يۈرىكى

ئايالى سهرۋهر ۋه ئوغلى ئابدۇسهمهت تهرهپكه تۈركىيىگه كېتىش ئالدىدا شهمهيده قالغان

چىقىش ئالدىدا شهپقهتچىسى ئابدۇلال ئهپهندى ۋه ئارقىدىن تۈركىيىدىن يولغا... كهتكهنىدى

خوشالشقان چاغلىرىمۇ كۆز ئالدىدىن ئۇچۇپ ئۆتۈپ، ئېغىر، الغۇز قىزى ئهدىبه بىلهنئۇنىڭ ي

بۇ چاغدا ئهخمهد ئهپهندىمۇ تۈركىيىدىن يولغا . مىسراالرغا ئايلىنىشقا باشلىدى مۇڭلۇق ۋه تهسىرلىك

ئۇالر شىمالىي... ئالدىدا ئايالى ۋه ئوغلى بىلهن خوشالشقان چاغلىرىنى ئهسلىمهكتىدى چىقىش

يهرگىچه تاقىلىرىنى كۆتۈرۈشۈپ قۇرۇق-تۇرداخۇن مېھمانالرنىڭ يۈك. قىرغاققا يېتىپ كهلدى

UnRe

gistered

:توختاجى ئۇنىڭغا پۇل تهڭلىۋىدى، ئۇ خاپا بولۇپ. ئاپىرىپ بهردى

يا، ـــــ نېمه قىلىۋاتىال، ئهپهندىم؟ كهمبىغهل بولساممۇ ئادىمهتچىلىكنى ئۇنتۇپ قالمىدىم ـ ―

.دېدى

ـ دېدى مهمتىلىسىزنى دىسهكق ― ئهپهندى توختاجىغا بولۇشۇپ،ــــ ۇ بهرمىسهكمۇ بوالتتى، ـــ

شۇڭا بۇ بىزنىڭ بالىالرغا تۇتقان سوۋغىمىز لېكىن بالىالرغا كۆڭۈلدىكىدهك سوۋغا قالدۇرالمىدۇق،

قىلىۋاتقان بولسىمۇ ئۇنىڭ ئاۋازىدا ئۆزىگىال خاس بولغان، بولسۇن ــــ تهۋپىق كۈلۈمسىرهپ گهپ

I ‡:‡بولغان بىرخىل كۈچ بار ئىدى ىلىۋېتىش قىيىن.

:كېيىن ئاۋازى تىترىگهن ھالدا پۇلنى ئالغاندىن. تۇرداخۇن ھېچنهرسه دىيهلمىدى

ـ دېدى ۋه بوش ئاۋازدا قوشۇپ قويدى، ! ئامانهت خوش، ئاقيول بولسۇن، خۇدايىمغا-خهير ― ـــ

يهكهنگه ئاپىرىپ قويىمهن، ئۇ ... رىسابالىالرنى ئوقىتمىز، خۇدا بۇي ــــ يىمىسهكمۇ ئىچمىسهكمۇ

ئۇ بۇ گهپلهرنى مهمتىلى ئهپهندىنىڭ بالىالرنى ئوقۇتۇش ھهققىدىكى―... \�I يهرده تاغىسى

.تاپىالشلىرىغا قارىتا ئېيتىۋاتاتتى

. دولقۇنالر ئۈستىده لهپهڭشىتىپ ئارقىغا قاراپ ئۈزۈپ كهتتى تۇرداخۇننىڭ قېيىقى. ئۇالر خوشالشتى

ئۇالر بۇ يهردىن . كاچۇڭ يېزىسى سهھهر قوياشنىڭ نۇرىغا پۇركىنىپ ياتاتتى ىڭ ئالدىدايولۇچىالرن

.ئادهم يالالپ، سهپىرىنى داۋام قىالتتى يهنه ئىككى

:قىلىپ توختاجى دوستىغا چاقچاق

بىردهمدىال چىقىشىپ قالىدىكهن ئهپهندى، ئهرهپلهرمۇ، ھىندىالرمۇ، ئوردۇالرمۇ سىلى بىلهن ―

ئالىدىكهن، سىلىده نېمه خاسىيهت بار؟ ــــ يرىلىشقا كۆز قىيماي كۆزلىرىگه ياشھهم تېخى ئا

.دېدى

-تهۋپىق جاۋابهن ئېچىلىپ .يېيىلىپ كۈلۈش بىلهن چهكلهندى

ئـۈچـىـنـچى بـاب

.كۈنلىرى مارتنىڭ ئاخىرقى .1

UnRe

gistered

چىلىقىدىكى خوجانىياز ھاجى باش بۇندىن سهل ئىلگىرى قهشقهر ئهتراپىدا ھهرىكهت قىلىۋاتقان

ما جهنسىڭ قوشۇنلىرى ئارىسىدىكى ئۇزۇنغا قوزغۇالڭچى قوشۇنالر بىلهن يېڭىشهھهرگه بېكىنىۋالغان

قوزغۇالڭچىالرنىڭ . نىسپىى تېنچلىق شهكىللهنگهنىدى سوزۇلغان مۇھاسىره ئۇرۇشى ئاياقلىشىپ،

كىستان ئىسالم شهرقىي تۈر”باشالمچىلىقىدا يهكهنگه كهتكهن؛ ئاساسىي قىسمى مهھمۇد مۇھىتى

شامهنسۇر، ئهمىر ساھىپ نۇرمۇھهممهت باشچىلىقىدىكى ئهسكهرلىرى يېڭىسارغا نىڭ“ جۇمھۇرىيىتى

بۇ چاغدا خوجانىياز ھاجى ئۈرۈمچىدىن كېلىۋاتقان مافۇيۈهن قىلىسملىرىنى . ئىدى جايالشقان

.تۇراتتىئۈچۈن مارالبېشىغا بىر بۆلۈك ئهسكهر ئهۋهتىپ، ئۆزى ئاققاش ئهتراپىدا توسۇش

ئاتۇش ئاغۇ مارالبېشىدىكى توسۇپ زهربه بېرىشنىڭ مۇۋهپپىقىيهتسىز بولغانلىقىدىن خهۋهر تېپىپ،

تهڭگه تارغا كهلگهنده مافۇيۈهن قىسملىرى ئارقىدىن قوغالپ. بىلهن تهڭگه تار تهرهپكه چېكىندى

ىپ، سوۋېت ئىتتىپاقى چىكىندۈرىۋىت خوجانىياز ھاجى ئهپلىك يهر شارائىتىدىن پايدىلىنىپ دۈشمهننى

.قىلىش ئۈچۈن كهتكهنىدى بىلهن توختاپ قالغان ئهركهشتام سۆھبىتىنى داۋام

مارت تاڭ -27قوشۇنلىرىغا قوشۇلغاندىن كېيىن، مافۇيۈهن قىسىملىرى قهشقهرگه كېلىپ ماجهنساڭ

. ئهمى. شۇنىڭ بىلهن نىسپبى تېنچلىق بۇزۇپ تاشالندى .سهھهرده يېڭىسارغا ھۇجۇم باشلىدى

بېرهلمهي، سېپىل دهرۋازىلىرنى تاقاپ مۇداپىئه كۈرىشى قىلىشقا ساھىپ نۇرمۇھهممهت بهرداشلىق

ئۇالر بۇ خهۋهرنى ئاڭالپ دهرھال . چاغدا مهھمۇد مۇھىتىالر يهكهنده ئىدى بۇ. مهجبۇر بولدى

.قاراپ ئاتالندى يېڭىسارغا

*

ھۇيت -دېگهن خهۋهر ھايت“ �%Iبازىرىغا كىرىۋاتغۇ مامۇت سىجاڭ ئهسكهر باشالپ يېڭىسار”

ھهربىيلهرنى كۆرسه قورقىدىغان توخۇ يۈرهكلهردىن باشقا دېگىچه پۈتۈن بازارغا پۇر كهتتى

كوچىالرغا چىقىپ يهكهن دهرۋازا تهرهپتىن كېلىۋاتقان جهڭچىلهرنى كىشلهرنىڭ ھهممىسى دېگۈدهك

.ئىشهنچ ئىچىده كۆز ئالدىدىن ئۆتكۈزهتتى زور ھۆرمهت ۋه

I B€- ئورتا بويلۇق، گهۋره كهلگهن، كالته سېرىق ساقال، كهڭ ياشالر چامىسىدىكى45الدىدا

ھهم تاپانچىالر بىلهن قورالالنغان ئىنتايىن سۈرلۈك، يوغان يۈزلۈك، بۇغداي ئۆڭلۈك، قىلىچ

UnRe

gistered

ئۇنىڭ قېشىدا . تىترىتىدىغان ئاللىقانداق نۇر چېچىپ تۇرغان كىشى كېلهتتى كۆزلىرىدىن كىشنى

.ۋه قىلىچ ئېسىۋالغان چهبدهس بىر يىگىت ياندىشىپ كېلهتتى پانجاقوش تا

ــــ دېدى ھهممىدىن خهۋهردار، پاراڭچى ! ئادهم مامۇت سىجاڭ دېگهن شۇ ئاشۇ سۈرلۈك ―

ئۆزىنىڭ ھهممىنى سوراپ تۇرغۇچى مېھمىنىغا ھېلىقى ئورتا بويلۇق، كالته سېرىق ساقال سارايۋهن

قېشىدىكىسى ئۇنىڭ نهۋكىرى ئىلياس، ئۇ يىگىت مامۇتكېشىنى كۆرسىتىپ تۇرۇپ، ــــ

.سىجاڭنىڭ قورۇقچىلىرىغا باشلىق

يېڭىسارغا كېلىپ، سارايۋهنگه مېھمان بولۇپ تۇرۇپ قالغان سارايۋهننىڭ قېشىدا قورشاۋدىن بۇرۇن

سارايۋهن قېرىندىشىدهكال بولۇپ قالغان كىچىك. ھهمراھلىرى تۇراتتى مهمتىلى ئهپهندى ۋه ئۇنىڭ

ئهپهندىگه بۇ يهرنىڭ ۋهزىيىتى ھهققىده كۆپ سۆزلهپ بهرگهن، ئهمدىلىكته ئۇنىڭغا بۇرۇتلۇق بۇ

.يىلالردىكى زور ۋهقهلهرنىڭ ئاساسلىق قهھرىمانلىرنى كۆرسهتمهكته ئىدى مۇشۇ

ـ سارايۋهن ھهر بىر... ئاينا ئاۋۇسى قۇربان نىياز، ― بۆلۈنمىنىڭ ئالدىدا ئاۋۇ قۇربان سهئىدى، ـــ

ـ ئاۋۇ سهمىتاجى،كېل . [1[ئاۋۇسى غوپۇر، بۇالر تهنجاڭالر ىۋاتقان ئوفىتسىرالرنى تونۇشتۇراتتى، ـــ

ـ دهپ سورىدى مهمتىلى ئهپهندى تاغا، سىز ئۇالرنىڭ ھهممىسىنى ئوبدان ― بىلىدىكهنسىزغۇ؟ ـــ

.سارايغا قايتىپ كېتىۋاتقاندا قوشۇنالر ئۆتۈپ بولۇپ، ئۇالر

ھهم ئۆزۈمنىڭمۇ . چوڭلىرىنى تونىۋالغان گهپ بولمامدۇ يهكهنگه ئۆتكىچهئۇالر بۇندىن ئىلگىرى ―

بار، ئۆزى چوڭ كاتتىۋاش ئهمهس، ئهسكهر باشلىقى، يۈز بېشى ئۇالرنىڭ ئارىسىدا بىر تونۇشۇم

ئابدۇنىياز، ئۆزى مامۇت سىجاڭ بىلهن تۇرپاندىن تاتىپ بىلله كهلگهن چېغىمدا، ئۇنىڭ ئېتى

ئهگهر چولىسى تهگسه مېنى ئىزدهپ . ېلى ئوبدان تۇنۇشالرىدىنبىزبىلهن خ ئۇنىڭ. يىگىت

. دېدى سارايۋهن ئىشهنچ بىلهن―قالىدۇ، چېغىمدا، كېلىپمۇ

كېيىن مهمتىلى ئهپهندى ھامان ئۇرۇش ھهققىده باشقىالرنىڭ پىكرىنى سارايغا قايتىپ كىرىشكهندىن

انراق ئاياقلىشىپ ئۆيگه پاتراق باشقىالرمۇ ئۇرۇشنىڭ چاپس. كوچىلىدى بىلىشكه تىرشىپ گهپ

.بولىۋاتاتتى شۇڭا ھهممه ئادهمنىڭ ئاغزىدا ئۇرۇش ھهققىده گهپ. ئارزۇ قىلىشاتتى يېتىۋېلىشنى

UnRe

gistered

ئهسكهرلىرىنى تهرتىپكه سېلىپ، ئهمىر ساھىپ نۇرمۇھهممهت مهھمۇد مۇھىتى يېڭىسارغا كېلىپال

. رهپتىن سېپلغا يېقىنلىشىشقا تىرىشاتتىتۇڭگانالر ماڭشىن ته. ئۆتكۈزىۋالدى ئهسكهرلىرىدىن سهپنى

ئوق ئۇرۇشتا شامهنسۇرنىڭ پۇتىغا. ئۈستدىكىلهر ئۇالرغا يېقىنلىشىش ئىمكانىيىتى بهرمهيتتى سېپىل

جهڭگاھتا .تېگىپ، ئهمىر ساھىپ نۇرمۇھهممهدنىڭ ئهسكهرلىرى پۈتۈنلهي سهپتىن چېكىنىپ چىقتى

.قالدى پهقهت مهھمۇد مۇھىتى قوشۇنلىرىال

.2Iھهر قانداق مهن ـ مهن دېگهن كىشلهرمۇ ۈلكه شۇنچىلىك قۇدرهتلىككى، ئۇنىڭغا جاھاندىكى

.بوي سۇندۇ

زورال ـــــــ ئېمىل

- بۇ چاغدا سارايدىكى مېھمانالر كېچه جىمجىتلىقىنى بۇزۇپ ئاندا ساندا ئېتىلىۋاتقان ئوق

ئۇالرنىڭ ھهممىسىده . ىشهتتىسۆزل ئاۋازلىرىغا قۇالق سېلىپ ئولتۇرۇپ، مۇشۇ ۋهزىيهت ھهققىده

ھهمراھلىرىدىن باشقا سارايدا يهنه بىر قانچه سودىگهر تهۋپىقنىڭ. كۆپتۇر تهشۋىش بار ئىدى-ئازدۇر

سودىگهرلهرنىڭ قولىدا پۇللۇق مال بولغاچقا ھهممىدىن بهك . بارىدى ۋه ھهر خىل يولۇچىالرمۇ

مهي ئۆلۈپ كېتىشىدىن ئهنسىرهپ بالىلىرىنى كۆرهل-ھهتتا بهزىلهر خوتۇن .تهشۋىشلىنهتتى

.باشلىغانىدى يىغالشقا

غهمدىن قۇتۇلۇش ئۈچۈن ھهسسىمىزنى پاز بولسىمۇ پايدىمىز تهگسه،-ۋهتهنداشالر، ئۇرۇشقا ئاز ―

. تىت بولۇپ-تىت قوشساق ياخشى بوالتتى، ــــ دېدى مهمتىلى ئهپهندى

شىمامال؟ ــــ دېدى توختاجى بېشىنى ئوخ ــــ نېمه دهيدىغانال، ئهپهندى؟ زېرىكىپ قېلىۋاتقان

يوق گهپنى قىلماي ئىچلىرى ... ھهلهك، سىلى تېخى چايقاپ، ــــ بىز ئۆزىمىزنىڭ جېنى بىلهن

...ئۇمۇغۇ كۆڭۈل خاتىرجهم بولسا تېتىيدىغان نېمه پۇشقان بولسا ساز چېلىپ بهرسىله،

سه قوشساق دهيمهن ـ ده، پاتراق تۈگىتىش ئۈچۈن بىر كىشلىك ھهس شۇنىڭ ئۈچۈنمۇ ئۇرۇشنى ―

ئااليلى، مهھمۇد مۇھىتى ئالدىغا بارساق بىزگه قورال بهرمهسمۇ؟ قولىمىزغا قورال

.سارايۋهن خوشال ھالدا كىرىپ كهلدى شۇ چاغدا

UnRe

gistered

ئانداق ـ مۇنداق تونۇشالردىن ئهمهس، ئۇ چوقۇم مهن مهن دېمىدىممۇ، ئابدىنىياز بىلهن بىز ―

مانا، دېگىنىمدهك ئۇ مېنى ئىزلهپ كهپتۇ، ــــ دېدى ئۇ . هپمىدىمدېم بىلهن كۆرۈشكىلى كېلىدۇ،

بهستلىك ئادهمنى كۆرسهتتى، ــــ مانا ئۇالر، مهن بۇ كىشىگه سىلهرنىڭ ۋه ئارقىسىدىكى

شۇنىڭ بىلهن بىردهم ـ يېرىمدهم. قىلىپ بېرىۋىدىم، ئۇ كۆرۈشۈشكه قىزىقىپ قالدى گېپىڭالرنى

.پ كهلدىمگهپلىشىپ ئولتۇرىمىز دهپ باشال

ئهپهندى ئۇنىڭدىن ئۇرۇش ۋهزىيىتى ھهققىده سوراشقا مهمتىلى. سارايۋهن ئۇنى تونۇشتۇردى

ئۇالر ئولتۇرۇپ بولۇشقاندىن كېيىن مهمتىلى ئهپهندى . بولدى بولىدىغانلىقىنى ئويالپ خوشال

:سورىدى ئابدىنىيازدىن

قاچانغىچه تۆشۈككه بىز―رى، دېدى سودىگهرلهردىن بى―ئۇ گهپلىرىنى قويسىال، ئهپهندى، ―

.بېكىنگهن چاشقاندهك ئولتۇرىمىز، دهپ سورايلى ئاۋۋال

ئهلۋهتته شۇالر تۇڭگانالر بىزنى چاشقان تۆشۈكىگه كىرىۋېلىشقا مهجبۇر قىلغاندىكىن ئۈستۈنلۈك ―

.سېزىلهرلىك جاراڭالپ تۇراتتى ئابدىنىيازنىڭ ئاۋازىدا نارازىلىق―! تهرهپته بولىدۇ ـ ده

بۇ ھالهت قاچانغىچه داۋاملىشار؟ ―

يا بولمىسا يېڭىسارنى تاشالپ! بىزنىڭ ئوقىمىز تۈگهپ تۇڭگانالرغا تهسلىم بولغىچه ―

!قاچقىنىمىزغىچه داۋاملىشىدۇ

ھهمده ئۇنىڭ . بىر نهرسه بارلىقىنى ھېس قىلدى مهمتىلى ئهپهندى ئابدىنىيازنىڭ كۆڭلىده يوشۇرۇن

.جهزىملهشتۈردى كىنىيۈرهكلىك، دادىل ئادهم ئىكهنلى

ئويلىغانلىرىڭىزنى دهپ باقمامسىز، ھېچ بولمىسا قارىغاندا، كۆڭلىڭىزده غۇمىڭىز باردهك تۇرىدۇ، ―

ھهر ”مهمتىلى ئهپهندى دوستانىلىق بىلهن، ـــ كىم بىلىدۇ قورسىقىڭىز بوشاپ قاالر، ــــ دېدى

تېخى سىزگه ياردىمىمىز تېگىپ قالسا دېگهندهك ] 2[“كۆينهكته بىر ئهركهك سۆڭهكته يىلىك بار، ھهر

.ئهجهپ ئهمهس

ئارقىدىن . قاردى ئابدىنىياز بۇ يېقىملىق كۈلۈمسىرهپ تۇرىدىغان، چىقىشقاق ئادهمگه لهپپىده

UnRe

gistered

قولۇڭالردىن نېمه سىلهرنىڭ” بىرلهپ قاراپ گويا -ئهخمهد ئهپهندى، توختاجىالرغىمۇ بىر

.دېگهندهك باش چايقاپ قويدى“ كېلهر

بىزنى مهسلىھهتكه يارىمايدۇ، دهپ ئويالۋاتقاندهك تۇرىسىز، مهن سىزگه م، قارىغاندادوستۇ ―

:مۇنۇ مىسرالىرىنى ئوقۇپ بېرهي شهيخ سهئىدىنىڭ

دانادىن بهزىده كاللىسى ئۆتكۈر

. مهسلىھهت-چىقمايدۇ دۇرۇسراق تهدبىر

گۆدهك نادان ــــ بهزىده ئۇقۇشماي بىر

.هيۋهتئوق ئاتسا، نىشانغا تېگىدۇ ھ

دهيسىز؟ بۇنىڭغا نېمه ―

سۆھبهتداشلىرىنىڭ ئاددىي ئادهملهر ئۇ. ئابدىنىيازنىڭ چېگىشىپ تۇرغان كۆڭلى بىردىنال ئېچىلىدى

قويغىنىنى ھېس قىلىپ، كۆڭلىدىكى نارازىلىقىنى، ئهمهسلىكىنى، ئۇالر ئالدىدا كۆرهڭلىك قىلىپ

ئاخىرىدا ئۆزىنىڭ پىالنىنىمۇ . هپ بهردى بىرلهپ سۆزل-بىر قارىغۇالرچه قىلىنىۋاتقان ئۇرۇشنى

.ئوتتۇرىغا قويدى

! ئۇرىشاتتىم مهنچه بولسا سېپىل ئىچىگه سولۇنۇپ يېتىپ مۆكۈشمهك ئوينىماي، سىرتقا چىقىپ ―

تهرهپلهر بىلهن ئايلىنىپ ھاڭگىتلىق تهرهپتىن بىر بۆلۈك ئهسكهر چىقىرىپ، چوالنئېرىق، قوشمه

كۆرگۈلىكىنى ] 4[لومودى چوالقنىڭ قىسىدىن كېلىدىغان بولسا تۇڭگانالرنىڭ ئار―] 3[سىتلىگه

!كۆرسهتكىلى بوالتتى

ـ دهپ سورىدى مهمتىلى ئهپهندى ئۆزىڭىزنىڭ تهدبىرىنى ― .نىمىشكه باشلىقىڭىزغا ئېيتمايسىز؟ ـــ

. تهدبىرلىرىغۇ خېلى جايىدا تۇرىدۇ― دهپ لوقما سالدى توختاجى، ―دهيمهن، شۇنى ―

ېقىش ئۈچۈن باشلىقلىرىغا دېمهيال؟سىناپ ب نىمىشكه

ماڭا ئاقساقاللىق قىلىپ ”ئاڭلىماي قالسا، تېخىمۇ چاتاق يېرى دېسهم ئاڭلىسىغۇ، بىر نۆرى، ―

.دهپ يامان كۆرۈپ قالسا پايدىسى يوق ـ ته “ئهقىل ئۈگهتمهكچىمۇ

UnRe

gistered

تۈزهتمىسه كهلمىسه، توغرا پىكىرنى قوبۇل قىلىپ، خاتانى ئىنقىالپچىالر ئهگهر بىر نىيهتكه ―

بولىدۇ؟ قارىغاندا بۇ ئىش بهك مۇھىم ئىكهن، مهن بۇ ئىشقا بهك دهقهت قانداقمۇ غهلىبه قىلغىلى

توغرا مهھمۇد -توپ. ئهگهر سىز ئېيتىشنى خالىمىسىڭىز مانا مهن ئېيتىمهن .بولىۋاتىمهن

شۇنداق قىلسام بوالرمۇ؟. ئۆزىگه ئېيتىمهن مۇھىتىنىڭ

...!سىجاڭنىڭ ئۆزىگه؟ ―

توغرا ھهئه، بولمامدۇ؟ ئۇ كىشى ئىنىقالپ باشچىلىرىدىن بىرى بولغاندىكىن ئهلۋهتته بۇنىڭغا ―

قارار؟ بولمىسا ئىنتايىن خاتا قىلغان بولۇدىغۇ؟

.ــــ ئابدىنىياز توختاپ قالدى... پىكىرلىك ئادهم، بىراق ئۇ كىشىغۇ توغرا ―

مۇشۇنداق ئىشالر تۇرسا، ئۇ بۇنىڭغا قىلىشقا تېگىشلىك ئهڭ مۇھىم ئىشتىن بىرى ئۇ دېققهت ―

نېمه دېمهس؟ ھازىرال بېرىپ ئېيتسام بوالرمۇ؟ بىر

. دېدى سارايۋهن گهپ قىستۇرۇپ―بوالر، ئهته باراال، بۇ چاغ بولغاندا بهك ئهپسىز ―

ـ ھهيران بولۇپ سورىدى ئابدىنىياز سىز بۇ ئىشقا راستىنال ― :بهك كۆڭۈل بۆلۈپ كهتتىڭىزغۇ؟ ـــ

پۈتۈن شكه كۆڭۈل بۆلمهيدىكهنمهن؟ ئىنىقالپ يالغۇز ھهربىيلهرنىڭال ۋهزىپىسىمۇ؟ ئۇنىمى ―

بوالمدۇ؟ قانداق، خهلقنىڭ، ھهر بىر پۇخرانىڭ مهنپهئهتىگه مۇناسۋهتلىك تۇرسا كۆڭۈل بۆلمىسهم

.لىڭشىتىشتى ئهپهندىلهر؟ ــــ ئۇ ھهمراھلىرىغا قارىۋىدى، ئۇالر باش

مهھمۇد مۇھىتى بىلهن ىڭ مهسلىھهتى بىلهن ئهتىسى ئهتتىگهندهمهمتىلى ئهپهندى كۆپچىلىكن

ئۆتهيدىغان بولغاچقا بالدۇرراق ئابدىنىياز ئهتىسى ئهتىگهنده ۋهزىپه. كۆرۈشۈشكه نىيهت قىلدى

.ئارام ئېلىش ئۈچۈن مېھمانالر بىلهن خوشالشتى

چۈشۈپ قالغانلىقىنى لى دېدى ئۇ بۇ يېڭى تونۇشلىرىغا ئهمدىال كۆڭ―يهنه كۆرۈشۈپ قاالرمىز، ―

.باشالنسۇن ئاشكارىالپ، ــــ بىزنىڭ دوستىلىقىمىز مۇشۇ يهردىن

مهن سىزنى ئۇ كىشىنىڭ .بهلكىم ئهتىال مهھمۇد مۇھىتى ئالدىدا ئۇچرىشىپ قاالمدۇق، تېخى ―

بايقاش قوماندان دېققهت قىلىشقا نى]5[تهدبىرلىك سۇبايالر. دېققىتىگه ھاۋاله قىلماقچىمهن

UnRe

gistered

!لىك مۇھىم ئىشالرنىڭ بىرى ـ دهتىگىش

چىقىپ ـــ ئابدىنىياز ئۇالر بىلهن قول ئېلىشىپ خوشلىشىپ سارايدىنرهھمهت ، ئهپهندىم، ―

.كهتتى

ئادهم ! +IC! يهرده توي بولىۋاتمايدۇ، ئۇرۇش نېمه ئادهمسىلهر؟ بۇ] 6![مهممهم! مهممهم ―

ئهپهندى، توختاجى، ئهخمهد كېتىۋاتقان مهمتىلى سېپىلغا چىقىپ―! ئۆلىدىغان گهپ

:توسىۋېلىپ شۇنداق دېدى ئهپهندىلهرنى قاۋۇل بىر ئهسكهر

سېپىل ئۈستىده ۋه سېپىلنىڭ . كېلىشكهنىدى ئۇالر مهھمۇد مۇھىتنى ئۇچرىتالماي، جهڭ مهيدانىغىال

. ئاۋازلىرى، گۈمبۈلىگهن پارتالش سادالىرى ئاڭلىنىپ تۇراتتى ھېلىغا ئوق-ئۇ تهرىپىده ھېلىدىن

.ئىچىگه قاراپ ئوقالر ئۇچۇپ ئۆتهتتى ھاۋا بوشلىقىدىن سېپىل

نېمه، بىزنى مىلتىق تۇتالمايدۇ دهمسىز؟ ــــ ! كېلىۋاتىمىز، ئىنىم بىزمۇ تويغا ئهمهس، سوقۇشقا ―

.ئهپهندى كۈلۈپ دېدى مهمتىلى

بىھۇده گۇمانالنسا بىرده ئۇالرنى جهڭچى بىرده ئۇالردىن―! بولمايدۇ، بۇياققا چىقماڭالر ―

I]7[ئۇگىالنمامسىلهر جېنىڭالرغا―ئۆلۈمدىن توسايتتى،

مۇھىتىنىڭ كونا يولداشلىرى دېگهن سۆز قارىغاندا تۇرپانلىقتهك قىلىسىلهر، بۇ دېمهك، مهھمۇد ―

.كۆرۈشمهكچىدۇق، ئۇ كىشى سېپىلدىكهن ـ ده، بىزمۇ مهھمۇد مۇھىتى بىلهن

قىسىپ قويۇپ ئوقنىڭ ئارىسىدا يۈرسه، بۇالر ئۇنىڭغا قولتۇقىغا سىجاڭ بىلهن؟ ئۇ ئادهم بېشىنى ―

جهڭچى نارازى بولغاندهك ئۇياقتا دۈشمهن تهرهپكه ―! ئوخشايدۇ، تېخى مېھمان بولغىلى كهلگهن

.كهپتۇ ياتقان ھهمرىيىنى توۋلىدى، ــــ ھاي، نىمتۇلال، بۇ يهرده بىزگه مېھمان قورال بهتلهپ

ئۇالرنىڭ تۇرغان يېرى .سېپىل ئۈستىدىن سوئال ئاڭالندىنىمه مېھمان؟ ئايالالرمۇ؟ ــــ ―

ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈن كۈزهتته ھاڭگىتلىق تهرهپ بولۇپ، ئۇالر بۇ يهرده پهقهت تاسادىپيلىكنىڭ

.ئىدى ئۇرۇشنىڭ قايناۋاتقان يېرى ماڭشىن تهرهپته. تۇراتتى

.دهيدۇ ئهپهندىلهركهن، سىجاڭ بىلهن كۆرىشىمىز] 8[ياق، سون سون ―

UnRe

gistered

بىرلهپ -ئهپهندىلهرگه بىر نېمه؟ توختا، مهن قاراپ باقاي، ــــ نىمىتۇلال بۇ تهرهپكه كېلىپ ―

خهتهرلىك، سىجاڭ بىلهن جاھان قاراپ چىقىپ، ــــ سىجاڭنى نىمه قىلىسىلهر؟ بۇ يهر بهك

.تىنچىغاندا كۆرۈشهرسىلهر،ــــ دېدى

دهپ كهلدۇق، نېمه، بىز تۆشۈكتهئىنىم، بىز باال ئهمهسقۇ؟ بىزمۇ جهڭ قىلىمىز ھوي، ―

ئولتۇرىدىغانالردىنمىدۇق؟

:نىمتۇلال ھهمرىيىغا

تۇر، ئۇالر سېپىلغا چىقماي تۇرسۇن، كىم بىلىدۇ، ئادهم دېگهننىڭ ئالىسى مهڭلىك، سهن قاراپ ―

. دېدى ۋه كېتىپ قالدى―مهن باشلىقالردىن بىرسىگه ئېيتىپ باقاي، ئىچىده نېمه،

.ۇ قايتىپ كهلدىئۆتمهي ئ ــــ كۆپ

قىلىدىغان ئادهم بولسا كهلسۇن، قولىغا ,-I”دېسهم چۈشىنىپ ـ چۈشهنمهيال ] 9[ــــ لهنجاڭغا

دېگهندىكىن بۇالر چىقىپ كۆرۈپ باقمىسۇنمۇ، جېنىغا مهيلى، ئۇ. دهۋاتىدۇ“ قورال بېرىڭالر

قا ماڭدۇرىۋېتىلى، ــــ ياق] 10[ئېھتىيات ئۈچۈن بۇالرنى داشۇ ھهر ھالدا. ئۇگىالنسا كېتىپ قاالر

.نىمتۇلال دېدى

.مهمتىلى ئهپهندى ھهمراھلىرى بىلهن سېپىلغا چىقتى

. سورىدى تهۋپىق-سىجاڭغا قهيهرده يولۇققىلى بولىدۇ، يىگىت؟ ―

پهسراق تۇرۇپ گهپ قىلىڭ، باشنىڭ الزىمى بولسا، كىم بىلىدۇ بۇ ئهتراپتىمۇ ھهر ھالدا ―

دهمسىز؟ سىجاڭنى! ، چىڭ قىلىپ بىر ئوق كهلسه بېشىڭىز يوقتۇڭگانالرنىڭ پىستىرمىسى بارمۇ

بىلىدىغانسىز؟ ئۇ ئادهم ئهمىر نۇرمۇھهممهد بىلهن بىر يهرده بولسا كېرهك، ئۇ كىشىنى

.كېلىۋاتىمىز نۇرمۇھهمممىدىڭىزنى كىم بىلسۇن، قىزىقكهنسىز، بىز چهتئهلدىن ―

بېرىڭالر، تهلىيىڭالر بولسا كهچته كۆرۈشۈپ ىگهبوپتۇ، مېنى گهپكه تۇتماڭالر، داشۇ قاينىغان يېر ―

ئورنىغا بېرىپ، سېپىلنىڭ سىرتىنى كۈزىتىشكه باشلىدى ۋه قاالرمىز، مهڭلىكاخۇن شۇنداق دهپال ئۆز

―سارىيىدا ئولتۇرماي ئۆزىگه جاپا سېلىپ نېمه قىلىتىكىن؟ ] 11[زانانه نىمتۇلالغا، ــــ بۇالر ئۆزى

UnRe

gistered

.دېدى

.]I ان ئادهملهردهك قىلىدۇ، بىراق، ھازىر ۋاقتى ئهمهس بولۇپ قالدى ـدوستلۇققا يارايدىغ ―

دهرھال مهڭلىكاخۇن ئۈچهيلهن جهڭنىڭ بارغانسىرى جىددىيلىشىپ قېلىۋاتقانلىقىنى ھېس قىلىپ،

ئۇ كۆرسهتكهن جايغا بېرىپ كۆرسهتكهن تهرهپكه بېرىپ روتا كوماندىرىدىن قورال تهلهپ قىلدى ۋه

.نگه قارىتىپ بهتلهشتىمىلتىقلىرىنى تۆۋه

بىمهھهل يېڭىسارغا كېلىپ بۇنداق ئوشۇقچه دهدىسهرگه چۈشۈپ قالغىنىدىن بىزارلىق توختاجى

قاپاقلىرى . بىلىنمهس تىترهيتى-ئۇنىڭ قورال توتقان قوللىرى بىلىنهر. قىلىۋاتقاندهك قىالتتى ھېس

.كېلىۋاتقاندهك قىالتتى لىقىسېلىنىپ كهتكهن، ھهرىكهتلىرى ئانچه قوالشماي تۇرۇشلىرىدىن خور

بارلىق جىمغۇر، ئهمما ھېسياتچان ئادهملهرگه ئهخمهد ئهپهندى ئارتۇقچه قىزىشىپ كهتكهن بولۇپ،

.تۇراتتى روھىدىن بىلىنىپ-خاس ئىپادىلهر رهڭگى

مىشهك چىقىرىۋاتقان مهمتىلى ئهپهندى توختاجىنىڭ روھىنى كۆتۈرۈش ئۈچۈن، زاتۋۇرنى تاتىپ

:قىشىپ دېدىپۇرسهتته چې

ئۆلۈمدىن بهك قورقىدۇ، دېيىشىدىغان، سىزنىڭ ھازىرقى ھالىڭىزغا ئادهتته باي ئادهملهرنى ―

.ئىشهندىم قاراپ، بۈگۈن

: خاھلىماس كۈلۈپ قويۇپ-توختاجى خاھالر

! جان بىلهن ئويناشقاندهك، مۇشۇ يهردىمۇ شۇ مىجهزى بىلهنال! ئادهمنى توۋا قىلدىم، ما ―

ىن ئايرىلىپ قالغۇم كهلمىگهچكىال ئارقىلىردىن كهلدىم، بولمىسا ئاتىمهن سىلىد ئهپهندىم،

بهلكىم بىر سائهت ئىچىده ئهجهل كېلهر، يهنه نېمه ئانچه خاتىرجهم.... كهلمهيتتىم دېسىمۇ

سىلى؟ قانداقمۇ كۈلگىلىرى، چاقچاق قىلىغىلىرى كېلىۋاتىدۇ؟

: ئايهتنى ئوقۇغىنىم ئېسىمگه كېچىۋاتىدۇدىن شۇنداق بىر»قۇرئانى كهرىم«بىلهن، بۇ گهپلىرى ―

»I.... كهلگهنده نهده بولساڭالرمۇ ئۇ سىلهرنى ئىزدهپ تاپىدۇ، ھهتتا مۇستهھكهم قهلئهلهرده

.ئهپهندىم مانا قارىسىال، ئهجهل كېلىدىغان بولسا كۈلمىسهممۇ كېلىۋېرىدۇ،. »بولغان تهقدىردىمۇ

UnRe

gistered

جهڭ مهيدانىغىال . تۇرۇشتى غا يولۇققىچه جهڭ قىلىپئۇالر تاكى دىۋېزىيه ئىشتاۋىنىڭ ئاالقىچىسى

گهرچه بۇ بىر ۋاقلىق . تېگىشلىكىنى ئالدى دىن“ئهسكهر تامىقى”ئېلىپ كېلىنىپ تارقىتىپ بېرىلگهن

ئهخمهد ئهپهندى ئۆزىنى ھهقىقي . تاتلىق تېتىدى قۇرۇق نان بولسىمۇ، ئهمما ئۇالرغا بهكمۇ

ئۇ مهمتىلى . خېلى شوخلىشىپ قالغاندهك بولدى جهڭچىگه ئايالندىم دهپ ئويلىدىمىكىن،

ھايات مانا مۇشۇنداق جىددىيلىك ئىچىده ئۆتسه دهيمهن، ”ئهپهندىگه قهلبىدىكىنى ئاشكارىالپ

بۇ بىر ئازاپلىق ئىڭراشقا، ئېغىر . دېدى“ ...ئويالشقا ۋاقت تاپالمىسا كىشى ئارتۇقچه غهملهرنى

I‡™� شۇڭا .تهۋپىق ئۇنى چۈشىنهتتى. نىگه ئوخشاش سۆز ئىدىتاتقۇچىنىڭ ئۆز ئۆزىگه ئۆلۈم تىلىگى

مۇشۇنداق شۇنداق، مهمتىلى ئهپهندىمۇ. ئۇ كۆز چاناقلىرىنىڭ ئېچىشىۋاتقانلىقىنى ھېس قىلدى

‡G¢€� . قىلماقتا شۇ تاپ ئۇمۇ ئۆزىنى ھهقىقىي جهڭچىدهك ھېس. جهڭگىۋار ھاياتنى ياخشى كۆرىدۇ

ئۆمرىده بۇنداق چۈنكى ئۇ. چىلىققا كۆنهلمهيتتىتوختاجىال بۇنداق جىددىلىككه، ئېغىر

— رىيازهتلهرنى چېكىپ باقمىغان، ئاۋۇ ئىككىسىنىڭ بولسا سهرسانلىق سهرگهردانلىقتا كۆرمىگىنى

.قالمىغانىدى

ئهتىسى چۈشتىن كېيىن بۇيرۇق ئېلىپ پولكوۋنىكالر بىلهن دىۋېزىيه ئىشتابىنىڭ ئاالقىچىسى

ىلى ئهپهندى ئۇنىڭغا سىجاڭ بىلهن كۆرۈشمهكچى ئىكهنلىكىنى مهمت كۆرۈشكىلى كېتىۋاتقاندا

.ئېيتتى

چاغقىچه ئهجبهبىيلهرگه ئوخشاپ كېتىدىغان ئۈچ ئهپهندىنىڭ ئۆزلىكىدىن كېلىپ جهڭگه بۇ

.كهتكهندى قاتنىشىۋاتقانلىقى ھهققىدىكى خهۋهر پۈتۈن لېنىيه بويالپ تارقىلىپ

دېدى ئىشتاپ ― سىجاڭمۇ ئاڭلىدى، سىلهرنىڭ جهڭگه قاتنىشىۋاتقانلىقىڭالرنى ―

.چاقىرىدۇ ئۇ جهزمهن سىلهرنى―ئاالقىچىسى،

ئۆزلىكىدىن ئۇرۇشقا ئشتراك قىلغان يوچۇن ئادهملهرنى كهچقۇرۇن، مهھمۇد مۇھىتى ئىشتابىدا.3

ئۇنىڭ يوغان كۆزلىرىده جىددىيلىك، ئاق سېرىق . بىلهن ئولتۇراتتى كۈتۈپ ئابدۇلال دامولال نهئىمى

تاشقىرقى بۆلۈمده مۇھاپىزهتچىلهر باشلىقى . غهمكىنلىك بىلىنىپ تۇراتتى ن چىرايىداكهلگه

UnRe

gistered

:بهردى سهلدىن كېيىن ئىلياس ئىچكىرىگه كىرىپ چاس. مېھمانالرنى كۈتۈپ تۇراتتى ئىلياس

مېھمانالر كهلدى، كىرسۇنمۇ؟ ―

.ىرىگه سۈركهپ قويدى I-ھاياجانلىنىۋاتقاندهك ئالقانلىرىنى بىر چاقىر، ــــ مهھمۇد مۇھىتى ―

مهمتىلى ئهپهندى . ئىشىك ئېچىپ بېرىشى بىلهن مېھمانالر بۆلۈمگه كىرىپ كهلدى ئىلياسنىڭ

ئارقىدىن توختاجى ۋه ئهھمهد. خاس جاراڭلىق، ئىشهنچكه تولغان ئاۋازدا ساالم بهردى ئۆزىگه

.ئهپهندىلهرمۇ شىلهپىلىرىنى قوللىرىغا ئېلىشتى

ئهلهيكۇم، رهھمتۇلالھى ۋهبهركاتاھۇ، ــــ مهھمۇد مۇھىتنىڭ روشهن ۋه ۋهئهلهيكۇم ئهسساالمۇ ―

.ئۇنىڭ ئهستايىدىل سالىمى مېھمانالردا ئىشهنچ پهيدا قىلدى. ئاۋازى جاۋاب بهردى تولۇق باس

.كۆرۈشتى ئارقىدىن ھهربىيلهرچه پىشقان قوللىرىنى ئۇزۇتۇپ كۈچلۈك ـ كۈچلۈك قول سىقىشىپ

قهلهم تۇتۇپ كۆنگهن قولالر ئهسلى. ا، قوللىرىمىز خېلى يىرىكلىشىپ قالدىكۆرۈپ تۇرۇپسىز، ئاغ ―

- دېدى تهۋپىق ئوچۇق―ئهلهم تۇتۇش بىلهن خېلى پىشتى، .يورۇقلۇق بىلهن

سىجاڭ ”ئۇ . تاتىپ قويدى توختاجى دوستىغا ھاي بهرمهكچى بولغاندهك پېشىنى بىلىندۈرمهي

مهمتىلى ئهپهندى ھهر قانداق بىراق،. دېمهكچىدى“ سېنىڭ تهڭتۈشۈڭ ئهمهس، ھۆرمهتته تۇرغىن

ئهركىن تۇتۇپ، تارتىنمايدىغان كۆنۈپ ساراي ياكى مهشھۇر ئهرباپ ئالدىدىمۇ ئۆزىنى-ئوردا

تۇرمايتتى، ئۆزى ياخشى دهپ بىلگهن ئادهملهر قالغاچقا، ئومۇمهن ھېچ كىشى ئالدىدا قورۇنۇپ

.ئالدىدا گهپ ياساپ ئولتۇرمايتتى

―كۈلۈمسىرهپ، دېدى مهھمۇت مۇھىتى―، ئاڭلىدىم، جهڭگه قاتنىشىپسىلهر، ئاڭلىدىم ―

قالدىڭالر؟ خوش ئۆزۈڭالر كىم؟ نېمه ئۈچۈن جهڭگه قاتناشماقنى ئىختىيار قىلىپ

بۇ كىشىنىڭ . قهشقهردىن ئهسلىمىز. ياشقا تولغان زېمىننىڭ پهرزهنتلىرى-بىزمۇ مۇشۇ قان ―

ئۆزى ھهم سودىگهر، ھهم ۋىدىكى تۇداخۇنباينىڭ ئوغلى،ئىسمى توختاجى، قهشقهر قىزىل دۆ

بىز چهتئهلده تونۇشقان، ماۋۇ . ھامىسى سهيياھ؛ ئىلىم ئهھلىنىڭ دوستى، ئازادلىق جهڭچىلىرىنىڭ

ۋهتهننىڭ تهقدىرى، مىللهتنىڭ . شهھىرىدىن ئهسلى قهشقهر. دوستىمىز ئهخمهد ئهپهندى

UnRe

gistered

ـ سهرگهردان ئهمدى ئۇ . ، ئهل كېزىپ، ئاخىر تۈركىيىده ئوقۇغانبولۇپ ئىستىقبالىنى دهپ سهرسان

كهمىنىڭىز مهمتىلى . بېرىش، ئىنقىالپقا ئىشتىراك قىلىش ئۈچۈن كېلىۋاتىدۇ ۋهتهنده ئاقارتىش ئېلىپ

مېنىڭ كهچمىش ـ كهچۈرمىشلىرىممۇ ئهخمهد. لهقىمى تهۋپىق، قهشقهر ئاتۇشتن ئهپهندى،

بىر كۈن قورشاۋدىن. داق مهقسهتته ۋهتهنگه قايتتىمئهپهندىنىڭكىگه ئوخشاپ كېتىدۇ، مهنمۇ شۇن

قېلىشىمىز پۈتۈلگهنمۇ ئاۋۋال يېڭىسارغا كېلىپ چۈشكهنىدۇق، تهقدىرى قىسمهتته بىزنىڭ قورشاۋدا

ئاخىرىقى سوئالىڭىزغا جاۋابىم دوستىلىرىمغا ۋاكالىتهن. قانداق، بۇ يهرده جهڭلهردىمۇ بولدۇق

ئىگىسىنىڭ بۇرچى، شۇڭا گېزى كهلگهنده پ ھهربىر ۋىجدانشۇكى، ۋهتهن ھهممىمىزنىڭ، ئىنقىال

.مهقسىدىمىزگه ئۇيغۇن ئهلهم تۇتۇشمۇ، قهلهم تۇتۇشمۇ بىزنىڭ كۆزلىگهن

سۆزلىشهيلى، ــــ دېدى مهھمۇد مۇھىتى ئولتۇرۇڭالر، بۇرادهرلهر، نىمىشقا تۇرىمىز، ئولتۇرۇپ ―

دهك ئۆزىنى تونۇشتۇردى، ئاندىن كاتىبى قىلغان ئۇ مېھمانالرغا ئهمدىال ئىشهنچ. كۈلۈمسىرهپ

ھهممهيله بهھۇزۇر ئولتۇرۇشقاندىن كېيىن، ــــ تۈركىيىدىن .ئابدۇلال داموللىنى تونۇشتۇردى

‡,™ -قهشقهردىكى يۈسۈپ زىيا، مهجىددىن ئهپهندىلهرنى تۇنۇيدىكهنسىلهر كېلىۋاتقان بولساڭالر

ىقنىڭ ئاللىقانداق بىر يهرلىرىنى ئاكىسىتۈركىيىدىن كهلگهنلهرىكهن، ــــ ئۇ تهۋپ ئۇالرمۇ

ئۇالرنىڭ”. مهخسۇد، مۇھىتىغا، ئابدۇخالىق ئۇيغۇرغا ئوخشىتىپ يۈرىكى دۈپۈلدهپ كهتتى

.دهپ ئويلىدى ئۇ“ ھه؟-سۆزلىرى نهقهدهر ئوخشايدۇ

دېمهك، ئۇالر . بىلهن ئوبدان بىلىشىمىز، ئۇالر ئىلگىرىرهك كېلىشكهن شۇنداق، ئۇ ئهپهندىلهر ―

I —ô-ئىكهن ـ ده؟ ساالمهت

قاتنىشىۋېرهمسىالر؟ بۇ يهرده ۋهزىيهت شۇنداقال بولسا قانداق قىلىسىلهر؟ جهڭگه ―

تهكلىپلهرنىمۇ -ئهمما سىزگه بهزى پىكىر .بىز شۈبھىسىز ئىنقىالپنىڭ بىر ئهزاسى بولۇپ قالدۇق ―

.بهرمهكچىمىز

قاراپ شۇنداق ئويلىغانىدىم، كۆرۈشۈشنى تهلهپ قىلغىنىڭالرغا خوش؟ مهنمۇ سىلهرنىڭ ―

.ئويلىغانلىرىڭىالرنى قالدۇرماي ئېيتىپ بېقىڭالر ئهمسه

UnRe

gistered

ھالدا سېپىلدىن چىقىپ، تۇڭگانالرنىڭ ئارقا تهرىپىگه ئۆتۈش مهمتىلى ئهپهندى يوشۇرۇن

.بهردى ھهققىدىكى چارىنى سۆزلهپ

ھهربىي بىلىمىدىنمۇ Iقارىغاندا سىزلهرنى. بولىدىغان مهسلىھهتكهن، سىناپ باقساق بولىدۇ ―

خهۋىرىڭالر بارىكهن ـ ده؟

بىراق، قوشۇنىڭىزدا ھهربىي ئىقتىدارى بار ئادهملهرنى ئۇچراتتۇق، ياق، بىز بۇ ئىشقا ساۋاتىسز، ―

مۇۋاپىق ئىشقا قويۇلۇپ، رولىنى جارى قىلدۇرسا ئىنقىالپ ئۈچۈن بهكمۇ پايدىلىق ئهگهر ئۇالر

يهرگه مهسىله ئېغىردهك قىلىدۇ، ــــ تهۋپىق سۆزلهپ شۇئهپسۇسكى، قوشۇن ئىچىده . بوالتتى

قىل دېگهندهك توختاجى ئۇنىڭغا بولدى. كهلگهنده توختاجىنىڭ كۆزلىرى بىلهن ئۇچىرىشىپ قالدى

.ئىشاره قىالتتى

بۇ؟ بىزنىڭ قوشۇندىكى كىمنىڭ ئويلىغان چارىسىكهن ―

.دهيمهن بېشى دېدىغۇئۇ ئۆزىنى يۈز . ئابدۇنىياز، دېگهن ئهسكهر باشلىقىنىڭ ―

ـ مهھمۇد مۇھىتى شۇنداق بىر سوئال قويۇپ سهل ― تۇرىۋالغاندىن كېيىن ئىلياسنى ئابدۇنىياز؟ ـــ

!قىل چاقىرىدى، ــــ ئابدىنىيازنى دهرھال بۇ يهرگه ھازىر

.كېلهي ئۇ غوپۇر تهنجاڭنىڭ قولىدا، ھازىرال باشالپ! خوپ ―

.ئىلياس چىقىپ كهتتى

ئۇ ئۆزىنى دادىل تۇتۇپ، ئۆزىنىڭ تهكلىپىنى كونكېرىت .نال چاقىرتىپ كېلىندىئابدىنىياز چاپسا

.ئۇنىڭ مهسلىھهتىنى يېقىن ئارىدا سىناپ كۆرۈشكه ۋهده قىلدى مهھمۇد مۇھىتى. ئوتتۇرىغا قويدى

.يهنه قانداق مهسىله ئېغىركهن؟ ــــ سورىدى سىجاڭ قوشۇنىمىزدا ―

ى ئىنتىزامنىڭ ياخشى بولماسلىقى جهڭگىۋارلىقنىڭ ئهمهس، ھهرب ھهربى ئىنتىزام ياخشى ―

.جهڭگىۋارلىق بولمىسا ئۇرۇشتا ئۈستۈنلۈك قازانغىلى بولمايدۇ. بېرىدۇ سۇسلىقىدىن دېرهك

ـ مهھمۇد مۇھىتى تهۋپىقتىن كۆزىنى ئۈزمهي ئولتۇرۇپ، يهنه بىر قېتىم ― ئاكىسىنى ۋه يهنىچۇ؟ ـــ

.ئابدۇخالىقنى ئهسلىدى

UnRe

gistered

. كوماندىرالردىمۇ شۇنداق. روھى كهم، ھهتتا يوق هرده ئاڭلىق جهڭ قىلىشيهنه ئهسكهرل ―

بارا ئۇ نىشان -كۈرهش قىلىدىغانلىقى ئېنىق بولسىمۇ، بارا ئىنقىالپنىڭ دهسلىۋىده نېمه ئۈچۈن

. غا جهڭ قىلىدىغان بولۇپ قېلىشقان“ ھاشار”باشلىقلىرى ئۈچۈن سۇسلىشىپ كهتكهندهك، پهقهت

شهخسىي مهقسهت ئۈچۈن شۇنچه كۆپ ئادهمنى قۇربانلىق قىلىشتىن .�Iئهمهلدارالردا بول

...خىل يانمايدىغاندهك بىر

تۇرغاچقا سۆز مهسىلهن؟ ــــ مهھمۇد مۇھىتى بۇ سۆزلهرنىڭ توغرىلىقىنى ھېس قىلىپ ―

.چهكلهندى ئارىلىۋهتكۈسى كهلمهي پهقهت قىسقا سوئالالرنى سوراش بىلهن

پۈتكۈل قوشۇنى سهپنى نىڭ پۇتىغا ئوق تېگىشى بىلهنال ئۇنىڭتهۋپىق ئهپهندى شامهنسۇر ―

ـ دېدى ئهخمهد تاشالپ، ئۇنى كۆتۈرۈپ چېكىنىپ چىققانلىقىنى نهزهرده تۇتىۋاتىدىغۇ، دهيمهن، ــ

شۇڭا تارتىنىشنى قويۇپ، . تهۋپىقتىن كهم كۆڭۈل بۆلمهيتتى ئۇ بۇ ئىشقا. ئهپهندى سۆز قىستۇرۇپ

ئۇغۇ سىزنىڭ قوشۇنىڭىز ئهمهس، ئىشقىلىپ ―زىنى تۇتۇپ قااللمىدى، ئۆ قاراشلىرىنى سۆزلهشتىن

بىر باشلىققا ئوق تهككىنى ئۈچۈنال پۈتۈن . سىلهردىمۇ يوق ئهمهستهك تۇرىدۇ شۇنداق ئىشالر

سهپنى تاشالپ كهتسه بۇ قانداق كۈرهش؟ ئهگهر ئۇ ئۆلۈپ كهتسه كۈرهشنى پۈتۈنلهي قوشۇن

كېرهكمۇ؟توختۇتۇپ، قوشۇننى تارقىتىۋېتىش

تهۋپىق، ــــ شۇنڭغا ئوخشاش ئهھۋالالر سىلهرنىڭ شۇنداق، ــــ دهپ تهستىقلىدى ―

قوشۇندا بىرى، ھهربىي تهلىم ـ تهربىيىنى چىڭ تۇتقۇلۇق، .قوشۇنىڭالردىمۇ خېلى باردهك قىلىدۇ

‡‡ ئىككىنچى ھهربىيلهرده ئاڭنى ئويغۇتۇ. تاشالپ قويماسلىق كېرهك ھهربى مهشىقنى ھهر ۋاقىت

ئۇالر قارىسىغا ئۇرۇش قىلىدىغان ئهمهس، ئاخىرقى نىشاننى . دهرس بېرىش كېرهك ئۇالرغا سىياسىي

!ئۇرۇش قىلىدىغان بولىشى كېرهك بىلىپ

شۇنداقال سۆھبهتداشلىرىنى ياقتۇرۇپ . بىلهن قارىدى مهھمۇد مۇھىتى بۇ سۆھبهتكه بهكمۇ ئېتىۋار

ئۇ . هسلىھهت بېرىپ تۇرىشىنى ئىلتىماس قىلدىكېلىپ، م ‡Iý-ئۇ ئهپهندىلهرنىڭ پات. قالدى

:كېين ئابال دامۇللىغا مېھمانالرنى ئۇزىتىپ قويغاندىن

UnRe

gistered

ئۇالرنى ئهسكهرلهرنىڭ سىياسىي . ئادهملهركهن مېنىڭچه، بۇالر بىزنىڭ قوشۇنغا تازا كېرهكلىك ―

.ياخشى ئىش بولغۇدهك، ــــ دېدى تهربىيه ئىشلىرىغا قويسا بهك-تهلىم

.قىاليلى، ــــ دېدى ئابدۇلال دامولال نهئىمى ا ئۇالرنى بىلله ئىشلهشكه تهكلىپبولمىس ―

ــــ دېدى قوماندان ۋه ئابدۇنىيازنىڭ تهكلىپىنى سىناپ كۆرۈش كېيىنچه بىر نېمه دهرمسىز، ―

.اليىھه ئويلىنىشقا باشلىدى ئۈچۈن كۆڭلىده كونكىرىت

شۇ كۈنى زهربىدارالر . ۈش چارىسى سىناپ كۆرۈلدىدۈشمهن ئارقىسىغا ئۆت غهربىي شىمال تهرهپتىن.4

بىراق. ئۆزىنى مهلۇم قىلغان تهۋپىق، رازۋىتكىچالر بىلهن بىلله بارماقچى بولغانىدى ئهترىتىگه

قىسىمالرغا سىياسىي زاپاستىكى. مهھمۇد مۇھىتى ئۇنىڭ بۇ خهتهرلىك ئىشقا قاتنىشىشىغا قوشۇلمىدى

:ھهمراھلىرىغا رۇنالشتۇرۇشنى ئاڭلىغان تهۋپىقبۇ ئو. دهرس بېرىشكه تهكلىپ قىلدى

توختاجىنى تېرىكتۈرۈپ، ــــ ماھمۇد مۇھىتى بىلهن تونۇشقىنىمىز زىيان بولدى، ـــ دېدى، ―

سېپىلدىن . بوالتتى، ئهلهم تۇتاتتۇق تونۇشمىغان بولساق جهڭچى دېگهن شهرهپلىك نامىمىز

مانا . ئۈستىده مىلىكه ئۇرىشىغا قاتنىشاتتۇق چىقىدىغانالر بىلهن بارالمىغان تهقدىردىمۇ سېپىل

توختاجى دوستىمىزغۇ بىر ئۇھ دهپ تىنىۋالىدىغان بولدى، ئهمدى ئهپهندىلىك قىلىدىغان بولدۇق،

.ئهمهسمۇ جېنى تاتلىق ئادهمكهن

.قويدى مهھمۇد مۇھىتى جاۋابهن ساالپهتلىك قىياپهتته كۈلۈمسىرهپال

بۇ چاره ئوبدانال . تۇردى ھهققىده ھهر ۋاقىت سۈرۈشته قىلىپشۇنداق بولسىمۇ تهۋپىق زهربىدارالر

بىراق، ئۈرۈمچى تهرهپتىن . ئۇچىرىتىلدى ئۈنۈم بهرگهن بولۇپ، ماجهنساڭ قوشۇنلىرى زور تاالپهتكه

ماجهنساڭ تهرهپنى تولۇقالپ كۈچلىنىپ كهتكهچكه چېكىنىپ كېلىۋاتقان ماجوڭيىڭنىڭ قىسىملىرى

مهھمۇد مۇھىتى بۇ چارىنى بىر نهچچه كۈن . بولمىدى تهڭ كېلىشكهكۈچ سېلىشتۇرمىسى جهھهتته

.ياخشى ئۈنۈم بېرىدىغانلىقىنى ئويالپ قالدى ئىلگىرى سىناپ كۆرگهنده ناھايىتى

سوۋېت تهرهپ بلهن سۆھبهتلىشىپ قايتىقان خۇجىنىياز ھاجى ـ ئاپېرىل كۈنى ئهركاشتامدا7

. مۇھىتى بىلهن مهخپى مۇزاكىره ئۆتكۈزدىكېلىپال مهھمۇت ئۇ. يېڭىسارغا يېتىپ كهلدى

UnRe

gistered

خادىملىرى، خاس قۇرۇقچىلىرىنى ئېلىپ ئالدىن يهكهنگه يۈرۈپ مۇزاكىرىدىن كېيىنال ئۆزىنىڭ

.يهردىكى ئىشالرنى ئورۇنالشتۇرۇپ ئارقىدىن ماڭىدىغان بولدى مهھمۇد مۇھىتى بۇ. كهتتى

نى ئېلىپ يهكهنگه كېتىدىغانلىقىنى نۇرمۇھهدنى چاقىرىتىپ، ئۆزىنىڭ قوشۇنى ئۇ ئاۋۋال ئهمىر

ئاندىن ئىلياسنى ئهۋهتىپ . ئىككىسى ھهربى ئىشالر ھهققىده ئۇزاق سۆھبهتلهشتى .ئيتتى

.ئهپهندىلهرنى چاقىرىپ كهلدى مهمتىلى

ئهسكهرلهرنى ئېلىپ يهكهنگه ئاتلىنىش ئالدىدا ئهپهندىلهر، ھاجىمنىڭ بۇيرىقى بىلهن مهن ―

. بۇالر بۇ يهرنى ئۇزاق تۇتۇپ تۇرالمايدۇ. قالىدۇ هد يېڭىساردائهمىر نۇرمۇھهمم. تۇرىمهن

ـ دېدى مهھمۇد مۇھىتى ئاللىقانداق مهن سىلهرنى بۇنداق] 12[ئاڭۋاچۇن تا شالپ كېتهلهيمهن، ـــ

ـ ئهسلىده مهن سىلهرنى بىز بىلهن قېلىشقا تهكلىپ ئىچكى ئازاپ بىلهن چىرايى پۈرۈشكهن ھالدا ـــ

شۇنداق قىلسام، سىلهر قوشۇندا بىزگه مهسلىھهتچى، . ۇپ يۈرگهنىدىمبول قىلىش خىيالىدا

ئهمدىكى ئهھۋال بۇ نىيىتىمنى ئۆزگهرتىشكه. ئۇستاز بولساڭالر پايدىلىق بوالتتى ئهسكهرلهرگه

قوشۇن بىلهن بولىدىغان ئىشالرنىڭ قۇيرىقىنى قۇم باستى، ھاجىمنىڭ. مهجبۇر قىلىۋاتىدۇ

مهكتهپ ئاڭۋاچۈن، سىلهرنىڭ تېنچراق مۇھىتقا ئېرىشىپ. ىالندىبۇيرىقىدىن بۇ نهرسه ئاشكار

قانچىلىك نهتىجه ساۋاتىسز خهق بىلهن قىلغان ئىنقىالپنىڭ. ئاچمىقىڭالر دۇرۇستراق تۇرىدۇ

... نهرسه تولىمۇ مۇھىم ئىكهن ئىنقىالپ ئۈچۈن بۇ. بېرىدىغانلىقىنى ئهمهلىيهتتىن كۆردۈم، تويدۇم

ئاتۇشباغ تهرهپ بىلهن يولغا سېلىپ مۇھاسىردىن چىقىرىپ، لومپا،مهن سىلهرنى بۈگۈن كېچه

مهھمۇت مۇھىتى ئهۋهتكهن كىشلهرمىز . كىرىڭالر قويماقچىمهن، تاشملىقتا قاسمىبهگنىڭ ھوزۇرىغا

ئامان يېتىپ بارساڭالر مهجىددىن -قهشقهرگه تېنچ. بولىدۇ دهڭالر، ئۇ سلهرنىڭ خىزمىتىڭالردا

.پهندىلهرگه مهندىن ساالم ئېيتىپ قويارسىلهر.I ئهپهندى، يۈسۈپ زىيا

نهرسىلهرنى كوچىالپ سورىغۇسى بار ئىدىيۇ، بىراق، بۇ چاغدا مهھمۇد مهمتىلى ئهپهندىنىڭ بىر

ساقاللىق كهڭ يۈزىده ھهربىيلهرگه خاس جىددىلىك، سۈرلۈك قىياپهت مۇھىتنىڭ قوڭۇر

.ۋاقتى ۋه ھهپلىسى يوقتهك قىالتتىئۇنىڭ ھهر قانداق سۆھبهت ئۈچۈن . تۇراتتى ئىپادىلىنىپ

UnRe

gistered

ئىشهنچىلىك ــــ مهھمۇد مۇھىتى جىددىي بۇيرۇق قىلدى، ــــ ئابدىنىياز ئۆزىنىڭ! ئىلياس ―

كهتكهندىن كېيىنمۇ ئۇ ئىلياس چىقىپ―ئادهملىرىدىن يىگىرمىنى ئېلىپ دهرھال ھازىر بولسۇن،

قىلىپ، بىر نۇقتىغا تىكىلگىنىچه رقىسىغائهپهندىلهرنىڭ مهۋجۇتلىقىنى ئۇنتۇپ قالغاندهك قولىنى ئا

پهقهت سىرتتا ئهسكهرلهرنىڭ قهدهم . سۈرهتتى بۆلۈمده سۈرلۈك جىم ـ جىتلىك ھۆكۈم. تۇرۇۋهردى

بىز داستىخان ئۈستىده . بىز دوستالردىن بولۇپ قالدۇق ئهپهندىلهر،―تىۋىشلىرى ئاڭالنغاندىال،

مۇشۇ دوستلۇقنىڭ يۈز خاتىرىسى . ىدا تونۇشتۇقجهڭ مهيدان. ئوخشىمايمىز تونۇشقان دوستالرغا

ئامان . سورايدىغىنىم، ھهر قانداق ئىككىلىنىشلهرده بولماي، خهلقنى ئوقۇتۇڭالر ئۈچۈن سىلهردىن

ـ ئۇ كۈچلۈك قوللىرى بىلهن ئهپهندىلهرنىڭ قوللىرىنى ئاغرىغىدهك! كۆرىشهرمىز بولساق .سىقىتى ـــ

بىلىش كويىغا چۈشكهندهك زۇۋان مىلهر ھۆكۈم سۈرىۋاتقانلىقىنىئهپهندىلهر بولسا ئۇنىڭ قهلبىده نې

:پهقهت ئاخىرىقى مىنۇتالردىال. سۈرۈشمىدى

. دېيىشتى―!... خۇدايىمغا ئامانهت! خهيىر، خوش ―

تهرهپ بىلهن ئېلىپ چىقىپ، ئۇزىتىپ قويۇش ئۈچۈن لومپا تهرهپكه ئابدىنىياز ئۇالرنى ھاڭگىتلىق

.كهتتى ئېلىپ

ئۇ مهھمۇد مۇھىتنىڭ چۈنكى. ىقالپ تهقدىرى ھهققىده ئويالپ، كۆڭلى مهيۈسلىنهتتىتهۋپىق ئىن

كهلگهنلىكىنى، قوراللىق كۈرهشنىڭ تهلهپپۇزىدىن خوجا نىياز ھاجىمنىڭ يامان خهۋهر بىلهن

تهرىپىدىن شىڭ شىسهيگه سېتىۋېتىلگهنلىكىنى ئىنىقالپنىڭ ئالال كىملهر... توختايدىغانلىقىنى،

...نىدىھېس قىلغا

چېچهككه پۇركهنگهن . نهمخۇش، سوغۇق ھاۋاسى ئادهمنىڭ تېنىنى شۈركهندۈرهتتى تاڭ سهھهرنىڭ

ئېتىۋالغاندهك غا چۆككهن بولۇپ، قۇالقنى“ ئانا ئۇيقۇسى”كائىنات . گىرىمسهن كۆرۈنهتتى باغالر

.جىملىق ھۆكۈم سۈرهتتى

تكا قىلىپ مېڭىشقا بۇيرۇپ، ئارقىدىن ئۆزى مهڭلىكاخۇنالرنى ئالدىن رازۋى ئابدۇنىياز نىمتۇلال بىلهن

مهمتىلى ئهپهندى ئاللقانداق قىممهتلىك. قىلىپ، ئهپهندىلهرنى ئېلىپ كېتىۋاتاتتى مۇھاپىزهت

UnRe

gistered

¢b,C+ نهرسىنى تاشالپ كېلىۋاتقاندهك كۆڭلى قىيمىغان ھالدا يېڭىسار بازىرى تهرهپكه ئۆرۈلۈپ

يېقىنالشقاندا ھهرىكهتلهر بىلهن ئۆتۈپ لومپىغائۇالر ئارىلىىقتىكى سايدىن شهپىسىز . قوياتتى

ئهسكهرلهرنى دهرھال ئابدۇنىياز. سىگىنالى كهلدى“ دېققهت”ئالدىدىكى چارلىغۇچىالردىن

:كېيىن مۆكۈنۈپ كۈزىتىشكه بۇيرىدى ھهم بىردهم تىڭشاپ تۇرغاندىن

. دېدى―! مېڭىڭالر] 13[پاپىالپ ―

ئۇالر لومپا تهۋهلىكىدىكى بىر باغنىڭ ئارقىسىدا . دىئهسىر قىلىۋال ھهممىنىڭ كۆڭلىنى ۋهھىمه

:نىمتۇلال ئابدۇنىيازغا دوكالت قىلىپ. نهچچهيلهننى قورشىۋېلىشتى گۇمانلىق بىر

.دېدى ئهمما كىملىكىنى خۇدا ئۆزى بىلىدۇ، ــــ. قوراللىق ئادهملهر، بۇنىڭدا شهك يوق ئۇالر ―

:قورشاۋدىكىلهرگه خىتاپ قىلىندى

!بولۇڭالر اشالپ تهسلىمقورالنى ت ―

يهنه قولغا ... تازىمۇ كاژ كهلدىغۇ دېگهندهك، تهلىيىمىز“ تازغا تاڭاتقان نهده بار”! ... ئاناڭنى ―

. ئۈزۈك ئاڭالندى-كېچه جىملىقىدا ئۈزۈك قارشى تهرهپتىكىلهرنىڭ سۆزلىرى―!... چۈشۈپتۇق

لىرى، يا بولمىسا خوجانىياز ئوخشايدۇ، شامهنسۇرنىڭ ئادهم ھوي، ئۇالر تۇڭگانالر ئهمهس ―

.گۇمانلىق كۆلهڭگىلهر تهرهپتىن پىچىرالش ئاڭلىنىپ تۇراتتى ...I... ھاجىنىڭ ئادهملىرى

بىز خهقنى ئالدىغا سېلىپ كهلگهن بولسا نېمه دېگۈلۈك؟ قاراپ تۇرۇپ دامىغا !ياق، تۇڭگانالر ―

...دۇئېتىشىپ ئۆلهيلى، ھهقىچان تهسلىم بولساقمۇ بىزنى ئاتى چۈشكىچه

!خوجانىياز ھاجىنىڭ ئهسكهرلىرى بىز! ھوي ―

!كېلىڭالر تىزرهك بۇ تهرهپكه! مامۇت سىجاڭنىڭ ―

!ئېتىشىمىز بىزنى ئىشهندۈرىدىغان دهلىلىڭالر بارمۇ؟ بولمىسا ―

يېتىپ كېلىدۇ، ئاتايلى، ــــ بۇ لومۇدىالر بىلهن ۋاقىت ئۆتكۈزۈپ تۇرغاندا تۇڭگانالر ھازىرال ―

.خۇندېدى مهڭلىكا

سۆزگه ئارىلىشىپ، ـــ ئوق چىقىرىپ جىملىقنى بۇزۇش تېخىمۇ توختاڭالر، ـــ دېدى تهۋپىق ―

UnRe

gistered

ئۇالرنىڭ ئۇيغۇرلىقى ئېنىق تۇرسا ئۆز مىللىتىمىزنى قىرىمىزمۇ؟ مهن ئۇالرنىڭ يهنه كېلىپ. پايدىسىز

ھالدا تامبېرىپ، ئۇالرنى ئىشهندۈرۈپ ئېلىپ كېلهي، ــــ شۇنداق دهپ ئۇ بهخرامان قېشىغا

.تۈۋىدىكى قېرىمدا قورال بهتلهپ ياتقانالر تهرهپكه قاراپ كهتتى

.ــــ دهپ ۋارقىرىدى ئۇياقتىكىلهر!ئاتىمهن !توختا ―

سىجاڭ مېنىڭ بېشىمنى ! تهلۋىلهر ئېتىپ سالمىسۇن [14] ئهپهندىم، قايتىپ كېلىڭ، داۋۇ ―

!تېنىمدىن جۇدا قىلىدۇ

ئوق چىقىرىشپ نېمه قىلىمىز؟ ئۇالرمۇ ئوق. دهلىل بارمهنده سىلهرنى ئىشهندۈرىدىغان ―

تۇرۇپ، كىم چىقارمايدۇ،ــــ تهۋپىق شۇنداق دېدى كېتىۋېتىپ، ــــ بىز ھهممىمىز بىر مىللهت

ـ بىرىمىزنى ئاتىمىز؟ بۇنچىلىك ئىشنى ئويلىغۇدهك ئهقلىڭالر ـ ئۇ كېتىۋېتىپ ئۈچۈن بىر باردۇر؟ ـــ

.تهرهپتىكىلهرگه ئاڭلىنىپ تۇراتتى چه يىراق بولمىغاچقا ئىككىئارىلىقمۇ ئان. شۇنداق دهيتى

...بېرىسىلهر، سىلهر بىزنى تۇڭگانالرغا تۇتۇپ ―

ــــ ئابدىنىياز شۇنداق پهرهز ئهھۋالدىن قارىغاندا بۇالر تۇڭگان قوشۇندىن قاچقانالركهن، ―

:بېرىپ مهمتىلى ئهپهندى ئۇالرغا يېقىن. قىلدى

قورالىڭالرنى ماڭا بىزنىڭ دۈشمهن ئهمهسلىكىمىزنىڭ دهلىلى، ئهمدىمانا مېنىڭ جېنىم ―

بولسا يېقىن بارغاندا قاراپ بېقىپ، بهتلهپ، ئارقامدىن مېڭىڭالر ئهگهر بىزنىڭ تهرهپته تۇڭگانالر

.دېدى ―ئاندىن مېنى ئېۋهتىسهڭالر بولىدۇ،

مىمىيىتىنى ئىسپاتالش ئۈچۈن .I تهۋپىق ئۆزلىرىنىڭ. بۇ گهپ بىلهن قاچاقالر ئىككىلىنىپ قالدى

يېقىن . ئارقىسىدىن بۇ تهرهپكه كېلىشتى ئۇالر تهۋپىقنىڭ. ئۇالرنى شۇنداق قىلىشقا ئۇندىدى

.ئىشهنچ ھاسىل قىلىپ تېخىمۇ يېقىن كهلدى ۋه سهل .كهلگهنده توختاپ ئهھۋالنى كۈزهتتى

ئۆيلىرىمىزگه كېتىش ئۈچۈن قوراللىرىمىزنى ئېلىۋېلىپ، بىزگه بىز ماجهنساڭنىڭ قولىدىن قاچتۇق ―

ياشالرغا 18 ― 17ئۇالرنىڭ ئىچىده ئهمدىال . دېيىشتى ئۇالر―بولدى، ئىجازهت بهرسهڭالر

تۇڭگانالر ئۇنى مهجبۇرىي ئهسكهرلىككه تۇتىۋالغان بولسا كېرهك،. يىگىتمۇ بارىدى كىرگهن بىر

UnRe

gistered

.مهمتىلى ئهپهندى ئۇنىڭغا دىققهت قىلىپ قالدى

.ئۇالرنىڭ قوراللىرىنى يىغىۋالماقچى بولغانىدى، تهۋپىق ئۇالرنى توستى هڭلىكاخۇننىمتۇلال بىلهن م

دېگهن نى پاالكهتلهرگه يولۇقىشى مۇمكىن، قوراللىرى ئۆزىده قالسۇن، قورال- بۇالر يهنه نى ―

قاچاقالرغا دېدى ئۇ، ئاندىن بىر ئاز خاتىرىجهملىككه ئېرىشكهن―ئىشهنچىلىك ھهمراھ،

―تونۇشتۇردى، ئۇ ئۆزىنى―... نىڭ ئىسمىم مهمتىلى، قهشقهر ئاتۇشتىن، مې―������

ئاندىن قاچاقالرنىڭ ―تونۇشۇپ قويايلى، بۇ تار دۇنيادا بىر كۈنى يهنه كۆرۈشۈپ قاالرمىز،

.ئهھۋالىنى ئاالھىده سورىدى ئىسمىنى سورىدى، ھېلىقى باال چىراي يىگىتكه قىزىقىپ ئۇنىڭ

―مېنى تېخى ئىككى ئاينىڭ ئالدىدا تۇتىۋالغان، ىن، مۇشۇ يهرگه يېقىن،ئېتىم رېھىم، ئارالد ―

.دېدى يىگىت

يهرگه يېقىن بولسا ئۆيگه بارماڭ، ئۇ يهرلهرده تېخى تۇڭگانالر بولىشى كېرهك، يۇرتىڭىز بۇ ―

I‡T ،دېدى تهۋپىق―ياخشىسى قهشقهرگه كېتىپ بىر زامان شۇ يهرده پاناھلىنىپ تۇرۇڭ

.ئهنسىرهپ

.رېھىم دېدى―قهشقهرده ھېچكىمىم يوق، شه دېگهنده تېنهپ قالسا يامان، ―

ئىزدهڭ، بولمىسا قهشقهر مانا بۇ ئاكىڭىز چوڭ باي، قىزىلدۆۋىلىك، ئىسمى توختاجى، ئۇنى ―

ئۇنى تاپسىڭىزمۇ بولىدۇ، ئۇ مۇئهللىم، نوۋېشىغا بارسىڭىز ئۇ يهرده يۈسۈپ دېگهن بۇرادىرىمىز بار،

.قاالرسىز لىكهنسىز، بهلكىم ئوقۇپسىز تېخى با

:كۆڭلىدىن بۇ گهپ بىلهن گۇماندىن پۈتۈنلهي خاالس بولغان قاچاقالر چىن

.ــــ دېيىشتى ... !بولدى بىزگه بۇ كۆسهيلهرنىڭ كېرىكى يوق، زېرىكتۇق، زادى ―

بولماي لهرنىڭ “ كۆسهي”قولىمىزدا مۇشۇ خاتا دهۋاتىسز، ئىنىم، بىزنىڭ جىمى بهختسىزلىكىمىز ―

ئۆزىڭىزنىڭ . ئالدىغا روبىرو بولۇپ قالسىڭىز بولىدۇ سىز ئۇنىڭ―ئۇنىڭ خهتىرى . كهلگهنلىكىده

. ئۇ خاتىرجهملىك ۋه بهخت كهلتۈرگۈچى. يهتمهيدۇ قولىدىكى قورالدىن سىزگه زىيان

دېمهك، مۇشۇ كۆسهي دېگىنىڭىز ئهنه شۇ . دېيىلگهن“ سايىسىدا جهننهت قىلىچىنىڭ”ھهدىستىمۇ

UnRe

gistered

بىر . ئالغاچ كېتىڭالر. بولسا جهننهتنى قولغا كهلتۈرۈشكه ۋاسىته بولىدۇ ئۇ قولىمىزدا. لىچقى

.يوشۇرۇپ قويساڭالر ئاخىرى بىر كۈنى ئهسقاتىدىغان ۋاقتى كېلىدۇ يهرگه

رېھىمگه ئېچىنىش، ئىچ ئاغرىتىش ھىسىياتىدا بېقىپ، ئۇنىڭ قورالنى تاشلىماي بىر يهرگه تهۋپىق

.ئهسكهرتتى ى تاپىلىدى ۋه قهشقهرگه بېرىشىنى يهنه بىر قېتىميوشۇرۇپ قويۇشىن

قاچاقالر تاڭ سۈبىھىسىنىڭ .مېڭىڭالر ــــ دېدى ئابدىنىياز، ــــ يولۇڭالرغا! سىلهرگه ئىجازهت ―

كېيىن بۇالرمۇ يولىنى داۋام گىرىمسهن يورۇقىدا يىراقالپ كهتكهندىن

.قويۇپ قايتىپ كهتتى ئۆتكۈزۈپقىلدى، ئابدىنىيازالر مېھمانالرنى لومپىدىن

تـۆرتــىــنـچــى بــاب

غىالڭ تاشلىق سايلىقنىڭ. چىققاندىن كېيىن يهنه كهڭ دائىرىلىق سايلىق باشلىناتتى لومپىدىن

ساينى ئۈچ تاشلىقچه تاغ سۈيى-غهربى جهنۇپ تهرىپىدىن شهرقى شىمال تهرهپكه قاراپ ئىككى

غهربى جهنۇپ ۋه تراپىنى يېزىالر يىراقتىن ئوراپ ئالغان،سايلىقنىڭ ئه. كېسىپ ئېقىپ تۇراتتى

ئۇ خۇددى دهرپهرده جهنۇپ تهرهپته پهس تاغالر گىرمسهن كۆرىنهتتى تاڭ سهھهرنىڭ تۇمانىدا

.ئارقىسدا تۇرغاندهك بىلىنهتتى

بۇ . كىچىككىنه يېشىل بهلۋاغ بىلهن ئۈزۈلۈپ، ئارقىدىن يهنه ساي باشلىناتتى ساي غهرب تهرهپته

Iتۈندىن كېيىنكى سايمۇ شىمال ۋه شهرق . يېشىل بهلۋاغ تۈن دهپ ئاتىالتتى ىچىككىنه

يىراقتىىن يېشىل سىزىق بىلهن؛ جهنۇپ ۋه غهربى جهنۇپ تهرهپلىرى سۇس كۆك تهرهپلىرى

بۇ ساي بولسا غهرپ تهرهپته يهنه يېشىل بهلۋاغ بىلهن. تاغالر بىلهن ئورالغانىدى رهڭدىكى

.ى موغۇل دهپ ئاتىشاتتىبۇ يهرن. ئۈزىلهتتى

لۇق يانتۇلۇق بىلهن داۋاملىق يوقۇرى ئۆرلهپ، Y 30º موغۇلدىن چىققاندىن كېيىن يول

يولنىڭ سول تهرىپىده خۇددى گۈزهل سۈرهتلهرنىڭ ئارقا . بوالتتى ئۇپۇق سىزىقىدا غايىپ

ىلىنىدىغان يانتۇ سايلىق، ئوڭ تهرهپ چېكى يوقتهك ب. تاغالر كۆرىنىپ تۇرىدۇ مهنزىرىسىدهك غۇۋا

مانا شۇ بۇلۇتنىڭ سايىسى چۈشۈپ تۇرغاندهك قارا ساينىڭ ئوتتۇرىسىدا ئاقۇش يول بولسا

UnRe

gistered

قىلغان، بىراق بۇ نهپىس لېنتا ئهمهس، كىشىلهر ئاياقلىرى بىلهن پهيدا. سۇزۇلۇپ ياتاتتى لېنتىدهك

.توپا ئۆرلهپ تۇرغان ئاياغ يولى ئىدى

كېيىن شهرق ئۇپۇقى قىزىرىپ قوياش كۆتۈرۈلۈشكه باشلىدى، غهرپ هندىنيولۇچىالر موغۇلدىن ئۆتك

بىر يېرىده لهيلهپ يۈرگهن بىر پارچه ئاق بۇلۇت قوياشنىڭ دهسلهپكى تهرهپ ئاسمىنىنىڭ يىراق

.ئاپرېلىنىڭ سهھهرى ئىدى-8 يىل -1934بۇ . ئاسقاندهك نۇرلىنىپ كهتتى نۇرلىرىدا شهلپهر

ىقهتهنمۇ پاالكهتلىك بولدى، ــــ دهپ غۇدۇڭىشىدى توختاجىقېتىمقى سهپىرىم ھهق بۇ ―

.ئۇ ھېرىپ قالغانىدى. تهقدىردىن ئاغرىنغان ھالدا

، سىز قانداق ئوياليسىز، ئهخمهد ...كېرهكىدى، خهيىر خۇداغا شۈكرى دېيىشىڭىز ―

.ئۈچۈن گهپنى ئۇزارتىشىنى كۆزلهپ سورىدى تهۋپىق ئهمهك―ئهپهندى؟

.ه خاپا ئهمهسمهنھهر ھالدا ئانچ ―

بىلهن چۈنكى بۇ يهرده ئىنقىالپنىڭ مۇھىم بىر يولباشچىسى. مهن ئهكسىچه ئىنتايىن خوشالمهن ―

بۇ تهقدىردىن يهنه نېمه ئۈچۈن ئاغرىنىغۇدهكمىز؟. دوستلىشىپ قالدۇق

تۈتۈندهك ئهگهر قهشقهرگه بارغىچه مۇشۇنداقال ماڭىدىغان ئىش بولسا سىلىنىڭ خوشاللىقلىرى ―

I.يىپ بولۇپ كېتهرمىكىن.

ئالدىمىزدىكى . ھالدا تېنچ مۇھىتقا ئېرىشتۇق نىمىشكه بۇنداقال ماڭاتتۇق؟ ئهمدى ھهر ―

تاشمىلىققا . ئىككى يىگىتنى يالالپ ئالىمىز-ھارۋا تېپىلمىسا بىر يېزىدىن ھارۋا كىرا قىلىمىز، كىراغا

تېپىالر؟ بارغاندىغۇ ھارۋا

.ۇ بوالتتىھارۋا بولمىسا ئۇالق تېپىلسىم ―

.بولۇڭ، ئهپهندى ئۈمىدۋار ―

گىرادۇسلۇق يانتۇلۇق º30 تۈگىگهنده يۇقىرى ئۆرلهپ كېتىۋاتقان ساي يولىنىڭ يېرىمىدىن كۆپرهكى

بۇ يهردىن ئهمدى ئاتۇشباغ يېزىسىنىڭ . ئايالندى گىرادۇسلۇق يانتۇلۇققا º20 بىر ئاز تۈزلىنىپ

.بوالتتى دهرهخلىرىنى كۆرگىلى

UnRe

gistered

ئهللىك تۈتۈنلۈك يېزا بولۇپ، ن دهرياسىنىڭ شهرقى قىرغىقىغا جايالشقان، تهخمىنهنئاتۇشباغ كۈسه

ئىپتىدائىي تۇرمۇش كهچۈرىدىغان بۇ يېزىدىن بهكمۇ كهمبىغهل ۋه. بۇ يهردىن ھارۋا تېپىلمىدى

. ئېشهكلهردىن تېپىپ مىنىشكه مۇۋهپپهق بولۇشتى ھهر ھالدا يامان ئهمهس. ئاتمۇ تېپىلمىدى

مېھمانالر ئاتۇشباغدا . تاشمىلىققا ئاپىرىپ قويۇشقىال رازى بولدى ق ئىگىلىرى ئۇالرنىبىراق، ئۇال

.نېمه يهۋالغاندىن كېيىنال يولغا راۋان بولۇشتى چۈشلۈك ئازراق بىر

ئالتۇنلۇق مهھهللىسىنى ئارىالپ ئۆتۈپ كۈسهن دهريا ―جهنۇپ تهرىپى ئۇالر ئاتۇشباغنىڭ غهربى

دهريا بويلىرىدىكى سايازالردا ئۇششاق ئاچ قىزىل مىۋىلهيدىغان .باشلىدى قېشىغا چۈشۈشكه

.شاخالردا ئۆتكهن يىلدىن قالغان مىۋىلهرمۇ بارىدى. باراقسان ئۆسۈپ كهتكهندى چاتقالالر

قېنى تولىمۇ دهريا. دهريانىڭ ئۇ تهرىپىده گۈلباغ يېزىسىنىڭ دهرهخلىرى ئوچۇق كۆرۈنۈپ تۇراتتى

دهريانىڭ . بۆلىنىپ ئاقاتتى كهڭ ساي ئىچىده يېيىلىپ ۋه تارامالرغاكهڭ بولۇپ، ئازغىنه سۇ بۇ

.بوالتتى ئاخىرى شهرقى شىمال ئۇپۇقىدا غايىپ

جايالشقان گۈلباغقا يېتىپ يولۇچىالر تارامالردىن كېچىپ ئۆتۈپ، قارشى قىرغاقتىكى تاغ باغرىغا

گۈلباغ . مان ياخشى ئاينىيتىبولغاچقا ئور گۈلباغ يېزىسىنىڭ يېرى قۇمساز، سۈيى مول. كېلىشتى

دهريا سۈيى تاشقان چاغالردا ھهر . تۇغراق كۆپ ئۆسهتتى ۋه ئۇنىڭ غهربىدىكى يهلگهن يېزىلىرىدا

. ئېقىتىپ كېلىپ بۇ يهرلهرنى قۇم بېسىپ تۇرىدىغانلىقى بىلىنىپ تۇراتتى دائىم نۇرغۇن مىقداردا قۇم

ئهكسىچه چۈشتىن ئاۋالقى . قىلمىدىئىشهكلىك بولغاچقا ئانچه ھارغىنلىق ھېس يولۇچىالر

ئۇالق ئىگىلىرىنى يول بويى پاراڭغا سېلىپ. بىر ئاز تارقىغاندهك بولۇپ قېلىشتى ھارغىنلىقى

.ماڭغاچقا زېرىكىشمۇ ھېس قىلمىدى

يهرده ئۇالر قاسىمبهگنى تېپىپ، ئۇنىڭ ئۆيىده قونۇپ بۇ. ئۇالر كهچقۇرۇن تاشمىلىققا يېتىپ كهلدى

ئۆزىنىڭ ئاجايىپ سېھرى بىلهن خۇددى ماگنىتتهك جهلپ قىلىپ، ۇ يهردىمۇتهۋپىق ب. قالدى

ھهتتا ئۇالرنىڭ ئهتىسىال كهتمهكچى بولىشى ساھىپخانالرنى تولىمۇ .بىرمۇنچه دوست تېپىۋالدى

.مهيۈسلهندۈردى

UnRe

gistered

ۇڭا I.يالالشقا قواليسىزىدى مېھمانالرغا گهز دهرياسىدىن ئۆتۈشكه توغرا كېلىدىغان بولغاچقا ھارۋا

.ئاتلىق بېرىشى كېرهكىدى ئۇالر ئوپالغىچه. قاسىمبهگ ئۇالرغا ئات تېپىپ بهردى

دهرياسى تهرهپتن سالقىن ئۇزۇلۇپ، دىماققا نهم بۇ يهرده گهز. ئۇالر سهھهردىال ئاتلىق يولغا چىقتى

40 -30ئۇالر . ئاللىقانداق كۆكاتالرنىڭ پۇرىقى بىلىنهتتى ھاۋانىڭ ئۆزىگه خاس پۇرىقى ۋه

.قاشقا چىققاندىن كېيىن دهريا تهرهپتىن تېخىمۇ كۈچلۈك نهملىك بىلىندى مېتىرچه ئىگىزلىكىتىكى

JT% بۆلۈنۈپ، ئاشۇ-بۆلۈنۈپ. دهرياسىنىڭ قېنى بۇ يهرده مىڭ مېتىردىن ئارتۇقراق كېلهتتى

.كهڭلىك ئىچىده ئهركه بالىدهك قىيغىتىپ ئاقاتتى

ھهربىر تاراملىرىمۇ كىشىنى ئهيمىندۈرگىدهك ھهيۋهت بىلهن بولغاچقا گهزنىڭ سۈيى بىر قهدهر مول

قىنىنىڭ سۇسىز يهرلىرىده ياۋا چاتقال، زىرق، ژۇلغۇن قاتارلىق ئۆسۈملۈكلهر ، دهريا. ئاقاتتى

ئارال كهنت بۇ. باراقسان ئۆسكهن، دهريانىڭ ئوتتۇرا قىسمىدا بىر يېشىل نۇقتا كۆزىگه تاشلىناتتى

تۆۋهن ئېقىم تهرهپته . تۇراتتى قىرغاقتىكى چامئېرىق كهنتى ئېنىق كۆرىنىپبۇ يهردىن غهربى . ئىدى

.چوقچىيىپ تۇراتتى بىر كىچىك تاغ دهريا قىنىنىڭ ئوتتۇرا قىسمىدا

بىرلهپ كېچىپ ئۆتۈپ چامېرىققا -بىر تارام تاغ سۈيىنى- ئۇالر ھهيۋهتلىك، شوخ ۋه تارام

ساي . بۇ ئارىنى ئدىرلىق ساي ئۈزۈپ تۇراتتى .شتىئۇ يهردىن جۇلۇقباشقا قاراپ ئاتلىنى. چىقىشتى

تۆپلىكنىڭ يانباغرىغا جايالشقان قىرغىز يېزىسى جۇلۇقباشنى يولىنى كېسىپ ئۆتكهندىن كېيىن بىر

بۇ يېڭى ئۆزلهشتۈرۈلگهن سازلىق بولۇپ، ئوپاللىق . كېلىشتى] 1[دۆلهتبۇلىقىغا ئارقىغا تاشالپ

.باشقۇراتتى هرنى ئۇنىڭ قىرغىز ئوتاقچىسى مۇساقبۇي. قازىھاجىمغا قارايتتى سۇاليمان

UnRe

gistered

. ئىچىپ مېڭىش ئۈچۈن توختاشتى يولۇچىالر بۇ يهرده ئاتالرنى دهم ئالدۇرۇپ، ئۆزلىرى ئۇسسۇلۇق

ئۇ توختاجى . بىلهن مۇشۇ يهرده ئىكهن سۇاليمان قازى ئهتىيازلىق تېرىلغۇ ئىشلىرى مۇناسىۋىتى

تونۇشالردىن بولغاچقا مېھمانالرغا ئۆزىنىڭ مېھماندۇستلىقىنى بىلهن ھهم ئۇنىڭ ئاتىسى بىلهن يېقىن

.كۆرسهتتى

رام قىسقىغىنه پۇرسهتته مهمتىلى تهۋپىقنىڭ چىقىشقاق مىجهزى بۇ مۆتىۋهر ئادهمنى ئۆزىگه مۇشۇ

.ئۇ ھهتتا مېھمانالر كىتىش ئۈچۈن قوزغالغاندا قىيالماسلىق بىلهن. قىلىپال ئالدى

.ئۆكۈنۈپ قالدى ¢Iï―مسام سىلهرنى قهشقهرگىچه ئۇزىتىپ باراتتىم، ئهگهر ئالدىراش بول ―

شوتا، دۆڭئۆستهڭ، قۇمباغ ئۇالر مېھماندۇست ساھىپخان بىلهن خوشلىشىپ ئوپالنىڭ تېرهك،

ئاتالرنى ئىگىسىگه بېرىۋهتكهندىن بۇ يهرده. كهنتلىرىنى ئارىالپ ئۆتۈپ ئوپال بازىرىغا كهلدى

.قىلىشتى ال سهپىرىنى داۋامكېيىن ھارۋا يالالپ دهرھ

كهيىپى كۆتۈرۈلۈپ . قىلىشتى ھارۋىغا جايلىشىۋالغاندىن كېيىن ئۇالر ئۆزلىرىنى خېلى يېنىك ھېس

بۇنىڭسىز زېرىكىپمۇ . سېلىشقا باشلىدى شۇنىڭ بىلهن مهمتىلى ئهپهندى ھارۋىكهشنى پاراڭغا. قالدى

هڭلهرگه ئىشتىراك قىلغان يىگىت بولۇپ قېتىم ج ھارۋىكهش ئهسكهر بولۇپ بىر نهچچه. قېلىشاتتى

ئارقىدىن . ھهققىده تولىمۇ جانلىق، تهسىرلىك سۆزلهپ بهردى ئۇ ئۆزى قاتناشقان جهڭلهر. چىقتى

ۋه شۇ ئايدا تۇڭگانالر بىلهن خوتهن قوزغىالڭچىلىرى ] 2[“فېۋرال پاجىئهسى” قهشقهرده يۈز بهرگهن

ۋه قوزغىالڭچىالرنىڭ پاجئهلىك ھاالكىتى ھىمىتنىڭ سېيىدا بولغان قانلىق جهڭ ئارىسىدا

.ئاڭلىغانلىرىنى ھىكايه قىلىپ ماڭدى ھهققىده

خهقكهن، بىز خهقنى چامغۇرنىڭ كۆكىنى يۇلغاندهكال، ــــ بۇ تۇڭگان دېگهن بهك رهھىمىسىز

UnRe

gistered

ئىگىسى يوق جاھانمىدۇ بۇ؟ پاشىچىلىكمۇ قهدرىمىز ! خۇدايا كاللىسىنى ئېلىپ تاشالۋېرىدىكهن،

...قكهنمىز!I يوق

قىلىسىز، ئىنىم؟ ـــ دېدى تهۋپىق ـــ ئۆز مىللىتىڭىز ھهققىده نېمىشكه بۇنداق يامان گهپلهرنى

چېكىپ بېقىشمۇ بارىدى، ـــ سىز بۇ جىددىيلىك بىلهن ئۇنىڭ ئاۋازىدا نارازىلىقمۇ،

، لېكىن ئوبدان چۈشۈنۈپسز، بۇ ياخشى ئهھۋال ئىكهنلىكىنى“ پاشىچىلىكمۇ قهدرى يوق”مىللهتنىڭ

ئالتۇندهك قهدرى ”ئۈچۈن ئهمهس، مىللهتنى ئۆزۈمىزنى مهسخره قىلىش-بۇ چۈشىنىش ئۆز

I™d “بوالتتى قىلىش ئۈچۈن بولسا تېخىمۇ ياخشى.

مهمتىلى ئهپهندى . باشلىدى ھارۋىكهش بۇ سۆزلهرنىڭ ۋهزنىنى دهڭسهپ كۆرۈش ئۈچۈن ئويالشقا

- ۈكنىڭ بىردىنيهنه ئۇنىڭغا نادانلىق ئاپىتى ھهققىده، ھۆرل بىر يولى خۇراپاتلقتىن قۇتۇلۇپ،

.قىلىپ سۆزلهپ ماڭدى ئىلىمگه يۈرۈش قىلىش ئىكهنلىكى ھهققىده ئاددىي

:توختاجى ئۇنى بېقىنالپ تهۋپىقنىڭ شۇنچه ئهستايىدىللىقىدىن كۈلگىسى كهلگهن

―هيدۇ، بهرىبىر ئۇ بۇالرنى چۈشهنم قىزىق لهتىپه ئېيتىپ ماڭساقچۇ،- ئهپهندى، قىزىق ―

.دېدى

ھهر ھالدا بىر ئادهم بالىسى ياخشى گهپ دېگهننى روھى مهن ئۇنداق بولىشىغا ئىشهنمهيمهن، ―

.بولمىسا ئازراق مهنپهئهتى بولىدۇ ھېچ. بىلهنمۇ بىر ئاز سېزىدۇ

:توختاجى يهنه بىر خىلدا سوزۇلۇپ ياتقان يولدىن زېرىككهن

چېلىپ، ناخشا ئېيتىپ لساق، سىلى تهمبۇرئهگهر شۇ تاپ بۇ يولنى پايېزدا ماڭغان بو ―

. دېدى―ماڭسىلىرى، بىلىنمهيال يول تۈگهپ قاالتتى،

دېدى تهۋپىق كۈلۈمسىرهپ―نېمه، سىز پهقهت مهمتىلى ناخشا ئوقۇيدۇ دهپ ئويالمسىز؟ ―

ـ خهلق ناخشىلىرىدىن بىر نهچچىنى ئاڭلىساق نېمىسى يامان؟ تۇرۇپ، چېقىشىىش تهلهپپۇزىدا، ـــ

ئوقۇپ بېرىدۇ، ــــ انا بۇ ئىنىمىز بىزگه بىر نهچچه يىلدىن بېرى ئاڭلىيالمىغان ناخشىالرنىم

.دېدى

UnRe

gistered

:يىگىت ئاخىر. ناخشا ئوقۇپ بېرىشكه ئۇندىدى ئۇالر ھارۋىكهشنىڭ تۈزۈت قىلغىنىغا قويماي ئۇنى

الغاندىن كېيىن قىلىشمايال، ــــ دهپ گېلىنى قىرىپ، سهل تۇرىۋ ــــ قامالشتۇرۇرالمىسام زاڭلىق

.ئاۋاز بىلهن ناخشا باشلىدى بىردىنال جاراڭلىق

. دالىدا يىراقالرغىچه دولقۇن تارىتىپ كهتتى ھارۋىكهش يىگىتنىڭ ناخشىسى سۈكۈتكه چۆمگهن

ناخشىنىڭ مۇڭى ھهربىر ئادهمنى . يوشۇرۇنۇپ ياتاتتى ناخشىنىڭ ئاھاڭىدا ئۆزگىچه بىر خىل كۈچ

.تتىكېته خىيال سهھراسىغا باشالپ

: ۋاراقلىغاندهك بولدى شۇ تاپ مهمتىلى ئهپهندى ناخشىنىڭ مۇڭىدىن ئۆز كهچۈرمىشلىرىنى

بىخلىرى بىلهن تونۇشقىنى، غا كهتكىنى، يېڭى مهدهنىيهت“ تاغ ئارقىسى”يۇرتىدىن ئايرىلىپ

'- قىلىنغىنى ۋه ئىالجىسىزلىقتىن سوۋېت دهپ قارىلىپ تهقىپ“ ئىسيانچى”... سهرۋهرگه ئۆيلهنگىنى،

ھهيي، ئۇالر ھازىر ”.... ئابدۇسهمهتنىڭ تۇغۇلىشى، ئوغلى.... كېتىپ شهمهيده تۇرۇپ قالغىنى،

- ئوقۇش ئارزۇسى بىلهن تۈركىيهگه كهتكىنى، دهسلهپكى سهرسان “...I!قانداقراق تۇرىۋاتىدىكىن

ىشىپ دارىلمۇئهللىمىنده ئوقۇش، ئوقۇتقۇچىلىق قىلىش، تىر... ھايات، سهرگهردانلىقتا ئۆتكهن

گۈزهل ئهدىبه، ئۇنىڭ باياشات ئائىلىسىنىڭ ياردىمى، ئابدۇلال ... ئۈگىنىش، سىرتتىن

بىرلهپ كۆز-قاتارلىقالر بىر... ۋهتهندىكى ئىنقىالپ خهۋىرى... مېھرىبانلىقى، ئهپهندىنىڭ

.ئالدىدىن ئۆتهتتى

... ىپ كهتكهنىدىئويالشقا كىرىش ئهخمهد ئهپهندىمۇ ئۆزىنىڭ غهمسىز بالىلىق دهۋرىدىن تارتىپ

ـ تۈرك قىزى سارماشىق . ئويال تۈركىيهدىكى ھاياتى يادىغا كهلدى-ئويال ]3[سادىق رهپىقىسى ـــ

...بىلهن سېغىنىش پىراقىنىڭ ھۇجۇمى ئاستىدا قالدى ئوغلى ئىستىقالل كۆز ئالدىغا كېلىش

ھهممىسىنىڭ ھارۋىكهش بۇالرنىڭ. ئهسلىمىلهر قوينىغا چۆمگهنىدى توختاجىمۇ ئاللىقانداق

.ۋاراقلىغاندهك قىالتتى كهچمىش دهپتىرىنى

سايۋاغنىڭ يوللىرى . ئاندىن ئارقىدا قالدى لهڭگهرنىڭ دهرهخلىرى كۆرىنىپ تهدرىجىي يېقىنالپ،

.كۈتىۋالدى ئۇالرنى

UnRe

gistered

يېقىنالشقاندا ھهممهيلهننىڭ قهلبىنى ئاجايىپ بىر ئۇالر پاختهكلىدىن ئۆتۈپ قىزىل دهرياسىغا

شۇنداق ھېسياتىدىكى، ئاشىق ئۆز مهشۇقىدىن ئايرىلىپ، جهڭگه بۇ. ز قۇچىقىغا ئالدىھېسياتقا ئۆ

بۇ . ئۆيىنىڭ بوسۇغىسى ئالدىغا كهلگهنده ئهنه شۇنداق ھېسياتقا كېلهتتى كهتكهن ئوغۇلمۇ ئۆز

ئىنتىزارلىق شۇ قهدهر تهخىرسىز بوالتتىكى، ئۆتكهن نهچچه يىل، نهچچه ئون يىلمۇ چاغدىكى

شاۋقۇنلىنىپ―ھهممهيلهن ئالدى تهرهپكه . قى سائهتلهردهك ئۇزۇن بىلىنمهيتىئاخىر مۇشۇ

خۇددى كۈتۈپ ئېقىۋاتقان دهريا دولقۇنلىرىغا ۋه ئۇ قاتتىكى شامالباغ، قىزىل دۆۋه تهرهپلهرگه

قانداقراق بولۇپ O€û¥‡". تۇرىۋاتقان مهشۇقلىرىنى كۆرمهكچى بولغاندهك بويۇنداپ قاراشتى

باشتىن كهچۈردى، بۇ يهرده رقى يىلالردا بۇ قهدىمىي شهھهر نۇرغۇن پاجىئهلهرنىقالدىكىن؟ ئاخى

يېڭى قهۋرىستانلىقالر -بىلهن يېڭىدىن قانالر دهريا بولدى؛ بۇ يهردىن كۆتۈرۈپ چىقىلغان جهسهتلهر

.تىترهپ كهتتى شهھهر ئۆزىچۇ؟ ئۇالرنىڭ ۋۇجۇدى... پهيدا بولدى

. شائىرانه ھېسالر قهلبىنى تولدۇردى اللىرى قاناتلىنىشى بىلهنالتهۋپىقىنىڭ قهشقهر ھهققىدىكى خىي

:شائىرانه ئاھاڭدا دىكلىماتسىيه قىلىدى ئۇ ئىتىيارسىز ھالدا گۇمنامنىڭ مۇنۇ مىسرالىرىنى

دىيارى كاشىغهر، مهزرهئى لۇتفى ئىالھىدۇر

.ئىشىق ئېلىنىڭ قىبلهگاھىدۇر مهزارى كاشىغهر

-ئىشقۇ مېھنهت جۇش ئېتهر،-ردۇ ئۇلفهت چهشمهسىدىن ده

.ھىسارى كاشىغهر تۇفراغى ھهسرهت بىلهن پۈتكهن

دىلرهبالهر باغرىنى لهئىله بهدهخشان ئهيلهگهي،

.نىگاھى غهمزهسىدىن گۇلئۇزارى كاشىغهر بىر

ئېسى، ئهيش ئېلىگه خارىدىن كهلگهي ئىشرهت

. زارى كاشىغهر-چۈن سۇلهيمان دهۋلهتىدۇر خارۇ

كهۋسهردۇر سۈيى،-غىدۇر، ئابى تۇفرا ئهنبهر-ئۇدۇ

.كاشىغهر مهرجان تاشالرىدۇر كوھسارى-دۇررى

UnRe

gistered

....................

. يېشىللىققا پۈركهنگهن يېزىالرغا تىكىلگىنىچه جىمىپ قالدى مهمتىلى ئهپهندى ئۇ قىرغاقتىكى

:ئهپهندى قوشۇپ قويدى سهلدىن كېيىن ئهخمهد

ئهيلهمهس، يا پهرى، يا ھۆر، يا باغى ـ ئېرهم ياد

.كاشىغهر شهھرىنى ئۇنتار، بولۇر ھهركىم دۇچارى

. ئىچىگه ئالغاندهك جىمىپ كېتىشتى ئۇالر ئاللىقانداق ھهيۋهتلىك گۈمبۈرلهشنى كۈتۈپ، دېمىنى

...شارقىرىشى ئاڭلىنىپ تۇراتتى ھارۋىنىڭ غىچىرلىشى بىلهن تاراقلىشى، دهريانىڭ

اخۇنباينىڭ قهدهم جايىغا ــــ توختاجىنىڭ ئۆيىگه تۇد ئۇالر ئالدى بىلهن قىزىل دۆۋىگه بېرىپ

.ئىنىسى ئابدېكىرىماخۇن، ساھىپخانلىق قىلدى ئۇ يهرده توختاجىنىڭ. چۈشتى

بـهشـىـنـچـى بـاب

توختاجىنىڭ ئاكىسى ئىمىنھاجى، ئىنىسى ئابدېكىرىماخۇنالردىن قهشقهر شهھرىنىڭ ئۇالر شۇ كۈنىال1.

ـ يۈسۈپ زىيا ۋه مهجىددىنمهمتىلى ئهپ. ئهھۋالىنى ئوقۇشتى . دوختۇرنى سورىدى هندى كونا تۇنۇشلىرىنى ـــ

ئوقۇۋاتقان چاغدىن تارتىپال تونۇشاتتى، مهكتىپىده“ ھۈسهينىيه”ئۇ يۈسۈپ ئهپهندى بىلهن ئىكساقتىكى

كېيىن ئۇالر . ئۇالرنىڭ دوستىلىقىغا توسقۇن بواللمىغانىدى گهرچه ئۇالر تهڭ قۇراملىق بولمىسمۇ بۇ

مهجىددىن ئهپهندى بىلهن تۈركىيهدىكى تونۇشلۇق مهزگىلى ناھايىتى . بولۇشقانىدى كىيىدىمۇ بىللهتۈر

. بىرىگه بهك ئامراق بولۇپ قېلىشقانىدى- بولغان بولسىمۇ، بىر قىسقا

ھىالل ” ئوردا ئىشكىده ئولتۇردىكهن، نوۋېشى مهكتهپكه دهرس بېرىدىكهن، مهجىدىن ئهپهندى يۈسۈپ زىيا

ئهپهندىنىڭ توي ئۇالر يهنه يۈسۈپ. ده ئىشلهيدىكهن ھهم شۇ يهرده ئولتۇرىدىكهن]1[“ئهھمهر

ئاقارتىش ئىشىغا بېغىشلىغان بۇ كىشى ئوتتۇرا مۇھهببىتىنى مىللهتنى- بارلىق ئىشقى. قىلىۋالقانلىقىنى ئوقتى

مىللىي خاراكتېرى ۋه بۇ ئۇيغۇرالرنىڭ . ھهققىده ئويالشقا ئېشىنغانىدى ياشقا بارغاندىال ئۆزىنىڭ تۇرمۇشى

ئۇالر يهنه مهجىددىن. ئېيتقاندا ئاددىي مهسىله ئهمهس، كىچىك قۇربان بېرىش ئهمهسىدى ئادهتلىرىدىن

ئايال بىلهن توي بوۋاي شامالباغلىق ئىبادهتخان دېگهن. ئهپهندىنىڭمۇ ئۆيلهنمهكچى ئىكهنلىكىنى ئېيتشتى

UnRe

gistered

.قىلىش ئالدىدىكهن

ئازراق دهم ئېلىۋالقان ئهخمهد ئهپهندى تهۋپىقنى شهھهرده هن پۇرسهتتهيۇقارقى سۆھبهتلهر بولۇپ ئۆتك

ئۇچرىشىدىغان بولۇپ شهھهرگه كىرىپ كهتتى، توختاجى ۋه باشقا كۈتىدىغان، نوۋېشى مهكتهپته

قېلىشقا خېلى تىرىشقان بولسىمۇ، دوستىنى ھهممىدىن بهك چۈشىنىدىغان تهۋپىق ساھىبخانالر ئۇنى ئېلىپ

ئۆيىنىڭ بوسۇغىسىغا كهلگهنده كىم بۇنداق. زهت بېرىش ئهڭ ئاقىالنىلىق دهپ قارىدىئىجا ئۇنىڭغا

.ئالدىرىمىسۇن؟ تهۋپىق ئۆزى توختاجىنىڭ ئۆيده قوناق بولۇپ قالدى

ئۇزاق ئادهتته ئۇ ئاۋال ئىسسىق سۇ بىلهن. سهپهر چاڭلىرىدىن قۇتۇلۇش ئۈچۈن ئۇزاق يۇيۇندى تهۋپىق

كېسهلگه قارشى كۈچىنى بۇنداق قىلىش بهدهننىڭ. وغوق سۇدا چايقايتتىيۇيۇنۇپ ئارقىدىن مۇزدهك س

.ئاشۇرىدۇ، دهپ چۈشهندۈرهتتى ئۇ

كۆزىنى - ھهممىدىن بالدۇر تۇردى، ئۇزاق گىمناستىكا ئوينىغاندىن كېيىن يۈز ئهتىسى ئهتتىگهنده ئۇ

كېلىۋاتقان ئادىتى الشتۇرۇپبۇمۇ ئۇنىڭ ئۇزاقتىن بېرى داۋام. ئاندىن بىر بۇردا قاتتىق نان يىدى .يۇيدى

كېچىسى ئاشقازاندا پهيدا بولىدىغان بولۇپ، دادىسى ــــ تىۋىپ مولال توختاجىنىڭ قارىشىچه قاتتىق نان

شۈمۈرۈپ، ئاشقازاننىڭ پائالىيىتىنى ياخشىالشقا پايدىسى ۋه زهردىنى قاينىتىدىغان ئاچچىق سۇيۇقلۇقنى

تهۋپىق تاكى ساھىپخان . ىزچىل ئهمهل قىلىپ كېلهتتىنهزهرىيسىگه ئ بارىكهن، ئۇ دادىسىنىڭ شۇ

.تهكلىپ قىلغۇچه قىزىل دۆۋىنى كۆزدىن كهچۈرۈپ ئايلىنىپ يۈردى ئهتتىگهنلىك چايغا

.ناشتىدىن كېيىنال مهمتىلى ئهپهندى شهھهرگه كىرىشكه ئالدىرىدى ئهتتىگهنلىك

بولمىسا بۈگۈن بىر كۈن دهم ئالسىال ئىككى كۈن، ھېچ -ياققا قاچمايدۇ، ئهپهندىم، بىر قهشقهر بىر ―

.ئاندىن كىرهيلى، ــــ دهپ توستى توختاجى

دوستۇم، دۇنيادا بىرمۇنچه قاچمايدىغان نهرسىلهر بار، ―كۈلۈمسىرهپ، دېدى تهۋپىق―شۇنداقمۇ؟ ―

ولسا، I ئهگهر سىزنى بىر گۈزهل كۈتىۋاتقان. ۋاقتى كهلگهنده ھامان ئۆزىنى تۇتىۋااللمايدۇ لېكىن ئىنسان

ئۇنىڭ بهرىبىر كېتىپ قالمايدىغالىقىنى بىلسىڭىزمۇ ئالدىرايسىزغۇ؟

.ئۇغۇ راست ―

UnRe

gistered

ئون نهچچه يىل بولغانلىقىنى نىمىشكه شۇنداقتىمۇ مىللىتىمىزنىڭ يۈرىكى بولغان بۇ دىيارنى كۆرمىگىلى ―

نهزهردىن ساقىت قىلىۋېتىسىز؟

ئهپهندى ئۇنداق بولسا جۈرسىله مهن تېخى مهمتىلىنىمانچه ھاياجانلىنىپ كېتىال، ئهپهندىم؟ يائالال، ―

كۆيۈپ تۇرغىنىدىن بىر پارچه چوغ دېسه، نېمه دهيدىغاندۇ دهپتىكهنمهن، ئهمدى قارىسام سىلى

.ئۆزىمۇ بىلله كېرىشكه تهييارالندى توختاجى كۈلۈپ كېتىپ، دوستىغا ئىجازهت بهردى ۋه―ئىكهنلىغۇ،

:كهتمهكچى بولىۋېدى، توختاجى ئۇنى توسۇپ ئېلىپال تاقىلىرىنى-مهمتىلى ئهپهندى يۈك

™,€+ . بۈگۈن قايتىپ كېلىمىز، بىزنىڭكىده قونىال. بولىدۇ، يهنه كېلىمىز تاقىلىرىنى ئالمىسىلىمۇ-يۈك ―

.نهگه بارىمهن دېسله، يول بولسۇن دهيمهن، ــــ دېدى ئهتتىگهنده

ى توختاجىنىڭ پوچتىسىغا ئولتۇرۇپ شهھهرگه شۇنىڭ بىلهن ئىككىس. يىرالمىدى تهۋپىق ئۇنىڭ سۆزىنى

I+€,™ كۆتۈرۈلۇپ ـ تېز-شهھهر سېپىلىغا يېقىنالشقانسېرى مهمتىلى ئهپهندىنىڭ كۆكرهكلىرى تېز. ماڭدى

جاينى قايتا كۆرۈش شاتلىقىدا ئۇ ئۇزۇن يىل ئايرىلىپ كهتكهن ئهزىز ۋه مۇقهددهس. پهسىيشكه باشلىدى

.مهست ئىدى

كىرگهندىن باشالپ مهمتىلى ئهپهندىنىڭ ئهتراپتىكى بارلىققا قاراشلىرىدا ىسى بىلهن شهھهرگهئۇالر قۇم دهرۋاز

ئۇنىڭغا زىچ جايالشقان. سۆيگۈسى بىلهن سېغىنىشنىڭ ئوتى يالقۇن چېچىپ تۇراتتى چوڭقۇر ۋهتهن

ئومۇمهن شهرق . ..ساالسۇنالر، ئېگىز سىرهج تامالر،- ئۆيلهرنىڭ قهدىمىيلىقى، ئۈستى يېپىق كوچىالر ئېگىز

ئۇنىڭغا ھهتتا . ئۆزگىچىلىكى قىزىق ۋه يېڭى تۇيىالتتى ئۇسلۇبىدىكى بۇ شهھهرنىڭ تۈركى مىللهتلىرىگه خاس

. قالغۇدهك مۇرهككهپ كىچىك كوچىلىرىمۇ ئاجايىپ زوق بېغىشاليتتى چىرمىشىپ كهتكهن، ئادهم ئېزىپ

.يېتىدىغان بازار يوقىدى قهشقهر بازىرىغا

چىققاندا مهمتىلى ئهپهندى بۇ ھهيۋهتلىك قۇرۇلۇشقا ويى كوچىسى بىلهن ھېيتگاھ ئالدىغائۇالر ئۆستهڭ ب

ئۇنىڭ شائىرغا خاس قهلبى ھاياجانغا، تهسهۋۇرغا باي مېڭىسى . تىكىلدى بالىلىق مېھرى بىلهن ئۇزاققىچه

ئۇ . سۆيدى ينىئۇ خيالىدا قۇش بولۇپ ئۇچتى ۋه قۇببه ئۈستىدىكى ھىالل ئا. خىيالالرغا چۆمدى ئاجايىپ

ئۇنىڭ خيالى ئۆزىنى ئاشۇ مۈنارغا ئاخىردا. خيالىدا غايهت زور بىر كىشىگه ئايلىنىپ مۈنارىنى قۇچاقلىدى

UnRe

gistered

...بهھهتۋهت نهيزىگه ئايلىنىپ جاھالهتكه روبىرو بولدى بۇ مۈناره بولسا تهدرىجىي. ئايالندۇرىۋهتتى

―ى مۇھىتتىن ئايرىلىپ ھېيتگاھ ئالدىغا بېقىنلىغانىدى، ئۇ شۇندىال خيال توختاجى ئۇنى ئۈنسىز

ئاشۇ ئۇ ئىچىده. ئۇنىڭ مېڭىسىده ھېيتگاھ ھهققىده بىر شېئر پۈتۈپ قالغانىدى. قايتىپ كهلدى رېئاللىققا

.ماڭدى يېڭىال دۇنياغا كهلگهن مىسراالرنى تهكرالىغاچ نوۋېشى تهرهپكه قاراپ

كۆڭلىده ئاجايىپ كارتىنىالرنىڭ پهيدا ۇ تهۋپىقنىڭتوختاجى ئهسلىدىمۇ كۆپ گهپ قىلمايتتى، ئهمدىلىكته ئ

ئۇ شائىرالرنىڭ خيالغا پاتقان ھامان . تېخىمۇ شۇك ماڭدى بولۇپ ۋه يېڭىلىنىپ تۇرىۋاتقانلىقىنى بىلگهچكه

.باشاليدىغانلىقىنى بىلهتتى كۆڭلىده سۆھبهت، مۇشائىره

دوستىدىن، ئۇ خيالدىن باش سورىدى تهۋپىق ئهپهندىم، نېمىشكه گهپ قىلمايسىز؟ ــــ دهپ ―

.كۆتۈرگهنىدى

.بۆلىۋهتمهي دېدىم سىلىنىڭ خىياللىرىنى ―

بىلدىڭىز؟ شۇنداقمۇ؟ مېنىڭ خىيال سۈرىۋاتقانلىقىمنى قانداق ―

.باشاليدۇ دهپ ئۇققانتىم شائىر دېگهن جىم بولغاندىكىنال ئىچىده بىر نېمه توقۇشقا ―

ئهمما مهن ھېلىراقتا ھېيتگاھ توغرۇلۇق خىيال . بولىۋهرمهيدۇ ــــ شۇنداقمۇ، مېنىڭچه ھهمىشىمۇ ئۇنداق

.نهزهرده تۇتقاندا پهرىزىڭىز ھهقىقهتهنمۇ توغرا قىلغانىدىم، بۇنى

.بۇرىلىدىغان دوقمۇشتا تۇرغان ئهخمهد ئهپهندى بىلهن ئۇچراشتى ئۇالر نوۋېشى مهكتهپكه

قانداق، تۇققانالر ―ل ئېغىز ئېچىپ، دهپ ساالم قىلدى، تهۋپىق ئاۋا―ئهپهندى، خهيرلىك كۈن، ―

.تېپىشتىڭىزمۇ؟ ھهممىسى تېچلىقمىكهن؟ خۇداغا شۈكرى بىلهن

.غهمكىن جاۋاب بهردى ئهخمهد ئهپهندى ―ھه، يامان ئهمهسكهن، ―

مهكتهپ ئورنىدا ئىنقىالپتىن ئىلگىرى بۇتخانا بولۇپ، ئىنقىالپتا .ئۇالر نوۋېشى مهكتهپكه يېتىپ كهلدى

ئۇالر مهكتهپ ھويلىسىغاكىرىپ كهلگهنده . تاشلىنىپ، ئورنىغا مهكتهپ سېلىنغانىدى ىپبۇتخانا چېق

مهمتىلى .شۇڭا ئۇزاق كۈتۈشكه توغرا كهلمهيال ئهپهندىلهر دهرىستىن چۈشتى. يېقىنالشقانىدى چۈشكه

ردىكى ئهپهندى قىرىق ياشال يۈسۈپ. ئهپهندى سىنىپتىن چىقىۋاتقان يۈسۈپ زىيانىڭ ئالدىغا قاراپ ماڭدى

UnRe

gistered

قاراپ كېلىۋاتقان كىچىك بۇرۇتلۇق، كېلىشكهن ئۇ ئۆزىگه. قارا مۇتۇق، ئۇرۇق، سوزۇنچاق يۈزلۈك كىشىدى

ئۇالر . دهپتهرلهرنىڭ چۈشۈپ قالغىنىنىمۇ تۇيماي قۇچىقىنى ئاچتى- كىتاپ ئادهمنى كۆرگىنىده قولتۇقىدىكى

ئاندىن .ېرى ئىتتىرىپ ئۇزاق تىكىلىشتى بىرىنى ن-ئارقىدىن بىر. ئۈنسىز قۇچاقلىشىپ تۇرۇشتى شۇ يوسۇن

:قوللىرى ئاغرىپ كهتكۈدهك قول قىسىشىپ تۇرۇپ

. ئهھۋال سورىشىپ كهتتى- ئارا ھال- ۋه ئۆز دېيىشتى― ...ساالم ―

مۇراسىم تۈگىگهندىن كېيىن مهمتىلى ئهپهندى يهرگه چۈشۈپ كهتكهن بۇ كهيپىياتنى جىددىيلهشتۈرىدىغان

لىپ، ئهستايىدىل قېقىشتۇرۇپ، قاراپ چققاندىن كېيىن ئۇنى يۈسۈپ ئهپهندىگهئې دهپتهرلهرنى- كىتاب

.سۇندى .ئۇ چېچىشنى باشالپسىلهر، دېدى] 2[تهبرىكلهيمهن، مهرىپهتنىڭ زىياسىنى ―

.ئاسان بولمىدى، ئهپهندىم... تېخى يېقىندىال ―

ت ئهپهندىلهر ئۇالرنىڭ قېشىغامهكتهپتىكى ئوقۇتقۇچىالردىن تۇرغۇن ئهپهندى، ساۋۇ بۇ چاغدا نوۋېشى

ئهخمهد يۈسۈپ زىيا ئۇالرنى تهۋپىق بىلهن ئهخمهد ئهپهندىگه تونۇشتۇردى، تهۋپىق بولسا. كهلدى

. ئۆزىنى تونۇشتۇردى- ئهپهندىنى ۋه ئۆز

―مېھمان بولۇڭالر، چۈشتىن كېيىن مهجىددىن ئهپهندىنىڭ قېشىغا بارىمىز، يۈرۈڭالر، ئاۋۋال بىزگه ―

.زىيا Iدېدى يۈسۈ

دهپ ئۇنىمىدى تهۋپىق، ―يهيلى، ياق، دوستۇم، ئاۋۋال بوۋاي بىلهن كۆرىشهيلى، تاماقنى شۇ يهرده ―

شۇڭا ئۇ قېرى . ئامراق، سىرداش دوستالردىنىدى ئۇ مهجىددىن ئهپهندى بىلهن دائىم چېقىشىپ تۇرۇشقا

.ئالدىرىغانىدى دوستىنىڭ ھوزۇرىغا بېرىشقا بهك

كۆرۈشمىگهنىدى، ئۇنىڭ ئۈستىگه ئۇزۇن خېلىدىن بېرى مهجىدىن ئهپهندى بىلهنيۈسۈپ ئهپهندى ئۆزىمۇ

شۇڭا ئۇ دهرھال . دوستىنىڭ كۆڭلىگه بارماي بولمايتتى بىر جۇدالىقتىن كېيىن ئهمدىال كۆرۈشۈپ تۇرغان

.قوشۇلدى

ھېلىال يۇرۇقلۇق بىلهن- دهپ تهكلىپ قىلدى تهۋپىق ئوچۇق―ھهممىمىز بىلله بارايلى، جۈرۈڭالر، ―

.تۇنۇشقان تۇرغۇن ئهپهندى ۋه ساۋۇت ئهپهندىگه

UnRe

gistered

سهمىمىيلىك، دوستانىلىق يېغىپ تۇرغان چىرايىغا قاراپ ئۇنىڭ تهكلىپىنى رهت ئۇ ئىككهيلهنمۇ بۇ كىشىنىڭ

.كېتىشتى \JsND2 C“ ھىالل ئهھمهر ”―شۇنىڭ بىلهن ھهممىسى بىلهن ياۋاغقا . ئاجىز كهلدى قىلشقا

ياشالر ئهتراپىدىكى، 55ئهپهندى ئىشخانىسىدا ئىكهن، ئۇ گه بارغاندا مهجىددىن“ مهرھىالل ئهھ”ئۇالر 2.

.بوۋاي بولۇپ، قولىدا ئهگىرى ساپلىق ھاسا بارىدى ساقاللىرىغا ئاق كىرگهن

ئۇ تهۋپىقنى ئۇزاق . تۇرغان كۆزلىرىدىن چاققانلىقى بىلىنىپ تۇراتتى ئۆزى ئورۇق، ۋىجىك، ئويناپ

.كۆزلىرىنىڭ چانىقى ياش بىلهن پارقىراپ كهتتى كىچىك. قۇچاقلىدى

دېدى ئۇ قويۇق ئىستانبۇل شىۋىسىده، گهرچه ئۇ ھازىر ―ئهپهندى؟ خوش گېلدىنىز، سهفا گېلدىنىز،―

شىۋىسىده سۆزلهيدىغان بولۇپ كهتكهن بولسىمۇ، دوستلىرى يېڭىدىن تۈركىيهدىن كهلگىنى تولۇق قهشقهر

.اق سۆزلىمهكتىدىئۈچۈن نېزىقىغاندهك قىلىپ شۇند

تۇرغانسىز؟ ئوبدان بولمىسىڭىز تويىڭىزنى قانداق ئوينايمىز؟ ساالمهت، ئۆزىڭىز ئوبدان ―

.ئۆيلهنمهكچى بولغىنىنى ئاڭلىۋالغاچقا چاقچاق قىلدى تهۋپىق ئۇنىڭ

دېدى ئۇ مۈرىسىنى يۇقىرى كۆتۈرۈپ ئىنتايىن چاققان ھهرىكهت بىلهن ― مهنمۇ مانا شۇنچىلىك، ―

سىستېمىلىرىڭىزنىڭ] 3[ تىرىك يۈرۈپتىمهن، ئىستىخبارات―ئهھۋالىنى نامايهن قىلىپ، ڭ ھازىرقىئۆزىنى

چېغى؟ سهزگۈرلىكىدىن سۆيۈندۈم، مېنىڭ جىمى ئهھۋالىمنى سىزگه مهلۇم قىلىپ بولغان

:تهۋپىق كۈلۈپ قويۇپ

. دېدى―ساالم ئېيتىشتى، تىرىك بولۇڭ، دوستلىرىڭىزنىڭ ھهممىسى ―

دېدى ―بېرىسىز، ھازىر يېمهك ۋار، سوفرايا گېلىنىز، بولسۇن ، بۇ ھهقته ماڭا كېيىن سۆزلهپساالمهت ―

شىۋىسىگه كېتىپ، ھاسىسىنى يىپ ئهشكهندهك بىر پىرقىرىتىپ قويۇپ، ئۇ يهنه ئاغزى ئىستانبۇل

باشتىن ننى چاپقۇ- بىز سىزنىڭ ۋهتىنىڭىزده نۇرغۇن بوران ―ئالدىدا يول باشالپ ماڭدى، مېھمانالرنىڭ

ئۇ توختاجىنىڭ قولىنى . ئۇ كېتىۋېتىپ شۇنداق دهيتتى―بۇالر ھهققىدىمۇ كېيىن سۆزلىشىمىز،. كهچۈردۇق

. مهن سىزنى بىلىمهن―تۇتىۋېلىپ پهس ئاۋازدا دېدى،

. دېدى توختاجى قىسقىال―مهنمۇ شۇنداق، سىلىنى تونۇيمهن، ―

UnRe

gistered

:تونۇشتۇرۇپ ن ئۇ كىشىنى يېڭى كهلگهن مېھمانالرغابىر كىشى ئۇچرىغانىدى، مهجىددى ھويلىدا ئۇالرغا

―نىڭ قۇرغۇچىلىرىدىن، “ ئهھمهر ھىالل”بۇ كىشى نامان ئهپهندى بولىدۇ، تهۋپىق بىلهن يۇرتداش، ―

بىلهن بىلله مېڭىڭ، بۇالر بىلهن تونۇشۇپ قېلىڭ، يۈرۈڭ، سىزمۇ بىز―دېدى ئاندىن نامان ئهپهندىگه،

. دېدى―ئادهملهر، يارايدىغانھهر ھالدا ئۈلپهتچىلىككه

قۇرغۇچىسى دېگهن گهپلهرگه قىزىقىپ قالغان نىڭ“ ھىالل ئهھمهر”نامان ئهپهندى تهۋپىقنىڭ يۈرتىشى،

ئۆيىگه كىرگىچىال نامان ئهپهندى بىلهن تونۇشىۋالدى ھهم ئۇنىڭ مهمتىلى ئهپهندى مهجىددىن دوختۇرنىڭ

ده ۋه پهننىڭ باشقا ساھهلىرىده خېلى كۆزگه كۆرۈنگهنئكهنلىكىنى، تىبابهت ساھهسى ئاتۇش ئوڭئېرىقتن

.زىيالى، شۇنداقال جامائهت ئهربابى ئىكهنلىكىنى بىلىۋېلىشقا ئۈلگۈردى

. كهتتى مهجىدىن ئهپهندىنىڭ ياتاقخانىسىغا كىرگهندىن كېيىن ساھىپخاننىڭ پارىڭى تۈگىمهيال ئۇالر

ھازىر خوشاللىقىدىن نېمه يېقىن كۆرىدىغانلىقى، شۇڭا ھهرىكىتىدىن تهۋپىقنى ئۆز بالىسىدىنمۇ -ئۇنىڭ سۆز

پات يىپ -ئۇ قولىدىكى ھاسىسىنى پات .قىالرىنى بىلهلمهي مهڭدهپ كېتىۋاتقانلىقى بىلىنىپ تۇراتتى

قىالتتى؛ گاھ سوئال سورايتتى، ئارقىدىنال ئۆزىنىڭ ئهشكهندهك پىرقىرتىپ قويۇپ، گاھ تهۋپىققه چاخچاق

ئىنقىالپ ھهققىده سۆزلىگهنده ئاالھىده . كهچۈرمىشلىرىنى سۆزلهپ كېتهتتى ېيىنكىقهشقهرگه كهلگهندىن ك

يوشۇرۇن تۇتۇپ كېتىش،―كېيىن روي بهرگهن پاجىئهلهر، تېرورلۇق ھهرىكهتلهر . كېتهتتى جانلىنىپ

لىق كهچۈرگهن بار ئۇ ئۇالر باشتىن. لهر ھهققىده سۆزلىگهنده غهمكىنلىشىپ قاالتتى... يوشۇرۇن ئۆلتۈرۈش

.بهختسىزلىككه ئىچ ئاغرىتىپ سۆزلىدى

قالغانالر . ئهپهندىلهرنىڭ چۈشتىن كېيىن دهرسى بولغاچقا مهكتهپكه قايتىپ كهتتى تۇرغۇن ئهپهندى، ساۋۇت

.بىردهم پاراڭلىشىپ ئولتۇرۇشتى يهنه

قهشقهرنى ئايالنساق، ھهممه يهرنى كۆرۈپ ئهمدى، ئهپهندىلهر، بىزگه ھهمرا بولساڭالر، ―

.ئهپهندى دېدى مهمتىلى―ىنچىلىرىمىزنى باسساق، سېغ

―دېدى مهجىددىن ئهپهندى، ― ئۈلگۈرسىز، ئهپهندى ھهممىگه ئۈلگىرىسىز، نېمه ئانچه ئالدىرايسىز؟ ―

.باسمايلىمۇ ئاۋۋال بىز سىلهرگه بولغان سېغىنىچىمىزنى

UnRe

gistered

دېدى تهۋپىق ―ساق بولىدىغۇ، داۋامالشتۇر ھهممىمىز بىلله چىقساق، پاراڭلىرىمىزنى كوچا ئايالنغاچ ―

.ئورۇنلىرىدىن تۇرۇشتى ئورنىدىن تۇرىۋېلىپ، باشقىالرمۇ

شۇ چاغدا مهمتىلى ئهپهندى قېرى . مېڭىشتى دىن چىقىپ ھېيگاھ تهرهپكه قاراپ“ ھىالل ئهھمهر”ئۇالر

:دوختۇردىن سورىدى

لغان قهشقهر شهھرى سىزگه\JsND C“ شهرقنىڭ يۇلتۇزى”ئۇيغۇرالرنىڭ يۈرىكى بولغان، ئهپهندىم، ―

قانداق تهسىرات بهردى؟ ياقتىمۇ؟

قهشقهرنىڭ بازىرىدىن ياۋرۇپادىكى چوڭ شهھهرلهردىمۇ ئاسانلىقچه ھهقىقهتهنمۇ قايناق شهھهر ئىكهن، ―

دېدى دوختۇر چىن―نهرسىلهرنى تاپقىلى بولىدىغانلىقىنى كۆرۈپ ھهيران قالدىم، تاپقىلى بولمايدىغان

.Ikïقهلبىدىن ماخ

ـ ده “قهشقهرنىڭ بازىرىدا توخۇ سۈتىدىن باشقىسى تېپىلىدۇ” ― دېدى ―! دېگهن گهپ بىكار ئېيتىلمىغان

.بىلهن مهمتىلى ئهپهندى ئىپتىخار

. دهپ توختاپ قالدى دوختۇر―... بىراق، ―

قولتۇقلىۋالدى ۋه ئۇنىڭ دېمهكچى بولغان، ئهمما دېيهلمىگهن سۆزىنى مهمتىلى ئهپهندى ئۇنى

:سۆزلهشكه باشلىدى لىۋالغاندهكبى

ئهتىقه -ئهسىر قاالقلىقىدا، مهڭگۈلۈك ئاساره بىراق، مۇشۇ بىر قهدىمىي شهھهر تهرهققىي قىلماي ئوتتۇرا ―

دېدى ئۇ نۇرلۇق كۆزلىرىنى ئالدى تهرهپتىن ―دهيمهن، شۇنداقمۇ؟ بولۇپ تۇرۇپتۇ، دهپ ئېچىنىۋاتىسىزغۇ

.ھهرنى گۈزهل قىلىپ قۇرۇشنى، تهرهققىي قىلدۇرۇشنى خااليتتۇقبىز بۇ شه ― ئۈزمهستىن كېلىۋېتىپ،

جاھانگىرالر، . قۇتۇاللمىدى لېكىن، بهختسىز ئۇيغۇر خهلقى ئاسارهت زهنجىرىدىن. ئالدىنقىالرمۇ خااليتتى

الر سۈپىتىده “ ماشايىخ”بىزنىڭ بېشىمىزنى سىلىغۇچى مۇستهملىكچىلهر ھهرخىل چىرايلىق نىقاپالرغا ئورۇنۇپ

ۋهتهن ساتقۇچىالر، ئاخماق ۋه قىزىلكۆز موللىالر بىلهن بىرلىشىپ لىشىپ، مىللىي مۇناپىقالر،كې

ئاپىتىگه ئامىتىگه شېرىك بولدى،. بايلىقىنى گويا بىر بۈيۈك تهندىن قان شورىغاندهك شوراشتى ۋهتىنىمىزنىڭ

ىنى يېقىن كهلتۈرۈشمىدى؛ بىراق ئىگىلىر پايدا بولغاندا ھهممىگه ئىگه بولىۋېلىپ، ھهقىقىي―ئىگه بولمىدى

UnRe

gistered

ئهنه شۇنداق قىلىپ . ئىتتىرىپ قويۇپ، ئۆزلىرى چهتكه چىقىۋېلىشتى زىيان بولغاندا مهزلۇم ئهلنىڭ ئۆزىگه

بۇ يهر بولسا خۇددى سۈت . كېتىپ ئۆز شهھهرلىرىنى ھهشهمهتلىك قىلىپ قۇرۇشتى بايلىقالرنى توشۇپ

توختاجى، ― . تهمىن ئهتتى ـ يۇ، ئۆزى بېقىش تاپمىدىكالىدهك باشقىالرنى ئوزۇقلۇق بىلهن بهرگهن

ھاياجان بىلهن ئېيتىۋاتقان ھهممهيلهن تهۋپىقنىڭ. ئهخمهد ئهپهندى، يۈسۈپ زىياالر پاراڭ قىلماي مېڭىشتى

ئۇيقۇدىن ئويغىنىمىز، ۋهتىنىمىزده تهبئىي بايلىق لېكىن، بىز ئهمدى ئهسىرلىك―سۆزلىرىگه قۇالق ساالتتى،

بولىۋالغان ئالدامچىالرنى قوغلىۋهتسهكال “ ماشايىخ”الرنى بىزگه “ دوست” “تهييارغا ھهييار”مول، ھهرخىل

- �•£¡·" مانا بۇ جانلىق. پۇرسهتته ھهر قانداق مهدهنىيهتلىك ئهل بىلهن تهڭلىشىپ قالىمىز ناھايىتى تېز

بىز ! ئوغۇز ئهۋالدى چۈنكى بىز. ىژدهك، بېرلىندهك، لوندوندهك قىلىپ قۇرۇپ چىقىمىزئهتىقىنىمۇ پار

!تهقدىم قىلغان خهلقمىز ئىنسانىيهتكه قهغهزنى، مهتبهنى ۋه يهنه نۇرغۇن نهرسىلهرنى

ياشالر 45يېقىنالشقاندا ئۇالرنىڭ قارشىسىدىن ئۇالر قىززىق پاراڭ بىلهن ھېيتگاھ جامهسى ئالدىغا

سېمىز، بۇرۇت قويغان، ساقالسىز بىر كىشى چىقىپ كهلدى ۋه ىكى دۈپچهك، قاڭشار بۇرۇن، ئاقچامىسىد

ئۇنىڭ چېھرىسىدىن بىر خىل سوغۇق، رهھىمسىز . دۈشمهنلىك نهزىرىده قاراپ قويدى ئۇالرغا گۇمان ھهم

:ئۇ ئۆتۈپ كهتكهندىن كېيىن يۈسۈپ ئهپهندى. تارقىلىۋاتقاندهك بىلىنهتتى نۇر

ھاشىمباي دېگهننىڭ] 4[ى باشلىقى قادىر ھاجى دېگهن كىشى بولىدۇ، ئۆزى قازېرىقلىق.,IW بۇ ―

چىققان، ئىلگىرى دادىسى بىلهن ھهجگه بېرىش سهپىرىده سوۋېت يېرىده قېلىپ يولدىن. ئوغلىكهن

كاپىرغا ”ھاشىمباي ئۆلۈش ئالدىدا ئهتكهسچىلىك، قىمارۋازلىق قاتارلىق بولمىغۇر ئىشالرنى قىلغانىكهن، شۇڭا

دهپ ۋهسىيهت “ كهتتى، ئۇنىڭغا ھېچنىمه بهرمهڭالر مىراس قالدۇرۇش دۇرۇس ئهمهس، قادىر كاپىر بولۇپ

سوۋېتتىن كهلگهندىن كېيىن ئهمهلدار بولدى، شۇنىڭ بىلهن ئۇنىڭ بىر بىراق، قادىر ھاجى. قىلغانىكهن

―مىنى ئۇنىڭغا بېرىپتۇمىش، مۈلۈكنىڭ كۆپرهك بىر قىس- ھهيۋىسىدىن قورقۇپ مال تۇغقانلىرى ئۇنىڭ

J ” تونۇشتۇردى.

تهۋپىق دېدى―بۇ كىشىده راسا جالالتلىق تهبئىتى باردهك قىلىدۇ، ―

مهقسىتىده مۇشۇ خىزمهتكه قويۇلغان ـ شۇنىڭ ئۈچۈنمۇ ئۇنىڭ مۇشۇ خىل ئاالھىدىلىكىدىن پايدىلىنىش ―

UnRe

gistered

. دېدى يۈسۈپ زىيا―‡-+

ېتته ئوقۇغانالر ئىش بېشىغا چىقىۋاتقان ئوخشىمامدۇ؟ھازىر بۇ يهرده سوۋ نېمه گهپ بۇ، ―

كېرهك، ھازىرچه تېخى بهك ئاشكارىالنمىدى، ھهرھالدا كېلىشىملهرنىڭ مهزمۇنلىرى شۇنداق بولىشى ―

ئاقسۇ ساقچى ئىدارىسىغىمۇ .ئاستا ـ ئاستا كومۇنىستالر ھاكىمىيهت قاتالملىرىغا چىقىۋاتقاندهك قىلىدۇ

بولشىۋىك خىتاي كهپتۇ دېيىشىدۇ، قهشقهرگه ۋالى نى قويۇپتىمىش، يېقىندا يهنه بىرسوۋېتتىن كهلگهن بىرى

.ئاشكارىالنمىدى ئهمما تېخى. بوالرمىش

نامىزى ئوقۇپ، ئۇ ] 5[تهھىييهتۇل مهسجىد ئىككى رهكئهت. ئۇالر جامه ئىچىگه كىرىپ زىيارهت قىلىشتى

ايلىنىپ يان دهرۋازا، قوناق بازىرى، ئوردا ئالدى ئاندىن ئ يهردىن قايتىپ چىقىپ ئۆستهڭ بويى كوچىسىنى،

ھهممه يهرده پۈتكۈل شهرق بازارلىرىنىڭ ئومۇمىي خۇسۇسىيىتى چىقىپ. قىلىشتى كوچىلىرىنى زىيارهت

.تۇراتتى

بهك ئاقكۆڭۈل خهلق بولۇش ئۇيغۇرالر― دهپ سۆز باشلىدى مهجىددىن ئهپهندى، ―مهن دهيمهن، ―

دېققهت قىلدىڭالرمىكىن، بىز ئايلىنىپ ئۆتكهن .ىن قىزغىن مىجهزلىك خهلق ئىكهنبىلهن بىلله، يهنه ئىنتاي

توپلىشىۋالغانالرنى كۆردۇق، ئۇالرنىڭ قىزغىنلىق بىلهن ئولىشۋالغانلىقىغا قاراپ كوچىالردىال نهچچه يهرده

يا بىر . يوق Iئهمهلىيهتته بولسا ئۇنچىۋاال ئى. يهرده قىزىق بىر ئىش بولغان ئوخشايدۇ،دهپ قالىسىز ئۇ

ئىشقىلىپ شۇنچىلىكال بىر ... بولىدۇ چهتئهللىك مال ئېلىۋاتقان بولىدۇ، يا ئىككى ئادهم قىزىرىشىپ قالغان

.ئىش

ئۇ بۇ گهپتىن ئۆزى ياكى يېقىن كىشىسى ھاقارهتكه . قىزىللىق تهپتى مهمتىلى ئهپهندىنىڭ چىرايىغا قويۇق

ىن ئهپهندىدىن رهنجىمىدى، دوختۇرنىڭ ھاقارهتلېكىن ئۇ مهجىدد. نومۇسى كهلدى ئۇچىرىغاندهك

شۇڭا ئۇ يۈرىكىنىڭ .ئۇنىڭ ئۈستىگه بۇ گهپلهر ھهقىقهتهنمۇ راسىدى. مهخسىتىده دېمهيدىغانلىقىنى بىلهتتى

:شىددهت بىلهن تېپىشىنى سهل تىزگىنلىۋېلىپ دېدى

سهۋىيىده يۇقىرىئومۇمهن، ھاياتتىن لهززهت تاپالمايدىغان، تۇرمۇشنى ھايۋانالردىن سهلال ―

تۇرمۇشنىڭ بولىشىنى تهسهۋۋۇر ئورۇنالشتۇرۇۋېلىپ شۇنىڭدىن قانائهتلىنىدىغان، بهلكى بۇنىڭدىن يۇقىرىراق

UnRe

gistered

ھهربىر ئۇششاق ئىشالرغىمۇ قىزىقىپ، ھېچنهرسه قىاللمايدىغان، مهنىۋىي دۇنياسى قۇرۇق بولغان ئادهملهر

بۇ ئادهملهر ھاياتنىڭ باشقا قىزىقچىلىقلىرىنى، ھهقىقىي ئهسلىده .كۆرمىگهن كىشىدهك ئۆزىنى ئۇرۇپ تۇرىدۇ

بهزىلىرى . كۆرمىگهن بولۇپ، ئۇالرنىڭ مهنىۋىي دۇنياسى تېخىمۇ كهمبىغهل بولىدۇ لهززىتىنى تېتىپ

مهنىۋى جهھهتتىن ئاالھىده باي بولسىمۇ، يهنىال مۇشۇ قاالق مۇھىت ئىچىده ياشاپ تۇرغىنىچۇن ماددى

مهنىۋى بايلىق يارىتىشنى چۈنكى بايلىققا تايىنىپ، تۇرمۇشى ئۈچۈن. داي بولىدۇجهھهتتىن ئوخشاشال گا

مانا شۇنداق . ۋۇجۇدىدا بۇنداق تهلهپمۇ بولمايدۇ ھهتتا ئۇنىڭ. روھى لهززهت ئېلىشنى بىلمهيدۇ. بىلمهيدۇ

ا كهم مۇھىتىدىكى بۇ ئادهملهر يولدا بىرسى يىقىلىپ چۈشسىمۇ گوي كهڭ دائىرىلىك مهنىۋى گادايالر

مۇشۇنداق ئهرزىمىگهن نهرسىلهرنى ئهمهك. تاماشا تېپىلغاندهك ئهتراپىغا ئولىشىۋالىدۇ ئۇچرايدىغان قىزىق

زادى نىمىگه تهشنا ئۇالر ئۆزلىرىنىڭ. قىلىپ ئۆمرىنى ئۆتكۈزىدۇ، مهنىۋى ئاچلىقىنى بېسىشقا تىرىشىدۇ

ئۆزلىرىمۇ چۈشهنمىگهچكه بىرسىنىڭ كىنىبولىۋاتقانلىقىنى، كۆڭلىدىكى ئاچلىقنىڭ ئوزۇقى نىمه ئىكهنلى

―توۋلىشىپ دىۋهيلىشىدۇ، “ !...ھو”كهتكىنىگىمۇ دوپپىسى چۈشۈپ كهتكهنگىمۇ، بىرسىنىڭ تېيىلىپ

ئاۋازدا سۆزلهپ شۇ يهرگه كهلگهنده بىر ئاز زهردىلىك ئاھاڭىدا قوشۇپ تهۋپىق ئازاپ ۋه ئېچىنىشقا تولغان

، ئاز بولغىنىمىز بىلهن بىز]6[ياخشىمۇ ئاران ئون مىلىيونكهنئۇيغۇرالرنىڭ نوپۇسى بىز―قويدى،

بۇنداق . كهتمهيدۇ قانۇنمۇ ئاسانلىقچه ئۆزلىشىپ-بىزگه تهرتىپ، قائىده . توۋلىشىپ، قىستىلىپال يۈرىمىز

كولدۇرلىتىشى ئۈچۈن پايدىلىق شهرت چېچىالڭغۇلۇققا يۇرتۋازلىق ئىللىتى قوشۇلۇپ، جاھاگىرالرنىڭ بىزنى

J..!دهرىجىگه يېتىپ بارىدۇكى، يۇرت بىلهن يۇرت ئارىسىدىكى بىزدىكى يۇرتۋازلىق شۇ. ئىت ھازىراليدۇ

قېرىندىشىمىز ئۈستىدىن غهلبه قىلىش ئۈچۈن ئورتاق دۈشمىنىمىزنى ئىتتىپاقچى زىدىيهتته ئۆز مىللىي

نى قوللىمايدۇ،ئۆز ئىچىمىزدىن بىرى يۇرت سورىسا ھچكىم ئۇ. قوبۇل قىلىشتىن يانمايىز سۈپىتىده

كهلگهن بىرى ئهمما چهتتىن. يا ئۇنىڭ يۇرتىنى پهس كۆرىدۇ، يا ئۇرۇقىنى پهس كۆرىدۇ―ياراتمايدۇ

ئهكسىنچه ئۇنىڭ بىلهن كارى .شىللىمىزگه مىنىۋالسا ھېچكىم ئۇنىڭ نهسهبىنى سۈرۈشتۈرۈپ ئولتۇرمايدۇ

- يوق، ئۇنىڭ ياردىمى ۋه يهل بېرىشى بىلهن ئۆز ئارا نىزاھ Iھېلىقى ... اڭجال قىلىشنى توختاتمايدۇ

ياالقچى ۋه باشقا زۆرۈر خادىمالرنى ئۆزىمىزدىن ئېلىپ، ئۆزى چهتتىن كهلگهن كهلگىندى بولسا ئهسكهر،

UnRe

gistered

...كېتىۋېرىدۇ يالغۇزمۇ جاھان سوراپ

مهمتىلى ئۇيغۇرالرنىڭ ئاجىزلىقلىرى ھهققىده ئۇالرمۇ. تهۋپىقنىڭ ھهمرالىرى باشلىرىنى سېلىپ جىم مېڭىشتى

بۇ مىللهتتىكى ئىللهتلهر ھهققىده ئهڭ ئهۋهل دىموكرات . قوشۇالتتى ئهپهندى ئومۇمالشتۇرۇپ ئېيتقان باھاغا

ئۇنىڭدىن ئىلگىرى يا. دىئاگنوز قويغان، شۇنداقال داۋاالشقا جىددى كىرىشكهنىدى ئابدۇقادىر دامولال

يوشۇرۇشنىڭ ئىنتايىن كېسهلنى. رۇلغانىدىكېسهلنى داۋاالشقا جىددىي ئۇرۇنۇلمىغانىدى، يا كېسهل يوشۇ

سۆھبهتداشالرنىڭ ھهممىسىگىمۇ ئايان بولغاچقا بۇ پايدىسىز ئىكهنلىكى ھهر بىر زىيالىغا ئايان بولغىنىدهك

ئهپهندى بولسا مهمتىلى ئهپهندىنىڭ ئازاپلىق ئىقرارىدىن يۈرىكى ئېچىشقان مهجىددىن. نۇقتىنى چۈشىنهتتى

دىئاگنوز قويغان بۇ چاغدا مهمتىلى ئهپهندىنىڭ يۈرىكى ئۆزى بايا. نىڭغا قاراپ قويدىئاستىدىن ئۇ ھالدا يهر

:ئۇنىڭغا تهسهللى ئېيتماقچى بولغاندهك مهجىددىن ئهپهندى. كېسهلنى ساقايتىش ئىستىكى بىلهن تولغانىدى

مىسىگىال ئورتاق، ئاجىزلىقى ئهمهس، ئومۇمهن تۈركى خهلقلهرنىڭ ھهم بۇ ئىللهتلهر يالغۇز ئۇيغۇرالرنىڭ ―

.دېدى ―ئهپهندىم،

دېدى تهۋپىق خىيالچان ―ئهمهس، ئۇنى ئهيىپلهش ھهددىمىز... بىراق، بۇ بىر ئۇلۇغ ئانا، قېرى ئانا ―

.ھالدا

ھېيتگاھ ئالدىغا چىققاندا قوياش غهربكه قىشايغان بولۇپ، ھېيتگاھ ئۇالر ئوردا ئالدى كوچىسى بىلهن يهنه

.ىراپ كهتكهنىدىئۇز مۈنارىسىنىڭ سايىسى

ئهپهندى بىلهن ئهخمهد ئهپهندىنىڭ ساالھىيىتىنى بۇ يهرده بىر نهچچه ساقچى ئۇالرنى توسۇپ، مهمتىلى

.تهكشۈردى

:كېيىن يۈسۈپ ئهپهندى ساقچىالر كهتكهندىن

ئۇالر ھهربىر ئوقۇمۇشلۇق ئادهملهرگه، ―دېدى، ―بايقى قادىر ھاجى ئهۋهتكهن ئادهملهر ئوخشايدۇ، ―

دېققهت قىلىدۇ، ئۇالردا ھهربىرىمىزنىڭ تهپسىلى ئارخىپىمىز بولىشىمۇ ىرگه، باي ئادهمگه ئهنه شۇنداقيهنه ب

يۈسۈپ ئهپهندى كۆڭلىنى خىره قىلغۇچى―... ئاجايىپ ئهنسىز جاھان بولۇپ كهتتىغۇ ...مۇمكىن

.ئۆتتى سۆزلهرنى ئانچه ئۇزۇنغا سوزمىغان بولسىمۇ بهزى مۇھىم ھالقىلىرىنى سۆزلهپ

UnRe

gistered

ھهر تهرهپكه تارقاشماقچى كهيپى خېلىال بۇزۇلغان زىيارهتچىلهر مۇشۇ مهنزىلده توختاپ، ھهر قايسى

.بولۇشتى

مېنىڭ ئۇۋامغا كېتهمدۇق ―سورىدى مهجىددىن ئهپهندى، ..J―ئهپهندىم، قهيهرگه بارماقچىسىز؟ ―

...ېغىىۋېدىمسىزنىڭ نهغمه ـ ناۋالىرىڭىزنى خويمۇ س ياكى ئوردا ئىشىكىگه كېتهمسىز؟

.دېگهندهك قارىدى“ قانداق قىلىسهن؟” يۈسۈپ ئهپهندىمۇ ئۇنى

كېرهكلىرىمنى -ئهته نهرسه. دۆۋىده، ھازىر توختاجى بىلهن كېتىمهن كېرهكلىرىم قىزىل-مېنىڭ نهرسه ―

ناق قو زىيانىڭ ئاستانىسىگه چۈشىمهن، ئۆگۈنلۈككه سىزگه–ئاۋۋال ئوردا ئىشىكىگه . كېلىمهن ئېلىپ ئۇزاپ

خاپلىقىمنى قوزغاپ بۇ گهپنى ئېچىپ. ناۋادىن تامادا بولمىغايسىز-بولىمهن، لېكىن شۇندىمۇ نهغمه

.توغرا كهلدى بىلهمسىز، پىئانىنوسىمنى ھىندىستاندا تاشالپ كېلىشكه. قويدىڭىز

دارچىلىقنى قېلىپ، ئايرىلىدىغان چاغدا ئاغىنى بۇ كىشى ئۇ يهرده مېھمانخانا خوجايىنى بىلهن دوستلىشىپ ―

كېتىپ پىئانىنوسىنى قالدۇرۇپ كهلگهندى، ئهمدى ئىزھار قىلىش ئۈچۈن ھىسىياتقا بېرىلىپ

.كۈلۈپ دېدى توختاجى―چىدىمايۋاتىدۇ،

ئۈستىگه ھېلىقى ئاجايىپ داۋانالردىن ئۇنىڭ. ئۇ چاغدىكى ئهھۋالدا ئۇنى ئاياپ ئولتۇرۇشقا بولمايتتى ―

بىراق، . قالدۇرغىنىمىزمۇ توغرا بولغانىكهن، دهپ ئويالۋاتاتتىم سكهن،ئۇنى ئېلىپ ماڭماقمۇ مۈمكىن بولما

.بهكمۇ الزىم بولىدىغانلىقىنى ھىس قىلىۋاتىمهن ئهمدى ماڭا پىئانىنو

تهمبۇرنىڭ كانىغۇ، بىز شۇالر بىلهن -ئۇنىڭسىزمۇ قهشقهر دېگهن دۇتار غهم قىلماڭ، دوستۇم، ―

.قىلىۋېرىمىز قىلىدىغىنىمىزنى

.بهكمۇ يېرىم ىئانىنومۇ ئۆز نۆۋىتىده الزىم ـ ده، بۇ ئىشتىن كۆڭلۈمبىراق پ ―

:تهسهللى ئېيتىپ تهۋپىقنىڭ راستىنال كۆڭلى يېرىم بولغىنىنى چۈشهنگهن دوختۇر

دوختۇرخانىسىدا بىر تونۇشۇم بار، مېنىڭ شىۋىد. ئالدىرىماڭ، كۆڭلىڭىزنى يېرىم قىلماي تۇرۇڭ ―

ئهمما بىر قېتىممۇ چالغىنىنى كۆرگىنىم يوق، يا ئۇ ئاۋالقى لىقىنى كۆرهتتىم،ئۇنىڭكىده بىر پىئانىنونىڭ بار

.نىمه، بولمىسا بۇزۇق مال دوختۇر قالدۇرۇپ كهتكهن

UnRe

gistered

.ئوڭشىۋالىمهن، سېتىپ بېرىشكه ئۇنىسىال بولغىنى قېنى سىز سۆزلىشىپ كۆرۈڭ، بۇزۇق بولسىمۇ مهيلى، ―

.هپكه تارقاشتىقايسى ھهر تهر ئۇالر شۇ يهرده خوشلىشىپ ھهر

3

. بۇيانغا ئۆرلهتتى- مهمتىلى ئهپهندى ئويقۇسىنى قوغالپ تۇتالماستىن ئۇيان تۈن نىسبىدىن ئاشقان بولسىمۇ

.خىيالىدىن نۇرغۇن ئىشالر تىزىلىپ ئۆتهتتى ئۇنىڭ

چىده ئهسلىده ئۇ ئۆزى چهتته يۈرگهن يىلالر ئى. يامانراق بولۇپ چىقتى قهشقهر ئۇنىڭ تهسهۋۋۇر قىلغىنىدىن

لېكىن قهشقهر جاھالهتنىڭ تۇمانىدا غۇۋلىشىپ. تهرهققىياتالر بولدىغۇ دهپ ئويلىغانىدى قهشقهرده مهلۇم

نامراتلىق ھهر . نامراتالشتۇرىۋهتكهنىدى تۇرغان، يهنه كېلىپ ئالدىنقى ئۈچ يىللىق يېغىلىق خهلقنى تېخىمۇ

قاشقا بېدىگه ئوخشاش ئۆزى ئۆسكهن خۇراپات بولسا .قاچان خۇراپات ياخشى كۆكلهيدىغان تۇپراقىدى

.“ياخشىاليتتى” تۇپراقنى

قهدىمىي مىللهتنىڭ قهدىمى شهھىرىنى ئۆزىنىڭ دهۋر قىلىپ بۇ“ نامراتلىق― خۇراپاتلىق ―نامراتلىق ”

-بازىرىدىكى تهرتىپسىزلىك، بىكارچىلىك، نامراتلىق، جىدهل ¡,‡´-". ئۇۋىسىغا ئايالندۇرىۋالغانىدى

.يۈرىكىنى سانسىز خهنجهردهك ئىسكهنجىگه ئېلىۋالغانىدى ى ئهپهندىنىڭماجرا مهمتىل

ئىدىكى، خهلقنىڭ نادانلىقىدىن پايدا ئېلىپ ئۈگهنگهن ھۆكۈمران گوروھ ئىلغار ھهممىدىن يامىنى شۇ

ئىلگىرى ئابدىقادىر داموللىنى قانداق يوق. كىشىلهرنى يوق قىلىۋېتىش كويىدا ئىدى پىكىرلىك

قارىغاندا ھازىرقى ئۇقمىشالردىن. ى ھهققىدىكى خاتىره كۆڭۈل ئىكرانىدىن ئۆتمهكتىدىقىلىشقانلىقلىر

شىسهينىڭ ھاكىمىيهتنى چاڭگىلىغا سوۋېت بولشىۋىكلىرى شىڭ. ۋهزىيهتكه ئىشهنچ قىلغىلى بولمايتتى

لهر بىلهن ئۆز ئىمتىياز قازانماقتا، ئاشكاره يوشۇرۇن شهكىل ئېلىۋېلىشى ئۈچۈن ياردهملىشىپ، بۇ تۇپراقالردا

يهردىمۇ بۇ ھالدا كېتىۋهرسه تهبىئىيكى، بۇ. يهرلهردىكى ھاكىمىيهت قاتالملىرىغا تىقماقتىدى ئادهملىرىنى بۇ

كېتىشى مۆلچهردىن بولشىۋىكالرنىڭ تازىالش سىياسهتلىرى، رهھىمسىز سىنىپىي كۆرهشلهر ئهۋج ئېلىپ

ئىشپىيونالر تهرىپىدىن ئاللىقاچان رويخېتى انبۇ ۋاقىتلىق تېنچلىق بۇزۇلغان ھام. تاشقىرى ئهمهسىدى

.ھهرخىل شهكىلده يوقىلىشقا باشاليتتى تۈزىلىپ تهييارلىنىپ بولغان ئادهملهر

UnRe

gistered

نهدىدۇر بىر . ئېچىۋېتىلىگهن دهرىزىدىن يولتۇزلۇق ئاسمانغا قاراپ ياتاتتى مهمتىلى ئهپهندى بېشى تهرهپتىكى

دهرياسى لىي تهرىپىده بىر سازلىق ئېرىق، جهنۇبىدا قىزىلقىزىل دۆۋىنىڭ شىما. كۇكىرىدى يهرده پاقا

يوق خىيالدىن قۇتۇلۇش چېكى-مهمتىلى ئهپهندى ئۈچ . بارىدى، شۇڭا بۇ يهرده پاشالرمۇ يېتهرلىكىدى

يېنىغا چىراق، سهرهڭگه ۋه يانچۇق دهپتىرىنى ئۇ ھهر قانداق جايدا ياتسا ياستۇقى. (ئۈچۈن شامنى ياقتى

ئاندىن يهنه . ھهققىده كۆڭلىگه تىزىۋالغان شېئىرنى خاتىرلهپ قويدى ئاندىن بۈگۈن ھېيتگاھ)قويۇپ ياتاتتى

. ئۆزىنى مهجبۇرلىدى-ئۇخالش ئۈچۈن ئۆز چىراقنى ئۆچۈرۈپ،

ئۇخلىيالمىغانسېرى خىيال باستى ئاخىرى ئۇنىڭدا ھهممىدىن بىزار . كهلمىدى ئويال، ئۇيقۇسى- لېكىن ئويال

خىزمهت ئۇنىڭ ئوبدان. ئۇ بۇ يهرگه كېلىشته بىرمۇنچه زىيان تارتقانىدى. بولدىتۇيغۇسى پهيدا بولۇش

. باغلىنىشى تېخىمۇ ئاجايىپىدى بولۇپمۇ ئۇنىڭ ئهدىبه ۋه ئۇنىڭ ئائىلىسى بىلهن بولغان. ئورنى بارىدى

بۇنچه كۆپ . تىكاتتا بىر بايغا مىراسخور بولۇپ قاالت ئهگهر ئۇ ئهدىبهگه ئۆيلىنىشىنى خاھاليدىغانال بولسا

ئهدىبهدهك تېپىك ئۇيغۇر گۈزىلى ئۇنىڭ ھاياتىغا بهخت ۋه . ياشىيااليتى مۈلۈك بىلهن ئۇ غهمسىز-مال

نىمىشكه ئىككىلىنىش . ئۇنىڭغا ئىككىلىنىش تۇيغۇسى پهيدا بولدى. .. ئېتهلهيتى خوشاللىق بهخىش

ئايرىلىپ ايرىلىپ، ئاندىن ۋهتىنىدىن ئاۋۋال يۇرتىدىن ئ―بولمىسۇن؟ ئۇ شۇنچه كۆپ قۇربان بېرىپ پهيدا

نۇرغۇن مال مۈلكىنى تهرك چاقىسىنى تاشالپ ئوقىغان، كېيىن ئهدىبهدهك گۈزهلنى ۋه ئۇنىڭ-خوتۇن، باال

جاھاننىڭ تېنچ ۋاقتىدا ... دار كۈتۈپ تۇرسا ئېتىپ، شۇنچه ئۇزاق مۇساپىنى بېسىپ كهلسه بۇ يهرده ئۇنى

قانداق؟ قايتىپ كهتكهن تۈزۈكمۇ،

دوست بۇرادهرلهر بىلهن كۆرۈشۈپ، ئاخىر ئۇ ئالدى بىلهن قهشقهردىكى. تهۋپىق بىر قارارغا كېلهلمىدى

بىلهن كۆرۈشكهندىن كېيىن بۇ ھهقته بىر قارارغا تۇغقانالر-پىكىرلىشىپ، ئاندىن ئاتۇشقا بېرىپ ئۇرۇق

-شۇنىڭ بىلهن سهل. كهلمهكچى بولدى .پهل يىنىكلهشكهندهك بولدى

.ا كهتكهنده باش توخۇ چىللىغانىدىئۇ ئۇيغۇغ

ئـالـتـىـنـچـى بـاب

1

UnRe

gistered

...قاپلىغان، ئهتراپ جىمجىت تـۈن پهردىسى ئالهمنى

ئۆركهشلهۋاتقان، شاقىراشلىرى كېچه جىملىقىغا سۈر نىزامىددىن بىلهن مهمتىلى ئهپهندى قهھىرلىك ...

ىككىسى دهريانىڭ ئىككى تهرىپىده تۇرۇپ سهل ئىلگىرى ئ. ساھىلىدا ئۇچراشتى بېغىشاليدىغان بىر دهريانىڭ

.پۇالڭلىتىشقان، ھېلىراقتا مهمتىلى ئهپهندى بۇ تهرهپكه ئۆتكهنىدى قول

شولىسى بۇلۇتالر ئارىسىدا ماراپ چىققان ھىالل ئاي نۇرىدا سۇس يورىغان، سۇ يۈزىده ئاي دهريا بويى

سوزۇنچاقراق، گۆشلۈك، كهڭ ىزامىددىننىڭئۇالر بىرىبىرىنىڭ قولىنى سىقىشقان چاغدا ن. ئهلهڭلهپ تۇراتتى

ئهپهندىنىڭ پىشقان ئالمىدهك يۈزىدىن نۇر تۆكۈلۈپ مهمتىلى. يۈزى ۋه قېلىن كالپۇكلىرى دىرىلدهپ كهتتى

سۇس يورۇقلۇقتا ئۇالرنىڭ رهڭگى ـ روھىدا ئىپادىلىنىۋاتقان ... كۈلۈمسىرهش، نۇرلۇق كۆزلىرىده. تۇراتتى

.بايقىغىلى بولمايتتىنازۇك ئىپادىلهرنى تېخىمۇ

ـ ده؟ ― بىرىگه قارىشىپ بىر ھازا ئۇنسىز - دېدى نىزامىددىن، ئىككىسى بىر ― ئاخىرى قايتىپ كهپسهن

ئهمدى ئىككىمىز ئايرىلمايلى، مېنىڭ سهندىن باشقا قېرىندىشىم يوق―كېيىن، بېقىشىپ تۇرۇشقاندىن

...ئهمهسمۇ

-ئۇنىڭ كۆزلىرىده بىلىنهر دېدى مهمتىلى ئهپهندى، ―مېنىڭ تۇرىشىم قانداق بوالركىن، ئاكا، ―

پات دهرياغا -كۈلۈمسىرىشىنى داۋام قىلىپ، ئۇ پات بىلىنمهس مهيۈسلۈك چاقناپ ئۆتكهن بولسىمۇ ئىللىق

.كۆتىرىلىۋاتامدۇ قانداق دېگهندهك قاراپ قوياتتى گويا سۇ ئۇلغىيىپ دولقۇن

چه يىللىق جۇدالىق ساڭا يهتمىدىمۇ؟ ئۆز تۇرمايسهن؟ ئهجهبا ئون نهچ نېمىشكه؟ نىمىشكه ―

زېرىكتىڭمۇ؟ بىزدىن زېرىكتىڭمۇ؟ ۋهتىنىڭدىن

بهك كېچىكىپ قاپتىمهن، بهك كېيىن كهپتىمهن ئهگهر مهن... ياق، ئاكا، ئۇنداق ئهمهس، لېكىن، ―

ئىنقىالپنىڭ راسا قىزىغان ۋاقتىغا ئۈلگۈرۈپ ... بوالتتى بۇرۇنراق كهلگهن بولسام بهك ياخشى

...كېلهلمهپتىمهن

ئوقۇغان ساڭا ئوخشاش چهتته. مهيلى، كۆڭلۈڭنى يېرىم قىلما، كۆڭۈلدىكىدهك ياشاپ كېتهلهيسهن ―

.ئادهمگه ھهر قانداق مهھكىمىلهرده خىزمهت تېپىلىدۇ

UnRe

gistered

.ئىستىھزا بىلهن كۈلۈمسىرىدى مهمتىلى ئهپهندى

― ‡û‡‡%”1[“ن ئۈمىدى، ھهم جان قورقۇنچىسىھهم نا. تهرىپى بار پادىشاغا خىزمهت قىلىشنىڭ ئىككى .[

دېدى ئۇ ―قورقۇنچقا چۈشۈپ قېلىش ئاقىلالرنىڭ پىكىرىگه خىالپ، شۇڭا ئاشۇ ئۈمىدىنى دهپ

.قىياپىتىنى بۇزماي ئىلگىرىكىدهكال سالماق

بىلهمسهن، مهن . بهخۈدۈك جان بېقىپ كېتىمىز ئۇنداق بولسا تېخى ياخشى، ئۆيده ھۈنهر قىلساقمۇ ―

ئېچىپ كېلىۋاتىمهن، ئالدىراش بولغاندا ئونچه نىمكار سالىمهن، يان ئۆيده بوياقچىلىق دوكىنىخېلىدىن بۇ

دهسلهپ بىر مهزگىل ئاخۇن دادامغا ۋهكىل بولۇپ ئورۇس. ئىككى نىمكار ئىشلهيدۇ ئادهتتىكى ۋاقىتالردا

ۈگىنىپ كهتتىم I كونسولخانىسىدا تۇردۇم، ئىشنىڭ تهقهززارسىدىن شۇ يهرده ئاشۇ خهقنىڭ تىلىنىمۇ

بوياقچىلىقىمنى قىلىغىلى تۇردۇم، ئىككى كېيىن ئاخۇن دادامنىڭ سودا ئىشى توختىغان ھامانال... دېگىنه

ئهھۋالىم ئهنه شۇنداق، سهن ئهمدى تىۋېپچىلىك قىلساڭمۇ مېنىڭ... نىمكارنى دائىمىي ياللىۋالدىم،

...ۇ؟ھېچ ھۈنهر قېچىپ قۇتۇاللمايدىغ بولىدۇ، ئىشقىلىپ قولۇڭدىن

مهمتىلى ئهپهندى ―...اليقا سۇدىن ئهنسىرهيمهن، مهن ماۋۇ... ھۈنهر بولىدىغان گهپ، ―

تاشقىن بولۇش. ئۇ يهنه دهرياغا قاراپ قويدى. ئهنسىرهۋاتقاندهك جىمىپ قالدى كۆڭلىدىكىنى ئېيتىشتىن

قاالرمهنمۇ دهپ رۇمئۇ ئاي پېتىپ كهتسه مۇشۇ گىرىمسهن يۇرۇقلۇقتىنمۇ مهھ. ئېھتىمالى باردهك قىالتتى

.ئهنسىرىگهندهك باش كۆتۈرۈپ ئاسمانغا قاراپ قويدى

!بولمىغۇر گهپلهرنى قويۇپ يۈر ئۆيگه ―

قهيهر؟ مۇشۇ ئۆي بولماي ―

خوشنا، - كېلىپ قېلىشقانىكهن، خۇلۇم نىزامىددىن ھهيران بولۇپ ئهتراپىغا قارىۋىدى، راستىنال ئۇالر ھويلىغا

ھهممىسى مهمتىلى ئهپهندىگه ئېھتىرام بىلدۈرهتتى، مهمتىلى بىر ئالغانىدى، تۇققانالر ھويلىنى - ئۇرۇق

.تېخىمۇ تۆۋهنچىلىك بىلهن تازىم قايتۇراتتى ئهپهندى بولسا ئۇالرغا

مهمتىلى . ناۋا قىلىنىشقا باشلىدى-مېھماننىڭ شهرىپىگه نهغمه. بولدى ئۆزىدىن مهرىكىلهرمۇ پهيدا- ئۆز

ئانام،”زامىددىننىڭ كىچىك قىزى پاتىمهنى قۇچىقىغا ئېلىۋالغان بولۇپ لىۋىده نى ئهپهندى سۇپىنىڭ

UnRe

gistered

.بۇ قىز مومىسى بىلهن ئىسمداش ئىدى. دهپ ئهركىلىتهتتى“ ئانام

:تۇرۇپ تهۋپىق ئۇنىڭ بېشىنى سىالپ. ئۇنىڭ ئالدىدا چوڭ جىيهنى غېنى پهيدا بولدى بىرهمدىال

...ۇم قالدىيهكهن دهرياسى بويىدا سهن بىلهن تهڭ بىر دوست ―

باال غېنى بىلهن تهڭ― دهيتى بالىالرنىڭ ئهڭ چوڭى ئايىمگۇل، ―ماللىكامنىڭ قىزىقلىقىنى، ―

...!ماللىكامنىڭ دوستىكهن

ئادهمنىڭ ئۆز تاغىسى ئىكهنلىكىگه ئىشهنگۈسى نهبى بىر چهتته تۇرۇپ بۇ ئاجايىپ كېلىشكهن

.قارايتتى كهلمهيۋاتقاندهك قىزىقىش بىلهن

چهكلهنمهيدۇ، گهپ كىچىك دهپ-ولسا دوست بولمامدىكهن؟ دوستلۇق دېگهن چوڭكىچىك ب ―

ئهستايىدىللىق، زېرىكمهيدىغان دهپ چۈشهندۈرهتتى تهۋپىق جىيهنىلىرىگه، ئۆزىگه خاس―.... كۆڭۈلده،

كېلىڭالر، نېمشكه ئۇنداق قاراپ تۇرىسىلهر، سىلهر ھهممىڭالر ماڭا يېقىن―پوزىتسىيه بىلهن،

.تۇرغان رهجهپ بىلهن خانگۈل ۋه نهبىلهرگه قاراپ دهيتى ئۇ چهتتىراق يېتىرقاپ―- مولۇندهك

:ئولىشىۋالغان بالىلىرىغا قاراپ ھهم سۆيۈنگهن ھهم چېچىلغان ھالدا زورىخان قېينى ئىنىسىگه

ىق ئىنىسىنىڭ قىز نىزامىددىن. دهيتى―ماللىكاڭالرنىڭ ئارامىنى بۇزۇپ ھهممىڭالر يامىشىۋاپسىلهرغۇ؟ ―

ئادهم مهمتىلى ئهپهندىگه ئىھتىرام ھهممه. مىھمانالر كۆپهيمهكتىدى... مىجهزىگه قىزىقىپ قاراپ تۇراتتى

...بىلدۈرهتتى

ئۇكا تېخىچه ھېلىقى -پېتىپ ئۆزىگه كهلگهندهك ئهتراپقا قارىغان چاغدا ئاكا نىزامىددىن ئېغىر خيالغا...

قاراڭغۇالشقان ردىسى كۆكنىڭ يۈزىنى يېپىپ، ئهتراپگۇگۇم په. دهريانىڭ ساھىلىدا تۇرىشاتتى سۈرلۈك

كۆرگىلى بولمىسىمۇ شاۋقۇننىڭ بولۇپ،دولقۇنالرنىڭ ئۆرلىشى ۋه قاينامالرنىڭ سۈرلۈك تولغۇنىشلىرىنى

ئايىقى بولسا ئاسماننىڭ قارا -دهريانىڭ باش .ۋهھىمىلىك ئاۋازىدىن ھهممىنى ھېس قىلىغىلى بوالتتى

.كهتكهنىدى شۇلۇپرهڭگى بىلهن پۈتۈنلهي قو

پهيزىده مهست بولغاندهك، ھېچنىمىنى نىزامىددىن ئىنىسى بىلهن بىلله بولغان قىسقا، تاتلىق دهملهرنىڭ

بىراق، ئۇ ئىنىسىنى تۇتۇپ قېلىشقا . شارابىغا قانمىغان ئىدى ئاڭقىرالماي ئهتراپقا قارايتتى، قهلبى ۋىسال

UnRe

gistered

.كهلدى ئاجىسىز

ئىڭراۋاتقان دهريا تهرهپكه جىتال گۇگۇم قۇچىقىدا- شالشماستىن جىممهمتىلى ئهپهندى نېمىشكىدۇر خو

.ئهسلىمىدهك تويۇلۇپ كهتتى ئۇ شۇنچىلىك تۇيۇقسىز كهتتىكى، ھهممه گويا. مېڭىپ كهتتى

. نىزامىددىن قول پۇالڭشىتىپ ۋارقىرايتى―!.... باراي توختاپتۇر، نهگه بارىسهن؟ مهنمۇ بىلله ―

لهن ئاكىىسنىڭ بىلله مېڭىشىنى خالىمىغاندهك ئىپادىنى بىلدۈردى ۋه دولقۇنالربى مهمتىلى قول ھهركىتى

ئاۋالقىدهك جىمىپ µ+£,j". نىزامىددىن تېڭىرقىغانچه ساھىلىدا تۇرۇپ قالدى. باغرىدا كۆرۈنمهي قالدى

ز ۋه يوشۇرۇنغان زۇلمهتتهك چهكسى قالغان بولۇپ، سۈكۈتكه چۆمگهن كائىنات رىۋايهتلهردىكى ئابى ھايات

يۇرتداشالر پهيدا بولۇشقا باشلىدى ۋه ئۇنى ئورىۋالدى، ئۇالرنىڭ چوڭقۇر بىلىنهتتى، نىزامىددىننىڭ ئهتراپىدا

ئۇ قهھرى. ئاڭلىغاندىال ئۆزىگه كهلگهندهك بولدى ـ ده، دهريا تهرهپكه قاراپ ماڭدى ئېغىر نهپهسلىرىنى

دولقۇنالر باغرىغا ئۆزلىرىنى ى بىر مۇنچه كىشى ھهمبىلهن نهره تاتتى، ئارقىدىن ساھىلدا تۇرغانالر ئىچىدىك

تۇرسىمۇ نىزامىددىندا ئۆزىمۇ ئۆلۈپ بولغاندهك گهرچه بۇ مۇدھىش قىسمهتنى سېزىپ. ئېتىپ غايىپ بولدى

...ئهندىكىپ ھهم بوغۇلۇپ تېپچهكلهيتى ئۇ ھهم. تۇيغۇ بولغىنى قىزىق ئىدى

ـ سانا ئېيتتى ئۆزىنىڭ چۈ ئۇ سوغۇق تهرلهپ كهتكهن بولۇپ، ... ش كۆرگهنلىكىنى بىلىپ خۇداغا شۇكرى

... قىسمدا ئىنىسىنى ئويالپ ئۇخلىيالماي تولغىنىپ ياتتى ۋه تۈننىڭ قالغان

.بالىالرمۇ داستىخاندا جهم ئىدى. ئۈستىده بۇ چۈشىنى زورىخانغا ئېيتتى ئۇ ئهتتىگهنلىك چاي

ئۇ كېلىپ دارالشساق ئهجهپ ئهمهس، كۆڭلۈمدهخهيردۇ، ئىنشائالالھ،خۇدا نىسىپ قىلسا پات يېقىن دى ―

.تىنىپ دهپ ئۈن قاتتى زورىخان چوڭقۇر―قالىدىغاندهكال قىلىپ تۇراتتى،

تهرىپى بولۇپ تۇرىدىغان، ئهمما دهپ سورىدى نهبى ھهمشه ئۆيده―دادا، ماللىكام قانداق ئادهم؟ ―

.كېلىپ ئۆزى كۆرۈپ باقمىغان تاغىسىنى بىلگۈسى

چاخچاقچى، بالىالرغا ئامراق، ھه، ن، ماللىكام ئوتتۇرا بوي، ئاق سېرىق، چىرايلىق ئادهم،مهن بىلىمه ―

. دهپ چوڭقان سالدى غېنى―... يانا، يانا

دېدى ئايىمگۈل ئىنىسىنى رهت قىلىپ، ھهممىڭنىڭ ئاچىسى تۇرۇپ مهنمۇ تازا―بىكار گهپ، ―

UnRe

gistered

ئهسلىيهلمهۋاتسام، سهن قانداق بىلىتىڭ؟

مېنىڭ دېگهنلىرىم راستمۇ قانداق؟ مهن دېگهن بهك كىچىك دادامدىن سوراپ باق،ئىشهنمىسهڭ ―

.ئېسىمگه ئاالاليمهن ۋاقتىمدىكى ئىشالرنىمۇ

ئۇنداق گهپنى دېسهڭ سهن تۈگۈل . بهرگهن گهپلهر لېكىن ھهممىسى دادام ئېيتىپ. دېگهنلىرىڭغۇ راست ―

.پاتىمهممۇ بىلىدۇ

كهتكهنده ماللىكاڭ تاغ ئارقىسىغا چىقىپ―ل، دېدى زورىخان،نىمىشكه بىلمهيسهن، ئايىمگۈ سهن ―

.سهن نهبىجانچىلىك بارىدىڭغۇ دهيمهن

.ئاڭقىرىپ كېتهلمهيمهن چۈشۈمدىكىدهك بىلىمهن، تازا ―

. دېدى غېنى―بۇ كالۋا، مهن بولسا بىلىتىم، ―

― µ+£,j―دېدى نهبى، ماللىكام نىمىشكه تاغ ئارقىسىغا چىقىپ كهتكهن؟

دېدى―ھازىر بۇنى دېسهممۇ چۈشهنمهيسهن، . ئىشالرنى سهن چوڭ بولغاندا ئېيتىپ بىرىمهن بۇ ―

.بىلىنمهس تىترىتىپ- نىزامىددىن قېلىن كالپۇكىنى بىلىنهر

.بۇياقخانىغا كىرىپ كهتتى دۇئادىن كېيىن ئۇ

2

ھهلهپنى تۇمشىقى ئېتىپ بولۇپ ئوقۇرنىڭ تۆشۈكىدىن باشلىرىنى چىقىرىپ، نىزامىددىن قويالرغا ھهلهپ

- گىرت” كېپهكلىك يېرىنى تاپماقچى بولۇپ ئۇرۇنىۋاتقان قويالرغا قاراپ، ئۇالرنىڭ بىر خىلدا بىلهن ئۆرۈپ

دېھقانچىلىق ۋه بوياقچىلىقتىن ئۇ. قىلىپ ھهلهپ چايناشلىرىغا قۇالق سېلىپ، خىيالچان تۇرۇپ قالدى“ گىرت

ئۇالقنى بىرخىل ئهرمهك دهپ بىلهتتى، ئىچى پۇشقاندا ئۇ. تاشقىرى ئۇالق بېقىش بىلهن مهشغۇل بوالتتى

.بوالتتى ئۇالر بىلهن مىلىكه

يېقىنال جايدىن ئاڭالنغان، سۆزلىشىش ئۇ ئاشۇ ھالهتته يهنه قانچىلىك تۇراتتىكىن، بىراق بىرمۇنچه كىشىنىڭ

دهرۋازىسى غىچىرالپ بارغانسېرى يېقىنالپ كىلىپ، ئۇالرنىڭ چۇرۇڭى-ئاۋازى ۋه ئۇششاق بالىالرنىڭ ۋاراڭ

نىزامىددىن خىيال ئهسىرلىكىدىن قۇتۇلۇپ ئارقىسىغا ئىتتىك ئۆرىلىۋىدى، جهنۇب مانا شۇندىال. ئېچىلدى

UnRe

gistered

I������ توزاڭلىرى قونغان،- بېشىغا سهپهر چاڭ-قاراپ تۇرىدىغان دهرۋازىنىڭ بوسۇغىسىدا ئۈستى

تهبهسسۇم يېغىپ قويغان، نۇرلۇق يۈزلىرىدىنكىيگهن، كىچىك بۇرۇت ] 2[ بۇرۇلكا، بېشىغا بېرى- كاستيۇم

ئىشهنمىگهندهك كۆزىنى چىمچىقلىتىپ بىر نىزامىددىن ئۆز كۆزىگه. تۇرغان ئوتتۇرا بويلۇق بىر كىشى تۇراتتى

مېھمانمۇ نىزامىددىننىڭ ئىگىز بويلۇق، بهستىلىك بۇ ۋاقت ئىچىده. نهچچه سىكونت مهڭدهپ قالدى

-ىنقامىتىگه كۆز تىكىپ ئۇنى باشت مېھمانغا ئهگىشىپ كهلگهن مهھهلله . ئاياق كۈزىتىپ چىقىشقا ئۈلگۈردى

كهپسىز بالىالرمۇ بۇ ئاجايىپ ھاياجانلىق مىنوتالرنىڭ كهيپىنى بوزىۋېتىشنىڭ ياخشى ـ كويالر ۋه

ئۇالر مېھماننىڭ. قېلىشتى بولمايدىغانلىقىنى بىلىپ، ئالدىن كېلىشىۋالغاندهك تاپسىدا ۋه بۇسۇغىدا تۇرۇپ

. تاقلىرىنى كۆتىرىۋېلىشقانىدى-يۈك

مېنى”ئۇ . دېدى ئاخىرى مېھمان تىترهڭگۈ ئاۋازدا―! ... ئهسساالمۇئهلهيكۇم، ئاكا ―

كهلمىگهچكه ئۇنداق دېمهكچىدى، لېكىن ھاياجاندىن بوغۇلغان تىلىغا بۇ گهپلهر دهرمهھهل“ تونۇمىدىڭمۇ؟

:يىغىپ دېيىشكه ئۈلگۈرمىدى، ئاڭغىچه نىزامىددىنمۇ ئېسىنى

كهلدى، نىزامىددىننىڭ ئاۋازى دهپ ۋارقىرىدى ۋه ئۇنىڭغا ئېتىلىپ―! ... مهمتىلى...ۋهئهلهيكـ ―

.بولمايتى بوغۇلۇپ كهتكهن بولۇپ، نېمىلهرنى دېگىنىنى ئاڭقىرىپ

ھاياجانلىنىپ كهتكهچكه ھېلى سېغىنچىلىرى نىزامىددىن بهك. ئۇالر ھويلىنىڭ ئوتتۇرىسىدا قۇچاقالشتى

. چىيا باشالندى-يۇمۇپ ئاچقۇچىلىك ئارىلىقتا ھويلىدا قىيا كۆز. ده بىر نهچچه ئېغىز پىچىراليتتىھهققى

- تۇغقانالر ۋه يېقىن خۇلۇم قوشنىالر خۇددى بىرسى قازا قىلغاندهكال يىغا-ئۇرۇق ئارقىدىنال يېتىپ كهلگهن

J-+‚ ئىچىدىن مومايالرنىڭ. ىشاتتىئۇالرنىڭ ھهر بىرى مهمتىلى ئهپهندىگه ئېسىلىپ يىغل. كۆتۈرۈشتى

ئېسىلىشىپ، ھويال سهيناسىدا گاھ ئۇنىڭغا، گاھ بۇنىڭغا. بهزىلىرى مۇڭلۇق قوشاقالرنى قوشۇپ يىغىلىشاتتى

- خۇلۇمالر، ئۇرۇق-قوشنا . دهۋر قىلىپ ئايلىنىشاتتى -تۇغقانالر، كىچىك بالىالر ھويلىغا سانجاق

مويسىپىتلىرى پىشايۋان سوپىسىدا ئولتۇرۇشۇپ، ئۇزۇن يىل ئۇالرنىڭ ئىچىدىكى. سانجاق تولۇپ كهتتى

يېرىلىپ قېرىنداشالرنىڭ مهرھۇمالرغا ھازا تۇتۇپ ھهمده قايتا دىدارلىشىش خۇشاللىقىدىن ئايرىلىپ كهتكهن

ئورۇن . بولىدىغانلىقىنى سۆزلىشهتتى يىغالشلىرىغا قاراپ، ئۆز قاراشلىرىنى، تهقدىرنىڭ سىرلىق يازمىشلىرى

UnRe

gistered

تاشقىنلىقنىڭ چۈش ئهمهسلىكىگه ―بۇ ئاجايىپ قاينام . تۇرىشاتتى هنلهر تام بويالپ تىزىلىشىپ ئۆرهتهگمىگ

.ئۈچۈن ئاسان بولمىدى ئىشىنىش نىزامىددىن

ئۇالر ھايات بولسا، بارسا كهلمهس . پاتىمهملهر يادلىناتتى زاره قوشاقلىرىدا مهرھۇم مولال توختاجى ۋه-يىغا

.قىلىناتتى ئوغلىنى كۆرسه نېمه بولۇپ كېتهرىدى، دېگهندهك ئارمانالر بايان يولدىن قايتىپ كهلگهن

قىلىشىۋاتقانالرنى سهۋرىگه ئۈندىدى، خۇدانىڭ €´�I-جامائهت ئىچىدىن يورت ئاقساقاللىرىدىن چىقىپ يىغا

.قىلدى ھىممىتىگه شۈكرى سانا ئېيتىشقا دهۋهت

ـ زاره بېسىققاندىن كېيىن مهمتىلى ئۇيغۇر يىللىق جۇدالىقتىن كېيىن ھهربىرهيلهن ئادىتى بويىچه ئۇزۇنيىغا

شۇ پۇرسهتته كىشىلهرنى ئىنىسىگه . چىقتى بىلهن قول ئېلىشىپ كۆرۈشۈپ، تېنچلىق سورىشىپ

مويسىپىت بىر ئادهمنى بويامهتنىڭ ئىمامى مۇھهممهد ئىمام دهپ تونۇشتۇرىۋاتقان نىزامىددىن بۇ سورۇندىكى

شۈبھىلىك بۇ مويسىپىت تهۋپىققا بىر خىل. كهرتتى ۋه ئىنىسىگه باشقىچىال قاراپ قويدىI’ý ئىنىسىگه ئاستىال

يۇرت مۆتىۋهرلىرىدىن باشقىالر تۇغقانالر،-شۇنىڭدىن كېيىن ئۇرۇق. نهزهرده قاراپ سوغۇقال كۆرۈشۈپ قويدى

.بىر ئىككىدىن تارقاشتى

سۈنچاي ئىچكهچ ھهر خىل تېمىالردا پاراڭغاسۇپىسىدا بهداشقان قۇرۇپ ئولتۇرۇشۇپ، قالغانالر پىشايۋان

- چهتئهلده كۆرگهن مهمتىلى ئهپهندى ئۇالردىن يۇرتنىڭ ئهھۋالىنى سورىسا، ئۇالر ئۇنىڭدىن. چۈشتى

.ئاڭلىغانلىرىنى سورايتتى

قاراڭغۇ چۈشكهنده ئۆي ئىگىلىرى بىلهن ئهڭ يېقىن تۇققانالردىن بىر نهچچىسى .بۇ سورۇنمۇ ئۇزاققا بارمىدى

I،باشقىالر خوشلىشىپ ېلىپ:

.دهپ ئورۇنلىرىدىن تۇرۇشتى ―مېھمان ئۇزۇن يولدىن كهلدى، بالدۇرراق ھاردۇق ئالسۇن، ―

قايتىپ كهلگهندىن كېيىن، تېخىچه ئۇخلىماي كۆزلىرىنى نىزامىددىن ئۇالرنى ئۇزىتىپ دهرۋازىنى تاقاپ

:ىپ، پهپىلهپ ئولتۇرغان ئىنىسىگه قاراپبالىالرغا تاتلىق ـ تۈرۈملهرنى بېر مۆلدۈرلىتىپ ئولتۇرۇشقان

ئۇالر سېنىڭ ―دېدى غهمكىنلىك بىلهن، ... ئانامنىمۇ، دادامنىمۇ سهنسىز ئۇزىتىپ قويدۇق، ئۇكام، ―

...كهلگىنىڭنى بىر كۆرگهن بولسا نېمه بولۇپ كېتهرىدى

UnRe

gistered

ئهپهندى مهمتىلى―، ئالالھ جايىنى جهننهتتىن قىلغاي،]3[لىلالھى ۋه ئىننا ئىلهيھى راجىئۇن ئىننا―

پهيدا بولغان سۈكۈت ئارىدا قايغۇلۇق سۆزلهردىن. ئۆزىنىڭ ۋه ئاكىسىنىڭ كۆڭلى ئۈچۈن تهسهللى ئېيتتى

تهۋپىق بالىالر بىلهن پاراڭ قىلىش ئارقىلىق جىتلىقنى يامان كۆرىدىغان- جىم. بىردهم ھۆكۈم سۈردى

:بولغان ئايىمگۈل بىلهن غېنىغابالىالرنىڭ چوڭى ئارىدىكى سۈكۈناتنى قوغلىۋېتىش ئۈچۈن

. دېدى―ئىككىڭالر ماڭا ئۇكىلىرىڭالرنى تونۇشتۇرۇپ قويمامسىلهر؟ ۋۇي، ئايىمگۈل، غېنى، ―

چامىسىدىكى ئايىمگۈل تاغىسى يۇرتتىن چىقىپ كهتكهندىن كېيىن تۇغۇلغان ئۇكىلىرىنى ياشالر 15

:تونۇشتۇرۇشقا باشلىدى

ماۋۇ، خانگۈل، توققۇز ياشقا چىدى؛ بۇنىڭ بۇنىڭ ئارقىسىدىنبۇ رهجهپ، غېنىنىڭ ئارقىسىدىكى، ―

كهينىدىكىسى ماۋۇ نهبى، بهش ياشقا چىدى؛ بۇنىڭ كهينىدىن ئۇنىڭ. كهينىدىن بىر ئۇكام ئۆلۈپ كهتتى

.روشهنگۈلمۇ بار، ئۇ بۆشۈكته ئۇخالۋاتىدۇ پاتىمهم، يهنه تېخى

ۋۇي، بۇ مېنىڭ ئانام ― ئىختىيارسىز تهكرارالپ،ئهپهندى ئادهت سۆزىنى دېدى مهمتىلى―شۇنداقمۇ؟ ―

‡�£ ― قانداق، ئانىجان؟ ―ئۇ يېتىرقاپ تۇرغان پاتىمهمنى قۇچىقىغا ئېلىپ، دېدى―ئىكهنغۇ،

.ئۇ چېقىشتى

.دېدى نىزامىددىن ―ئانامنىڭ خاتىرىسى ئۈچۈن بۇنىڭغا ئانامنىڭ ئىسمىنى قويۇپ قويدۇق، ―

:تۇتۇپ ئۇالر بىلهن خوشالشتى رۇنراق ئۇخلىشىنى نهزهردهمهمتىلى ئهپهندى بالىالرنىڭ بۇ

ئهمدى ― بىرلهپ سۆيۈپ، -دېدى بالىالرنى بىر ―شۇنداق قىلىپ سىلهر بىلهن تونۇشۇپ قالدۇققۇ؟ ―

قانداق؟ ئهمسه ھازىر بېرىپ ئوخالڭالر، ياخشى بالىالرنىڭ ياخشى ئهته يهنه كۆرۈشىمىز، بىلله ئوينايمىز،

بالىالر گهرچه بهك گهپ ئاڭاليدىغانالردىن بولمىسىمۇ، نىمىشكىدۇر ―شۇنداققۇ؟ ۇ،يېرى، گهپ ئاڭاليد

ئۇالرنىڭ .شۇنداق دېگهن ھامانال سېھىرلهنگهندهك ئورۇنلىرىدىن تۇرۇشۇپ ئانىسىغا قاراپ قويۇشتى تاغىسى

.قهلبىده تاغىسىنىڭ نوپۇزى يۈكسهك ئورۇنغا چىققانىدى

.دى مهمتىلى ئهپهندى زورىخانغا دې―ئۇخلىتىڭ، يهڭگه، بۇالرنى ―

ئۇكا ئىككهيلهن يۇرتتىكى-Id,G. كۆتۈرۈپ، بالىالرنى باشالپ ئۆيگه كىرىپ كهتتى زورىخان پاتىمهنى

UnRe

gistered

پاراڭالشتى نىزامىددىن ئۆزگىرىشلهر، خهلق قوزغىلىڭى، تۇڭگان يېغىلىقى، ھازىرقى ئهھۋالالر ئۈستىده

.يۇرت ئهھۋالىنى سۆزلهپ بهردى هچمىشلىرىنى ۋهئىنىسى يۇرتتىن چىقىپ كهتكهندىن كېيىنكى ك

مېنى . قايتىپ كېلىپ سوۋېت بىلهن سودا توختامى تۈزدى ما دوتهي ئاغدۇرۇلغاندىن كېيىن ئاخۇن دادام ―

شۇڭا مهن . بۇ ئۇزۇن مۇددهتلىك سودا بولماقچىدى. كونسۇلخانىغا ئهۋهتتى ئۆزىگه ۋهكىل قىلىپ

داۋام سودىمىز يېغىلىق يىللىرىغىچه. ىدا تۇرۇپ روسچه ئۈگهندىمئېھتىياجى ئۈچۈن كونسۇلخان ئىشنىڭ

خهلق . كهتتى ئۈستۈن بولۇپ-كېيىن ئۇرۇش قااليمىغانچىلىقىدا ھهممه ئىش ئاستىن. قىلغانىدى

.قوزغىلىڭىدىن كۈتكهن ئۈمىدىمىز يوققا چىقتى

لدىڭ، يۈرىكىم توق ئهمدى سهن كه. .. ئۆيدىكى بوياقخانىنى يۈرگۈزۈشكه باشلىدىم شۇنىڭ بىلهن

.ھهر نىمه قىلساقمۇ بىلله قىلىمىز .بولدى

قاينىمىغا چۆمۈشنى ئويالپ كهلگهنىدىم، بۇنداق دىيىشىمده مهن ۋهتهنگه قايتىشتا زور بىر ئىسالھات―

كىشهنلهرنى -خهلق قوزغىلىڭىنىڭ قۇدرىتى بىلهن ئهسىرلىك زهنجىر. باغلىغانىدىم مهنمۇ قوزغىالڭغا ئۈمىد

ئارزۇدىكىلهر ئاز بۇنداق. الپ، يېڭى دۇنيا قۇرۇشنىڭ دولقۇنىدا ئۈزۈشنى ئارمان قىلغانىدىم¢…I چېقىپ

ۋهزىيهت ئىنتايىن قااليمىقان ئۇنىڭ ئۈستىگه... ئهپسۇسكى، كۆپ كېچىكىپ قاپتىمهن . ئهمهسىدۇق

... بولۇپ قالدۇققىلىنىۋاتقانىكهن، ھىندىستاندا ھايال بولغاچقا چهتئهلدىن كېلىدىغانالر قاتتىق كونترول

ئاڭسىزلىق ئۆزىنىڭ رولىنى تولۇق ... ئادهملهر تهرىپىدىن بۇرمىلىنىپ كېتىپتۇ، قوزغىالڭ ئىنتايىن مهككار

ئهمدى ... بوپتۇ قىپتۇ، شىر كۈچلۈك بولغىنى بىلهن ئاڭسىز بولغىنىچۇن قاپقانغا دهسىگهندهك ئىش جارى

ـ ئارزۇيىمىز يارىشا بوالمدۇ يوق، كۈزىتىپ بېقىپ، نېمه غا، غايىمىزگهۋهزىيهت بىزنىڭ خاھىشىمىزغا ئىستهك

.دېدى مهمتىلى ئهپهندى ― ...قىلىش توغرىسىدا بىر نېمه دېيىشهرمىز

بۇ ئىشقا ھهدېگهنده . ئېلىپ چىقىش قىيىنىدى ئهگهر بالدۇر كهلگهن بولساڭالرمۇ بىر ئىشنى باشقا ―

شنى مۇرهككهپلهشتۈرىۋهتتى، دهسلهپ بىرى ئارىلىشىپ ئى چهتئهل كۈچلىرى، چهتئهل قولچوماقلىرى

تهرهپتىن كېلىپ -قالغانالرمۇ تهسىر دائىره تالىشىش ئۈچۈن تهرهپ ئارىالشقان بولسا، كېيىن

بۇنداق ئهھۋالدا نېمه قىلغىلى. شۇنىڭ بىلهن قوزغىالڭ رهھبهرلىرى گاڭگىراپ قالدى .ئارىلىشىۋالدى

UnRe

gistered

بولىدۇ؟

!ئويغانغان ئاڭنىڭ مهھسۇلى ئهمهس، دهڭا لىغان غهزهپنىڭ مهھسۇلى،ئۇنىڭ ئۈستىگه بۇ قوزغىالڭ پارتى ―

...تالىشىپ ئوينايدىغان ئىگىسىز نهرسىدهك بولۇپ قالغانىكهن بىزنىڭ ۋهتىنىمىز باشقىالر... شۇ، ―

سوۋېت تهرهپ دهسلهپته قوزغىالڭچىالرنى قوللىغانىكهن، كېيىن ھۆكۈمهت تهرهپكه ياردهم ئاڭلىسام، ―

سىز بۇنىڭغا نىمه دهپ قارايسىز؟] 4[بېرىپتۇ،

دېگهن گهپ بار “ ئۆزىنىڭ جېنى، كىشىنىڭ جېنى ـ ئىتنىڭ جېنى جان- جانمۇ”ھهي، ئۇكام، ―

سوۋېتنىڭ دهسلهپ قوزغىالڭچىالرنى . ياردهمچىنىڭ بولىشىغا ئىشهنمهيمهن دۇنيادا خالىس. ئهمهسمۇ

ئۆزلىرىنىڭ― بىر مهقسهتنى ئاساس قىلغان شىڭ ھۆكۈمىتىگه ياردهم بېرىشى ئوخشاشال قوللىشى، كېيىن

ئىمتىيازدىن كۆره، قوزغىالڭچىالرنى قولالپ، ئۇالرنىڭ غهلبىسىدىن كېيىن بولىدىغان. مىللىي مهنپهئهتى

ئهمهسمۇ؟ بۇنىڭدا ھهم ئۆزلىرىگه مهۋجۇت ھۆكۈمهتنى قولالپ، نهخنى نېسىغا تېگىشمىسه پايدىلىقراق

ئىنهكنىڭ بېشىغا كهلگهن كۈن موزاينىڭ بېشىغىمۇ ” ى ئالغىلىمۇ بولىدۇ،پايدىسىز ئاقىبهتلهرنىڭ ئالدىن

―بېشىغا كهلگهن كۈننىڭ ئۆز بېشىغىمۇ كېلىشىنى ئويلىماي قاالمدۇ، دېگهندهك، خىتايالرنىڭ“ كېلىدۇ

ھهركىم ئۆز ―شۈكلهپ كهتكهندىن كېيىن پهس ئهمما قهتئى ئاۋازدا قوشۇپ قويدى، نىزامىددىن بىردهم

ئاخىر زامان بولۇپ ئىسانىڭ ئاسماندىن چۈشۈشىنى، ئاخىر زامان! ... ئۆزى يېيىشى كېرهك غېمىنى

كۈتۈش پادىشاھى ئىمامھهسهننىڭ بهنت بولۇپ كهتكهن تاغدىن چىقىپ بىز ئۈچۈن غازات قىلىشنى

.ھاماقهتلىك، ئهلۋهتته

.سالدى جىت قۇالق-مهمتىلى ئهپهندى جىم

.رىدى نىزامىددىن دهپ سو―سېنىڭ قارىشىڭ قانداق؟ ―

ھهركىمنىڭ ! شۇنداق، خهقتىن ياكى غايىپ روھالردىن ئۈمىد كۈتۈش ئهخمهقلىق شۇ، ... ―

سۆزلهرنى ئۇ بۇ―!... يورۇقى ئۆزىگه چۈشىدۇ، شۇڭا ھهر كىم ئۆزىگىال ئىشهنچ قىلىشى كېرهك چىرىقىنىڭ

ئۇنىڭ يۈرىكىنى . كهتتى كىرىپئۆره تۇرۇپ قىلدى ۋه پهگادا ئاستا ماڭغاچ داۋام قىلىپ، باغ تهرهپكه

كۆك ئاسمانغا قاراپ بىردهم نېرۋىسىنى ئاچماقچى شۇڭا. نىمىدۇر بىر نهرسه قاماللىۋالغاندهك بولۇپ قالغانىدى

UnRe

gistered

.تۇتاشتۇرۇۋېلىپ، تۈتۈننى كۆك ئاسمانغا قارىتىپ پۈۋلهشكه باشلىدى نى“ سۋىرناي”بولدى ھهم بىر تال

:چاقىرىدى مىددىن ئىنىسىنى مهيلىگه قويۇپ، زورىخاننىكۆڭلىدىكىنى چۈشهنگهن نىزا ئۇنىڭ

يۇيۇنمىدى، يۇيۇنىۋالسۇن، ئىسسىق سۈيىڭ بارمۇ؟ مهمتىلى ھهقىچان نهچچه ھهپتىدىن بېرى ―

. دېدى―ئوبدانراق ھاردۇقى چىقىدۇ،

.راسالپ قويدۇم ئىسسىق سۇنى ―

:ى ئاڭالپ يهڭگىسىگهتهكلىپىن باغدىن قايتىپ چىققان تهۋپىق، ئاكىسىنىڭ يۇيۇنىۋېلىش

سۇمۇ بېرىڭ، ئاچياردىكى بۇالقنىڭ مۇزدهك سۈيدىن يهڭگه، خاپا بولماي ئايرىم بىر چۆگۈن سوغۇق ―

.دېدى ―بولسا تېخىمۇ ياخشى،

ئادهتلىرىنى ھازىرغىچه ساقالپ نىزامىددىن ئىنىسىنىڭ دادىسىدىنىڭ تېببىي قاراشلىرى بىلهن شهكىللهنگهن

روھى تهسىرلهر بىلهن يۈرىكى لهرزىگه كهلگهندهكمۇ ۈلگىسى كهلدى، ھهم ئاللىقانداقكېلىۋاتقىنىغا قاراپ ك

.بولدى

ئهۋرهزده ئىسسىق سۇ بىلهن ئۇزاق يۇيۇنۇپ بولغاندىن كېيىن، سوغۇق سۇ بىلهن تهۋپىق قازناقتىكى

شۇنداق ئۇ. چايقاپ، تازا راھهتلهنگهندهك بولدى، ئۆزىنى يىنىكلهپ قالغاندهك ھېس قىلدى بهدىنىنى

ئۇكا - I¢‚G. كىرىپ ياتتى كهيپى چاغ بولۇپ قازناقتىن چىقىپ نىزامىددىننىڭ يېنىغا سېلىنغان ئورۇنغا

.پاراڭالشتى ئىككهيلهن يهنه ئۇزۇنغىچه ئۇيقۇلىرى كهلمىگهچكه

ـ ئانىسىنىڭ تۇپراق ىڭ قهۋرىستانلىق بويامهتن. بېشىغا چىقتى ئهتىسى تهۋپىق ئاكىسىنىڭ ھهمراھلىقىدا ئاتا

تېتىر يېزىسىغا كېتىدىغان يولنىڭ ―قىرغىقىغا يېقىن جايدا غهربىي جهنۇپ تهرىپىده، ئاچيارنىڭ شىمالى

ساندا شاپ ۋه -بىر پارچه ئاپپاق ئاقىرىپ تۇرغان قاغچىراق يهر بولۇپ، ئاندا بۇ. شهرق تهرىپىده ئىدى

ئىختىيارسىز بىچارىلىك ىلىق كىشىگه جىتلىق ۋه قۇرغاقچ-قهۋره ئۈستىدىكى جىم. يانتاقالر ئۈنگهنىدى كۆك

جهمئىيهتتىكى تهكشىسىزلىك بىلىنىپ ھاياتنىڭ ئاخىرىقى مهنزىلى بولغان بۇ جايدىمۇ. بېغىشاليتتى

بايالردهك، سانسىز توپا دۆۋىلىرى بولسا ئاۋامدهك تۇراتتى؛ ئېگىز ياسىلىپ پۇختا سۇۋالغان قهۋرىلهر

بىر چاغالردا ھهيۋهتلىك بولغان گۈمبهز . ىزىق ۋه قىزغىن ئهمهسىدىجهمئىيهتتهك ق بىراق، بۇ يهر. تۇيىالتتى

UnRe

gistered

چۈشكهن ھالهتلىرى يىلالر دهھشىتىدىن ئۇپراپ، ئۇۋۇلۇپ―قهۋرىلهرنىڭ شامال ھهم يامغۇر زهربىسىدىن ۋه

چاقىسىز بىچاره مومايغا - ئاخىرىدا ئىگه گويا بىر چاغالردا جاھانغا پاتماي قالغان شوخ ۋه ساياق قىزنىڭ

ئومۇمهن بۇ سۆزلىيهلمهيدىغان، مىدىرلىيالمايدىغان، . بىلىنهتتى ئايلىنىپ، دوڭغاقالپ قالغىنىدهك ئۆمسه

چىقىرالمايدىغانالر ماكانى شۇ قهدهر سۈرلۈك سۈكۈنات باسقانىدىكى، خۇددى جىنازا قىسقىسى، تاۋۇش

مۇڭ ۋه ھهسرهت كۆرۈنۈشىدىننامىزى ئالدىدىكى مۇسىبهت جىمجىتلىقىنى ئۆزىگه سىڭدۈرىۋالغاندهك ھهربىر

.تۆكۈپ تۈراتتى

ئهسلىده نىزامىددىن . جىمجىت تۇرۇپ ئۈنسىز دۇئا قىلدى بۇ جىمجىتلىقنى بۇزغۇسى كهلمىگهندهك ئۇالرمۇ

دېگهندهك بىر ھازا كۈتكهن بولسىمۇ، تهۋپىق دۇئاغا قولىنى كۆتۈرۈپ پهقهت ئىنىسىنى قۇرئان ئوقۇمدىكىن

ئىلتىجالىرىنى ئارقىدىن ئۆزىنىڭ تىلهك. ا ئوقۇغان دۇئانى ئوقۇش بىلهن چهكلهندىقهۋرىستانلىقت رهسۇلۇلالھ

.بىلدۈرۈپ، ئاتا ـ ئانىسىغا جهننهت تىلىدى

.چىقىۋاتقىچه دهپ سوراپ قويدى نىزامىددىن قهۋرىستانلىقتىن يولغا―ئوقۇمۇدۇڭ؟ نېمىشكه قۇرئان ―

ئهسساالمۇ ئهلهيكۇم، يا ”زىيارهت قىلغاندا برىلهرنىبىدئهت، پهقهت دۇئا قىلىش كېرهك، رهسۇلۇلالھ قه ―

+:€ ―دېگهن دۇئانى ئوقۇغان، قۇرئان ئۇقۇمىغان، ] 5[“بىكۇم لهالھىقۇن ئهھلهل قۇبۇر ۋه ئىننا ئىنشائالالھۇ

.تهۋپىق جاۋاپ بهردى

يهتتىنچى باپ

1

ۇناسىۋهت بىلهن ئهرۋاھالرغا ئىنىسىنىڭ تېنچ ـ ئامان قايتىپ كهلگىنى ۋه شۇ م ئۈچىنچى كۈنى نىزامىددىن

I€:+ ئهپهندىنىڭ بۇ تۇز ئهينى ۋاقىتتا يهنه مهمتىلى. قۇيۇشقا تۇتۇندى] 1[ياغ پۇرىتىش ئۈچۈن تۇز

كهلگهنلهرنىڭ ئىستىقبالى ئۇزۇن يىللىق سهپهردىن. يۇرتتىكىلهر بىلهن يۈز كۈرۈشۈش مۇراسىمى بوالتتى

.ئادهتىدى لىۋاتقانئۈچۈن نهزره بېرىش قهدىمىدىن داۋام قىلىپ كې

. بىلهن تولۇپ، بوشاپ تۇراتتى بۇرادهرلهر- تۇغقان، دوست -ھويال يىراق ـ يېقىندىن كهلگهن ئۇرۇق

تاشاخۇنۇمنىڭ جىيهنى بولغاچقىمۇ، ھهم ئۆزى نىزامىددىن ئاتۇشنىڭ ئاتاغلىق كىشىلىرىدىن بولغان

UnRe

gistered

. ي مۇناسىۋهت دائىرىسى خېلى كهڭ ئىدىبولغاچقىمۇ ئۇنىڭ ئىجتىمائ ئهلنىڭ مۇالزىمهتچىسى―ھۈنهرۋهن

تاشاخۇنۇمنىڭ كىچىك خوتۇنى سارىخېنىم ئوغۇللىرى سهيپىددىن ۋه لىۋاھىددىنالرنى مهرھۇم تاغىسى

. قالدى تهۋپىق ئاخۇن دادىسىنىڭ ئوغۇللىرىنى چاپسانال ياقتۇرۇپ. ئهتتىگهندىال كهلگهنىدى ئېلىپ

ئاكىسىنى ياقتۇرماسلىقى مۇمكىن مهسىدى، ئۇالرنىڭ بىر نهۋرهيىگتلهرنىڭ تهسىراتىمۇ ئۇنىڭدىن باشقىچه ئه

قارىنى پهرق ئېتىدىغان، ئوقۇمۇشلۇق -ئىككسى ئاق سهيپىددىن بىلهن لىۋاھىددىن. ئهمهسىدى، ئهلۋهتته

ئىنىسى . قهشقهر ۋالى مهھكىمىسىده كاتىپلىق قىلىپ يۈرهتتى چوڭى سهيپىددىن ھازىر. يىگىتلهرىدى

مۇشىپقه ئۆزلىرىنىڭ ئۆيىدىكى مهكتهپته تاتار مۇئهللىم ساالھىدىدىن بىلهن ئۇنىڭ ئايالى لىۋاھىددىن بولسا

ئاقسايدىغان ئهيىپى بولىشىغا ئۇ يول يۈرگهنده ئازراق. خانىمنىڭ ھهم ئوقۇغۇچىسى، ھهم ياردهمچىسىدى

.ئىدى قارىماي، تولىمۇ چىرايلىق، كېلىشكهن، چىچهن يىگىت

ھهممىنى بىلىشكه تهشنا قهلبى مهمتىلى ئۇالرنىڭ. لىرى ئۇنىڭغا يۇپۇشۇپال ئالدىتهۋپىقنىڭ بىر نهۋره ئىنى

.شۇڭا سوئال سوراپ ھارمايتتى. تاپقاندهك بوالتتى ئهپهندىنىڭ سۆزلىرىدىن لهززهت ۋه ئارام

تېجهنلىك مولال ئېزىز دامولال ئوغلى ئهمهت مهخسۇم بىلهن قهدهم تهشرىپ نهزىرگه ئاتۇش قازىلىرىدىن

مولال ئېزىز دامولالم تۆرت قازىنىڭ ئىچىدىكى ئهڭ ئادالهتپهرۋهر كۆڭلى يۇمشاق كىشى .ىشقانىدىقىل

ھهرخىل مهرىكىلىرىگىمۇ ئۇ كىشى ئاددىي پۇقراالرنىڭ. بولغىنىچۈن، ئاۋام خهلق ئىچىده ھۆرمىتى چوڭ ئىدى

ىكى مولال تۇداجى، ئىمىنھاجى تاشقىرى ئۇڭرۇقت ئۇ قازىلىق قىلغاندىن. كۆڭۈل ئاياپ قهدهم تهشرىپ قىالتتى

J%ï‚-ئوغلى ئهمهت مهخسۇممۇ شۇ مهدرىسته ئوقۇيتتى. مۇددهرسلىك قىالتتى ئۇكىالر سالدۇرغان مهدرىسته .

. بىللىدى ئۇنىڭ بىلهن ئوغلى ئابدىغوپۇر. جامائىتىده يهنه تېجهن بايلىرىدىن قۇناجىممۇ بارىدى ئۇالرنىڭ

سوپىزادىلهردىن دهرس ئالدىدىغان مولال ئېزىز دامولالم ۋه مهمتىمىنئابدىغوپۇرمۇ ئوڭۇرۇقتىكى مهدرىسته

بهزىده مهدرىسكه كېلىپ تهلىم ئېلىپ . يات ئهمهسىدى تهلهبىلهردىن بولغاچقا ياش يىگىتلهر بىر بىرلىرىگه

شۇڭالشقا ئابدىغوپۇر بىلهن ئهمهت مهخسۇممۇ مېھماننى . تونۇشاتتى تۇرىدىغان لىۋاھىددىن بىلهن

.ياشالرنىڭ توپىغا قوشۇلۇپ كهتتى ىشقانئورىۋېل

قۇرداش، ئورۇق بىر كىشىنى ئىنىسگه تونۇشتۇرۇش ئۈچۈن باشالپ ھايال ئۆتمهي نىزامىددىن ئۆزى بىلهن

UnRe

gistered

.ئارقىسىدا يهنه بىر ياش يىگىت بارىدى مېھماننىڭ. كهلدى

، ھىندىستانالردا ئىلىم بۇخارا. شورۇقتىن―نىزامىددىن، . دېدى ―بۇ مېنىڭ دوستۇم تاھىر خهلپىتىم، ―

يىگىت ئۇنىڭ ئىنىسى ئابلىمىت قارى، مانا بۇ شائىر ئىنىمىز سابىت، بىز تېخى بۇ. تهھسىل قىلغان

ئالدى دهپ ئېسىگه―مۇشۇ نورۇزدا تونۇشقانتۇق، مۇھهممهد قارىنى ئالغاچ كهلمهپسىلهر ـ ده؟ يېقىندا،

...غۇ، دهيمهن، بۇالر مۇشۇ يىگىتلهر بىلهن تونۇشىدى―نىزامىددىن،

قايتماقچى بولۇپ، ئىنىسىگه ئاندىن خوشلىشىپ. تاھىر خهلپهت مهمتىلى ئهپهندى بىلهن بىردهم پاراڭالشتى

سۆھبهتكه شۇڭغۇپ كهتكهنىدى، شۇڭا قارىۋىدى، ئىنىسى بۇ چاغدا ياشالرنىڭ توپىغا قوشۇلۇپ،

دېگهندهك ئىشاره قىلىپ ئۆزى “ نزېرىككهنده كهتسۇ نىزامىددىنغا قاراپ ئۇنىڭ ۋاقتى چاغ تۇرۇپتۇ،

.كهتتى نىزامىددىننىڭ ئۇزۇتىشى بىلهن چىقىپ

ناگاندا -ھىس قىلىشقاچقا ناگان ياشالر ئۆزلىرىنى ئاتۇشنىڭ ئهڭ ئىلغار پىكرىدىكى يېڭى ئهۋالدى دهپ

كىرلىشىپ ئارا پى-مهسىلىلهرنى مۇتائىله قىلىشىپ، ئۆز ئوڭۇرۇقتىكى مهدرىسته بىريهرگه توپلىنىپ قېلىشسا

پىكىرداشالرنىڭ ئىچىده ئىشتاچىلىق ئابدىراخمان بىلىم ۋه ھۆرمهتته ئهڭ مۇشۇ بىر ئهۋالد. كېتىشهتتى

تۇشتىن - تۇشمۇ يىگىتلهرنىڭ ھهممىسى ئۆزلىرىنىڭ ئىپتىخارى بولغان بۇ يىگىتىنى... كۆرۈنگىنىدى كۆزگه

دادىسى چوڭاخۇنباي ئىشتاچىنىڭ چوڭ ىڭئابدۇراخمانن. تهرىپلهپ، مهمتىلى ئهپهندىگه تونۇشتۇرۇپ كهتتى

تهسىرى ۋه تهربىيىلىشى بىلهن بالىلىرىمۇ ئوقۇمۇشلۇق ئۇنىڭ. بايلىرىدىن بولۇپ، مهرىپهتلىك كىشى ئىدى

ئىككىنچى ئاكىسى. ئابدۇراخماننىڭ چوڭ ئاكىسى ئابدۇكېرىماخۇنمۇ شېئىر يازاتتى .بولۇپ ئۆسكهنىدى

شهھهرده قۇراجاي، چوڭاخۇنباينىڭ قارا. هسهرلىرى بىلهن تونۇشلۇقىدىئابدۇرېيىماخۇنمۇ كىالسسىكالرنىڭ ئ

قارا شهھهر بىلهن ئاتۇش ئارلىقىدا . قاالتتى زېمىنلىرى بولغاچقا ئۇالر قاراشهھهرده بهزهن يىلالپ تۇرۇپ- يهر

.قىلىشاتتى قاتناپ سودىگهرچىلىك

تهۋپىق بۇ . سۆھبىتىمۇ قىزىپ كهتتى Iتهۋپىقنىڭ ياش ئىخالسمهنلىرىنىڭ كۆپىيىشىگه ئهگىشىپ، ئۇالرنى

يېيىلىپ جاۋاب -سورىغان سوئاللىرىغا ئېچىلىپ شۇڭا، ئۇالرنىڭ. ياش دوستلىرىنى ياقتۇرۇپ قالدى

كۆڭلىنىڭ چوڭقۇر يېرىده . قىزىقتۇرىدىغان پهن يېڭىلىقىلىرىنى سۆزلهپ بهردى بهرگهندىن باشقا، ياشالرنى

UnRe

gistered

تېپىلىدىغانلىقىغا كېرهكلىك قابىل ۋه ساداقهتلىك ياردهمچىلهرنىڭكهلگۈسى ئىشلىرى ئۈچۈن ئۆزىگه بولسا

بېرىپ، مهدرىسنى كۆرگهچ، ياش شۇنداقال بىر كۈن ۋاقت چىقىرىپ ئوڭۇرۇققا مهدرىسكه. سۆيۈنمهكتىدى

باشقا مهدرىسمۇ ئۇنىڭ مهلۇم پىالنلىرىغا بۇندىن. يىگىتلهر بىلهن تونۇشۇپ كېلىشنى كۆڭلىگه پۈكتى

.كتهك قىالتتىمۇناسىۋهتلى

ـ كېتىۋاتقان مېھمانالردىن بىرهر نهزىرگه ئهتراپىدىكىلهرگه يېرىم ياش ئايرىلىپ كېلىپ، تهۋپىقنىڭ-كېلىپ

تۇزغا بېشىچه بولسىمۇ ”ئهنئهنىمىزدىكى گهرچه تهكلىپ قىلىنمىغان بولسىمۇ،... قوشۇلۇپ تۇراتتى

تىگه قوشۇلۇپ، ئاتۇشنىڭ ئامانلىق مهسئۇلى مهشھهتنىڭ جامائى دېگهن قاراشتىن پايدىلىنىپ،“ بارغۇلۇق

نى تونۇپ قويۇش “ئوۋ”بهلكى قهشقهردىن يوليورۇق تاپشۇرۇپ ئالغان بولسا، .توختى زۇنۇنمۇ كهلدى

مۇناسىۋهتكه ھهرھالدا ۋهزىپىسىنى بهك سىلىق بېجىرىشنى بىلىدىغان كىشىدى؛ ئاممىۋى. كهلگهندۇ ئۈچۈن

ـ تۆكۈن، ـ چىراقالردىن قالمايتى،بهك دىققهت قىالتتى، توي كۈلۈمسىرهپال تۇرىدىغان سىلىق، سىپايه نهزىر

نىزامىددىن . ئادىمىگهرچىلىكى بار، دهپ باھالىشاتتى ئادهم ئىدى، شۇڭا، سادده ئادهملهر ئۇنى بهك

:ئىسمىنىال ئاتاپ ئىنىسىگه ئۇنى تونۇشتۇرغاندا

دهپال تونۇشتۇرغان ―زۇنۇن، مهشھهتتىن، كۆپنىڭ خىزمىتىنى قىلىدىغان ئاقكۆڭۈل ئاغىمىز، توختى ―

ئىنىسىنىڭ قۇلىقىغا شىۋىرالپ ئۇنىڭ ساالھىيىتىنى ئېيتىپ بولسىمۇ، ئۇ داستىخان تهرهپكه كېتىۋاتقاندا

نى ئىپادىلهپ تۇزغا كېلىپ ئولتۇرىشى نېمىشكىدۇر“ئادىمىگهرچىلىك”ئادهمنىڭ ھه، دېگهنده بۇ. قويدى

تۈپهيلىدىن چۈنكى ئۇ تاغىسىنىڭ ئىشلىرىغا ئارىلىشىش. ىپ قويدىنىزامىددىننىڭ كۆڭلىنى غهش قىل

ئوبدان ئادهم كۆرىۋاتقان توختى ئىجتىمائى مۇناسىۋهتلهرگه خېلى ساۋاتلىق بولۇپ قالغاچقا خهلق سىپايه،

.زۇنۇننى بىر ئاز بىلگهندهك قىالتتى

ئۇالرنىڭ تهۋپىق. ىچه داۋام قىلدىبىلهن تهۋپىقنىڭ سۆھبىتى تاكى مېھمانالرنىڭ ئايىقى ئۈزۈلگ يىگىتلهر

ئىكهنلىكىنى ئېيتىۋىدى، ياشالر تۇشمۇ باشقا دوستلىرى بىلهن مهدرىسته بىركۈن ۋاقت چىقىرىپ كۆرۈشمهكچى

بىلدۈرۈشتى ۋه ئهڭ كۆپ توپلىشىدىغان كۈنى بازار ئهتىسى ـ تۇشتىن ئۇنى قارشى ئالىدىغانلىقىنى

شۇندىن . شقا ياشالر بىلهن خهۋهرلىشىپ، ئالغاچ بارىدىغان بولۇشتىشۇنداقال با ئىكهنلىكىنى ئېيتىپ بهردى،

UnRe

gistered

قىلىدىغان ئۇالر چهتئهلدىن كهلگهن ئهپهندىنىڭ يېقىملىق چىرايىغا قاراپ، ئۇنىڭ كىشىنى جهلپ كېيىنمۇ

.خوشالشتى سۆزلىرىگه بولغان ئهسىرلىكىنى يوشۇرالمىغان ھالدا قىيماستىن

تارتىش قىلىشتى، ھهيرانلىقىنى، - تاالش ئاڭلىغانلىرى ھهققىده قىزغىنئۇالر كوچىغا چىققاندىن كېيىنمۇ

بىرى مهمتىلى ئهپهندىنىڭ شهخسىي سۈپهتلىرى ۋه ئۇ سۆزلهپ ئاخىردا ھهر. مهپتۇنلىقىنى ئىزھار قىلشتى

تهۋپىق ناھايىتى چاپسانال. ھهققىدىكى ئاخباراتنى ئېلىپ كهنتلهرگه تاراپ كهتتى بهرگهن يېڭىلىقالر

.قىلدى هتلهرنىڭ تېمىسىغا ئايلىنىپ، نۇرغۇن كۆڭۈللهرده قىزىقىش پهيداسۆھب

2

تالىپ ئاتالغىنى بىلهن ئىزچىل ئوقۇش يوق، بهزهن ئۇالر. ئابلىمىت قارى بىلهن سابىت خېلى كهچ قايتتى

. تىبهزىده بارسىمۇ دهرس بېرىدىغان ئادهم يوق، قايتىپ كېلىشهت. يۈرىشهتتى بېرىپ، بهزهن بارماي ئوقۇپ

تاشاخۇنۇمنىڭ ئوڭۇرۇق مهدرىسكه بارسا، بهزىده تۇتمىغان ئوقۇشنىڭ تايىنى بوالتتىمۇ؟ بهزىده چىڭ

.يوقىدى ھېچبىرىده ئىزچىللىق. ھويلىسىدىكى ساالھىددىن ئهپهندىگه بېرىشاتتى

شۇنداق قانداق ئادهم ـ ھه؟ مۇ. بولۇشتى ئۇالر بۈگۈن ھاياتىنىڭ ئهڭ ھاياجانلىق بىر كۈنىنى ياشىغاندهك

.كېچهتتى دېگهنلهر كۆڭۈللىرىدىن... ئۇستازىڭ بولسا

ئهمدى بۇ ―ئابلىمىت قارى، دېدى―مۇھهممهد قارىنى بىلله ئېلىۋالغان بولساقچۇ، ئېسىت، ―

.تاپا ـ تهنىسىدىن قۇتۇلماقمۇ تهس يېڭىلىقالرنى ئۇقسا ئۇ چىچاڭالپ كېتىدىغان بولدى ـ ده،

. ئاڭلىغان دۇنيا يېڭىلىقلىرى بىلهن تولۇپ كهتكهنىدى يالى بۈگۈنئۇنىڭ خى. سابىت جاۋاپ بهرمىدى

.ئاجايىپ شهھهرلهرگه پهرۋاز قىلىپ كهتكهنىدى تهپهككۈرى ئاللىقاچان ئاشۇ

ئوتۇراق بىلهن مهشھهد ئارىسىدىكى سايلىق بىلهن ئاق بوز توپىلىق قاغجىرىغان ئۇالر مهشھهدتىن ئۆتكهنده

قورغانچه بوزنىڭ ئوتتۇرىسىدا ئىگىز پهخشى تام بىلهن قورشالغان بىر�+J. ئارىلىقتىن ئۆتهتتى ئۈزۈك

ھېچنېمه يوق، ئوخشاشال ئاق بوز ئۇنىڭ ئىچىدىمۇ بۇ قهدهر ئىگىز تام سوقۇپ مۇھاپىزهت قىلغۇدهك. بارىدى

ى بۇ تېنىمسىز يېڭىلىقپهرۋهر ئادهمنىڭ بۇ قورۇقن .دېيىشهتتى» تاشاخۇنۇمنىڭ قورىقى«بۇ قورۇقنى . ئىدى

بارىدىكىن، ئهمما ئۇ مهلۇم بولۇشقا ئۈلگۈرمىگهچكه، بۇ قورۇق خۇددى چۆرۈشته قانداق پىالنلىرى

UnRe

gistered

.تۇراتتى غايىپ غهزنىلهر يوشۇرۇلغان سىرلىق يهردهك بىر تۈرلۈك سۈر بېغىشالپ قهد كۆتۈرۈپ چۆچهكلهردىكى

ا ئابلىمىت قارى دوستىغا چاخچاق يېقىنالشقاند ياشالر ئوتۇراقنى ئارىالپ ياقىۋاغنىڭ بوستان مهھهللىسىگه

:باشلىدى

:ئوقۇدى دېدى ۋه ناۋايى غهزهللىرىدىن بىر بىيىت―قالدۇق، ئاستانهڭگه كېلىپ ―

ئاستانهڭگه بېرىپ مهنزىلده ياتماق ئارزۇ،

.سانىغا ئۆزۈمنى قوشماق ئارزۇ] 2[سهگلىرىڭنىڭ

شۇڭا دوستى ئۇنىڭغا. مهشۇقى بارىدىبوستاندا ئۇنىڭ . چاخچاقالرغا كۈلۈمسىرهپال قويدى سابىت بۇ

.شۇنداق چاخچاق قىالتتى

بهلكىم ئاشۇ . كهچۈرگهن كهچمىشلهرمۇ شۇنداق ئېغىرىدى سابتنىڭ مىجهزى قانداق ئېغىر بولسا ئۇ باشتىن

.خاراكتېرنى ياراتقاندۇر كهچمىشلهر ئهنه شۇنداق

ىگه كهلمهسته ئانىسى ئالهمدىن ئۆتكهنىكهن ئۇ ئېس. بىلمهيتتى سابىت ئانىسىنىڭ قانداق ئايال ئىكهنلىكىنى

دادىسى ئۇنى تاھىر خهلپهتته ئوقۇتتى، . كېيىن بوستاندىكى ھاممىسى بېقىۋالدى يېتىم سابىتنى شۇندىن

جهرياندىمۇ ۋاقۋاغقا بېرىپ تاشاخۇنۇمنىڭ ھويلىسىدا ساالھىددىن ئهپهندىدىنمۇ دهرس ئالدى، مۇشۇ كېيىن

خىرقى ًًًًًًًًًًًًًًًًًًًًبوۋاي ئا. داۋام قىلدى بۇ ھال دادىسى قازا قىلغانغا قهدهر. تۇراتتىئۇ يهنىال ھاممسىنىڭ ئۆيىده

سابىتنىڭ ”قالغىنىچۈن تاھارىتىگه سۇ بهرگۈدهك بىر كىشىگه مۇھتاج بولۇپ، يىلالردا كېسهلچان بولۇپ

ساالسى ادهرلىرىنىڭ بۇر- تۇققان، يار- دېگهن ۋهدىسىنى بۇزۇپ ئۇرۇق“ شېرىك كۆپهيتمهيمهن مىراسىغا

ئۇنىڭ ئهجىلىنى تېزلىتىشتىن بۇ ئىنتايىن ھازازۇل خوتۇن بولۇپ،. بىلهن بىر تۇغماس ئايالغا ئۆيلهنگهنىدى

قىيامهتلىك قهرز بولۇپ قالمىسۇن دهپ، بۇ ئايالنىڭ بوۋاي قازا قىلىش ئالدىدا. باشقىغا كېرهككه كهلمىدى

ا مىراس قالدۇرغان بولسىمۇ، ئۇنىڭ دهۋاسى تۈگۈمىگهنىدى، اليىقىد ئهسكىلىكلىرنى ئهپۇ قىلىپ ئۇنىڭغا

چهككهن رىيازهتلىرى ئاز كهلگهندهك ئهمدى ئۆگهي ئانىسى بىلهن بولغان مىراس سابىت يىتملىكته

.قالغانىدى شۇنىڭ ئۈچۈنمىكىن، ئۇ تېخىمۇ شۈكلهپ.بىر مۇنچه كۆڭۈلسىزلىك تېپىۋالغانىدى دهۋاسىدىن

دوستىنىڭ دىققىتىنى تارتىش دهپ سورىدى ئابلىمىت قارى―ۇپ بولدۇڭمۇ؟ ناۋايىنىڭ دىۋاننى ئوق ―

UnRe

gistered

.ئۈچۈن

ناۋايى دېگهن ئىسمغا ئاۋۇ باغالرنىڭ تېمىدىن چىقىپ تۇرغان سابىت بۇ سۆزنى خىيال ئىچىده ئاڭالپ،

:شاخالرنى بىرلهشتۈرۈپ ئويلىدى چېچهككه پۈركهنگهن

...“-Iياپر باغ ئىچره ماڭا ساچتى گۈل ئاقۇ ـ قىزىل”

مىسراالر ئۇنىڭ كۆڭلىگه يۇرۇقلۇق خۇراملىقىغا تولغان بۇ- تاماشانىڭ خۇشال- باھار پۇراقلىرىغا، توي

.دوستىغا قاراپ باش لىڭشىتىپ قويدى بهخش ئهتكهندهك بولۇپ، خىيالدىن باش كۆتۈردى ۋه

مهن، ئالماشتۇرۇپ ئۇقۇغىن كهچته ئۆيۈڭگه ئالغىلى كىرى نى“ دىۋان زهلىلى”ئوقۇپ بولغان بولساڭ ―

كۆرمىگهن كىتابالر تېخى نۇرغۇن، تاھىر خهلپهتنىڭ سهككىز كۆزلۈك بىر كاتتا ئاكامنىڭ كېتىدا بىز. ئوقۇيلى

.كىتىپى بار دىيىشكىنىنى ئاڭلىماپمىدىڭ لىق

تېمىنىڭ ئۆرۈلۈپ چۈشكهن، كېيىن جىگده شاخچىلىرى بىلهن سابىتنىڭ كۆزلىرى كوچا بويىدىكى باغ

.تىكىلگهنىدى يۇلغان جايغاقاشاالپ قو

‡‡— -كۆزلىرى چىتالق كهينىدىن غىل سابىتنىڭ يۈرىكى تۇيۇقسىزال قاتتىق دۈپۈلدهپ كهتتى، ئۇنىڭ

سابىت ئۇنىڭ بىلهن .كۆلهڭگۈسىگه چۈشكهنىدى كۆرۈنۈپال پهخشى تام كهينىگه ئۆتۈپ كهتكهن ئادهم

.كۆرۈشۈپ مېڭىشنى قارار قىلدى

ئۇچرىشىش لسه جاپا قىلىش ئۈچۈن كهلگهندۇر، بۇنىڭ سهۋهبى شۇكى، بۇنداقيار دوستلىرى بىلهن كه” ―

دېدى ―قالمىسۇن، ئاغىنه، دېگهندهك، گۈلزادهم شۇنداق ئويالپ“ ] 3[رهشىك ۋه ھهسهتتىن دېرهك بېرىدۇ

قايتارسهن، كهچته ئۆيۈڭده ئولتۇرماقچى مهن كهتتىم، گېپىڭنى پاتراق تۈگۈتىپ―ئابلىمىت قارى،

ئاغىنهڭ بىتاقهت بولۇپ كۈتىۋاتىدۇ ھهقىچان، ئۇنى ىمىز ئېسىڭده بولسۇن، ھېلىقى چاپالشقاقبولغىن

.قالدۇرىۋېتىمىز ئاڭلىغانلىرىمىز بىلهن ھهيران

3

كهتكهن غهمكىن كۈلۈمسىرىشى بىلهن دوستىنىڭ ئارقىسىدىن سابىت مهيۈسلۈك، مىننهتدارلىق ئارىلىشىپ

-ئۈنسىز قاراپ، ئۇ ئهگرى ا يولىدا ئۇزاپ كهتكۈچه جايىدا تۇرۇپ، ئاندىن قاشا تهرهپكه بۈگرى يېز

UnRe

gistered

.ماڭدى

قارىۋېتىپ چاققانلىق بىلهن بۇياققا-شۇڭا ئۇياق. كوچىدا تۇرۇپ قىز بىلهن سۆزلىشىش بىئهپ ئىدى

بېدىلىككه چۈشتى ۋه چوڭقۇر بىر تىنىۋېلىپ، قاشادىن ئاتالپ ئۆتۈپ، باغ ئىچىدىكى كۆكۈرۈشكه باشلىغان

-15 ۋىده پۇتىنىڭ ئۇچىغا قاراپ تۇرغانتام تۈ ياشالردىكى، بويالغان ماتا كۆينهك، پۇتىغا نىمكهش كۆن 16

ساقالپ قىز تامغا ئارقىسىنى قىلىپ بىر خىل ھالىتىنى. ۋىجىككىنه قىزغا ھهۋهسلىنىپ قارىدى ئۆتۈك كىيگهن

.تۇرىۋهردى

مهشۇقىنىڭ تهڭداشسىز گۈزهلىكىنى پۈتۈن بهدىنى گۇگۇم پهردىسى كائىناتقا ئېتهك يېيىۋاتقان بولسىمۇ سابىت

قىزىقىش، سۆيۈنۈش ۋه ھاياجان ئارىلىىشىپ كهتكهن قارىشىدا ئۇنىڭ ئاشۇ. بىلهن كۆرۈپ تۇرغاندهكىدى

ئاشۇ تهقلىدته بىر نهچچه سىكونتال تۇرغان بولسىمۇ، مۇشۇ . بىلىنىپ تۇراتتى ئاجايىپ مهستانىلىك

قوپال بهستىگه ئارقىدىن ئۆزىنىڭ. ڭغا بىر ئۆمۈردهك ئۇزۇن بىلىنىپ كهتتىئۆتكهن بىر لهھزه ئۇنى سۈكۈتته

:تىترهڭگۈ ئاۋازدا مۇناسىپ كهلمهيدىغان بىرخىل نازۇكلۇق بىلهن ھاياجانغا تولغان

. دهپ خىتاب قىلدى―!... گۈلزاده ―

.نىڭ ۋۇجۇدىنى تىترىتىۋهتتى“ تاغ گۈلى”ئاددىي بۇئاۋاز ھېلىقى

...كهلدىڭىزمۇ؟ ―

....بۇ يهردىن قاراپ تۇرۇپتىكهنسهن ―

چىققانىدىم، يولغا قارىسام ئابلىمىت قارىكام بىلهن ئۆتۈپ بايا ئۆگزىگه تېزهك يايغىلى ―

... پات قاراپ تۇرغانتىم- ��� ��I.... يانسا ...كېتىۋاتىدىكهنسىز،

ى ئۇنىڭغا سۆزلهپ بېرىش سابىت توختاپ قالدى، ھهممه گهپن―...بارغانتۇق، بىز بويامهتكه نهزىرگه ―

.ئهنسىرىدى ئۇنىڭ ئۈستىگه قىزنىڭ ئالدىدا ئهپلهشتۈرۈپ سۆزلىيهلمهسلىكىدىن. دهپ قارىدى ھاجهتسىز

گويا ئۆزىنى كۆڭۈللۈك ئىشالر، قىزىق كۆرۈشۈش ئالدىدا. ئۇالرنىڭ ئۇچرىشىشلىرى ھهمىشه شۇنداق بوالتتى

ياجان ئىلكىده ئازابالنسا، كۆرۈشكهندىن كېيىن پاراڭنىڭ ھا تاماشا كۈتۈپ تۇرغاندهك ئالدىراش تهشنالىق،

شۇنىسى تېخىمۇ قىزىق ئىدىكى ئۇالرنىڭ ئارىسىدا ھازىرغىچه . سىقىالتتى تايىنى بولماي يۈرهكلىرى

UnRe

gistered

شۇنداق تۇرۇپمۇ ئۇچرىشىپ تۇرۇشاتتى ۋه ئۇچرىشىش ھهققىده. ھهققىده سۆز بولمىغانىدى مۇھهببهت

باشالنغان بولسىمۇ، ئۇالر بالىلىق ۋاقىتلىرىدىن―ىڭ تۇنۇشلىقى ناھايىتى بۇرۇن ئۇالرن. پۈتۈشۈپ قويۇشاتتى

.باشالنغانىدى ئارىسىدىكى ئۆزگىچه مۇناسىۋهت بۇلتۇر كۈزدىن

سابىتنىڭ ھاممىسى بىلهن . ئۇالر بىلله ئوينايتى سابىت ھاممىسى بىلهن بىلله تۇرۇشقا باشلىغاندىن تارتىپال

گۈلزاده ئۆگهي ئانىسىدىن تاياق يېسىال بۇ ئۆيگه . ئانىسىز يىتملهرىدى ھهر ئىككىسى.گۈلزادىلهر قوشنا ئىدى

ئۇنىڭ . سابىت ئۇنىڭدىن ئۈچ ياشچه چوڭىدى. مۇشۇ ئۆيدىال تهسهللىگه ئېرىشهتتى I-¢�B. كىرهتتى

گالدا ئۇالغ ,‡I كېيىن ئۇالر. ئۇ كۈچلۈك، قاۋۇل باال بولغاچقا ھهمىشه قىزغا ياردهم قىلىپ تۇراتتى ئۈستىگه

بىردهمدىن كېيىنال بۇنى ئۇنتۇپ لېكىن. بىلله تېزهك تېرىشتى، ئۇالر توال ئۇرۇشۇپ قاالتتى. باقتى

...قېلىشاتتى

ئارقىدىن . سابىت تۇغۇلغان مهھهلىسگه بېرىپ تاھىر خهلپهتته ئوقىدى .كېيىن سابىتنى مهكتهپكه بهردى

كۆرۈشكهننى ھېسابقا ئالمىغاندا ئايرىمشۇ جهرياندا ئىككىسى يىراقتىن .ۋاقۋاغدا ئوقىدى

...ئۇچرىشالمىدى

قاراقسىز قالغان ئۆيگه دادىسىنىڭ . كهتتى كۆپ ئۆتمهي تهقدىر سابىتنىڭ دادىسىنىمۇ ئارىدىن ئېلىپ

بۇلتۇر كۈزدىن باشالپ سابىت . مهزگىلده ئۇالر تېخىمۇ ئۇچراشمىدى بۇ. چىرىقىنى ياندۇرۇش ئۈچۈن قايتتى

توختۇتۇپ، ھهپتىده بىرهر كۈن ئوڭۇرۇققا بېرىپ ساۋاق ئېلىپ كهلگهندىن باشقا، ئۆز ىۋاقۋاققا بېرىشن

ئۇالر قايتا مانا شۇ چاغدا. ئۇ يهنه جاڭگالغا باردى. تېرىكچىلىكى ئۈچۈن ھهرىكهت قىلىشقا باشلىدى

.ئۇچراشتى

لىقانداق نازۇك تۇيغۇالر پهيدا ئارىدا يېتىرقاش ۋه يهنه ئال .بۇ چاغدا ئۇالر ئۆزلىرىنى باشقىچه ھېس قىلىشتى

.. لهپ“ سىز”گۈلزاده سابىتنى . ئۇالرنىڭ قهلبىده نېمىدۇر پىشپ يېتىلگهنىدى. قىالتتى بولۇپ قالغاندهك

كۈنىال ئۇالر بىرىنچى. چۈنكى ئايال كىشى ئهر كىشىنى شۇنداق ئاتىشى كېرهكىدى. قىلىشقا باشلىدى

قېپىنى سۇنىۋېلىش ئۈچۈن قول ۆتكىچه سابىت گۈلزادىنىڭجاڭگالدىن قايتىدىغان چاغدا زهيكهشتىن ئ

كېتىپ، ھهر ئىككىسىنىڭ ۋۇجۇدىغا ئىلگىرى كۆرۈلۈپ بىرىگه تېگىپ- ئۇزاتقىنىدا ئىككىسىنىڭ قوللىرى بىر

UnRe

gistered

بۇرۇن ئۇالر ھهمىشه دېگۈدهك سۈركىشىپ يۈرسىمۇ بۇنداق . تاراپ كهتتى باقمىغان بىر خىل ئىسسىق ئېقىم

.قالدى مانا شۇ ئىش ئۇالرنىڭ كېيىنكى مۇناسىۋهتلىرىنىڭ باشلىنىشى بولۇپ. دىبولمىغانى سېزىم

چۈشلىرى، خىياللىرى ھهققىده نى تۆكۈشۈپ، سېغىنىشلىرى،“ يۈرهك سۆزلىرى”ئهمما ئۇالر ئۇچراشقاندا

.ئاخىردا خوشلىشاتتى ئۈنسىز سۈكۈت ئىچىده تۇرۇپ،. سۆزلىشىپ كهتمهيتتى

...يهنه ھازازۇلنىڭ ئاھانىتىگه قالمايھېلىقى... خاپا بولماڭ ―

: ئهھۋالدا قالدۇرماسلىق ئۈچۈن سابىت ئۇنىڭ ئۆگهي ئانىسىدىن قورقۇۋاتقانلىقىنى چۈشىنىپ ئۇنى قىيىن

- كېلهر قېتىم مهن ساڭا ئاجايىپ―دېدى خوشلىشىپ، ―ياق نېمىگه خاپا بولىمهن، كىرىپ كېتىۋهر، ―

دهۋهتتى ئۇ ساددا ئادهملهرگه خاس خۇسۇسىيهت بىلهن ―غارايىپ گهپلهرنى سۆزلهپ بېرىمهن،

.يوشۇرالماي قورسىقىدىكىنى

ئاجايىپ گهپ؟ ―

ھهمىشه خىجىل بولغاندهك ―... ئهپهندىمدىن ئاڭالپ كهلدۇق بۈگۈن بويامهتكه بېرىپ. ھهئه ―

قىلغىلى قىلىقتۇراتتى، قولىدا ھهمىشه سىقىملىۋالىدىغان بىر غاڭزا بوالتتى ۋه بۇرنىنىڭ ئۇچى تهرلهپ

خىجاللىتىنى تاپالمىغان، خىجالهتتىن قوللىرىنى نهگه قويۇشىنى بىلمىگهن چاغلىرىدا غاڭزىنى ئويناپ

ساتقىلى كىرگهنده دوتهي يامۇل بۇ غاڭزىنى بۇلتۇر قهشقهرگه ئوتۇن. يوشۇرماقچى بولغاندهك قىالتتى

.ئالدىدىن تېپىۋالغانىدى

... ماقۇل ياخشى چۈش كۆرۈڭ―قىرالمىسىمۇ، ھېچنېمىنى ئاڭ دېدى قىز―... ھه، ―

...خوش ―

دېگهندهك كهينىگه قاراپ قويۇپ، سابىت قاشادىن كوچىغا ئاتالپ ئۆتۈپ، گۈلزادىنى بارمۇ، كىرىپ كهتتىمۇ

.ئاندىن يولىغا يۈرۈپ كهتتى

سـهكـكـىـزىـنـچـى بـاب

1

ئهۋۋهل ئۇالر ئهڭ. پاتىھه قىلدۇردىكېيىن نىزامىددىن ئىنىسىنى تۇققانالرنىڭ ئۆيلىرىگه نـهزرىدىن

UnRe

gistered

يېقىن ئۆتۈشكهن باشقا تاغىسى تاشاخۇنۇمنىڭ ئۆيىگه پاتىھه قىلىشتىن باشالپ، ئاخىرىدا―ۋاقۋاققا

.ئاخىرالشقاندا بازار كۈنىمۇ كېلىپ قالغانىدى بۇ رهسمىيهتلهر. ئادهملهرنىڭ ئۆيلىرىگه باش ئۇرۇشتى

دېدى نىزامىددىن ―وي، بهلكى ئېسىڭدىنمۇ چىقىپ قالغاندۇر، كۆرۈپ ق ئهمدى ئاتۇشنىڭ بازىرىنىمۇ ―

.ئهتتىگهنده كۈنى] 1[دۈشهنبه

نىزامىددىننىڭ زورى (تا ئهمهس، “ئۈستىۋاش ��� ��I”تهۋپىق بۈگۈن چهتئهلدىن كېيىپ كهلگهن غهلىته

.لغان ئىدىتونىنى كېيىۋالغان، شايى بهلۋىغىنى باغلىۋا شۇ مۇھىتتىكى يىگىتلهرنىڭ چهكمهن) بىلهن

ئۇيغۇنراق يۈرمىگهنده ياخشى بولمىشىنى بىلگهن توختاجى ئۇنىڭغا ئۆيدىن بۇ يهرنىڭ مۇھىتىغا

كىيىم باي بالىلىرى كېيىدىغان قهشقهرنىڭ مۇھىتىغا كۆره ئالىي ھېساپلىنىدىغان ئىككى قۇر ئۇزايدىغاندا

تېرهجىگهن، ئالماسلىققا ھهركهت %Iïئۇ چاغدا ئۇ بىر . كېچهكنى تهۋپىقنىڭ سومكىسىغا سېلىپ بهرگهنىدى

ئوخشاش تهۋسىيهده بولىشى ئۇنى ئويالندۇرۇپ قىلىپ كۈلگهن بولسىمۇ، ئهمدى ئاكىسى ۋه يهڭگىسىنىڭمۇ

!ئالدىن پهملهپ بۇالرنى بېرىپتىكهن ـ ده دېمهك، دوستى بىر ئىشالرنى. قويغانىدى

ى، شىمى، خىرۇم پهتىنكىسى، بېشىدىكى تۈرك كۆينهك كۆرىنىپ تۇراتت توننىڭ ئوچۇق ياقىسىدىن ئىچىدىكى

شۇڭا ئۆتكهن ـ كهچكهنلهرنىڭ.يهنىال مۇھىتقا كۆره باشقىچه كۆرسىتىپ تۇرۇشقا يېتهتتى بېرېسىمۇ ئۇنى

ـ مىشالردىن ئاڭلىغانلىرىغا كۆره قىزىقىپ قارىسا، بهزىلهر شۇ ھهممىسى قىزىقسىنىپ قارىشاتتى؛ بهزىلهر مىش

.ىپ قارايتىئاندىكى تۇرقىغا قىزىق

I+¢�+ (ئېقىنىدىكى يوپۇرماق تېجهن قىران دهريا. بىلهن بويامهتنى تېجهن يېزىسى ئايرىپ تۇراتتى) مهشھهد

بهزى چاغالردا بۇ قۇرۇق سايغا . ئېقىنى بارىدى شهكىللىك ئارال بولۇپ، ئۇنىڭ ئىككى تهرىپىده قۇرۇق دهريا

بۇ خىل . قازامۇ كهلتۈرهتتى-قان يېزا خهلقىگه بااليىساھىلىغا جايالش ھهيۋهتلىك كهلكۈن كېلىپ دهريانىڭ

ساينىڭ شىمال . يادلىناتتى قازاالردىن يالداما بولۇپ قالغان بىرمۇنچه خهلق قوشاقلىرى شۇئانغا قهدهر باال

ئېلىپ كهتكهن كهلكۈنده كهتكهن نهۋجۇۋانالر ئېتىكىدىكى ئازغان كهنتىنى ياالپ، سايغا يېقىن ئۆيلهرنى

:بارىدى نداق قوشاقالرھهققىده شۇ

ئامىنهمۇ ـ ئامىنهم،

UnRe

gistered

.اليدا ياتقان ئامىنهم

تېگىده يېتىپ الينىڭ

!دېگهن ئامىنهم» !خۇدا»

ئاتلىق، ئاخشام كهلگهن بهش

I[2[بهشىلىسى قاراتلىق

ئامىنهمنى ئهپقاچقان

....قاناتلىق مهمىتىمىن

.سايدىن چىققاندىال ئۇ قاتتىكى بازار كۆرۈندى

ئهسكهرلىرى [3[ن كېيىن بازار قىممهتچىلىك بولۇپ كهتتى، نىمىشكه دېسهڭ گا سىلىڭنىڭيېغىلىقالردى ―

.نىزامىددىن دهپ پاراڭ سېلىپ كېلهتتى―خهلقنىڭ بىر قهۋهت تېرىسىنى شۇلۇپال ئالدى،

يولدىن ئۆتىۋاتقان كىشىلهرنىڭ جىتال قۇالق سېلىپ- مهمتىلى ئهپهندى بولسا ئۇنىڭ سۆزلىرىگه جىم

. جاراھهتنىڭ ئىزناسىنى تاپماقچى بولغاندهك قاراپ باراتتى ىن ئهنه شۇ يېغىلىق قالدۇرغان ئازاپ،چىرايىد

كېيىن ئۇنىڭ يۈرىكى تېنىمسىز دۈپۈلدهپ، ئاللىقانداق تۇيغۇالر كهلكۈنى ۋهتهنگه قايتىپ كهلگهندىن

ىرى شېئىر يازاتتى،ئۇ كهچل. ئۇرۇپ، ئۇنى چهكسىز ھىسىيات دېڭىزىغا غهرق قىلماقتىدى قهلبىده مهۋج

تولغان كۆزى بىلهن يۇرتالرنى ئارىالپ يۈرگهنده ھهممه نهرسىگه سوئالغا... ئوياليتتى، تهسهۋۋۇر قىالتتى

ـ ھه؟ تۇرغان“ ئىھ، مهن بۇ مىسكىنلىك يېغىپ”... ئۇزاق تىكىلهتتى ... “ زېمىننى قانچىلىك سېغىنغاندىم

:ۋابهن.I ئارقىدىن ئاكىسىنىڭ سۆزلىرىگه. ئويلىدى ئۇ

بۇ كۈنلهرنىمۇ سهۋر بىلهن ― دېدى ئويچانلىق بىلهن، ―شۈكرى قىلىپ كۆنگهن خهلققۇ بىز، ئاكا ―

كىشلهرنى قېلىن كېيىنىشكه مهجبۇر قىلىدۇ؛ بۇ كۈنلهرمۇ پايدىسىز ئهمهس، قاتتىق سوغۇق. ئۆتكۈزۋېتىمىز

.ئهلۋهتته. ز ئۆچماي قالمايدۇياكى تۇمىشىقى قانىغاندا كۆ قاتتىق ئۇخلىغان ئادهم بېشى يېرىلغاندا

ئادهملهر، كىشىلهرنىڭ ئوبدانراق كۆز ئېچىۋېلىشىغا ئىمكان بهرمهي يهنه ئهللهيلهيدىغان چاال ئويغانغان ―

!تېخىمۇ قاتتىق ئۇخلىتىدىغان دورىالرمۇ تهييارال ـ ده

UnRe

gistered

― Jm rgan ئۈزۈ. يوغان قهپهزدىكى ئىمكانىيهتمۇ پهقهت قهپهزگه چۇشلۇقال بولىدۇI-ھۆرلۈككه كېسىل

گۈلزارالر ئۈچۈن قاشا ياساش قهپهزنى سۇندۇرۇپ. ئېرىشىش ئۈچۈن قهپهزنىڭ كهڭلىكىگه ئالدانماسلىق كېرهك

شۇنداق، ھهم ھۆكۈمران گورۇھنى، ھهم جاھالهتلىك تۈركىيهدىكى ئىسالھاتنى ئاڭلىغانسىز؟ ئهنه. كېرهك

ا قىلىپ، بىزهڭ چىۋىن بىلهن پاسكىنا مۇھىتتهك دهۋر بىرىسىنى پهيد مۇھىتنى يىمىرىۋهتمىگىچه بىرسى يهنه

Cami y ” تۈركلهرده مۇنداق بىر تهمسىل بار .قىلىۋېرىدۇ ık ılmış ama mihrab ı yerinde“ ئهنه

جامهنى يىقىتىۋهتكهن بىلهن مىھرابى”قوزغىالڭ قىلدۇق دېگهن بىلهن ئاڭ بولمىغاچقا شۇنداق

قايتىدىن ياساپ چىقىش نىمۇ يىقىتىپ، ھهممىنى“ مىھراپ” نىمۇ، “جامه”شۇڭا ! تۇرۇۋېرىدۇ ـ ده“ جايىدا

.دېگهن يىرتقۇچتىمۇ بولىدۇ ئهڭ مۇھىمى ئويغانغان ئاڭنىڭ بولىشى، قارا غهزهپ! ... كېرهك

ئاۋۋال مهشھهدكه كىرىپ ھهزرهت سۇلتان جامهسىنى، سۇلتان ئۇالر. ئۇالر پاراڭلىشىپ بازارغىمۇ كېلىپ قالدى

ئۇالرنىڭ زىيارىتى ئاخىرالشقاندا ۋاقت چۈشكه تايىن بولۇپ . قىلدى ى زىيارهتسۇتۇق قهبرىسىن

ئىككىسى يهنه ساي. نىزامىددىن غىزالىنىپ ئاندىن بىردهم ئايلىنىشىنى تهكلىپ قىلدى .قالغانىدى

.بويىدىكى بازارغا كهلدى

دىلىككه ئىگه مهھسۇالتالر، بازىرىمۇ ئۆزگىچه مىللي ئاالھى شهرقنىڭ جىمى بازارلىرىدىكىگه ئوخشاش ئاتۇش

تاۋارلىرى، خوتهننىڭ يىپهك توقۇلمىلىرى بىلهن تولغان بولۇپ، سېتىقچىالر چهتئهل ماللىرى، جۇڭگو

.جىمى ياخشى سۈپهتلهر بىلهن ئۆز مېلىنى ماختاپ چوقان سېلىپ تۇراتتى دۇنيادىكى

I�� ��� جىدهللىشىۋاتقانالرنى پاتال- مىغ بازاردا پات- مىغ. ئومۇمىي تهرتىپسىزلىك ھۆكۈم سۈرهتتى

جىدهلخورلۇق بىلهن يىراق ـ يېقىندىن كهلگهنلهرنى بازارلىقالر ھهمىشه ئۇششۇقلۇق،. ئۇچراتقىلى بوالتتى

كهلگهنلهرمۇ بازارلىق بىلهن بىر يېرى سوگىشىپ كېتىشتىن ھهزهر سىرتتىن. بوزهك قىلىشقا تىرىشاتتى

بۇدۇشقاقالرنى ياماشتۇرىۋالغاندىن ” پهيلىنى بىلگهچكه - ۇيئادهم ئۇالرنىڭ خ چۈنكى ھهممه. ئهيلهيتى

يېراق بهشكېرهم، پهيزاۋات قاتارلىق. دهپ ئويلىشاتتى“ سېنىڭ راست دهپ قۇتۇلغىنىم ياخشىراق كۆره،

كهلگهن بىچارىلهرنىڭمۇ جايالردىن ئهمهس، ئاتۇش تهۋهلىكىدىكى باشقا كهنتلهردىن بىر نهرسه ساتقىلى

بازارلىقالر بىشهملىك بىلهن ئۇرۇشۇپ ئهرزان بويىچه سېتىش ئىمكانىيىتى يۇقىدى،مېلىنى ئۆز ئهركى

UnRe

gistered

گويا ئهڭ ياۋۇز دۈشمىنىنى . تهرهپ مهندىن قورقتى دهپ ئويالتتى ئۇالر قارشى. ئېلىۋېلىپ ئۆزلىرى ساتاتتى

ىزلىقى ئۆزلىرىئىپتىخارى بىلهن گۈكىرهپ كېتهتتى، بۇ كىشىلهرنىڭ نادانلىقى، ئاڭس يېڭىۋالغاندهك غهلبه

قېرىنداشلىرى ئىكهنلىكىنى ئۇرىشىۋاتقان، ئۇرۋاتقان كىشىلهرنىڭ يهنىال بىردهريانىڭ سۈيىنى ئىچىدىغان

ئىشهنمهسلىك چوڭقۇر يىلتىز تارتىپ كهتكهن بولۇپ، يۇرتالر ئارا ئۆچمهنلىك،. بىلىشكه ئىمكان بهرمهيتى

ۇالرنىڭ ھهقىقى دۈشمهنلىرىنى تونىۋېلىشقا كاشىال ئالدىنى پهردىلهپ، ئ بۇنداق ئۆچمهنلىك ئۇالرنىڭ كۆز

تولىمۇ الردىن“ ئۇششۇق نوچى”خهلقنىڭ ئىناقسىز بولىشىنى خااليدىغان ھۆكۈمرانالر بۇنداق .بوالتتى

دهيگه ساالتتى، - دهي بۇ ئىناقلىقنى بۇزغۇچى قورالنى قوغدايتى، ئاسرايتى،: ئۈنۈملۈك پايدىلىناتتى

قىلسىمۇ ئۇالرغا گۇناھ قويۇلمىغاچقا باشقىالرنىڭ ھهر قانداق يولسىزلىق. سورىمايتىشۇالردىن گۇناھ ئۆتسىمۇ

...يوق ئىدى ئۇالردىن ھهزهر ئهيلىمهي ئىالجى

بىر ئوڭدىن، بىر سولدىن كهچكهنلهرگه قاراپ-بازارنىڭ بىر دوقمۇشىدا راخمان ئاشىق ئۆتكهن

:سۆزلهۋاتاتتى

ئهمدى مېنى ! ىپ قويدۇم، بولمىسا نېنىڭنى تېپىپ يىيىشهلمهيسهنقىل ھهر قايسىڭنى مۇشۇنچىلىك ئادهم ―

سۇغا ھهربىر يۇرتتىن يهتتىدىن ئادهم بوغۇزغا! مهن كىم؟ ھهممهڭنىڭ ئاتىسى! ئىلىشمهيسهن كۆزۈڭگه

...!سالىمهن قېنى شۇ چاغدا سۇ دهپ بېقىشه، كهتمهن بىلهن! چىقىڭالر، چىقمىغانالرغا سۇ يوق

قالىدىغان، بۇ كىچىككىنه بازار بىرال ه چوڭ ئهمهس، بىردهمدىال بىر چېتىگه بېرىپئاتۇشنىڭ بازىرى ئانچ

قاقاس ساي بويدا . تونۇش ـ بىلىشلهر ئۇچراپ تۇراتتى چۆرگىلىسه تۈگهپ قالىدىغان بازارچاق بولغاچقا

- ۇڭا بىرI. تۇرغاندىن تاشقىرى، ئاۋازالرمۇ مۇھىت تهرىپىدىن شۇمۇرۈلمهيتى چاڭ توزۇپ- بولغاچقا توپا

ئاۋازى بىلهن يىپ بازىرىدىكى ئايالالرنىڭ. قوشۇلۇپ كهتكهن ئومۇمىي شاۋقۇن ئۇزاقالرغا كېتهتتى بىرىگه

سامسىپهزنىڭ ئاۋازىمۇ بىر كىشىنىڭكىدهك دوپپا بازىرىدىكىلهرنىڭ توۋالشلىرى بىرىكىپ كهتسه، ناۋاي بىلهن

.ىنىڭ ئالىجوقى سۆزلىرى روشهن بىلىنىپ تۇراتتىراخمان ئاشىق پهقهت ئومۇمىي شاۋقۇن ئىچىده.ئىشتىلهتتى

. بىر سهلهپ كېلىدۇكى، ھهممهڭنىڭ سېتىۋاتقان نهرسىلىرىڭنى ئېقىتىپ كېتىدۇ سايغا شۇنداق ―

سۇنى ھهر بىر يۇرت ماڭا تۆرتتىن ئهركهك بېرىڭالر،! كۈچى يېتىدۇ؟ خۇدانىڭ ئىشى شۇنداق قايسىڭنىڭ

UnRe

gistered

باغلىغان بىلهن ئهر ¡�J”لهر؟ ساقىلى بولسىال ئهركهك بولمايدۇ، ئۆزهم ياقىالپ بېرهي، قانداق دهيسى

... چىرايلىق ئابدىقادىر ئهمهسمۇ؟ ئېتىڭ بهكمۇ”... دهپتىكهن،“ ئهمهس، چاچ تارىغان بىلهن خوتۇن

دامولالمغا ده يۈزلهر قهست قىاللماس ئاي تۇتۇلماس دهپتىمىز، كۈن تۇتۇلماس دهپتىمىز،

دېگهندهك، دامولالمنىڭ غهزىلىنى ئوقۇۋاتسام مهيهردىنمۇ .ىنى قىلسا جىن كېلىدۇجىننىڭ گېپ“ ...دهپتىمىز

...قالدىغۇ؟ خوش تهخسىر، مولال ـ ئۆلىماالر كېلىپ

يوغان سهللىلهرنى يۆگىگهن بىر نهچچهيلهن ۋه راخمان سۆزلهۋاتقان تهرهپتىن راست دېگهندهك يهڭدهك

ئۇالرنىڭ . هت سۇلتان جامهسى تهرهپكه قاراپ كېلىۋاتاتتىھهزر ئۇالرنىڭ ئارقىسىدىن بىرمۇنچه سالىكالر

ساقاللىق، كۆزلىرىده قېرىالرغا خاس بولمىغان ئۆتكۈر نۇر چاقناپ تۇرغان ئىچىدىكى بهستلىك، قويۇق

G,Cý, ئۇنىڭ ئۆزىنى تۇتۇشلىرىدا، قاراشلىرىدا بىر خىل مهغرۇرلۇق،. ساالپهت بىلهن كېلهتتى بىرسى

ئۇنىڭ يېنىدا . ئىپادىلىنىپ تۇراتتى ، تۇغما ھۆكۈمرانالردىال بولىدىغان خۇسۇسىيهتلهرئارزۇلۇق چوڭ بولغان

كېلىدىغانلىقى، ئورنىنى تاپسا كاتىۋاللىقنىمۇ ۋايىغا يهتكۈزۈپ مۇنچه خوشامهتچىلىك قولىدىن- ئانچه

.بىلىنىپ تۇرغان يهنه بىر ھۆرمهتلىك شهخىس كېلهتتى قىالاليدىغانلىقى

كهتكىچه كهپسىز بالىغا ھېزى بولغاندهك ئىنىسىنىڭ يېڭىدىن تارتىپ يولنىڭ ر ئۆتۈپنىزامىددىن ئۇال

تهۋپىق ئۇالر ئۆتۈپ كهتكهندىن كېيىن. ئېھتىرام بىلهن تۇردى-سۈرۈلۈپ قول باغالپ ھۆرمهت چېتىگىرهك

:تهخىرسىز سورىدى

كىملهر ئۇ؟ ―

مۇ دېيىشىدۇ، بۇندىن باشقىمۇ “بۇل شهيتانھا”ھابۇلھاجىم، ئۇنى يهنه كۆزى چاقناپ تۇرىدىغىنى قازى ―

دېگهن » قويىدۇ لهقهمنى خىزىر«لهقهملىرى بارىكهن، شۇ لهقهملهر بىكار قويۇلمىغان بولسا كېرهك، بىرمۇنچه

قېشىدىكى كهنجى قازاخۇنۇم، دېگهندهك؛ ئۇنىڭ» ھابۇل زىناخور«. »ھابۇل خىتاي«. گهپ بار ئهمهسمۇ

ئهسىرنى ئوقۇش ئۈچۈن مهسچىتكه ماڭدىغۇ سمهنلىرى، ئۇالر نامازئارقىسىدىكىلهر ئۇالرنىڭ ئىخال

. دېدى نىزامىددىن―دهيمهن،

― I,ý‡- ئۈگهنگهن ئادهملىكى مانا مهن دهپ تۇرىدۇ.

UnRe

gistered

نىزامىددىن ―سۆزنى راست قىلىشقا ئۈگىنىپ قالغان، تهرسا ئادهم، شۇنداقراق، ئۇ ئاغزىدىن چىققان ―

.دېدى ― ولمىسا بىزمۇ ناماز ئهسىرنى ئهسسۇلتۇنۇمدا ئوقۇۋالىمايلىمۇ I―كېيىن، سهل جىم تۇرغاندىن

.ئۇالر قازىالرنىڭ ئارقىسىدىنال جامهگه قاراپ ماڭدى

ـ ئۆلۈماالر مىھراپ تهرهپته بولغاچقا تهۋپىق ئۇالرنى كۆرهلمىدى نامازدا قايتىپ چىققاندىن .ھۆرمهتلىك قازى

. كۆزلهرنى يهنه بىر قېتىم ئۇچراتتى ىلهن مۇرهككهپ ئىپادىلىككېيىن چاقناپ تۇرغان ھهرىكهتچان كۆزلهر ب

مهمتىلى ئهپهندى بۇ مهغرۇر . ئۆيى تهرهپكه ماڭغانىدى بۇ چاغدا ھابۇلھاجىم كهنجى قازاخۇنۇمنى باشالپ

.تۇردى توختى زۇنۇنغا ئىلتىپات بىلهن ساالم قىلغانلىقىنى كۆرۈپ ۋه مۇتهكهببىر كىشىلهرنىڭ پهقهت

2

. يېڭىلىق بىردهمدىال بۇلۇڭ ـ پۇشقاقالرغىچه پۇر كهتتى ئاتۇشتا تهۋپىقنىڭ پهيدا بولىشىدهككىچىككىنه

كهلگهن يېڭىلىقلىرى ھهممىگه قىزىققۇچى، يېڭىلققا ئهڭ ئاسان مايىل بولىدىغان كۈتۈلگىنىدهك، ئۇنىڭ ئېلىپ

شۈبھه، ھهتتا ردا گۇمان،ئارىسىدا قىزىقىش، يېقىنلىشىش تۇيغۇسى ئويغاتقان بولسا، بىرمۇنچىال ياشالر

.دۈشمهنلىك پهيدا قىلىشقىمۇ ئۈلگۈردى

چېچى ھهققىده مۇالھىزىلهر باراتتى؛ ئۇنىڭ مۇرتهد بولۇپ كهتكهن بولۇش ئۇنىڭ كىيىم ـ كېچىكى،

توشۇشى ھهققىدىكى پهرهزلهر ئوتتۇرىغا قويۇلۇش بىلهن، ئارقىدىن چاال ئاڭلىغان بىرهسىنىڭ گهپ ئىھتىمالى

لېكىن، . ئهتراپقا تارىدى ئۇنى ئاللىقاچان مۇرتهد بولۇپ بولغانمىش دېگهن گهپكه ئايلىنىپئارقىسىدا

زىيان سالمىغىنى ئهمهلىيهت بولغاچقا، يامان قانداقال بولمىسۇن ھازىرچه ئۇ ھېچكىمنىڭ بىرهر مهنپهئهتىگه

.كته ئىدىتۈس ئالمىغان، پهقهت قىزىقىش ئۈستۈنلۈ كۆرۈش، دۈشمهنلىك تۇيغۇلىرى كونكىرىت

مهدرىسكه ساۋاغ بهرگىلى، يېڭى تاپشۇرۇقلىرىنى ئالغىلى بارىدىغانالر كۆپ بازار ئهتىسى ئوڭۇرۇقتىكى

ئانچه كۈنى ياشالر بىلهن شۇ يهرده ئۇچراشماقچى بولغان تهۋپىق، ئاكىسىدىن مهدرىس ھهققىده بۇ. بوالتتى

.ـ مۇنچه ئاخبارات ئىگىلهپمۇ باقتى

ئىمىنھاجىالر قانداقراق ئادهملهر؟ سوپىالردىنمۇ؟ يا بولمىسا سىزنىڭچه مالتۇداجى، ―

تهقۋادارالردىنمۇ ياكى رىياكارالردىنمۇ؟ ھهشهمهتچىلهردىنمۇ؟

UnRe

gistered

. شه كۆرگهن، چهتكىمۇ چىققان ئادهملهر. يامان ئهمهس ئادهملهر ئۇكا ئىككىسى خېلى- مېنىڭچه ئاكا ―

مهدرىسنىمۇ ياشالر . ر پۇل چىقىرىپ قازاندا باستۇردىبىر نهچچه كىتىپىنى ئاشۇال ئابدۇقادىر داموللىنىڭ

.ئالسۇن دهپ سالدۇرغان ـ ده ئىلىم

―دېمهك ئۈمىد توقسان بهش پىرسهنت، . بولىدىكهن ئهمىسه، ئۇالرنى تهرهققىيپهرۋهرلهردىن دېيىشكه ―

شلىرىڭىزغا رهنجىمهيسىز، ئاكا، ئى―ئويالۋاتقاندهك قىلىپ ئاندىن، مهمتىلى سهل تۇرۇپ بىر نېمىنى

.بېرهلمهيۋاتىمهن، بۈگۈن بهلكىم كهچرهك كېلهرمهن دېدى قارىشىپ

ئۈمىد توقسهن بهش پىرسهنت، دهيسهن، كهچ كېلىمهن دهيسهن، نهگه نېمه دهيسهنۇي؟ ―

بارماقچىسهن؟

بېرىپ، بۈگۈن ئوڭۇرۇقتىكى مهدرىسته ئاتۇشنىڭ تهلهبه ياشلىرى بىلهن ئۇچراشماقچىدۇق، بىر ―

مۆلچهرلهپ باقاي هپتايىنى دهڭسهپ كۆرهي، نېمه قىلىمهن، نېمىلهر قىلغىلى بولىدۇ،جاھاننىڭ ر

.چىقتى تهۋپىق شۇنداق دهپ، چۈشكه يېقىن ئۆيدىن―دهيمهن،

شىمالى تېمىنى ياقىالپ يهنه غهرپ تهرهپتىن شهرققه سۇزۇلغان يول مهدرىس ھويلىسىنىڭ جهنۇبى تېمى ۋه

ئاقىدىغان ئۆستهڭ ئۇدۇل مهدرىس دهۋازىسىنىڭ يانداش غهرپتىن شهرققهئاشۇ يول بىلهن. شهرققه كېتهتتى

غهرپ تهرهپكه قاراپ تۇرىدىغان دهرۋازىدىن . ئىچىگه كىرهتتى شىمالى تهرىپىدىكى سۇڭگۇچتىن ئۆتۈپ قورا

جامهنىڭ رىشاتكا بىلهن ئايرىپ . ھهشهمهتلىك جامه قهد كۆتۈرۈپ تۇراتتى كىرگهنده ئوڭ تهرهپته

شىمالغا―ھويلىسى مهدرىس قوراسى ئىچىده بولۇپ جامهنىڭ دهرۋازىسى مهدرىس ھويلىسىدا قويۇلغان

تامغىچه بهش ئېغىر سول تهرهپته تالىپالرنىڭ ھوجرىسى بولۇپ دهرۋازا تۈۋىدىن شىمالى. قاراپ تۇراتتى

يول . ىدىبهش ئېغىزلىق ھوجرا بار شىمالى تامنى بويالپ ئوقۇتۇش بىناسىغىچه ئون ئېغىز جهمئىي ئون

تهرىپىدىكى رىشاتكىنى بويالپ جهنۇپقا بۇرۇلۇپ مهدرىس بويىدىن ئايرىلىپ كىرگهن ئۆستهڭ جامهنىڭ شهرق

ئۆستهڭنىڭ ھويال ئىچىده جهنۇپقا بۇرالغان دوقمۇشدىن تاتىپ مهدرىس .ھويلىسىدىن چىقىپ كېتهتتى

ئوقۇتۇش بىناسى بولۇپ بۇھويلىنىڭ شهرق تهرىپىده . ئوتتۇرىسىغىچه چوڭ كۆل بارىدى مهيداننىڭ

ئوقۇتۇش بىناسىنىڭ ھوجرىالر بىلهن. مهيدانغا قاراپ تۇراتتى―شهكلىده غهرپ تهرهپكه “ لـــا”بىنا

UnRe

gistered

. )قوش دهرىزىلىك(بىناسىدا تۆرت سىنىپ ئارىلىقىغا يهنه بىر كىچىك دهرۋازا جايالشتۇرۇلغانىدى ئوقۇتۇش

.بولۇپ بىنانىڭ ئالدى تهرىپى نهقىشلىك پىشايۋان ئىدى ئىككى ئىشخانا، بىر ئامبار، ئىككى داالن ئۆي

ۋاران ۋه -مهدرىسنىڭ ھهممه يېرىنى كۆزدىن كهچۈردى كۆل بويىدىكى دهرهخلهر مال مهمتىلى ئهپهندى

.چېقىۋېتىلگهنىدى بالىالرنىڭ دهخلىسى تۈپهيلى قۇرۇپ كهتكهن دهرىزىلهرنىڭ ئهينهكلىرى ئۇششاق

ئېسىنى ئېلىپ تۇرغاندا ياشالر دهرسخانىدىن بويىغا كېلىپ سۆگهت سايىسىدائۇ ئوبدان كۆرۈپ بولۇپ، كۆل

ئۇالرنىڭ . ساۋادى بار ياشلىرىنىڭ ئالدىنقى قاتاردىكىلىرى ئىدى بۇالر ئاتۇشنىڭ خهت ـ. چۇۋالىشىپ چىقتى

بولمىغانالر Iتهۋپىق ئۇالر بىلهن ئامانلىشىپ، تونۇ. مولالئېزىز دامولالممۇ چىقىۋاتاتتى ئارقىسىدا ئۇستازى

.بىلهن ئۆزئارا تونۇشقاندىن كېيىن، دامولالم قايتىشقا ئىجازهت سورىدى

تهۋپىق مۇاليىملىق دېدى―دامولالم، دهرس تۈگىمىگهن بولسا مهن ماالل قىلىپ قويمىغاندىمهن؟ ―

.بىلهن

دهيسىز؟ شۇ، تۈگىدى، دهرس دېگىدهك نېمه ئىش يوغسۇ، بىماالل پاراڭلىشىۋېرىڭ، ئهپهندىم، دهرس ―

شۇ، ئىش جىق، سىجىل دهرس بهرگىدهك ئهھۋالىم يوق، بالىالر تاپشۇرۇقنى ئاڭاليمهن، يېڭىسىنى بېرىمهن

تهلهپ قىلىدىغان بولغان بالال بولغاچقا، مهنده بۇالرنىڭ تهلىپىگه اليىق بىر ئۆزىمۇ يېڭى ـ يېڭى ئىلىم

J—™ ئهمىسه، ، سىلهرگىمۇ دهخلى بولماي،خوش ئهمىسه، ماڭا ئىجازهت بولسا. يوق، مانا شۇنداق―

.دېدى دامولالم

ئۇالر . سىنىپنىڭ ئىچىنى كۆرۈپ بېقىش نىيىتىنى بىلدۈردى مولال ئېزىز دامولالم كهتكهندىن كېيىن تهۋپىق

كىردى ۋه تهۋپىقنىڭ مىجهز ـ خۇلقى ئوچۇق ـ يورۇق بولغاچقا تۈزۈت بىلهن بىلله دهرسخانىغا

.مايدىغان بولغاچقا، تېزال پاراڭلىرى قىزىپ كهتتىئورۇن قال تهكهللۇپالرغا

مهخسۇم، ئۇندىن باشقا تېجهندىن ئهمهت. دوستلىرىنىڭ دهۋىتى بىلهن ئابدىراھمانمۇ كهلگهنىدى بۈگۈن

مۇھهممهت قارى، ئابلىمىت ئابدىغوپۇر قۇناجى، بىر نهۋره ئىنىلىرى سهيپىددىن، لىۋاھىددىن، شورۇقتىن

.كېلىشكهنىدى ...دىن ئىككى مۇھهممهت قارى،قارى، سابىتالر، سۇنتاغ

. بولسا پۈتۈنلهي ئۇنىڭغا ئهسىر بولغان ئىدى ياشالر. تهۋپىق بۇ سۆھبهتلهردىن نېمىنىدۇر كۆڭلىگه پۈكهتتى

UnRe

gistered

قۇرۇق تهكهللۇپالرنى قىلماسلىقى، سۈنئىيلىكتىن خالى بىر خىل ياشالر ئۇنىڭ رهسمىيهتچىلىككه ئايالنغان

بۇ ھال . توغرىدىن توغرى ھهمده دوستانه مۇئامىلىسىدىن يېنىكلىك ھىس قىلىشتى چىن يېقىنلىق بىلهن

ئۇ مۇشۇ . يارىتاتتى ئادهمنىڭ قورۇنۇشلىرىنى تارقىتىۋېتىپ، نېمه بولسا شۇنى دهلهيدىغان كهيپىيات ھهممه

ۆڭۈللۈك بىلگىنىده ياشالرنى كۈلدۈرۈپ ك سورۇندىال مۇھهممهت قارى ئىسىملىك يىگىتتىن ئۈچى بارلىقىنى

.چاخچاقالرنى قىلدى

.ئۇ دېدى―پۇرسهتتىال ئۈچىڭالرنى ئارىالشتۇرىۋهتمهسلىكنىڭ ئوبدان چارىسىنى تاپىمىز، بىز تېز ―

ھهم ياشالرنىڭ روھى دۇنياسىنى ئۇ ياشالرغا ھهم چهتئهللهردىكى تهرهققىياتالر توغرىسىدا سۆزلهپ بهرسه،

.چىقىشقا مۇۋهپپهق بولدى هن تونۇشۇپئىگىلهپ، ئۇالرنىڭ ئارزۇ ـ ئارمانلىرى بىل

ئاجايىپ غارايىپ يېڭىلىقالر ھهققىده ھهرقايسى يۇرتالردا بۇ سورۇندىن تارقىغاندىن كېيىن ياشالر ئاڭلىغان

.بهرگهنلىرىده ئۆزلىرىنىڭ قىزىقىش ۋه ئىخالسىنى يوشۇرالمىدى كىشىلهرگه سۆزلهپ

ئۇكىالر بىلهن رى بولغان مولالتۇداجى، ئېمىنھاجى ئاكا ـياشالردىن ئايرىلىپ، مهدرىسنىڭ قۇرغۇچىلى تهۋپىق

.كهتتى تونۇشۇپ قويۇش نىيىتىده ئۇالرنى ئىزدهپ

3

قۇلۇمالر ئۇنىڭ -كهچقۇرۇنلىرى، دوستلىرى ۋه باشقا قوشنا يىگانه بولغاچقا،- سابىت بويتاق ھهم يهككه

نلهرگه چۆچهك، جهڭنامىلهرنى سابىت كىرگه. يېرىمىگىچه ئولتۇرشۇپ كېتىشهتتى ئۆيىگه كىرىپ تۈن

.بېرهتتى ئوقۇپ

بىر پارچه كىتاب ئېلىپ تۇراتتى، ئاندىن قولىغا. سابىت ئوڭۇرۇقتىن قايتىپ كېلىپ ئازراق غىزاالندى

ئۇالر سابىتنى مهشۇقى ھهققىده گهپ قىلشقا .مۇھهممهد قارى بىلهن ئابلىمىت قارى كېرىپ كېلىشتى

سابىتنىڭ قوشنىلىرىدىن ئهبهيدۇلال ئوغلى ئابلهقنى يېتىلهپ كىرىپ ى،قىستاپ، چېقىشىپ بىردهم ئولتۇراتت

ئۈستىگه ئۇنىڭ. سهككىز ياشالردا بولۇپ، ئانىسى ئۆگهي بولغاچقا ھامان يىغالپال يۈرهتتى ئابلهق. كهلدى

كېلىپ، بۇ ئۆيده تۇرۇشقا بۇلتۇر سابىت بوستاندىن قايتىپ. دهپ ئارام بهرمهيتتى“,‡J”تهڭتۇشلىرىمۇ

بىچاره يېتىم ئوغۇل سابىتتىنال ياخشى گهپ .اشلىغاندىن كېيىن، ئابلهق ئۇنىڭغا ئۈگىنىپ قالغانىدى�

UnRe

gistered

سابىتمۇ يالغۇزلىقىغا ئۇنى ھهمرا دهپ بىلىپ ئۇنىڭغا . ئېرىشهتتى ئاڭاليتى ۋه مۇاليىملىق، ئهركىلىتىشكه

هتلىرىدىن قايتىپ شۇڭالشقىمۇ ئابلهق دادىسى سىرىتتكى ئوق. قىالتتى ئاكىالرچه غهمخورلۇق

.دهپ تۇرىۋاالتتى“ سابىتكامنىڭ ئۆيىگه كىرهيلى” كهلسىال

ئۇ ئون نهچچه . سابىتنىڭ كىچىك ئۈلپهتلىرىدىن ئهكبهر كىرىپ كهلدى ئۇالرنىڭ ئارقىسىدىن

.تارتمايتتى ئۇ سابىتتىن باشقا ھېچ ئادهمدىن تهپ. ناھايىتى شوخ باال ئىدى ياشالردىكى

.ھهممىسى بالىالر بىلهن چېقىشتى ياشالرنىڭ چاقچىقى ئۈزۈلۈپ، بىردهمئۇالرنىڭ كىرىشى بىلهن

.دېدى ئهبهيدۇلال―بولمامتى، يىگىتلهر، جهڭنامىلهردىن بىرهر كهلىمه ئاڭلىساق ―

سابىت ئۆزىنىڭ ― دېدى مۇھهممهد قارى، ―گېپىنى قىلماڭا يهنه ئاڭلىسىڭىز يهنه شۇ، چۆچهكنىڭ ―

.بهرسه ياخشىراقمىكىن دهيمهن ئاشىقلىق تارىخىنى سۆزلهپ

بۇرنىنىڭ ئۇچىمۇ تهرلىگهندهك قىلدى، بىر قولى يانچۇقىدا .سابىت جاۋابهن سۇسقىنا كۈلۈمسىرهپ قويدى

ئۇالرنىڭ . بۇ چاغدا تهڭتۇش يىگىتلهردىن يهنه بىر قانچىسى كىردى. بوشىمايتى غاڭزىنى سىقىمىدا تۇتۇشتىن

بىر قانچه ا قارىتلغان چاقچىقى ئۇنتۇلۇپ، يېڭى كىرگهنلهر بىلهنبىلهن مۇھهممهد قارىنىڭ سابىتق كىرىشى

.ئېغىزدىن ئېسهنلىك سوراش، چاقچاقلىشىش بىلهن بولۇشتى

بۇ . ئاغدۇرۇشتى ئۇالر دىققىتىنى بۈگۈنكى ئوڭۇرۇقتا ئاڭالپ كهلگهن چهتئهل يېڭىلىقلىرى ئۈستىگه ئاخىردا

بېرىپ كهلگهن ئاخشامدىمۇ بىلىنگهن مىت قارىالر بويامهتكهمهۋزۇدىكى پاراڭنىڭ قىزىقلىقى ئاۋۇ كۈنى ئابلى

ئاڭلىغانالر ئۈچ بولۇشتى، شۇنىڭ بىلهن ئهبهيدۇلال، دىھقان بۈگۈن ئهمدى بۇ ھهقتىكى پاراڭالرنى. ئىدى

قىزىقىشىنى قوزغىغاندىن تاشقىرى ئۆزلىرىنىڭ خۇمارى ئۈچۈنمۇ ئۇالر بۇ تېمىدا يىگىتلهر ۋه ئهكبهرلهرنىڭ

I‡û:¢ ئېلىپ ئابلىمىت قارى مهمتىلى ئهپهندىنىڭ نامىنى ھۆرمهت بىلهن تىلغا. وزغاشتى�:

ئاكامغا دهپ ئۇنى ئۆيگه مهمتىلى ئهپهندى قالتىس كىشىكهن جۇما، ئهگهر پۇرسهت بولۇپال قالسا ―

.دېدى ― تهكىلىپ قىلىپ، بىرهر ئاخشام پارىڭىنى ئاڭلىمىساق بولمايدۇ،

ـ ي ― ئابلهق ئۇنىڭ قۇچىدا مۈگدهشكه بۇ چاغدا. دهپ سورىدى ئهبهيدۇلال―¢Q ئۇ كىشى قىزىقچىمىكهن

.باشلىغانىدى

UnRe

gistered

دانىشمهن دېسىمۇ بولىدىكهن، ئىشقىلىپ ―دېدى ئابلىمىت قارى، ―قىزىقچى دېسىمۇ بولىدىكهن، ―

هپلىرى ئۆزى شۇنداق ئوچۇق، گ. ئاڭالپ قالغان ئادهم يىراق كېتهلمهيال قالىدىكهن ئۇ ئادهمنىڭ پارىڭىنى

.ھهم ئورۇنلۇق قىزىق

ئاڭلىغانلىرىنى سۆزلهپ بهردىمۇ؟-ئۇ چهتته كۆرگهن ―

كۆرهڭلىك دېدى مۇھهممهد قارى سهل―نىمىسىنى ئېيتىسهن، يېرىم كۈن دېگۈدهك پاراڭالشتۇق، ―

ن، ئۆزىنى تۆمۈردىن ياسىغا دهيدىغان بىر نېمه بولىدىكهن،] 4[ ئۇنىڭ گېپىدىن قارىغاندا ئۇچاق―بىلهن،

ئادهمنى ئېلىپ ئۇ چااليدىكهن، بىر ئادهم يىگىرمه-، بولىدىكهن، ئون]5[ئىچىده ئولتۇرىدىغان كوسلىرى

ئىلگىرى ئهنجانغا بارغانالر دهپ . قىلىپ باشقۇرىدىكهن ئۇنى ھهيدهپ خاھلىسا يۇقىرى، خاھلىسا تۆۋهن

.قارىغاندا راست ئوخشايدۇ كهلسه ئشهنمهپتىكهنمىز،

چۆچهكلهردىكى ياغاچ ئاتنى شۇنداق ―ئهبهيدۇلال، دېدى―يا توۋا دهڭال، بالال،يا ھهزرهت، خۇدا ―

دهۋاتامدۇ، نېمه؟

― J¢,� گهپ، مهن دېگهندهكال دېدى، ئشهنمىسهڭالر مانا سابىت، ئۇنىڭدىن باشقىمۇ مۆجىزىلهر ¢,�

.ئوقۇغاننىڭ خاسىيىتى شۇ، دهيدۇ. ئهمهس ئوخشايدۇ

.قىلدى ئهكبهر“ ئاقساقاللىق” %,- ―مىت قارىكا،ئوقۇغانالرغۇ، ئابلى سىلهرمۇ ―

پۈتمهيدۇ، نى ئون يىل يادلىساڭمۇ ئۇچاق» سوپى ئالال يار«ئۇنچىلىك ئوقۇش نېمىگه كېرهك كېلىدۇ؟ ―

.دېگىنه

ئوقۇشىنى دهمدىغاندۇ يا؟ ئهمىسه ئۇالر نىمىنى ئوقۇيدۇ؟ ئۇ ئادهم ناساراالرنىڭ ―

.نى ئوقۇسا كېرهك“ ئىنجىل”―

نى ئوقۇيدىغان گهپمىكىن؟“ تهۋرات” ولمىسايا ب ―

!ئۇنىڭ دېيىشىچه پهن ئوقۇش كېرهككهن، پهن ھهي، سىلهر ھهر نېمه دهۋېرىسىلهر ـ ده، ―

.ئېغىز غۇدۇڭشۇپ قويدى سابىت ئۆندهرىگهندهك بىر―! پهن؟ ―

ئۈگىتىدۇ؟ پهن؟ بىزنى كىم پهن ئوقۇتىدۇ؟ ئۇچاق ياساشنى كىم ―

UnRe

gistered

همدىكهن ـ يا؟مهمتىلى ئهپهندى بىل ―

.قىلىدۇ ئۇ بهك ئهقىللىق ئادهمدهك. بىلمهيدىغان نېمه يوقتهك، ئۈگىنىپ كهلسىمۇ كهلگهندۇ ئۇ ئادهم ―

كۆپىيىپ كهتكهچكه، ئاۋۇ ئىككهيلهن ئهبهيدۇلال قاتارلىق قوشنىالرنىڭ سوئالى بهك. ئۇالر داۋام قىلدى

. هممهد قارى سوئال بىلهن ئايدىڭالشتۇرۇپ تۇردىمۇھ. باشلدى ئاڭلىغانلىرىنى بىر باشتىن سۆزلهپ بېرىشكه

ئۇنىڭ خيالى ئۇچاق ياسايدىغان پهننى ئۈگىنىۋېلىش بىلهن . ئولتۇراتتى جىت-سابىت بولسا جىم

.كهتكهنىدى قاناتلىنىپ

ئاندىن ئۆگزه بويى ئۇچۇپ، ئۆگزىلهرگه .مهن دادامغا دهپ ئۇچاق ياسايدىغان ئۇستىغا شاگىرت بولىمهن ―

ئۇ چوڭالر . دېدى كهپسىز ئهكبهر―سۈرۈپۈرۈپ ماڭىمهن، قاق، جىگدىلهرنى سېرىپ-يغان گۈلهيېيىپ قو

مۇھهممهد قارى ئاڭلىغانلىرىنىڭ ھهممىسىگه . يورغىلىتىپ تۇراتتى ئالدىدا بىر كىشىلىك گهپ

:ئورتاق قىلىش ئۈچۈن، مۆجىزىلهر ھهققىدىكى ھىكايىنى داۋام قىالتتى سۆھبهداشالرنىمۇ

-ئوتتۇز دهك، بىر ئۆيدىنمۇ چوڭراق تۆمۈرچاقلىق ھارۋىالر بولىدىكهن، بۇنداق ھارۋىالردىنئۆي بىر ―

―ئۇنىڭ ئۈستىگه بىزنىڭ شورۇق . بىرىگه چېتىۋېلىپ سۆرهپ ماڭىدىغان يهنه بىر نېمه بارىكهن- قىرىقنى بىر

.نبىلهن قوشۇپ يۈكلهپ ماڭغىلى بولىدىكه ئۈچ يۇرتنىڭ پۈتۈن ئۆيۋاقىسىنى ئادهملىرى

.ئۇنىڭغا؟ بۇ بىر چۆچهك ئوخشايدۇ نىمىنىڭ كۈچى يېتىدۇ! توۋا قىلدىم ―

...بىلهن ماڭىدىكهن سۇ قاينىغان چاغدا چىققان ھونىڭ كۈچى ―

داڭقېتىپ قېلىشتى، ئۇالر بۇرۇنمۇ سودىگهرلهردىن ئهمما ھهيرانلىقىدىن. بۇ گهپكه ھېچكىم ئىشهنمىدى

ئاڭاليتى، ئهمما ئۇ چاغالردا بۇنى پهقهت بىر قىزىقچىلىق ئۈچۈن گهپلهرنى مۇشۇنىڭغا ئوخشاپ كېتىدىغان

يهنه ئهمدىلىكته بۇنداق گهپلهر كۆپهيگىلى تۇردى،. گهپ بولسا كېرهك دهپ ئۆتكۈزىۋېتهتتى ئېيتىلغان

ئاڭلىغانلىرىدا ئهنه شۇنداق ھهققىده“ كوڭكا”مهسىلهن ئۇالر . كېلىپ بهزىلىرى راست چىقىۋاتاتتى

.كۆرۈشكهنىدى ېيىن بىر قېتىم ماشىنىنىئىشهنمىگهن، ك

ئۆگزىسىگه قارىماقچى بولساڭ دوپپاڭ چۈشۈپ ئۇنىڭ. ئاسمانغا تاقاشقىلى ئاز قالىدىغان ئۆيلهر بولدىكهن ―

.كېتىدىكهن

UnRe

gistered

ياغاچ قويماقچى بولسا قانداق - پاخ، ئوتۇن- ئۇنداق ئېگىز ئۆگزىگه شاخ نېمه دهيدىغاندۇ، بۇ؟ ―

چىقىرىدۇ؟ تاتىپ

ئوتۇنمۇ كهتمهيدىكهن، . + €J مۇ شۇنى سورىدۇق، شهھهرلهرده ئۆگزىگه شاخ باسىدىغان ئىش يوقبىز ―

.بىلهن ئۆيلهرنى سۇ بىلهن ئىستىدىكهن، ھېلقىدهك سۇنىڭ ھورى

.ھه، سۆزله، سۆزلهۋهر، بهرىبىر بىز ئىشهنمهيمىز ―

... توزىمايدىكهن-�يوللىرى تۈز ھهم سىلىق، ئهينهكتهك پارقىراپ تۇرىدىكهن، چا شهھهرنىڭ ―

شۇمۇ؟ پىتكىسىنى ئۆزهڭ قوشۇپ دهۋاتامسهن، ئاڭلىغانلىرىڭنىڭ ئهينى ئۆزى ―

.بارلىقىغا ئىشهنگىلى بوالمدۇ شۇنى دهيمهن، بىر يۇرتنى پۈتۈن ئۈستىگه يۈكلهپ ماڭىدىغان نهرسىنىڭ ―

هندىنمۇ بهك بىر نىمىلهر قىلىپ بىزنى كۆرگ بىزمۇ دهسلهپ ئىشهنمىگهن، قانداقال قىلدى، ―

.جىددىيلىك بىلهن دېدى ئابلىمىت قارى―ئىشهندۈرىۋهتتى،

سابىت ھهممىنىڭ . بىراق، بىر نېمه دېمىدى .مۇھهممهد قارى يهنىال ئىشهنمىگهندهك باش چايقاپ قويدى

.ئۆزىنىڭ بالىالرچه ئويىغا كهلگىنىنى دهپ قاتاردىن قالمايتتى ‡‡ï%™". ئاغزىغا قاراپ جىم ئولتۇراتتى

ئۆينى ئۇنداق ئېگىز سېلىپ نېمه― دېدى ئهبهيدۇلال،―ئېگىز ئۆيلهرگه ھهيرانمهن، مهن ھېلىقى ―

قىلىدۇ؟

سېلىپ ئاشۇنداق ئاسمانغا ئاچىقىپ شهھهرلهرده ئادهم كۆپ، يهر قىس بولغاچقا ئۆينىڭ تۆپىسىگه ئۆي ―

مۇ بهزىلهرنىڭ ئۆگزىلىرىده قهشقهردى. بىر گهپ ـ ته كېتىدىكهن، مۇشۇ بىز خهقنىڭ بالىخانىسىغا ئوخشاش

.شۇنداق ئۆيى بولىدىغۇ،

سالسۇن، سېلىۋهرسه چىقماقتا گهپ ئۆنىڭ تۆپىسىگه بىر ئۆيمۇ سالسۇن، ئۇنىڭ ئۆگزىسىگه يهنه بىرنىمۇ―

Js D C\!

.قويۇپ چىقامتى، ئۆنىڭ ئىچىده پهللهمپهي بولىدىكهن چىقماي شوتا-ئۇنىڭغا چىقىپ ―

بىر ! چىقىپ چۈشمهك ئاسان گهپما؟ قوياڭال شۇ گهپنى، يا راستۇ، يا يالغانھهركۈنى ئۇنداق ئىگىزگه ―

ئهكىرمهمدا؟ دېگهنده قۇشتهك قونداققا چىقىۋېلىپ ئولتۇرىۋهرسه قوساق ئاچمايدىغان گهپما؟ سۇ ئۆي

UnRe

gistered

...ئۇالغالرغا ھهلهپ ـ پهلهپ ئهتكىلى چۈشمهمدا؟

ان ئۇالغلىرى بولمايدىكهن، سۇنى كۆلدىن ياسورىمىدى دهمسهن؟ ئۇالرنىڭ باقىدىغ بىزنى بۇالرنى ―

بولىدىكهن، قۇدۇقتىن ئۇسۇپ چىقىدىغان ئىش يوق دهيدۇ، ئۆينىڭ ئاشخانىسىدا سۇ چۈشىدىغان جۈمهك

...خۇددى ساماۋهرنىڭكىدهك، بۇراپ قويسىال چۈشىدىكهن

ۈگهيدۇ، سۇئىچىده تۈگىمهيدىغان قانداق سۇ باركهن؟ كۆل بارمىكهن يا؟ كۆل بولسىمۇ ت ئۇنىڭ ―

.ياقىالپ كېلىپ سۇ سالماق كېرهك

ئۆزىنىڭ قانداقسىگه مۇشۇنداق . بېرهلمهي دۇدۇقالپ قالدى ئابلىمىت قارى ئوسال بولغاندهك جاۋاپ

ئهمما سۆھبهتداشلىرى ئۇنىڭ ياقىسىنى. ئىشىنىپ قالغىنىغا ھهيران قالدى گهپلهرگه شۇنچه ئاسان

.قويىۋېتىدىغاندهك ئهمهسىدى

دېدى ―شهلىكتهك ئۆگزىسىگه چىچامدىكهن؟ ه چىقسا قانداق قىلىدۇ؟ يا بولمىساتاھارهتك ―

.ئهبهيدۇلال

دهپ ئۈن قاتتى ―... بولىدىكهن، سۇ بىلهن ئېقىپ كېتىۋېرىدىكهن خاالسى ئۆينىڭ ئىچىده ―

.قارى مۇھهممهد

I!بۇنىسى شهلىكتىنمۇ ئۆتهراقكهنغۇ! ئوھ ―

دهيدىغان بىرنېمه ] 6[لهنال چۈشمهيدىكهن، يهنه ئاسانسۆربولسا پهللهمپهي بى پهسكه چۈشمهكچى ―

يۇمۇپ ئۇ بىرنهچچه ئادهمنى بىر ئېلىپ، چىقىدىغان يېرىگىچه ئاچىقىپ قويىدىكهن، كۆزىنى بولىمىش،

...ئاچقىچه ھاۋايى مۇئهللهققه ئاچىقىپ قويىدىكهن

.بىر مۆجىزه بولدى، ئهگهر راست بولسا خۇدايا توۋا، بۇمۇ ―

ئۇنى ئادهم تاتىپ چىقىرامدۇ، ئۇالغمۇ؟ هر دېگىنىڭ قانداق نىمىكهن؟ئهسهنس ―

.بىلهن ماڭىدىغان ئوخشايدۇ توك دهمدۇ، تاك دېدىمۇ بىر نېمه ―

كۆرۈپ كهپتىكهنغۇ، ئۇنىڭدا ھهم چىراق ياققىلى توك؟ غهلىته بىرنىمىكهن، ئهنجانغا بارغانالرمۇ ―

شۇغىنىسى ئادهم تۇتسا ئۆلتۈرۈپ ... رنى قىالاليدىكهن،ئىشال بولىدىكهن، ئادهم قىاللمايدىغان ئېغىر

UnRe

gistered

.قويىدىكهن

!راست، مهن سودىگهرلهردىن ئاڭلىغان، قارىغاندا بۇ راست گهپ ئىكهن ـ ده ―

سابىت، سهن ئىشىنىۋاتامسهن، قانداق؟ نىمىشقا ئۇنچىقمايسهن؟ ―

خۇدايىم نىسىپ ... الدىمئىشقىلىپ مهن ئاشۇ ئهپهندى دېگهن ئوقۇشقا قىزىقىپ ق مهنما؟... ھه ―

. سابىت توختاپ قالدى―... ئوقۇسام دهيمهن قىلسا

.سابىتكام بىلهن بىلله ئوقۇيتتىم ـ ده ― دېدى ئهكبهر،―مهنمۇ ئوقۇيتتىم، ―

شۇنداق ئوقۇش بولۇپ قالسا ئوقۇش كېرهكمۇ ”چۆرىدىگهن ھالدا ئهمدى ئۇالر سابىتنىڭ گېپىنى

ـ يوق؟ موللىالر رۇخسهت قىالمدۇ، مۇسۇلمانال بۇنداق ئوقۇش“ قانداق؟ دېگهندهك ... رغا دۇرۇس بوالمدۇ

.تارتىشالرنى قىلىشتى تاالش ـ

تـوقـقـۇزىـنـچـى بـاب

1

كهچقۇرۇننىڭ مهين شامىلى بۇغدايلىقتىن ئۆزىگه . ماي ئېيمۇ كىرىپ قالدى ھۇيت دېگۈچىال-ھـايت

I�c ئالۋۇن سىقنىڭ تهپتىدىن ئاق يهرلهر ئۈستىدهكۈندۈزلىرى بولسا ئىس. پۇراقالرنى ئېلىپ كېلهتتى

.ۋىلىلداپ كۆرۈنۈشكه باشلىدى

ئېرىق ئىشلىرىغا قارىشىپ -ئاكىسىنىڭ توسقىنىغا قارىماي ئېتىز بۇ مهزگىل ئىچىده مهمتىلى ئهپهندى

.بىلهن ئىگهمبهردىگه قىزىق پاراڭالرنى سېلىپ بهرگهچ بوياقچىلىقنىمۇ قىلدى تاشمهت. ئۆتكۈزدى

"™%بىراق ئۇ . ئېلىپمۇ قويدى چلىق ھۈنىرىنى كۆرسىتىپ ئۆيدىكى بالىالرنىڭ ۋه نىمكارالرنىڭ چاچلىرىنى

پۇرات - چۈششهك، پارچه-ھهر خىل ئۇششاق .ئاخىرىقى ھېسابتا ئۆزىنىڭ زېرىكىۋاتقانلىقىنى ھېس قىلدى

بىرهر ھهقىقىي ئىش . ايتىبۇنداق ياشاپ بولم. يىمهكتىدى ئىش بىلهن ئۆمۈرنى زايا قىلىش ئۇنىڭ يۈرىكىنى

.بولمايدىغانلىقىنى ھېس قىلدى، ئۇنىڭسىز ھاياتتا نه لهززهت، نه مهنا بولمايتى بىلهن شۇغۇلالنماي

قىلىش، مۇزدۇزچىلىق بىلهن شۇغۇللىنىش كېرهك؟ نىزامىددىن تىۋىپچىلىك“ ھهقىقى ئىش”بىراق، قايسى

ئهمما بۇالرنىڭ ھېچبىرى ئۇنى . چىقتى ايه قىلىپ بىر س- قىلىش، ئاشخانا ئېچىش قاتارلىقالرغا بىرمۇ

UnRe

gistered

بىلهن شۇغۇللىنىپ پهقهت ئۆز جېنىنى جان ئېتىش ئۈچۈنال ئهجىبا ، ئۇ مۇشۇنداق ئىشالر. قىزىتۇرمىدى

. تاشقىن ۋهزىيهت ئىچىده ئالدىراپ ياشاشنى خااليتتى-ـ ھه؟ ئۇ قاينام ۋهتهنگه قايتىپ كهلگهن بولسا

لېكىن ئۇ ئوتتهك قىزىق يىلالردا. ىزىق ھهم تىنىمىسىز قان مهۋج ئۇراتتىبىر خىل ق ئۇنىڭ ۋۇجۇدىدا

خهتهرلىكتهكمۇ ئهمدى نېمه قىلىشى كېرهك؟ يهنه بىر قاراشتا بۇ يهرده تۇرۇپ قېلىش. كېلهلمهي قاپتۇ

يۈسۈپ زىيا . مهسلىھهتلىشمهي بولمايدۇ نىمىلىكى بولمىسۇن بۇنى قهشقهردىكى دوستالر بىلهن. قىالتتى

ئاچماقتىنمۇ مهنىلىك ئىش بوالمدۇ؟ بولمىسا يۈسۈپنىڭ كتهپ ئېچىپ ياخشى قىپتۇ، جاھالهتكه ئوتمه

.ئاخىرى ئۇ نىزامىددىنغا بۇ خىيالنى ئېيتتى يېنىدا ئىشلىسىمۇ بوالرمىدىكىن؟

.قهشقهردىكىلهر بىلهن مهسلىھهتلىشىپ كهلسهممىكىن، ئاكا نېمه قىلىش كېرهكلىكىنى ―

.بىزنىڭ ئۈمىدىمىز، قېشىمىزدىن ئاجرىمايدىغان قارارغا كهلگىن ىنشۇنداق قىل، لېك ―

.ھازىرچه ئىچ پۇشقۇمنى چىقارغۇدهك بىر نېمه تېپىپ كهلمهمدىمهن ھېچ بولمىسا ―

.بېرىپ كهلگىن بولىدۇ، ―

.مهمتىلى ئهپهندى ئهتىسى سهھهردىال يولغا چىقتى

ئهخمهت ى مۇشۇ يهرده ئىكهن، يۈسۈپ ئهپهندىمهجىددىن ئهپهند. ئۇدۇلال نوۋېشى مهكتهپكه باردى ئۇ

دۆۋىگه چىقماسلىق نىيىتىگه توختاجى قهشقهرده بولمىغاچقا مهمتىلى ئهپهندى قىزىل. ئهپهندىگه باال ئهۋهتتى

.باشقا دوستالر مۇشۇ يهرده جهم بولۇشتى. كهلدى

―سورىدى، نغان ھالدا يۈسۈپ ئهپهندى تهۋپىقتىن ئاغرى―بهك ئۇزاق يوقاپ كهتتىلىغۇ، ئهپهندىم؟ ―

بىزنى ئۇنتۇپال كهتتىلىغۇ؟

ئۇنتۇپ قاالي؟ ئۇنۇتمىدىم، سىز دېگهندهك بهك ئۇزۇن ۋاقت ئۆتۈپ كونا دوستالرنى قانداقمۇ شۇنچه تېز ―

. سورىدى ئۇ ئهخمهد ئهپهندىدىن―دوستۇم، نېمه قىلىۋاتىسىز؟ خوش،. كهتكىنىمۇ يوق

.يۈردۈم بىكارال ―

...يۈرمىسهك بوالتتىمۇشۇنداق بىكارال ―

...بوالتتى بىر ئىش قىلساق ―

UnRe

gistered

بىر ئىشنىڭ پېشىنى تۇتقۇدهك ئهمدى― دېدى مهجىددىن ئهپهندى ئېتىراز بىلدۈرۈپ، ―بىر ئىش؟ ―

بۇ گهپ ―! يېرىڭالرغا بېرىپ قىلساڭالرمىكىن؟ نى كهلگهن“بىر ئىش”پۇرسهت قالمىدى، ئهڭ ياخشىسى

.قويدى ھهممهيلهننى ئويالندۇرۇپ

- يار، ئۆزى كهتكهن يار-يار ئۆزى كهلگهن”نىمىلهرنى دهۋاتىسىز، دوختۇر، چاخچاق قىلىۋاتامسىز؟ ―

مهمتىلى ئهپهندى رهسمىي ―تېخىمۇ تېز بولسۇنمۇ؟ دېگهندهك ئۆزىمىزچه كهلدۇق، ئهمدى كېتىشىمىز“ يار

.ئاھاڭدا سورىدى

دهيسىز؟ نېمه قىالي ―

.زۆرۈرىمۇ شۇ قىالتتۇق؟ شۇتاپ خهلقىمىزگه ئهڭبىز ئاقارتقۇچىالرمىز، يهنه نېمه ―

دېدى مهجىددىن ―مۆلچهرلىمهكمۇ زۆرۈر، لېكىن، ئهپهندى، ۋهزىيهتنىڭ تهرهققىياتىنى توغرا ―

.ئهپهندى

قانداق قارار چىقارساڭالر مهن شۇ دهۋاتقاندهك بېشىنى يهرگه سېلىپ جىمال ئهخمهد ئهپهندى گويا سىلهر

مهمتىلى هندىنىڭ تاشقى ئىپادىلىرىدىن مهجىددىن ئهپهندى بىلهن بىر پىكىرده ياكىيۈسۈپ ئهپ .ئولتۇراتتى

.ئهپهندى تهرىپىده ئىكهنلىكىنى بىلىپ بولمايتتى

چۈنكى شىڭ شىسهي . نهچچه زامان تېنچ بولىدىغانلىقىنى جهزىملهشتۈرۈشكه بولىدۇ ھېچ بولمىسا بىر ―

دېدى تهۋپىق مۇالزھىزه―شۇنال تېخى مهۋجۇت، قوزغىالڭچى قو. ئهمدىال پۇت تېرهپ تۇردى تېخى

يېڭى بۇنداق ئهھۋالدا. خوجانىيازھاجى مۇئاۋىن رهئىسلىككه تهكلىپ قىلىنىۋاتىدۇ―يۈرگۈزۈپ،

ئىتتىپاقىنىڭ ياردىمىنى قولغا ئۇ سوۋېت. ھۆكۈمراننىڭ قانداق سىياسهت يۈرگۈزىشىنى مۆلچهرلهش مۇمكىن

.تونغا اليىق تۇرۇشى چوقۇم كىيىدۇ، ھهمده مۇشۇكهلتۈرۈش ئۈچۈن خهلقچىللىق تونىنى

.ئهپهندى سورىدى مهجىددىن―ئهمما ئاخىرىدىچۇ؟ ―

ئهگهر سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ بهلكىم ھېچنىمه بولماس،― دېدى تهۋپىق ياندۇرۇپ، ―ئاخىرىدا؟ ―

ۇچىالر ئىكهنلىكىمىزگه ئارىالشمايدىغان ئاقارتق تهسىرى ئۆز رولىنى كۆرسهتسه، شىڭشىسهي بىزنىڭ سىياسىيغا

...ئىشىنىپ قالسا

UnRe

gistered

دېدى مهجىددىن ئهپهندى قولىدىكى ھاسىنى يىپ ئهشكهندهك قىلىپ بىرنهچچه―! قالسا ئىشىنىپ ―

سهمىمىي ئۈمىدمۇ؟ بۇ ئۇالردىن كۈتىدىغان ئۈمىدمۇ؟ چوپان بۆرىگه ئۈمىد باغلىغاندهك―پىرقىرىتىپ،

ئۇيغۇن سىياسهت يۈرگۈزىشى كېرهك، چوقۇم سوۋېت سىياسىتىگهسوۋېت ئىتتىپاقىغا ياخشى كۆرۈنمهك ئۈچۈن

كۆرۈپ، سىياسىي جهھهتتىكى تازىالشلىرىنى نهزهردىن ساقىت بۇنىڭ ئاقارتىش ئىشلىرىدىكى ئىجابىيلىقىنىال

.بوالرمىكىن دهيمهن قىلىۋهتسهك بهڭۋاشلىق

―ىپ كېتىۋاتامدۇ، قانداق؟ چېكىدىن چىق ھازىر بىزنىڭ بۇ تهقلىتتىكى مۇھاكىمىمىز سهل ۋىجدان ―

.دهپ سۆز قىستۇردى يۈسۈپ زىيا

دهپ باش چايقىدى مهجىددىن―توق بولسا بهلكىم يېمهس، دهپ ئۈمىد قىلىدۇ، بۇ كىشى، بۆرى ―

.ئهپهندى

دهپ داۋام ―بولغان ئهمهس، شۇنداق، بۆرى دېگهن يىرتقۇچ، ئۇ قوساق تويدۇرۇش ئۈچۈنال يىرتقۇچ ―

.بۇ ئۇنىڭ مهنتىقىسى . توق بولسىمۇ جان ئېلىپ كېتىۋېرىدۇ ئۇ―قىلدى تهۋپىق،

دهيسىز ئهمسه؟“ قالسا ئىشىنىپ” يهنه نىمه ― دېدى دوختۇر، ―! ئهنه خاالس ―

يهنه بىر قېتىم ئهسكهرتتى يۈسۈپ ―قانداق؟ ئهپهندىلهر، بىز جان قايغۇسىغا چۈشۈپ قالغاندهكمۇ ―

.ئهپهندى

.يدۇ ـ ده، نهدىال بولسا ئىنسانىيهت ئۈچۈن خىزمهت قىلغىلى بولىدۇقىلىشمۇ بولما بىراق قاراملىق ―

بولمىسا ئافرىقىدىكى ئىپتىدائى دۆلهتلهرگه. خالىساڭالر تۈركىيىگه قايتىپ كېتهيلى

.بواليلى“ پىدائى”بېرىپ

ئارقىدىن چاخچاق . خاتىرجهملىك بىلهن كۈلدى مهمتىلى ئهپهندى جاراڭلىق ئاۋازدا―... ھا ھا ―

كهتتىڭىز؟ ھارۋىنى ئېلىپ قاچماقچىمۇ؟ بىرىنچىدىن ئۆز ئېلىمىز سىز نېمىدىن شۇنچىال ھۈركۈپ―الش،ئارى

بىزنىڭ بولۇپ بېرىشىمىز كۈلكىلىك ئىش بوالر، قارىغاندا“ پىدائى”تۇرغاندا باشقا ئهلگه ياردهمگه مۇھتاج

ئىككىنچىدىن ياخشى ئىش يۇرتىمىز ئافرىقىدىن ئېشىپ چۈشكىدهك دهرىجىده ئىكهنلىكىنى تونۇدۇق؛

ئىپتىدائى ئورماننىڭ بۆرىسى ئادهم يىمهيدۇ قىلىمىزال دهيدىكهنمىز، ھهممه يهرده قارشىلىققا ئۇچرايمىز،

UnRe

gistered

. دېدى―دهمسىز

الرنى بىر “ قۇيرۇق”مهن بۇ . سېلىپ قويايكى، بىزنى پايالپ يۈرىۋاتقانالر بار شۇنى سهمىڭىزگه ―

...قېتىم سېزىپ قالدىم نهچچه

مائاش ئالىدۇ؟ ئىتقا ئىگىسى نېمه ئۈچۈن سۆڭهك الرنىڭ ۋهزىپىسى شۇنداق، پايالش بهدىلىگه“ قۇيرۇق” ―

بىراق، بىزنىڭ ۋهزىپىمىز قېچىش . مهجبۇرىيهتلىرى بار ـ ده بېرىدۇ؟ ئهلۋهتته ئۇالرنىڭ ئاشۇنداق

ۇپ شۇنداق پاسسىپ تهسىر بهرمهسلىك ئۈچۈن ئۆزىنى خاتىرجهم تۇت تهۋپىق دوستلىرىغا―ئهمهس،

. بولىدۇ“ ئاالھىده خىزمهتچىلىرى”ھاكىمىيهتنىڭ ئهنه شۇنداق بىر تاالي ھهقانداق―دېدى،

چىۋىنلهرنىڭ قونۇش. شۇنى ئۇنۇتماڭالركى، ياز كۈنى چىۋىندىن خالى بولغىلى بولمايدۇ ئهپهندىلهر،

قۇچقاچتىن قورقۇپ ئىكىن ” ىبۇ خۇدد. ئىھتىمالىدىنال كۆڭلىگه شهك كهلتۈرگهن كىشى ئاچ قالىدۇ، ئهلۋهتته

.بىر ئىش بولىدۇ“ ئهكمىگهندهك

تارتىش ۋاقىتلىق توختىغان بولسىمۇ لېكىن -خاتىرجهم سۆزلىرى بىلهن تاالش مهمتىلى ئهپهندىنىڭ

مۇھاپىزهت ئىنساننىڭ ياشاش ئىستىكى، ئۆزىنى. قېتىغا يوشۇرۇنغان ۋهھىمه تارقاپ كهتمىگهنىدى كۆڭۈللهر

پهيدا بولغان ئوڭايسىز ئارىدا. دۈككه پهيدا قىالتتى-ۇسى خهتهر ئالدىدا دهككهقىلىش تهبئىي تۇيغ

يۆتكىدى؛ ۋهزىيهتتىن قۇتۇلۇش ئۈچۈن مهجىددىن ئهپهندى تېمىنى

ئهپهندىم، بىزگه قاچانغىچه مېھمان بولىسىز؟ ―

― I�‚‡ ،بىلهن ىلهر ئىچىم پۇشۇپ، س― جاۋاب بهردى مهمتىلى ئهپهندى سالماقلىق بىلهن، ―كېتىمهن

\s D C . كېيىن كېتىمهن ئهته چۈشكىچه بازار ئارىلىسام، چۈشتىن. دىدارلىشىپ چىقاي دهپال كهلگهنىدىم

ئاندىن ياخشى ئۇستىغا باشالپ بارساڭالر . پىتاپ ئالىمهن-قىلىدىغان سودىلىقىممۇ كۆپ ئهمهس، كىتاب

.بىر تهمبۇر سېتىۋالمىسام بولمىدى

خوشال سىزنى بىر―ېدى مهجىددىن مۇھىم بىر ئىشنى يادىغا ئالغاندهك، I―ھه، راست ئهپهندىم، ―

قانداق، خوشال قىالي دهپ شىۋىد دوختۇرخانىسىدىن ھېلىقى پىئانىنونى سۆزلىشىپ ئېلىپ قويدۇم،

بولغانسىز؟

UnRe

gistered

مهن يهنه شۇ يهردىن ئازراق دورا . بوپتۇ شۇنداقمۇ؟ خوشال بولمامدىغان، بهكمۇ پهيزى ئىش ―

.ئېلىپ كېتهرمهن پىئانىنونى شۇ چاغدا كۆرۈپ. اقچىدىمسېتىۋالم

ئۇنداق بولغاندىكىن بۈگۈن ماڭا قوناق بوالرسىز؟ ―

―) قىالتتى مهمتىلى تازا ئامراقلىقى تۇتقاندا مهجىددىن ئهپهندىگه شۇنداق خىتاپ (―رهخمهت، بوۋا، ―

يهنه بىر قېتىمدا سىزنى ئاۋاره . ,I. J2مۇھىمى ئۇنىڭ بىلهن دېيىشىدىغان گهپل. يۈسۈپ زىياغا قوناق بولىمهن

.ئهلۋهتته. قىلىمهن

كهچلىك تاماقتىن كېيىن ئىككىسى . قوناق بازىرىغا كهتتى―ئهپهندىنىڭ ئۆيگه تهۋپىق كهچته يۈسۈپ

خىزمهت ئهنه شۇ چاغدا تهۋپىق يۈسۈپ ئهپهندى بىلهن ۋهتهنده قېلىپ. كوچا ئايلىنىپ يۈرۈشتى بىردهم

.پۇرسهت تاپتى چىقىپ كېتىش مهسىلىسى ھهققىده ئېنىق پىكىرلىشىۋېلىشقاقىلىش ياكى چهتكه

.ئۇ دهپ سورىدى―سىز قانداق ئوياليسىز، دوستۇم؟ ―

ئۆگزىلهر ئۈستىگه ئىگىلىپ چۈشكهن يۈسۈپ زىيا ئاسمان گۈمبىزىنىڭ ئالدى تهرهپتكى قارىيىپ كۆرىنىۋاتقان

ئاخىر ئۇ ئۆز كۆز . جىت ماڭدى-بىر ھازا قاراپ جىم ,J2يايىدىكى پىلىلداپ كۆرۈنۈشكه باشلىغان يۇلتۇزال

:سورىدى مهمتىلىنىڭ كۆز قارىشىنى بىلىپ بېقىشنى توغرىراق ھساپالپ، قايتۇرۇپ قارىشىنى قويۇشتىن كۆره،

.,J2 سىلىچۇ؟ سىلى قانداق ئويالۋاتىال؟ سىلىنىڭ ئويلىرىنى بىلىپ باققىم ―

دېدى ―ياخشىراق بولىدۇ، يولىمىزدىن قايتمىساق. مه دهيتتىممېنىڭ پىكىرىمنى سورىسىڭىز، مهن نې ―

ئاڭلىغانمىدىڭىزكىن، بۆرى قوي پادىسىغا تېگىشتىن ―ئهزهلدىن ئۆز قارىشىنى يوشۇرمايدىغان تهۋپىق،

ھوۋاليدىكهن، ئهگهر قويالر غۇژمهك بولىۋېلىپ تۇرىۋهرسه بۆرى ئۇالرغا چېقىاللماي بۇرۇن پادىنى ئايلىنىپ

مهخلۇق بولغاچقا بىراق، قوي دېگهن ساددا. مۇشۇنداق ۋهھىمه سالىدىكهن. ايلىنىۋېرىدىكهنپادىنى ئ

بهرىبىر بىر مۇنچىالرغا سىرتتا تۇرۇشقا توغرا توپىنىڭ سىرتىدىكىلهر ئىچىگه كىرىۋېلىشقا ئۇرۇنىدىكهن، لېكىن

هممىسى ئۆز جېنىنى قوغداش ئۆز جېنىنىڭال قايغۇسىدا بولغاچقا ھ كېلىدۇ ـ ده؟ بىراق ئۇالرنىڭ ھهممىسى

- شۇ چاغدا بىر. مهركىزىگه قسىتىلىپ، شۇنىڭ بىلهن تهرتىپ بۇزىلىدىكهن ھهلهكچىلىكىده پادىنىڭ

باشقىالرغا قارىغاندا داناراق ھېسابالپ، قېچىپ قۇتۇلۇش ئهڭ ياخشى چاره دهپ ئىككىسى ئۆزىنى

UnRe

gistered

سايىسىدىن ” بۇ بولسا پۈتۈن پادىدا. ئوچۇقچىلىققا قاراپ قاچىدىكهن―ئوياليدىكهن ـ ده، سىرتقا

مانا بۇ بۆرى ئۈچۈن . كېتىدىكهن دېگهندهك ۋهھىمه پهيدا قىلىپ، ھهممىسى ھهر تهرهپكه پىتراپ“ ھۈركۈش

تهلهپپۇزىدىن جىددىي كۈلۈمسىرهۋاتقانلىقى بىلىنىپ مهمتىلى ئهپهندىنىڭ―ئهڭ ياخشى پۇرسهت ئىكهن،

ئهگهر بىرىمىزال مۇشۇ . رلىكنى بۇزىدىغان بىرىنچى قوي بولمايلىئاشۇ بى شۇنداق دوستۇم بىز―تۇراتتى،

...يۈز بېرىدۇ“ پىتراپ كېتىش”رازى بولىدىغان بولساق بۇزۇلۇشقا

گهرچه ئهھۋال ھهقىقهتهن ... مهن ھامان سىلىنىڭ پىكىرلىرىنى قولاليمهن خاتىرجهم بولسىال، ―

...بولسىمۇ خهتهرلىك

لېكىن، ... مهسىلىسىگه بېرىپ تاقىلىدۇ گه ئېغىر، چۈنكى بۇ ھاياتبۇنىسى چۈشىنىشلىك، ھهممىمىز ―

بۇ بهخىتسىز مىللهتنىڭ تهقدىرى توغرىسىدا كىم باش ھهممه ئادهم ئۆز جېنىنىڭال غېمىده بولۇپ كهتسه

قاتۇرىدۇ؟

لېكىن،. يۈسۈپ زىيانىڭ قوللىشىنى قولغا كهلتۈرگهندىن كېيىن سهل خاتىرجهم بولدى مهمتىلى ئهپهندى

كۆڭلىنىڭ چوڭقۇر بىر يېرىده بىر ئارامسىزلىق يهنىال تىركىشىپ تۇراتتى

نوۋېشىدا ئىشلىسىله، سىلى ئۇنداقتا قىلىدىغان ئىش توغرىسىدا نېمه قارارغا كېلىۋاتىال؟ مهن بىلهن بىلله ―

شوتا بولسىال مهن يانداق بوالي، قانداق دهيال؟

كېلىۋالساق مى، ھهممىمىز كهتمهيدىغان قارارغارهھمهت، مهن بۇنىمۇ ئويلىمىدىم ئهمهس، موھى ―

توغرىسىدا كۆڭلۈمگه يهنه باشقا قىلىدىغان ئىش. بولغىنى، باشقىسى ئۆز ئۆزىدىن ھهل بولۇپ كېتىدۇ

.دوستۇم پىكىرلهرمۇ كېچىۋاتىدۇ، مهن بىر قارارغا كېلىۋاالي،

.التتىبو ئۆزلىرى بىلسىله، ھهممىمىز بىر يهرده بولساققۇ بهك بهلهن ئىش ―

ھېيتگاھ جامهسى ئالدىغا كېلىپ، ئاۋۋال. ئۇ ئهتىسى يۈسۈپ ئهپهندىنىڭ ھهمراھلىقىدا بازار ئارىلىدى

دىۋان ”نى “ چاھار دىۋان”ئۇ ناۋاينىڭ . سېتىۋېلىشقا ئالدىرىدى تۈنۈگۈن كۆڭلىگه پۈكۈپ قويغان كىتابالرنى

ئۇندىن باشقا ئابدىقاردىر. سېتىۋالدىكىالسىكالرنىڭ باشقا بىر نهچچه ئهسىرىنى نى ۋه يهنه“ مهشرهپ

قاتارلىق كىتابلىرىنى [2[“نهسىھهتۇل ئهتپال”] ] 1[“سهرپ نهھۋى”دامولالمنىڭ قازاندا نهشىر قىلىنغان

UnRe

gistered

ئىمنھاجىالر پۇل چىقىرىپ نهشىر بۇ كىتابالرنى ئوڭئېرىق بايلىرىدىن مولال تۇداجى،. سېتىۋالدى

ئۇالر بىلهن تونۇشقىلى بارغاندا ئۇالرنىڭ ئاغزىدىنمۇ ۋه ئاۋۇ كۈنى ئۇقىلدۇرغانلىقىنى ئاكىسىدىن ئاڭلىغان

.ئاڭلىغانىدى

سېتىۋالدى ۋه بۇ گېزىتىنى كۆرۈپ قېلىپ، ئۇنىمۇ» ئهركىن ھايات«بۇلتۇر قهشقهرده نهشىر قىلىنغان ئاندىن

:ۈپ ئهپهندىگه قاراپقىلدى ـ ده، يۈس گېزىتنىڭ قۇتلۇقھاجىم شهۋقى مۇھهررىرلىكىده چىققانلىقىغا دېققهت

گېزىت قهشقهرنىڭ بۈگۈنكى ئهھۋالىدا ―جىددى تۈرده، دېدى ۋه―ھازىرچه مۇشۇالر يېتىدۇ، ―

. بۇنداق بىر ئىشنىڭ بولىشى ئادهمنى بهكمۇ خۇرسهن قىلىدۇ! ئىنقىالپ مۆلچهرلىگۈسىز بۈيۈك ئىش، ئۇ بىر

.قويۇپ لىدىكى گېزىتنى پۇالڭلىتىپ دهپ سورىدى قو―شهۋقى بىلهن تونۇشمامسىز؟ سىز قۇتلۇقھاجىم

. دېدى زىيا―تونۇشىمهن، ―

.دوستلىشىپ قالسام بوالتتى، سىز بۇ ئىشنىڭ ھۆددىسىدىن چىقااليسىز ئهگهر ئۇ زات خالىسا مهنمۇ ―

.قىزىقىدۇ مهن ئۇ كىشى بىلهن ئۇچراشقاندا سىلى توغرۇلۇق پاراڭ قىالي، ئۇ چوقۇم سىلىگه بۇلىدۇ، ―

بولىدىكهن ـ ده؟ رهخمهت، هلگىنىمده جهزمهن تونۇشۇپ قالىدىغانلىقىمغا ئىشهنسهميهنه بىر ك ―

ئۇستىنىڭ دۇكىنىغا باشالپ بارسىڭىز، شۇنىڭ ئهمدى مېنى چالغۇ ئهسۋاپ ياسايدىغان داڭلىق. ئهپهندىم

بوۋاي بىلهن بىلله بولۇپ . گه كېتىمهن“ ھىالل ئهھمهر” بىلهن ماالل قىلىشىم توختايدۇ، ئاندىن

مهمنۇنىيهت بىلهن دوستىنىڭ خىزمىتىده بولۇپ، ئۇنى ئۆستهڭ بويى كوچىسىغا يۈسۈپ زىيا―قايتىمهن،

.كهتتى باشالپ

ئالدىدىن ۋالىنىڭ پوچتىسى سۈر ھهيۋىلىك ئۇالر ھېيتگاھ ئالدىدىن ئايلىنىپ ئۆتهيلى دهۋاتقاندا ئۇالرنىڭ

:، بۇنى كۆرۈپ يۈسۈپ ئهپهندىكېتىۋاتقانىكهن قورۇقچىلىرى بىلهن ياۋاغ تهرهپكه ئۆتۈپ

―مېڭىپتۇ ـ ده، ] 3[شۇ بولسا كېرهك، قارىغاندا تىرهكلىك جۈزىگه سوۋېتتىن ئهۋهتىلگهن يېڭى ۋالى ―

.دېدى

2

يىغىنىالر ئۆتكۈزىلىدىغان كىچىك خانىسىدا ساقچى، ھهربى ۋه ۋىاليهتلىك ساقچى ئىدارىسىنىڭ ئهڭ مهخپى

UnRe

gistered

شۇنىڭ ئۈچۈنمۇ ياكى . قادىرھاجى يىغىننىڭ ساھىپخانى ئىدى. ىرىلدىيىغىنى چاق مۈلكىي ئهمهلدارالرنىڭ

c,’ ”ئىچىدىكى يهردىكىلهرنىڭ ھهممىسى يۇقىرى مهنسهپتىكىلهر بولغاچقىمۇ بۇ يهرگه جهم بولغانالر بۇ

. قاپىقى ئېچىلىپ قالغاندهك “قار يېغىپ تۇرىدىغان”ئۇنىڭ . لهردىن بىرسىدهك كۆرىنهتتى“ پهگادىكى

يىنىغا يهنه بىر ساھىپخان ۋۇ دارىن . قىالتتى ھهيۋىسىدىن ئهسهر قالمىغاندهك-ئادهتتىكى سۈرشۇنداقال

.رهئىسلىك قىالتتى

سورۇننىڭ ئهڭ ئۇلۇغى يوپۇقالر يېپىلغان شىرهنىڭ ئۇ تهىپىده گىدىيىپ ئولتۇرغانالرنىڭ قىياپهتلىرىدىنال ئىپهك

پارچه ھۆسىنخهت تىكىسىگه ئېسىلغان هغهزلىك ئىككىئۇزۇنچاق ق. كىم ئىكهنلىكىنى بىلىۋالغىلى بوالتتى

تېخى ھازىرچه جامائهتكه ئاشكاره مهلۇم بولمىغان يېڭى ئۇ. ئولتۇراتتى“ دارىن”جاينىڭ ئوتتۇرىدا ۋاڭ

يهردىكىلهرنىڭ ھهممىسى ئۇنىڭ يېقىن ئارىدا قهشقهر ۋالىيسى كهلداخۇن بولغىنى بىلهن، بۇ

ىي سهزگۈرلىكى يۇقىرى بۇ كىشىلهر مۇۋهققهت ۋالى ماشياۋۋۇغا ئېتىباربىلگهچكه، سىياس بولىدىغانلىقىنى

ئۇنىڭ بىر . باشلىغانىدى غا ئاالھىده ئىھتىرام بىلهن مۇئامىله قىلشقا) ۋاڭ دارىن(قىلماستىن، ۋاڭ باۋچىيهن

. تتىمۇشاۋۇر سۆلهت بىلهن گىدىيىپ ئولتۇرا تهرهپىده سېرىق چاچلىق، قىرلىق ئىگىز قاڭشارلىق بىر روس

ساقال، بېشىغا سهلله ئورىۋالغان ئاۋاق يۈز كهلگهن بىر ئۇيغۇر يهنه بىر تهرهىپىده ئىگىز بويلۇق، ئۇچلۇق

ھهر قانداق يېڭىلىق قاينىمىنىڭ ئالدىدا پهيدا بولىدىغان ئاجايىپ ماھارىتى ئۇ. كىشى ئولتۇرغانىدى

هتته ئۇنى ھهر تهبىقه ھهرخىل ھۆرمىتىنى قوزغىغان كىشى بولۇپ، جهمئىي-ھهممىنىڭ ھهۋهس بىلهن

ئۇيغۇرالرنىڭ لىبرالالر، يېڭىلىق تهرهپدارلىرى ئۇنى. تونۇيتى، ئهمما ھېچقايسىسى دۈشمهن كۆرمهيتى

دهپ تونۇيتى، ئۇ سابىت دامولال ئالدىنقى قاتاردىكى زىيالىسى، مهشھۇر ئاقارتىش ئهربابى، خهلقپهرۋهر

ئهشهددى ئوڭچىالر . ئىلتىپاتىدىن مهھرۇم قالمىدى انالرنىڭمۇھۆكۈمىتىدىمۇ ۋهزىپه ئالغان، ئۇنى ئاغدۇرغ

-3ئۇنى سوۋېتپهرست ئۇنسۇر، c,’ ) خهلقئارالىق كومۇنىست ئىشپيۇن(ئىنتىرناتسۇنالىنىڭ ئىشپىيۇنى

قاراشلىرىغا ھۆكۈمهتنىڭ ئۇنىڭغا ئىلتىپاتلىق مۇئامىلىده بولىۋاتقانلىقى ئۇالردا يهنه ئۆز ئهمما. قارشاتتى

قېشىدا ھهربى ئهمهلدار ليۇبىڭ ئۇنىڭ. هن گۇمان تۇغدۇرغاچقا، ئۇالرمۇ ئۇنى يامان كۆرهلمهيتتىنىسبهت

.ئولتۇرغانىدى

UnRe

gistered

چۈنكى . كۈچ بىلهن ھهممىنى تىزگىنلهپ تۇرىۋاتقاندهك بىلىنهتتى روس مۇشاۋۇر ئاللىقانداق مهنىۋي

ئۇ شۇنداق كىبىرلىك، . رمايتىھهم بۇنى يوشۇرۇپ ئولتۇ. قىلچه كۆزىگه ئىلمهيتتى الرنى“ دارىن”ئۇ

. مۇئامىله قىالتتى ئۇ پهقهت ئۇچلۇق ساقاللىق ئاۋاق ئۇيغۇرغا ۋه ۋاڭ دارىنغا ئىلتىپاتلىق. مهغرۇر ئىدى تولىمۇ

بۇنىڭغا نىمهن دهيسىز سىز”: “شۇنداقمۇ، مهخسۇم؟”: بۇنىسى سۆز ئارىلىىقىدا ئارىالپ

قوزغىالڭ تىنچىتىلغان مۇشۇ ۋهزىيهتنى قانداق بۈگۈنكىئۇالر . دېگىنىدىن بىلىنىپ قاالتتى“ ]4[جاۋشى؟

قوزغىالڭ چىقىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش، ھازىرغىچه مهۋجۈت بولۇپ ساقالپ قېلىش، مۇستهھكهملهش؛ يهنه

قوشۇنالرنىڭ تهھدىتىنى قانداق تارايتىپ، قانداق ئازايتىش قاتارلىق مهسىلىلهر تۇرىۋاتقان قوزغىالڭچى

.ئۈستىده كېڭهشمهكتىدى

خوجا نىياز ھاجىنىڭ قۇشۇنلىرى تېخىچه . بولمايدۇ ئهمدى قوزغىالڭ چىقمايدۇ دهپ ھۆدده قىلغىلى ―

بۇ ھال خهلقنىڭ ئۇيۇشۋېلىشى . سابىت دامولالمنىڭ تهسىرىمۇ يوق ئهمهس !مهۋجۇت، قوراللىرىمۇ بار تېخى

كىبىر بىلهن ئهتراپىغا ۋۇ دارىن ياسىما―ھهم پۇت تېرهپ تۇرۇش ئىمكانىيىتى بېرىدۇ، ئۈچۈن تۈرتكه

.كۈزىتهتتى ئايلىنىپ قاراپ، ئۇلۇقالرنىڭ ئۆز نۇتقىدىن قانداق تهسىرلىنىۋاتقانلىقىنى ئوغۇرلۇقچه

ئۇيۇشىشىدىكى تاشقى شهرتنىڭ گېپىڭىزچه بولغاندا قوزغىالڭچىالرنىڭ مهۋجۇتلىقى خهلقنىڭ قايتا ―

قراق ئېيتىلغان سۆزلىرىنى ئۆز تهلهپپۇزىغا تومتا دېدى مۇشاۋۇر ۋۇ دارىننىڭ―بىرىكهن، شۇنداقمۇ؟

شۇنداق چۈشهنسهك بوالمدۇ؟ ― ئايالندۇرۇپ، پهلسهپىۋى تۈس بېرىپ،

ئىشهنچىسىزلىك بىلهن، چۈنكى ئۇ تاشقى شهرت دېگهننىڭ شۇنداق چۈشىنىش مۇمكىن، دېدى ۋۇ دارىن ―

ئۇنىڭدىكى ياسىما كىبىر يهنه ― ھهئه، شۇنداق، ―ئاڭقىرالمىغانىدى، نېمىنى بىلدۈرىدىغانلىقىنى تازا

.كهلدى ئهسلىگه

―نېمه، جانابى ۋۇ دارىن؟ ئۇنداق بولسا ئويۇشۇشنىڭ، قايتا قوزغۇلۇپ چىقىشنىڭ ئىچكى ئاساسى ―

.سورىدى رۇس مۇشاۋۇر ئاغزىنى غهلىته بىر تۈرلۈك پۈرۈپ، مهسخىره قىلغاندهك

ۋاڭ دارىن مىللى بىرلىك تۇيغۇسىنىڭ . تى-‡I ۋۇ دارىننىڭ يايپاڭ بۇرنىنىڭ ئۇچى تهرلهپ ―+ ... ―

.قىيىن ئهھۋالدىن قۇتقۇزۇش ئۈچۈن ئۇنىڭ ئورنىدا جاۋاب بهردى سېزىلمهس تۈرتكىسى بىلهن ۋۇ دارىننى

UnRe

gistered

.ئاڭنىڭ ئۇيغۇنىشى ۋه ئىتتىپاقلىق ― ئىچكى ئاساسى ―

دۆت ئهمهسلىكىنى بىلدۈرۈپ دهرھال سۆز ئېلىپ ئۆزىنىڭ ئانچىۋاالمۇ بۇ گهپ بىلهنال ئهقلىنى تاپقان ۋۇ دارىن

بايقى خىجىللىق ئۇنى بهك ئازاپلىغاچقا ئۆزىنى كۆرسىتىپ، شۇ سهھۋهنلىكىنى(ئالدىرىدى قويۇش ئۈچۈن

:(خهقنىڭ ئېسىدىن كۆتۈرۈۋېتىش ھهلهكچىلىكىده توال پاالقشىدى

الدىنى ئىسياننىڭ ئ-ئهمدى بىزگه قىلىدىغان ئىش. شۇنداق، مهنمۇ شۇنى دېمهكچىدىم شۇنداق، ―

- ئاتۇشلۇق بىر قهشقهرلىك بىلهن: ئېيتايلۇق! ئىچكى بىرلىكىنى بۇزۇش―ئېلىش ئۈچۈن قىلىدىغان ئىش

بىرىنى تاالپ -ھهربىر كوچا بىر قهشقهرنىڭ ئۆزىده بولسا ھهربىر مهھهلله،. بىرىنى دۈشمهن كۆرسۇن

...!ئىناقلىقىدىن ئهلھهزهربۇ ئهلنىڭ . بواليلى بىز بولساق ئۇالرنىڭ جىدىلىنى ئايرىغۇچى. تۇرسۇن

كهشپىيات ئهمهس، ئهزهلدىن قوللۇنۇلۇپ كېلىۋاتقان كىالسسىك ئۇسۇل ئىدى، ئۇنىڭ دهۋاتقانلىرى قانداقتۇر

ۋاڭ. بولسىمۇ ئۇنىڭ سۆزلىرىنى تهستىقالپ بىر نهچچهيلهن ھىجايغىنىچه باش لىڭشىتتى شۇنداق

. قاراپ باش لىڭشىتتى هك قىلىپ ئىلتىپاتلىق نهزهرىدهدېگهند“ ئهمدى ئهقلىڭنى تاپتىڭ، يارايسهن”دارىنمۇ

بىلىنمهس -تهرهپكه قاراپ بىلىنهر مهسلىھهتچى رۇسال ئۇنى ياراتمىغاندهك مىېيقىدا كۈلۈپ، مهخسۇم

چوڭقۇر ئورناتماق ئىستىگهن تۈپ مهخسهت بۇنداق ئۇنىڭ يىغىن ئهھلىنىڭ ئهقلىگه. مۈرسىنى قىستى

بۈيۈك دۆلهتنىڭ ―تهپسىالتالر ئهمهس، ئۆزىگه تاپشۇرۇلغان ۋهزىپه ىكونكىرېت ئۇسۇلالر ھهققىدىك

ئېتىراپ ئىستراتېگىيىسىنىڭ بىر پارچىسى، يهنى، سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ دوستلىقىنى زۆرۈرىيهت دهپ بۈيۈك

دهيدىغان تونۇشنى ھاكىم قىلدۇرۇش، سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ ياردىمىنى كهم بولسا بولمايدىغان زۆرۈرىيهت

:ئاندىن مهنسىتمهسلىك تهلهپپۇزى بىلهن .ىش، ك گ ب تىپىدا بىر ئاخبارات تورى قۇرۇپ چىقىش ئىدىقىل

ئۇنىڭ ئىشى يېقىن ئارىدا چىرايلىق بىر تهرهپ . خاتىرجهم بولسۇن ئهپهندىم، خوجانىياز ھاجىدىن ―

لهن خهۋپنىڭ تاشقى بۇنىڭ بى. ئىشتا بىز دوستلىقىمىزنى يېتهرلىك ئىسپات قىلدۇق بولدى ۋه بولىدۇ، بۇ

دېگهنلىرى ئهمدى ئۇنىڭ ئىچكى ئاساسىي توغرىسىدا ئهپهندىنىڭ. مهۋجۇتلۇقتىن قالىدۇ، دېگهن سۆز شهرتى

! ئېيتقاندا يامانراقى زىيالىالر مهسىلىسىدىن ئېلىپ“ ئاڭنىڭ ئويغۇنىشى”ئورۇنلۇق، ئهمما تېخىمۇ مۇھىمى

تۈركىيهده . شكىللىنىش، قايتا توپىالڭ قوزغىلىشنىڭ ئاساسىدۇر!I بۇ قايتا! بولۇپمۇ چهتئهلده ئوقۇپ كهلگهنلهر

UnRe

gistered

بۇ بولسا سىلهرگىمۇ، بىزگىمۇ ياقمايدىغان. جهزمهنكى، پانتۈركچىلىك ئۇرۇقى چاچىدۇ ئوقۇپ كهلگهنلهر

بىخلىرى مۇشۇنداق بىر ئىچكى ئامىل، يهنى تهشكىللىنىشنىڭ. يامان ئاقىۋهتلهرگه ئېلىپ بارىدۇ

بۇنداق ! ئهمهس، ئهپهندىلهر ا تېگىشلىك ئىش يېتىپ ئاشىدۇ، باش ئاغرىقىمىز كىچىكمهۋجۇتكهن، قىلىشق

ئۇ مهسخىرىلىك ئىپاده بىلهن دارىنالرغا ―كېلىدۇ؟ زور تىرهنمه كۈچىگه قارشى سىلهرنىڭ قولۇڭالردىن نېمه

―نتۇمىدى، ئىتتىپاقىنىڭ دوستلىقىنى زۆرۈر دهپ ئىما قىلىشنى ئۇ بىر بىرلهپ قارىدى، ئاندىن سوۋېت

ئۇزۇن يىللىق باسمىچىلىق ھهركىتىگه قارشى تهجرىبىمىز سىلهرنى بۇ باش ئاغرىقىدىن ھهرھالدا بىزنىڭ

.خاالس قىلىدىغانلىقىغا ئىشهنسهڭالر بولىدۇ

كهلگهنلهر، بولۇپمۇ تۈركىيهده ئوقۇپ كهلگهنلهرنىڭ مهۋجۇتلىقى، ئاپهتنىڭ تهبىئى، چهتئهلده ئوقۇپ ―

.دېگهن گهپ ئۇرۇقى

ئهمما ئۇالر ―داۋام قىلدى مۇشاۋۇر، ―ئۇالردىن يېقىن كهلگۈسىده بىر خهۋپ كېلىشى ناتايىن ئهلۋهتته، ―

شۇنداققۇ، جاۋشى؟! تىكلىگۈچىلهر يىراق كهلگۈسىدىكى مىسلىسىز ئاپهتنىڭ ئاساسىنى

ۆرۈنۈشكه چىقمىغاچقا ئاز پىكىر بايان قىلىشقا، مۇاليىمراق ك ۋاڭ باۋچيهن تېخى ئاشكارا سهھنىگه

.قىالتتى تىرشىۋاتقاندهك

چىقماقچى بولغاندهك دېققهت بىلهن قۇالق قادىر ھاجى بۇ گهپلهر ئىچىدىن ھهممىدىن كېرهكلىكىنى ئىلغاپ

.ئىشالرنىڭ كونكىرېت ئىجراچىسى ئۇ ئىدى چۈنكى بۇ يهرده قارار تاپقان.ساالتتى

داۋام قىلدى ―ق ساھهسىگه چۈشىدۇ، خىزمهت سالمىقى ئامانلى تهبىئىيكى، بۇ ئىشتىكى ئاساسىي ―

.مۇشاۋۇر

ئهمدى كونكىرېت .ئهلۋهتته، دۆلىتىڭىزالرنىڭ دوستانه ياردىمى بىلهن بۇ ئىشالر نهتىجىلىك بولغۇسى ―

.دارىن دېدى ۋۇ―چارىالر ھهققىده بىر ئاز توختالساق، قانداق دهيسىلهر؟

.ھهققىدىمۇ سۆزلىدى لهر، ئهسلىھهلهرۋۇ دارىن زۆرۈر ياردهملهر، مۇتىخهسىسلهر، مهسلىھهتچى

دېدى مۇشاۋۇر ―چارىالرغا نېمه دهيسىز؟ سىزنىڭچه قانداق، مهخسۇم؟ ۋۇ ئهپهندى ئوتتۇرىغا قويغان ―

.كۆزلىرىنى ئوينىتىپ تۇرۇپ

UnRe

gistered

داناراق دېدى شۇ داڭ يۇز مهخسۇم ساالپىتىنى چۈشۈرمهسلىك ئۈچۈن―... بولىدىغان گهپلهر ―

.كۆرۈنۈشكه تىرىشىپ

سىزگه ماقۇل ―چىرايىغا ياسىما جىددىيلىك بېرىپ، دېدى مۇشاۋۇر―شۇنداق، بولىدىغان گهپلهر، ―

―قېنى ئىشنىڭ كونكېرت ئىجراچىسى بولغان ھاجى نېمه دهيدىكىن؟ كهلگهن بولسا ئهلۋهتته بولغىدهك

.بورۇلۇپ دېدى ئۇ قادىر ھاجىغا

دهھشهت يېغىپ . تىتىرهپ كهتتى ىلداپ، بۇرۇتلىرىمۇقادىر ھاجى چۆچۈپ كهتتى، ئۇنىڭ گۆشلۈك يۈزى لىپ

بارلىق كهسپى جالالتالرغا ئوخشاش پهرۋاسىزلىق ئۇ. تۇرىدىغان چىرايى يهنه چاپسانال ئهسلىگه كهلدى

:بىلهن

نهرسه ئهپهندىلهر كېرهك تاپسا بىز شۇنى ئىجرا قىلىمىز، دۆلهت مهنپهئهتى كېرهك تاپسا ھهر داراىنالر، ―

ئاندىن تهكلىپ . ئىبارىالر بىلهن دېدى ئۇ ئۈگىتىلگهن، فورمۇلىالشقان―... ا قۇربان قىلىنىدۇ،ئۇنىڭ يولىد

―بولغان يېڭى ئادهملهر ۋه ئۇالرنىڭ كىملىك بويىچه يېقىنقى قهشقهر ئهھۋالى، تهقىپكه نىشان

رى ئۇالرنىڭ يېڭى ئېچىلغان مهكتهپلهرنىڭ ئوقۇتۇش پروگراملى .ساالھىيهتلىرى ھهققىده سۆزلهپ بهردى

.ئهمهس ئىدى دىققهت نهزىرىدىن چهتته

:مۇشاۋۇر تولۇقلىما بېرىپ

بۇنىڭغا . تهشۋىقات ئېلىپ بارىدىغان جايغا ئايلىنىپ قېلىش ئېھتىمالى چوڭ ئۇالرنىڭ مهكتهپلىرى قارشى ―

ىزنىڭ � !ئۇ بولسىمۇ جامه: بىزنىڭ ئىنتايىن خهتهرلىك بىر دۈشمىنىمىز بار. بولۇش كېرهك قۇالق-كۆز

بۇ يهرده ئولتۇرغان كالۋاالر بۇ ئۇ―!جامه ئهھلى! ئۇ بولسىمۇ جامه: ئىنتايىن كۈچلۈك بىر ئىتتىپاقچىمىز بار

دهۋاتقاندهك ھهممهيلهنگه قاراپ چىقىپ داۋام قارىمۇ ـ قارشى سۆزلىرىمنى چۈشىنىۋاتامدۇ ـ قانداق

دىن شۇ پايدىلىنىدۇ، كىم بالدۇر ھوشىنى كىم ئۇستا كهلسه جامه . بۇمۇ بىر كىالسسىك تاكتىكا―قىلدى،

ئۇالر نېمىنى تهشهببۇس قىلسا شۇنىڭ تهتۈرىنى قىلىپ تۇرۇش . خىزمهت قىلىدۇ تاپسا جامه شۇنىڭغا

!بۇنىڭ ئۈچۈن سىزده ئادهملهر بولسۇن .كېرهك

ا بۇ ئۇنىڭ تهجربىلىك كاللىسىد. پاللىده يورىغاندهك بولدى ئۇنىڭ كۆڭلى. قادىر ھاجى باش لىڭشىتتى

UnRe

gistered

بىرى قۇالقالرنى . ئېنىق تهخسىماتالر بولدى. كونكېرت جايالر ئۈستىده باردى پالن كونكېرتنى ئادهملهر،

قارشى ھهققىده مهسلىھهت بېرىۋىدى، يهنه بىرهيلهن راسخودنى كۆپهتكهننىڭ نېمه پايدىسى دهپ كۆپهيتىش

:روس مۇشاۋۇر زهھهرخهندىلىك بىلهن كۈلۈپ تۇرۇپ. چىقتى

بۈركۈتى بار ئادهم ئۇنىڭغا. مائاشىڭىز بىلهن باقمايسىز، يهنىال خهلق ئۆزلىرى باقىدۇ سىزئۇالرنى ―

ئادهملىرىڭىز ئۆزگۆشىدىن بېرهمدۇ، ئوۋ گۆشىدىنمۇ؟ ئوۋنىڭ گۆشى بىلهن باقىدىغۇ؟ شۇنداق، ھهر توپتا

. دېدى―! بولىشى كېرهك، ھهر تهبىقىده ئادهملىرىڭىز بولىشى كېرهك

¥,‡Iئـونـىـنـــچـى

1

-ھهش .پهش دېگۈچىال تومۇز ئايلىرى كىردى

گىمناستىكا ئويناپ بولۇپ، ساپ ۋه سالقىن ھاۋادىن راھهتلهنگهچ تاڭ سهھهرده ئورنىدىن تۇرغان تهۋپىق

ئۆيىگه قايتىپ كېلىپ ئادىتى بويىچه بىر پارچه قاتتىق . كۆزىنى يۇيدى- سۇدا يۈز ئاچيارغا چۈشۈپ سوغۇق

.كهتتى تاھارهت ئېلىپ ئهمدىال تهييارالنغان نىزامىددىن بىلهن نامازغا چىقىپيهۋهتتى ـ ده، نان

-مهمتىلى نامازدىن يېنىپ ئۆيىگه كېلىۋاتقىچه ئاكىسىغا بۈگۈن ۋاق ۋاغقا بېرىپ كهلمهكچى ئىكهنلىكىنى

.بولدى ئېيتىۋېدى، نىزامىددىنمۇ بىلله بارماقچىدى

ئومىغا كىرىشىپ كهتسهك خېلى ئۆگۈن-پ كېلهيلى، ئهته توغرا ئويالپسهن، كىچىك ئاپامالرنى يوقال ―

.ئۇ دېدى―ئۇزۇنغىچه چولىمىز تهگمهيدۇ،

سۆرۈن ھاۋاسىدا كۆپرهك ئىش ئۇالر سهھهرنىڭ بىردهملىك. خامانالردا، ئېتىزلىقتا دېھقانالر ئالدىراشدى

.مال بېقىشاتتى ئېتىزلىقالردا بالىالر. تۈگىتىۋېلىش ئۈچۈن ئالدىرايتى

J�,ئىيوننىڭ جان قاخشاتقۇچ ئىسسىقى .ا ـ ئۇكا ئهتتىگهنلىك ناشتىدىن كېيىن يولغا چىقىشتى

چۈنكى ئىنىسى ھېلىمۇ چهتئهلگه . ھهققىده گهپ تهشتى نىزامىددىن يهنه تهۋپقنىڭ ئىشلىرى. باشالنغانىدى

. ىده بولمىغانىدىئاكىسىنى خاتىرجهم قىلدىغان بىرهر ئهمهلىي ئىپاد چىقىپ كېتىش ياكى قېلىش مهسىلىسده

تهۋپىق. يهنه كېتىپ قېلىشىدىن ئهنسىرهيتى، ئۇنى ئېلىپ قېلىش ئۈچۈن يېلىنهتتى شۇڭا ئۇ ئىنىسىنىڭ

UnRe

gistered

ـ روھىدىنمۇ ئۇنىڭ. كۆڭلىدىكى پاراكهندىچىلىكنى قىلچه چاندۇرماي، يهنىال ناھايىتى خۇشخۇيىدى رهڭگى

يېرىم دهپ تۇرۇپ، -مهسچىت ئالدىدا بىردهم ر بىلهنئۇ نامازدىن كېيىن نامازخانال. بىئارملىقى بىلىنمهيتتى

بىلىشلهرنىڭ - ئۇنىڭدىن كېيىن بازارغا ياكى تونۇش. بېرهتتى قىزىق پاراڭالرنى قىلىپ-ئۇالرغا قىزىق

-باراتتى؛ باشقا چاغالردا ئاكىسىنىڭ ئىشلىرىغا قارىشىپ بېرهتتى، قۇلۇم سۆھبىتىده بولغىلى

بوالتتى ۋه تاز مهھهلله ئارىلىسا دائىم دورا سومكىسى مۈرىسىده. شىپ بېرهتتىئىشلىرىغىمۇ قارى قوشنىالرنىڭ

بىلىشكهنلىرىده باشقا كېسهللهرنىمۇ كېيىنچه ئۇنى دوختۇركهن دهپ. داۋاالشقا ئاالھىده كۆڭۈل بۆلهتتى

تمهيال دورىالرنى ئىچىشكه تهرسالىق قىلىشاتتى، ئىككى كۈن ئۆ بىراق ئىچىدىغان. كۆرسىتىدىغان بولۇشتى

بۇنداق نادانلىق تهۋپىقنى چهكسىز چۆلده قالغاندهك بىر تۇيغۇغا . تاشلىۋېتهتتى پايدا قىلمايدىكهن دهپ

I‡,‡ قىلغىلى ھهي، بۇ خهقنى قانداق قىلغاندا چاپسانراق ئادهم. قىلىپ، روھىنى ئېزىپ تاشاليتى

!بوالركىن

,‡Jھال نېمه قىلىشنى ئويالۋاتىسهن؟ كېتىش خىيالىڭ يوق ھهر ―

يۈسۈپنىڭ مهكتىپىده كېتىش خىيالىم يوق، تهبىئى، ئهمما ئىش توغرىسىدا ئويالۋاتىمهن، ―

چىقىرىۋېتىپتۇ، بۇمۇ ياخشى بىر ئىش ئىشلىسهممىكىن دهيمهن، قۇتلۇق شهۋقى دهيدىغان بىر چوڭىمىز گېزىت

ىۋاالي، بىر ئىشنى قىلىش ھهققىده ئوبدانراق ئويلىن نېمه... ماڭا ھهممىسى توغرا كېلىدۇ. ئهلۋهتته

!قىلىشال كېرهك باشلىدىممۇ، يېنىش يوق، غهلىبه

ئىنىسىگه خۇددى تىۋىش چىقارسىال ئۇچۇپ ئۇ. نېمه دېيىشنىمۇ بىلمهيتى. نىزامىددىن ھېچنېمه دېمىدى

.بىلهن مۇئامىله قىلماقتىدى كېتىدىغان قۇشقا مۇئامىله قىلغاندهك ئىھتىيات

ئاپىرىپ بهرمهيسىز؟ مۇشپقه خانىمنىڭ تهربىيىسىگه ۇن دادامنىڭكىگهئاكا، ئايىمگۈلنى نېمىشكه ئاخ ―

.تهۋپىق ئاكىسىغا سهمىمىي ئاھاڭدا دېدى―بهرسىڭىز ياخشى بوالتتى،

دېدى ―ئۇكىلىرى قاراقسىز قالدۇ ـ ده،... ئۇنىمايدۇ ئانىسى يالغۇزچىلىق تاتىپ قالىمهن دهپ ―

. قاچۇرۇپئهيىپلىشىدىن ئۆزىنى نىزامىددىن، مهمتىلىنىڭ

بهرمىدىڭىز؟ غېنىچۇ؟ ئۇنى نېمىشكه ساالھىددىن ئهپهندىگه ―

UnRe

gistered

ئۆزۈم ئۇقۇتسام ياخشىراقمىكىن ...ئالدىمىزدىكى كۈزده ئاپىرىپ بېرهي دهۋاتاتتىم، تېخى، ―

ئارىلىق يېراق، باال كىچىكلىك قىالرمىكىن ― دېدى نىزامىددىن يهنه خىجىللىق بىلهن،―... بولمىسا

.ىشىدهيدىكهنغۇ، ك

ئوقۇشقا مۇشۇنداق قارىسىڭىز، باشقىالردىن نېمه دهپ ئاغرىنغۇلۇق؟ ئوقۇتۇڭ، سىز ―

.ئۈنچىقمىدى نىزامىددىن

بۇ پۇراق . پاتقاق پۇرىقى كېلهتتى ۋاقۋاقنىڭ زهي تۇپرىقىدىن ئۆزىگه خاس چىرىنده پۇرىقى، ئېچىغان

.تۇملۇق ھېس قىلدۇراتتىتېخىمۇ بۇرۇخ تىنجىق بىلهن قوشۇلۇپ دىماققا ئۇرۇلغاندا كىشىنى

كهلگهنده ئۇالرنى يېڭىال قهشقهردىن كهلگهن سهيپىددىن كۈتىۋالدى ئۇالر تاشاخۇنۇمنىڭ ھويلىسىغا كىرىپ

.داالندا سارىخېنىم، لىۋاھىددىنالر ئۇالر بىلهن كۆرۈشۈپ ئېسهنلهشتى. تهكلىپ قىلدى ۋه مېھمانخانىغا

قىلدۇرىدىغان رىدىغان، قېرىنداشلىق مۇھهبىتىنى ھېسمهمتىلى ئهپهندى كىشىگه يېقىنلىق تۇيغۇسى بې

:قۇۋناقلىق بىلهن

.دهپ ئاۋۋال سارىخېنىم بىلهن ئهھۋالالشتى ― قانداقراق، كىچك ئاپا؟ تېنىڭىز ساقمۇ؟ ―

ئۆزىڭىزچۇ؟ خۇداغا شۈكىرى، باالم، ―

―نگه قاراپ، ئاندىن لىۋاھىددى . دېدى مهمتىلى ئهپهندى كۈلۈپ―بىزمۇ مانا تىرىك يۈرۈپتۇق، ―

خانىمالر قانداقراق؟ ئوقۇۋاتقانالر كۆپمۇ؟ سىزچۇ؟ ئوقۇۋاتامسىز؟ ساالھىدىن ئهپهندى، مۇشپقه

: بىرلهپ جاۋاب بېرىپ، ئاخىرىدا-سۇئاللىرىغا بىر لىۋاھىدىن بىر نهۋره ئاكىسىنىڭ

. دېدى―ئوقۇۋاتىدۇ، كۆپ دېگىلى بولمايدۇ، يىگىرمىچه باال ―

بولمايدۇ؟ ئارىلىقنى يىراق كۆرۈپ، باشقا يۇرتالردىن كهلمهيدىغان جهلپنېمىشكه كۆپ ئادهم ―

ئوخشىمامدۇ؟

بوالتتىغۇ، ئهمما، بۇ ئىشالرنى تهكىتلهپ، يېتىپ ئوقۇيدىغانالرمۇ بار، يىراق دېسه يېتىپ ئوقۇسا ―

ـ ته، تهرغىپ قىلىپ تهشكىللهيدىغان كىشى-تهشۋىق جاۋاب دېدى سهيپىددىن ئىنىسىدىن ئاۋۋال―يوق

.بېرىپ

UnRe

gistered

.تهۋپىق دېدى―ئهپهندى بىكار بولسا چاقىرساڭالر بىردهم پاراڭالشساق بوپتىكهن، ساالھىدىن ―

دېدى نىزامىددىن ۋه سارىخېنىمغا ―توختاپ تۇر، ئۇكام، كېيىنراق چاقىرايلى، ھازىر باشقا گهپ بار، ―

"-%:C¢―كهلدى ـ ده، بىر ۋهسۋهسىگه چۈشۈپ .يۈرىۋاتىدۇ مهمتىلى كهلگهندىن بېرىال ئارسالدى بولۇپ

سىز ئانىمىزنىڭ ئورنىدا نهسىھهت قىلسىىڭىز بىر . مېنى ئهنسىرىتىۋاتىدۇ تۇرۇشقا قهتئىي نېيىتى يوقتهك. قالدى

پايدىسى بولۇپ قالسا ئهجهب ئهمهس، دهپ ئۇنى بىلله ئهكهلمهكچى بولۇپ تۇراتتىم، يهرگه كېلىشكه

بولسىمۇ كۆڭلۈم كېلىۋاتقىچىغۇ كهتمهيدىغانلىقىنى ئېيتتى، شۇنداقئۆزىنىڭمۇ كېلىش نىيىتى بارىكهن،

مهمتىلىنىڭ داغىدا قان يىغالپ تۈگهپ كهتتى،- دادامالر ئۆلۈپ- گهپ قىلسىڭىزچۇ، ئانام. تىنمايدۇ

بۈگۈنگه كېلىپ، ئاران جهم بولدۇق، كېتىدىغان ھاال. بىزنىڭمۇ كۆڭلىمىزنىڭ ئارامى بولمىدى. كهتتى

.يهتمهيدۇ جهم بولىشىمىزغا كۆزۈمبولسا يهنه

.سارىخېنىم سورىدى―كېتىدىغان نىيىتىڭىز يوقتۇ، باالم؟ ―

.كۈلۈمسىرهپ دېدى تهۋپىق ئىللىق―ئۇنداق نىيهت ئهمدى بولمايدۇ، ―

نۇرىنى لىۋاھىددىن بىلهن سهيپىددىنگه مهمتىلى ئويچان كۆزلىرىنى ئاكىسىغا تىكىپ بىر دهم تۇردى ۋه كۆز

ـ دهيۆتكهپ ئۇ ئاساسهن ۋاقۋاغدا بىر تۇغقانلىرى . ئېغىر ئۇھ تاتىپ قويدى ، ئاخىرىدا سارىخېنىمدا توختىدى

ئۇالرنىڭ ئارىسىدا ئادهتتىكى تۇغقانلىق مۇناسىۋىتىدىن ھالقىغان بىر خىل چوڭقۇر يېنىدا چوڭ بولغاچقا

تاغىسىنىڭ كىچىك تۇرغان، شۇڭائۇ تاغىسىنىڭ ئۆيىدىمۇ بىر مهزگىل . مۇھهببهت ھاسىل بولغانىدى- مېھىر

سارىخېنىمنى ئارىغا سېلىپ مۇشۇ ۋهجىدىنمۇ نىزامىددىن. خوتۇنى سارىخېنىمنى بهك ھۆرمهت قىالتتى

مهمتىلى ئهپهندى كهتمهكچى ئهمهسىدى، . كهلگهنىدى ئىنىسىنى تۇرۇپ قېلىشقا ئۈندهشنى كۆڭلىگه پۈكۈپ

.قىدىنال ئهنسىرهيتىبواللماسلى پهقهت ھهمراھلىرىنىڭ قهتئىي نىيهتته

دېگهن بىلهن ئۆز يۇرتقا يهتمهيدۇ، ئۆز يۇرت دېگهنده كۆڭۈل نىزامىددىننىڭ دېگىنىمۇ توغرا، نېمىال ―

نېمىال دېگهن بىلهن ئاتا ـ ئانىنىڭ تۇپرىقى بار يهرده، ھېيت ـ ئايهملهرده ياغ .تۇقراق ئۆتكىلى بولىدۇ

تۇرىدىغان نىيىتىڭىز بولسا .ۇپ ئۆتكهن ياخشى بولمامدىغانپۇرىتىپ، تۇپراق بېشىغا چىقىپ، زىيارهتته بول

...دۇنيادا خاتىرجهملىكتىنمۇ ئارتۇق نهرسه بارمۇ؟ .ئوبدان بوپتۇ، باالم، ھهممىمىزنى خاتىرىجهم قىلىسىز

UnRe

gistered

ئۇ تهربىيه كۆرگهن، ئوقۇمۇشلۇق ئايال بولغاچقا، ئۇنىڭ چىن . نهسىھهت قىلدى سارىخېنىم ئۇنىڭغا ئۇزاق

.ئېيتىلىۋاتقان سۆزلىرى مهمتىلىگه چوڭقۇر تهسىر قىلدى نقهلبىدى

قىلىش ھهددىم ئهمهس، مېنىڭ بىر قارارغا كېلهلمهيۋاتقىنىم قىلىدىغان ئىشىم ھهممىڭالرنى نارازى ―

بىر ئهته قهشقهرگه بېرىپ يولداشلىرىم بىلهن كۆرۈشۈپ كېلهي، ھهر ھالدا ئۇالر بىلهن يهنه ئىدى،

―بىلله ماڭايلى، ئهته كېتىدىغان بولساڭ― ئۇ سهيپىددىنگه قاراپ، ―سى بوالر،كېڭهشكىنىمنىڭ پايدى

.دېدى

.ماڭايلى بولىدۇ، مهنمۇ ئهته قايتماقچىدىم، بىلله ―

.مهمتىلى ئهپهندى كۈلۈمسىرهپ باش ئېغىتىپ قويدى

جانىيازھاجى خو .بېرى يۈز بهرگهن يېڭىلىقالرمۇ ئۇنى قهشقهرگه بېرىپ كېلىشكه ئۈندىمهكتىدى يېقىدىن

ئهسكهرلىرىنى قهشقهر تهۋهسىگه كهلگهن مۇئاۋىن ئۆلكه رهئىسى بولۇپ كۇرسىغا ئولتۇرغاندىن كېيىن، ئۇنىڭ

بولۇپ تهيىن ) قوماندانى لىيۇ بىڭ ئىدى(قوماندان مهھمۇد مۇھىتى قهشقهر گارنىزونىغا مۇئاۋىن

ـ دىۋىزىيه 6ىسى شىتاتىغا ھېساپلىنىپ، قوزغۇالڭچى قوشۇن ھۆكۈمهت ئارمىي ئۇنىڭ قولىدىكى. قىلىنغانىدى

IL' گۈلباغ(“يۇمىالق شه”ئاتالغان، دىۋىزىيىنىڭ قوماندانلىق شىتابى قهشقهر (Js D C\ ئۇ . تاپقانىدى

بۇ بۈيۈك بىر ئۈمىد، ئاداققى غايىسىگه مهھمۇد مۇھىتىنىڭ قهشقهرده قارار تېپىشىدىن بىر تامادا بولىۋاتاتتى،

.دىئۇيغۇن بىر ئۈمىد ئى

― مهمتىلى پاراڭالشماقچىكهن، ―ئهپهندىنى قىشقىرىتىپ كىرسهك بولىدۇ، ساالھىدىن ―

.ئاۋازىدىن خېلى كۆڭلى كۆتۈرۈلۈپ قالغانلىقىنى بىلگىلى بوالتتى نىزامىددىننىڭ

.كهتتى ساالھىدىن ئهپهندىنى چاقىرىپ كىرىش ئۈچۈن چىقىپ لىۋاھىددىن

2

گه يولۇقۇپ مهجىددىن “ ھىالل ئهھمهر”كىرىپ، ئاۋال ��� ��Iمهمتىلى ئهپهندى سهيپىددىن بىلهن ق

ئۇالر ئهخمهد ئهپهندى بىلهن شۇ . ئېلىپ نوۋېشى مهكتهپكه كېتىشىتى ئهپهندى بىلهن كۆرۈشتى ھهم ئۇنى

.ئۇچراشىتى يهرده

UnRe

gistered

بىردهم كۈلۈشكهندىن كېيىن، مهجىدىن ئهپهندى ئادىتى بويىچه مهمتىلى ئهپهندىگه چاقچاق قىلىپ

:زىيا تهۋپىققه رنىڭ چاقچىقىغا مېيىقىدا كۈلۈپ قاراپ تۇرغان يۈسۈپئۇال

شهۋقى ھهزرهت سىلى بىلهن تونۇشۇشنى . كۆرۈشتۈم سىلىنىڭ تاپشۇرۇقلىرىغا بىنائهن قۇتلۇق ھاجىم بىلهن ―

. ئهگهر خالىسىال بى. كهلگهن ھامان خهۋهر قىلىشىمنى تاپىلىغانىدى ئارزۇ قىلىدىغانلىقىنى ئېيتىپ، سىلى

. دېدى―كىشىنىڭ كېلىشىگه چولىسى تهگسه باشالپ كېلهي، بارىلى ياكى ئۇ

ئهگهر ئۇ كىشى مۇشۇ يهرگه كېلهلىسىغۇ . خوشخهۋىرىڭىز ئۈچۈن كۆپ رهھمهت رهھمهت دوستۇم، بۇ ―

مهمتىلى ئهپهندى چىن كۆڭلىدىن خۇشال بولۇپ، يۈسۈپ . دېدى―بوالتتى، تېخىمۇ ياخشى

بىرىنچى بۇ يهرده تازىمۇ تېپىشقانالر جهم بوالتتۇق، ئهمما مېنىڭچه―لكىپ، مۈرىسىدىن سى ئهپهندىنىڭ

ئاستانىسىغا ئۆزىمىز بارايلى، ۋاقتى قېتىمدىال چوڭ ئادهمنى ئالدىمىزغا چاقىرتىش ئهدهپتىن بولمىسا كېرهك،

قانداق؟ بولسا بىلله كېلىپ، مهجلىسىمىزگه قاتايلى،

دهپ قوشۇپ قويدى، ― مهن ھازىر، ―هندى ۋه دهرھال، دېدى يۈسۈپ ئهپ―توغرا ئويالپال، ―

يىگىت سىلىنى سوراپ كهپتىكهن، ئارال يېزىلىق بىر―ئارقىدىن جىددىي بىر ئىش يادىغا يهتكهندهك،

ئىپتىدائىي مهكتهپته ئوقۇش ئۈچۈن سهل چوڭراق يېڭىسار ئهتراپىدا تونۇشقانكهنسىلهر، ئۇنىڭ يېشى

دهپ ئهخمهد ئهپهندىگه ئهۋهتىپ بهردىم، قالغىنىنى مۆرىمهس ئوقۇسۇنبولغاچقا دارىلمۇئهللىمىنده

.دېدى يولغا جابدۇنىۋېتىپ ―دوستلىرىدىن ئاڭاليال،

يۈسۈپ ھازىرالنغىچه ئارىلىقتا ئهخمهد . باشلىۋهتكهنىدى ئهخمهد ئهپهندى دارىلمۇئهللىمىنده ئىش

.لهشنى تاپىلىدىسورىدى ۋه ئۇنى ئوبدان تهربىيى ئهپهندىدىن رېھىم ھهققىده

. دېدى ئهخمهد ئهپهندى جاۋابهن―كهتمهيدىغۇ، دېمىسىلىمۇ گهپ ―

ئۇ . قانائهت ھاسىل قىلىپ، ئاندىن بىلله كهلگهن سهيپىددىنگه بۇرالدى تهۋپىق دوستىنىڭ سۆزى بىلهن

يامۇلغاسهيپىددىن دوتهي. يهرده ئىجازهت بهردى ۋه ئهته شۇ يهرده كۆرۈشۈشنى تاپىلىدى سهيپىددىنگه شۇ

شهۋقى ھهزرهت كهتكهندىن كېيىن مهكتهپته جهم بولغان دوستلىرىغا ئۆزر ئېيتىپ،) ۋالى مهھكىمىسىگه)

.كهتتى بىلهن كۆرۈشۈپ، بىر بولسا ئۇنى باشالپ كېلىدىغانلىقىنى ئېيتىپ، يۈرۈپ

UnRe

gistered

مىلىكنى مهمتىلى ئهپهندى سۆرهل .ئۇالر پاراڭالشقاچ قوتلۇق ھاجىم شهۋقىنىڭ ئۆيىگه يېتىپ كهلدى

يۈسۈپ زىيا ئۇنى شهۋقىنىڭ . پۈتتۈرۈشكه ئالدىرىماقتىدى ياقتۇرمىغاچقا ۋاقتنى چىڭ تۇتۇپ، ئىشلىرىنى

.ئۆيىگه باشالپ كىرىدى

قالغىنىغا قارىماي تۇرقىدىن نهچچه ياشالردىكى كىشى بولۇپ، ياشىنىپ50ئۇالر ھويلىدا ئۇچراشتى، شهۋقى

ـ كاالچ ― ئۇنىڭ ئۈستىجاسارهت، قىزغىنلىق ئۇرغۇپ تۇراتتى، بېشىدىكى تون، سهلله، پۇتىدىكى مهيسه

.مھىرىۋانلىق تۈسى بهرگهنىدى ئۇنىڭ التاپىتىگه مۇاليىملىق،

ياشاپ كېيىن ئايرىلىپ كهتكهن قهدىناس دوستالردهك تهۋپىق ئىككىسى خۇددى ئىلگىرى قهيهردىدۇ بىلله

تهۋپىق بۇ پىشقهدهم شائىرنىڭ قولىنى . لىشىپ كۆرۈشتىئاندىن قىزغىن قول ئې ئاۋال ئۈچ قېتىم قۇچاقالشتى،

:سىقىپ تۇرۇپ، ئۇنىڭغا ئۇزاق سهپ سېلىپ قارىدى ۋه قويىۋهتمهي

سىز مۇھهررىرلىك قىلغان گېزتنى ― دېدى ۋه قوشۇپ قويدى،―ناھايىتى خوشالمهن، تونۇشقىنىم ئۈچۈن ―

تهۋپىق ھهر ―بولسا كېرهك دهپتىكهنمهن، ئهسهرلىرىڭىزنى ئوقۇپ سىزنى مهندىنمۇ ياشراق يىگىت كۆرۈپ،

يېقىملىق، دوستانه پوزىتسىيه بىلهن قانداق ئادهمنى بىر دهمدىال قهدىناسالرغا ئايالندۇرىۋالىدىغان بىر خىل

تهرىپلىگهندهك، كىمگه قانداق سۆزلهشنى بىلىدىغان؛ كۈلۈمسىرىدى، ئۇنىڭ سۆھبهت ئۇسلۇبىمۇ توختاجى

بىلىدىغان بولغاچقا، يېقىنلىشىشنى كېچىكتۈرىدىغان ئۇزۇندىن ئۇزاق لهشنىقايسى سورۇندا قانداق سۆز

ئهمدى مانا―تهكهللۇپالرنى بىر تاقالشتا ئاتالپ ئۆتۈپ، مۇساپىنىڭ قاق بېلىدىنال چىقاتتى، ياسالما

شۇنچه جاسارهت بىراق شۇنچه قىزغىنلىق،. كۆردۈمكى، سىز ئهسلىده ياشىنىپ قالغان كىشىكهنسىز

ۋاقتلىرىدا قانداق بولغىيدى، بۇ تار ڭىزغا قانداق پاتتىكىن؟ مۇشۇنداق بىر ئوت يۈرهك كىشى ياشۋۇجۇدى

.كېلىدۇ، كىشىنىڭ جاھانغا قانداق پاتقان بولغىيدى دهپ ئويلىغۇسى

قاچاندۇر ئىلگىرى تونۇشقان، كونا بۇرادهلهردهك شهۋقى تهۋپىقنىڭ مىجهزى تهسىرىده ھهقىقهتهنمۇ ئۆزلىرىنى

:ئىللىق سېزىمدىن سۆيىنىپ يىنىك كۈلۈمسىرىدى قا باشلىدى ھهم بۇ ئىختىيارسىزتۇتۇش

مېنىڭ ياش ۋاقتىمدا قهيهرگه ― دېدى ئۇ،―دىدارالشقنمىغان خوشالمهن، مهنمۇ سىلى بىلهن ―

-ئۇن سهركىمۇ قازانغا پېتىپتىكهنغۇ؟ مهنمۇ بىر بۇلۇڭغا“ جاھانغا پاتىمىغان”سوراپ قالال، پاتقانلىقىمنى

UnRe

gistered

مهمتىلى ئهپهندىنىڭ شهۋقى بۇ سۆزلهرنى―... تىنسىز پېتىپ كهلدىم، گاھىدا مهرىدىم، گاھىدا جىم

سۆزىده مىللهتنىڭ مۇنهۋۋهر ئوغالنلىرىغا چاقچىقىغا جاۋابهن چاخچاق تهلهپپۇزىدا دېگهن بولسىمۇ ئۇنىڭ

تىدىغان قايغۇلۇق ئاھاڭ ئىخچام تهسۋىرىگه ئوخشاپ كې بهخشهنده بولۇپ كهلگهن كۈلپهتلىك تهقدىرنىڭ

تهھتىنى چۈشىنىكه زىل بولغان تهۋپىق -تېمىالردىكى سۆزلهرنىڭ تېگى شۇڭا بۇنداق. يوشۇرۇنغانىدى

.تهسىرلىنىپ، غهمكىنلىشىپ قالدى قاتتىق

مېنىڭ . تهۋپىق ئىكهنلىكىنى يۈسۈپ ئهپهندىدىن ئاڭلىدىم نام شهرىپىلىرى مهمتىلى، تهخهللۇسلىرى ―

ئېسىم ― دېدى شهۋقى كۈلۈپ، ―قىلمىسىلىمۇ مهن ئۆزلىرىنى ئىزلهپ باراتتىم، هنال، ئۇنداقگېپىمنى قىپتىك

!مهرھهمهت قېنى. سىلىنى ئۆيگه باشلىماي ئاياقتا تۇرغۇزۇپ سۆزلهۋهرگىنىمنى قارىمامدىغان قۇرىسۇن،

تېخىمۇ تهكهللۇپالر بولمىغىنى بۇنىسى بىزگه تېخىمۇ ياقىدۇ، چىن دوستالر ئارىسىدا ئوشۇقچه ―

سىز بىزنى ئىزلهپ كهلگىچه قاراپ ―تهكهللۇپىغا قارىتىپ، دېدى تهۋپىق ۋه شهۋقىنىڭ ئاۋالقى―ياخشى،

.ئهمهسمۇ ئاتىنى، ئىنىسىنىڭ ئاكىسىنى، شاگىرتنىڭ ئۇستازنى ئىزدىگىنى خوپراق ئولتۇراتتۇقمۇ، بالىنىڭ

تۇتىۋېلىشقان ھالدا مىھمانخانىغا كىرىپ، ساال ئۇالر ئهنه شۇ تهقلىتته پاراڭالشقاچ، ھهتتا قوللىرىنىمۇ چىڭ

.ئولتۇرۇپ، پارىڭىنى شۇ بويىچه داۋام قىلدى ـ سۇلهسىزال ئۇتتۇر كهلگهن يهرگه

-ئېيتىپتىكهن، مهن سىلى بىلهن كۆرۈشمهي تۇرۇپال سىلىنىڭ مىجهز يۈسۈپ ئهپهندى توغرا ―

يۈسۈپ. بولىدىغانلىقىنى سوراپ كېتىپتىمهنقانداق تېمىالردا پاراڭالشسام ياخشىراق خاراكتېرىلىرىنى،

ئۇنتۇپ شۇنىڭ بىلهنال تهۋپىق دېگهن بىر پارچه ئوت، كۆرىشىپال قالسا بىزدهك كونا تونۇشىلىرىنى: ئهپهندى

دېدى شهۋقى ―تېچلىق سورايمۇ دېمهپتىمهن، مانا ئهمدى ئىشهندىم، ئىنىمىزدىن. بولۇپ كېتىال دېگهنىدى

.ۇپچىن كۆڭلىدىن خوشال بول

ھهسهتلهرنى شۇنداق، بۇ تهۋپىق دېگهن ئادهم كىشىنىڭ ھهسهتلىرىنىمۇ قوزغىۋېتىدۇ، يهنه بۇ مانا ―

. دېدى يۈسۈپ ئهپهندى كۈلۈپ―چهيلهپ يوقمۇ قىلىۋېتىدۇ،

ھازىرالپ بىزگه بىر پىيالىدىن چاي― دېدى شهۋقى سىرتقا قاراپ توۋالپ، ―قايسىڭالر بار؟ ھاي، ―

.بېرىڭال

UnRe

gistered

ساقالپ قالدى، بىرمۇنچه ئادهمنى ئۇ يهرده تىم، چاينى بولدى قىلسىال، نوۋېشىدا ئهپهندىلهرھهزرى ―

ئولتۇرۇپ كهتسهكمۇ سهت، ۋاقتلىرى بولسا بىز بىلهن ساقلىتىپ قويۇپ، بىز بۇ يهرده چاي ئىچىپ

.زىيا دېدى يۈسۈپ―يۈرسىله،

قىلىپ كهلگهنىدۇق، بىز بىلهن بىلله شقا ۋهدهتوغرا دهيدۇ، بىز سىزنىڭ ئاستانىڭىزگه باش قويۇپال يېنى ―

.بېرىڭ، ئۇستاز

قۇرۇق چىقىپ كهتسهڭالر سهت ئهمهسما؟ بىرىنچى قېتىمدىال؟ ئهمما ئۆيۈمدىن قۇپ ـ ―

قۇرۇق تهكهللۇپالرنىڭ؟ بىز بىلىشمىگهن ئادهملهر بولمىساق، قويايلى شۇنداق نېمه كېرىكى شۇ ―

تهكرار تهكهللۇپ نداق ئىپاده شهكلى بىزدىال قالدى، تهكرار ـرهڭۋازلىقنى، ئادىمىگهرچىلىكنىڭ بۇ

. ئۈلگه ياراتساق دهيمهن، ئۇستاز قىلىشماي، بىرال ئېغىز سۆز بىلهن ئىشقا كىرىشىدىغان بولساق، شۇنداق

كهتكهنىدى ۋه ئىشىك تهرهپكه سىلجىغاچ سۆزىنى تهۋپىق ئاللىقاچان ئورنىدىن تۇرۇپ―قانداق دهيسىز؟

.تتىداۋام قىال

بولمىسا ئىككى قېتىم چاي قاينىغۇدهك ۋاقت. ئهمىسه، ئېسىمنى يوقاتتىم، گهپ بىلهن مهيلى ―

ھازىر بولماقتىن سۆزلىرىگه يهنه تىرهجهش ئىمكانى قالمىدى، بۇيرۇقۇڭالرغا― دېدى شهۋقى، ―كهتتى،

.باشقا چارهم يوق

ىتتىكى قىزغىن پارىڭى بىلهن ئۆيدىن چىقىپ، ئۇالر يهنه شۇ تهقل .شۇنداق دهپ شهۋقىمۇ ئۇالرغا ئهگهشتى

.كېلىپ قالدى تۇيماستىنال نوۋېشىغا

بولغاندىن كېيىن، مهجىددىن ئهپهندى شهۋقى مهكتهپته ئهپهندىلهر بىلهن كۆرۈشۈپ تېنچلىق سورىشىپ

:شهۋقىدىن سورىدى

ۇنداق ئهمهسمۇ؟توشۇپ قالغانسىز ھهرھالدا؟ بۇ كىشىگه گهپ كهتمهيدۇ، ش تهۋپىق ئهپهندى بىلهن ―

. دېدى شهۋقى كۈلۈپ―شۇنداق، ھېچ ھايالسىزال ئۆزلىشىپ كهتتۇق، ―

¢z-%: دېدى مهجىددىن ئهپهندى ئىپتىخارلىنىش ئاھاڭىدا، ئهمما―ئهپهندىنىڭ بېرى ئهنه شۇ، بۇ ―

’- ياخشى كۆرۈپ قېلى ھهتتا بالىالرمۇ بۇ كىشىنى. ھهممه دوستىمىزنى تارتىۋالغان―ئاغرىنىش بىلهن،

UnRe

gistered

.ئاتىسىنى ئېسىدىن چىقىرىپ قويىدۇ

مهجىددىن ئهپهندى ―. دېدى شهۋقى ئېچىلىپ كېتىپ―ئهمهسمۇ، شۇنداق بولدى، راستىنال، مانا ―

.تۈزۈكرهك ئهھۋالالشمايال سىلى بىلهن بولۇپ كېتىپتىمهن بىلهنمۇ

ئىچكهچ پاراڭلىشىپيېڭى تونۇشالر چاي . ساھىپاخانلىق قىلىپ، ئۇالرغا چاي قۇيدى يۈسۈپ ئهپهندى

.بىردهمدىال ئىچهكىشىپ كهتتى

سهپهر ئۈستىدىكى قونالغۇالردا قانداق قارشى ئېلىنغانلىقىنى ئهخمهد ئهپهندى تهۋپىقنىڭ چهتئهلدىن كهلگىچه

ئۇنىڭ كهم سۆزلىكى بۇ ۋاقئهلهرنى. سۆزلهرنى توغرا تاپقاندهك باش لىڭشىتىپ قويدى يادىغا ئېلىپ، بۇ

:ئۇ پهقهت. ھىكايه قىلىپ كېتىشكه ھاالقىت بېرهتتى شوق بىلهن -زوق

تاپىالپ ئۇ بىچاره شۇنداق يالۋېرىپ،―دېگهن قاچاق ئهسكهر بىلهن كۆرۈشۈپ كېتهمال قانداق؟ رېھىم ―

قىلىۋاتىمىز، مهكتهپكه ئۇنىڭغا شۇنچه ياخشى مۇئامىله: مانا، شۇنىڭدىنمۇ قارىساق بولىدۇ... كهتكهن

...دهيدۇ يهنه مهمتىلى ئهپهندىالجايالشتۇردۇق، ئهمما

گېزى كهپ قالسا . سۆزلىشهرمىز چاخچاقنى قويايلى، ئۇ باال ھهققىده باشقا تهپسىالتىنى ئايرىم ―

―شهۋقى بىلهن سۆھبىتىنى داۋام قىلىپ، دېدى تهۋپىق خوشال بولۇپ، ئاندىن―كۆرهشتۈرهرسىز،

دهپ سورىدى ―داق قهپهزگه مۇپتىال بولۇپ قالدى؟ باال؟ قان بۇغۇلۇپ قالدىمۇ، نېمه] 1[»ئهركىن ھايات«

.تهۋپىق شهۋقىدىن

. تهييارلىق كېتىۋاتىدۇ ئهمما ھازىر يهنه قايتا نهشىر قىلىشقا. بۇنىڭدا ھهرخىل سهۋهبلهر بار، ئهپهندىم ―

. ئىشالرغا بهڭ كۆڭۈل بۆلىدىغان ئادهمكهن بهختىمىزگه يارىشا مهھمۇد سىجاڭ بۇنداق-ئۇنىڭ ئۈستىگه

I ئىككى ئايدىن كېيىن يۈز كۆرۈشۈپ -بهلكىم بىر. قىلماقچىمىز نامىدا نهشىر» يېڭى ھايات«همدى

.قېلىشاال

مېنىڭ ياردىمىم كېرهك― دېدى مهمتىلى ئهپهندى خوشال كۈلۈمسىرهپ، ―شۇنداق بولسىغۇ، ―

.ئهمهسمۇ؟ گېزىت چىقىدىغانال ئىش بولسا مېنى نىمكار ئىشلهتسىڭىزمۇ رازىدىم

مۇھىم ئىش بار، ئهگهر سىلىنى ئۇ ئىشقا ئاۋاره قىلىمايمىز، لېكىن سىلىنىڭ ياردهملىرىگه قاراغلىق بىرياق، ―

UnRe

gistered

...ماالل كۆرمىسىله

پاالل دېگهنمۇ گهپمۇ؟-يهنه ماالل سىز ئىش بۇيرۇيدىغان بولسىڭىز ―

ر قىلىنغان ئهسىرى بارىدى، تۈركىيىده نهشى» تۈرك دىۋانۇ لۇغهتت«مهنده مهھمۇد قهشقهرىنىڭ ―

تهرجىمه قىلىشنى ئۈزۇندىن بېرى كۆڭلۈمگه پۈكۈپ كېلىۋاتاتتىم، لېكىن شۇنى ئالىمنىڭ ئانا تىلىغا. نۇسقىسى

شارائىتالرنىڭ يار بهرمهسلىكى بىلهن بۇ ئىش كهينىگه-مۇھىت، تۇرمۇش ۋه باشقا شهرت ئىجىتىمائىي

ئېغىر يۈكنى ئۈستۈمگه بولدۇم، ئهمدىلىكته بۇمهن بولسام ئۆمرۈمنىڭ قىران مهزگىلىنى ياشاپ. كېتىۋاتىدۇ

ئهگهر سىلى بۇ ئىشتا شۇتا . بهرمهسلىكىمۇ مۇمكىن ئېلىشقا ئاجىزلىق قىلىمهن، ئۇنى تۈگىتىشكه ئۆمرۈم يار

بولسام، ئهۋالدالر، ئهجدادالرنىڭ ئىزىنى كۆرسه ئۆلسهممۇ خاتىرىجهم ئات بولۇپ بهرسىله، مهن يانداق

.كېتهتتىم

ئىقتىدار ئىگىسى بولمىساممۇ، ئىنتايىن ياخشى ئويالپسىز، كهمىنه گهرچه. ، سىزگهبارىكالال ―

ئىشقا قول تىقىش بهختىگه مۇيهسسهر شۆھرهتلىك-ئۇستازىمنىڭ يېتهكلىشى بىلهن مۇشۇنداق شان

.باشالڭ، ئىشىمزدا ئالالھ يار بولغاي بواللىسام، يهنه نېمىنى ئايايتىم؟ قېنى، يول

.نېمه قىلسۇن، بۇ ئىشتا مهن سىلىگه تايانماقچى ئىدىم مهنده ئۇنچىۋاال دهسمىيۇقسۇ، يۇقسۇ، ―

نېمىسى بار ئۇستاز؟ بىز بۇ ئىشنى چوقۇم تۇتىدىغانغا كېلىشتۇقمۇ؟ ھه، بولدى، بۇنىڭ تالىشىدىغان ―

.ئىش پۈتۈشهلمىگۈدهك ئهمهس قالغان

ىله، قانداق قىلىشنىڭ يولىنى شۇيهرده كىتابنى كۆرس ئهمىسه، بۈگۈن بىزنىڭ ئۆيگه كېتىپ قونسىال، ―

.سۆزلىشهيلى

ھهم كهچكىچه. سىزنى ماالل قىلىشقا جۈرئهت قىاللمايمهن“ بىسمىلال دىمهيال”. ئۇستاز رهھمهت، ―

يهرده كۆرۈشسهك بولماسمۇ؟ ئهگهر ماالل كۆرمىسىڭىز ئهته يهنه مۇشۇ. قىلىدىغان ئىشلىرىممۇ بار، ئهپۇ قىلىڭ

...بولسا لىپ كېلىشكهكىتابنىمۇ بىلله ئې

ئۇ خېلى ئۇزاق . قانائهتلهندۈرگهنىدى چۈنكى ئۇنىڭ جاۋابى ئۇنى. قۇتلۇقھاجىم تهۋپىقىنى كۆپ تۇتمىدى

.كهتتى پاراڭلىشىپ ئولتۇرۇپ، خوشلىشىپ قايتىپ

UnRe

gistered

-ئهخمهد ئهپهندىلهر ئۇياقتىن شهۋقى چىقىپ كهتكهندىن كېيىن، مهجىدىن ئهپهندى مهمتىلى ئهپهندى،

.دېگهن مهسىلىگه كۆچتى“ كېتىمىزمۇ تۇرىمىزمۇ،”ن پاراڭلىشىپ، ئارقىدىن يهنه بۇياقتى

بېرىدىغان تهبهسسۇمى بىلهن مهجىدىن دوختۇرغا دېدى تهۋپىق سالماقلىق تۈس―ئهپهندىم، ―

كهلدۇققۇ، يهنه نېمه پۈتمىگهن مۇزاكىره؟ مهسىلهن، مهن ۋهتىنىم ئاخىرقى قارارغا ئاللىقاچان―��� ��

ئاتايىن ياخشى نىيهتلهر بىلهن كهپتۇق، ئهمدى . نهگه بارىمهن؟ سزمۇ قېلىڭ ن خىزمهت قىلمايئۈچۈ

! ھېچگهپ يوق كهتكىنىمىز قانداق؟ سىز تېخى بهينهلمىنهلچىسىز- ھېچگهپتىن بىردىنال

يۈسۈپ ئهپهندى نېمه دهيدۇ؟ ―

-ئۇ كىشى نېمه دهيتتى، ئۇ بۇ يهرده ئۆيلۈك ― ، ئائىلىسىنى تاشالپ كېتىشكه ئوچاقلىق بولۇپ بولغاندا

.سىزنىمۇ پاتراق ئۆيلهپ قويغان بولساق، سىزمۇ يىپسىز باغلىنىپ قاالتتىڭىز ,Iô-C. تېخىمۇ چىدىمايدۇ، دهڭا

ama mi rab ― ئهگهر سىزنىڭ قارارىڭىز بويىچه بولغاندا ئهمدى بۇ يهرده ئۇۋا تىزمايمۇ بولمىغىدهك، ―

ياشلىق قىلمايۋاتقىنىڭىزغا ئىشهنچ بۇ ئىشتا― يهنه جىددىيلىك بىلهن،ئاندىن. بىلهن جاۋاب بهردى دوختۇر

. دهپ سورىدى―قىالالمسىز؟

ياشلىق ھاياتىنى دېگهنده بهلكى ياشلىق قىلىۋاتقاندىمهن، لېكىن تاللىغان يولۇم جهھهتتىن ئۆزهمنىڭ ―

.مهنقىالالي قىلمايۋاتقىنىم ئېنىق، سالماقلىق بىلهن يول تاللىغىنىمغا ئىشهنچ

:-J دېمهك، سىز ھهممه ئېھتىماللىقنى نهزهرده تۇتۇپسىز ـ ―

شۇنداق؟ ―

ھهتتا ئۆلۈمنىمۇ؟ ―

.ھهممىنى ئۆز ئىچىگه ئالىدۇ ـ ده دېگهندىكىن“ ھهممه” ―

ئۇ كىشىمۇ بىزنى كهتمهسلىككه دهۋهت قىلىپ چىڭ يېقىندا مهھمۇد مۇھىتى بىلهن كۆرىشىۋىدىم ―

دېدى دوختۇر ―سۈرۈشته قىلغانىدى، سۆزلهشكۈسى باردهك، �� ��I. -Iتېخى سىزنى تهكر. تۇرىۋالدى

.ئهپهندى بىزنىڭ قايتىشىمىزغا ئۇنايدىغاندهك ئهمهس مهھمۇد―غهمكىن قىياپهتته،

ئهمدى سىز قانداق قارارغا كهلگهنلىكىڭىز . ئۇ كىشى بىلهن كۆرۈشۈپ كېتىمهن شۇنداقمۇ؟ مهن بۇ قېتىم ―

UnRe

gistered

!ىزچۇبىر نېمه دېسىڭ ھهققىده

سىز نېمىنى ئۈمۈد قىلىسىز؟ ―

.تالالش ھوقۇقى بېرىلگهنده سىزدىن ئايرىلماسلىقنى خاھاليمهن ئهگهر ماڭا ―

دېدى، مهجىدىن ئهپهندى ―شۇنى خالىماسلىقتىن باشقا ئامال بولمىدى ـ ده، ئهمدى ماڭىمۇ ―

زۇلمهتكه يهم لېكىن،―قىلىپ، ئۆزىگه دهۋاتقاندهك -كۈلۈمسىرهپ، ئارقىدىنال جىددىي، ئهمما ئۆز مهيۈس

. دهپ قوشۇپ قويدى―....بولىشىمىزدا گهپ يوق،

مهن يات ئهللهرنى ― دېدى تهۋپىق تېخىمۇ جىددىيلىشىپ، ―ئۆزگهرتمهيمهن، مهن قارارىمنى ―

مىللهت بۇالرنىڭ ھهممىسى نېمه ئۈچۈن؟ ۋهتهن ئۈچۈن ئهمهسمۇ؟ مۇشۇ بهخىتسىز. بىلىم ئالدىم كهزدىم،

خىزمهت ئۈستىده ئۆلۈش همهسمۇ؟ مۇشۇ مىللهتكه خىزمهت قىلىشنىڭ پۇرسىتى كهلگهنده ئهلۋهتتهئۈچۈن ئ

لهھهڭنىڭ ”―شائىرانه ئاھاڭدا قوشۇپ قويدى، ئۇ سهل تۇرىۋېلىپ كېىيىن―تازا مېنىڭ غايهمدىكى ئىش،

[2[“!تهكتىدىن گۆھهر ئااللماس ئاغزىدىن قورقسا گهر غهۋۋاس، دېڭىزنىڭ

ۋهدىسى ئېلىنغاندىن كېيىن مهجىددىن ئهپهندى، يۈسۈپ پتا مهجىددىن ئهپهندىنىڭ قېلىشئاخىرقى ھېسا

-زىياالر ۋاقت چىقىرىپ ناخشا ئۇالر مهمتىلى . تاماشا قىلىپ ئولتۇرۇشقا تهكلىپ قىلدى-ساز، ئۇسۇل

.تهمبۇرىنى سېغىنغانىدى ئهپهندىنىڭ

لېكىن، قهشقهرنىڭ ئۇستا ―دېدى تهۋپىق، ― ئهپهندىلهرنىڭ كۆڭلىنى يهرده قويۇش ھهددىم ئهمهس، ―

ئاندىن . ئارا ئۈگىنىشكه ياخشى پۇرسهت بوالتتى-ئۆز سازهندىلىرىدىن بىر قانچىنى تهكلىپ قىلساق،

بۇنىڭ ئۈچۈن . كۆڭلىده ئۇيغۇر سهنهملىرىنى نوتىغا ئېلىش خىيالى بارىدى ئۇنىڭ―بىرلىكته قىزىتمامدۇق،

خهلق ئۇنىڭ قارىشىچه ئالدى بىلهن سهنهملهرنى. ئۇچرىشىش زۆرۈرىدىسازهندىلهر بىلهن كۆپرهك يهرلىك

دوستالرنىڭ بهزمه قىلىش تهلىۋىدىن شۇ. سهنئهتكارلىرىدىن ئۈگىنىۋالسا ئاندىن ئۇنى نوتىغا ئالغىلى بوالتتى

.ئۇچراشماقچى بولدى پايدىلىنىپ، خهلق سهنئهتكارلىرى بىلهن

سازهنده تۇنۇشالر باردۇر؟ ―

.دېدى يۈسۈپ زىيا ―رغۇ بار، تۇنۇشال ―

UnRe

gistered

.ئهكسىچه بولسا ناھايىتى ئۆزرلىكمهن. بولسۇن مېنىڭ ئىلتىماسىم سىلهرگه مالاللىق كهلتۈرمىسه شۇنداق ―

.ئولتۇرايلى، دېدى يۈسۈپ زىيا ئهمىسه ئهته بىزنىڭ ئۆيده ―

.ماالل كۆرمىسىڭىزال ―

.بولغۇدهك نېمسى بار ماالل ―

دوختۇر مېنى سىجاڭ ئالدىغا باشالپ بارسا ىش بىلهن بهنت بولسىڭىز،ئۇنداق بولسا سىز مۇشۇ ئ ―

قانداق دهيسىز بوۋا؟. بوالرمىكىن

قايتقاندىن كېيىن بۈگۈن ماڭا قوناق بولۇڭ، ئهته ئهتتىگهنده سىجاڭ بىلهن كۆرۈشۈپ. مهن تهييار ―

.زىيانىڭكىگه بارايلى

دېدى تهۋپىق ―سام بۇنچه ئىش پۈتمهيتتى، كېتىپ قالغان بول مانا قاراڭ، شهۋقى ئۇستاز بىلهن ―

.تۇرىۋىتىپ ئورنىدىن

―قالسىڭىز سهت تۇرارىدى، ئهپهندى، بۈگۈن كۆرۈشكهن ئادهم بىلهن بۈگۈنال مېھمان بولغىلى كېتىپ ―

.دېدى دوختۇر چېقىشىپ

يىگىرمه يىلدىمۇ سىنىشىپ، چۈشىنىشىپ بواللمايدۇ، بهزىده بولسا ئاشۇنداق، بهزىده ئادهم ―

ياق؟ شۇنداق ئهمهسمۇ زىيا؟ ئهخمهد ئهپهندى بىز بىلهن بارامسىز؟. چۈشىنىشىكىلى بولىدۇ كۆرۈشۈپال

.مهيلى

.يۈسۈپ دېدى―سىلى ئۈچۈن قىيىن ئىشمۇ ئازغۇ، دوستۇم، ―

.شۇنى دهيمهن ―

بهزىده گهپنى ئاشۇرىۋېتىشىڭىز ―مېڭىۋېتىپ، دهپ كۈلدى تهۋپىق تاالغا قاراپ―ناتايىن، ―

Iبىراق مۇشۇ ئىشڭىز ماڭا ياقمايدۇ. ئهرزىيدىغان كىشىسىز ولمىغىنىدا سىزمۇ ياخشى كۆرۈشكه.

يولدا . گه قاراپ كېتىشتى“ ھىالل ئهھمهر”كېيىن نوۋېشى مهكتهپتىن چىقىپ ئۇالر شۇ گهپلهردىن

:تهۋپىق مهجدىدىن ئهپهندىن سورىدى كېتىۋېتىپ

قالماس؟ توختاجى چهتئهلده كۆپ تۇرۇپ ―

UnRe

gistered

توال خىزمهت -دهۋر ئۈچۈن ئاز پ تۇرمايدۇ، بۇنداق دېيىشمدىكى سهۋهب، ئۇ كىشىمۇ ئهمدى يېڭىكۆ ―

چاممامدا كېلىدىغانغا . مۇئامىللىرىنى ئۈزۈۋېتىپ كهلمهكچىكهن چاال قالغان بهزىبىر. قىلماقچى بولسا كېرهك

.ئاز قالدى

يهنه بىر قېتىم توختاجى كهلسه. ولىدۇئهمدى بىز تۇرىدىغان بولغاندىكىن دهرىسلىك كىتابالر كېرهك ب ―

.ئوبدان بوالتتى چهتكه چىقىشىدا بىز ئۈچۈن تاشكهنتته دهرسلىك زاكاس قىلىپ بهرسه

بهرسىڭىزچۇ، پىالنلىرىڭىز، ئارزۇلىرىڭىز ھهققىده، ئۈلگۈرىسىز، ئهپهندىم، ماڭا ئۆزىڭىز ھهققىده سۆزلهپ ―

.دېدى مهجىددىن

.چۈشتى الغۇسىغا يېتىپ كېلىپ، ئازاده پاراڭغامهجىدىن ئهپهندىنىڭ تۇر ئۇالر

3

گىمناستىكا ئويناپ، يۈز يۇيۇپ بولغاندىن كېيىن بىر بۇردا نان ئهتىسى تهۋپىق سهھهرده ئورنىدىن تۇرۇپ

بۇ ئىشالرنى ئۇ. كهچ يازالماي قالغان كۈندىلىك خاتىرسىنى يېزىپ تولۇقلىۋهتتى شوكۇم قىلغاچ تۈنۈگۈن

مهجىددىن بىلهن رنىدىن تۇرۇپ يۇيۇنۇپ بولغىچىال تۈگهتتى، ئاندىن تهييار بولغانمهجىددىن ئهپهندى ئو

.پاراڭالشتى بىلله ناماز ئوقۇپ بولۇپ، چايۋاقتىغىچه ھويلىدا ئايلىنىپ

.تۇرۇشتى چايدىن كېيىن ئىككىسى يۇمۇالق شهگه بېرىش ئۈچۈن

بهلكىم بۇ چاغقىچه ئىشخانىسىغا . -,Iسىجاڭنىڭ سهھهرده سېپىل ئۈستىده ئايلىنىپ يۈرىدىغان ئادىتى ―

باشلىشى بىلهن ئۇالر ئاۋۋال مۇھاپىزهتچىلهر باشلىقى ئۇنىڭ يول. دېدى مهجىددىن ئهپهندى―قايتقاندۇر،

سىجاڭنىڭ كۈتۈش بۆلۈمىده ئىشتاپ . ئۇالرنى ئىشخانىغا باشالپ باردى ئىلياس. ئېلياسقا يولۇقۇشتى

.ئۇالرنى كۈتىۋالدى باشلىقى ئىدىرىس

دېدى ئىدرىس دىپلوماتالرچه مۇاليىملق ―سىجاڭ سهلدىن كېيىن ھازىر بولدۇ، كۈتۈپ تۇرۇڭالر، ―

.ئادهملىكى بىلىنىپ تۇراتتى ئۇنىڭ مۇئامىلىسىدىن تهربىيه كۆرگهن. بىلهن

كىيگهن، ئورتا بويلۇق، گهۋره كهلگهن، بۇغداي ئۆڭلۈك، سهلدىن كېيىن ئىشخانىغا تولۇق ھهربى فورما

ئۇنىڭ مهزمۇت قهدهم ئېلىشلىرىدا پىشقان ھهربىيىنىڭ . كىرىپ كهلدى شالر چامىسىدىكى بىر كىشى يا45

UnRe

gistered

.جهسۇرلىقى بىلىنىپ، ئۆزىگه خاس سۈر بېغىشالپ تۇراتتى بهردهملىكى،

كىيىمىدىكى بۇ كىشىنىڭ سىجاڭ ئىكهنلىكىنى روھى سېزىملىرى ۋه مهجىددىننىڭ تهۋپىق رهسمىي ھهربى

ھهربىيچه چۈنكى ئۇ سىجاڭنى يېڭىساردا كۆرگهنده بۇنداق. تونىدى دېيىشكه بوالتتىئارقىلىق سالىمى

.فورمىسى يوق ئىدى

.تۇنۇشىڭىزنى باشالپ كهلدىم ياخشىمۇ سىز، سىجاڭ، مهن سىزگه كونا ―

ىڭغا قىزىقىپ تۇرۇپ قالغان تهۋپىق ئېغىز ئاچقۇچىال، سىجاڭ ئۇن شۇنچه قىسقا ۋاقىتتىال بولغان ئۆزگىرىشلهرگه

:كهلدى بىر قهدهم يېقىنالپ

خاس تېز ۋه چۈس ھهرىكهتلهر دېدى سىجاڭ قول ئۇزىتىپ ھهم ھهربىيلهرگه―ۋۇي، تهۋپىق، ئۆزلهمۇ؟ ―

سىز تازىمۇ تۇتۇق بهرمهس ئادهمسىزغۇ؟ ―يېشىۋىتىپ، بىلهن ئۇالرنى ئولتۇرۇشقا تهكلىپ قىلغاچ چاپىنىنى

.پهندىگهمهمتىلى ئه دېدى ئۇ―نهلهرده يۈردىڭىز؟

رهئىس بولۇپ ئۈرۈمچىگه ماڭغانلىقىنى، ھاجىمنىڭ―ئاتۇشتا يۈردۈم، مهنمۇ تېخى يېڭىلىقالرنى ―

سىز بىلهن كۆرۈشۈشكه نېمه ئۈچۈن ئالدىرىماي، . يېقىندىال ئۇقتۇم سىزنىڭ بۇياققا كېلىپ قارار تاپقىنىڭىزنى

.نىسىپ بوپتۇ بىراق مانا ئهمدى

ئۇنىڭدىن تهپسىلى ئهھۋال سوراپ ئاندىن. لهن باش ئېغىتىپ قويدىمهھمۇد مۇھىتى سهمىمىيلىك بى

.مېھرىبانلىق، جهلىپ قىلغۇچى كۈچ يوشۇرۇنغانىدى ئۇنىڭ سالماق، ئېغىر ئاۋازىدا ئاجايىپ. كهتتى

سىجاڭنىڭ يوغان، جىددىي كۆزلىرىگه تىكىلىپ جاۋاب بهرسه، گاھ ئاددىي مهمتىلى ئهپهندى گاھ

.ىغا كۆز يۈگۈرتكهچ جاۋاب بېرهتتىئىشخان سهرهمجانالشقان

c¢‡ ―ئۈچۈن بولسىمۇ ھهمكارلىشىپ ئىشلهشكه ماقۇل دهرسىلهر؟ كونا دوسلىقىمىزنىڭ يۈز خاتېرىسى ―

مۇنداق دېگىنىم، سىلهرنى كهتمهكچى بولىۋاتىدۇ دهپ ئاڭلىغىنىم، ―. بىلهن سورىدى سىجاڭ يېقىملىق

I-û3 ئهمهستۇ؟

بىراق ئاخىرى يهنه ―بىلهن، دېدى تهۋپىق سهمىمىيلىك― ئهمهس، ئۇنداق خىيالالرمۇ بولمىدى ―

.كهتمهس بولدۇق

UnRe

gistered

يۈرگهننىڭ پايدىسى ] 3[زىبىلداپ. قىلمايتتىم، ئهمدى ئوبدان بوپتۇ، ئىشلهڭالر بهرىبىر مهن رۇخسهت ―

.دېدى ―يوق،

ئېسىلىپ بىرنېمىلهر پېشىڭىزغا ئهمدى سىزنىڭ. شۇنداق، نېمىال بولمىسۇن ئاخىرى شۇ قارارغا كهلدۇق ―

يۇرۇقلۇق بىلهن - ئهپهندى ئوچۇق دېدى مهمتىلى―قىالرمىز، بىلگىنىمىزنى چىلالرمىز،

سۆزلىرى كۆپ چاغالردا يېڭى تۇنۇشلىرى بىلهن ئۇنىڭ بۇنداق يېرىم چاقچاق، يېرىم جىددىي(كۈلۈمسىرهپ

رىنى ئوچۇقراق ئۇقۇپ بېقىشقا ئالدىرىغان ، ئۇنىڭ مۇددىئالى)ئويناتتى بولغان ئارلىقىنى يېقىنالشتۇرۇش رولىنى

:ئۇنىڭغا بۇرۇلۇپ سورىدى سىجاڭ ئىتتىك

نېمه ئۈچۈن قالدىڭىز؟ ―

قهلىمىگه ۋارىس بولۇش ئۈچۈن، يهنى بىز مىللىتىمىزنىڭ قاالق قىياپىتىنى ئۆزگهرتىشتىن ئاكىڭىزنىڭ ―

.ئىبارهت بۈيۈك مهخسهتنى دهپ قالدۇق

ئاكىسى تىلغا ئېلىنىشى بىلهنال غهزهپ ھهم قايغۇ ئارىالشقان روھى رھۇم سىجاڭ مه―... مېنىڭ ئاكام؟ ―

.تهۋپىققا تىكىلىپ قالدى ھالهت بىلهن

قان بىزنىڭ كۆزىمىزنىڭ ئېچىلىشى ئۈچۈن مهخسۇت مۇھىتىنىڭ قېنى بىكارغا ئاقتى دهمسىز؟ ئۇ ―

... ئاقمىدىمۇ؟

:ئۇنىڭ تېخىمۇ مىھرى ئېشىپ. كهتتىتهۋپىقنىڭ دوستانىلىقى ئالدىدا ئېرىپال مهھمۇد مۇھىتى

. دهپ سورىدى ئۇ―خوش، پىالنلىرىڭىز قانداق؟ ―

.مهكتهپ ئېچىش ئىشىغا كىرىشمهكچىمهن مهن ئاتۇشقا قارارلىشپ، ―

يالغۇزمۇ؟ ―

.ئىشىنىمهن بىراق، ئىشقا كىرىشكهن ھامان بىر مۇنچه دوست تېپىۋاالاليدىغانلىقىمغا .شۇنداق، سىجاڭ ―

ئىنتايىن زۆرۈرلىكىنى ئاغزىدىن ۇنداق قىلىڭالر، مهرھۇم ئاكاممۇ خهلقنى ئاقارتىشنىڭ�. ياخشى ―

بىز ئىنقىالب قىلىش داۋامىدا نادان ئادهملهر ― دېدى سىجاڭ قوشۇمىسىنى تۈرۈپ، ―... چۈشۈرمهيتتى

...بولمايدىغانلىقىنى ئۇبدانال تونۇپ يهتتۇق بىلهن ھېچنهرسه قىلىپ

UnRe

gistered

ئۇنىڭ . كۆك كۆز، ئېگىز بوي، سېرىق ساقال بىر چهتئهللىك كىرىپ كهلدى � ,‡€"شۇ چاغدا بۆلۈمگه سېرى

كىرىشىدىن ئۇالرنىڭ بىلله. تاشقىرى بۆلۈمده ئۇچراشقان شىتاپ باشلىقى ئىدرىسمۇ بارىدى يېنىدا ھېلىقى

.قىلغىلى بوالتتى ئىدىرىسنىڭ تهرجىمانلىق ۋهزىپىسىنى قوشۇمچه ئۆتهيدىغانلىقىنى پهرهز

ئۇنى مېھمانالردىن . ئاالمهت پهيدا بولدى ى كۆرۈپال مهھمۇت مۇھىتنىڭ چىرايىدا كهيپى ئۇچقاندهكئۇالرن

.تهۋپىق بايقاپ قالدى

―[4]утро Доброе[5] Здрàвствуйте? ― دېدى چهتئهللىك ئوچۇق ـ يورۇق كۈلۈمسىرهپ.

نى تهۋپىققا دېدى مهھمۇد مۇھىتى ھېلىقى ئىككهيلهن―سىلهرنى تونۇشتۇرۇپ قوياي، مهن ―

قارشى ئاندىن تهۋپىقنى―... بۇياق مېنىڭ ھهربىي مۇشاۋىرىم رىبالكىن بولىدۇ،―كۆرسىتىپ،

s D C\”دهپ ئادىيال تۇنۇشتۇردى“ مۇئهللىم.

.قويماستىن تهرجىمه قىلىپ تۇردى ئىدرىس بىرمۇ گهپنى

―Хорошо, Хорошо! Я очен рад с вами познакомиться! [6] ― تۇرۇپ باش دهپ كۈلۈپ

.لىڭشىتتى رىبالكىن

.مۇھىتى ئۇھ تاتىپ كىرسلۇدىن تۇردى مهھمۇد

بواللمايمهن، ۋاقتىڭىزالر يار بهرسىال مېنى ياد ئېتىپ يوقالپ كېلىشنى ھازىرچه سىلهرگه ئۇزاق ئۈلپهت ―

بولىدۇ، ئالدىرىمىساڭالر باشقىالر سىلهرگه ھهمراھ― دېدى خوشلىشىپ،―قالمىغايسىلهر، خهير، ئۇنتۇپ

.بىر دهم ئولتۇرۇپ كېتىڭالر

دېدى، تهۋپىقمۇ ئورنىدىن―ئولتۇرارمىز، ھازىر بىزمۇ ئالدىرايمىز، رهھمهت، يهنه بىر قېتىم كۆپرهك ―

.تۇرۇپ

سهمىمىيلىك بىلهن رهت قىلىپ، بىر رىبالكىن ئۇالرنى مېھماندوستلۇق بىلهن چىڭ تۇتقانىدى، تهۋپىق

قويغانىدۇق، ئۇالرنى ساقلىتىپ قويمايلى، دهپ سهۋهب قا كېلىشىپدوستىمىزنىڭ ئۆيىده ئولتۇرۇش

ئۇالرنى ئارتۇق زورلىمىدى ھهم مهمنۇنىيهت بىلهن كۈلۈمسىرهپ، شتاب شۇندىال مۇشاۋۇر. كۆرسهتتى

.مۈرىسىنى قىستى باشلىقىغا قاراپ

UnRe

gistered

:مهجىددىن ئهپهندى يولدا كېتىۋېتىپ. ئىلياس ئۇالرنى دهرۋازىغىچه ئۇزۇتۇپ قويدى

-قارىغاندا سىجاڭ بىلهن ئۇنىڭ ئورۇس مۇشاۋۇرى بىر ― بىرىگه ئىشهنمهيدىكهن، خېلىدىن بېرى بۇنى

بۈگۈنمۇ شۇنداق بولدى، . بولۇپ سۆھبهتكه داخىل بولىدۇ ئورۇس ھهرقاچان پهيدا. بايقاپ كېلىۋاتىمهن

.ال كهيپسىزلىنىپ كهتتىپاراڭالشقۇسى باردهك قىلىپ تۇراتتى، كېيىن بىردىن سىجاڭنىڭ بىز بىلهن كۆپرهك

دېدى تهۋپىق خىيالچانلىق بىلهن ھهمده ئۆزىنىڭ ساددىلىق بىلهن ئۇ يهرده―شۇنداقمۇ؟ ―

.دوستلىرىنىڭكىده ئولتۇرماقچى ئىكهنلىكىنى دهپ يۈرگىنىگه ئۆكۈنۈپ قالدى

. سورىدى دوختۇر―زىيانىڭكىگه كېتىمىزمۇ؟ ―

بىز شهۋقىنىمۇ نوۋېشىغا كېلىشكه تهكلىپ قىلىپ . ۇرمهكتهپتىد ئۇ بهلكىم. ھوي، تېخى ئهتىگهن ―

ئاۋۋال مهكتهپكه بارايلى، . مېنىڭ ھېلىقى ئىنىممۇ شۇ يهرگه بارماقچىدى قويماپمىدۇق؟ يهنه تېخى

.زىيانىڭ دهرسى تۈگىسۇن، كۈتهيلى. ھهممىمىز بىلله كېتىمىز ئاندىن

. ئولتۇرغانىدى دا بىر نهۋره ئاكىسىنى كۈتۈپمهكتهپكه قايتىپ كهلگهنده سهيپىددىن ئىشخانى ئۇالر نوۋېشى

يۈسۈپ ئهپهندى دهرسكه . ئولتۇراتتى ساۋۇت ئهپهندى، تۇرغۇن ئهپهندىلهر ئۇنىڭغا ھهمرا بولۇپ پاراڭلىشىپ

.كهلمىگهنىدى كىرىپ كهتكهن، سهۋقى تېخى

ى مهھكىمىسىدىكى سهنمۇ ۋال. كېتىمىز ئاندىن ئاتۇشقا. ھازىر يۈسۈپ زىيانىڭكىگه بېرىپ بهزمه قىلىمىز―

.سهيپىددىنگه دېدى ئۇ―. ئىشڭنى تاشال، كېتىپ مهكتهپ ئاچىمىز

تهق قىلىپ قويغانلىقىنى ئېيتىپ تهۋپىقنى يۈسۈپ زىيا دهرستىن چىقىپ سازهندىلهرنى ئۇقۇشۇپ، تهييارلىقىنى

بېرىپ كىرىپ پاراڭلىشىپ ئولتۇرغاننىڭ ئۈستىگه شهۋقى ساالم خورام-ئۇالر بىردهم خوشال. خوشال قىلدى

.كهلدى

كىيىملىرىگه كاالچ كىيىۋالغان، ساقىلىنى چىرايلىق تاراپ،- ھهمىشهمكىدهك ئۇزۇن تون، مهيسه شائىر

.خۇشبۇي ئهتر چېچىۋالغانىدى

يومشاق ۋه قۇرۇق چۈشكهن قوللىرىنى قوش قولالپ سىقىپ قويىۋهتمهي تهۋپىق ئۇنىڭ ياشانغانالرغا خاس

:تۇرۇپ

UnRe

gistered

باال ئهۋهتىپ دىدارىڭىزنى كۆرۈپ، سۆھبىتىڭىزده بولۇشنى دېمىسهم ئاستانىڭىزگه.خىجىلمهن، ئۇستاز ―

ئالدىرىتىپ قويغىنىم سهل سىزنى ئهتتىگهندىال بۇ يهرگه كېلىشكه. كىتابنى ئهكهلدۈرۈسهممۇ بوالتتى

.بىلهن دېدى ھۆرمهت―قامالشمىغان ئىش بولدىمۇ نېمه؟

كىچىكلهرگه قارىتىدىغان قىمۇ بىر خىل چوڭالرنىڭ دېدى شهۋ―بۇ نېمه دېگهنلىرى، ئىنىم؟ ―

يهنه سىلى خىجىل بولىدىغان نىمىسى بار؟ مهن سىلىگه ھاجهتمهن بولسام ـ يۇ،―مېھرىۋانلىقى بىلهن،

ھاجهتمهن بولغىنىڭىز قانداق؟ بۇ يه مېنىڭ، يه سىزنىڭ شهخسىي ئىشىمىز لېكىن، ئۇستاز، سىزنىڭ ماڭا ―

بىماالل مېنىڭ كېتهمدۇ، قانداق ئورۇنالشتۇرۇشىڭىز بولسا-؟ بۇنىڭغا سېنىڭمىللهتنىڭ ئىشىغۇ ئهمهس،

.ئېتىۋېرىڭ، مېنى ساداقهتمهن شاگىرتىم دهپ بىلىسڭىز بولىدۇ

�Q™ دېدى يۈسۈپ ئهپهندى―بۇ كىشىنىڭ ئالدىدا ھهرگىز تۈزۈت كهتمهيدۇ،. تهۋپىق راست دهيدۇ ―

ئىشالردىكى مهيدانىنى نىڭ مىللى مهنپهئهتكه مۇناسىۋهتلىك بۇ ئهپهندىنى چۈشهنگهنسېرى ئۇ―قىستۇرۇپ،

.ئهمهس كۆرۈپ يېتىال، بۇ كىشى تارتىنىپ ئولتۇرىدىغانالردىن

.ماختىدى مهجىددىنمۇ ئۆز نۆۋهتىده تهۋپىقنى چېقىشىپ تۇرۇپ

ۇتى ئۇنىڭ كىچىك بۇر. باقاتتى شهۋقى بۇ تهرىپىلهرنى ئاڭالپ ئولتۇرۇپ مهمتىلى ئهپهندىگه زوقلىنىپ

-ياراشقان، قىزىللىق تهپكهن ئاق يۈزىنى، بولۇپمۇ ئهقىل پاراسهتنىڭ چىرىغىدهك يېنىپ تۇرغان كۆزلىرىنى

كۆڭلىده تېخىمۇ ئىسيانكار، تېخىمۇ قىزغىن ئىككىنچى . ئۇنىڭغا قارايتتى سۈرهتكه ئېلىۋالماقچى بولغاندهك

.سۆيۈنمهكته، خاتىرجهم بولماقتىدى ئهۋالدتىن

زىياغا قاراپ، ئۆزى ھهققىدىكى گهپلهرگه خاتىمه بېرىش دى مهمتىلى ئهپهندى يۈسۈپ دې―دوستۇم، ―

سهھهرده كېلىشىگه قاراپ ئېيتىپ بېقىڭه، ئۇ تازا قىزغىن، ئوت يۈرهك ھاجىمكامنىڭ شۇنچه―ئۈچۈن،

.ئهمهسمىكهن كىشى

ئهمدى ئىككى . ىۋاتقان چوغسىلى تازا يېن ئهلۋهتته، ئۇ بىر پارچه چوغ، ئۇ يېنىپ بولغىلى تۇرغان چوغ، ―

.چوغ بىر بولدۇڭالر

دېدى شهۋقى تهۋپىقنى ھوجۇمغا ئاتالندۇرۇش ئۈچۈن دهي ـ ―دهيدۇ، ئهپهندى؟ بۇ كىشى نېمه ―

UnRe

gistered

.سېلىش ئاھاڭىدا، كۈلۈپ تۇرۇپ دهيگه

“ دېگهن گهپ بارغۇ“ يالغۇز ئوتۇن يالۋۇرسا كۆيمهس”بىزده نېمه دهيتى، ئىنتايىن توغرا گهپ قىلدى، ―

بىزنىڭ شوال ― دېدى تهۋپىق كۈلۈپ،―بولسا ئوت ئولغۇيىدۇ، شۇ، دېمهك، ئهمدى كۆيگۈچى ئىككى

قهۋىتىمىزنى كۈل بېسىشقا باشلىغاندا يېڭى ئوتۇن سېلىنىپ تۇتاشتۇرۇلسا بۇ ئوت چېچىپ تۇرغان سىرتقى

شۇنداق ئهمهسمۇ، ھاجىكا؟. ئۆچمهيدۇ، دېگهن سۆز

بىزنىڭ ― دېدى مهجىددىن ئهپهندى چاخچاققا ئارىلىشىپ، ―ئهپهندى، بولدى قېلىڭ، يۈسۈپ ―

..I ئىككى شائىر بىر بولىۋالسا بىزدهكلهرنى پوماليدۇ ـ. بۇالر كۈچلۈك كېلىپ قالدى تهرپىمىز ئاجىز،

سۆزلىشىۋااليلى، ھېلى زىيانىڭ ئۆيىگه بولدى، بولدى، بوۋا، بىز ھاجىكام بىلهن ئۆز ئىشىمىز ئۈستىده ―

ھهققىده قانداق “ دېۋان”قېنى، ھاجىكا، . پۇرسهت بولمايدۇ چاغدا بۇ ئىشالرنى سۆزلىشىشكهكېتىمىز، ئۇ

.دوستلىرىمىزنىڭ بارىدا ئۇالرنىڭمۇ مهسلىھهتىنى ئااليلى. ئېيتىپ بېقىڭ پىالنلىرىڭىز بولسا-ئوي

پاتراق پۈتتۈرۈش ئۈچۈن ئىككىمىز بۆلىشىۋالساق بولماسمۇ؟ ―

ئاتالغۇالرنى .لهتكهن سۆزلىرىمىزده ئىككى خىللىق بولۇپ قېلىشى مۇمكىنئىككىمىزنىڭ ئىش بۇنىڭدا ―

دېمهك، بىر ئادهم . بولمايدۇ ئاخىر بىر قولدىن ئۆتمهي-بىرلىككه كهلتۈرۈش ئۈچۈن چوقۇم باشتىن

.مۇھهررىرلىك قىلمىسا بولمايدۇ

I...بولغاندا سىلىنىڭچه ―

ئۇتتۇرلۇق ئېلىپ كېلىپ سىزگه بېرهي، .تهرجىمه قىاليمېنىڭچه بولغاندا كىتابنى ماڭىال بېرىڭ، مهن ―

.ھهم تېز بولىدۇ؟ دهپ ئوياليمهن شۇنداق قىلساق ھهم تهرتىپلىك،. سىز تهھرىرلهڭ

ئۈستىلىرىگىال چۈشۈپ قالغۇدهكقۇ؟ بۇنداق بولغاندا ھهممه ئېغىرچىلىق سىلىنىڭ ―

بولغاندىكىن ئېغىر تهرىپى ماڭا بولسىمۇ تهقدىردىمۇ مهن ياش ئۇنداقمۇ ئهمهس، ئهگهر شۇنداق بولغان ―

شۇنداق بولغاندا مهنده . پىشقهدهم بولغاندىكىن نازۇك تهرپىنى ئۈستىڭىزگه ئېلىڭ سىز. ھېچقىسى يوق

.سىڭگهن بولىدۇ يهنىال سىزنىڭ ئهجرىڭىز كۆپرهك. ئېغىرلىقى، سىزده مهسئۇلىيهت ئېغىرلىقى بولىدۇ يۈك

.شهۋقى كۈلۈپ دېدى― بهرمهيدىكهنال، جۇمۇ، سىلىزه، راستىنال ھېچكىمگه گهپ―

UnRe

gistered

شۇنداق پۈتۈشتۇقمۇ، ھاجىكا؟ ―

.ئهمدى شۇنداق بولدى ـ ده، ―

پىششىقراق بولىشى ئۈچۈن ئارىدا ئهمدى ئۇالر كونكىرېت مهسىلىلهر ھهققىده پىكىرلهشتى، بۇ زور ئىشنىڭ

شۇنداق قىلىپ بۇ ئىلمىي . ىق تېپىلدىبېرىشى مۇۋاپ ئهخمهت ئهپهندىنىڭمۇ بىر قېتىم كۆرۈپ ئاققا كۆچۈرۈپ

:بۇ ھهقتىكى گهپلهر بىر يهرگه بارغاندىن كېيىن .گورۇپپا ئۆز ئۆزىدىن شهكىللهندى

بولمىسىڭىز بىز بىلهن بىلله يۈسۈپ ئهپهندىنىڭ ئۆيىدىكى بهزمىگه بېرىپ ئۇنداق بولسا، ئالدىراش ―

دېدى تهۋپىق شهۋقىنىڭ قولىقىغا يېقىن― يېيىلماقچى،- بىز ئۇيهرده ئېچىلىپ. كېلىڭ كۆڭۈل ئېچىپ

.كېلىپ قىزىقچىلىق بىلهن

نېمه بهزمه؟ ئۆيلهنمهكچى بولىۋاتاملىيا؟ ―

شۇنداقال يهنه بىزنىڭ .بۇ بهزمه سىلهردهك يېڭى دوستالر بىلهن تونۇشقانلىقىمىز شهرىپىگه بېغىشلىنىدۇ ―

تۇرۇڭ ئهمسه، . مۇراسىمى بولۇپ قالىدۇ نىشنۆۋهتته تۇتۇش قىلىدىغان زور ئىلمىي ئهمگىكىمىزنىڭمۇ باشلى

.كهتتۇق

:دوختۇرغا زىياالر ئالدىدا مېڭىشتى ئىككى بوۋاي ئارقىدىراق قالغىنىدا شهۋقى تهۋپىق، سهيپىددىن، يۈسۈپ

.دېدى ―تهۋپىق ھهقىقهتهنمۇ ئۈلپهتچىلىككه يارايدىغان يىگىتكهن، ―

---------------------------------------------- --

- -------------------------------

. :I―شۇ يىلالردا شهۋقى تهرىپىدىن چىقىرىلغان گېزىت، » ئهركىن ھايات» [1]

. :I―» گۈلىستان«: شهيخ سهئىدى [2]

. :I― )تۇرپان شىۋىسى(تۇرالماسلىق بىر جايدا―زىبىلدىماق [3]

UnRe

gistered

. :I―سهھهر، خهيرلىك―) رۇسچه (―دوبرويې ئۇترو [4]

. :I― ياخشىمۇسىلهر، ―) رۇسچه (―زىدراسىتۋۇيتې [5]

سىزنىڭ ھهرۋاقىت قهدهم تاشرىپ قىلىشىڭىزنى . %% jalpkar.uyblog.cn :تېخىمۇ كۆپ ئىلكىتاپالر

!!!چىن چىندىلىمدىن ئۈمۈد قىلىمهن

ياسىنجان : تۈزگۈچى

: ئاالقىلىشىىڭ

com.126@koinlon: ىهت ساندۇقۇم

QQ : 492255230

UnRe

gistered