TA BIBΛIA ΤΗΣ ΙΩΑΝΝΑΣ ΚΑΡΥΣΤΙΑΝΗ ΣTIΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

Η κυρία Κατάκη, διηγήματα, 1995

Μικρά Αγγλία, μυθιστόρημα, 1997Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος, 1998

Κουστούμι στο χώμα, μυθιστόρημα, 2000Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών, 2001

Βραβείο Μυθιστορήματος του περιοδικούΔιαβαζω, 2001

Ο άγιος της μοναξιάς, μυθιστόρημα, 2003

Νύφες, Από την ομότιτλη ταινία του ΠαντελήΒούλγαρη, 2004

Σουέλ, μυθιστόρημα, 2006Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος, 2007

Τα σακιά, μυθιστόρημα, 2010Βραβείο Μυθιστορήματος του περιοδικού

Διαβαζω, 2011

Καιρός σκεπτικός, διηγήματα, 2011

ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΡΥΣΤΙΑΝΗ

ΜΙΚΡΑ ΑΓΓΛΙΑΜυθιστόρημα

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

© Copyright Ιωάννα Καρυστιάνη – Εκδόσεις ΚαστανιώτηΑ.Ε., Αθήνα 1997 Έτος 1ης έκδοσης: 1997 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή τουπαρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του μεοποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή ήεκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγήςέργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις τουν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού,που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται ηαναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, της σελιδοποίησης, τουεξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισηςτου βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτεάλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε.Ζαλόγγου 11, 106 78 ΑθήναT: 210-330.12.08 – 210-330.13.27 F: 210-384.24.31e-mail: info@kastaniotis.com

ΤΟ ΜΑΤΙ ΤΟΥ ΘΕΟΥ

Μ ΠΟΡΕΙ ΝΑ ΗΤΑΝ οι αναθυμιάσεις, ανάβουνε με τηνυγρασία τα στάρια και στο χαπιάρισμα γίνονται

ζαβομάρες, μπορεί και να ’φταιγε το παστό, καούρα τονέπιασε τον Σάββα Σαλταφέρο, μα δεν του πήγαινε ν’ αφήσειμονάχο τον Νικηφόρο στο αμπάρι, αγγάρεψε το βαφτιστηράκιτου και τον Στέλιο, με πλάτες, ποντίκια κι οι δυο, πιάστε νατον αποθέσουμε στην πλώρη, δέκα λεπτών δουλειά.

Με το τσιγάρο στο χέρι, κουκουλωμένος τη νιτσεράδα γιατο αγιάζι, ξενύχτησε δίπλα στο φέρετρο.

Σκίζανε το νερό, τσιμουδιά ο Ατλαντικός.Του πετούσε τις γόπες, ρίξε μια τζούρα κι εσύ, ρε

ρουφήχτρα ατελείωτη, πού να προλάβουνε να πιάσουνελιμάνι, από Καριπίσο ως Παραμαρίμπο τρία μερόνυχταμπάρκος και ο Νικηφόρος τετέλεσται, από κάτι σανβρογχοπνευμονία.

Στουπέτσι το στόμα από τα τσιγάρα, κάτι περουβιάνικασκάρτα, δυο πακέτα κάπνισε ο Σαλταφέρος, το χάραμαακούμπησε στα πόδια του νεκρού την κασετίνα, τέσσεραείχανε απομείνει, πήγε στην καμπίνα κι άφησε το μαρκόνητου να χαζέψει για τελευταία φορά την ανατολή μόνος, μόνοςκατάμονος είναι ο καθένας σ’ αυτή τη ζωή, σκεφτόταν οκαπετάνιος, ο Νικηφόρος τέρμα και οι λοιποί παρόντες,παρόντες στο Παραμαρίμπο και με παρά, όσο για την ξινή,

δεκαπέντε χρόνια κατεβασμένα τα μούτρα κι επειδή η ζωή δενείναι διά δύο, θα ροκάνιζε τη σύνταξη να φαρδαίνει κι άλλο οκώλος της, ενώ ο Νικηφόρος ο ακαταπόνητος, οχρυσόκαρδος, ο άριστος θαλασσινός, ο περιζήτητοςασυρματιστής της εταιρείας, που οι γυναίκες στα λιμάνια, ανκαι σκορδοφάγο, τον κερνάγανε έναν πούτσο τζάμπα, πήρεδρόμο στα σαράντα ένα του.

Τρία χρόνια πριν, το ’26, ο Σαλταφέρος είχε λάβει απόΆνδρο φάκελο με φωτογραφία, η Μίνα με τις κόρες, Όρσακαι Μόσχα, στη φαρδιά σκάλα της διπλανής Μεγαλόχαρης,Τήνος, και πίσω δυο λόγια σκέτη ξεραΐλα, να υπομένεις τιςδυσκολίες προς χάριν αποκαταστάσεως Ορσαλίας καιΜόσχας και η Παναγία δεν παραπονείται διά την απουσίασου.greekleech.info

Άντεν-Βομβάη κάνανε τότε, νίτρα, λύσσιαξε ξάφνου οΙνδικός, μπατάρισε το ΘΕΟΜΗΤΩΡ, τέσσερα μερόνυχταπαζάρι με το Χάρο, ξεγραμμένοι οι άνθρωποι, ξεγραμμένοιείκοσι δύο άντρες, κι όταν κάποτε κόπασε το όργιο και φέρανετο βαπόρι σε λογαριασμό, ο καπετάνιος καιγότανε να διώξειαπό πάνω του το μυστικό. Το πλήρωμα πατριωτάκια οι μισοίκαι πάνω, κι ο Σαλταφέρος εν πλω βαστούσε αποστάσεις γιανα μη χαλάει η πειθαρχία. Δεν μπορούσε λοιπόν να βρει τοντρόπο, το θάρρος, έλα, βρε Χρηστάκη, σπάσε μου δυο αυγάμάτια στο σαχάνι, να πει του μάγειρα, που κι αυτόςδημιούργησε μια παρόμοια κατάσταση στη Χιλή, καιβουτώντας στον κροκό να τα ιστορήσει χαρτί και καλαμάρι,

κάποιος να ξέρει, διά παν ενδεχόμενο, ας είναι κι οΧρηστάκης, καλός άνθρωπος, και για να μην ξεβολεύεται, οαθεόφοβος, ευσυγκίνητος κιόλας, μάνα και κόρες, τιςΧιλιάνες στο Βαλπαραΐσο, τις φώναζε Φρόσω, Τασούλα,Βαγγελιώ, όπως τις άλλες, κάτω στο Αιγαίο.

Μιαν άλλη αγάπη, μόνο του Νικηφόρου μπορούσε να τηνεξομολογηθεί, είχανε κάτι μητρικό τα μάτια του, καστανά καισυνηθισμένα, ξεμοναχιάζανε όσους βάραινε μυστικό,ακούμπησέ το σ’ εμένα, ψιθυρίζανε, και μείνε ήσυχος,τσιμπούσανε μια μπουκιά κασέρι, για να σου πω λοιπόν,έκανε ο καπετάνιος, μα τελευταία στιγμή, σαν να μούδιασε ηγλώσσα του, ξέρεις, βρε συ, όταν πέφτουμε σε τυφώνες, τοβαφτιστηράκι μου νοιάζομαι πιο πολύ, ορφανό καιμοναχοπαίδι, από δώδεκα χρονώ το σέρνω στις θάλασσεςκαι η μάνα του του τρέφει άρρωστο πάθος, αμόλησε κάτιάλλο που δεν ήτανε πάντως ψέμα.

Ο μακαρίτης δεν το ’χαψε, έπιανε αυτός τα ραδιοσήματατων ψυχών, λας σενιάλες ντελ άλμα, ίσια στα μάτια τονκοίταξε, μέχρι που ο Σαλταφέρος τα κατέβασε στο πιατάκι μετο τυρί, κι αυτός, κυκλώνοντας με το πάσο του τοναναπαυμένο πια ορίζοντα, έπιασε να σιγανοτραγουδάει, φύσαμαϊστραλάκι μου και φέρε το πουλάκι μου, πάντα με τοτσιγάρο το βαρύ στο χέρι.

Σ ΤΙΣ ΕΝΝΕΑ Ιουλίου, Τετάρτη, ο Σπύρος Μαλταμπέςτης άγγιξε το χέρι, στις δεκαεφτά Ιουλίου, την επόμενη

Πέμπτη δηλαδή, της το ’σφιξε κιόλας, όχι το δεξί αυτή τηφορά, το άλλο, το χάιδεψε αργά, το ξανάσφιξε, έτριψε εκείπου διχαλώνουν δυο δυο τα δάχτυλα. Μαζεύτηκε κι αυτή σανσαλιγκαράκι, ένιωσε ένα κάψιμο παντού κι αμέσως μετά τηνκαρδιά της, δίχως ήχο, να σκάει σαν ρόδι και τα ρουμπινάκιανα διαγράφουν τόξα, να ξανασκοντάφτουν στους ώμους τηςκαι πάνω του, να αναπηδούν στις πλάκες του αγίου, σανπυγολαμπίδες. Πέθανα φαίνεται, της ήρθε στο νου χωρίς ναφοβάται ή να μετανοεί.

Στις είκοσι μία του μηνός, ημέρα Δευτέρα, της άνοιξε τιςαφέλειες, για να δω τα μάτια σου, Όρσα, πριναποσκοτεινιάσει, αλλά το χέρι του έμεινε στα μαλλιά της ώραπολλή, τρυπούσε με το δάχτυλο τη σφιχτή κοτσίδα,πασπάτευε και ζύγιζε, με τα πετσιασμένα ακροδάχτυλαακούμπησε στα μηνίγγια, στο σβέρκο, πλάι στο λαιμό, έκανετα μισοφέγγαρα των αυτιών, τα μισοφέγγαρα των φρυδιών,την ευθεία της μύτης, το οβάλ του πιγουνιού.

Τα αντρικά δάχτυλα είναι βαριά. Σ’ αγγίζουνε μόνο καιμαρμαρώνεις.

Οι τοποθεσίες τώρα.To πρώτο ραντεβού ήτανε κάτω στο γεφυράκι, πίσω από τα

πλατάνια και τις αγριοσυκιές, απομεσήμερο κι η Όρσα είχε τηδικαιολογία ότι πήγαινε πεπονόφλουδες, καρπουζόφλουδες,αγγουρόφλουδες στο κοτέτσι του νεκροθάφτη που τους έδινετα παραπανίσια αυγά, και σε άλλη περίπτωση θα πρόσεχεμην πατήσει τη γλίτσα στις χοχλάκες και κωλοκαθίσει μεςστο νερό, φοβόταν πολύ νεροφίδες, σκωλίδες, αμπελούδες,οχιές, είχε λιποθυμήσει και με εύχιο. Πήγε στο πρώτοραντεβού χωρίς τη μαγκούρα για το σαματά που διώχνει ταερπετά, πύρωνε ο ήλιος στέγες, σκάλες, σέρες, μάντρες,κόσκινο έκανε τις φυλλωσιές, ούτε πονοκέφαλο είχε όμως,μούσκεμα στον ιδρώτα κατρακυλούσε τρισευτυχισμένη προςτο ποταμάκι, λησμόνησε και το νεκροθάφτη· παρουσιάστηκεστο πρώτο της ραντεβού βαστώντας στα δυο της χέρια τομεγάλο τους ταψί με τ’ αποφάγια, φλούδια, σπόρια καιξεροκόμματα μες στη λίγδα.

Το δεύτερο ραντεβού αλλού, πίσω από το ιερό του ΑγίουΔημητρίου, ήτανε σούρουπο και πήγαινε στη νονά της ν’αποσπερίσουν παρέα, την έτρωγε τη μαύρη η μοναξιά μέσαστην ξεραΐλα, χωρίς γειτόνισσες, μ’ ένα σκύλο αβάφτιστοπου δε γάβγιζε ποτέ. Τα σκίνα θεριά, ο τοίχος καυτός ακόμα,ο Άγιος Δημήτριος ναρκωμένος, άγιος του Οκτώβρη αυτός,τέλος φθινοπώρου. Μες στις ζέστες, όλοι τρέχανε νακουμαντάρουν τους καλοκαιρινούς Αγίους, Πέτρο και Παύλοπρώτους και καλύτερους, Κοσμά και Δαμιανό, ΑγίουςΑναργύρους, τον Προφήτη Ηλία, την Αγία Παρασκευή, τονΆγιο Παντελεήμονα. Από τα εξωχώραφα δεν πέρναγε ψυχή,

οι δυο χιλιάδες κάτοικοι της πόλης αγνοούσαν το ειδύλλιο.Μόνοι μάρτυρες κάτι χελιδόνια που φτεροκοπούσανε καθώςσαλτάρανε να κρυφτούν στις φωλιές τους κάτω από τηντσίγκινη σκεπάστρα της θύρας.

Αργότερα, όταν η Όρσα ανηφόρισε στη νονά, ο νους τηςήταν αλλού, να τη συντροφέψει πήγε, άχνα δεν έβγαλε,χάζευε τ’ άστρα. Βαρέθηκε κι εκείνη, μπορεί και νατσαντίστηκε που το κορίτσι δεν την είχε άξια για μυστικά,γέμισε την ποδιά της ψιλοφάσουλα, μια ώρα πάστρευε μέσαστο σκοτάδι αφήνοντας τη βαφτισιμιά στον κόσμο της, μέχριπου αποκοιμήθηκε στο ντιβανάκι κάτω από τη λυκαστρίνα.

Το τρίτο ραντεβού, κόντευε να νυχτώσει, είχε φεγγάρικιόλας, ο Σπύρος Μαλταμπές κατέβηκε πρώτος στηνακροθαλασσιά και την περίμενε, στη μικρή σπηλιά όπου οικαππαριές κρέμονταν από τα βράχια σαν αφέλειες κι αυτέςκαι της έκρυβαν το κούτελο.

Βγάλανε τα παπούτσια, βράχηκαν ως τον αστράγαλο στοχλιαρό νερό, έκανε να την αγγίξει στο γόνατο και της έφυγεμια πνιχτή φρασούλα, μη, μωρέ Σπύρο, είχε στα μάτια του μιαυπερκόσμια δύναμη που την παρέλυε και στα χέρια του άλλημια που τη ζεματούσε, καρβουνάκι στο θυμιατό. Ρεγουλάρισετην ανάσα της και κόλλησε το αυτί στο στήθος του, μπουρούμε τους ήχους μακρινών ωκεανών, και πού δεν είχε ταξιδέψειαυτός, έκλεινε κατά προτίμηση ζόρικους μπάρκους και ημεγάλη του αγάπη κάτι λιμάνια του διαόλου. Το κορίτσιφορούσε το κοράλλι μεταξωτό. Σε νυχτερινό ραντεβού το

χρώμα πήγαινε χαράμι. Το άγγιγμα όμως όχι.greekleech.infoΡαντεβού αριθμός τέσσερα, Κυριακή, είκοσι εφτά Ιουλίου,

καλεσμένοι σε Παντελήδες όλοι, σούρτα φέρτα και τέλειοάλλοθι για ένα ακόμα ξεπόρτισμα στον αυλόγυρο κάποιουάλλου αγίου, οποιουδήποτε, είχαν άριστες σχέσεις με όλους.

Για το πρώτο φιλί η Όρσα φόρεσε το μπρικέ μεταξωτό,ολόκληρα τόπια της έστελνε ο πατέρας της παλιότερα, πουέκανε συχνά Καλκούτα-Βομβάη, πέρασε σε κλωστή γιασεμιάκαι καρφίτσωσε το μπουκέτο στο τιραντάκι της, δρόσισεμπράτσα, ντεκολτέ, αυτιά με κολόνια, ράντισε και τα μαλλιά,λόγω ημέρας ο καλλωπισμός δε θα κινούσε υποψίες, δενήταν ανάγκη πριν επιστρέφει σπίτι να κρυφοξεπλένεται σεκρήνες και νεροσυρμές.

Το μπρικέ μεταξωτό ο Σπύρος Μαλταμπές το τίμησεδεόντως και το κατατσαλάκωσε, έσφιγγε και φιλούσε τοκορίτσι του και το ’γδερνε με τις πετσικαρισμένες παλάμεςτου, άλλο που δεν ήθελε η Όρσα, τον αγαπούσε εδώ και εφτάχρόνια, από τα δώδεκα δεκατρία της, από έναν Νοέμβριο πουέβρεχε καταρρακτωδώς, κι αυτός, στα δεκαεννιά τότε, είχεξεντυθεί κι έκανε μακροβούτι για ένα στοίχημα με κάτιάλλους, και τα φιλιά του τα είχε ονειρευτεί έτσι ακριβώς,λιγάκι άγρια σαν κύματα, πολύ σίγουρα, σαν ανεξίτηλεςσφραγίδες στα χείλη της.

— Πες μου ντε ποιος είναι, την πίεζε την επομένη η ΝανάΜπουραντά-Καραπιπέρη, στα χαρτιά φιλόλογος, στηδιάθεση μαθήτρια, μα η Όρσα παρέμενε σιωπηλή, δεν ήθελε

επί του παρόντος να μοιραστεί το μυστικό της. Όλα είχανσυμβεί όπως ακριβώς τα είχε επιθυμήσει. Ραντεβού κρυφά,τοποθεσίες ερημικές, λόγια απόρρητα, δικαιολογίεςπερίτεχνες, παραφορά και μικροπανικός. Κάθε έρωτας, καιειδικά ο πρώτος, πρέπει για αρκετό καιρό να μην κερνάειτρίτους.

Το βεραμάν διώροφο της καθηγήτριας είχε σήμακατατεθέν τη διάσημη λευκή τριανταφυλλιά, ποικιλίαΙαπωνίας, που του στεφάνωνε βεράντες και παράθυρα και μεςστο κατακαλόκαιρο έμοιαζε χιονισμένο. Πίνανε καφέ οι δυοτους, και πριν χηρέψει η κυρία Νανά είχε κοριτσίστικες σχέσειςμε πρώην μαθήτριες.

Η Όρσα πήγαινε πού και πού, κυρίως την επομένη τωνραντεβού, όταν ήθελε να καλμάρει, να επανέλθει στησυνηθισμένη αδιατάραχτη εικόνα της, μην πάρει μυρωδιά ημάνα της.

Κοίταξε τη Νανά με περισσότερη επιείκεια, καλοχτενισμέναμαλλιά, καλοβαμμένα χείλη, δυο κιτρινισμένα δάχτυλα,καθισμένη σταυροπόδι πάνω στην καινούρια πουαντιγιέφούστα με τις αιώνιες πιέτες και διαθέσιμη· το κυριότεροαυτό, ανά πάσα στιγμή διαθέσιμη. Την κολάκευε ηεμπιστοσύνη των κοριτσιών και ποτέ δεν τους έκανεχαλάστρα, συναδέλφους, γονείς και κηδεμόνες δεν τουςενημέρωνε, ακόμα κι όταν έπρεπε.

— Προχθές απασχολούσαν τη σκέψη μου τα παράταιραζευγάρια της πόλης, έκανα τις αναδιατάξεις μου και

ξαναπάντρεψα τους μισούς από την αρχή. Ο γυμνασιάρχηςείναι πλασμένος για τη Γλυνού και η γυναίκα του ταιριάζειγάντι στον τυπογράφο. Ο παπα-Φίλιππας εξάλλου θα ζούσεκαλύτερα με τη Φραντζέσκα.greekleech.info

— Κι η παπαδιά του με τον Άγιο Φανούριο, η Όρσα τηνάκουγε δυο τρεις φορές την ημέρα να ψάχνει τον άντρα τηςστα ξένα σπίτια.

— Ο φωτογράφος ταιριάζει με τη Νότα του ζαχαροπλάστη,συνέχισε η Νανά.

— Κι ο ζαχαροπλάστης με τη σοκολατίνα του, ξανάπε ηΌρσα και η καθηγήτρια ενθουσιάστηκε, η εικοσάχρονηπρώην μαθήτριά της ήταν φυσικό να τα βλέπει όλα αυτά σαναστείο, ένα παιχνίδι βεράντας, για να σκοτώνουν την ώραπου στην πόλη τους κυλούσε πιο αργά από αλλού, η πείρατης ζωής όμως μαζί με τα αναρίθμητα απογεύματα που η ίδιααφιέρωνε σε παρατηρήσεις ουσίας και στοχασμούς δεσήκωναν αμφισβητήσεις.

— Ναι, καλό μου, η έπαρση της νιότης είναι το ωραιότερολάθος στη ζωή, πολύ συχνά τα ταίρια σμίγουν αταίριαστα καιχίλιες φορές καλύτερα ο ζαχαροπλάστης να παντρευότανεμια πάστα και να άφηνε ήσυχη τη Νότα· μαθήτριά της προετών κι αυτή, που της έφερνε σε δισκάκι με σελοφάν καιφιόγκο τα γλυκάκια και σε άλλη θεαματική πλην διαφανήσυσκευασία το κενό του έγγαμου βίου της, ξεφτέρι η Νανά,κάτω από τα στερεότυπα και τα καθησυχαστικά αλίευε τιςμικροαπογοητεύσεις.

ΚΑΝΟΝΙΖΩ για Αθήνας, είπε η Μίνα, της είχε στείλειειδοποίηση ο Κουρμούλης, ένα οικοπεδάκι στην

Κηφισιά, καλούτσικο, τετρακόσιες πενήντα πήχες, δίπλα στοάλλο που είχε παζαρέψει πρόπερσι, Πέτρου και Παύλου, ναματίσει τα δυο τσουρούτικα, να κάνει ένα σωστό, έλα μάνιμάνι να σιάξουμε τα συμβόλαια, της είχε μηνύσει.

Η Μίνα Σαλταφέρου είχε τους ανθρώπους της, έπαιρνε τιςπληροφορίες της, έκανε τους λογαριασμούς της και οι λίρεςπιάνανε τόπο. Έβαζε κατόπιν τη Μόσχα –η μεγάλη δεσυγκατένευε– κι αντέγραφε τα συμβόλαια με ωραία καθαράγράμματα, τα ταχυδρομούσε του άλλου αυθημερόν, εσύμπορεί να σαπίζεις στον ωκεανό, αλλά κι εγώ δε χασομερώ,έβαζε δυο λόγια από κάτω· με τον άντρα της δε συνηθίζανετις πολλές κουβέντες.

Ιούλιο του ’27 έγινε παρανάλωμα το κέντρο του Πειραιά,Φεβρουάριο του ’28 στάχτη πενήντα καταστήματα στοΜοναστηράκι, άλλοι χάσανε, η Σαλταφέραινα όχι, αν και οιεπενδύσεις της κατά κανόνα γίνονταν στην Αττική, έβαζε στομάτι ένα κουρείο, ένα ραφείο, ένα χωραφάκι κι έκανε ξερήαξιολόγηση, πανταχόθεν ελεύθερη αναμνήσεων, εφηβικώναναπολήσεων, πατρογονικών πάρε δώσε και ανεπιθύμητωνγειτνιάσεων, λόγοι που την απέτρεπαν να κυνηγάει αγορέςστο νησί της, κι ας είχε κάνει παιδάκι προτού γυρίσει ο

αιώνας, στη Σμύρνη.Οι κόρες ξέρανε την αφοσίωσή της στους κτηματομεσίτες,

ο Κουρμούλης, ας έκανε κι αλλιώς, μάζευε τα κελεπούρια γιατη Σαλταφέραινα κι έδινε στις άλλες τα αποφάγια.

Για Αθήνας λοιπόν είχε να ταξιδέψει δυο ολόκληραχρόνια, ξεπροβοδούσε τον άλλο τότε κι έμεινε στο Ιόνιοντρεις μέρες παραπάνω για τις παραγγελίες, υποδήματα απότου Πλυτά, στοά Αρσάκειου 5, βαρύτιμα κάδρα και λοιπά,οδηγοί ταξί και ιδιοκτήτες λεωφορείων απεργούσαν λόγωαντιθέσεως με την εγγλέζικη Πάουερ, πανελλήνιος σάλος,ένα χάος, κι είχε δεινοπαθήσει να φέρει βόλτα τιςυποχρεώσεις της, τώρα όμως οι συγκοινωνίες δουλεύανερολόι κι από το λιμάνι γραμμή στον αφροδισιολόγο, ένανΝικολαΐδη στον κεντρικό Πειραιά.

— Έτσι κι έτσι, του είπε, ο πατέρας άρπαξε σύφιλη, πάνεχρόνια τώρα, η ζημιά του ’μεινε, στραβώθηκε, λωλάθηκε,θαρρεί πως είναι ο ποιος, αλλά εγώ ενδιαφέρομαι για το γιο.

— Νευροσύφιλη; ρώτησε ο γιατρός.— Εγώ θα βρω;Η Σαλταφέραινα έβαλε κάτω τις χρονολογίες,

Δεκαπενταύγουστο του 1911 ο καπετάν Βατοκούζης,ξέμπαρκος και δωρητής της πλακοστρώσεως της αυλής τουναού, δε φάνηκε στο πανηγύρι, τα πλευρά του γεμάτακοκκινίλες, άνθη της ροδακινιάς, της είχε πει στο αυτί ηγυναίκα του άκεφη, έσερνε μαζί το γιο, θα ’τανε εφτά χρονών.Το κοριτσάκι της η μακαρίτισσα η Μερσίνα Βατοκούζη το

έκανε το 1914. Κόπηκε το δύστυχο λουρίδες, έλιωσε προτούκαλά καλά σαραντίσει.

Παλιά, όταν βούλιαξε ο ΑΝΤΩΝΙΟΣ Π. στις Σκύλες, ScillyIslands, καταχείμωνο του 1905, είχανε ρίξει το φταίξιμο στονΜάριο, τον αδερφό της Μίνας. Οι πνιγμένοι τρεις και τοκαράβι καινούριο με ρήγμα ανεπανόρθωτο. Η πατρικήοικογένεια της Μερσίνας Βατοκούζη, ΝαυτιλιακήΓαιανθρακική Εταιρεία Ν. Δανιόλος και Υιός, τότε είχανε έναγραφείο και στη Σύρα, δώσανε το πλοίο για παλιοσίδερα καιπήραν πίσω κάτι λίγα, δυόμισι χιλιάδες λίρες Αγγλίας. ΟΜάριος το ’ριξε στο πιοτό. Θεός σχωρέσ’ τη, ήτανε ηΜερσίνα που πιπίλισε το μυαλό του κύρη της, πήρε τονΜάριο πίσω στη δουλειά, τον έφερε πίσω στη ζωή κι αυτόςεργάστηκε σαν σκυλί, έπαιρνε όλα τα επικίνδυνα φορτία,αμμωνία, νίτρα, ναφθαλίνες, βερνίκια και πίσσα. Το ’22, πουο Νουρεντίν πασάς κατέκαψε τη Σμύρνη, μάζεψε από τηΜικρασία καμπόσα δρομολόγια φαντάρους και το ’23χάθηκε κι αυτός σαν ναυτικός στον πάτο της Μάγχης κι όχισαν μπεκρούλιακας, να ντρέπεται το τέκνο του, φευγάτο πιαστο Γιοχάνεσμπουργκ, στα εγγλέζικα αδαμαντωρυχεία.

Χιλιάδες κόσμος αντέχει την Αφρική ή η Αφρική σηκώνειχιλιάδες κόσμο, ορθά και τα δύο, σκεφτόταν η Σαλταφέραιναπου περίμενε μάταια ένα γράμμα από τον ανιψιό, έστω μεπεριγραφή εξόρυξης διαμαντιών.

— Τι φάρμακα λαμβάνει ο ασθενής, την επανέφερε οΝικολαΐδης, βισμούθιο, σαλβαρσάνη ή υδραργυρικά και

ιωδιούχα;Και ποια τους δεν τα ήξερε, η μοίρα τους, τα λέγανε και

στης Μούραινας. Ρώτησε και για την υγεία του γιου οαφροδισιολόγος, δεν παίρνω όρκο κυρία Φαρακούκη, η Μίναείχε δώσει ψεύτικο επώνυμο, δεν παίρνω όρκο, αλλά μάλλονο υιός συνελήφθη πριν μολυνθεί από τη σύφιλη ο πατέρας.

Τελικά θα τον κάνω γαμπρό και πρέπει να βιαστώ,αποφάσισε η Σαλταφέραινα, γιατί πολύ αφηρημένη κιαλλοπαρμένη της φαινόταν τελευταία η μεγάλη, ότανβολιδοσκόπησε τη Μίνα ο Τώνης, ο αρχιλογιστής τωνΒατοκούζηδων και των Χαδούληδων, και με τρόπο πέταξεκαι πέντε στρογγυλά νούμερα για τα περιουσιακά, ένιωσε έναγδούπο στην καρδιά, η πρωτότοκη κόρη της κατά γενικήομολογία ήταν παρά δέκα πόντους μπόι σωστή Αφροδίτη,αλλά τέλος πάντων κι ο Νίκος γερός έδειχνε, αρχοντικός, οπαράς ήταν δέλεαρ, η κόρη πολυέξοδη και ένας τέτοιοςγάμος θα ήταν η καλύτερη αποπληρωμή του προσωπικούτης γραμματίου στην ψυχή της Μερσίνας, είχε συντρέξει τηφαμίλια της, ένα μερσί της το χρωστούσε.

Τακτοποίησε και την υπόθεση του οικοπέδου, είκοσι πέντεχρυσές λίρες Αγγλίας, γύρισε στην Άνδρο και ταχυδρόμησεστον Σάββα αντίγραφο του συμβολαίου, η υπογραφή μπήκεέξι Αυγούστου, ανήμερα της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος,του έγραψε, του σημείωσε και το μικροποσόν που έδωσε στονέρανο υπέρ των σεισμόπληκτων της Ιταλίας, λίγα πράματα,οι προπέρσινοι σεισμοί σε Ιαπωνία, Γιουγκοσλαβία,

Παλαιστίνη, Πακιστάν και Ιταλία πάλι την είχανξεπαραδιάσει.

Για τα προξενιά θα τον ενημερώσω στο μέλλον, αφούτελειώσει η υπόθεση, αποφάσισε και ξανακαταπιάστηκε μετην αιώνια λάτρα.

Σ ΤΗΣ ΜΟΥΡΑΙΝΑΣ κάθε απόγευμα γινότανπροσκύνημα, κούτσου κούτσου να σου και θρονιάζονταν

στη σάλα, αμάσητους καταπίνανε τους κουραμπιέδες, ηΜούραινα μάλιστα, στουπί από ρακές, μαστίχες, λικεράκια,ξεστόμιζε διάφορα πονηρά και στα πιο πετυχημένα ταχαχανητά και τα σους ανάκατα κοινοποιούσαν την αμαρτίακαι παραέξω. Τα γειτονάκια σούρνονταν στα τέσσερα, τόσοδα χαμηλό τούς είχε βγει το μαντράκι, κρυφακούγανε κιαποστηθίζανε τα αστρόλογα, στο δημοτικό το μάθημα αυτότο ξέρανε φαρσί όλα. Ο δάσκαλος, για να κατσαδιάσει τάχατη Μούραινα, τα τσίγκλιζε να του τα μαρτυρούν κι αυτουνού,ήσυχος άνθρωπος ο κύριος Στρατάκης, σκεφτόταν η Μόσχα,το μόνο του κουσούρι.

— Από την ίδια τρύπα βγήκανε, ο ένας γιος γαμούσε σανκορεάτικος τυφώνας, ο άλλος σαν σοροκάδα, από τις νύφεςπήρα τις πληροφορίες εγώ, έψαχνε τις προάλλες τη μάνα τηςκαι τα άκουσε αυτά η Μόσχα με τα ίδια της τ’ αυτιά, είχεμάλιστα τόση φόρα η Μούραινα, που δεν πρόλαβε να κόψειτη φράση ή να τα μπαλώσει.

Δεν της έκανε και τόση εντύπωση αυτό που άκουσε όσοαυτό που είδε, τις αναψοκοκκινισμένες μουσαφίρισσες πουδεν πήραν χαμπάρι το κορίτσι, πού να κρατηθούν αυτές, τοχαβά τους, κρέμονταν από τα χείλη της χοντρής που

κοκορευόταν πως ο λεγάμενός της δεν μπορούσε να τη σύρειέξω, γιατί η άγκυρά του έβρισκε στις τρίχες της.

Όταν η Μόσχα ήταν έντεκα δώδεκα και δεκατριών ακόμα,πονηρευόταν, την έτρωγε η περιέργεια, κι όποτε η μάνα της,αραιά και πού, έπαιρνε το πανεράκι με ό,τι άρραφτο κι έβαζεπλώρη για της Μούραινας ή όπου αλλού μαζεύονταν όλεςκαι το ασυμμάζευτο στόμα πρώτη και καλύτερη, έβρισκεαφορμή να ορμήσει άξαφνα κι ό,τι αρπάξει το αυτί της, τααντέγραφε σε μικροσκοπικά χαρτάκια και πρωταγωνιστούσεκατόπιν στην παρέα με Κατίνα, Κική, Μαρί, ο πούτσος τουκατάρτι, εξήντα αρχίδια στο βαπόρι ίσον τριάντα άντρεςπλήρωμα, λαρδομούνες επειδή πιάνανε εκεί ξίγκι, αμάλαγεςμήνες και χρόνια, η Αργεντινή βγάζει τις καλύτερες κουβέρτεςγιατί είναι μπουρδέλο και σκέφτονται μόνο το κρεβάτι κιεπίσης το πολύ λεμόνι του νησιού ξινίζει το φιλί, καμιά φοράκαι το πουτί.

Όλα αυτά ως τα δεκατρία, έστω δεκατριάμισι, ήταν έναςαπαγορευμένος θησαυρός, ένα επιθυμητό βασανάκι, τι θα πειεκείνο, τι το άλλο, αναρωτιόντουσαν οι μικρές, μυστήριον οέρως φουντώνει κάθε θέρος, διότι τους χειμώνες όλες θα είναιμόνες και τα λοιπά.

Η Μόσχα δεν έβρισκε μια καλή ιδέα για να της δώσεισημασία η Όρσα, τρία χρόνια μεγαλύτερή της, αυτό δε θαάλλαζε ποτέ, πάντα θα ήταν τρία χρόνια μεγαλύτερή της ηχαϊδεμένη του μπαμπά, που χωρίς να είναι ψηλομύτα,κλειδωνότανε στην κάμαρά της με τις ώρες, κιχ δεν

ακουγόταν από μέσα, ή ξάπλωνε ανάσκελα στο μπεντενάκικαι κοίταζε το Μάτι του Θεού, εκεί που κουτουλάνε δυοβουνά και τα σύννεφα πάντα βιάζονται.

Ορσούλα, σε μισώ, αυτό να λέγεται, σκεφτόταν η Μόσχα,μην αγαπήσεις όμως ναυτικό γιατί, εκτός από το φόβο τουχαμού του, θα κρέμεσαι κι εσύ από το στόμα της Μούραινας,που θα ’χει πια παραγεράσει και πραγματικά, τριάντα οχτώχρονών η φάλαινα και αγκομαχούσε να σκαρφιστεί κάτιπρωτότυπο, οι χήρες ειδικά δεν κάθονταν αδιαμαρτύρητα ν’ακούνε τα ίδια και τα ίδια, απαιτούσαν ανανέωση. Πρινπλακώσουνε λοιπόν τα καφεδόμπρικα, έσπαγε το κεφάλι τηςνα ευφράνει τις γυναίκες, που, χήρες και μη, πέφτανε κάθεβράδυ στα στρωσίδια μόνες.greekleech.info

Λίγους μήνες πριν, η Μόσχα χάζευε τον τεχνίτη που είχεέρθει από την Αθήνα κι επισκεύαζε σομιέδες. Στο διπλόκρεβάτι των γονιών της η λακκούβα ήταν στη μια μεριά, κάτιμουρμούρισε αυτός και χασκογέλασε, κι η μάνα της τηνξαπόστειλε στο παρακούζινο να ψήσει τον καφέ. Θα ερχόταντο τέλος και το ζεύγος Σαλταφέρου δε θα είχαν λιώσει μαζίένα ζεύγος σεντόνια.

Έβρεχε κιόλας, σπαθιές οι στάλες, παντού λασπουριά,βρωμίσαμε κλεισούρα οι τρεις γυναίκες, έβριζε καμιά φορά ηΜόσχα, που το κέφι της έστρωνε μόνο την ώρα τωναγγλικών στο γυμνάσιο. Γαλατένιο δέρμα, αδύνατος σαντσίχλα, κυματιστά καστανά μαλλιά, αυτό ήταν ο Ντέιβιντ καιτην προχωρούσε στο μάθημα πιο γρήγορα από τους άλλους,

της είχε δώσει, Τρίτη, το The Tower of London, 631 σελίδες,και του το επέστρεψε Παρασκευή ξεκοκαλισμένο, άθλος,ήθελε να τον πείσει ότι η διαφορά της γλώσσας δε θαστεκόταν εμπόδιο ανάμεσά τους, και ο Βρετανός, δύσπιστος,έκανε κάτι ερωτήσεις, μα αυτή του τα είπε νεράκι. Μόλιςχτύπησε το κουδούνι, ίσως για να της ζητήσει συγγνώμη,stay for a while, της είπε και εντελώς ξεκάρφωτα της έδειξεμια κάρτα, η κοπελίτσα δε συγκράτησε το όνομα τουζωγράφου, Αμερικανός πάντως, μια χριστουγεννιάτικη νύχταο Τάμεσης παγωμένος, καΐκια και ιστιοφόρα τραβηγμένα στιςόχθες, είχε ταχυπαλμία και μπέρδεψε τις λεπτομέρειες.

Κάτι άλλες κολλούσαν εκεί, το πεπρωμένον φυγείναδύνατον κι ένα είδος πεπρωμένου ήταν και η καταδίκη τουςνα στραβώνονται σκυφτές στους καμβάδες, να μετρούν καινα ξαναμετρούν πόντους και βελονιές τα αργόσυρτααπογεύματα και τα κρύα βράδια του χειμώνα με τις λέξεις στοσπίτι μετρημένες, δυο στην κουζίνα κι άλλες δυο στο κελάρι,κάθε μέρα ίδιες. Η Μόσχα σιχαινόταν το κέντημα, ίσως γιατίένας άγραφος νόμος τις υποχρέωνε όλες να κεντούν αυτό τολυπητερό κάδρο και να το κρεμούν στην πιο περίοπτη θέσητης σάλας για να τις σπιουνεύει μια ζωή και να τις απειλεί,άκου λέει το πεπρωμένον φυγείν αδύνατον. Αν η βλαμμένη ηΌρσα της έλεγε και κανένα μυστικό, η Μόσχα θα τηςεμπιστευόταν τα δικά της, θα την ξεκούναγε, το πεπρωμένονφυγείν δυνατόν, εγώ πάντως με ναυτικό δεν, απλώς δεν,τρόμαζε μη γίνει κι αυτή πελάτισσα της

Μούραινας.greekleech.infoΚατερίνα, πες αλεύρι, ο Καβοντόρος σε γυρεύει, όποτε είχε

φουσκοθαλασσιά κάτι αντίχριστα παίρνανε με τιςλεμονόκουπες την Κατερίνα Μπασαντή, ο άντρας της,μάγειρας, είχε πνιγεί σε αύτανδρο ναυάγιο στην άλλη άκρητου κόσμου δώδεκα χρόνια πριν, κι από τότε η γυναίκα δενάντεχε να βλέπει το μπλε της θάλασσας, είχε μετακομίσειπίσω από ένα μονότονο βουναλάκι και με τη συνοδεία καιπροστασία της Μόσχας έκανε δεκαπλάσιουςποδαρόδρομους για να αποφεύγει σοκάκια που στο βάθοςτους διακρινόταν ένα κομματάκι Αιγαίο, καμιά φοράκάρφωνε όρθια στο μάγουλο την παλάμη της νααπομακρύνει από το μάτι της κάθε υποψία πελάγους.

Δεν ήταν τρελή, ήταν ασυνήθιστη.Ούτε η Μόσχα ήθελε τη θάλασσα, ήταν μοιραίο λοιπόν να

αγαπήσει τον Άγγλο καθηγητή και μόνη, ξαπλωτή και σανξεθωριασμένη πίσω από το τούλι της κουνουπιέρας τουσιδερένιου κρεβατιού της, να ονειρεύεται απόδραση από τηΜικρά Αγγλία, όπως είχαν βαφτίσει την Άνδρομεγαλοεφοπλιστές με γραφεία και συμφέροντα στο Λονδίνοκαι μικροκαραβοκυραίοι με παρόμοιες φιλοδοξίες,εγκατάσταση στη Μεγάλη, την αυθεντική, τσάγια, κέικ καιμακροσκελείς συζυγικούς διαλόγους στα εγγλέζικα γιαθέματα εκλεπτυσμένα, προχωρημένα και ευρωπαϊκά.

Δ ΕΙ ΧΡΗΜΑΤΩΝ καί ἄνευ τούτων οὐδέν ἐστί γενέσθαιτῶν δεόντων, Δημοσθένης, τον πρόλαβε τον

Σαλταφέρο, ειδάλλως θα το διατύπωνε πρώτος ο καπετάνιοςεκείνο το πρωί κατά τις δεκάμισι που παρελήφθη τοτηλεγράφημα, άτιμη η θάλασσα σε όλες τις άκρες της,Κωνστάντζα, Κάρντιφ, Ντιέγκο Σουαρέζ και Μαρακαΐμπο,πουτάνες, γιαλό γιαλό περικύκλωναν τους ωκεανούς,αμέτρητες, και αρχιπουτάνα η ίδια η θάλασσα, εκεί που σεπλουταίνει εκεί σε ξεβρακώνει κιόλας, ο Σάββας έβραζε απόθυμό και στενοχώρια.

Μετά βαρυαλγούσης καρδίας αναφέρω ότι ο φυγόδημοςκαι αείμνηστος Ιάσων Τελεμές, προσβληθείς υπόινφλουέντζας και ερυσιπέλατος, απεβίωσεν εν Νέα Υόρκη την17ην Ιουλίου 1929, καλαμαράς ο γιος του χταποδάκια,άβρεχτος, ατυχήσας στον εφοπλισμό, του βουλιάξανε τακαράβια, όλα κι όλα δυο, η ΜΑΡΟΥΣΙΩ του 1907,αγορασθείσα το 1916 αντί 11.000 λιρών, χάθηκε το 1917 σταπαράλια της Ουρουγουάης, η ΚΥΜΑΤΙΑΝΗ του 1908,αγορασθείσα το 1925 αντί 27.000 λιρών, χάθηκε πλέουσακατά τις Φιλιππίνες, άφαντη και η συμβία, ρέστος απέμεινε οΤελεμές, με χρέη και γραμμάτια στην κωλοπολιτεία που τονξέκανε.

Φίλος από τα παλιά ο Ιάσων, μωρέ σαν πολλοί πεθαίνουνε

τώρα τελευταία, σκεφτόταν ο Σαλταφέρος διχασμένος,αγαπούσε τη θάλασσα, φοβόταν όμως την κατάληξη, ναξεμείνει κανείς σ’ έναν τόπο από τον οποίο θα απουσιάζουντα παιδικά του χρόνια, φιγούρες, σκιές, λόγια, άλλοι ήχοι,διαδρομές, χρώματα, πόσο διαφορετικά τα μπλε τηςθαλάσσης, όπως προτιμούσε τη γενική ο καπετάνιος, γιαλόγους κύρους των νερών, πόσο διαφορετικά τα μπλε, στονΜπέη, μετά τα Εισόδια της Θεοτόκου, γκρίζα και λαδιά, μέχρινα σηκωθεί ο γαρμπής και να τα βάψει μολυβιά, τααφρικάνικα πάλι πορτοκαλιά, ιδίως τα απογεύματα, όσο γιατα μπλε της θάλασσας των Κοραλλιών, άλλο πράγμα, εκείτα ύδατα αναβοσβήνουνε και φωσφορίζουνε σανχριστουγεννιάτικες γιρλάντες με λαμπιόνια, όπως ταμανταρινάκια στο μασιδάκι, με τις πρωινές στάλες στοφλούδι, πέρα στον Καβοντόρο να ανάβει η ανατολή, ταφρούτα να στραφταλίζουνε σαν ηλεκτρικά και ναζαβλακώνουν τα σπουργίτια που το βουλώνανε. Μικρός οτόπος μα οι παραξενιές του ατελείωτες και οι θαλασσίτσεςτου θείο μπλε, εκεί που είναι κάλμα σαν ξεδιψαστικέςγκαζόζες, εκεί φουσκώνουν και θαλασσοπνίγουνε, όπως τονχταποδάκια, αυτοκράτορας της πρέφας ο ΠασχάληςΤελεμές, ασί ες λα βίδα.

Πενηντάρης ο Σαλταφέρος, δεν είχε πια το θάρρος τηςάγνοιας και το χρόνο με το μέρος του, είχε το βαρύ φορτίοτης πείρας και της ηλικίας κι έναν ραγδαία αυξανόμενοσυναισθηματισμό, μια ιδέα γλυκερό, λέγανε οι νεότεροι, από

αντίδραση ίσως στην ολότελα στεγνή γυναίκα του που εκείνοτον καιρό έβαζε κάτω λοιπούς εν ζωή Τελεμέδες, Μαρήδες,Βαλμάδες, Ζανήδες, καλαμαράκηδες, χταποδάκηδες,παλαμυδάκηδες, καραβιδάκηδες και αστακούς, αναμετρούσε,συνέκρινε και σχεδίαζε γάμους εν κρυπτώ, αιφνιδίαζε η Μίνασαν υπουργός των Οικονομικών που κάνει υποτίμηση, και οκαπετάνιος χιλιάδες μιλιά μακριά περίμενε τα απόνερα τωνελιγμών της. Δεν είχε ποτέ διαβάσει την ψυχή της γυναίκαςτου, είχαν χάσει κάποιες ευκαιρίες και τώρα κανένας από τουςδυο δεν είχε διάθεση για τέτοια, δεν υπήρχε ο τρόπος,άλλωστε έκαναν ό,τι ακριβώς τα πολλά ζευγάριακαπεταναίων του νησιού, ο άντρας κοίταζε τα αντρικά,καλοδιοίκηση του καραβιού, πλόες, φορτοεκφορτώσεις,εισόδημα, τη ζωή εν πλω, και η γυναίκα κοίταζε τα γυναικεία,καλοδιοίκηση του σπιτιού, επενδύσεις, ανατροφή καιαποκατάσταση των παιδιών. Μόνο που για τα δύσκολα ηΜίνα είχε διαλέξει ένα τρύπιο σωσίβιο, το πουγκί, έξυπνηγυναίκα, ήξερε το ρίσκο και το μάταιο του πράγματος καιτουλάχιστον στη στρατηγική για τις κόρες της θα έπρεπε ναβάλει λίγη καρδιά παραπάνω, κάτι τέτοιο ευχόταν οΣαλταφέρος, μπαινόβγαινε στα λιμάνια της ΛατινικήςΑμερικής, general cargo, και πριν ανοίξει τα γράμματα απότην Άνδρο, καλού κακού έκανε το σταυρό του.

Λ ΕΣ, ΠΑΩ και χώνω τη μύτη μου σε όλη τη γειτονιά,λέω, πας και χώνεις το πράμα σου σε όλα τα λιμάνια

του κόσμου, ήθελε να του το γράψει κατάμουτρα, το φύλαξε,θα ’ρθει η ώρα του, τίποτα δεν πάει χαμένο, υπολόγισε ηΜίνα. Η Μόσχα είχε αντιγράψει τα συγχαρητήρια στη Φωνήτου Αιγαίου, ογδόντα δραχμές κόστος δημοσίευσης, ηοικογένεια Σάββα Π. Σαλταφέρου, πλοιάρχου, συγχαίρειθερμώς τον Δημοσθένην Γ. Γλυνόν, υιόν του συμπολίτουμας Ανωτέρου Αρχιφαρμακοποιού του Στρατού Γεωργίου Κ.Γλυνού, διά την είσοδόν του εις την Σχολήν ΝαυτικώνΔοκίμων. Λεχρίτης ο πατέρας, λεχρίτης και ο κανακάρης,αλλά η Σαλταφέραινα δεν μπορούσε να μαντέψει ποιον θαείχαν ανάγκη μια μαύρη μέρα στο μικρό τόπο, για τασυμφέροντα της φαμίλιας λοιπόν με όλους τα πήγαινε πρίμακαι τους μισούς πίσω από την πλάτη τους τους φασκέλωνε.Ήταν αδύνατον να εμπιστευτεί το κουμάντο του σπιτιού στοναπάντα, από θάλασσα του έκοβε, εκτός, τα έκανε μούσκεμα.

Το μπλε της θαλάσσης έβρεξε τα ματάκια σου, Όρσα μου,έγραφε στην πρωτότοκη, και η άλλη παραπονιόταν, κι αν ημεγάλη του έγραφε όλο κι όλο ένα φύλλο χαρτί, η μικρή τουπρόφταινε όλα τα νέα της Άνδρου, δίνοντας προτεραιότηταστο συγγενολόι και στις στεριανές συναναστροφές του.

— Γράφε σε τσιγαρόχαρτα, της έλεγε η Μίνα, να ζυγίζουν

λιγότερο τα αισθήματΆ σου.Ο τυπογράφος είχε τυπώσει τα κυριακάτικα μνημόσυνα,

χήρα Λ. Ίσαρη όπου λάμδα ίσον Λεονάρδος και χήρα Σ.Αργυρόπαιδου όπου σίγμα ίσον Σωκράτης, ο Στέργιος είχεάλλη χήρα, και δώστου στα δύο καφενεία εναλλάξ, τα είχανεσυμφωνήσει οι καφετζήδες να μοιράζονται τις μακαρίες, και ηπλατεία θα έπηζε πάλι στο πένθος, να μην υπάρχει μιαΚυριακή χωρίς κόλλυβα, βάζανε και βγάζανε τα μαύρα,έμπαινε μέσα τους το σκούρο, σκούραινε το αίμα τους καιτραβιόντουσαν κατόπιν στα μνημόσυνα γνωστών καιαγνώστων, λάστιχο στις δουλειές όλη την εβδομάδα και τηνΚυριακή πρωί πρωί μαύρο ταγέρ και στην ουρά για τασυλλυπητήρια.

Η Μίνα αποφάσισε να τις πάρει και τις δυο αξημέρωτα ναανηφορίσουνε στα Απατούρια, στης πεθεράς, θα κανόνιζεεπιτόπου να πουλήσει τα σύκα, θα τις γλύτωνε και από τηνπαρέλαση της μαυρίλας. Ήταν που το σπίτι δεν απείχε από τηΜητρόπολη και η ζωή τους όλο μνημόσυνα ναυτικών, τοκαλοκαίρι μάλιστα, που πλακώνανε στο νησί οι διάσπαρτοι,πέφτανε βροχή.

Προ καιρού, της Αναλήψεως, έβλεπε την Όρσα, είχεμαζέψει από το χαντάκι κι από τις χέρσες αιμασιές στις ΤρειςΕκκλησιές μια αγκαλιά παπαρούνες, κρεμασμένη στομπαλκόνι τίναζε και φυσούσε τα πέταλα, που έτσι κι αλλιώςμαδάνε με την πρώτη, είχε γεμίσει το στενό κόκκινες νιφάδεςκαι το αεράκι τις ταξίδευε στη μικρή άσπρη πόλη, έρημη για

τη μεσημεριάτικη σιέστα. Ήταν στο ισόγειο η Μίνα, στονίσκιο της κληματαριάς, δυο φρουτάκια έτρωγε κι έβγαζεκρυφά το κεφάλι να την κοιτάζει, όμορφη, μακρινή, ένα μελίχρώμα, ένα σκέρτσο του ζέφυρου. Είχε δίκιο ο άλλος, το μπλετης θάλασσας είχε βρέξει τα μάτια της και για να δούμεμήπως έβγαζε και μπλε δάκρυα μόλις μάθαινε για το γαμπρό,μην κλάψεις, δεν έχει μα και ξεμά, η Μίνα θα το ξέκοβε.

Π ΕΝΤΕ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ, περίπου πέντε και η ώρα, πέντετο απόγευμα. Η άμμος είχε μαζέψει τη ζέστη της μέρας

και άπλωνε ένα τρεμουλιαστό φως, σαν χρυσόσκονη πάνω σεό,τι καφετί απέμενε, βράχια και χώμα, διάφανο το νερόμαρτυρούσε τον πάτο, εδώ κατακίτρινο, εκεί σκουροπράσινο,με τα νερόχορτα να γέρνουν αποκαμωμένα από τον ήλιο πουτα κυνηγούσε στο βυθό. Στη μέση του κόλπου πλάγιαζε μιααγία που φαίνεται δεν αγαπούσε πια την Όρσα, η ΑγίαΘαλασσινή, κάτασπρη, ολόιδια με την άλλη που καθότανσαν κατσίκα στο βράχο και είχε φυλάξει και τσίλιες κάποιαβράδια που ο Σπύρος Μαλταμπές κι εκείνη καμπουριάζανεστο αυλιδάκι της για δυο κλεφτά φιλιά.

Οι απλωτές μιας κολυμβήτριας ραγίσανε τη θάλασσα καισκορπίσανε την αγία σε λευκά χαρτάκια από μια επιστολήπου ο παραλήπτης της απογοητευμένος έκανε κομμάτια, όλατούτα σύντομες εικόνες που γεμίζανε το απόγευμα τηςπέμπτης Σεπτεμβρίου 1929, ένα απόγευμα που η ΌρσαΣαλταφέρου θέλησε να το περάσει μόνη, δεν είχε και φίλεςστενές κι η διάθεσή της ήταν τόσο πεσμένη, που τηνενοχλούσε η παραμικρή κίνηση, ακόμα και σε απόσταση,όπως η κολυμβήτρια, τα βόδια του Μποζάκη που βόσκανεξεραμένες γαλατσίδες και καυκαλήθρες και το κανελίμοσχαράκι που νύσταζε στον ίσκιο του ασφένταμου.

Η Όρσα έσφιξε στη χούφτα της τα τρία θαλασσοφαγωμένακουτάλια που ξέβρασε το χθεσινό ξεθυμασμένο μελτέμι, απότην άμμο τα ξέχωσε κι είχαν πάνω τους το πρασινωπό τηςλήθης, θα τα ’χω για πάντα στην τσάντα μου, συλλογίστηκε,το απόγευμα βιαζόταν, το μαγιό της αργούσε να στεγνώσεικαι η κολυμβήτρια είχε βγει στην ακτή και χουζούρευεανάσκελα, ο κόσμος όλος ήταν τρεις οριζόντιες παράλληλεςλωρίδες, μια ασπρογάλανη πάνω πάνω, μια μπλε στη μέση,μια κίτρινη χαμηλά και στην άκρη της η κολυμβήτρια με τοβυσσινί μαγιό. Δεν ήθελε να της μιλήσει, κάθε άλλο, πιοκαλά έτσι, από μακριά, κι αν ήτανε πέρσι ή πρόπερσι, ίσωςεπέλεγε να κρατήσει στο μυαλό της αυτή την εικόνα από τοκαλοκαίρι του ’29, έτσι αποθησαύριζε η Όρσα το παρελθόν,παραδείγματος χάριν το καλοκαίρι του ’28 ήταν εν τέλει τοκόκκινο καπέλο μιας νιόπαντρης που το ’σερνε ο αέρας στηνπαραλία, το καλοκαίρι του ’27 ο Σπύρος Μαλταμπές στηνάκρη του μόλου δίχως πουκάμισο να κοπανάει και να βρίζειένα χταπόδι και το καλοκαίρι του ’26 η Νανά Μπουραντά-Καραπιπέρη στα μαύρα με τη μαύρη βεντάλια της, καθιστήστο σκιερό χολ του σπιτιού της μόνη και η πόρτα ανοιχτή.

Ο κόσμος στις παραλίες είχε αραιώσει, ένας εδώ κι άλλοςεκεί, η κίνηση στην αγορά ψόφια, η πόλη, με τα απομεινάριατου φράγκικου κάστρου στη μύτη της, με τα σκαλοπάτια, τιςπολλές εκκλησίες, τις μαρμάρινες κρήνες, τα διώροφααρχοντικά με τους ενετικούς ή τοπικής έμπνευσης θυρεούς,τις λότζες και τα νεοκλασικά, όλα σπίτια με γερή αρματωσιά

για να αντέχουν στο χρόνο και στην τριγωνική επίστεψηανάγλυφο το έτος κατασκευής για να το υπενθυμίζουν,ανακαταλήφθηκε σταδιακά από το γυναικόκοσμο, οι ναυτικοίσφάλιζαν το σάκο, έδεναν τα μπαούλα τους κι εγκατέλειπαν,αλλού και ο Σάββας Σαλταφέρος, είχε τάξει να ’ρθει τοεπόμενο Πάσχα και να μείνει τρεις μήνες.

Της Όρσας δεν της ερχόταν ποτέ να πει μαμά μου,μανούλα, μαμάκα, θα την πάρει ο διάολος και θα τη σηκώσειο μύλος, της ερχόταν να ξεφωνίσει, ιδιαίτερα όταν ηΣαλταφέραινα αμφέβαλλε για το ολόσωστο των αποφάσεώντης κι έπαιρνε από το ντουλάπι ένα κουτί πούρα Αβάνας νακανονίσει εξομολόγηση, οι αδυναμίες του παπα-Φίλιππαγνωστές, και τα πούρα υπήρχαν παρακαταθήκη, για ναδιευκολύνουν τη συγχώρεση κάθε αμαρτίας ή ενοχής. Τοήξερε το κόλπο η Σαλταφέραινα, ο παπάς είχε βαρεθεί ναακούει τα ίδια και τα ίδια, ύστερα από τριάντα χρόνια στηνενορία τα παραπατήματα των ναυτικών και των γυναικώντους δεν παρουσιάζανε πρωτοτυπία ή ενδιαφέρον, άκουγεαφηρημένος και στο τέλος συγχωρούσε τους πάντες και ταπάντα, έβγαινε στον αυλόγυρο της εκκλησίας και έστηνεκαρτέρι στους λιγοστούς αρσενικούς του νησιού, ψάχνονταςπαρέα για το τάβλι. Πιο καταπτοημένος φαινόταν όταν τοκαρτέρι πήγαινε χαράμι, παρά όταν μάθαινε τι βάραινε τιςψυχές των ενοριτών του.greekleech.info

Αν η μάνα δεν είναι τελείως αναίσθητη, αυτές τις μέρες θατακτοποιήσει τη συνείδησή της μ’ ένα κουτί πούρα Αβάνας,

σκέφτηκε η κοπέλα.Την προηγούμενη μέρα είχε φανεί ο θείος του Σπύρου, ο

Αιμίλιος Μπάλας, να πιει έναν καφέ σπίτι τους και να φέρειτο θέμα με τρόπο, την έχω αποφασίσει γι’ άλλον, είναι πολλάκαι ιερά στη μέση που μου δένουν τα χέρια, πες στον ανιψιόσου, δυστυχώς, έδωσα κιόλας το λόγο μου κάπου, πάντωςαυτός ο Σπύρος, χριστιανέ μου, πολύ γόης μου φαίνεται γιαοικογένεια, κι ο θείος, λίγος, κατάπιε τη γλώσσα του, δενανέφερε για αίσθημα λέξη, η Σαλταφέραινα, πάλι, παρέκαμψετο σκόπελο και δεν ξεψάχνισε ως όφειλε και ως συνήθιζεκαχύποπτη στο έπακρο, η Όρσα κρυφάκουσε τα πάντα.Ένιωσε τις φλέβες της τσαφ να σπάνε και να αδειάζουν καιείδε το αίμα να κάνει ένα ρυάκι, να κυλάει αργά καιαναπότρεπτα μέτρο προς μέτρο στον πολυαγαπημένο κύκλοΜαλταμπέ, Άγιος Δημήτριος, γεφυράκι, παλιό ταφείο,βραχοσπηλιά κι εκεί να παραδίνει το κόκκινο χρώμα του καινα μην υπάρχει πια, να γίνεται σκέτο νερό, ένα με τηθάλασσα.

Αφηνιασμένη η μάνα της είχε περάσει στη δράση, ούτεπερίστροφο να κρατούσε και να σημάδευε, είχεακινητοποιήσει τον Μπάλα και του ζητούσε από πάνω καιτην κοπριά του περιστεριώνα να τη σκορπίσει στις γαριφαλιέςτης.

— Μη σ’ τη φάνε πάλι οι γειτόνισσές σου.Ακίνητη πίσω από τη δίφυλλη δρύινη πόρτα της σάλας, η

Όρσα βαστούσε την αναπνοή της, τα άκουγε και δεν

μπορούσε και να κλάψει.

Γ ΡΑΨΕ, ΚΑΜΑΡΙ MOΥ, τη συνταγή για τα παστελάκια,μπας και μας σιάξει λίγα ο μάγειρας, ήρθε

καλλιγραφημένη η συνταγή από τη Μόσχα, τόσο μέλι, τόσοκαρύδι, τόσο σουσάμι και τη μετέφρασε τσάτρα πάτρα στηνΑνχελίτα, Ανχελίτα Ροδρίγεζ Σαν Πέδρο, η γυναίκα κοντή μαη λαδιά μεγάλη, έτος κατασκευής 1916, τόπος Αργεντινή,κατασκευαστής Σάββας Σαλταφέρος. Δεν ήτανμπερμπάντης, ένας κανονικός άντρας ήταν που η γυναίκα τουτου τη σβούριζε με την ξινίλα μόνιμη στη μούρη της, ηχολέρα σου κι η χολέρα μου, λέγανε τις γυναίκες τους με τομακαρίτη τον Νικηφόρο. Προξενητής λοιπόν οκαραβόσκυλος ο Αχελώος, είχε φόβο στη φουρτούνα, αλλάόλοι οι βαπορίσιοι τον είχανε αγαπήσει το χέστη με τοβασιλεμένο μάτι και το λερό καφετί τρίχωμα, που δυομερόνυχτα ξερνοβολούσε κι έσπαζε ό,τι έβρισκε μπροστά του.Μόλις δέσανε στο Μπουένος Άιρες, ο Σαλταφέρος έβγαλετον Αχελώο μια βόλτα να ’ρθει στα συγκαλά του, καλμάρισετο ζώο, πήγανε και στις κοπελιές, η Ανχελίτα καινούρια στοσπίτι, φέρ’ τονε στην κάμαρη κι αυτόν μην τρομάξει πάλι καικάνει ζημιές, τον ντάντεψε, φώναξε τον κτηνίατρο, έγραψεαυτός κάτι καταπραϋντικά.

Ένας πούστης σκύλος τον έμπλεξε, τα κόμο βος κεράς μιαμόρ και τα σι μι αμόρ ακολούθησαν μοιραία, οπότε την

πέμπτη φορά που πιάσανε Αργεντινή, αυτή τον περίμενε μεντοματοπίλαφο και χαλβά κι αυτός υιοθέτησε το γιο της.Αγνώστου πατρός, τρίω χρονώ, τον φώναζε κιόλας Οδυσσέα,το μόνο ελληνικό που θυμόταν από τρία τέσσερα χρόνια πουείχε αντέξει τα θρανία, πάει να με τυλίξει το βρομοθήλυκο,σκέφτηκε ο Σαλταφέρος, το ίδιο απόγευμα την έσυρε σεσυμβολαιογράφο και την έβαλε να υπογράψει πως δε θαφανερωθεί ποτέ στην επίσημη οικογένειά του και την άλλη τοπρωί ξεμπέρδεψε και με το ληξιαρχείο και οι τρεις τους πήγανγια παγωτό.

Ήσυχο πρωί, Σεπτέμβρης, μύριζε κιόλας άνοιξη, ηΑνχελίτα συνήθως έξω καρδιά, γλύκες, ταγκό, φιλιά, είχεχάσει το κέφι της από την αναπάντεχη καλή της τύχη κι είχεπιάσει την κλάψα της ευγνωμοσύνης.

Ο Σάββας κοίταζε το αγοράκι, δεν ήταν για πέταμασίγουρα, είχε μια αξιοπρέπεια στο βλέμμα, δεν ενέκρινε τηστάση της μάνας του, τρίω χρονώ αντράκι με τα όλα του κιένα φουντωτό κατσαρό μαλλί σαν αγγελικό στεφανάκι απόχορταράκια.

Ανχελίτα και Οδυσσέας, Παναγίες και οι δύο, και οΣαλταφέρος τουλάχιστον στο Μπουένος Άιρες χαλάρωνε,είπε λοιπόν στους Χαδούληδες, πενηντάρισα, όχι άλλη ΚίναΙαπωνία Ινδία Μαντζουρία, λόγω επανάστασης γινότανχαμός εκεί, η Αργεντινή του πήγαινε πολύ, είχε μάθει καλάτις θάλασσες του Νότιου Ατλαντικού, Ατλάντικο Σουρ, καιμερικά χρονάκια τώρα μάζευε για πάρτη του φορτία και

ναυλώσεις για Κίνγκσταουν, Τζώρτζταουν, Κιουρασάο,Παραμαρίμπο, Νικοτσέα, Βαλπαραΐσο και πίσω.

Οι λοιποί δεν είχαν καμιά δουλειά να τα μάθουν, οΝικηφόρος μάλιστα, άξιζε ένα τέτοιο μυστικό, μα πάνω στηνώρα τα κακάρωσε και του έμεινε ο γιος κρυφός, δεκαπέντεχρονώ παλικάρι πια, ένα κι ογδόντα ύψος.

Και οι γνωστές κόρες. Τις προάλλες στη Λισσαβόνα πήρετρία γράμματα, Όρσα, Μόσχα, Μίνα, λες κι είχαν γραφτεί όχιαπό πλάσματα που ζούσαν στο ίδιο σπίτι μα από ανθρώπουςάγνωστους μεταξύ τους, αλλοεθνείς και αλλόφυλους, ηγυναίκα του οχτώμισι σειρές λίστα εξόδων και κάτι μασημέναλόγια για προξενιά του μέλλοντος, η Μόσχα έντεκα σελίδεςραπόρτο για το τι συνέβαινε στις ξένες πόρτες, αφούπροσπερνούσε την πόρτα του λευκού διώροφου σπιτιού τηςΡίβας, τη δική τους, και η Όρσα δυο αραιογραμμένες σελίδεςόπου με τον τρόπο της έλεγε αρκετά, να χαρείς, μπαμπάκα,κρύψε με στο βαπόρι σου, πολύ μικρή τελικά η Μικρά Αγγλία,που έλεγε και η νονά, για να χωρέσει τα μεγάλα αισθήματα.

Ο Σάββας Σαλταφέρος σκοτείνιασε για εκατοστή φορά, ηγυναίκα του είχε στερήσει τα χάδια από τα κορίτσια τους, καικάθε δυο τρία χρόνια που επέστρεφε κι ο ίδιος στο νησί δενένιωθε άνετα να φιλάει και να χαϊδεύει δυο μαζεμένα παιδιάπου στο μεταξύ είχαν γίνει κοπελάρες και η ηλικία είχεσηκώσει ένα επιπλέον τείχος ανάμεσά τους.

Αφού έπαιζε θέατρο μερικές φορές στην Άνδρο, έκανε τοννοσταλγό και τον περίλυπο, ενώ μέσα του βιαζόταν να την

κοπανήσει και να ξαναγλιστρήσει στα νερά του, τριάντα έξιχρόνια ναυτικός, όλα τα νερά τού ήταν γνώριμα. Φοβότανακόμα και ν’ αποθυμήσει το κρεβάτι του, τα ξινόδεντρα και τοκηπαράκι του, τη γριά του και κάτι διαλεχτούς σαν τονΓρηγόρη.

Ξαπλωμένος στον αέρα, στα χέρια τεσσάρων ναυτικών,κοιτώντας το Μάτι του Θεού, το γαλατένιο ουρανό, τομεσημεριανό φεγγάρι, ο Γρηγόρης πέταξε, μπαμπάκα, πέταξεγια τελευταία φορά στη διαδρομή μέσα από τον κεντρικόδρόμο, προσπέρασε το σωρό με τα κούτσουρα και ταμαραμένα κλωνιά του νυχτολούλουδου που ξεπάστρεψε πάλιο μυγιάγγιχτος ο κουρέας, προσπέρασε και τα δίδυμαπλατάνια της πλατείας, τα σπίτια που βεγγέριζε ανάμεσα σεδυο μπάρκους και προσγειώθηκε στην Παναγία, του είχεγράψει η Όρσα. Άκουγε, μπαμπάκα, από τις έντεκα το πρωίως τις τέσσερις το απόγευμα την καμπάνα, άκουγε και τοσιγανό κλάμα της γυναίκας του και προσπαθούσε να τησυνηθίσει.

Σφίχτηκε η ψυχή του για τον Γρηγόρη, σφίχτηκε και για τηνΌρσα, ένα κορίτσι που το μυαλό της τριβελίζανε μίζερες ιδέες.Έσβησε το τσιγάρο, φύλαξε τις επιστολές κι έτριψε κυκλικάτους κροτάφους, η μάνα του υπέφερε από πονοκεφάλους καιτους απόλαβε κι αυτός κληρονομιά, μη χάσει. Βγαίνονταςαπό την καμπίνα του για τη δουλειά έπεσε πάνω στο μάγειραπου του έφερνε λίγο λουκάνικο και ξέσπασε πάνω του.

— Άι σιχτίρ, τελικά θα λέω αποθυμώ την Άνδρο και θα

εννοώ δεν αποθυμώ παρά τον Αρίστο τον μπακάλη, αςπούμε, που άνετος και καλοξυρισμένος, μ’ ένα μουστάκισκέτη γεωμετρία, ενώ ζυγίζει πρόβειο βούτυρο ή βακαλάο,εξηγεί και τα όνειρα.

— Και φτιάχνει και τα πιο πικάντικα λουκάνικα,συμπλήρωσε έντρομος ο Χρηστάκης.

Σ ΕΛΙΣ 146, συστάσεις του Άγγλου Ναυάρχου SirFrederick Bedford προς αποφυγήν συγκρούσεων, στο

βιβλίο του πατέρα του, Στοιχειώδης Θεωρητική και ΠρακτικήΝαυτική μεθ’ όλων των πινάκων και αστρονομικώνεφημερίδων, υπό Πελοπίδα Τσουκαλά, βιβλιοπωλείον τηςΕστίας, 1912, παλιό αλλά έγκυρο, ο Σπύρος Μαλταμπές τοείχε αποστηθίσει και δεν ήταν το μόνο, από δώδεκα χρονώφυλλομετρούσε τέτοιες εκδόσεις.

Και τι άλλο να έκανε καταμεσής στον Ινδικό όπου τίποταδε συνέβαινε, δεν υπήρχε παρά ένα βαπόρι που κυλούσε σεένα άσπρο σύμπαν, και αυτή η μονοτονία τον υποχρέωνε νασκέφτεται τα ίδια και τα ίδια και να του στρίβει.

Δεκαεφτά δεκάτου στη Σουραμπάγια Ιάβας, σκάλα γιαφόρτωση ρυζιού, έμαθε πως η Σαλταφέραινα τον απέρριψεασυζητητί, στα είκοσι εφτά του καπετάνιος με δελεαστικέςπροτάσεις από πολλούς εφοπλιστές, Αντριώτες, Χιώτες,Εγνουσιώτες, Κασιώτες και Κεφαλλονίτες, δε ρώτησε καν ανυπήρχε αίσθημα ή συμπάθεια με την κόρη της, αυτή πουψώνιζε λάδι από την κορφή, βούτυρο από τη μέση και μέλιαπό τον πάτο, να που δεν ήξερε να ψωνίσει γαμπρό για τοπαιδί της, ένας Θεός ξέρει ποιον παλιοκερατά τζιτζιφιόγκο θα’χε βάλει στο μάτι, αξίωμά της: δεν έχεις παρά, δεν έχειςχαρά. Κορμί για νυχτέρια και πάει, το ’χασα, θυμόταν ο

Μαλταμπές μια μέση λιανή, καρπούς κι αστραγάλουςδαχτυλίδια, μπράτσα και πόδια κρεατωμένα. Όταν τηνπρωτοφίλησε, η Όρσα λιποθύμησε στην αγκαλιά του απόντροπή, μα μόλις συνήλθε, έμεινε σιωπηλή λίγα λεπτά κιύστερα με απρόσμενη τόλμη απάντησε στο δικό του πρώτοφιλάκι με χίλια δικά της, αφήνοντάς τον ξερό από τηνέκπληξη. Όσο για το τελευταίο ραντεβού πριν μπαρκάρει,μάρτυρες τα σαράντα περιστέρια του θείου του, σταζωναράκια και στα ψαροκόκαλα του περιστεριώναγουργουρίζανε και σεγοντάρανε ανάσες κοφτές και λέξειςμισές.

Παράξενο κορίτσι, τη μια υποτακτικό, την άλληανυπότακτο, την τρίτη γάργαρο και πρόσχαρο, την τέταρτηαπρόσιτο και μελαγχολικό, με επηρεάζει πολύ το φως,επέμενε, ή τα όνειρα.greekleech.info

Σπάνια μιλούσε για το σόι της, θα σου διαβάσω έναποίημα, έλεγε τελείως ξαφνικά και μετά τον βασάνιζε να βρειτίνος είναι, τον μπέρδευε με τα αρχικά των ποιητών ή τηγενέθλια πόλη τους κι εκείνος έχανε πάντα κι εκεινής τηςάρεσε πολύ που ο αγαπημένος της δε σκάμπαζε από ποίηση.Είχε αντιγράψει αδέσποτους στίχους από δω κι από κει στοδερματόδετο μακρόστενο τετράδιο, χοντρό σανεκκλησιαστικό βιβλίο, ίδιο με αυτά που στα βαπόριακατέγραφαν τη μισθοδοσία, papeterie Hautin, fondée en1856, είχε μάθει τα γαλλικά από τις καρτ ποστάλ, αλλά ηπροφορά της ήταν καλή. Ο Μαλταμπές ξεφύλλισε στην τύχη

το δικό του, δεμένο με μαύρο δέρμα, με την ετικέτα ΟΣΤΡΙΑσε καφέ διακοσμητικό πλαίσιο, μισθοδοσία πληρώματος απόπρώτης Μαρτίου 1928 πέρυσι, ο τηλεγραφητής ΝικολόςΖαννής χρεωστεί 250 σκούδα, ο ανθρακεύς Ιωάννης Πολύζοςέχει λαμβάνειν 37 λίρες, σε άλλη σελίδα ο μηχανικόςΑθανάσιος Μαΐστρος εζήτησεν εις Καλκούτα προκαταβολήν50 λιρών και λοιπά, ο Μαλταμπές είχε κάνει δέκα φορές τογύρο του κόσμου. Πάντως το περασμένο καλοκαίρι είχεεντυπωσιαστεί από την άπλα και τις κρυψώνες του μικρούνησιού που καμουφλάρισε το ειδύλλιο, όλοι γνωστοί κι όλοιπερίεργοι, κανένας δεν τους είχε πάρει χαμπάρι.

Η Όρσα ερχόταν μεν με χίλιες προφυλάξεις, πάντα όμωςτυλιγμένη στα μεταξωτά, ήξερε ο Σπύρος από τουαλέτες,αλλά αυτό ήταν ολόκληρη ιστορία, ερχόταν λοιπόν με λίγαφούλια περασμένα στη μελιά πλεξούδα, μια κορδέλαθαλασσιά σαν τα μάτια της, στύλωνε το βλέμμα του στομπλε τους κι έβλεπε τον κυματισμό τους δροσερό και αέναο,σ’ αυτό το πέλαγος θ’ αρμενίζω, της δήλωνε και την έσφιγγεπάνω του φουντωμένος, τυχερέ Μαλταμπέ, έλεγε στον εαυτότου, το κορίτσι είναι γοργονάκι, το γούρι σου, σαν αυτό πουείχε τατουάζ στο αριστερό του μπράτσο, με πλούσιο μαλλί,γυριστή ουρά και καλοσχεδιασμένα λέπια.

Οι δουλειές του βαποριού βαριές κι οι άντρεςκουρντισμένοι, άλλος πέντε, άλλος δεκαπέντε, άλλος είκοσιπέντε χρόνια στη θάλασσα, μόνο οι νεομπαρκαρισμένοι δενέπαιρναν πρωτοβουλία και ρωτούσαν. Όταν ο καιρός δεν είχε

ξεσπάσματα, όλα ήταν πολύ ίδια, πολύ συνηθισμένα.Ο Σπύρος πρόσεχε τους παλιούς, ο καθένας τη ρέγουλά

του και στα λιμάνια και εν πλω, ακόμα και οι χωρατατζήδες,οι μπελαλήδες κι όλοι οι ανοικονόμητοι νταήδες στουςμακρινούς πλόες καταλάγιαζαν, η θάλασσα τους πετούσεκάτω την τρίτη μέρα, επέβαλλε το δικό της ρυθμό και τιςσιωπές της σε όλους, όποια ειδικότητα κι αν ήτανσημειωμένη στο ναυτικό τους φυλλάδιο, λιπαντής,ναυτόπαις ή θαλαμηπόλος, όπως ο Τάκης, ο ανιψιός τηςΜούραινας, το καλό παιδί του νησιού που είχε ναυτολογηθεί,πάνε δυο μήνες, πρόθυμος για τους πιο κολασμένουςμπάρκους και χωρίς να πέσει σε τυφώνα και να χρειαστεί ναπροσευχηθεί με φούρια, ξεφούσκωσε η ορμή του γιαπεριπέτειες και γύρισε σε νευρασθένεια.greekleech.info

Στο κεφάλι του Σπύρου είχαν μαζευτεί πολλά. Περίμενεόμως και την καλή.

— Δύο φορές μου έσωσες πέρσι το βαπόρι, δύο περιουσίεςμου γλύτωσες, ο υιός Χαδούλης, πολύ ιδιαίτερος τύπος,αριστοκράτης και του βιβλίου, του είχε μόλις τάξει μετηλεγράφημα πόντους στο καινούριο βαπόρι τους,ΛΕΩΝΙΔΑΣ II, παραγγελία στο όνομα του θείου τους πουμεγαλούργησε στο ναυτικό εμπόριο και λαθρεμπόριο καιπέθανε κανονικά, γέρος, μόλις είχε γονατίσει τον παπά στοτάβλι.

Με ένα 15% πάνω του θα τον έβλεπε και η Σαλταφέραιναπιο κύριο, και ο Μαλταμπές που είχε βάλει στο μάτι το

κορίτσι της θα της το βούταγε παντί τρόπω.

ΕΝΑ ΜΟΥΛΑΡΙ στο παράθυρο, δέκα σακιά σβησμένηβερβελιά στη ρίζα της ρογκλωνιάς, η οπαλίνα που δεν

αιωρείτο άλλο και ο ηλεκτρολόγος κατέβηκε επιτέλους απότη σκάλα έχοντας κουκίσει όλο το ισόγειο με ψιλοκομμένακόκκινα και μαύρα καλώδια και μπρούντζινα συρματάκια.

Η Μίνα Σαλταφέρου τον κατσάδιασε γιατί ήρθε νακρεμάσει τις καινούριες λάμπες μετά το γάμο, τι έφταιγε και οΕυτύχης που είχε αρπάξει κρύο με πυρετό κι άφησε τιςυποχρεώσεις προς τους πελάτες να εκκρεμούν;

Η Σαλταφέραινα όμως είχε οργανώσει το γάμο της Όρσαςσαν πολεμική επιχείρηση, μοιράζοντας ακριβείς οδηγίες σεσυγγενείς, γειτόνους και άσχετους, για να μη μετρήσει ηαπουσία του Σάββα, για να μην προλάβει κανείς νααναλογιστεί τα κουσούρια αυτής της παντρειάς, για νασαστίσει και η πρωτότοκη με τα σούρτα φέρτα, να ξεχαστείκαι να το βουλώσει.

Η Μόσχα έβλεπε από μακριά στο μόλο να ξεφορτώνουναπό τις μαούνες και να φορτώνουν στα ζώα τις βιεννέζικεςκαρέκλες, τα τέσσερα γαϊδούρια προχωρούσανε αργά, ωςμισή ώρα πήρε να φτάσουν, να κατηφορίσουν τα σκαλοπάτιακαι να ακουμπήσουν στην αυλή τους τα εκλεκτά καθίσματα κιένα πορτ μαντό, δώρα του Χαδούλη του εφοπλιστή, όλοι οισυνένοχοι βάζανε βαθιά το χέρι στην τσέπη. Χασομερούσε

αυτή στο ζαχαροπλαστείο, δίπλα στο μουστακαλή ιδρυτή τουπου μια δεκαετία τώρα, ξεθωριασμένος από τη θερινήαντηλιά, αναπαυόταν πάνω από τα φρουί γκλασέ καισκασίλα του, μόνη έννοια του μακαρίτη να κατακεραυνώνειμε το γλαρό του μάτι τις μύγες που λιγουρεύονταν τη ζάχαρη,μα πού να γλείψουν.

Θα έπαιρνε ζαχαροπλάστη; Προκειμένου να μην πάρειναυτικό, θα έπαιρνε και τον παραγιό που φούρνιζε τααμυγδαλωτά και τα παστίτσια, μωρέ και το σκλαβάκι που τακαλοκαίρια αλώνιζε τα χωράφια κι αγόραζε τα πικραμύγδαλαγια τη σουμάδα θα έπαιρνε αν δεν αγαπούσε.

Ο Ντέιβιντ καθόταν στο ζαχαροπλαστείο, είχε αποφάει μιαπάστα, μάλλον σοκολατίνα γιατί είχε μείνει λίγη τρούφα στοπιατάκι και σκυμμένος έγραφε κάρτες, κάρτεςχριστουγεννιάτικες, μα θα φτάσουνε κατόπιν εορτής, τηςήρθε να τον μαλώσει, είκοσι Δεκεμβρίου κιόλας, αλλά αυτόςήταν ενοχλημένος από τον κόσμο που ολοένα μπαινόβγαινενα παραγγείλει και να ψωνίσει, τη χαιρέτησε κάπως τυπικά κιέτσι έμεινε ώρα στήλη άλατος να παρακολουθεί πέρα μακριάτα τέσσερα γαϊδούρια με τις βιεννέζικες, ξεγλωσσισμένα απότη διαδρομή στον παγωμένο αέρα, μέχρι που άκουσε,δεσποινίς Σαλταφέρου, έτοιμα τα κουφέτα, και στα δικά σας.

Η Όρσα ήταν σαν ψεύτικη με το αέρινο νυφικό, αθηναϊκόςοίκος, το μαλλί πασπαλισμένο με λεμονανθούς κι ένατσούρμο παρανυφάκια, παιδιά καπεταναίων κι εφοπλιστών,όλη η Άνδρος είχε κάνει πρώτο θέμα το γάμο κι είχε στείλει

δώρα, γέμισε το διώροφο ορδινιές με παντεσπάνια, το κάτωσπίτι, εκεί που συνήθως ζούσε όλη η οικογένεια, κι όχι τοεπάνω που οι Σαλταφέροι προόριζαν για προικιό τηςπρωτότοκης, εξόπλιζαν με τις καλύτερες ποιότητες και στομεταξύ το ξεκλείδωναν μόνο για γιορτές και φιλοξενία. ΗΌρσα δεν ήθελε με τίποτα να μείνει στο επάνω, που είχε καικαλύτερη θέα σε όλο το Αιγαίο, στον όρμο Παραπορτιού κιαπό την άλλη στο Μάτι του Θεού, έλεγε κάτι τρελά για τανυχτολούλουδα στα παρτέρια που το θέρος τα ήθελε δίπλατης, η μάνα της έντεχνα την οδήγησε να δίνει μάχες για ταάνθη και την άφησε να τις κερδίσει, κι ο Βατοκούζης δενανακατεύτηκε, η Όρσα ήταν το λαχείο της ζωής του, αυτόςδεν ήταν το λαχείο της Όρσας, γιατί όταν η Σαλταφέραιναπιο απαστράπτουσα κι από τον Σύρου, Τήνου, ΆνδρουΑθανάσιο που ταξίδεψε να ευλογήσει ο ίδιος την ένωση καιως ανώτερος ιεράρχης να εξορκίσει αποτελεσματικότερα τησύφιλη, όταν λοιπόν η Μίνα τόνιζε δεξιά κι αριστερά μεέμφαση, ευχαί γονέων θεμέλια οίκων στηρίζουσι, η Όρσα τηνκοίταζε σαν σφαχτό, μα τζάμπα πια.

Ο γάμος ήταν γεγονός, Δευτέρα 27 Δεκεμβρίου 1929. Καίσύ, Νύμφη, μεγαλύνθητι ὡς ἡ Σάρρα, καί εὐφράνθητι ὡς ἡΡεβέκκα, καί πληθύνθητι ὡς ἡ Ραχήλ, εὐφραινόμενη τῷ ἰδίῳἀνδρί, φυλάττουσα τούς ὅρους τοῦ νόμου, ὅτι οὕτωςεὐδόκησεν ὁ Θεός· στη μέση της σάλας κάτω από τολασκαρισμένο πολύφωτο που ο Ευτύχης δεν είχε προλάβεινα ξεκρεμάσει, ο Αθανάσιος τα είπε δυνατά, και σιγανά, μέσα

από τα δόντια, τα είπε και ο παπα-Φίλιππας, παράμεραπαρών.

Το γλέντι βάσταξε ως το χάραμα, η Μόσχαπαρακολουθούσε τους σοβαρούς νεονύμφους, ένα βαλς κιένας μπάλος, και συλλογιζόταν την αδερφή της δίχως ρούχανα παραδίνεται για πρώτη φορά σ’ έναν άντρα πουυποπτευόταν το αίμα του, ενώ ψυχανεμιζόταν ότι άλλονήθελε, κάποιον που δεν άνοιγε το στόμα της να μαρτυρήσει,και το δράμα ήταν που αυτός ο ξανθούλης και ψηλολέλεκαςΒατοκούζης, με τα μισόκλειστα καστανά μάτια, δε φαινότανβλάκας ή κακός, Θεέ και Κύριε, τι κοροϊδία τώρα και για τουςδύο η αρωματισμένη κάμαρη, τα κολλαρισμένα σεντόνια καιτο σατέν καπιτονέ πάπλωμα, τα ροδοπέταλα, τα κοχύλια καιτα κουφέτα σκόρπια στο κρεβάτι της πρώτης κοινής τουςνύχτας, νύχτας μαρτυρίου.

Νύχτα μαρτυρίου, κυρίας και κυρίου, στο φως ενός κηρίου ηθέλησις Κυρίου, Κατίνα, Κική, Μαρί, Μόσχα, οι τέσσεριςαχώριστες συμμαθήτριες ξανασυνειδητοποίησαν πως ήτανκορίτσια και με το ένα, με το δύο, με το τρία κατεβάσανεμονορούφι από ένα ρακί.

Ο Ντέιβιντ αποφάσισε να κουνηθεί, ζήτησε από τη Μόσχανα χορέψουν κι αυτή όρμησε πάνω του με ανανεωμένεςελπίδες, σφίχτηκε στο στήθος του κι ο ξένος τρόμαξε, τηνεπανέφερε σε μιαν απόσταση είκοσι πόντων από το κορμίτου, απόσταση παραδεχτή από τους κανόνες ζωής τουνησιού. Πρέπει πάντως να κατάλαβε την απογοήτευσή της,

αλλά εκείνη αναστέναξε για να την κάνει πιο αισθητή και ταμάτια της μαυρίσανε κι άλλο. Ύστερα από τέσσερις πέντεστροφές και με φωνή ακόμα πιο εγγλέζικη από συνήθως,δείξε μου και τα βήματα του μπάλου μετά, είπε, αλλά δενυπήρξε μετά, σαν να το ξέχασε, χάθηκε πάλι στη γωνιά τουανάμεσα σε δυο γίγαντες, τον Παπαδόπουλο τοφυσικομαθηματικό και τη Χαζάπη την ιστορικού, πολύλιανός ο Ντέιβιντ, ούτε τα φαγητά του γαμήλιου τραπεζιούτου αρέσανε, μόνο παστέλια και σοκολατίτσες τσιμπούσε, ηκυρία Νανά του έτεινε συχνά τη φοντανιέρα.

Η Μίνα Σαλταφέρου, που είχε παντού μάτια, πήρε χαμπάριτο βαλς και φύλαξε τα σχόλια για το χάραμα, όταν θααποχαιρετούσανε και οι τελευταίοι, λιγότερο ή περισσότερομεθυσμένοι, ψάχνοντας πού παράτησαν την μπομπονιέρατους.

— Πλήρωσα και τα όργανα, μια χρυσή λίρα στο λαουτιέρηκαι μια στο σαντουριτζή, η φασαρία τέλος. Πάμε κι εμείς ναπλαγιάσουμε για δυο ωρίτσες.

Η κόρη ήταν πολύ ψηλότερη, η ψηλή της οικογένειας,ανασηκώθηκε λοιπόν η χαμηλή και βαριά Μίνα, της έστρωσετο κατάμαυρο κατσαρό μαλλί και κοιτώντας καλά καλά όχιμόνο τη Μόσχα αλλά και το πάτωμα, δηλαδή την Όρσα πουείχε αποσυρθεί με τον Νίκο στο κάτω σπίτι από νωρίς,εκμυστηρεύτηκε το απόσταγμα πείρας μιας ολόκληρης ζωής,οδηγώντας απαλά τη μικρή της κόρη ακριβώς πάνω από τηνκρεβατοκάμαρη των νιόπαντρων και μιλώντας σιγανά, ένα θα

σας πω, χίλιες φορές καλύτερα να μην παντρεύονται τακορίτσια αυτούς που αγαπούν, γιατί όταν θα τρέχουνε γραμμήστις παστρικές, ο πόνος θα παλεύεται.

Η Μίνα Σαλταφέρου, αν και κοντόχοντρη, στα είκοσί τηςήταν επιθυμητή γυναίκα λόγω συνδυασμού χρωμάτων, δέρμαγάλα, μαλλί κορακί, μάτι κάρβουνο, στόμα δαμάσκηνο, στονκαιρό της κάτι υπήρξε κι αυτή, και στη Σμύρνη που είχε κάνεικοριτσάκι δεν άφηναν τις γυναίκες να πηγαίνουν χαμένες.Μέσα της είχε βεβαίως προ πολλού καταλήξει για το είδοςτου δικού της γάμου, μια ζωή στην αναμονή και πρώτοβραβείο πίστης, μα το έπαθλο δεν άξιζε φράγκο.

Τ Ι ΝΑ ΠΩ, καρδιά μου, για να με συγχωρέσεις; Δενήθελες τα δώρα, μα εμένα τον ίδιο. Από τους

Γερμανούς έγινε σαφές ότι έπρεπε να επιβλέψω ο ίδιος τιςεπισκευές στην Αμβέρσα. Τη μέρα του γάμου σου, που είχαλογαριάσει να χορεύω μπάλο ίσαμε το ξημέρωμα, νατραγουδήσω κι εγώ με τα όργανα, έλα Χριστέ και Παναγιά μετο μονογενή σου στ’ αντρόγυνο που γίνεται να βάλεις τηνευκή σου, τα ’χα όλα συνεννοημένα με τηλεγράφημα στονΒαγγελάκη, τελικά έγινα στουπί παρέα με τους αλλοεθνείςκαι τα ολαρία τους.

Καλύτερα που έλειπες, μπαμπά, είχε σκεπάσει χιόνι το νησίκι έμοιαζε αριστοκρατικό και σπάνιο, σαν τα τοπία με ταπαγόβουνα που μας ταχυδρομούσες από τον Αρχάγγελο.

Είκοσι λέξεις και ούτε, αυτή ήταν η απάντηση της Όρσαςστον Σάββα Σαλταφέρο. Δέχτηκε το γαμήλιο ταξίδι για να μηβλέπει άλλο τη μάνα της να ανεμίζει στα μουγγά ιατρικάπιστοποιητικά με σφραγίδες και βούλες, εικοσάχρονη νύφη,πολύ νέα για να υποψιαστεί πως ίσως η Σαλταφέραιναφοβόταν μήπως στο τέλος ή, ακόμα χειρότερα, πριν από τοτέλος, έβλεπε αλλιώτικα την ίδια της τη ζωή και αναλυότανσε δάκρυα.

Μακάρι να ήμασταν όλοι μεταξύ μας παραχαϊδεμένοι, νααγκαλιαζόμασταν και να φιλιόμασταν πιο συχνά, σαν παιδιά

να κλαψουρίζαμε και να χαχανίζαμε ο ένας στην αγκαλιά τουάλλου προσπαθώντας να μαντέψουμε τίνος είναι τοχτυποκάρδι στο στήθος, δικό μας ή του δικού μας, ήτανσκέψεις που η Όρσα έκανε συχνά, είχε πάρει αμετάκλητηαπόφαση στη ζωή της να δίνει βάρος μόνο στην αγάπη, απόδώδεκα χρόνων αυτό, μια νύχτα που εντελώς ξαφνικά ένιωσετην κακή μοναξιά, τις χάρες της καλής δεν τις αρνιόταν.

Πριν από το γάμο πήγε στα Απατούρια, μια ώραποδαρόδρομο, να πει στη νόνα Όρσα την αλήθεια και νασυνάψει συμμαχία. Έφτασε με χειμωνιάτικη λιακάδα, τοχωριό εκεί βλέπει ανατολή, μόλις αποφάγανε οι δυο Όρσεςτην ψαρόσουπα και ξεψαχνίσανε τα καπόνια, το συνηθισμένογεροντίστικο φαΐ, η μεγάλη έβαλε το μπρίκι για καφέ κι ημικρή σηκώθηκε να ξεθερμίσει τα πιάτα στο νεροχύτη, είδεαπό το παραθυράκι της κουζίνας πως ο ήλιος είχε κιόλαςχαθεί πίσω από το βουνό, σκοτείνιασε μεμιάς και η διάθεσήτης· της άρεσε να σουρουπώνει και να νυχτώνει σε μέρη πουβλέπανε στη δύση, η μέρα χασομερούσε, ο τόπος σκούραινεαπό λίγο λίγο, η στιγμή που οι άνθρωποι άναβαν τοηλεκτρικό ή το φιτίλι του πετρελαίου ήταν σαν φως καισκοτάδι ν’ άλλαζαν μεταξύ τους ένα φιλί, αλλού, εκεί πουγίνονταν όλα απότομα, φοβόταν μην της στρίψει.

Αναποδογύρισε τη σουπιέρα και τα δυο βαθιά πιάτα ναστραγγίξουν, κοίταξε ξανά έξω, επίθεση εναέρια απόεκατοντάδες ψαρόνια που πλάκωσαν βολίδα καισφηνώθηκαν σαν σφαίρες στις δυο πελώριες συκιές με τα

γυμνά κλαδιά τους ζεβλωμένα ακόντια, οι συκιές σταχτιές, οκυπαρισσένιος ανεμοφράχτης πιο πέρα κατάμαυρος κιόλας,τοπίο σαν εικόνισμα απειλητικού αγίου.

— Λοιπόν σ’ ακούω, έκανε η γριά, της πάσαρε τοφλιτζανάκι, έβαλε στο τραπέζι ένα πανέρι με μανταρίνια καιπήρε μια βαθιά ανάσα, έτοιμη να μάθει κάτι σοβαρό, είχεεννοήσει άριστα το σκοπό της επίσκεψης και πάντοτε λάτρευενα κοντράρει και να υπονομεύει τη νύφη της.

Η Όρσα δεν έβγαλε άχνα, είχε καταπιεί τη γλώσσα της κιένιωθε κομμένη.

Η νόνα σκάλισε λιγάκι, πέταξε επίμαχες λέξεις, σύφιλη,πεθερός, φόβος, έρωτας, και αναγκαστικά το γύρισε αλλού.

— Πόσα χρόνια έχεις άκοπο το μαλλί; ρώτησε την εγγονήτης καθώς εκείνη έβαζε παλτό και σκουφάκι.

— Από τη δευτέρα δημοτικού, απάντησε η Όρσα, τηφίλησε και βγήκε.

Θαμπές φιγούρες πίσω από τα τζάμια τους οι λιγοστέςγειτόνισσες, μια εδώ και μια εκεί, στύλωναν ακίνητο το μάτιστο έρημο δρομάκι, δεν περίμεναν να φανεί περαστικός, είχαναπό νωρίς πάρει χαμπάρι την επίσκεψη της αρραβωνιασμένηςκι ήθελαν να τη δουν καθώς άνοιγε το βήμα της μη νυχτωθείστους χωματόδρομους. Δυο τρεις ανοίξανε μάνι μάνι τατζάμια, παραμέρισαν τα κουρτινάκια και φώναξαν καλάστέφανα.

— Μη μ’ ακουμπήσεις απόψε, είπε του Νίκου Βατοκούζη.Οι καλεσμένοι με τα γνωστά υπονοούμενα τους είχαν

σπρώξει μια ώρα αρχύτερα στην κρεβατοκάμαρη. Αυτός δεβιαζόταν καθόλου, έψαξε τα τσιγάρα του, στο δεύτερο, δενπειράζει, Όρσα, είπε και κάπνιζε ως το πρωί ακούγοντας τολαούτο και τα χοροπηδητά στο πάνω σπίτι, χαλούσε οκόσμος, εκ γενετής κουσούρι του διώροφου, η μονοπατωσιάκαι η φασαρία δεν έκοβε καθόλου.

Ύστερα από λίγη ώρα η νύφη μπορούσε να ξεχωρίσει ταψηλά τακούνια της Μαρί από τα τακουνάκια της Νανάς, πουστα μικρά βηματάκια της ακουμπούσε πρώτα τη μύτη καικατόπιν τη φτέρνα, σαν οπλές νεαρού αλόγου, ο γαμπρόςεντόπισε άνετα τις βαριές σόλες του Χαδούλη στον έναν καιμοναδικό μπάλο που χόρεψε ο γέρος, διέκρινε τη στέρεηπατημασιά του μητροπολίτη, που αποχώρησε σχετικά νωρίς,από την αβέβαιη του παπα-Φίλιππα, που έμεινε, αλλά οπαραγκωνισμός τού είχε κόψει τα πόδια και τα κέφια, για λίγοαφοσιώθηκαν και οι δύο σ’ ένα πνιχτό κοριτσίστικο κλάμα,είχε λυθεί το τούλι της μπομπονιέρας κάποιας μικρήςπαρανύμφου και τα κουφέτα της κυλήσανε στο πάτωμα σανβοτσαλάκια.

Την άλλη το μεσημέρι φύγανε με την ΑΦΡΟΕΣΣΑ γιαΠειραιά, μείνανε στο Πρωτεύουσα τέσσερις μέρες, αυτόςέτρεχε για τις εκκρεμότητες του ταξιδιού, από τουςεφοπλιστές στους λιμενάρχες, στους ναυτικούς πράκτορες,στις εταιρείες ανεφοδιασμού, στην επίβλεψη της φόρτωσης.

Οι Χαδούληδες, συνέταιροι του Βατοκούζη, και όχι μόνοαφεντικά του Σαλταφέρου, έστειλαν στο Πρωτεύουσα ένα

βουνό λευκό, εκατό άσπρα τριαντάφυλλα. Η Όρσα την έβγαζεστο δωμάτιο κοιτάζοντας από το παράθυρο την κίνηση τουδρόμου και του λιμανιού, βροχή, άμαξες, αυτοκίνητα,άνθρωποι βιαστικοί και βαπόρια πλήθος. Όταν νύχτωνε,καθόταν στο σκοτάδι και μετρούσε τα φώτα έξω, ασυνήθισταπολλά γι’ αυτήν, κιτρινωπά και θαμπά, καθώς τα κύματα τουψιλόβροχου έρχονταν κι αναδεύονταν σαν σύννεφα σκόνηςκαι τύλιγαν όλο τον Πειραιά.

Να ’ταν αλλιώς, θα βολτάριζε στις βιτρίνες, θαμπαινόβγαινε στα καταστήματα, θα πήγαινε να περιποιηθείτα νύχια και τα μαλλιά της, να επισκεφθεί κόσμο. Αλλά δενήταν αλλιώς, ήταν έτσι. Ο Μαλταμπές έπλεε κάπου στονΙνδικό και στο καλοκαίρι του, στο πλήρωμα του ΟΣΤΡΙΑπολλοί οι Αντριώτες και η αλληλογραφία στερεότυπη, ο τάδεπέθανε, η δείνα γέννησε, αυτός στεφανώθηκε την άλλη,ήξερε λοιπόν, ή σε λίγες εβδομάδες θα μάθαινε, πως η ΌρσαΣαλταφέρου ήταν πλέον σύζυγος Νικολάου Βατοκούζη.

Αυτό το τελευταίο συνέβη στην καμπίνα, ενώ τοΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ με τον αέρα πρίμα έπλεε στα ανοιχτά τηςΣαρδηνίας και το καντήλι πλάι στην κουσέτα ήταν όπωςπάντα αναμμένο. Ο Νίκος Βατοκούζης είχε συνέχεια κλειστάτα μάτια και τα έκλεισε και η Όρσα, μόνο ο Άγιος Νικόλαοςστο εικονισματάκι του τα είχε ορθάνοιχτα, δεν άφηνε τίποτανα του ξεφύγει.

Όταν τελείωσε η ιστορία, η Όρσα συνειδητοποίησε πως ηέκφραση «έγινα δική του» είναι λάθος, ήταν η πρώτη φορά

που ένιωσε το κορμί της δικό της και μόνο δικό της όσο καιτις σκέψεις της, γύρισε ελαφρά στο πλάι, κι εκείνος νυχτιάτικακαι ανεξήγητα της έλυσε τη μακριά πλεξούδα και με τηντσατσάρα του της χτένισε χωρίς βιασύνη τα μαλλιά και ταάπλωσε να πιάσουνε όλο το κρεβάτι, σαν να περίμενε καιρόαυτή την πράξη κι αυτό το θέαμα. Έκανε ένα τσιγάρο καιβγήκε, τράβηξε για την τσιμινιέρα να σιγουρευτεί για τη ρότατου βαποριού.

Το νυφικό της Όρσας, ολόλευκος, ολοκέντητος,ολομέταξος καταρράχτης σε κρεμάστρα δίπλα στο φινιστρίνι,έμεινε εκεί και τις σαράντα ημέρες του ταξιδιού.

Είχε φουσκοθαλασσιά, περιέπλεαν το φανάρι του Φινιστέροκαι ο Νίκος έψαχνε με τα κιάλια τους βράχους του Βίγκο,πολλά τα γολετόβρικα, τα ιστιοφόρα και τα ατμόπλοια πουείχαν πιάσει τελευταίο ντόκο εκεί στον πάτο, στα ανοιχτά τηςΙσπανίας.

— Λύσσα το φαΐ, είπε ο Μανσόλας ο υποπλοίαρχος, ημαγειρική του Καρυστινάκη δεν του πήγαινε καθόλου, κι έπινεαπανωτά νερά, ο Νίκος κι ο μαρκόνης προτιμούσαν τον καφέ,οι τρεις τους κουβεντιάζανε με παύσεις στα μακρόσυρτατριξίματα των σιδερένιων αρμών του πλοίου, καπνίζανε καιπεριμένανε να βρεθούν στο στίγμα που δυο χρόνια πριν είχεβουλιάξει το ΑΙΓΑΙΟΝ II.

Η Όρσα δεν επρόκειτο να αποποιηθεί τα πατροπαράδοτα,

τέτοια έπαρση δεν την αφορούσε, το πέλαγος ασκούσεανεξέλεγκτη εξουσία πάνω της και πάντοτε τη μαγνήτιζαν οιλέξεις των θαλασσινών, τις αποσπούσε μία μία μέσα από τιςφράσεις τους και δεν τις ξεχνούσε ποτέ. Είχε λοιπόνσημειώσει τόπους ναυαγίων κι ήθελε να ρίξει κόλλυβα στανερά στη μνήμη των χαμένων. Κουβαλούσε τέσσερα πέντεσακουλάκια, τα είχαν ψάλει στο μοναστήρι του Αϊ-Νικόλα,όπως πάντα εδώ και χρόνια.

— Είναι στενάχωρα αυτά σ’ ένα γαμήλιο ταξίδι, της είπε οΝίκος μαλακά, ελευθερώνοντάς την να αρνηθεί το θλιβερόκαθήκον.

— Δεν είμαι και δεισιδαίμων, του απάντησε σιγανά, δενείχε ειρωνεία στη φωνή, ούτε παρίστανε την αγέρωχη, ήτανπολύ εντάξει μαζί του.

Συνέβη ένα προξενιό, συνέβη ένας γάμος κι αυτοί οι δύο,έως τότε γνωστοί εξ όψεως, έπρεπε να περάσουν μαζί μιαζωή. Την πρώτη τους φορά, αυτή είχε στο κορμί της πάγο κιαυτός πανικό, ξημερωθήκανε μέχρι να βρεθεί μια άκρη, εδώτη ράχη της άγγιζε απαλά ο Νίκος και δεν ήταν σίγουρος,κάθε τόσο απομακρυνόταν στην κουσέτα παίρνοντας μαζί καιτο χέρι της, γύριζε από την άλλη πλευρά, κρυβόταν φιλώνταςστον αέρα και κοιτώντας σαν ανεκτίμητο μαρμάρινο γλυπτότο λεπτό καρπό της γυναίκας του και τα λευκά της δάχτυλααφημένα στην ανάσα και στα χείλη του.

— Εδώ είμαστε, τον επανέφερε στην πραγματικότητα ουποπλοίαρχος, και ο Σταμάτης ο καμαρότος ειδοποίησε την

Όρσα που, έτοιμη από ώρα, βγήκε από την καμπίνα με μιανιτσεράδα πάνω από το πράσινο φουστάνι της, ένα μαντίλιστα μαλλιά και το σακουλάκι στο χέρι.

Η θάλασσα ήταν ανήσυχη, με την αλαζονεία που επέβαλλεο μύθος της περιοχής, έκαναν το σταυρό τους, η Όρσα έγειρεστα ρέλια και σκόρπισε τα κόλλυβα στα αφρισμένα νερά, οΘεός ας αναπαύσει την ψυχή τους, είπε ο Νίκος· με τοΑΙΓΑΙΟΝ II είχε χαθεί και ο Σοφοκλής Ροδοκανάκης,συμμαθητής του στη Ροβέρτειο και ο μόνος συνομήλικοςπου είχαν γίνει φίλοι αληθινοί, με γλεντάκια, αγκαλιές, φιλιάκαι άφθονα δάκρυα.

Στο νησί, η λύπη για τη μάνα κι η ντροπή για τον πατέρατου τον είχαν υποχρεώσει να ξεκόψει από τις νεανικές παρέες,τριγύριζε μονάχος στη Ρίβα και στο μόλο, στοιχειό του μόλουτον φώναζε η παραμάνα η Αννεζιώ, τα θερινά μελτέμια και οιγαρμπήδες τον πιτσιλούσαν στα μούτρα κι αυτός είχεπαρηγοριά το τσιγαράκι απαραιτήτως στο μέσα τσεπάκι τουπανωφοριού από τα έντεκά του χρόνια.

Στα έξι του, έξι γιατί πήγαινε στην πρώτη δημοτικού,ξύπνησε μια νύχτα από ποδοβολητά στα ξύλινα πατώματακαι στις σκάλες του σπιτιού, ο πατέρας του ξέμπαρκος καιλιγάκι πιωμένος πρέπει, Μερσίνα, κυνηγούσε τη μάνα του νατη γυρίσει στο κρεβάτι τους κι αυτή έντρομη και αλλοπαρμένηόρμησε έξω με το νυχτικό και πήρε την κατηφόρα ίσα κάτωστο ποτάμι. Το παιδί έτρεξε στο παράθυρο και μέσα στοσκοτάδι και στο ψιλόβροχο έβλεπε το άσπρο νυχτικό να

χάνεται προς τη ρεματιά. Το έκρυψε στην αγκαλιά της ηΑννεζιώ και, χωρίς να μιλούν, ήξεραν πως σκέφτονταν και οιδυο το ίδιο, αυτό έξι κι αυτή τριάντα έξι ετών, μήπως κι ηκακότυχη πέσει στο ποτάμι να πνιγεί.

Δεν αδημονούσε να ξεμπαρκάρει ο μπαμπάς, μόνο ναμπαρκάρει, και τα πανάκριβα παιχνίδια που του κουβαλούσεδεν τα έπαιζε, επέστρεφε εκείνος κάθε δυο χρόνια με ακόμαπιο επιθυμητά κι έβρισκε όλα τα προηγούμενα ανέγγιχτα σταπακέτα τους.

Το παιδί είχε βρει έναν τρόπο να τον τιμωρεί, έναν τρόποπου του κόστιζε γιατί ήταν παιδί, παιδάκι, και από τα κουτιάτο προκαλούσαν κουρδιστοί ποδηλάτες, γερμανικά τρένα,χρωματιστά μεταλλικά αεροπλάνα.

Ήταν δεκατεσσάρων ετών όταν έχασε τη μητέρα του,υπογλυκαιμικό σοκ ή κάτι σχετικό, ο παθολόγος ο Ρεσβάνηςαπαντούσε πολύ αόριστα στρέφοντας τα μικρά ματάκια τουπρος το μεγάλο Μάτι του Θεού και τον ουρανό που κατά τηγνώμη του έφερε ακέραια την ευθύνη.

Ο Νίκος επιφύλαξε και βαρύτερη τιμωρία στον πατέρα του,που εκείνο τον καιρό ταξίδευε στη Βόρεια Θάλασσα. Γύρισε οκαπετάνιος και βρέθηκε μπροστά σε μια συνωμοσία, ο γιοςκαι η γυναικαδέλφη του τα είχανε κάνει πλακάκια νασυνεχίσει ο νεαρός Βατοκούζης τη μόρφωσή του στην Πόλησ’ ένα καλό κολέγιο, τη Ροβέρτειο, με την παρέα τουεξαδέλφου του, αν και η αλήθεια είναι ότι αμοιβαίααδιαφορία δεν επρόκειτο να τους φέρει κοντά ποτέ.

Η σύφιλη του πατέρα επιδρούσε ανασταλτικά και στηνέξοδο του γιου στη θάλασσα και τελικά τον αλλαξοδρόμησεπρος τα μαθηματικά και το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ούτε πουθυμάται πόσους γιατρούς είχε επισκεφθεί φοιτητής, πόσεςφορές έκανε το τεστ Βάσσερμαν. Στο δεύτερο έτος σπουδώνείχε μάθει πολλά, όχι για τα μαθηματικά μα για άλλα. Δενήθελε πια να τιμωρεί κανέναν.

Αποφάσισε να ακολουθήσει ναυτική σταδιοδρομία κι αυτήτου η πράξη ήταν η σιωπηλή συμφιλίωση με τον πατέρα του,είχε αφήσει τα χαρτιά για την έκδοση του ναυτικούφυλλαδίου στο μαρμαράκι του μπαγιού στο αντρέ, τα κοίταξεεκείνος καλά καλά και μάλλον θα ήθελε να τον αγκαλιάσει,ναυτικός ως το κόκαλο ο γέρος, έλα όμως που είχε φοβηθείτο γιο του από μια σταλιά παιδί.

— Είχε κάνει κι ο πατέρας μου με το ΑΙΓΑΙΟΝ II, δυόμισιχρόνια τάιμ-τσάρτερ στις θάλασσες της βόρειας Κίνας, είπε ηΌρσα κι έριξε ένα ακόμα σακουλάκι για τον ΑΣΗΜΑΚΟ, οθείος της ο Θέμης είχε χαθεί εκεί.

Βαθιά νύχτα πιάσανε Βισκαϊκό, τους περιποιήθηκε γιακαλά ο Μπέης, κατακλυσμιαία βροχή, ορατότης μηδέν κιόλοι στο πόδι, δεμένοι με σκοινιά μην τους αρπάξουν τανερά, νερά από τα χειρότερα· η Όρσα, δεμένη κι αυτή, άδειασετο σακουλάκι για το ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ, τηςαπέμενε ένα για το ΝΑΥΤΙΛΟΣ που πριν από έξι χρόνια είχετραβήξει στον πάτο της Μάγχης όλο του το πλήρωμα, μαζίκαι το δεύτερο αδερφό της μάνας της τον Μάριο, να με

ειδοποιήσετε, είχε ζητήσει από το πλήρωμα· ήταν ο καλόςτης θείος και την είχε μάθει ταγκό.

— Αν υπήρχανε θαλάσσιοι τάφοι, το νεκροταφείο τουΒισκαϊκού, ε, ναι, απέραντο θα ήτανε, απερπάτητο, είπε οΝίκος· ήθελε να αγγίξει την Όρσα, να τη νοιαστεί που ήτανμούσκεμα, αλλά επειδή εξαρχής εκείνη καθόριζε τιςαποστάσεις και το μυαλό της έτρεχε αλλού, δεν ήταν ηστιγμή, άλλωστε όφειλε να έχει τα μάτια του δεκατέσσεραστη δουλειά, μέχρι τουλάχιστον να μαλακώσει ο καιρός.

Δεν έπρεπε και να βιάσει την κατάσταση, σ’ ένα ναυτονήσιπου πολλά παιδιά είχαν το γνωστό ολύμπιο μέτωπο ή τηζαρωμένη επιδερμίδα των γερόντων, η ανάμνηση τηςασαράντιστης αδερφούλας του, οι προλήψεις και η άγνοιατον είχαν για χρόνια περιορίσει σε μια περήφανημοναχικότητα, το ’χε ρίξει στη δουλειά, με τις γυναίκες είχεενοχές, κι αυτό το πλάσμα που του ήρθε εξ ουρανού δενήθελε να το χάσει.

Η Όρσα κοιτούσε με τις ώρες τη θάλασσα και σίγουρα δενήταν επειδή το γαλάζιο τη γαλήνευε, κάτι διάβαζε στηναχανή επιφάνεια. Ο Νίκος Βατοκούζης παρατηρούσε τα μάτιατης να κινούνται σχεδόν ανεπαίσθητα από αριστερά προς ταδεξιά, αυτός ο κόπος συνέχεια, καμιά φορά όλο το πρωινό.Έβλεπε στο μπλε γραμμένες ιστορίες που τα μεγάλα κύματατις αναποδογύριζαν, αλλά και τα μικρά, το ήξερε ο ίδιος εκπείρας, καθώς δε σταματούσαν ποτέ, παρατούσαν τιςιστορίες χωρίς τελεία και τους ήρωες χωρίς ανάπαυση.

ΑΔΕΣΠΟΤΕΣ κατσίκες μασούσαν τους κήπους τηςπόλης κι αδέσποτες κόρες τυραννούσαν τις μάνες τους.

Αλίμονό σου, ξετσίπωτο θηλυκό, είπε η Μίνα και πέταξεστο κεφάλι της μικρής κόρης της το καλαθάκι με τα καρύδια,φώναξε αυτή, μη, καλέ μαμά, γέμισε η σάλα καρυδότσουφλακαι καρυδόψιχες, τα πάτησαν, λέκιασαν με το λάδι τιςσανίδες.

Η Σαλταφέραινα μόλις είχε ξετρυπώσει τη χαμένη τηςκαπελιέρα, και καλά με τα παραχωμένα γραμματάκιασυμμαθητριών, του προκομμένου του πατέρα της, κάτιχαρτάκια με λόγια τραγουδιών, ποιηματάκια, ψιλολόγιαδιάφορα δεμένα με χρωματιστά φιογκάκια, η φωτογραφίατου ξένου τι δουλειά είχε μες στο σπίτι της, στα πράματα τουκοριτσιού της.

Πάνε δυο μήνες από την εκδρομή στο Μοναστήρι, τηςΤυρινής, σαράντα μουλάρια μουλαροσυρμή για Γερακώνες,τον θαύμαζε η Μίνα τον Εγγλέζο, πώς φίλησε το χέρι τηςΧαδούλαινας, της Ραΐσαινας, της Λουκίσσαινας, πώςσυγκεντρωμένος και φιλομαθής ακολουθούσε τον ηγούμενοστην ξενάγηση, λες και του ’φταναν του σαχλαμάρα ταελληνικά να εννοήσει πότε ανηγέρθη, πότε ανεστηλώθη,πότε έγινε το τέμπλο, πώς ήρθανε μαζί με τους πρόσφυγες ταπλακάκια από την Κιουτάχεια και βρήκανε ανάπαυση στην

Ωραία Πύλη.Δε συγχωρούσε τον εαυτό της που ο νους της δεν έβαλε

άλλο από καμάρι για την πολυμάθεια της Μοσχούλας, για τημανία της με την ξένη γλώσσα, όλο του εξηγούσε τουανώμαλου, γιατί ο άντρας που πλησιάζει ξένη είναιανώμαλος, οι ξένοι κόσμοι δε συναντιούνται ποτέ, η ΜίναΣαλταφέρου είχε ακλόνητα πιστεύω και απαράβατες αρχές.

Πριν κομματιάσει τη φωτογραφία, ο κοκωβιός μπροστάστο εγγλέζικο σπίτι του, το έκοψε καλά, καθόλου δεν τηςφάνηκε παλάτι. Ήρθε να καζαντίσει ο πειναλέος με τοπανιασμένο μούτρο και τ’ αρρωστιάρικα παΐδια που φεγγίζανεκάτω από τα πουκάμισα, η κοψιά του της ήταν γνωστή, γιατίη γυρίστρα η μικρή προ μηνός, Τσικνοπέμπτη, την είχετραβολογήσει και στη Λέσχη, παίζανε μονότονες μουσικές οικόρες του Εξαδάκτυλου που προκόψανε στο πιάνο, ενώ οιδικές της το είχαν βαρεθεί την τρίτη χρονιά. Πάλι με τον ξένοη Μόσχα, λέγανε τα εγγλέζικα· μπορεί οι Εξαδάκτυλες ναέχουν κλίση στο πιάνο, η δική μου έχει στις γλώσσες,σκέφτηκε κι ανακούφισε τη συνείδησή της.

Ο δήμαρχος έκανε ευχαριστήρια ομιλία προς τον Μωραΐτηπου δώρισε πλήρη σειρά ορειχάλκινων οργάνων στηΦιλαρμονική, κι όταν ήρθε η σειρά της μεγάληςΕξαδακτύλου με τη μαβιά μούρη, η Μίνα βαργέστησε με ταντάπα ντούπα στο πιάνο, κατά βάθος αντιπαθούσε αυτό τοόργανο που έπιανε πολύ τόπο και ήταν πίσσα μαύρο, κιέδιωξε το μυαλό της εκτός Λέσχης, στα διατρέξαντα την

τελευταία εβδομάδα, έρανο υπέρ της εν ΑθήναιςΑντιφθισικής Εταιρείας πεντακόσιες δραχμές μείον από τοπορτοφόλι της, γέννα πεντάδυμων αρνιών στη Μεσσαριά καικεραυνοπληξία, είχε σκάσει για τον Λεώνη το γιδοβοσκό πουστους Κατακαλαίους έγινε στόχος, ο ίδιος λαμπάδιασε καιπάει, μα τα ρούχα του άκαυτα, απλώς είχαν ξηλωθεί από τιςραφές και σκορπίστηκαν στις αγκαθερές φούντες του βουνού,μ’ ένα γαζί ξαναφοριούνται μια χαρά, είχε σχολιάσει ηΜούραινα, αναίσθητη όπως πάντα.greekleech.info

Πιάνο λοιπόν, πιάνο ατελείωτο και δίπλα της η Μόσχαέκοβε κι έραβε σιγανά γέρνοντας λιγάκι προς τον κύριοκαθηγητή που, αλίμονό του, την άλλη το πρωί η Μίνα θακατέθετε στους καραβοκυραίους που τον περιμαζέψανε καιτον φέρανε σαν ευεργεσία για τα τέκνα των ναυτικών, στείλτετον πίσω στον αγύριστο. Θα πήγαινε με λίγα πούρα και στονπαπα-Φίλιππα να της συγχωρεθεί η απροσεξία, αν και αυτότο καθεστώς σκεφτόταν να το περιορίσει, πανάκριβα και ταπούρα.

Κατόπιν θα έγραφε αυτοπροσώπως του άλλου, πρέπει ναβρω να την αρραβωνιάσω, γιατί ή έχει κάψες ή μπούχτισε τοντόπο της και θα τη χάσουμε. Θα του έστελνε και τιςφωτογραφίες από το Λονδίνο, ο Βατοκούζης την είχε πνίξειτη μεγάλη στα χρυσάφια, κολιέ, βραχιόλια, σκουλαρίκια, τοέμπειρο μάτι της τα είχε ήδη κοστολογήσει.

Παλιά, πολύ παλιά, της είχε τάξει κι αυτηνής ο Σάββας νατην πάρει τρίμηνο ταξίδι μέχρι τη Βαλτική και να τη γυρίσει

πίσω άλλο αντριώτικο βαπόρι, έβγαλε κι η Μίνα ναυτικόφυλλάδιο, μα δυο χοντροκομμένες κουβέντες της ταχαλάσανε όλα, άλλες καπετάνισσες, Ραΐσαινα, Λουκίσσαινα,Χαδούλαινα, λείπανε με τους άντρες τους κι έξι κι εννιάμήνες, η Σαλταφέραινα έκατσε ξέμπαρκηδιαπαντός.greekleech.info

Κουρασμένη κοίταξε έξω από το παράθυρο και ξεχάστηκεγια λίγο στο περβάζι, απόγευμα, οι μέρες μεγαλύτερες, τοΑιγαίο σιωπηλό και η Τήνος απέναντι.

Ελπίζω να βρει λίγη φώτιση ο γαμπρός να κάνει καλύτεροκουμάντο, σκέφτηκε, να βρει τη φώτιση που έχουνε ταχελιδόνια και κάνουν ανεξήγητα θαύματα, παραδείγματοςχάριν πετούν όλα μαζί, επί ώρες.

Δύσκολη η προηγούμενη χρονιά για τη Μίνα, δύσκολη καιη φετινή, ένιωθε ένα βάρος στο στέρνο της, δεν της άρεσε ναπληγώνει τις κόρες της, ήταν η ίδια η ζωή που τα κανόνιζεέτσι να βαστάει ένας έρωτας λίγο κι ένας καημός πολύ.

Ο ΤΥΠΟΣ νόμιζε πως ήταν φαρσέρ, αλλά δεν ήταν παράένας βάρβαρος, ο κύριος Ντίνος, ο γιόκας της

Γερμανίδας, σαραντάρης, μπούλης, μία δούλευε και πέντεκαθόταν, είχε μείνει εφτά μήνες στην Αμερική, είχε χαζέψειφυτείες καλαμποκιού και μπαμπακιού, έπληξε, επέστρεψε,έβαλε κολίγο στον μπαξέ του κι έλεγε κατόπιν οιμαρουλοφυτείες μου.

Απογευματάκι νωρίς, με αέρα δυνατό και στάλες χοντρές,υπόλοιπα της ανοιξιάτικης καταιγίδας που σάρωνε όλο τοπροηγούμενο μερόνυχτο, βγήκανε σαν γυμνοσάλιαγκοι όσοιείχαν ανάγκη να ελέγξουνε τις ζημιές στους κήπους και στιςβάρκες και να ψωνίσουνε για την οικογένεια.

Πέρασε μπροστά από το ουζερί και η Κατερίνα Μπασαντή,την άρπαξε ο κύριος Ντίνος αγκαζέ, την έχωσε στη μέση τηςπαρέας και της έβαλε στο στόμα ένα κομμάτι καλαμάρικονσέρβα. Η γυναίκα δυσανασχετούσε κι αυτός χαχάνιζε,καυχιόταν κι απολάμβανε που είχε σκαρώσει παράσταση γιακάτι ταλαιπωρημένους ηθοποιούς του έργου «Ο Ναπολέωνήτανε κορίτσι» που είχαν αποκλειστεί λόγω καιρού και για μιαδεκαριά αδειούχους και χαραμοφάηδες που χασομερούσανγια να δουν αν η χήρα του μάγειρα θα καταπιεί το καλαμάρι.

Η Μόσχα πήγαινε στης Θάλειας να πάρει τα κουμπιά καιτη ζώνη που είχε παραγγείλει να της τα ντύσουν με πανί για

το πασχαλινό της, είδε ό,τι είδε, όρμησε στο ουζερί κι έβαλετην Κατερίνα να φτύσει το καλαμάρι, ούτε ψάρια ούτεθαλασσινά ήθελε να τρώει και καλά έκανε, δικός τηςλογαριασμός, αναρωτιέμαι ποιανού τελικά έχει σαλέψει,ξεστόμισε η μικρή Σαλταφέρου κοιτώντας κατάματα τογεροντοπαλίκαρο, βούτηξε τη γυναίκα από το χέρι, την έσυρεέξω και τραβήξανε βιαστικές για τη μακρινή γειτονιά της,μισή ώρα ποδαρόδρομος, και η Κατερίνα, κατά τα γνωστά,έβαζε διακριτικά το χέρι της στο μάγουλο, μη δει το μπλε, ηθέα της θάλασσας την αρρώσταινε και δεν ήταν η μόνη πουαρνιόταν να φάει ψάρια και θαλασσινά ή να κολυμπήσει, κιάλλοι, ιδίως όσοι είχαν χάσει τον άνθρωπό τους σε κοντινάπελάγη, δεν έβαζαν ψάρι στο στόμα, μπορεί να ’χει φάει απότις σάρκες του δικού μας, σκέφτονταν. Μέχρι να σπρώξουντο μάνταλο, οι γάμπες τους είχανε ξυλιάσει, καιρός τρελός.

— Πάνε δώδεκα χρόνια που τους έκανα όλους πέρα, είπε ηγυναίκα κι άναψε τη λάμπα πετρελαίου, ακόμα να ’ρθει τοηλεκτρικό στο συνοικισμό μας. Όταν ήμασταν μικρά,καθόμασταν τα βράδια στα βράχια του βουνού να δούμε ναπερνούν τα κατάφωτα πλοία.

Έριξε δυο τρία ξυλαράκια στη σόμπα, ξεκλείδωσε έναδερμάτινο ναυτικό μπαούλο, έκανε νόημα στη Μόσχα να τοσκαλίσει κι εκείνη γύρισε πλάτη, στάθηκε στο στενό παραθύρικαι ακίνητη κοιτούσε το βουνό της, που της έφερνε τη νύχταμια ώρα αρχύτερα.

Η Μόσχα σήκωσε το καπάκι του μπαούλου, Ευάγγελος

Μπασαντής ήταν γραμμένο στη μέσα μεριά και είχε σταλείπριν από το γάμο τους από την Ευρώπη γεμάτο μεταξωτέςρόμπες, νυχτικά και πλάκες γραμμοφώνου, σκέτη μουσική καιτραγούδια ξένα, μαύρα μάτια στο ποτήρι, γαλανά στοπαραθύρι, ακόμα είχε την υπέροχη φωνή της Κατερίνας στ’αυτιά της, την είχε ακούσει στους αρραβώνες της με τομάγειρά της, παιδάκι πέντε χρόνων η Μόσχα τότε, κιαπέκτησε την ιδέα ότι όσες αρραβωνιάζονται φτιάχνουνφωνή και μαθαίνουν όλα τα τραγούδια.

Το μπαούλο ήταν ξέχειλο από πατικωμέναπυκνοκεντημένα πανιά, τραπεζομάντιλα, μαξιλάρες,κουρτίνες· η Μόσχα τα ξεδίπλωνε ένα ένα κι ένιωθε μιαανατριχίλα να σέρνεται στη ραχοκοκαλιά της και νααναποδογυρίζει τη γλώσσα της, ε, ναι, τι θα μπορούσε να πειπέρα από το να αφήσει τα δάκρυά της να τρέχουνε ποτάμι.

ΜΑΡΟΥΣΙΩ, πλοιοκτησίας Ιάσωνος Τελεμέ, εβυθίσθηαύτανδρον εις τα παράλια της Ουρουγουάης, 22.4.1917,απολεσθέντες ναυτικοί, Γεράσιμος Φακής πλοίαρχος,Αδαμάντιος Φακής υποπλοίαρχος, Νικόλαος Μανδαράκαςα΄ μηχανικός, Νικολός Χαζάπης β΄ μηχανικός, ΜάριοςΠερτέσης ασυρματιστής, Λεωνίδας Ζαννής θαλαμηπόλος,Ευάγγελος Μπασαντής μάγειρος, Ασημάκης Χιωτέλληςναύτης, Παντελής Βακαρέλλης ανθρακεύς, ΔημήτριοςΜανδαράκας λιπαντής, Ματθαίος Παπαδάκης ναυτόπαις.

Με ριζοβελονιά και πλακέ, με μαύρα, γκρίζα και χίλιωλογιώ καταραμένα μπλε, η Κατερίνα, όλα αυτά τα χρόνια,

έσκυβε πάνω στα άθικτα λευκά σεντόνια της προίκας της,ξήλωνε παπάκια, δελφινάκια, αστρουλάκια και κεντούσε τιςναυτικές τραγωδίες του νησιού, τη μια πίσω από την άλλη,πάλη με κύματα θανάτου, αναποδογυρισμένες λέμβοι, άδειασωσίβια, μισοβυθισμένα καράβια κάτω από πένθιμουςάγνωστους ουρανούς, αλλού ένας φάρος, ο Φάρος τωνΦαλαινών, μαρτυρούσε πως ύπουλες ξέρες είχαν παγιδέψειτο πλοίο, αλλού ένας ανεμοστρόβιλος έβαζε την υπογραφήτου στο κακό κι αλλού, όπου τα αίτια παρέμεναν άγνωστα, τοπεπρωμένο, μια μαυροφορεμένη κακιά στεκόταν στην πλώρηή στην πρύμη που προεξείχε λίγα μέτρα προτού τουμπάρει κιαυτή στα άπατα.

Η Μόσχα είχε ξεδιπλώσει άνω των δεκαπέντε, πάνω σεκαρέκλες, μπαούλα, στο τραπέζι, στον καναπέ, στο κιλίμι, σταπλακάκια, είχε μπροστά της επαναστατημένους καιθανατηφόρους ωκεανούς, τον ακριβή κατάλογο τωναπολεσθέντων ναυτικών, τις ημερομηνίες, πολύ συχνά τοβαρύ χέρι του Χάρου πατούσε το νησί προς το βυθό κι αυτόξανάβγαινε αργά και λιγοθυμισμένα, βουτηγμένο στα μαύρακαι στα κλάματα.

— Η νονά του Βαγγέλη που μένει στην Καστέλα μουστέλνει τις κλωστές, είπε η Κατερίνα που τα είχε τσουγκρίσειμε τα σόγια, συνυφάδα το καρφάκι και κουνιάδα το φαρμάκιπου λένε, στεκόταν ακόμα στο παράθυρο, έξω το σκοτάδι είχεπάρει φόρα.

Η Μόσχα έβγαλε τα παπούτσια, πάτησε πάνω στα

εργόχειρα, την έφτασε και τη φίλησε θερμά στα μάγουλα,νεανικά ακόμα, είκοσι οχτώ ετών η Κατερίνα και, όπως ηνεαρή της φίλη ανακάλυψε εκείνη τη στιγμή, αμείωταόμορφη, όμορφη πολύ, στα ήπια καστανά της χρώματα με ταπυκνά ματοτσίνορα και τις πολλές ελίτσες στο λαιμό.

Το στήθος της Μόσχας είχε φουσκώσει από θυμό για τημοίρα της Μικράς Αγγλίας, Little England τρομάρα της, πουτην έλεγαν κάποιοι καραβοκυραίοι και όχι ο Ντέιβιντ, απόαλληλεγγύη για τη φουκαρού την Κατερίνα, από φόβομήπως στα κεντήματα προστεθούν ο πατέρας κι ο γαμπρόςτης ο Βατοκούζης, αχ, Όρσα, της ξέφυγε, άραγε τοπεπρωμένον φυγείν δυνατόν; Το παιχνίδι μ’ αυτή τημοιρολατρική φράση το έπαιζε συχνά, φανερά για να σαρκάζεικαι κρυφά για να ανησυχεί.

Το ρολόι του τοίχου έδειχνε περασμένες εφτά, η Μόσχαδεν είχε διάθεση να φύγει, κουλουριάστηκε στον καναπέ κιαπό τη μέσα τσέπη του παλτού της τράβηξε μισό τσιγάρο.Στο γραμμόφωνο ξεκίνησε να τραγουδάει ένας Ρώσος, φωνήβαθιά και εντυπωσιακή, ποιος να ξέρει τι έλεγε, κάτι θλιμμένοκαι νοσταλγικό, ως συνήθως, η Κατερίνα τα είχε μάθει απ’έξω πια και του ’κανε σεγόντο.

Τ ΙΣ ΚΥΜΑΤΑΡΕΣ του ωκεανού έχυνε, έβαζα πλύση τασεντόνια και το νυχτικό μου κάθε μέρα, οι Κορθιανές

πεσκίρια της κουζίνας και ποδιές απλώνανε και μαραζώνανε,κι αυτό το είχε ξανακούσει η Όρσα, η Μούραινα είχε οίστροκαι αρκετό ακροατήριο, μέσα καταχτυπούσανε ταφλιτζανάκια, τα πιατελάκια και τα νεροπότηρα, δε θα ψάξωεδώ για τη μάνα, αποφάσισε, προσπέρασε το κίτρινο διώροφοκαι τράβηξε για το βεραμάν της φιλολόγου, πολλά ταδιώροφα στην πόλη, όλοι είχαν ένα μπαλκονάκι που έβλεπεστο πέλαγος κι όλοι κάθονταν στο άλλο, το τυφλό, πουέβλεπε τους απέναντι ή ένα ντουβάρι μα ήταν προφυλαγμένοαπό το βοριά. Οι άνθρωποι θέλοντας και μη έβλεπανκαθημερινά τη θάλασσα, και η Όρσα πίστευε πως ο απλωτόςορίζοντας, ο άνευ τέλους ορίζων, όπως είχε γράψει σε μιαέκθεση μαθήτρια της τρίτης γυμνασίου, η θάλασσα που τανερά της τρέχουν αλλού, οπουδήποτε, και παίρνουν μαζί τουςσκέψεις, τοπία, φωνές, κάνουν τους ναυτικούς και τουςνησιώτες να μη νιώθουν ποτέ παγιδευμένοι.

— Ρέει το μπλε κι εμείς μαζί του.— Οι Άνδριοι είστε ταξιδιάρηδες από τη μια, αμετακίνητοι

από την άλλη.Η κυρία Νανά είχε αφήσει το τσιγάρο της στο τασάκι και

άπλωνε στα χέρια της μια λοσιόν, είχε κοκκινωπά πιτσιλωτά

δάχτυλα και παλάμες και δε γνώριζε την οργανική αιτία, ίσωςμ’ αυτό το σήμα να την έδιωχνε μακριά ο νεροχύτης της. Οάοσμος καφές σερβιρισμένος στο σαλόνι, ίδιο κιαπαράλλαχτο με όλα τα σαλόνια του νησιού, με τηβιβλιοθηκούλα, απαραίτητο έπιπλο στα σπίτια και τωνκαπετανισσών, μισοκρυμμένη πίσω από τη μεγάλη δίφυλληπόρτα.greekleech.info

Μάιος και από τα ανοιχτά παράθυρα έμπαινε η ευωδιά τηςλευκής τριανταφυλλιάς στο φόρτε της. Η Όρσα ένιωθε άβολααλλά ασφαλής. Η κυρία Νανά της είχε πει κάποτε την ιστορίατης με πολλά λόγια, αργότερα την ξανάπε με λιγότερα κι όσοπερνούσαν τα χρόνια η τελεία στη διήγηση έμπαινε όλο καιπιο νωρίς, ύστερα από εφτά, έξι, πέντε φράσεις.

— Και όταν, καλό μου, χάθηκε η πρώτη μου αγάπη, όχι σεναυάγιο αλλά στη στεριά, κάπου στις Ινδίες από δυσεντερία,υπέκυψα στο φλερτ του συμφοιτητού μου μόνο και μόνοεπειδή ήταν κι αυτός Άνδριος, και φαντάσου δεν είχαεπισκεφθεί ποτέ το νησί.

Δεν άντεχε να επιστρέφει στα μέρη της, Πράμαντα ΝομούΆρτης, στα απόκοσμα ωραία Τζουμέρκα, εντελώς νοσηρά,ήθελε να βρει μια γωνιά στο περιβάλλον του χαμένου,ατσαλάκωτη λοιπόν και μονότονη ζούσε τη ζωή μέσα από τιςζωές των άλλων, ενήμερη λεπτομερώς για τους ξένουςέρωτες, τα ξένα πάθη και δεινά.

— Δηλαδή στη ζωή περισσότερο αξίζουν αυτά που χάνειςπαρά αυτά που βρίσκεις, η Όρσα προχώρησε σ’ ένα βιαστικό

συμπέρασμα, κάτι την έκαιγε, μια εμμονή, μια αμφιβολία,κάτι.

— Αυτά που βρίσκεις ξαναχάνονται, τόνισε η Νανά τιςλέξεις μία μία, αυτά που έχασες υπάρχουν για πάντα.

Έτσι τουλάχιστον σκεφτόταν τα πρώτα χρόνια του γάμουμε τον Μικέ, με τον καιρό όμως η ζωή τη φιλοδώρησε με έναμαθηματάκι από την ανάποδη, περισσότερο αξίζουν αυτάπου έχεις, έστω το ένα, ένα και λίγο, παρά αυτά που λείπουν.

— Ισχύουν εξίσου και τα δύο, διαλέγεις και παίρνεις, ρητά,αποφθέγματα και τα παρόμοια ισχύουν καιαντιστρόφως.greekleech.info

Η Όρσα δεν είχε κέφια για γρίφους, αφήσανε λοιπόν τοπαρελθόν και την πρόχειρη φιλοσοφία, η φιλόλογος ήτανδεινή σ’ αυτά, αλλά η πρώην μαθήτριά της δεν είχενοσταλγήσει την αίθουσα διδασκαλίας και τη μέτριαβαθμολογία. Η κυρία Νανά, στρώνοντας τις μικρές πιέτες τηςφούστας της, της υπέβαλε χίλιες ερωτήσεις για το Λονδίνοπου ποτέ δεν αξιώθηκε να επισκεφθεί γιατί η ναυτία της ήτανοδυνηρότερη και από καρδιακή πάθηση, είχε έρθει προδεκαπενταετίας στο νησί με θαλασσοταραχή και έκτοτε δενξαναπέρασε τον Καβοντόρο.

Όλα όσα ρωτούσε ήταν διαφορετικά από τα συνηθισμένα,αν οι Εγγλέζοι φορούν γούνινα ή υφασμάτινα παλτά, αν ηπαρουσία των σκύλων στους δρόμους είναι αισθητή, ανυπάρχουν τριανταφυλλιές τόσο εντυπωσιακές όσο η δική της,αν οι κοπέλες με το λευκορόδινο δέρμα κυκλοφορούν μόνες

ή με συνοδό. Τα υπόλοιπα, πάρκα, μουσεία, ανάκτορα, ταήξερε καλά, η κυρία Νανά Μπουραντά-Καραπιπέρη καλούσεγια τσάι ή καφέ όλες τις άρτι αφιχθείσες και τις ανέκρινεαριστοτεχνικά με γαϊδουρινή υπομονή και ποιητική διάθεση.

Η Όρσα της παρέδωσε και τις καρτ ποστάλ, στο Λονδίνοτις είχε αγοράσει, αλλά δεν ήταν Λονδίνο, η Jamaica Bridjeτης Γλασκόβης, το Commodore Hotel της Νέας Υόρκης, τοHotel Majestic της Βομβάης που το είχε κιόλας διπλό· ηφιλόλογος μάζευε καρτ ποστάλ με γέφυρες και πολυτελήξενοδοχεία, η συλλογή της αριθμούσε πενήντα τρεις γέφυρεςκαι ογδόντα δύο ξενοδοχεία κολοσσούς. Της παρέδωσε καιμια φωτογραφία από το σπίτι του Καρόλου Ντίκενς, ειδικήπαραγγελία, ήταν γνωστή η αδυναμία της σ’ αυτό τοσυγγραφέα, άλλωστε τον Εγγλέζο του γυμνασίου, τονΝτέιβιντ Μπράντλεϋ, Ντέιβιντ Κόπερφιλντ τον φώναζε και τοκαναρίνι της το έλεγε Όλιβερ, αν και η Μούραινα της είχεμηνύσει ότι το πουλί ήταν ή θηλυκό ή μουγγό· πραγματικά τοαπόγευμα κυλούσε πιο γρήγορα πια και ο Όλιβερ στοκλουβάκι του δεν έβγαζε άχνα και δεν ασχολείτο με τίποτα,ένα κίτρινο αγαλματάκι.

Ο Μικές Καραπιπέρης είχε πεθάνει τρία χρόνια πριν κι είχεέρθει η ώρα να ξεφυλλίσουν και πάλι το άλμπουμ με τιςφωτογραφίες, ο μακαρίτης, φιλόλογος, χοντρούλης καιευπρεπής, με ένα κέφι ζωής στα μάτια του που διαπερνούσετα ματογυάλια του, στον αυλόγυρο του γυμνασίου εν μέσωμαθητών και μαθητριών του, πότε με τη σχολική ενδυμασία,

πότε με τις στολές των σκετς ή των γυμναστικών επιδείξεωναπό το σχολικό έτος 1917 έως το σχολικό έτος 1925 πουυπέκυψε στην ελονοσία κι έχασαν όλοι τα καλαμπούρια του.Φυλλομετρώντας τις φωτογραφίες η Όρσα συνειδητοποίησεπως εκτός από τους καθηγητές πεθαίνουν και οι μαθητές, οιδίδυμες στην επιδημία τύφου, το Μαθιό του καφετζή που είχεφέξει από την αδυναμία, ο Μπάκης στον πρώτο του κιόλαςμπάρκο. Προσπέρασε στα γρήγορα τον Μαλταμπέ μαθητή,σταμάτησε στον Βατοκούζη μαθητή, με τα μάτιασφιχτοκλεισμένα, δεκατετράχρονος κι ανοικονόμητος, λίγοπροτού φύγει για κείνη τη θεία στην Πόλη, τι τέλος πάντωνάξιζε πιο πολύ στη ζωή της, αυτός που έχασε ή αυτός πουβρήκε. Έβγαλε από την τσέπη το τηλεγράφημα του άντρατης, το διάβασε δυνατά και διέκρινε στην έκφραση τηςκαθηγήτριας περιέργεια, ενδιαφέρον και πανικό, μ’ αυτήακριβώς τη σειρά.

Η κυρία Νανά έδωσε μια και χάλασε τις πιέτες της, κοίταξεστο πλάι τον Όλιβερ και του κούνησε δυο τρία δάχτυλα,φύσηξε τον καπνό του τσιγάρου της, ξανάφερε το φλιτζανάκιστα χείλη, ενώ προ πολλού είχε πιει ως και τοκατακάθι.greekleech.info

Αμίλητος είχε δεχτεί τα νέα και ο γερο-Βατοκούζης, ενώ ηπαραμάνα του Νίκου, που τώρα ξεσκάτωνε και έπλενε το γέροπιστή στην οικογένεια από δώδεκα χρονώ, είχε χαϊδέψει ταμαλλιά της Όρσας, την είχε σταυρώσει, δεν είχε πει λέξη,μόνο πήγε και γονάτισε στα εικονίσματα και από τον τόνο

της φωνής και τα μισόλογα ήταν βέβαιο πως έκανε καβγάστην Παναγία.

— Ο Νίκος έρχεται σε δέκα μέρες για να ταξιδέψουμε μαζίστην Πόλη.

Το τηλεγράφημα ήταν από τα γραφεία του Πειραιά, οάντρας της, που δεν απομακρυνόταν στην πίσω μεριά τηςγης, συνήθως περιέπλεε την Ευρώπη από Βαλτική έωςΜαύρη Θάλασσα, θα έπαιρνε έξτρα άδεια να πάει το ζεύγοςνα ζητήσει την ευλογία του πατριάρχη για να γεννηθεί τομωρό γερό, είπε η Όρσα ψύχραιμη, μετέφερε τα φλιτζάνιαστην κουζίνα και κούνησε κι αυτή δυο τρία δάχτυλα νακαληνυχτίσει τον Όλιβερ.

— Το κάνει για μένα, δεν πιστεύω πως είναι άρρωστος, είπεκι άφησε την καθηγήτρια στο μισοσκόταδο, αραγμένη στηνκουνιστή, τυλιγμένη στις πιέτες, ν’ ανάβει κι άλλο τσιγάρο.

— Για τις ανακατωσούρες να πιπιλάς μια πικρή άγουρηελιά, είχα ακούσει, της συνέστησε ύστερα από δυο ρουφηξιέςκαι λίγα λεπτά χωρίς λόγια.

Η Όρσα βγήκε, έκοψε ένα μπουμπουκάκι και κατηφόρισεαπό τους λιγότερο πολυσύχναστους δρόμους, μηνμπορώντας να αποφύγει περί τις δέκα καλησπέρες σεγυναίκες ναυτικών, που την ώρα που έπεφτε το σκοτάδικάθονταν θεομόναχες κι ασάλευτες στο περβάζι τους, μέχρινα συνηθίσουν την κρυάδα της επερχόμενης νύχτας και ναταιριάζουν κατόπιν τις παρέες της υπαίθριας βεγγέρας ανάτρεις ή ανά πέντε.greekleech.info

Προ ετών, μόλις είχε έρθει στην πέρα γειτονιά της νονάςτης ο ηλεκτρισμός, η Όρσα δέκα χρονών τότε, περνούσεπάνω κάτω μπροστά από τις ανοιχτές πόρτες και απορούσεμε τις γυναίκες, μία σε κάθε χολ, μαρμαρωμένη επί ώρες σεμια καρέκλα κάτω από το γλόμπο, σαν παγιδευμένος λαγός.Περπάτησε ως το μόλο, η θαλασσινή αύρα και η απουσίαάλλων τη γαλήνεψαν. Κάθισε σ’ έναν κάβο με την πλάτη σταφώτα της πόλης, κοίταζε ευθεία μπροστά το φάρο, τογυάλινο Αιγαίο, το λιγοστό φεγγάρι που είχε μισοανάψει στημέση του ουρανού. Το άσπρο μπουμπουκάκι μύριζε ιδρώτααπό τις παλάμες της, σε όλη την κατηφόρα το μάλαζε σανσβολαράκι ζύμης. Του ’δωσε μια και το πέταξε στο νερό.Χάιδεψε τα στήθη της που δεν ήταν πια κοριτσίστικα και τηνκοιλιά της που φούσκωνε κι έκανε τις ραφές στα πλάγια νατεντώνονται, η τελευταία φορά που φόρεσα το κοραλλί μου,δε μου κάνει πια, συλλογίστηκε και ξέσπασε σε γοεράκλάματα.

ΟΗΛΙΟΣ ξεκόλλησε από τη θάλασσα και, τινάχτηκεαπάνω. Ως και το Μάτι του Θεού, μπλάβο συνήθως

σαν να ’χε φάει μπουνιά, πασαλείφτηκε ροδί, και βρήκες,φίλε, το καλύτερο βουνό, του είπε ο Σαλταφέρος, ναχορταίνεις ως θέαμα τα έργα Σου· αυτά που αξιώθηκε ξανά κιο καπετάνιος ύστερα από τρία χρόνια στα ξενικά τοπία.

Στεριανός αέρας φούσκωσε τις λεύκες και τις καρυδιές, τοσούσουρο κατρακύλησε στο ρουμάνι, ξεκούνησε και την ΠέραΓειτονιά και σφιχταγκαλιασμένη την απόθεσε πιο χαμηλά· οΣαλταφέρος έβλεπε θαύματα και λοιπά ανεξήγητα, είχε πάλιόρεξη για τα ρομαντικά και τα λυρικά.

Όταν του πέρασε και σοβαρεύτηκε, παραδέχτηκε πως βρήκετο νησί βουτηγμένο στην ελονοσία και στον τύφο και τηφαμίλια του να βογγάει από κρυφή φαγωμάρα και φανερήπαγωμάρα, Μάιο μήνα. Κάτι είχε ψυλλιαστεί από μασημένεςκουβέντες στα γράμματα, στον Πειραιά η Μίνα δεν ταδιέψευσε, είχαν δέσει τρεις Μαΐου, στον ντόκο περίμενανοικογένειες Πειραιωτών, οι Παπαγιάννηδες και οιΒουγιουκλήδες, η Μαρκέλλα του Φιλιππάκη και η Μάρω τουΠιταούλη από τη Χίο, τρεις σύζυγοι και δυο κόρες από τηνΆνδρο. Μείνανε στο Ερμής δυο μερόνυχτα, να παραδώσειστους Χαδούληδες, να παραλάβουν από τον οπτικό γυαλιάγια το θεότυφλο συμπέθερο, να αγοράσουν κάτι χρυσό για το

αναμενόμενο πρώτο εγγόνι, να πάνε με ταξί στα οικόπεδα.Το δεύτερο βράδυ είχε συναντηθεί η παρέα σε μια

μερακλίδικη ταβέρνα στο Μαρούσι, αυτά τα ξετρύπωνε οΑργυρόπαιδος, είχαν σκάσει στα σπληνάντερα και σταεύγευστα ρουμελιώτικα ψητά και δώστου οι προπόσεις γιατην εγκυμονούσα Ορσούλα, η Μίνα όλο το βράδυπαγοκολόνα, το μούτρο αυτής της γυναίκας ποτέ δεν έδειχνεενθουσιασμό, βίος ανεόρταστος, μακρά οδός απανδόχευτος,δυστυχώς, Δημόκριτος.

— Μουγκριά και σαραβάνοι, αν ορέγεσαι ανοιξιάτικαψάρια, τίμησε το τραπέζι μου, περιμένω τον Λούη να μου ταπαραδώσει και στις έντεκα θα ’ναι μαγειρεμένα. Σύρε μιαβόλτα στις περιουσίες σου και να ’σαι στην ώρα σου.

Είχε περάσει τη νύχτα στης μάνας του· από Μάρτη ως καιΝοέμβρη η γριά έμενε στο μικρό σπίτι στα Απατούρια, ναμένει στο παλιό των Σαλταφέρων στην Πλακούρα και ναμιλάει με το σόι Δεκέμβρη, Γενάρη, Φλεβάρη της ήτανυπεραρκετό, τους υπόλοιπους μήνες χρειαζόταν μόνο μιακαλημέρα της γειτόνισσας και να ’χει το κεφάλι της ήσυχο.

Χάραμα είχε ψήσει τον καφέ, το κόκκινο εμαγιέ κουπάκιπου ο καπετάνιος το έσερνε πάντοτε μαζί το είχε ακουμπήσειστο μπεντένι της ταρατσούλας άκρη άκρη κι αυτή είχε βάλειτην καρέκλα της ακριβώς κάτω από την κάσα της πόρτας,καθισμένη η μισή έξω και η άλλη μισή μέσα στο σπίτι της.

Εδώ και κάποια χρόνια το ταφείο της πόλης είχεμεταφερθεί σε άλλη τοποθεσία και η μάνα του έβαζε λυτούς,

δεμένους και τα μεγάλα μέσα, το βουλευτή Κυκλάδων καιτους εφοπλιστές να πάρει έγγραφη άδεια από το δήμαρχο γιανα αναπαυθεί, όταν έρθει η ώρα της, στο παλιό, πλάι στουςγονείς της· ο άντρας της είχε χαθεί στο Δούναβη, το σλέπιτου είχε πάρει τούμπα, η λασπουριά του ποταμού πότισε τακοκαλάκια του, χάθηκε και σκορπίστηκε ο νεκρός μου, έλεγεπιο παλιά η γριά, δε μου βρίσκεται ακέραιος ούτε στιςαναμνήσεις. Τώρα πια, όταν έβαζε να φάει, μασούσε αργάτην πρώτη μπουκιά, κατάπινε και γύριζε στην ξεθωριασμένηφωτογραφία του, λίγο ανάλατο, του ’λεγε και τονξαναξεχνούσε.

Ο Σάββας ρουφούσε γουλιά γουλιά τον καφέ και η σιωπήτης μάνας του τον οδήγησε σαφώς επίτηδες, βάσει σχεδίου,στις δύσκολες σκέψεις, σαν να του ’λεγε, κοίτα τον τόπο σουκαι ανάλαβε σαν άντρας.

Η Όρσα, που της έφερνε σε πολλά, προχθές Δευτέρα, είχετριφτεί πάνω του σαν γάτα, έλεγε αυτός, έλεγε, άσε, βρεμπαμπά, τα παχιά λόγια και τα αντριλίκια, του πέταξε σιγανά,μην πάρουν χαμπάρι οι άλλες, όταν είναι να παρθούνμεγάλες αποφάσεις, εσύ πάντα δίνεις στίγμα από την πίσωμεριά της γης και μη μου πεις πρεσβύτερον σέβου, Χίλων,ισχύει για άλλου τύπου πατεράδες.

Το ίδιο βράδυ γαμπρός και πεθερός περπατήσανε στηνΠλακούρα και στο Νειμποριό.

Πέρα μακριά από τα κτήματα, αριστερά και δεξιά τουποταμού, ακούγονταν τα μουγκανητά των βοδιών, κάτι

αλλιώτικο από τους ήχους του ωκεανού, και το σκότοςμοίραζε απαλά στις εξοχές τη μονότονη καληνύχτα τους.Προχωρήσανε ως το μόλο, ήπιανε ρακί από το ίδιομπουκαλάκι και τα είπανε, καθελκύσεις πλοίων και γεγονόταΝοτίου Αμερικής.

Οικονομικό μυαλό ο Βατοκούζης, είχε κάνει και στοπανεπιστήμιο, υπολόγιζε αλλιώς πού θα ακουμπούσε τη λίρακαι πώς θα αύξαινε τους πόντους στο ΝΗΡΕΥΣ που είχε μετους Χαδούληδες. Αράδιασε λοιπόν κάποιες ευκαιρίες πουκουβεντιάζονταν στην πιάτσα, ΚΥΜΑΤΙΑΝΗ II, ΝΗΣΟΣΣΚΥΡΟΣ, ΠΑΝΑΓΙΤΣΑ II, κι ο πεθερός συμφώνησε, επαφέςμε τα ναυπηγεία της Αμβέρσας, ο Σάββας ξανασυμφώνησε,μεσολάβηση του βουλευτή για δάνειο από την τράπεζα, νέαεπιδοκιμασία, την πρόθεσή του πολύ γρήγορα, με συνέταιροή μόνος, να πάρει ένα ακόμα μικρό έστω φορτηγό. Από τονπεθερό ευχές και ναι σε όλα.

Ο Σαλταφέρος ένιωθε καθησυχασμένος, ο Νίκος για τηνΌρσα θα έκανε το παν και ασί ες λα βίδα, είπε λιγάκιπικαρισμένος που το κορίτσι του είχε περάσει σε άλλον άντρα,έτσι είναι η ζωή.

— Τώρα που κάνεις και παιδί, δένεσαι χεροπόδαρα μευποχρεώσεις.

— Γερό να ’ναι, αναστέναξε ο Βατοκούζης, πέταξε τοάδειο μπουκάλι στη θάλασσα και μονολόγησε λες κι έβαζεστοίχημα με τον εαυτό του, η Κωνσταντινούπολη θα λιώσειτις σκιές, θα μας ενώσει για πάντα, κάτι το χρυσαφί της, κάτι

το βυζαντινό της, το ετερόκλητο και το χιλιόχρωμό της, οΝίκος εναπόθετε μύχιες ελπίδες στην πολιτεία που μερικάχρόνια πριν και τον ίδιο, μαθητή με κρύα καρδιά, τον είχεκάνει να αγαπήσει ξανά τη ζωή.

Πάντως, με τα λεχθέντα, ο Σάββας σιγουρεύτηκε εκατότοις εκατό πως ο γάμος της μεγάλης δεν ήταν ευτυχής. Όσογια τη δεύτερη, την είχε τσακώσει με πρησμένα μάτια, τι να πεικι αυτός για τον Εγγλέζο, δεν ήταν εύκολη απόφαση, μιαβδομάδα στη στεριά και τα προβλήματα τον πήραν απόκάτω, ενώ έλεγε θ’ αράξει να πάρει μιαν ανάσα, να ρίξει τακρασιά του, να σεριανίσει στους φίλους και στο συγγενολόι,κάθε τόσο ξεπεταγόταν η μια και μυξόκλαιγε, η άλλη που τονέσφαζε με τα υπονοούμενα.

Όσο για τη Μίνα, ύστερα από τρία χρόνια απουσίας, τιςπρώτες μέρες ως συνήθως τον κυνηγούσε με το χοντρότετράδιο των εσόδων-εξόδων, κι ενώ το μάτι του Σάββαξανασυνήθιζε στην κοψιά τους, η μύτη του στη μυρωδιά τους,χαιρόταν τα βύσσινα να κοκκινίζουνε, τα καΐσια νακιτρινίζουνε και τα φρεσκοφυτεμένα φιντάνια στο μποστανάκιή καθόταν με τη φανέλα στο περβάζι κι έψαχνε τα παράθυρατων γειτόνων, η φωνή της γυναίκας του πίσω του παρέθετεοικονομικές λεπτομέρειες, είχε ξεχρεώσει τις τρεις χιλιάδεςεφτακόσιες δραχμές της Σίγγερ, τις είκοσι λίρες τουκαταστήματος στην ακτή Τζελέπη, καθώς και πανικά,πιατικά, ηλεκτρικά και εν γένει έξοδα γάμου.

— Μου τα ’χεις στείλει και γραπτά, της έλεγε κάθε τόσο,

κάποτε μπαΐλντισε, έστριψε απότομα, την έπιασε γερά από ταμπράτσα, άι στο διάολο, είπε μέσα του και είδε για πρώτηφορά πως η πλεξούδα που έφερνε δυο γύρους το κεφάλι τηςήτανε πια κάτασπρη.

— Πάω με τον ψάλτη στο κτήμα του να θειαφίσουμε τιςκληματαριές, είπε τελικά και βγήκε.

— Πάλι; έκανε η Μίνα σιγανά, πέταξε το τεφτέρι της στοσυρτάρι του μπουφέ και το ’σπρωξε πίσω με δύναμη.

Άναψε ο καπετάνιος, του ’ρθε να ξαναμπεί και να της τοπει φωναχτά, άι στο διάολο, κυρίως γιατί ήξερε πόσο έφταιγεκι αυτός για τη μοίρα που δίνανε στα κορίτσια τους, αλλά οπαπα-Φίλιππας παρουσιάστηκε ο από μηχανής παπάς, ηλύση, φυλούσε καραούλι, σήκωσε τη δεξιά του χούφτακλειστή, σαν να κουνούσε τα ζάρια, μωρέ του χαλάσαμε ταλαιμά του ανθρώπου με τα πούρα, μανιώδης καπνιστής πια οπαπάς και το αναπνευστικό του σμπαράλια, ο Σαλταφέροςπέρασε βιαστικός σε άλλες πιο ανώδυνες σκέψεις.

— Είδα στον ύπνο μου ότι πήρα στο τάβλι τον Ιησού, είπεβραχνός μα κεφάτος, και η παπαδιά με νήστεψε το λάδι.

ΟΜΑΛΤΑΜΠΕΣ δεν περίμενε καλό από σπίτι που οιάνθρωποί του δε στείλανε ποτέ φωναχτά ο ένας τον

άλλο στο διάολο.Ο σκατάς ο Αντώνης, τ’ ορφανό της Αννεζιώς, βαστούσε

την μπομπονιέρα στην κουβέρτα κι όσοι περνούσαν από κειείχανε το κέρασμα. Τσουλούσε το βαπόρι προς τη νύχτα,έβαλε κι ο Σπύρος το κουφέτο στο στόμα, έγλειφε, για τηνπτώχευση των Μαμάηδων η συζήτηση, με το κραχ τουπερασμένου Οκτωβρίου και την παγκόσμια οικονομία στοφούντο οι χρεοκοπίες χιονοστιβάδα. Το πρωί είχε έρθει απόΛονδίνο συγχαρητήριο τηλεγράφημα του αφεντικού για τησυμμετοχή του Σπύρου με 15% στο νεότευκτο ΛΕΩΝΙΔΑΣ II,11.500 τόνων και 388.000 λιρών και λίγες ώρες μετά ήρθε απόΠειραιά το σήμα για το στραπάτσο των άλλων, οι Lloyd’sδιέκοψαν τα ασφαλιστήρια συμβόλαια, οι ευρωπαϊκέςτράπεζες ζητούσαν τις ποινικές ρήτρες, για το Δρομοκαίτειοθα ήταν οι Μαμάηδες, ο Μαλταμπές για πρώτη φοράσκέφτηκε σαν πλοιοκτήτης, έστω και εκκολαπτόμενος.

Έχανε κόσμος τη δουλειά του, πολλές οικογένειες θαέβγαζαν γιους και πατεράδες στη ζήτα για νέο εργοδότη.

Ούτε ο θείος του ο Αιμίλιος Μπάλας ούτε ο ΣπύροςΜαλταμπές είχαν περάσει από βαπόρια των Μαμάηδων, έναπερίεργο πράγμα πάντως, λες και τους είχανε κάνει μάγια, η

μια ζημιά καβαλούσε την άλλη. Γίνονταν πλόες από ΤσέιζΜπέι για Μπατάβια, από Σπαλάτο για Γδύνια, από ΝτιέγκοΣουαρέζ για Τζιμπουτί, οι Μαμάηδες έβαζαν δικά τουςδρομολόγια, από Μασσαλία στην ξέρα του Φάρου τουΚίλκρενταν, από Χάβρη στις ξέρες των Καναρίων, από δω κιαπό κει ίσα πάνω στην ύπουλη ξέρα του Τορέντο.

Είκοσι χρόνια ο πατέρας Μαμάης, ο Νικολός, τηςΓαιανθρακεμπορικής, κινούσε τα καρβουνιάρικα σε ΜαύρηΘάλασσα, Μεσόγειο και Αγγλία χωρίς ποτέ ν’ ανάψει τομεθάνιο, το 1925, χρονιά που πολλοί ξεκίνησαν τηνεφοπλιστική τους δράση, ο υιός Έψιλον, Επαμεινώντας,απόφοιτος της Ύδρας και της Σχολής Μηχανικών τουΛονδίνου, άλλαξε την εταιρεία, Διηπειρωτικοί Πλόες Ν.Μαμάης και Υιός, general cargo, τρία βαπόρια με άριστηδιαγωγή στη διάθεσή του· ο Μαλταμπές είχε ζηλέψει τιςεπιτυχείς αγορές, γουστάρισε σαν τρελός τη ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ,τη ΛΕΣΒΟ και το καμάρι τους την ΑΓΙΑ ΘΑΛΑΣΣΙΝΗ.

Τεσσεράμισι χρόνια άντεξε ο εφοπλισμός των Μαμάηδων.— Η γλωσσοφαγιά τούς ξέκανε, είπε ο γερο-Πολέμης ο

μάγειρος, και πολλοί άλλοι κάνανε παρόμοιες σκέψεις, τα’θελε ο κώλος τους, είχανε αμολητά στην Πλακούρα ταθηλυκά του οίκου, άλλες τουαλέτες το πρωί, άλλες το βράδυ,περμανάντ στου Ιωσήφ και ψηλοτάκουνα παραγγελία με τηνντουζίνα.

Και οι δυο γιοι του άνεργοι τώρα, έπρεπε να βαρέσουνάλλες πόρτες, εκατό στην ίδια θέση να θαλασσομαχούν για

το μηνιάτικο, ποιος να πρωτοβολευτεί και πού, έχω μεγάληστενοχώρια, είπε ο Πολέμης, δώσε, βρε Αντωνάκη, ένακουφέτο ακόμα κι εμένα οι ευχές μου πιάνουν, άντε ναγλυτώσουν τις σκοτεινές ημέρες ο Βατοκούζης με τηνπρωτοθυγατέρα του Σάββα· ο μικρός του γιος είχε κάνει στοδημοτικό μαζί της.

Ο Μαλταμπές έφτυσε στο κατάστρωμα το μισολιωμένοκουφέτο που δεν ήξερε τίνος γάμου ήταν, πιες νερό,καπετάνιε, πιες νερό, του φώναξαν, του έδωσαν ένα ποτήρικαι ο Σταθάκης τον χτύπησε πατρικά στην πλάτη, αν, βρεπαλικάρι μου, λιγομαριάζεσαι και κοντυλίζεσαι έτσι, μη δίνειςμπέσα στο κουφέτο, φονιάς.

Μόλις του πέρασε η δυσφορία, άντε και στα δικά μας,φώναξε ο χωρατατζής ο Αντώνης, που η ομορφιά του τουέδινε θάρρος, εφτά οι άγαμοι στην ΟΣΤΡΙΑ, στο επόμενοξεμπαρκάρισμα στην Άνδρο λογάριαζαν να περάσουναρραβώνες ή να βάλουν κουλούρες οι έξι.

— Για να συνηθίσεις να γλείφεις τα κουφέτα και στομεθεπόμενο ξεμπαρκάρισμα να στεφανωθείς κι εσύ, οέβδομος, τελείωσε την πλάκα ο Αντώνης.

Από πέρυσι στη σύνταξη, ο Αιμίλιος Μπάλας δεν είχεγνωστοποιήσει στον Σπύρο τα του γάμου, τα είχε μάθει καιρότώρα απ’ αλλού.

Τη βραδιά που ο θείος του είχε επιστρέφει μαδημένος απότη Σαλταφέραινα, πάνω στα νεύρα τον είχε σπρώξει άσχημα,τον έβρισε άχρηστο και ο γέρος το ’χε πάρει βαριά. Έτσι κι

αλλιώς δεν του έγραφε ποτέ, λιγόλογα τηλεγραφήματαέστελνε, κάθε εφτά Δεκεμβρίου να τα εκατοστίσεις και ο Θεόςνα σας φυλάγει πάντα, όποτε μάθαινε πως γλύτωσαν παράτρίχα σε κάποιο τυφώνα ή άλλο παιδεμό του Ειρηνικού, τουΙνδικού, της Θάλασσας των Φιλιππινών.

— Οι καπετάνιοι των Μαμάηδων είναι που θαδυσκολευτούν να ξαναπροσληφθούν, ένας Αντριώτης, έναςΚεφαλλονίτης κι ένας Κασιώτης, ο Μαλταμπές επανέφερε τησυζήτηση στα ναυτιλιακά, για κείνον το άλλο θέμα είχε λήξει,τον δηλητήριασαν τα μπαγιάτικα κουφέτα της Όρσας, είχεαφηνιάσει μέσα του με τους Σαλταφέρους, του έφταιγε οπατέρας που απέφυγε να πάρει θέση, του έφταιγε ηπαραδόπιστη η μάνα και πιο πολύ του έφταιγε η νιόνυφη πουτου ’φαγε ένα θέρος να τον φιλάει και να τον ανάβει μεποιήματα, τσιμπιές και λοξές μπλε ματιές, μα με τοπρωτοβρόχι η κάψα της έσβησε και όρμησε στοχρηματοκιβώτιο των Βατοκούζηδων, φτυστή Σαλταφέραινακι αυτή, ένα χιλιόφυλλο τεφτέρι θα της στείλω δώρο,σκέφτηκε, να σκοτώνει την ώρα της με προσθαφαιρέσεις,γιατί το κορμί του γαμπρού δεν επρόκειτο να το λιμπιστεί γιατους γνωστούς λόγους.

Ο Μαλταμπές δεν είχε συνηθίσει τις Γαλλίδες με καμηλόπαλτό, τις Εγγλέζες με τουίντ ταγέρ, τις Ρωσίδες με γούνινοκαπέλο, με μεσοφόρι τις ήξερε και τις ευγνωμονούσε, ποτέδεν τον υπέβαλλαν σε βασανιστήρια με αριστοκρατικέςρόμπες και διφορούμενα στιχάκια, αντιθέτως, εάν το ζητούσε,

του κάνανε υπομονετικό μασάζ στην πλάτη να ξεπιαστεί.Ο Αντωνάκης δίπλωσε στα δύο, στα τέσσερα, στα οχτώ το

τούλι της μπομπονιέρας, το ’βαλε στην τσέπη και έχαψεταχυδακτυλουργικά το τελευταίο άσπρο κουφέτο, αφούπροηγουμένως το στριφογύρισε να γράψει πολλαπλούςαστραπιαίους κύκλους στο σκοτάδι. Ο ουρανός ήτανε σκέτος,πού στα κομμάτια πήγανε τα κωλοάστρα, θύμωσε οΜαλταμπές κι έφυγε να ελέγξει την πορεία.

— Πότε, Θεέ, θα πιάσουμε Τοκαπίλα να ξεσκουριάσουμεμια στάλα, μας ροκάνισε η υγρασία και η άπνοια, είπεκαταπονημένος ο πρώτος μηχανικός, ο Μπούσουλας, αλλάμόλις κατάλαβε τον Μαλταμπέ μπαρούτι, έκατσε ακίνητοςκαι μουγγός, ξέρανε όλοι πως όταν ήταν στις κακές του,ήθελε εκ μέρους τους άκρα σιγή και να μην κουνιέται φύλλο.

Ο Σπύρος του βούτηξε ένα Ματσάγγου και το τσακμάκιτου, έστειλε μια γερή ρουφηξιά στα μέσα του κι έπιασε τοτιμόνι οδηγώντας καταπάνω στο μαύρο σκοτάδι.

ΚΑΙ ΩΣ ΣΠΟΥΔΑΣΤΗ της Ροβερτείου και ως ναυτικούκατόπιν, με τους ναύλους των δημητριακών και του

άνθρακα από Οδησσό και Κωνστάντζα, η θέα τηςΚωνσταντινούπολης και η ψυχή της δεν έλειπαν του Νίκου.

Ο γλυκύς φωτισμός αυγής και δειλινού σάστιζε προςστιγμή τους Ρωμιούς, θα ξημερώσει μέρα ελληνική και τοβράδυ θα αναπαυθούμε με ελληνικό ύπνο, θαρρούσαν, μέχρινα ξεδιαλύνει η αχλή, να παραδεχτούν πως το μέρος είχετουρκέψει, μα δεν άλλαζε βέβαια η ιδέα ότι ηΚωνσταντινούπολη ήταν ένα πολύστροφο ποίημα, και οΝίκος ήθελε να το απαγγείλει στη γυναίκα του λέξη προςλέξη.

Ήταν στον πρώτο του μπάρκο προς Καρθαγένη, φορτηγόΘΕΟΤΟΚΟΣ, καπετάνιος Λιονάκης, όταν έμαθαν τηνκαταστροφή της Σμύρνης, είχε ξεφαντώσει εκεί σε τρειςεκδρομές παρέα με τον ασίκη τον Ροδοκανάκη, άλλουςσπουδαστές και από δίπλα αναγκαστικά και τον πληκτικό καιαμέτοχο ξάδερφο. Έξω καρδιά η Σμύρνη μελουστραρισμένους νοικοκυραίους που αγαπούσαν εξίσου τηδουλειά και την καλοπέραση, ο Αμουδιανός κι ο Σαμιώτηςσυνεργάτες του πατέρα του που εμπορεύονταν λάδια καιηδύποτα.

Κάηκε και η ψυχή του με το νέο της καμένης πολιτείας,

φαντάσου να παραδώσουνε στο πυρ και τηνΚωνσταντινούπολη, λέγανε με το πλήρωμα, είχαν κι εκείεπεισόδια με πενήντα νεκρούς και τον αγγλικό στόλο τηςΜεσογείου να σπεύδει για την υπεράσπιση των Στενών.

— Ο Θεός να μας φυλάξει από τους Αγγλογάλλους, έκανετο σταυρό του ο άθεος πλοίαρχος, ορκισμένος εχθρός τηςδυτικής πολιτικής, της δυτικής διπλωματίας, της δυτικήςκουζίνας και σάρκας.

Ο Νίκος και η Όρσα φέρανε τοίχο τοίχο το γύρο της ΑγίαςΣοφίας, η είσοδος δεν επιτρεπόταν, αγόρασε λοιπόν κι αυτήντουζίνες τις καρτ ποστάλ και τα δελτάρια και καθημερινάταχυδρομούσε. Πιο πολλή ώρα περιεργαζόταν τα αξιοθέαταστις κάρτες παρά στην πραγματικότητα, ο Νίκος το ήξερε καιαπό το σπίτι και από το γαμήλιο ταξίδι στο Λονδίνο, είχε τοδικό της τρόπο να συνθέτει και να αισθάνεται ένα μέρος πουείχε επισκεφθεί ή και δεν επρόκειτο ποτέ να πάει, βάζοντας σεσειρά, αλλάζοντας, μέχρι και αναποδογυρίζοντας τις καρτποστάλ, ανακατεύοντας την καλή και την ανάποδη απόπάμπολλες γραμμένες που είχε σε κουτιά και συρτάρια ήέσερνε μαζί της σε πορτοφόλια και τσαντάκια.

Le pont d’Adana, βρήκε και μια γαλλική σειρά, η γέφυρατων Αδάνων, το ξενοδοχείο Πέραν, το ConstantinoplePalace, για την κυρία Νανά, του εξήγησε.greekleech.info

Ο πατριάρχης είχε κρυολογήσει και ο πυρετός ανέβαλε τοραντεβού για δυο μέρες. Πήραν το τσέρκι, πήγαν στην Πρώτη,στην Αντιγόνη, στη Χάλκη, στην Πρίγκηπο, φωτογράφησαν

και φωτογραφήθηκαν, με ταξί και τραμ τριγυρίσανε στοΜπαλουκλί και στ’ ανάκτορα του Ντολμά Μπαξέ, η Όρσαείχε λυπηθεί που δεν πρόλαβε τις τουλίπες στην εποχή τους,ποτέ της δεν είχε δει αληθινή τουλίπα.

Το ίδιο απόγευμα στο δωμάτιο του Hotel Royal η Όρσακοιτούσε το ξύλινο πολύφωτο στο ταβάνι και χάιδευε κυκλικάτην κοιλιά της που είχε στρογγυλέψει, κάποια στιγμή μάλιστατου πήρε το χέρι, του ψηλάφισε τις φλέβες και το ακούμπησεπάνω της, δε μιλούσε, τα μάτια της είχαν υγρανθεί καιγυαλίζανε στο σούρουπο.

Ο Νίκος έσκυψε και φίλησε πολλές φορές, εκατό, τηνκοιλιά της, δυο τρία φιλιά στον αέρα και το τέταρτο στούφασμα, ροζ λινό, πάλι δυο τρία στον αέρα και μετά έναδιστακτικό άγγιγμα του σώματός της με τα χείλη του, που θα’μεναν σφραγισμένα και απομακρυσμένα αν του έλεγε, Νίκο,στοπ.

Την άλλη το πρωί ξαναπερπατήσανε στο Φανάρι,παρακολουθήσανε τη θεία λειτουργία και κοινωνήσανε στονΆγιο Γεώργιο και κατά τις έντεκα τους δέχτηκε ο Φώτιος οΒ΄, δεν είχε αναλάβει πλήρως από την αδιαθεσία, προσηνήςπάντως, όμορφη Ελληνίδα είπε την Όρσα, την ευλόγησε καιτης χάρισε ένα βιβλίο, Ύμνοι Βυζαντινών Μελωδών, πουφαίνεται αγαπούσε πολύ και ο ίδιος.greekleech.info

Ενώ ο πατριάρχης και η Όρσα ξεκινούσαν μια λιγόλεπτησυζήτηση για τη δωρεά στο νοσοκομείο του Μπαλουκλί, οΒατοκούζης άκουσε το στήθος του να χτυπάει ακατάστατα,

σχεδόν να πονάει από αγωνία, ίσως επειδή η γυναίκα του είχεχαλαρώσει και η ομορφιά της ήταν κάτι απίστευτο, πάνω απότις δυνάμεις του. Και τον πατριάρχη τον ήθελε πιο απόμακροκαι επιβλητικό, να ’χει κάτι το ασυνήθιστο πάνω του, κάτιπαντοδύναμο και θεϊκό, δεν του αρκούσε η συνάντηση με τονΦώτιο Β΄ σε ανάρρωση, χρειαζόταν ένα tête à tête με τον ίδιοτο Θεό, Όλεγκ Ονεγκίν, θυμήθηκε το θρυλικό αξιωματούχοτου τσαρικού ρωσικού στρατού, σπουδαστής είχε πέσει πάνωτου απρόσμενα, μια Κυριακή πρωί, σ’ ένα ξέφωτο δάσουςστα Πριγκηπόνησα, σε ξύλινη καλύβα ο θεϊκός να φτιάχνειγια τον επιούσιο μαστίγια.

Είχαν κλείσει στου Παντελή τραπέζι για τη μία το μεσημέρι,ο Μαδιανός της Οθωμανικής Τραπέζης, ο Φραγκόπουλοςυιός, εισαγωγές-εξαγωγές, συμμαθητές της Ροβερτείου, με τιςγυναίκες τους Κόριννα και Σοφία, ζευγάρια τρία, η θεία τουείχε μετοικήσει οικογενειακούς στην Αίγυπτο, όπου ομονόχνοτος εξάδελφος πρόκοβε ως μηχανικός.

Λίγα μούρα και πετροκέρασα του Χάσκιοϊ έβαζε στο στόματης τις προηγούμενες μέρες η Όρσα, κι όχι μόνο λόγωνηστείας. Ανακουφισμένη από τα του πρωινού, στουΠαντελή πήρε ορεξάτη κάμποσες πιρουνιές κιαλτ κεμπάπ,μόνο αρνί έτρωγε από κρεατικά, δοκίμασε γλυκίσματα, όλαελαφριά, με ρυζάλευρο και ανθόνερο, ζήτησε μάλιστα και μιασυνταγή, καζάν ντιμπί. Αναποδογύρισε την τσάντα της, μέσασε τόσα σουβενίρ, δελτάρια και φακέλους δεν έβρισκε τοσημειωματάριό της, πέσανε στην ποδιά της και τα τρία

τσαλακωμένα, θαλασσοφαγωμένα κουτάλια.— Τα ξέβρασε το κύμα στα Γιάλια πέρσι στο τέλος του

καλοκαιριού, είπε κοκκινίζοντας ελαφρά και τα φίλησε.Ο πατέρας της, είπε στην παρέα, λέει Καρταγκένα,

Οντέσσα, Μαρσίλια, Αρχαγγέλσκ, Μπισκάγια, αλλά οπεθερός και ο άντρας της λένε Καρθαγένη, Οδησσός,Μασσαλία, Αρχάγγελος, Βισκαϊκός, και αγαπά περισσότεροτην ελληνική απόδοση, τέτοια ναυτική παράδοση, τόσοιθαλασσινοί, κανονικά θα έπρεπε όλα τα λιμάνια της γης ναανήκουν στην Ελλάδα, τελείωσε το συλλογισμό της, έγειρετο κεφάλι της αριστερά κι έπιασε να παίζει με το κρεμαστόσκουλαρίκι της που τσιμπούσε την επιδερμίδα στο λαιμό καιστον ώμο.

Πρώτος ο Φραγκόπουλος και δεύτερος ο Τάκης οΜαδιανός κλείσανε με τρόπο το μάτι στον Βατοκούζη,έχοντας παραδοθεί άνευ όρων στη γοητεία της Όρσας, εάλωη Πόλις και οι καρδιές των αρρένων συνδαιτυμόνων.

Τις επόμενες τρεις μέρες μέχρι να ξαναπεράσει οΩΡΩΠΟΣ, το τζενεραλάδικο των Χαδούληδων και ναεπιβιβαστούν για την επιστροφή, περιηγήθηκαν ό,τι δεν είχανπρολάβει, από την Επτάλοφο, όπως τη θυμήθηκαν από τασχολικά τους αναγνώσματα, βολτάρανε στο Πέραν, στακαμένα από τη μεγάλη πυρκαγιά του περασμένου ΙανουάριουΤαταύλα, η Όρσα, αλλού αδιάφορη για τη θρησκεία, στηνΠόλη δεν άφησε εκκλησία, άναψε τα απαραίτητα κεριά στηνΠαναγία στο Γαλατά και στην Αγία Τριάδα στο Ταξίμι, πήγε

μέχρι την Ευαγγελίστρια στο Γενί Σεχίρ, της άρεσε και τοδροσερό εσωτερικό των ναών με τις σκουρόχρωμεςαγιογραφίες. Διάλεγε ένα εικόνισμα κι έσερνε μια καρέκλααπέναντί του, να ξεκουράσει ιδίως τη μέση της, άνοιγε ταπόδια κι έριχνε ανάμεσα τις σούρες του φουστανιού της καιτέλος έβγαζε τη μαύρη βεντάλια και αέριζε αργά το λαιμό καιτα ιδρωμένα μπράτσα της.

Ο Βατοκούζης θα μπορούσε να την κοιτάει επί ώρες. Οιτριχίτσες στις μασχάλες της φούντες καλαμποκιού, τα μελιάτσουλούφια που της είχαν ξεφύγει από τις φουρκέτες καιτρέχανε προς τα πίσω, τα μπλε της μάτια πότε μισάνοιχτα,πότε κλειστά, σαν να παραπονιόταν του αγίου, ποπό, μεξεπάτωσε στις βόλτες ο άντρας μου. Ναι, ο Βατοκούζης θαμπορούσε να την κοιτάει επί ώρες. Παραλίγο να ξεχάσει καιτην παραγγελία της Αννεζιώς, ένα φυλαχτό για τον Αντώνητης που ταξίδευε με την ΟΣΤΡΙΑ και τον Μαλταμπέ.

— Αν και δεν το ’χει ανάγκη, ο Σπύρος είναι ο καλύτεροςκαπετάνιος απ’ όλους μας, είπε ο Νίκος, τα αφεντικάορκίζονταν στο όνομά του και του κάνανε χατίρια.

Είχε ακουστεί πως θα αναλάμβανε πλοίαρχος στο πρώτοτους υπερωκεάνιο, στη γραμμή Σαουθάμπτον-Νέα Υόρκη, τοΜΙΝΕΡΒΑ, θαύμα ναυπηγικής και πολυτέλειας.

— Χίλιες φορές καλύτερα για τον Αντώνη να μείνει μαζίτου στο επιβατηγό να βλέπει κόσμο· ο μοναχογιός τηςπαραμάνας μόλις είκοσι χρονών, είχε ήδη συμπληρώσει έξιχρόνια σε γκαζάδικα, τζενεραλάδικα.

Ο Νίκος δεν μπορούσε να αφήσει τα φορτηγά για ταεπόμενα δυο τρία χρόνια, εργατικός και με κάποια σχέδια, ενολίγοις όφειλε να είναι ο Νίκος Βατοκούζης υπάλληλος στονΝίκο Βατοκούζη εργοδότη.

Γέλασε η Όρσα, καλά, είπε, ειδικότητά μου οι άγιοι, θαδιαλέξω λοιπόν εγώ το φυλαχτό· και την άλλη το πρωί οάντρας της έπινε γιουρούκικο καφέ στην προκυμαία καιπερίμενε να φανεί ο ΩΡΩΠΟΣ, κι αυτή, με το άσπρο τηςφουστάνι και πιο έντονα ζωγραφισμένη μια ελίτσα στο δεξιόκρόταφο, σαν των Λευκορωσίδων που εκείνα τα χρόνιαπλημμύριζαν τα κέντρα διασκέδασης, πήρε μόνη το τσέρκιπίσω για την Πρίγκηπο κι έφερε από τον Άγιο Γεώργιο τονΚουδουνά, τον άγιο των αγοριών, ένα κόκκινο κοκάλινοσταυρουδάκι και κάτι κουδουνάκια.greekleech.info

— Μόνο για τον Αντώνη πήρες; ρώτησε ο Νίκος κιαισθάνθηκε βλάκας, όχι γιατί προδόθηκε, θα νόμιζε κανείς,για το αντίθετο, άλλο τον ενδιέφερε κι όχι ένας γιος, απλώςσυχνά γινόταν αδέξιος στα λόγια και στις χειρονομίες,μπροστά στην Όρσα τα έχανε κι εκείνη κόντευε κιόλας να τοσυνηθίσει και του έδινε άφεση αμαρτιών, καμιά φορά τησυγκινούσε κιόλας που ο άντρας της της έλεγε άλλ’ αντ’άλλων.

— Εγώ θα κάνω κόρη, του δήλωσε με σιγουριάσαλιώνοντας και τρίβοντας με το δάχτυλο την ελιά μέχρι νασβήσει.

Το δειλινό, φρεσκολουσμένη και φρεσκαρισμένη μ’ ένα

ελαφρό κόκκινο χρώμα στα μάγουλα και στους ώμους απότο ζεστό ήλιο του Ιουνίου, κάθισε στην πλώρη σε μιασεζλόνγκ που της ξεδίπλωσε ο Οργίνος, παλιός γαλαντόμοςκαπετάνιος, κι αποχαιρέτησε την Κωνσταντινούπολημασουλώντας ένα κουλουράκι.

—Ε ΡΩΣ ΕΣΤΙ… εσείς, love is… εγώ, τι εστί ανήρ εσείς,what a man is εγώ, γάμος εστί πίστις αιώνια και

ψυχών τε αρμονία εσείς, a wedding means faith to eternityand soul’s harmony εγώ και καλά να πάθω.

Στο διάολο οι ξένες γλώσσες, στο διάολο οι ξένες χώρες,τζάμπα στραβωνόταν η Μόσχα με τις αγγλικούρες, τα άρισταδε, που της τα περικύκλωνε ο μίστερ με την ελικοειδήυπογραφή του, να τα βράσει.

Πανσέληνος Αυγούστου. Μόλις είχε σηκωθεί το φεγγάριπυρ και μανία κι αυτό με τα γεγονότα, καθισμένες σταβότσαλα, Κική, Κατίνα, Μαρί, Μόσχα, το παρακολουθούσαννα ανηφορίζει και να ασπρίζει, η μικρή Σαλταφέρου έκλαιγεκαι στόλιζε τη μάνα της κέρατο, άκαρδη, τσιγκούνα, ελεεινή,κι οι τρεις πιστές της φίλες απολάμβαναν το πρωτόγνωροαίσθημα της γυναικείας απελπισίας για μια χαμένη αγάπη.

Ο Ντέιβιντ Μπράντλεϋ είχε ξενοικιάσει, είχε μπαουλάρει,είχε φύγει ή φυγαδευτεί χωρίς ν’ αφήσει διεύθυνση, χωρίς έναgood by, Μοσχούλα, χωρίς καν να αποχαιρετήσει τουςσυναδέλφους του και τους παρτενέρ του στο μπριτζ τηςΛέσχης, Μαρή, Ρεσβάνη, κύριο Ντίνο.

— Τι ωραία που είναι μερικές φορές η λύπη, είπε η Μαρί,πώς την τονίζουν τα παράξενα τοπία, καλή ώρα τώρα.

Μαυροκοκκινωπή θαμπάδα, ο πελώριος βράχος-

φάντασμα, το πέλαγος ασάλευτο σαν ξερό και να σου τώρακι ένα μακρύ βαπόρι με όλα του τα φωτάκια, σανσκουλαρικάκια και κολιέδες.

Είχαν φέρει Ματσάγγο, Κεράνη, Ξάνθης, Παπαστράτο,Σαντέ, πούρα, σπίρτα και τσακμάκια και τα καπνίζανε σερί στοκαμουφλαρισμένο καπνιστήριό τους πίσω από τα βραχάκια.Αν ανασήκωνε ποτέ κανείς το μικρό σωρό από πέτρες, θαέβρισκε έναν κουβά γόπες και αποτσίγαρα, αποταμίευση δύοχρόνων· στην πόλη τους γυναίκες και καπνός ήταν κάτι τοασυμβίβαστο. Τι να έκαναν; Εκεί έθαψαν τον πόνο τους γιατη διάλυση του αρραβώνα της Κατίνας, προτίμησεΟλλανδέζα ο κοντός, εκεί και τη στενοχώρια τους για τηναναχώρηση όλων σχεδόν των συμμαθητών τους για ταβαπόρια ή πρώτα για σπουδές, ναυτικές πάντως, στηνΤρίαινα της Πανελληνίου Ενώσεως Πλοιάρχων ΕμπορικούΝαυτικού, στη Σύρο, στην Ύδρα, στην Αγγλία.

— Τα δεκαοχτώ χρόνια είναι ορόσημο, αρραβωνιαζόμαστετον ακριβό μας ή τον χάνουμε διαπαντός, δυστυχώς, ο νόμοςείν’ αυτός, πικρός καημός και ο Θεός βοηθός, κυρίως η Μαρίκαι η Μόσχα, αλλά και οι άλλες ταίριαζαν κάθε φοράπρόχειρες ρίμες για να ξεγελούν το φόβο τους για τη ζωή πουξαφνικά, στα δεκαοχτώ, δε σήκωνε αστεία.

Ιούνιο, Ιούλιο, Αύγουστο, με την αποφοίτηση από την έκτηέγιναν έξι αρραβώνες και δύο γάμοι, οι μισοί βιαστικάπροξενιά. Κάθε Σαββατοκύριακο λοιπόν, όλο το κοπάδι οισυμμαθήτριες, τα πρωινά τα λέγανε στα μνημόσυνα και τα

βράδια, με τα κλος της μόδας, ανταμώνανε στα γλέντια και ητετραμελής εταιρεία αδελφών ψυχών, Κική, Κατίνα, Μαρί,Μόσχα, Κ.Κ.Μ.Μ., σφράγιζαν κάθε ένωση αλλά και κάθεδιάλυση, όρα Κατίνα-Μιχάλης, Αγγέλα-Γιάννης, Μαντώ-Λεωνίδας και Μόσχα-Ντέιβιντ, με βαθιές ηδονικές ρουφηξιέςστο καπνιστήριο κι άλλες είκοσι γόπες στο παράνομοσταχτοδοχείο.

Η Μόσχα φυσούσε τον καπνό στα μπράτσα της, μέσα στοντεκολτέ της, φυσάτε όλες στα μαλλιά μου να χαρείτε, ότανγυρίσω σπίτι, θέλω να βρωμάω τσιγαρίλα, έλεγε με φούρκακαι βιάση.

Δυο μέρες πριν είχε συνοδέψει τη μεγάλη της αδερφή στονπερίπατο, θα ’μπαινε στο μήνα της και κάθε μέρα, μόλιςέπεφτε ο ήλιος, πεζοπορούσε ένα μεγάλο κύκλο, γεφυράκι,βραχοσπηλιά, Άγιος Δημήτριος, διαδρομή πανομοιότυπη καιαπαράβατη, ζήτημα πειθαρχίας φαίνεται.

— Είχα κρυφακούσει που πέταξε στη μάνα μας, δεν είναιδα και η εξορία του Αδάμ το Λονδίνο και με μεγάλη ευκολίαπαίρνεις τις κόρες σου στο λαιμό σου, η Όρσα, που μιλούσεσπανίως, στη μάνα δε μόνο για τα απολύτως αναγκαία.

Το Αιγαίο ήταν στις ομορφιές του, φυσούσε μελτεμάκι,βολτάρανε λοιπόν αργά, με τον ίδιο βηματισμό και με τιςτσέπες στις φαρδιές κίτρινες φούστες που φούσκωνε ο αέραςγεμάτες λιόσπορους, λίγες κουβέντες, πολλά τσακ τσικ. ΗΜόσχα της είπε για τον Άγγλο λίγα, τόσα ήταν, πολύ λίγα.

— Εσύ τον αγαπάς τον Νίκο; ρώτησε.

— Είναι καλός σύντροφος.— Τον αγαπάς όμως;— Θα ζήσω ήσυχα μαζί του, βρε Μόσχα.— Τα χέρια του…Οι δύο αδερφές είχαν κι άλλες φορές σχολιάσει τα

εντυπωσιακά χέρια του πανύψηλου, αδέξιου καιανατσούμπαλου Βατοκούζη, μακριά και οστεώδη, στουςαγκώνες και στους καρπούς πολλές μπλε φλέβες καιφλεβίτσες, χέρια γεωφυσικός χάρτης με ποταμούς καιπαραπόταμους, ο Ρίο ντε λα Πλάτα.

Περπατούσαν χωρίς να μιλούν άλλο, νύχτωνε κιόλας καιδε χρειαζόταν, τώρα σκέφτονταν χώρια, κατά μόνας,σύμφωνα με μια προσφιλή έκφραση της Νανάς, η Μόσχακοίταζε κλεφτά τη μεγάλη κοιλιά της αδερφής της κι ανσυναντούσε εκείνη τη στιγμή τη μάνα τους, θα τη βούταγεαπό τους ώμους, άντε χάσου, θα της έλεγε, χίλιες σκούνες καιμαούνες λιγωμένες λαρδομούνες· την πείραζε πολύ που ηΜίνα εν ψυχρώ δρασκελούσε κι αυτή το κατώφλι τηςΜούραινας και της χήρας του Νικηφόρου, που εδώ και λίγεςβδομάδες είχε γίνει στέκι νούμερο δύο.

ΕΚΑΝΕ ΓΙΟ και με την πρώτη, σκέφτηκε η μάνα της.Ωσότου νά ’ρθει η μαμή από τα Λιβάδια, η Όρσα είχε

τελειώσει τη δουλειά της δίχως ένα κιχ. Η Αννεζιώ, με ταποδάρια ρημαδιό από τα αρθριτικά, πηγαινοερχόταν σανκοριτσόπουλο, μη λείψει από τη γέννα, μην αφήσει στο έλεοςκαι το γέρο.

— Στην πολυθρόνα με την κουβέρτα στα γόνατα και τονου χαμένο στα κρίματα, είπε στη λεχώνα. Δε ρώτησε, μόνημου του είπα, γιος, τα βλέφαρά του ούτε που τρεμοπαίξανε,μα το χεράκι του που έσφιγγε σαν τανάλια το μπρατσάκι τηςπολυθρόνας χαλάρωσε και η χούφτα ξεκλειδώθηκε, ένα αίμαη μέσα μεριά από το ζόρι.

— Ο γαμπρός λείπει και θα λείπει, ο Σαλταφέρος τα ίδια,αλλά πια έχουμε άντρα στο σπίτι, η Μίνα αξιώθηκε εγγόνι καιείπε μερσί στη χάρη Της με μοσχοθυμίαμααγριοτριαντάφυλλου από το Άγιον Όρος.

Το πυκνό άρωμα ελευθερώθηκε στο θυμιατό, έπιασε τοσπίτι, αραίωσε στη γειτονιά και αναλύθηκε στον ουρανό·ήταν σούρουπο, η ώρα που τα νέα μπαινοβγαίνουνγρηγορότερα στα καφενεία και στα σπίτια, στο δείπνο όλοιήξεραν πως η Όρσα με έναν πόνο είχε γεννήσει ένα ζωηρό,ασήκωτο παίδαρο με μαύρη περούκα, σουλούπι και μαλλί τηςΣαλταφέραινας.

— Δώσε του το όνομα του αποθανόντος βασιλέως,πρότείνε στην κόρη της· ο Κωνσταντίνος και ως διάδοχοςκαι ως βασιλιάς είχε τιμήσει το νησί με επισκέψεις, και η Μίνατελευταία τους λυπόταν τους μονάρχες, ο εν λόγω είχετελειώσει τη ζωή του στη Σαρδηνία και η άλλη, η βασίλισσαΌλγα, στη Ρώμη. Στην πραγματικότητα αγωνιζόταν ναγλυτώσει από το γρουσούζικο το Ιωάννης, του δυστυχούςσυμπεθέρου της.

Η Όρσα κοίταζε το μωρό στα μάτια, το μπούκωνε με τηθηλή, τα στήθη της έσταζαν σαν βρύσες, και μάνα παραμάναπερνούσαν τον καιρό τους ζεματίζοντας πανιά καιμπουγαδιάζοντας.

— Σε δουλειά να βρίσκομαι, ό,τι καλύτερο, μονολογούσε ηΜίνα που εκείνες τις μέρες δεν έπαιρνε ανάσα, τακτοποιούσεμωρουδιακά, ξεπλήρωνε τάματα σε αρκετούς αγίους,φρόντιζε τη δίαιτα της κακόφαγης και παραξενιάρας λεχώναςκαι πάλευε με ένα βουναλάκι κυδώνια από τα Απατούρια γιαρετσέλι, κυδωνόπαστο και γλυκό κουταλιού, ένα μεγάλοβάζο το προόριζε για τη Μαρίκα Χαδούλη, που είχε βάλει τοχέρι της στην υπόθεση του ξένου.

Δυο χρόνια πριν, η Μίνα είχε κουτσομπολέψει την Τάσα,απέναντι, που κουβάλησε από τα Καύκαρα τον καλόγερο καιδιάβασε ξόρκι για το Παρίσι, εννέα χρόνια εκεί οδευτερότοκος για τα νομικά, είχε ξελογιαστεί, δεν έβρισκε τοδρόμο του ρετούρ.

Φρῖξον, τρόμαξον, φοβήθητι, ἀναχώρησον, ἐξολοθρεύθητι,

φυγαδεύθητι, ὁ πεσών οὐρανόθεν, καί σύν σοί πάντα τάπονηρά πνεύματα τῶν Παρισίων, πνεῦμα ἀσελγείας, πνεῦμανυκτερινόν καί ἡμερινόν, μεσημβρινόν τε καί ἑσπερινόν,πνεῦμα μεσονυκτικόν, και λοιπά, η Μόσχα το είχεαποστηθίσει και με την παρέα της απαντούσε, η Τάσα ηγαϊδούρα που πιπιλούσε μούρα, βρήκε να εξορκίσει το μυθικόΠαρίσι. Αφού τα παραδεχόταν και η Εκκλησία, αν ηΧαδούλαινα έκανε την κουφή, η Μίνα θα παράγγελνε τουκαλόγερου ένα ξόρκι που να πιάνει όλο το ΗνωμένοΒασίλειο, η αυτοειρωνεία ήταν ένα συναίσθημα και μια στάσηπου την ανακούφιζε, ιδίως όταν δεν μπορούσε να αποφασίσειαν οι περιστάσεις ήταν για γέλια ή για κλάματα.

Ευτυχώς η Χαδούλαινα λάτρευε την εξουσία και της άρεσενα την επιβεβαιώνει συχνά και με κάθε τρόπο, την άγκυραπου είχε κεντημένη με χρυσοκλωστή στο δεξί πέτο όλων τωνπανωφοριών και στο μπούστο όλων των φορεμάτων την είχεχρυσοκεντημένη και στη βράκα της, έλεγαν, διαρροήεκδίκησης από κάποια αδικημένη πλύστρα ή κεντήστρα.

Στη σάλα της από το πάτωμα ως το ταβάνι δέσποζε έναςπελώριος ολόσωμος Ιησούς που επέτρεπε στη Χαδούλαινανα τον παρουσιάζει ως μόνιμο συμπαραστάτη, μάρτυρα,συνεργάτη και συνοδό, και δεν επέτρεπε στον άντρα της νααισθάνεται στο σπίτι του πρώτος τη τάξει. Χάρηκε ημπαμπόγρια που κανόνισε τον Εγγλέζο και διπλοχάρηκε και ηΜίνα που ο διάολος ξεκουμπίστηκε και ξανάβρε το κορίτσιτης, να το ετοιμάσει, ει δυνατόν, εντός του έτους, για έναν

από τους πέντε καλούς γαμπρούς, Μαργέτη, Λάβδα τηςΦράγκας, Λάβδα της Άννας, Ράλλια ή Πορφυράτο, κατάσειρά προσόντων.

Ο Σάββας είχε ξαναμπαρκάρει αρχές Αυγούστου, έχασε καιτη γέννα, δε θα τον είχε μες στα πόδια της, αν και δεδιαφωνούσε ανοιχτά και ξεκάθαρα με τις σκέψεις και τιςεκτιμήσεις της, απλώς σώπαινε ή στραβομουτσούνιαζε κιέδιωχνε από πάνω του κάθε ευθύνη.

Όσο πάντως η Μόσχα ήταν θυμωμένη και άφαντη στηςμιας και στης άλλης, η μάνα της υπομόνευε, άλλωστεπλησίαζε η περίοδος που η Μίνα θα καταγινόταν με ταχοιροσφάγια, τα γουρουνάκια της τα ανάθρεφε οΑποσπερίτης στη Βουρκωτή μαζί με τα δικά του, όσα είχανγλυτώσει από την πυρκαγιά του καλοκαιριού που γλίστρησεβιαστική στην κατηφόρα και κατέκαψε όλη την πλαγιά, επί τοπλείστον θυμάρια και ρίγανες, αλλά και κάτι λάινα, απιδιέςκαι κρεμμυδομπαξέδες.

— Μου ’ρχονται στο όνειρο και τα είκοσι εννιά, ανάσκελακαι τουμπανιασμένα, ξυπνώ και κλαίω, πάει έχασα τον ύπνομου, θρηνούσε τις γουρούνες του, θρήνος περιττός, μιας καιτον Νοέμβριο τα χοιρινά κατέληγαν λουκάνικα και γλίνα σταντενεκάκια κι έπαιρναν κατόπιν το δρόμο για τους ωκεανούς,μεζές των αντρών.

Η Μίνα μάλωνε τον Αποσπερίτη, αλλά τον ευγνωμονούσεκιόλας, όπως και όσους μ’ αυτά και μ’ εκείνα απασχολούσαντο νου και την ψυχή της από τα οικογενειακά, που ώρες και

φορές ήταν εκτός ελέγχου.Τριάντα Οκτωβρίου, Ζηνοβίου και Ζηνοβίας, ξόδιασα τρεις

χρυσές λίρες κι αγόρασα δώρο γονέων από του Ίσαρη,Μεσσαριά, μια αγελάδα χρώματος μελισσί, χρειαζούμενηόταν η μεγάλη απογαλακτίσει, έγραψε του άλλου.

Είχε αποβραδίς εξετάσει το μωρό ο Σαραβάνος,παιδίατρος που ερχόταν μια φορά το μήνα από την Αθήνα,είχε συζητήσει και με τον παθολόγο τον Ρεσβάνη, τονοικογενειακό γιατρό των Σαλταφέρων, η θεία ομορφιά τηςμαμάς σκότωσε όλα τα μικρόβια και τους βάκιλους τουβρέφους, ο παιδίατρος, κεφάτος, ταυτόχρονα φλερτάρισε τηνκόρη και περιέπαιξε τη μάνα που το άγχος την είχεκαθηλώσει και πανιάσει.

Καθώς έφευγε, πληρωμένος από την Όρσα, από τημισάνοιχτη πόρτα φυσούσε και γέμισαν τα πλακάκια τηςσάλας, κάτω, σκουπίδια από το γιασεμί και τανυχτολούλουδα, σαν μαμουνάκια συρθήκανε τα μαραμένα σεόλο το πάτωμα. Η Μίνα έπιασε τη σκούπα και το φαράσι, άσ’τα, καλέ μάνα, είναι τόσο ωραία, είπε η μεγάλη, νανούριζε τοβρέφος στην αγκαλιά πάνω κάτω, πάνω κάτω και τα’σπρωχνε με την παντόφλα.

—Α ΛΠΕΙΣ;— Θαυμαστικό.

— Παταγονία;— Αποσιωπητικά.— Σαχάρα;— Ερωτηματικό.— Άνδεις;— Άνω τελεία.— Νιαγάρας;— Άνω και κάτω τελεία.Η Νανά Μπουραντά-Καραπιπέρη είχε επισκεφθεί την Όρσα

μ’ ένα σατέν κοκκινοκίτρινο μπαλόνι για το μωρό και ιδέεςγια νέα παιχνίδια ερωταποκρίσεων, όπως τοποθεσίες καικατάλληλα σημεία στίξης.

Κάθισε λίγο μαζί τους και η Μίνα, που έραβε ξηλωμένακουμπιά, είχε βγάλει το δημοτικό στη Σμύρνη, τότε που οπατέρας της με το ποσταλάκι του μετέφερε σε αλίμενα καιευλίμενα νησιά και πόλεις της περιοχής σύκα από τουςσυκεώνες του Ναζλί, απίδια της Πάρσας, γλυκόριζα καιβελανίδια της Φιλαδέλφειας και ήξερε καλά μόνο την εκείγεωγραφία, νομός Αϊδινίου με τα όρη Σίπυλος, Τμώλος,Μεσωγίς, Αάτμος, Κάδμος και Μίμας.

Αργότερα έμαθε τα πολύβουα παραθαλάσσια εμπορικά

κέντρα πέντε ηπείρων, δεν επέτρεπε στον εαυτό της να είναισύζυγος ναυτικού και αγεωγράφητη.

Έβαλε λοιπόν λικέρ στην επισκέπτρια, μάζεψε τα ραφτικάκαι αποσύρθηκε, ακούγονταν οι βαριές πατημασιές της στοπάνω σπίτι να τραβολογάει καρέκλες, να κουρκουτεύει, ναμπήγει και καμιά φωνή.

— Τσακώνονται; ρώτησε η Νανά.— Μόνη της είναι πάνω.Εντός σπιτιού η μάνα της τα τελευταία χρόνια δεν

πολυμιλούσε με τις κόρες της, μιλούσε με το γέρο γάτη τηςπου οικουρούσε, πέντε οκάδες ο Μπάμπης, δυσκίνητος καιυπναλέος, κι εδώ και κάποιους μήνες έκανε παρατηρήσειςστο βιβλιάριο τραπέζης, ερωτήσεις στον μπουφέ και σιχτίριζετην τρυπητή κουτάλα.

Βαρύς χειμώνας, Δεκέμβριο του ’30 και Ιανουάριο του ’31σαπίσανε στη βροχή, πνιγήκανε και οι κατσίκες της γριάς σταΑπατούρια.

Ο κόσμος ήταν ζαρωμένος και δύσθυμος, οι δουλειέςέμεναν πίσω και στις γιορτές των Χριστουγέννων ηπολυήμερη θαλασσοταραχή είχε ματαιώσει τα ακτοπλοϊκάδρομολόγια και εόρτασαν περιορισμένα, με ελλείψεις αγαθώνκαι καθυστέρηση αποστολής και παραλαβής ευχετήριωνκαρτών.

— Πώς περνούσατε τα χειμωνιάτικα βράδια με τον Μικέ;ρώτησε η Όρσα.

— Σπρώχναμε την ώρα να κυλήσει παίζοντας χαρτιά,

απάντησε η φιλόλογος και βυθίστηκε σε μια πολύπροσωπική ανάμνηση· ένα βράδυ ο μακαρίτης, ευτυχήςύστερα από διπλή αχνιστή μακαρονάδα και μερικά ποτηράκιακρασί από το Συνετί, είχε παρασύρει τη μισοζαλισμένη Νανάσε διαγωνισμό πορδής, δε θα σου το συγχωρήσω ποτέ, τουέλεγε για καιρό, αλλά όποτε το θυμόταν γελούσαν και τ’αυτιά της, νοσταλγούσε σαν τρελή, θα ’δινε και τι δε θα ’δινεγια μια ολόιδια νύχτα που σκασμένοι στα γέλια κλάνανε σανανάγωγοι μαθητές και για να ξεβρωμίσει η κρεβατοκάμαρα,Ιανουάριο μήνα, είχαν τα αντικριστά παράθυρα ανοιχτά ναγίνεται ρεύμα.

— Πες μου τι σκέφτεσαι, θα ’ναι κάτι ευχάριστο.— Άσε, είπε η φιλόλογος, δεν επρόκειτο να το μαρτυρήσει.

Λυπόταν τη νέα κοπέλα που θα περνούσε μόνη τιςπερισσότερες νύχτες της ζωής της, χιλιάδες νύχτες, έκανεέναν πρόχειρο πολλαπλασιασμό, πραγματικά χιλιάδεςνύχτες. Με τον Μικέ είχαν ζήσει αχώριστοι δεκαέξι ολόκληραχρόνια. Αν και σαραντάρα, να με προσέχεις, ο Νίκος σου μουαρέσει πολύ. Τα μάτια του είναι τόσο εικαστικά, που ταμυωπικά γυαλιά δεν τα μειώνουν, τα κορνιζώνουν θα ’λεγα.Όσο για το γενάκι του, συνέχισε κεφάτη, κακώς το θυσίασε,τον είχε δει παλιά να στέκεται ένα κρύο βράδυ κάτω από μιαλουσέρνα στο Νειμποριό, με το μαλλί και το μουσάκινοτισμένα και πασπαλισμένα με ψιλό χιονάκι, σαν στέπα.

Ο σκούρος Μαλταμπές ήθελε ξύρισμα δυο φορές τη μέρα,θυμήθηκε η Όρσα, έξυσε το μάγουλό της, φίλησε το μωρό

και αμέσως έδιωξε τη σκέψη της όσο πιο μακριά γινόταν,στην πίσω πλευρά του πλανήτη, στην Καμπέρα, τη νέα εδώκαι δυο χρόνια πρωτεύουσα της Αυστραλίας.

— Λες να πάψει ποτέ να είναι πρωτεύουσα της Γαλλίας τοΠαρίσι; αναρωτήθηκε η Νανά με χαριτωμένη δυσπιστία.

— Και η Βιέννη της Αυστρίας;— Και η Ρώμη της Ιταλίας; προχώρησε την αμφισβήτηση

των ευρωπαϊκών πρωτευουσών η καθηγήτρια, η ίδια κάποιεςαλλαγές θα τις επικροτούσε, παραδείγματος χάριν να γίνει ηΒενετία πρωτεύουσα της Ιταλίας, η Βαρκελώνη της Ισπανίαςκαι η Πετρούπολη του διηπειρωτικού σοβιετικού κράτους, οικαρτ ποστάλ τής ενίσχυαν κάτι τέτοιες ανατρεπτικές απόψειςκι όσο η ναυτία της την κρατούσε αγκυροβολημένη καιαιχμάλωτη στην Άνδρο τόσο τη συνάρπαζε η ιδέα μιαςαέναης γεωγραφικής ρευστότητας.

— Όχι μόνο ανέφικτο, αλλά θα μπερδεύει και τουςταχυδρόμους, την κοροΐδεψε λιγάκι η Όρσα που είχε κάπωςβαρεθεί.greekleech.info

— Μη μου λέτε πια τι είναι σωστό και τι λάθος, τι γίνεταικαι τι όχι, θέλω να έχω και τις πλάνες μου, τις χρειάζομαιόλες και ελπίζω να μου προκύψουν περισσότερες, ευχήθηκε ηΝανά.

Η Όρσα νανούριζε απαλά το μωρό που είχε αποκοιμηθείαπό ώρα, ήταν αλήθεια πως η τρίωρη επίσκεψη τηςφιλολόγου κόντευε να την εξουθενώσει.

— Όλα αυτά τα επινοείς μόνο και μόνο για να κυλάει το

βράδυ; τη ρώτησε.— Είκοσι ενός ετών; Και πού είσαι ακόμα, καλό μου, της

απάντησε, έσβησε το δεύτερο τσιγάρο της βραδιάς,σηκώθηκε, έλεγξε σχολαστικά τις πιέτες της κι έψαξεομπρέλα και παλτό. Στην πόρτα κοντοστάθηκε με το βλέμμανα εξετάζει την Όρσα, ήθελε να επιβεβαιώσει την αρχικήεντύπωση, και πραγματικά η καλλονή πρώην μαθήτριά τηςήταν κομμένη και κάπως αδύνατη.

— Η Μόσχα; ρώτησε.— Καινούριος έρωτας.— Ποιος;— Ο μπέμπης.

Σ ΤΑ ΕΞΗΝΤΑ της η Αννεζιώ αποστήθισε για άριστα όλατα δύσκολα, τα ιερότατα προσκυνήματα των Αγίων

Τόπων, το Θεοδόχον της Βηθλεέμ Σπήλαιον και ταΙορδάνεια νάματα, αποστήθισε τους θεοβάδιστους τόπους,τα Άγια των Αγίων τέμενος Ομάρ και τέμενος Ελ Άκσα και οιλόγοι του κόπου της ήταν τρεις.

Πρώτον, περιέγραφε μόνο αυτή, διότι είδε μόνο αυτή, μιαςκι ο γερο-Βατοκούζης είχε μόνιμη θολούρα στα μάτια.

Δεύτερον, διόρθωνε ή συμπλήρωνε τα μισόλογά του,βελτίωνε την έννοιά τους, διέψευδε, διέγραφε κάτι ντιπχαμένα, γέμιζε τις συχνές σιωπές για να κρύβει τηνκατάρρευσή του.

Και τρίτον, αν και ουδείς της το ζητούσε, ήθελε νααποδείξει ότι έπιασε τόπο η γενναιοδωρία τωνΒατοκούζηδων να τη στείλουν συνοδό του αρρώστου στηνΙερουσαλήμ, και μάλιστα πρώτη θέση κι αυτήν προς είκοσιμία και μισή λίρες Αγγλίας, ενώ η δεύτερη θέση είχεδεκαοχτώμισι, η δεύτερη οικονομική δώδεκα και ο καθείς τοστρώμα από το σπίτι του και η τρίτη θέση εφτά λίρες μεδιανυκτερεύσεις στις Μονές και όχι στα λουξ ξενοδοχεία.

Ο Σύρου, Τήνου, Άνδρου Αθανάσιος είχε καλέσει και τηΜίνα Σαλταφέρου να συμμετάσχει στην εκδρομή τουσυλλόγου «Πανάγιος Τάφος», του χρόνου εγώ, μήνυσε

εκείνη προφορικά του μητροπολίτη, κι έτσι η καλλιγράφοςΜόσχα, που έφερνε σε πέρας τα σχετικά, έστειλε σταΗνωμένα Βουστάσια Αδελφών Γεωργαντή, Πανεπιστημίου48, δύο αιτήσεις συμμετοχής με την ανάλογη προκαταβολή.

Ατμοπλοϊκώς, Πειραιεύς-Ρόδος-Κύπρος 532 ναυτικά μίλια,Κύπρος-Ιόππη 180, το σύνολον 712, υπολόγιζε ο γέρος,κάποια κάπου του ήταν αξέχαστα, ο ίδιος έδειχνε αναμμένοςπιο πολύ από το ταξίδι παρά από τον προορισμό, και ηΑννεζιώ, έτσι κι αλλιώς, πετούσε, η παλιά καλή εποχή τουαφεντικού προτού ψωνίσει το κακό, τότε που ο λόγος του,κολλαριστός και με τσάκιση, του χάριζε τα πρωτεία, καμιάφορά τον απομόνωνε κιόλας, πού να τον παρακολουθήσουνοι λοιποί, οι του σωρού, που μιλούσαν κομπιάζοντας,αναμασώντας τα αυτά ή αποκαλύπτοντας άκαιρα το φινάλεμιας ιστορίας που κατόπιν ήταν κολοβή και άχρηστη για τηβεγγέρα.

Από τον Φεβρουάριο έως και τον Μάιο η παραμάνα είχεξεσκολίσει όλες τις στάσεις της πασχαλινής εκδρομής, όλεςτις τελετές, τις προσευχές και τους ύμνους, σαν να ’χε κιόλαςεπιστρέφει από το πολυπόθητο ταξίδι, η Όρσα μύριζε καιθήλαζε το αγόρι που ο πεθερός με άγριες ματιές είχεαυστηρώς απαγορεύσει να το βαφτίσουν κι αυτό Γιάννη, τουτύλιγε την μπούκλα στο κεφαλάκι, για το χατίρι τουξαναβρήκε στα πλήκτρα του ξεκούρδιστου πιάνου πουαπεχθανόταν την άρρωστη κούκλα του Τσαϊκόφσκι κι έναάλλο, γερμανικό, ώσπου το αυτί του τα βαρέθηκε, τελεία και

παύλα, το πιάνο δεν είναι για το σόι μας, γελούσανε οι δυοαδερφές.

Το μωρό είχε φέρει τη Μόσχα μια αναπνοή από την καρδιάτης μεγάλης, έπρεπε φαίνεται να πιάσουν πάνω κάτω ταείκοσι και να ξεκόψουν από γονείς για να συναντηθούν σαναδερφές. Στις ελάχιστες χειμωνιάτικες λιακάδες έβγαινανβόλτα με το καρότσι, να ξεζαρώσουν, λίγο να δει κόσμο καιτο μωρό κι εκείνες, να πάνε στου Νικ για φωτογραφίες, ηΜόσχα είχε φωτογραφηθεί με τον ανιψιό της πιο πολλέςφορές απ’ όσες η μάνα του.

— Μου πάει, φώναζε· με την Κική και τη Μαρί, η Κατίναείχε φύγει στην Αθήνα σε σχολή νοσοκόμων, πήγαιναν κιέκλεβαν γλυκοπορτάκαλα από της Αντωνίας και μυρωδάταφιρίκια από του παπά, όλα για το αντράκι, που μόλις άκουγετις φωνάρες της, έσκαγε στα γέλια και ζητούσε τιςαερότουμπες και τα ζουλήγματά της.

Με την υγρασία τριών μηνών βροχής η Άνδρος χόρτασεαγκαθίτες με το καφέ καπελάκι τους, γλιστρίτες καικοκκινομανίτες, όλα τα βουναλάκια ήταν στολισμένα μεπολύχρωμα μανιτάρια, εύγευστα μα καθόλου θρεπτικά.

Δευτέρα του Θωμά το βράδυ επέστρεψαν από τους ΑγίουςΤόπους στον Πειραιά η Αννεζιώ κι ο πεθερός φορτωμένοιεικονίτσες, θρησκευτικά σουβενίρ και φυλαχτά, λες και το’ξεραν, θα ’λεγε κανείς, γιατί βρήκαν την Όρσα σταΜελίσσια, στην κλινική Παπασαράντου, με σοβαρή αναιμία,είχε λιποθυμήσει στο σπίτι, ενώ έτριβε τις φτέρνες της με

αλαφρόπετρα.Η Μίνα έμεινε πίσω με το παιδί και οι δυο αδερφές ήρθαν

άρον άρον στην Αθήνα κατ’ εντολήν του Ρεσβάνη, που δενάντεχε τις ιατρικές ευθύνες, διέταζε Αθήνας και συνέχιζε τουςμοναχικούς περιπάτους στη Ρίβα. Η Όρσα κράτησε τηνπαραμάνα κι έδιωξε τη Μόσχα, το παιδί είχε ανάγκη το κέφιτης, δυο μέρες μετά ο πεθερός στο αναπηρικό καρότσι και ηαδερφή πήραν την ΑΦΡΟΕΣΣΑ και με ανοιξιάτικο καιρόεπέστρεψαν στο νησί.

— Στην τελετή του Αγίου Φωτός είχανε μαζευτεί από ταπέρατα της Αραβίας, τη Συρία και την Αβησσυνία καραβάνιαμε χιλιάδες καμήλες και ποικιλόθρησκο πλήθος, Αρμένηδες,Σύροι, Κόπτες και Τούρκοι ακόμη, αρχιερείς και πατριάρχεςστα επίσημα ρούχα και παράσημα και ο τρελόγερος ο δικόςμας με τη στολή του πλοιάρχου. Τον έντυσα με το ζόρι,τόνισε η Αννεζιώ, και ξέρω πως του καλάρεσε, άλλο ανΜεγάλο Σάββατο μ’ έφτυσε και με είπε καραπουτάνα.

Η Όρσα έμεινε στην κλινική όλο τον Ιούνιο, έλεγχος γιαδιαταραχές θυρεοειδούς ή έλκος δωδεκαδακτύλου, ευτυχώςη απώλεια σιδήρου είχε αιτία την κύηση και τη γαλουχία,ενέσεις λοιπόν, βιταμίνες και χίλια δυο και κατόπιν ως τοτέλος Αυγούστου στο Σεσίλ της Κηφισιάς για ανάρρωση καιανάπαυση υπό παρακολούθηση, οι Χαδούληδεςπαραστάθηκαν σαν συγγενείς κι έστελναν δικούς τουςεπιστήμονες, καθηγητές πανεπιστημίου.

Ο Νίκος έστελνε τηλεγραφήματα, δώρα με σημασία και

πολυσέλιδα γράμματα γεμάτα από τη λύπη του που του ήταναδύνατον να παρατήσει το καράβι στη Βόρεια Θάλασσα καινα βρεθεί κοντά της, τα γραμμάτια έτρεχαν και μάλλον, ανκαι δεν το διατύπωνε σαφώς, ντρεπόταν να ζητήσει κι άλληάδεια, δεν ήθελε να κάνει κατάχρηση της καλής σχέσης μετον υιό Χαδούλη που έπαιρνε σταδιακά τη διαχείριση τηςεταιρείας με τα εφτά βαπόρια στα χέρια του.

Όλο νόμιζε η Όρσα πως ο γιατρός Παπαοικονόμου θα τηνέδιωχνε πίσω στο αγοράκι της, αλλά έφαγε το καλοκαίρι στοξενοδοχείο με την Αννεζιώ να την μπουκώνει κρέμες καιμπον φιλέ περιγράφοντας εντελώς αλλιώτικα τηναυτοκινητάδα στη Νεκρά Θάλασσα και την τελετή τουΝιπτήρος, ἡ ἀβύσσους χαλινοῦσα καί θαλάσσαςἀναχαιτίζουσα Θεοῦ σοφία δεν μπορούσε να την κάνει καλά,είχε βαρύνει, ιδίως από την επίσκεψη στο Σεσίλ τουΑντωνάκη της, που έμεινε ένα απόγευμα και κίνησε αστραπήγια την Άνδρο, καθισιό δυο μήνες και κατόπιν, όπως ήταναναμενόμενο, Σαουθάμπτον και ΜΙΝΕΡΒΑ, το καινούριουπερωκεάνιο.

Δεν αγαπώ την Κηφισιά, σκεφτόταν η Όρσα, ασυνήθιστησε πανύψηλα δέντρα και τόση σκιά, η ίδια με τα μελιά, μπλεχρώματα ήταν μια πινελιά Αιγαίου, ένα μικρό κυκλαδονήσιμες στο καλοκαίρι, η Σίκινος ή η Σίφνος, που έλεγε κι οπατέρας της. Ένα απόγευμα ξεπροβόδισε ως το τρένο τηΜέλπω Αθανασάκη, συμμαθήτριά της παντρεμένη στονΠειραιά, φιλία εφηβική που δεν της έλεγε τίποτα πια,

κουραστική. Έφυγε ο συρμός, ο σταθμός ήταν έρημος, η ώραπερασμένη. Η Όρσα είδε μια λευκή ψηλοτάκουνη γόβαπεταμένη στο δάπεδο και, από όλη την περίοδο ασθένεια,Μελίσσια, ανάρρωση, Κηφισιά, αποφάσισε να αποδελτιώσειστη μνήμη της αυτή την εικόνα.

Την επομένη πακετάρισαν, αξημέρωτα χάρισε στη μικρήΚαλαματιανή καμαριέρα το άρωμά της, μοίρασεφιλοδωρήματα και με ταξί κατέβηκαν στον Πειραιά, ήταντρεις Σεπτεμβρίου, ο Αντώνης θα έμενε ως τις δέκαΟκτωβρίου και η Αννεζιώ μετρούσε τις μέρες.

— Σκούντα με μόνο όταν φανεί η Άνδρος, παράγγειλε τηςπαραμάνας κι έκλεισε τα μάτια.

Όταν μπήκανε στα δικά τους νερά, ήταν προχωρημένοαπόγευμα κι ο ουρανός είχε γεμίσει σύννεφα, αχ, φέτος τιςέχασα και πόσο μου έλειψαν οι καλοκαιρινές λεπτομέρειεςτου νησιού, η ομίχλη στο Μάτι του Θεού, η μυρωδιά τηςλυγαριάς, τα αμπελίσια σύκα, τα ποταμίσια με το μαύροφλούδι, η προτίμηση της Παναγίας για τους ροζ κρίνους· ηΌρσα συνειδητοποίησε πόσο η Άνδρος της ήταν απαραίτητη,αναγκαίος όρος για να υπάρχει.

Η ΑΦΡΟΕΣΣΑ αγκυροβόλησε αρόδο και βγήκαν με τιςλέμβους, η Αννεζιώ επέβλεπε τη φόρτωση των αποσκευώνκαι των πακέτων με τα παιχνίδια, όλο νεύρα που ομοναχογιός έτρεχε ξεμυαλισμένος στ’ Αλαδινού κι έλειπεαπό την προϋπάντησή της.

Άρχισε να ψιχαλίζει.

— Έφερες το πρωτοβρόχι, φώναξε η Μίνα Σαλταφέρουστην κόρη της και μέσα στους βιαστικούς ταξιδιώτες, πουέσερναν όπως όπως κασόνια, κοφίνια και βαλίτσες,ακούμπησε το μικρό Σάββα, έτσι τον φώναζαν, στηνπροβλήτα· στεκόταν μόνος στα ποδαράκια του με ναυτικόκουστουμάκι και περπατούσε κιόλας τα πρώτα του βήματα, κιαυτό το ’χασα, σκέφτηκε η Όρσα, χρειαζόταν λίγο χρόνο νασυνηθίσει στην ιδέα ότι δεν είχε πια μωρό αλλά κανονικόπαιδάκι.

Η βροχή δυνάμωνε και του χαλούσε τις μπούκλες.— Η Μόσχα έτρεξε σπίτι να σου φέρει αδιάβροχο και

ομπρέλα, μην αρρωστήσεις πάλι, να τηνε, έρχεται με τοναρραβωνιαστικό της, δώσανε λόγο προχθές.

Χάρηκε, ξαφνιάστηκε με το απρόσμενο και ταχύ τουπράγματος, αλλά χάρηκε, μέσα σε τρία δευτερόλεπτασκέφτηκε πέντε θετικά, πως η μικρή της αδερφή αποκλείεταινα ’παιρνε άντρα με το στανιό, πως θα γλύτωνε από τονκέρβερο τη μάνα τους, θα λησμονούσε ίσως τον Εγγλέζο, θαγινόταν καλή μητέρα, η μεταξύ τους σχέση θα στέριωνεοριστικά και εν τω μεταξύ το ψιλόβροχο δυνάμωνε, τόνιζε ταχρώματα της στεγνής από το καλοκαίρι πόλης, και η Όρσα,πίσω στα μέρη της και πάλι, ένιωσε χαλαρή και γεμάτηκουράγιο.

Σήκωσε το παιδί στην αγκαλιά της και γύρισε να δει τηΜόσχα, ερχόταν πεταχτή αγκαζέ με τον Σπύρο.

Τον Σπύρο Μαλταμπέ.

ΜΟΝΟΠΑΤΩΣΙΑ

Μ ΟΝΟΠΑΤΩΣΙΑ. Χαραμίζει τις χαρές των παιδιώνμου, μου δηλητηριάζει τη ζωή, μου κλέβει τον ύπνο τις

νύχτες, τις σπάνιες νύχτες που είναι αυτός εδώ κι άλλεςπολλές ακόμα, στο κεφάλι της Όρσας στριφογύριζαν τα ίδιακαι τα ίδια εφτά χρόνια τώρα και την έκαναν να δυστυχεί· οιΣαλταφέροι χτίζοντας το διώροφο το 1917, όπως φαινότανανάγλυφο στη μετώπη της πρόσοψης, καταξοδεύτηκαν στακουφώματα και στα πόμολα και τσιγκουνεύτηκαν στοπάτωμα, σαν ένα απλωμένο τουλπάνι έσταζε τους ήχους καιτη ζωή τού επάνω σπιτιού στο κάτω, σκέτες λεπτέςκυπαρισσοσανίδες, δίχως λάσπη ανάμεσα, δίχως ένα στέρεουλικό που να αποδεικνύει ότι τα σπίτια ήταν δύο, να ξεχωρίζειτις ζωές τους και να τις κρατάει σε απόσταση ασφαλείας.

Ιούνιο γύρισαν στο νησί οι εφτά του ΜΙΝΕΡΒΑ, τουπερωκεάνιο βρισκόταν για μικροεπισκευές και συντήρησηστις κλίνες του Ρότερνταμ, υπολόγιζαν λοιπόν να μείνουν ωςαρχές Οκτωβρίου. Καλωσορίσματα και τραταρίσματα για τονΜαλταμπέ στο επάνω σπίτι, επισκέπτες και έμπα έβγα, τογλυκό βερίκοκο ακόμα χλιαρό, γαμπρέ μου, για σένα τοδεύτερο πιατελάκι, το πρώτο για την κουνιάδα σου, που είναιπάλι σε ενδιαφέρουσα, δήλωσε η Σαλταφέραινα, δε μου ταγράψατε, είπε ο Σπύρος και μοίρασε στα παιδιά ενδυμασίεςγια σπορ, ρακέτες και νάιλον οδοντόβουρτσες, χαλασμός

γινόταν στην Αμερική μ’ αυτό το προϊόν, αλλά ο μικρόςΣάββας κατέβασε μούτρα, ήθελε πάλι γιαπωνέζικαβεγγαλικά, εφτά χρόνων μπουρλοτιέρης, και τους είχε πρήξει.

Τα λοιπά, ως συνήθως, υφάσματα εξαιρετικού γούστου γιασύζυγο και πεθερά, πέντε γέφυρες και τρία ξενοδοχεία για τηνκαθηγήτρια, παρέδωσε το φάκελο με τις καρτ ποστάλ σταχέρια της Όρσας και μαζί το δικό της δώρο, έναν ξύλινοαλιγάτορα· είχε ξεχάσει φαίνεται πόσο φοβόταν τα ερπετά.

— Πάντα μας θυμάσαι, Σπύρο, του είπε ήσυχα, στηνπραγματικότητα είχε πάψει να ενδιαφέρεται για τα δώρα,χορτάτη από μικρό κορίτσι, για αρκετές άλλωστε γνωστές τηςτη συγκίνηση την είχε το παιδικό τελετουργικό τηςαποσφράγισης των πακέτων, να αναρωτιέσαι για τον πάτοτου κιβωτίου, το εύθραυστο ή μη, να αφαιρείς την ετικέτα τηςχώρας προέλευσης, να τραβάς αργά το σπάγκο, ούτε κιαδημονία είχαν για το περιεχόμενο, συχνά από τη συσκευασίακαι μόνο μάντευαν πως επρόκειτο γι’ άλλη μια αργεντίνικηκουβέρτα, δώδεκα ή είκοσι τέσσερις πολωνέζικεςγυαλόκουπες ή βραζιλιάνικες πεταλούδες σε κορνίζα.

Και στο δικό της κάτω σπίτι και στο επάνω της αδερφήςτης και σε όλα τα υπόλοιπα ανεξαιρέτως υπήρχαν οιτριγωνικές εταζέρες που ένωναν δύο τοίχους και το στολίδιήταν μια πιρόγα με μελαψούς κωπηλάτες ή το τσόχινολιοντάρι που το κεφάλι του αιωρείτο όταν άνοιγαν ταπαράθυρα κι ορμούσε στη σάλα το αεράκι.greekleech.info

— Πάντα μας θυμάσαι, επανέλαβε και κατέβηκε στο

ισόγειο.Μονοπατωσιά χιλιοκαταραμένη, όλα ακούγονταν, όλα, και

η Όρσα ήθελε να τα ακούει, όποτε έκανε η Μερσίνα ή οΣάββας να τσιρίξουν, να τσακωθούν, σκάστε, τα προλάβαινε,την επαναφορά στην πραγματικότητα από τον κόσμο πουπήγαινε και χανόταν ανάμεσα σε δυο μπάρκους τουκουνιάδου της την πλήρωναν τα παιδιά, μόνο όταν ήταναυτός στο νησί δεν τα νοιαζόταν όπως έπρεπε, όλο νεύρα,ένα κουρέλι, με το αυτί να γαντζώνεται στους ήχους και τασουρσίματα του πρώτου ορόφου, κι όταν αυτόςξαναμπαρκάριζε, μετανοημένη, άρπαζε τα παιδιά στηναγκαλιά της και τα τρέλαινε στα φιλιά, η τελευταία φορά πουμε αναστάτωσες, Σκύρο, ορκιζόταν από μέσα της, μααρκούσε, δυο ολόκληρα χρόνια μετά, να διακρίνει από μακριάτη φιγούρα του να πλησιάζει και να βγαίνουν όλες σταπαράθυρα ή στην καλή είσοδο, μ’ εκείνο τον όχι και πολύκρυφό θαυμασμό, για να βαρέσει το κανόνι στο στήθος της,θερμή υποδοχή και υποταγή, ιδίως μόλις το διώροφοησύχαζε κι εντός ολίγου άρχιζε το πανηγύρι στο σομιέ, στηναρχή με το μαλακό και κατόπιν όχι, και η Όρσα δεν μπορούσενα καταπνίξει την επιθυμία να περάσει το δάχτυλό της κόντραστο μάγουλό του και να ψάξει στο μαύρο των ματιών του ίχνηαπό τα παλιά.

Είχαν φύγει οι μουσαφιραίοι, άκουσε που έσυραν τιςκαρέκλες να δειπνήσουν, ο Μαλταμπές ανάλλαχτος,πληθωρικός, έκανε σαν παλαβός που η Μόσχα του τηγάνιζε

κεφτέδες, το αγαπημένο του, πήγαινε στο ανοιχτό παράθυροκάθε τόσο, Άνδρο, δε σ’ αλλάζω με τίποτα, φώναζε καιξεσήκωνε τη γειτονιά και χαμηλώνοντας τη φωνή, όποιοςπνίγηκε μετάνιωσε, έλεγε απανωτά κι αναστέναζε και δώστουκατόπιν να σφυρίζει και ξανά μανά, α ρε πατρίδα, και, πώςμοσχομυρίζει το νυχτολούλουδο· κάποτε νυχτολούλουδοήταν λέξη συνθηματική, σήμαινε στις οχτώ στο νερόμυλο.

Προσπερνούσαν τα σκαλοπάτια του βυσσινοχώραφου,κατηφόριζαν το ξεμοναχιασμένο μονοπάτι, λιγοθυμιά τουςερχόταν, περνούσε ο Σπύρος το μπράτσο του στη μέση τηςΌρσας να την προστατέψει από το άρωμα, κι έλιωνε τοκορίτσι σαν κερί, επιτόπου. Όταν οι γιοι της Ζάνναςξεμασχάλιασαν το δέντρο και το ξεπάτωσαν με δυο τσαπιές,γιατί κάνανε βαρύ ύπνο στην καλύβα του κτήματος, όλα τουςφταίγανε αυτωνών, μωρέ γρουσουζιά, είπε ο Σπύρος καισκάσανε κι οι δυο στα γέλια, Θε μου, τι γέλια είχαν κάνει, έτσιμπράβο, κοριτσάκι, είπε, μη σκας, θα γεμίσουμενυχτολούλουδα τα παρτέρια στο σπίτι μας και το θέρος θαξενυχτάμε στις βεράντες και θ’ ανασαίνουμε, θα ξενυχτάμεκαι θ’ ανασαίνουμε.

Ήτανε περασμένες έντεκα όταν πέσανε, η Μόσχα είχεκοιμίσει τα μικρά με το ζόρι, η τετράχρονη Χριστίνα δεν είχεχορτάσει τα χάδια του πατέρα της κι ήθελε να το τραβήξει ωςτα μεσάνυχτα, δεν τον θυμόταν καθόλου και της φαινότανκαινούριος σαν παιχνίδι, μα το αντρόγυνο βιαζόταν, σανκλέφτρα βαστούσε η Όρσα την αναπνοή της, Μαλταμπέ,

σκεφτόταν, ξενυχτάω και δεν ανασαίνω, ξενυχτάω και δενανασαίνω. Μετρούσε τους ήχους έναν προς έναν, τοδίπλωμα και ξεδίπλωμα των παραθυρόφυλλων, η Μόσχα,ως συνήθως, θα έσκυψε να βεβαιωθεί αν η Όρσα έχει σβήσειτο φως της, έβγαλε κατόπιν τα πασούμια κι έπεσε πρώτη,ακούστηκε το τρίξιμο του σιδερένιου κρεβατιού, ο Σπύροςέφερνε πάνω κάτω τα δωμάτια, σαν κάτι να γύρευε, μάλλονκοίταζε με την ησυχία του τους χώρους και τα πράγματα, τααιώνια και τα καινούρια, μην αργείς, τον κάλεσε η αδερφήτης, στην απουσία του δεν πολυφανέρωνε επιθυμία για τονάντρα της, ακούστηκε γκλιν γκλιν στα ποτηρικά, νερό ήπιεφαίνεται και αργά ξαναγύρισε στην κρεβατοκάμαρη, ακριβώςαπό πάνω. Η Όρσα κόκαλο, τον άκουσε που έβγαλε ένα ένατα παπούτσια, ξάπλωσε στο κρεβάτι στην αριστερή μεριά,ένας βαθύς, αντρικός αναστεναγμός τρύπησε τημονοπατωσιά, άχρηστε μάστορη, φονιά, διαολόστελνε τονΧαλά με την ψυχή της, έπειτα σιωπή, η γνώριμη σιωπή τηςαμηχανίας μόλις πρωτοακουμπήσουν δυο κορμιά πουέμειναν καιρό ξένα, και λίγο αργότερα κάτι πνιχτάχαρχαλέματα, κάτι βαριές ανάσες, ήξερε πια, θέλοντας και μητα είχε παραμονέψει όλα κάποιες νύχτες του ’31 που έγινε ογάμος τους, του ’33 και του ’35 που ο Σπύρος καθόταν δυοτρεις μήνες κάθε φορά στην Άνδρο.

Τα στήθη και τα μπούτια της αδερφής της τα είχε δει στηθάλασσα τα καλοκαίρια, όταν γεννούσε κι όταν θήλαζε,όποτε την έψηνε ο πυρετός, απρόσεκτη, του έξω, και άρπαζε

συχνά κρύο η Μόσχα, ανέβαινε λοιπόν να την περιποιηθεί,άλλαζε τα ιδρωμένα εσώρουχα και πασπάτευε το δέρμα της,μελετούσε όλα τα κρυφά του κορμιού της, τις απλωμένεςθηλές με τις ρώγες χοντρές και μαύρες σαν σοκολατάκια καιτους γαλατένιους οπάλινους μηρούς.

Ήξερε καλά πού άπλωνε τα κουλά του ο Μαλταμπές.Όταν οι ανάσες τους βρήκανε μαζί το ρυθμό τους,

σηκώθηκε όσο πιο αθόρυβα μπορούσε, έριξε πάνω της έναρομπάκι και καθώς έπαιρνε στο χέρι τις παντόφλες κι έκλεινεμαλακά τη θύρα πίσω της, είδε, στο φέγγος που έμπαζε απότα ανοιχτά παράθυρα η πανσέληνος του Ιουνίου, ένα ζευγάριμάτια να την παρακολουθούν· τα μάτια της μάνας της, πουείχε πάντα δύσκολο τον ύπνο. Άκουγε κιαυτή.greekleech.info

Μια φορά, κάτι χρόνια πριν, που η Όρσα είχε πάει ένατριήμερο στον Πειραιά να δει τον άντρα της, γύρισε και βρήκετην κρεβατοκάμαρή της στην άλλη άκρη του σπιτιού, άφησετη βαλίτσα στο αντρέ και το παιδί στα χέρια της μάνας τηςκαι, φορώντας το παλτό και αμίλητη, ξήλωσε επιτόπου τηνέα διαρρύθμιση· αυτό επαναλήφθηκε ύστερα από κάποιαημερήσια επίσκεψη για προσκύνημα στην Τήνο, η Μίνα,παριστάνοντας πάντοτε την ανήξερη, είχε στρώσει καινούριασεντόνια κι είχε κρεμάσει άλλες κουρτίνες, αλλά δεν έπιασε.

— Μαθημένη στην ησυχία σου, θα βρίσκεις τον μπελά σουμ’ εμάς, την είχε ψαρέψει μια δυο φορές και η Μόσχα.

— Όταν μάνα και Αννεζιώ ροχαλίζουνε, νικάνε και τον αχό

της θάλασσας, ξέφευγε η μεγάλη μια χαρά.Το σκοτάδι ήταν λιγάκι άσπρο, η πανσέληνος· η Όρσα

αφουγκράστηκε τη γειτονιά, σιγή, μόνο τη Μούραινα έπιασετο μάτι της από μακριά, καθόταν δίχως φως στο ταρατσάκιτης και κάπνιζε τα βαριά, έτσι την έβγαζε τις καλοκαιρινέςνύχτες, με το κομπινεζόν, τα παχιά της κρέατα απλωμέναγύρω για παρέα, πάλιωνε και σκούριαζε σαν τις σιδεριές τουμπαλκονιού της μ’ ένα τσιγάρο στο χέρι.

Ύστερα από χρόνια μοναξιάς τα παιδικά τα νεροζούμιατίλιο και βαλεριάνα ήταν άχρηστα, ούτε τα βερονάλ πουζητούσαν, άυπνες όλες, από τον Ρεσβάνη τον παθολόγο,έλυναν το πρόβλημα, και η Όρσα τα είχε καταπιεί, λίγαπράματα.

Άλλαξε στενό να κρυφτεί από τα αετίσια μάτια, δεν άντεχεκουβέντες, και προπαντός για αντρικά κορμιά. Με ταμπράτσα σταυρωμένα στην κορφή της κοιλιάς, έξι μηνών,κατηφόρισε αργά κι έκανε το συνηθισμένο πια κύκλοΜαλταμπέ, ποτάμι, βραχοσπηλιά, περιστεριώνας. ΆγιοςΔημήτριος, παλιό ταφείο στον κατάξερο λόφο, μέχρι ναγυρίσω, υπολόγισε, θα ’χουνε ξεραθεί κι αυτοί, πανάθεμάτους.

Θα ήθελε να ήταν μικρό κορίτσι να τη βγάζει κρυφά στοσαλόνι μόνη με τις ώρες, να αλλάζει συχνά πολυθρονάκι γιανα βρίσκει το σκουροπράσινο βελούδο δροσερό, να πιάνει τηχρυσή φούντα της βαριάς κουρτίνας, να χαϊδεύει με τακρόσσια το λαιμό και τα μάγουλα, να τα ενώνει με τις

αφέλειές της κι αυτό να της αρκεί.Όταν μπήκε, να μην τη βαστούν τα γόνατα από την

κούραση, οι αστράγαλοι πρησμένοι, τα βλέφαρα βαριά, ηψυχή στεγνή, ήθελε περί τις δύο ώρες ο κύκλος Μαλταμπέ,τα μάτια της μάνας της τρεμόπαιξαν κι ανασηκώθηκε ψεύτικοτο ατάραχο ροχαλητό της.

Από πάνω άκρα σιγή.

Χ ΡΕΙΑΖΕΤΑΙ τέχνη να στερεώσει κανείς ταπαραθυρόφυλλα.

Το μελτέμι ήταν γερό, οι λευκές κουρτίνες ανέμιζαν, τατζάμια καταχτυπούσαν και η Μόσχα έτρεχε από το έναδωμάτιο στο άλλο, να ελέγξει τα ρεύματα, να ασφαλίσει τουςμεντεσέδες, να προλάβει ζημιές.

Στην τραπεζαρία, στη ράχη των καθισμάτων, προσεκτικάδιπλωμένα εγγλέζικα μάλλινα, αιθέρια μεταξωτά και γαλλικάβελούδα, ό,τι της έστελνε με το σταγονόμετρο τόσα χρόνια οπατέρας της, αλλά ο άντρας της κάλυπτε αναδρομικά και μετο παραπάνω. Τώρα που χόρταινε λούσα, τα βαριόταν καιλίγο, δεν το καταλόγιζε πια στον πατέρα της, ούτε στηναδερφή της που λάβαινε τότε τη μερίδα του λέοντος.

Δεν της πολυάρεσε καλοκαιριάτικα να τρέχει και στημοδίστρα, να ιδρώνει ακίνητη στην πρόβα, καταλληλότερηεποχή για ραψίματα και φρεσκάρισμα φορεμάτων τοφθινόπωρο, να μαζεύονται στης β΄ εξαδέλφης ΑρχοντίαςΣαρρή, να αποφασίζουν μόδες, να τα λένε ένα χεράκι, ναδοκιμάζουν πρώτες το φρέσκο γλυκό κυδώνι.

Το καθεστώς της Μούραινας είχε καταρρεύσει.Το πήρε κατάκαρδα που ο άντρας της, που θα ήταν

τάχατες μαγκωμένος εσαεί στη φάκα της κιλότας της, δε θαγύριζε ποτέ, τζάμπα και το ολόσωμο τάμα στη θαυματουργή

εικόνα της Θεοσκέπαστης, ο άσωτος ένστολος σε στάσηπροσοχής, αραίωσε λοιπόν από μόνη της τις συγκεντρώσειςκι ένα απόγευμα ζήτησε συγγνώμη κι έκλεισε την πόρτα της,είχε χάσει οριστικά την ευρηματικότητά της σε ερωτόλογα καιαπαγορευμένα, σιωπηρά είχε παραδώσει τη σκυτάλη στηχήρα του Νικηφόρου που είχε κι αυτή προ πολλού περάσει τοφράγμα των εκατό οκάδων, λαρδομούνα εκ γενετής μα μελιγότερο ταλέντο από της προκατόχου.

Πέρσι το καλοκαίρι ήταν υπέροχα, με την Όρσα και τατέσσερα παιδιά είχαν ταξιδέψει στην Τήνο, έμειναν στοΤήνιον Παλάς δέκα μέρες χωρίς τη μάνα, που ήταν πάντοτεεμπόδιο, δεν της το πρότειναν καν, περίμενε η Μίνα μέχριπου κρυφά μέτρησε τα εισιτήρια στο συρτάρι του μπουφέ καιδήλωσε παγερά, εγώ λογαριάζω να μείνω για τα χοιρινά καιτον τρύγο. Τα ξαδέρφια πολύ αγαπημένα, ο Σάββας αφύσικαέως αντιπαθητικά σοβαρός για τα εφτά του χρόνια, ηΜερσίνα πονόψυχη και φοβητσιάρα και τα δυο δικά της, ηΧριστίνα και ο Μίμης, μπελάδες, και λόγω μελαχρινάδαςσωστά τσιγγανάκια.

Ανακάλυπτε την αδερφή της λίγο λίγο, σαν να ήτανκουκουλωμένη σε μια κασέλα κι αποκάλυπτε κάθε μέρα ένανπόντο εαυτού. Πλάσμα διαφορετικό απ’ ό,τι πίστευε στηνεφηβεία τους, η Μόσχα είχε απαγκιστρωθεί πια από γνώμεςτρίτων, σχημάτιζε τις δικές της, αποφάσιζε εκείνη με ποιους,πότε και γιατί θα είναι θερμή, γενναιόδωρη, αδιάφορη, κακιάκαι σκύλα ακόμη.

Χώνανε τις γάμπες τους στη χλιαρή άμμο, η μια δίπλαστην άλλη, με την άκρη του ματιού πρόσεχαν τα παιδιά,

τους εντυπωσιακούς κολυμβητές, νεαρούς και αγοροκόριτσα,που έκαναν περίτεχνες βουτιές από ψηλούς βράχους,πλησίαζαν ολοένα και πιο ουσιαστικά η μια την άλλη χωρίςνα εκμυστηρεύονται ή να πολυμιλούν, χωρίς καν νακοιτάζονται στα μάτια. Έλειπαν οι άντρες τους καιμοιράζονταν την απουσία τους.

— Και φυσικά, το πεπρωμένον φυγείν αδύνατον, γελούσεικανοποιημένη η Μόσχα, που πήρε μεν ναυτικό, αλλά ποιον,τον Σπύρο τον Μαλταμπέ, πώς να το κάνουμε, οι άλλοι δενπιάνανε μπάζα μπροστά του.

Στο πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου το ’31, η Όρσαέλειπε τότε στην Κηφισιά σε ανάρρωση, τρελάκιας καιγοητευτικός μαζί δεν έβαζε τον πισινό του κάτω, χόρευε ως τοξημέρωμα, πυρπόλησε πολλές καρδιές κι έστελνε τη μια μετάτην άλλη τις παντρεμένες στα κρεβάτια τους σε μεγάλεςκάψες, Μούραινα, Τάσα, χήρα Νικηφόρου, Χαδούλαινα, αςείχα κόρη, λέγανε μπροστά στη Μίνα, καμιά Σπανιόλα θαμας τον φάει, σε όλες άρεσε, άρεσε και στη Μόσχα.

— Ποιος σου την αρρώστησε, κυρα-Μίνα, την κόρη; είχερωτήσει περιπαιχτικά τη Σαλταφέραινα τραβώντας τη με τοζόρι για δυο στροφές στο χορό.

— Έχω κι άλλη, του είχε απαντήσει κι αυτό ήταν.Νιόπαντρη η Μόσχα είχε ακολουθήσει τον Σπύρο σ’ ένα

ταξίδι στην Αμερική, η Νέα Υόρκη της είχε φανεί ένα

αλλιώτικο πλήρες σύμπαν, περπατούσε με τα μεσογειακάμάτια της γουρλωμένα από τα πολλά αξιοπερίεργα, ο

άντρας της την είχε πάει παντού κι η Μόσχα έλαμπε μέσαστις τουαλέτες της μιας φοράς, στην Άνδρο δε θα ήθελε ναεμφανιστεί με τόσο εξεζητημένα φορέματα, θα τακαταχώνιαζε στο βάθος της ντουλάπας.

Μιούζικ χολ, ρεστοράν, αρτοκλασίες της ελληνικήςπαροικίας, γαμήλιες δεξιώσεις σε πολυτελή ξενοδοχεία όπουη υπογραφή κομψότητας και φινέτσας, έγραφε στην αδερφήτης τα πάντα, ήταν μια πελώρια ανθοδέσμη στο λόμπι απόεκατό ή διακόσιες κάλλες, απ’ αυτές που την άνοιξηαφθονούσαν στις εξοχικές στέρνες και στα ρέματα τηςΆνδρου, τις μάζευαν και στόλιζαν Επιτάφιους.

Συνάντησε και τον Αντώνη της Αννεζιώς, δεν ερχόταν πιαστην Ελλάδα, αιτία τα πολιτικά, είχε αφήσει το ελληνικόεστιατόριο Λουτράκι του Σικάγου όπου στη Διεθνή Έκθεσητου ’33 είχε βρει δουλειά· είχε γίνει στο μεταξύ κομμωτής. Τοκομμωτήριό του στον Άλτον Σικάγο, από το νησί τωνανέμων στην πόλη των ανέμων, οι Αμερικανίδες αντί γιαΑντώνης, τόνιζαν Άντωνις, Άδωνις νόμιζαν, και ο ωραίοςΚυκλαδίτης τις άφηνε στην πλάνη τους.

Στη Νέα Υόρκη λοιπόν τους παρέδωσε ένα πελώριο πτικαρό μπαούλο για τη γριά του, την είχε λαχταρήσει πολύ,λίγο πριν τους αποχαιρετήσει έσπασε, διαλύθηκε και τοπροσεκτικό μπουκλέ του χτένισμα, αγκιστρώθηκε στηναγκαλιά του Μαλταμπέ κι έκλαιγε με αναφιλητά, αχ,

καπετάνιε, έλεγε και ξανάλεγε κι άλλα λίγα σκόρπια, γιαθάλασσα, για τη νεανική του αγάπη στ’ Αλαδινού, μιαανακεφαλαίωση αισθημάτων και δεσμών, ένας κανονικόςδραματικός αποχαιρετισμός, κι αυτό γιατί κι ο Σπύρος τονξεχώριζε για την τσαχπινιά και την εργατικότητά του,ναυτικός, μάγειρας, κομμωτής και με πολιτική δράση,τρομάρα του, είχαν κι οι δυο τους δακρύσει.

Στο Μητροπολιτικό Μουσείο η Μόσχα κάθισε αρκετάαπέναντι από τον πίνακα που ο Ντέιβιντ Μπράντλεϋ της είχεδείξει σε κάρτα την εποχή του χαζοειδυλλίου όπως το ’λεγεπια, φανερά ευχαριστημένη με το γάμο της.

Γουίστλερ λεγόταν λοιπόν ο ζωγράφος, Τζέιμς Μακ ΝιλΓουίστλερ κι εκτός από τον παγωμένο Τάμεση κάποιαΧριστούγεννα παρελθόντων αιώνων, με ακατανίκητη έλξηγια τις ναυτικές σκηνές, ας πούμε για το μπλε γενικά, ηΚατερίνα Μπασαντή με τις κουβαρίστρες ήταν μια λαϊκήεκδοχή του ίδιου πράγματος και η Μόσχα τη θυμήθηκε τηνκατάλληλη στιγμή· αυτός ο Γουίστλερ λοιπόν ζωγράφιζεθάλασσες, ποτάμια την αυγή και λιμάνια το βράδυ, τονυχτερινό Βαλπαραΐσο μαγνήτισε την κοπέλα, ενώ οΜαλταμπές, που είχε στο μεταξύ βαρεθεί, βρήκε θέμα και τηςμίλησε για τη χιλιάνικη πόλη που ήξερε σπιθαμή προςσπιθαμή, τα δυο πρώτα του χρόνια στα καράβια γυρόφερνεπρος τα κει, έπαιρναν πλοηγούς από τη Νικοτσέα για τονπερίπλου του τρομερού ακρωτηρίου Χορν με την ασίγαστηαπειλητική βουή του κυματισμού.

Πάντοτε άρεσαν στη Μόσχα τα ταξίδια και οιμεγαλουπόλεις, μεγάλη πόλη ίσον πολλές ιστορίες ναμάθεις, να χώσεις τη μύτη σου, να πρωταγωνιστήσεις ήαπλώς να αφεθείς στην παραξενιά, τη γοητεία και τη θλίψητους. Ύστερα από κάθε επιφώνημα θαυμασμού για ένανουρανοξύστη, μια λιμουζίνα, μια αλλόκοτη ανθρώπινηφιγούρα, θα ’θελα να ζούσαμε στη Νέα Υόρκη ή στοΛονδίνο, έλεγε και ξανάλεγε στον Μαλταμπέ και σαν νααγωνιούσε κατά βάθος για το ειδικό της βάρος στα μάτιατου, γινόταν όλο και πιο εκδηλωτική, πιο διαχυτική, πιολουσάτη, έκανε πράγματα που δεν ήταν εντελώς τουχαρακτήρα της.

Πριν από το γάμο πάντως, ο Σπύρος είχε δώσει καπάρο γιαένα σπίτι στην Καστέλα, σαν να ’θελε να την κοπανήσει απότα γνωστά, ο Πειραιάς είχε πολυκοσμία και ενδιαφέρον καιτον βόλευε, κι αν καμιά φορά ένιωθε θηρίο στο κλουβί,σκότωνε ώρες στα μαγαζιά με τα ναυτιλιακά, στουΛαζόπουλου, δίπλα στο Ταχυδρομείο, με την παρακαταθήκηχαρτών αγγλικού ναυαρχείου, στου Γαλακάτου, έναντιπλατείας Καραϊσκάκη, που εμπορευόταν αντλίεςαναρροφητικές, αντλίες καταθλιπτικές, τίλματα, πτύαθερμαστών και είδη θερμασίας και δίπλα στο τελωνείο, στουΒήχου, να λένε για τις εξελίξεις του κλάδου και λοιπά, καθώςο τέως μηχανικός του Πολεμικού Ναυτικού ρύθμιζε εξάντες,πυξίδες και δρομόμετρα.

Ωραίος ο Πειραιάς, αλλά η Μόσχα δεν τόλμησε τελικά να

ξεκουνήσει από το μικρόκοσμό της. Έτσι είχε άντρα τρειςμήνες κάθε δυο ή τρία χρόνια, του έστελνε πολυσέλιδαγράμματα, όπως άλλοτε στον πατέρα της, αλλά μόλιςστέγνωνε η μελάνη, την έβγαζε πάλι με τα ίδια, η παρέα καιπάλι σε απαρτία, αφού η δραπέτις Κατίνα δεν μπόρεσε ναγίνει νοσοκόμα στον Πειραιά, αλλά επέστρεψε κι έγινενοσοκόμα του ανήμπορου πατέρα της, άσθμα, με όλες όμωςτις σκοτούρες η τετραμελής αδελφότης Κ.Κ.Μ.Μ κάτιδιατηρούσε από την τρέλα των δεκαέξι χρόνων, πληνΚατίνας όλες παντρεμένες, είχαν κοπιάσει πολύ νακαταλήξουν στις νέες καλλιγραφικές τους υπογραφέςαφότου έφεραν πλέον το επώνυμο των συζύγων,ντουμάνιαζαν ελεύθερα τσακίζοντας τις γόπες στα τασάκιαμιας σάλας, με κουφωτά πάντως παραθυρόφυλλα, διάβαζανμυθιστορήματα σε συνέχειες και ιδίως μετά τα κυριακάτικαμνημόσυνα, ονειρεύονταν αποδράσεις από στενάχωρα,πικρόχολα και τετριμμένα, με όλο και πιο παιδικό τρόπο, γιατίήξεραν ότι αυτά δε γίνονται.

— Κάποιοι κάθονται στο παράθυρο και περιμένουν ναδουν τη ζωή τους να περνάει απ’ έξω, μια περιπέτεια να τη,μια φυγή, περνάει απ’ το δρομάκι μιαν αυγή, μας χαιρετάεικαι προσπερνάει και ως συνήθως μας μένει το ήθος, η Μαρίστιχουργούσε και έγγαμη, αφήνοντας υπονοούμενα που οιάλλες πιο τυχερές με τους άντρες τους απέφευγαν ναξεδιαλύνουν παραπέρα, άλλωστε από κοριτσόπουλα ήταναδιανόητο να πουν η Μαρί φλέγεται για άντρες, λέγανε η

Μαρί έχει αδυναμία στα τιραντέ φορέματα.Γλύτωναν το λεξιλόγιο της Μούραινας, αλλά τα κορμιά

τους με τον τρόπο τους ομολογούσαν, μερικές φορές, λόγωεξελίξεων σε μια ιδιωτική υπόθεση που γινόταν ξαφνικάβούκινο ή λόγω καιρού, είχαν μια ροπή προς ακολασίαεφηβικού επαρχιακού τύπου, κάθονταν στην άμμο με ταφουστάνια ανασηκωμένα και τους μηρούς τους ναακουμπούν ή με τετριμμένα κόλπα προκαλούσαν την Κατίνανα λύσει το στηθόδεσμο και να πετάξει τα στήθη της, δυοοκάδες το ένα, με αχνοπράσινες φλεβίτσες πάνω στο ροζ.

Κάτι τέτοια κάνουν τα κορίτσια και στα μυθιστορήματα ταπεριγράφουν ως αμέριμνα, σκέφτηκε η Μόσχα και δεδικαιολόγησε κάποιους συγγραφείς για την ελαφρότητάτους, έπρεπε να σκαλίζουν πιο βαθιά.

Αρκετές συμμαθήτριές της ήθελαν να φύγουν, δεν έφυγαν,να σπουδάσουν, δε σπούδασαν, άλλον αγαπούσαν, άλλονστεφανώθηκαν, πολλές με το ζόρι, όπως η αδερφή της, ηπαλιά υπόθεση που ευτυχώς ξεχάστηκε, άλλωστε οΒατοκούζης θυσία γινόταν για την Όρσα, μάλιστα έκανεδιάνα στις επιθυμίες της και της έστελνε συχνά πανάκριβεςεκδόσεις με υπέροχες εικονογραφήσεις, βιογραφίες καιφωτογραφίες ορεινών χειμερινών τοπίων απ’ όλο τον κόσμο·η Όρσα λάτρευε το χιόνι και ξεχειμώνιαζε προστατευμένη στοχάρτινο καταφύγιό της, ένα τραπεζάκι με συρτάρια στηνκρεβατοκάμαρή της.

Τώρα όμως ήταν κατακαλόκαιρο, το αεράκι ανάδευε τις

λεπτές κουρτίνες που πηδούσαν μέσα έξω από τα παράθυρα,ο γάτης ήταν παραδομένος στο θέαμα κι η Μόσχα δίπλωσετα υφάσματα και τα τοποθέτησε στην ντουλάπα, ήθελε ναφτιάξει ένα τέλειο ψητό, παραγγελία του Σπύρου, και πια δενείχε χρόνο να σιγοψήσει το κρέας.

ΑΒΕΣ ΜΑΡΙΝΑΣ I ΑΛΓΑΣ, θαλασσοπούλια και φύκια, οΣάββας Σαλταφέρος πάτησε τα εξήντα τρία, την ηλικία

που όσοι είχαν γλυτώσει από τα σκυλόψαρα έκαναν τοσταυρό τους και δοκίμαζαν τους λοιπούς τρόπουςαναχώρησης.

Στο τελευταίο ταξίδι στο Νότιο Ατλαντικό, ΜπουένοςΆιρες-Ροζάριο, κρέατα, μπάρκος λίγων ημερών, πήρε μαζί καιτο γιο, ένα είδος γιου τέλος πάντων, τον Οδυσσέα, κλώνοςδεκαεννιά χρονών, δυο φορές το μπόι της μάνας του,καμπέγιο λάργο ι ριζάδο, μακριά σγουρά μαλλιά, οι άντρεςστο βαπόρι αλλά κι ο κόσμος στα λιμάνια ντρέπονταν νασηκώσουν μάτια πάνω του, παιδί πεντάμορφο.

Θα ’βγαινε στη σύνταξη ο γέρος, δε θα ξανάβλεπαν ο έναςτον άλλο, ο νεαρός είχε προετοιμαστεί γι’ αυτό τοσυγκινητικό ταξίδι, πού τον πέτυχες τέτοιον επιβάτη,ρωτούσαν όλοι, ξεφούρνιζε τα καλαμπούρια και τα παθιάρικατραγούδια το ένα μετά το άλλο, ασί ες λα βίδα, έτσι είναι ηζωή, μια εκδρομή στα κύματα του ωκεανού, λας όλας ντελοσεάνο, αφρισμένα και σκούρα, πολλές φορές πηχτά από τανερόχορτα που αφθονούσαν σ’ εκείνες τις θάλασσες καικολλούσαν στα πλευρά, στην κουβέρτα και στα φινιστρίνιατου βαποριού.

Ο νεαρός αγαπούσε τη θέα των πόλεων από απόσταση, να

τις αφήνει πίσω του κι αυτός να απομακρύνεται αργά μ’ ένακαράβι ή ένα αεροπλάνο. Όταν λίγους μήνες πριν οΑμερικανός Μπόινγκ λάνσαρε το 714, το αεροπλάνο με τομπαρ, κάποτε, έλεγε, θα κάνω κι εγώ το γύρο του κόσμου μ’ένα ποτό στο χέρι, αεροπορικώς. Για την ώρα μάθαινεμηχανικός, δούλευε κιόλας, μάζευε λεφτά.

Οκτώβριο του 1938 ο Σαλταφέρος έκλεινε ένα κεφάλαιοτης ζωής του. Ήθελε να γυρίσει. Η πενηντάχρονη ναυτική τουσταδιοδρομία είχε ξεκινήσει παραμονές εορτών, μια νύχτατου 1888, πολύ πριν φέξει και ξυπνήσει η πόλη, με το άρωματου γλυκάνισου από τα χριστόψωμα να τον λιγώνει κι αυτόςδεκατριάχρονος παραγιός στου ψωμά να βροντάει κάτωφουρνόξυλα και φουρνόπανα. Υποχώρησε κι η μάνα του, καιτη μέρα της αναχώρησης με τη φέτα του φεγγαριού όρθια ναυπόσχεται ευδία, άφησε ασκούπιστα, μη γρουσουζέψει τοταξίδι. Η γριά του, μια ζωή εναντίον του Ποταμού, τονέγραφαν με κεφαλαίο Π και εννοούσαν το Δούναβη, πολλοίοι Άνδριοι στις παραδουνάβιες επαρχίες τότε, εμπόρια καιπάρε δώσε· εξαιτίας του είχε χηρέψει τριαντάρα, δενεπιθυμούσε να δει ναυτικούς και τα ορφανά της.

Τώρα λοιπόν που ο γυρισμός ήταν ζήτημα εβδομάδων, οΣάββας ανακεφαλαίωνε και υπολόγιζε. Η Ανχελίτα για τοχατίρι του είχε λατρέψει καθετί ελληνικό και το διαμέρισμάτης ήταν ένα κράτος εν κράτει, στην πρωτεύουσα τηςΑργεντινής, ένα τριάρι με αμέτρητα ρωμαίικα μπιχλιμπίδια,τσολιαδάκια, άδεια τενεκεδένια κουτιά γλυκών του κουταλιού

και άδεια χαρτονένια από λουκούμια τακτοποιημένα σταράφια, κιτρινισμένα φύλλα της Φωνής του Αιγαίου,τσιγαρόκουτες Ματσάγγου, μπουκάλια μαστίχας και ούζουκαι περιτυλίγματα από σοκολάτες αμυγδάλου· η Ίτα,Ανχελίτα-Ίτα, δεν πετούσε τίποτα ελληνικό, ποτέ μι αμόρ, καιδεν ήταν τόσο τα αντικείμενα και η σαβούρα όσο τασυναισθήματά της για τον Έλληνα καπετάνιο και ευεργέτηπου ταπετσάριζαν τα ντουβάρια και τα έπιπλα του σπιτιού.

Δεν είχε καμιά αμφιβολία ο Σάββας πως με τον οριστικόχωρισμό τους η πιστή Αργεντίνα φιλενάδα δε θαπαλιννοστούσε στα παλιά λημέρια και στα παλιά χούγια,ποτέ δε θα ξεχνούσε τα βήματα του μπάλου και όσο ζούσε τοκαλό της φαΐ θα ήταν τα γιουβαρλάκια αυγολέμονο. Δεν είχετύψεις ή ενοχές, πρόσφερε και πήρε απ’ όλα, χάδια,περιποίηση, λεφτά και μια καλή κουβέντα, έριξε κάτιχαστούκια, άρπαξε κάτι νυχιές.

Στο ΜΑΡΟΥΣΙΩ ΜΠΕΜΠΗ κανένας δεν ήξερε τηναλήθεια, μια εξυπηρέτηση στους Χαδούληδες, διαδόθηκε,δεν μπορούσε ν’ απλώσει χέρι, έστω να χτυπήσει στην πλάτητο παιδί, που το ’ξερε από νιάνιαρο τριών χρονών, είχανσυνηθίσει ο ένας τον άλλο, ο μεγάλος κι ο μικρός άντρας τηςΊτα, πόσες φορές τα χλιαρά ηλιοβασιλέματα κάθονταν στομπαλκόνι και πίνανε λεμονάδα, κι εκείνη, με τηνψευδαίσθηση της τέλειας οικογένειας, ετοίμαζε στην κουζίνατο δείπνο, κάτι πολύ ελληνικό, μα συνήθως νερουλιάρικο,δεν είχε μάθει να δένει τη σάλτσα.

Όταν ο Σάββας έσφιξε για τελευταία φορά στην αγκαλιάτου την πενηντάρα πια γυναίκα, Σάββατο 7 Οκτωβρίου 1938,της χάιδεψε τα μαλλιά, ήταν πάντα η αδυναμία του ταγυναικεία μαλλιά. Από τις βαφές και τους οξυζενέδες είχαναραιώσει, δεν ήταν καμπέγιο λάργο ι ριζάδο, και τι, γαμώ ταφουγάρα μου, θα κυματίζει στους ώμους της όταν λικνίζεταιστο ταγκό, σκέφτηκε ο καπετάνιος και αναστατώθηκε, ηΑνχελίτα κόντευε να κάνει φαλάκρα.

Κοτσίδες, πλεξούδες, κότσοι, περμανάντ, μπούκλες,κυματιστά και αλογοουρές το ωραιότερο κόσμημα, με τηνπένα του πολλές φορές ζωγράφιζε πιο πλούσια τα χτενίσματατων γυναικών στις φωτογραφίες των περιοδικών και τωνεφημερίδων, πήρε λοιπόν τα μάτια από το κρανίο τηςγυναίκας με τις μισοξεπατωμένες θαμπές τούφες κι ύστερααπό μια στιγμιαία αποστροφή τη φίλησε στα μάγουλα, τηχτύπησε με οικειότητα στα πισινά, έχωσε τα κλειδιά του στηντσέπη της κι έκλεισε πίσω του την πόρτα. Δεν έψαξε ένατελευταίο βλέμμα της, να μην το θυμάται κι αυτό. Τη βαλίτσατην είχε πάρει από τη προηγούμενη, τα οικονομικά και ταλοιπά τα είχε φροντίσει σαν κύριος, η Ανχελίτα έδειχνεασφαλής και γεμάτη, ήσυχη. Όλα αυτά λοιπόν τελείωναν καιμαζί τους τελείωναν και οι παρτίδες με τα αγαπημένα τουλιμάνια, γιατί την Αμερική την είχε αγαπήσει, ακόμα και τηΒόρεια με τα κλεμμένα ονόματα ευρωπαϊκών πόλεων.

Κάρβουνο τα μάτια του Οδυσσέα κοίταζαν τον Σάββαδίχως να ζητούν τα ρέστα, δίχως να ασκούν πίεση, ευτυχώς

χωρίς καν ευγνωμοσύνη, με μια πολύ απλή αγάπη. Θα έλεγεκαλό ταξίδι, μπουέν βιάχε, και δε θα υπονοούσε άστα πρόντο,καλή αντάμωση.

Άλλωστε μύριζε πόλεμος.Ο Γερμανός εδώ και δυο τρία χρόνια εξόπλιζε μεραρχίες,

παράγγελνε υποβρύχια και αεροπλάνα, η Βρετανία είχετριπλασιάσει τα αεροσκάφη της και μόλις δυο εβδομάδεςπριν, μαζί με τη Γαλλία είχαν ανακοινώσει ότι καλούν σεμερική επιστράτευση.

Οι ωκεανοί θα γίνονταν πιο μοιραίοι, μια άμπωτη χωρίςπαλίρροια θα ακουμπούσε τον Σάββα οριστικά στο βραχάκιτου, κάβουρα με τη μια δαγκάνα σπασμένη, να συλλογίζεταιτους γαμπρούς του, τον Βατοκούζη, στόφα εφοπλιστή που ταναυτιλιακά του θα πήγαιναν χαράμι, και το θαλασσόλυκο τονΜαλταμπέ, που στο νερό ήταν ικανός για όλα.

Ο Ι ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΕΣ επιβάτες του ΝΟΡΜΑΝΤΙ, τουKOΥIN ΕΛΙΖΑΜΠΕΘ, του KOΥIN ΜΑΙΡΗ και των

λοιπών πλωτών ανακτόρων δεν απολάμβαναν όλοιανενόχλητοι τις πολυτέλειες του υπερατλαντικού ταξιδιού, ηιδέα του πολέμου ενοχλούσε και φόβιζε, στα σαλόνια τηςπρώτης θέσης οι συζητήσεις περιστρέφονταν γύρω από τατελευταία νέα, οι Αγγλογάλλοι καθήλκυαν υπερωκεάνια μεμέση ταχύτητα τριάντα κόμβων και το Γ΄ Ράιχ υποβρύχια,μόνο οι πολύ νέοι είχαν όρεξη για χορό και φλερτ και οι πολύηλικιωμένοι για συζητήσεις για τα πατροπαράδοτα θέματατων πολυήμερων ταξιδιών, περί χαρακτήρος των Ιαπώνων,περί βασιλείας των Φαραώ και περί νεκραναστάσεως.

Ο Μαλταμπές είχε βαρεθεί να είναι συνέχεια στην τρίχα,τσάκιση στο πανταλόνι, σαβουάρ βιβρ, αχαλίνωτες πλούσιεςτυλιγμένες με τις γούνες και την ανία τους που αποκοίμιζαντους συζύγους κι έπαιρναν δρόμο από την καμπίνα για ένατελευταίο ποτό με τον καπετάνιο, πολυβολώντας τον μευπονοούμενα χωρίς νοστιμιά, γιατί μόνο υπονοούμενα δενήταν, εφτά ολόκληρα χρόνια αυτά, είχε επιθυμήσει άλλεςθάλασσες, άλλα φορτία, ρίσκο και απρόβλεπτα, όσο λοιπόντο υπερωκεάνιο ΜΙΝΕΡΒΑ θα παρέμενε για τα χρειώδη στοΡότερνταμ, θα το κανόνιζε με τα αφεντικά να πάει στοΛΕΩΝΙΔΑΣ II να εξασφαλίσει

καλύτερα και τους πόντους του, πόλεμος ερχόταν, πολλοίθα μπλέκονταν.

Στο μεταξύ το αεράκι του έφερνε το άρωμα της Τήνου, κιόταν δυνάμωνε και στροβιλιζόταν, τον τύλιγε με ταξεχωριστά αρώματα όλων των Κυκλάδων.

Η πόλη, μια μακρόστενη λουρίδα ανάμεσα σε δυοκολπίσκους, ήταν ασβεστωμένη για το Δεκαπενταύγουστο κιαπό τη στροφή του Πίτσικλα έμοιαζε απαράλλαχτακατάλευκο υπερωκεάνιο δεμένο στο μουράγιο.

Πριν σαλπάρει για νέες φουρτούνες, ο Μαλταμπέςλογάριαζε να ξεκουραστεί, να φάει, να πιει, να χορέψει, νακάνει το χατίρι του παπά που με το τάβλι στη μασχάλη τουγυρόφερνε το διώροφο κι έριχνε παρακλητικές ματιές, ήθελεκαι να βολτάρει στο αληθινό έδαφος, χώμα, πετραδάκια,μαμούνια, χορταράκια, καλντερίμι· το ξύλινο του πλοίου τοείχε μπουχτίσει.

Κι ας ήταν μνημόσυνο χθες, τα σαράντα του διευθυντή τηςΥπηρεσίας Φάρων, ο Μαλταμπές ξέδωσε, παιάνισε ηΦιλαρμονική με τα ορειχάλκινα πνευστά, χαιρετούρες,μικροεκπλήξεις, συναντήσεις, και στον καφέ γύρω από ταμακρόστενα τραπέζια της παρηγοριάς, όσοι είχαν το χάρισματης αφήγησης, χάριν των υπολοίπων, φρεσκάρισαν τααλιευτικά κατορθώματα του μακαρίτη και λόγο στο λόγοέφεραν την κουβέντα από τις σμύρνες και τις περδικούσες σταπλοία που σηκώνανε σημαία Παναμά, στα παλιά επιβατηγάπου μετατρέπονταν σε φορτηγά, στον πόλεμο που πλησίαζε

αναπόφευκτος και με τορπίλες και νάρκες θα χαλούσε τιςπεριουσίες του νερού.

Ο θείος Αιμίλιος, ναυάγιο πια, δεν έλειψε από το καθήκον,άλλωστε σεβόταν ιδιαιτέρως τους φαροφύλακες για τηφιλοπονία και την αντοχή τους στη μοναξιά, και στιςπεριπλανήσεις του σε βουνοπλαγιές, ρεματιές καικατσάβραχα, για μανιτάρια, σαλιγκάρια, χόρτα, και πιο πολύγια την ιδιωτική του σχέση με την απόκρυφη φύση τουνησιού, αύξαινε την πεποίθησή του ότι οι φάροι οδηγούν καιτους πλάνητες της στεριάς, τους εραστές της ερημιάς τωνάγονων και ανεμόδαρτων εκτάσεων, ώρες και μέρες μακριάαπό τα κατοικημένα.

Ο Σπύρος πάντως του έβαλε ένα καλό ποσόν στην τσέπη,μην πεις όχι, θείε, σε παρακαλώ, για την ψυχή της μάνας μου,θα σε πάρω αύριο σπίτι να φάμε όλοι μαζί, η Μόσχα θασφάξει κόκορα.

Ο κόκορας όμως τη γλύτωσε.Πιάσανε την κουνιάδα του οι πόνοι, η Μόσχα μοίρασε

παιδιά κι ανίψια στις γειτόνισσες και κατέβηκε αμέσως, κι οΣπύρος ξέχασε το θείο και πήγε να φωνάξει τη μαμή.

Ο Βατοκούζης με το ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ όργωνε τη Βαλτικήκι ο Σαλταφέρος με το ΜΑΡΟΥΣΙΩ ΜΠΕΜΠΗ περίμενε νατου υπογράψει ο Νότιος Ατλαντικός τη συνταξιοδότησή του.

Μόνος του ο Μαλταμπές στο πάνω σπίτι, γερμένος στοπαράθυρο, κάπνιζε. Η Όρσα κοιλοπονούσε, οι φωνές τηςήταν πνιχτές, έκανε προσπάθεια να μην τσιρίζει, ίσως

νοιαζόταν και τα μικρά, που με ίσες δόσεις αγωνίας καιπεριέργειας μετρούσαν τους ήχους.

Όταν είδε τη Μερσίνα που είχε τρυπώσει κρυφά, ξυπόλυτη,να σκύβει και να ανασηκώνεται πάλι στην αγκαλιά τουανάμεσα στους αγκώνες του που ακουμπούσαν στο περβάζι,ξαφνιάστηκε. Της χάιδεψε τα μαλλιά. Η μικρή έγειρε τοκεφαλάκι στο πλάι, ν’ αγγίζει στο αριστερό του χέρι.Παραμόνευε τις φωνές της μάνας της.greekleech.info

— Θείε, δείξε μου το τατουάζ, είπε συνωμοτικά. Και τονπερίμενε να διπλώσει το μανίκι του πουκαμίσου για να φέρειτα μάτια της πολύ κοντά στη γοργόνα που είχε πληρώσει μετο πρώτο του μηνιάτικο.

Η Μερσίνα, έξι χρονώ, δεν είχε καμιά αμφιβολία ότι οιγοργόνες αφθονούσαν στους ωκεανούς· χαϊδεύοντάς του τομπράτσο, μια χειρονομία που είχε κληρονομήσει από τη μάνατης, θα σου πω ένα αληθινό παραμύθι, του ανακοίνωσε,όποτε της Όρσας της ξέφευγε καμιά πιο δυνατή κραυγή,τρεμόπαιζε τα βλέφαρα και σφιγγόταν πάνω του· για νανικήσει το φόβο της για τη γέννα κατέφευγε στη φλυαρία.

— Πριν από πολλά χρόνια, η μαμά μου λέει ή εκατό ήδιακόσια, ένα καράβι που το λέγανε ΠΑΛΑΤΙΝΟ, γεμάτοφτωχούς Ολλανδούς, πήγαινε στην Αμερική. Αλλά στοταξίδι τσακώθηκαν όλοι με όλους. Ο καπετάνιος και πολλοίάλλοι σκοτωθήκανε. Και μετά ο ΠΑΛΑΤΙΝΟΣ δεν ήξερεμόνος του να βρει το λιμάνι της Αμερικής, τελείωσε η μικρήτην ιστορία της.

Ο θρύλος του ΠΑΛΑΤΙΝΟΥ ήθελε κάθε Δεκέμβρη το ίδιοβράδυ, βράδυ της αναμενόμενης άφιξης του μεγάλουιστιοφόρου στην Αμερική, να βλέπουν από την ακτή τοκαράβι φλεγόμενο από την ανταρσία να βολοδέρνει στακύματα κι ύστερα να χάνεται πάλι μέσα στη χειμωνιάτικηνύχτα.

Την ιστορία την είχε πει στην Όρσα ο Μαλταμπές πριν απόδώδεκα χρόνια, ένα ήσυχο καλοκαιρινό βράδυ που είχανεσυναντηθεί κρυφά κάτω στα Γιάλια, στη βραχοσπηλιά, ένακαβούρι μάλιστα είχε χωθεί στο λευκό γοβάκι της Όρσας, κιόταν στέγνωσαν κάπως τα πόδια της και το αναζήτησε να τοφορέσει, ο κάβουρας της δάγκωσε το μεγάλο δάχτυλο και ηΌρσα τρόμαξε μέχρι να συνειδητοποιήσει ότι δεν ήταν έναδηλητηριώδες φιδάκι κουλουριασμένο μέσα στο παπούτσιτης.

Το κλάμα του μωρού από κάτω, γοερό κι εκνευρισμένο,τους επανέφερε στην πραγματικότητα, κορίτσι, του φώναξε ηΜόσχα βγάζοντας το κεφάλι από το παράθυρο, η μικρήλύθηκε από την υπερένταση και λίγα δάκρυα κύλησαν σταμάγουλά της, γλιστρώντας μάλιστα έξω από την αγκαλιάτου, για να τρέξει κάτω, μάλωσε και το θείο της, κλάψε κι εσύ,θείε, η μαμά λέει ότι κάνει καλό.

Ο Μαλταμπές ξανάμεινε μόνος. Από το παράθυρο έβλεπετις γειτόνισσες που έρχονταν στο σπίτι ανακουφισμένες, μεανθοδέσμες, ροζ κρίνους της Παναγίας και πανεράκια μεφρεσκοκομμένα σταφύλια ή μπουρνέλες.

Αν και ήτανε η τρίτη γέννα, η Όρσα κοιλοπονούσε όλη τημέρα, ο ήλιος είχε βασιλέψει προ πολλού, κι αυτός,ξεχασμένος, δεν είχε βάλει μπουκιά στο στόμα κι είχεκαπνίσει τουλάχιστον τριάντα τσιγάρα.

Πήγε στο λαβομάνο κι έριξε νερό στο πρόσωπο, ξέπλυνετο στόμα, σαπούνισε τα χέρια και πήρε από την ντουλάπα ένακαθαρό πουκάμισο.

Κατεβαίνοντας, στη μέση της σκάλας της κουζίνας,συναντήθηκε με τη Μόσχα που ανέβαινε φουριόζα, σου είχασκεπασμένες στο τραπέζι μελιτζάνες, ελπίζω να βολεύτηκεςμόνος σου, του είπε, του έσκασε ένα φιλί στο αυτί, κουκλί τομωρό, φώναξε ξαναμμένη καθώς περνούσε την πόρτα.

Πριν μπει στο σπίτι της κουνιάδας του, ο Μαλταμπέςάπλωσε το χέρι κι έκοψε ένα κλαρί νυχτολούλουδου,σκέφτηκε ότι ήταν λάθος, μα τον έσπρωχνε ο διάβολος.

Η πεθερά του, στα μέσα και στα έξω, μετρούσε στη μαμή ταλεφτά, κάτι γειτόνισσες έβαζαν ένα χέρι στις δουλειές,μάζευαν ματωμένα πανιά και λεκάνες, η Μερσίνα είχεκουρνιάσει κάτω από το τραπέζι, ανάδευε τα κρόσσια τουτραπεζομάντιλου και μιλούσε στο γατί, στείλτε μου να ταΐσωτα παιδιά που έχω γεμιστά, έλεγε και ξανάλεγε η Μούραινασφηνωμένη σ’ ένα πολυθρονάκι.

Ο Μαλταμπές ρώτησε με το βλέμμα τις γυναίκες, πήρε τηνάδεια και μπήκε αθόρυβα στην κρεβατοκάμαρη· η Όρσα είχεγαληνέψει, το νεογέννητο, μια σταλιά, αναπαυόταν στο πλάιτης, ο κότσος της είχε λυθεί και τα μελιά μαλλιά στην

παραμικρή της κίνηση σέρνονταν μ’ ένα βουβό κυμάτισμαστα καθαρά άσπρα σεντόνια.

— Να σου ζήσει, της είπε, πλησίασε κι έφερε τονυχτολούλουδο κοντά στο πρόσωπό της να το μυρίσει.

— Ευχαριστώ, Σπύρο, έκανε κουρασμένη η λεχώνα χωρίςνα σηκώσει τα μάτια να τον κοιτάξει.

Περίμενε ο Μαλταμπές, περίμενε, το μωρό κοιμότανασάλευτο, το πρώτο νεογέννητο που έβλεπε από κοντά, στοημίφως είχε το χρώμα του κεριού και η τριών ωρών ζωήςεικόνα του το έκανε να μοιάζει ενθύμιο από ταξίδι σε τόποανεπανάληπτων μυστικών· η σιωπή βάραινε αφόρητα, μέχρικι η Σαλταφέραινα παραξενεύτηκε κι έχωσε το κεφάλι στηνπόρτα μ’ ένα βλέμμα που ζεματούσε.

Βγήκε. Ήταν νύχτα.Σιγουρεύτηκε πως είχε στην τσέπη πακέτο και τσακμάκι.

Ακούσε την Αννεζιώ που ερχόταν μονολογώντας, μόλις θα’χε βάλει για ύπνο τον σαλεμένο, δεν είχε διάθεση γιαχαιρετούρες και ερωταποκρίσεις και χασομέρησε για λίγο σεμια σκοτεινή γωνιά.

Βαδίζοντας αργά κατηφόρισε προς την ακροθαλασσιά,διαδρομή, ώρα, ερημιά, σιγαλιά και νυχτερινή αύρα τουθύμιζαν και τον βασάνιζαν, κι αυτός με τα χέρια στις τσέπεςπροχωρούσε και βύθιζε τα παπούτσια του βαθιά στην άμμο,δεν απέφευγε καν το νερό, μούλιασαν και βάρυναν ταμοκασίνια, μούσκεψαν τα ρεβέρ, λάσπιασε μέσα στις κάλτσεςη ψιλή άμμος.

Η διάθεσή του ήταν ελεεινή. Κι επιπλέον όφειλε να φτιάξειμια φράση για το τηλεγράφημα στον Βατοκούζη. ΑγαπητήΌρσα έτεκε θήλυ. Μητέρα και νεογέννητο χαίρουν άκραςυγείας. Θερμά συγχαρητήρια. Η Αγαπημένη σύζυγος Όρσαγέννησε πανέμορφο κοριτσάκι. Να σας ζήσει. Η ΠανέμορφηΟρσούλα έκανε τρίτο παιδί, τα μάτια της πιο μπλε από ποτέκαι τα μαλλιά της άκοπα από τη β΄ δημοτικού, φως δειλινού,κυματίζουν απαλά σε όλο το διπλό κρεβάτι.

ΚΑΝΕΝΑΣ ΣΤΟ ΣΟΪ και γύρω γύρω δεν ήταν κόκκινος,η Αννεζιώ δεν ήθελε ν’ ακούει για κομμουνισμό, μέχρι

να στείλει ο Σαλταφέρος το ραδιόφωνο που άλλαξε τη ζωήόλων, πίστευε πως ο τρισκατάρατος κυκλοφορούσεελεύθερος, κυρίως στο κομμωτήριο του Αντωνάκη στοΣικάγο.

Άλτον Σικάγο είχαν πει, βάλτον Σικάγο είχε ακούσει, μετην ηλικία η βουή της θάλασσας είχε εγκατασταθεί μονίμωςστο αυτί της, πού πήγε το έρμο και ρίζωσε πάλι στουςβάλτους, θα μου το ξεκάνει η ελονοσία, μουρμούριζεφουρκισμένη, οι ασθένειες την είχαν κουράσει. Ηνευροσύφιλη είχε λιώσει το γέρο αφέντη της, ένα άδειοκουστούμι, τυφλός, δίχως νύχια, δίχως λογικά, η τιμωρία τουείχε ξεπεράσει τα όρια της δικαιοσύνης, πολύ σκληρή πια.

Η Σαλταφέραινα την παρηγορούσε πως ο συμπέθεροςγρήγορα θα πήγαινε στον αγύριστο και στης Όρσας περίσσευεένα κρεβάτι και για κείνην, η μεγάλη της λιγόφαγη, φτερό,δεν τα έβγαζε πέρα με τρία παιδιά, κατά βάθος υπολόγιζε καισε μια μυαλωμένη σύμμαχο σ’ ένα σπιτικό όπου οι δυο κόρεςαπό μικρές ήταν αντίπαλο στρατόπεδο.

Αυτά αράδιαζε και στον άντρα της, άλλα στα ίσια και άλλαόχι, ο Σάββας Σαλταφέρος αξιώθηκε να συνταξιοδοτηθεί,και αυτή, Ιανουάριο του 1939, κατέβηκε στον Πειραιά να τον

προϋπαντήσει, με οριστική ανακούφιση που δεν της τονέφαγε η θάλασσα αλλά κι έναν αόριστο φόβο για τησυμβίωση, ο Σάββας στα εξήντα τρία κι αυτή στα πενήντατρία θα ’πρεπε να εκπαιδευτούν να ζουν μαζί, να ανέχονται οένας τον άλλο, η αντιπαλότητα και η πλήρης ασυμφωνία τιςτρεις δεκαετίες του γάμου τους τους έκαναν να μηναγαπιούνται, αλλά όχι και να χωρίσουν, ευτυχώς οκαπετάνιος μπαρκάριζε και γινόταν καπνός.

Στον Πειραιά έμειναν στο Πρωτεύουσα, ο Σαλταφέροςέφερνε πολλά μπαούλα, τις συνήθεις αργεντίνικες κουβέρτεςγια τις προίκες Μερσίνας, Χριστίνας και νεογέννητηςεγγονής, είχε εκκρεμότητες με το ΝΑΤ, ήθελε επί τη λήξει τηςναυτικής του σταδιοδρομίας να αποχαιρετήσει όλα τααφεντικά που κατά καιρούς είχε μπει στη δούλεψή τους, ναχειροφιλήσει μανάδες, συζύγους, αδερφές, να δωρίσεικοραλλένια βραχιόλια.

Τρία χρόνια πριν, πλέοντας από Νότια Αμερική σε ΝότιαΑφρική, κατακάηκε από θραύση ατμαγωγού αυλού οΓιωργάκης Λιάκουρας, ο αρχιθερμαστής του, κι οιΣαλταφέροι πήγαν ως τα Μέγαρα να επισκεφθούν τη νεαρήχήρα και το αγόρι, ετών έξι.

Εκεί στο μικρό σπίτι με τις δυο ακλάδευτες τριανταφυλλιέςκαι τα στενόχωρα δωμάτια βαμμένα λεμονί, η καπετάνισσααισθάνθηκε το σπαραγμό, τον αληθινό σπαραγμό. Ταναυτικά ενθύμια ήταν πεταμένα στο σερβάν. Η κοπέλακακοδιάθετη, τους σερβίρισε έναν απαράδεχτο καφέ σε

σερβίτσιο που ο Σάββας είχε στείλει το ολόιδιο και στιςκόρες. Δε ρωτούσε τίποτα, απαντούσε τα απαραίτητα. Τοπαιδί έλειπε, δεν τους είπε πού. Έφυγαν με βροχή, δεν είπε νατους κρατήσει, και μέχρι να φτάσουν στο λεωφορείο έγινανλούτσα. Η Σαλταφέραινα, όπως κάθε χειμωνιάτικη μέρα,έσερνε μαζί την ομπρέλα, μα αυτοί οι δυο ήταν δύσκολο νασμίξουν από κάτω της.

Πάλι χειμώνας ήτανε στο προηγούμενο ταξίδι της στονΠειραιά, το ’36, τρία χρόνια πριν, όταν είχαν καταπλεύσει ταπολεμικά με τις σορούς του Κωνσταντίνου, της Σοφίας καιτης Όλγας. Είχαν εκτεθεί σε προσκύνημα· η Σαλταφέραιναέκανε το καθήκον της και παρά τα χαλασμένα γόνατα που μεδυσκολία παλαντζάριζαν το βαρύ της σώμα, εκπλήρωσε όλεςτις υποχρεώσεις της, προκαταβολή για ένα συμφερτικό μικρόακίνητο, χριστουγεννιάτικες παραγγελίες, μακρινά σόγια,πήγε παντού με την ίδια καλή της μαύρη φορεσιά και τηνομπρέλα της, ψιλόβρεχε ασταμάτητα και τότε.

Μέτρο σύγκρισης πόλεων η μυθική Σμύρνη των παιδικώντης χρόνων, νικούσε ασυζητητί κάθε άλλη, πάντως και σεΑθήνα και σε Πειραιά, μόνη, το απολάμβανε, να είναιαφέντρα του εαυτού της, να κάνει τσιγκουνιές, να παζαρεύει,να βγάζει το λάδι του συμβολαιογράφου. Πήγαινε στηναγορά και σημείωνε σ’ ένα χαρτί τις τιμές των ψαριών για νατις συγκρίνει με του νησιού, κατέγραφε τιμές ενδυμάτων,υποδημάτων, ειδών ραπτικής, γαλακτοκομικών, ζαχαρωδώνκαι λικέρ, την τιμή του εισιτηρίου στο ηλεκτρικό πλέον τρένο,

το κόμιστρο των ταξί, άλλωστε όταν επέστρεφε, μόνο για τιςτιμές των Αθηνών τη ρωτούσαν όλοι, σίγουροι πως η κυρίαΜίνα μπορούσε μέσα σε λίγες μέρες να τα προφτάσει όλα καινα κάνει κατόπιν συγκρίσεις και προβλέψεις.

Στο καράβι του γυρισμού κοίταζε τον άντρα της πουλαγοκοιμόταν, όμορφο σκαρί πάντα, ωστόσο η μύτη τουήταν διπλάσια, μπλάβα και διάτρητη από πόρους, από ταρουθούνια και τ’ αυτιά πετούσαν τριχίτσες και καθώς ταβλέφαρά του ήταν γερτά, έχανε τη θέα των γαλανών ματιώντου.

Ο Θεός να βάλει το χέρι του, αναστέναξε από συνήθειαπερισσότερο· είχε κουραστεί να επικαλείται το Θεό, είχεκουραστεί και να αναστενάζει.

Οι Χαδούληδες καθυστέρησαν τον Μαλταμπέ, κάτι με ταβαπόρια, ο Βατοκούζης επέστρεψε να χαρεί το τρίτο του παιδί,τώρα που συνταξιοδοτήθηκε και ο Σάββας, ήταν η πρώτηφορά σε έντεκα χρόνια που στο σπίτι θα συνυπήρχαν τα τρίααντρόγυνα κομπλέ.

Για σκέψου, έλεγε και ξανάλεγε πάντα από μέσα της, καιγια να μην παραδεχτεί πως ο άντρας της έκανε τον ψόφιο γιανα την αποφύγει, έστριψε αγέρωχη το κεφάλι προς τονΚαβοντόρο· όπως τα μαλλιά του Σάββα, τα κύματα άσπριζανμια ιδέα, ευτυχώς δεν είχε ποτέ της ναυτία, μόνο ο φόβος τουσεισμού την παρέλυε, λίγες βδομάδες πριν, στη Χιλή, είκοσιπόλεις ισοπεδώθηκαν, κάτι γειτόνισσες με άντρες, γιους,γαμπρούς που φορτώνανε χαλκό στο Βαλπαραΐσο είχαν

φουρτουνιάσει μέχρι που σιγούρεψαν τους ανθρώπους τουςκαι κάνα δυο απ’ αυτές, Φράγκα, Ζάννα, Πέπη, χωρίςχρονοτριβή, ξανάπιασαν τις θέσεις τους στους καναπέδες τηςχήρας του Νικηφόρου για τα γνωστά. Ήταν ένας τρόπος κιαυτός να διώχνουν όχι μόνο την παγωνιά της μοναξιάς μακαι την παγωνιά του θανάτου.

Οι κόρες της, τριάντα και είκοσι εφτά χρόνων, δεν είχανπατήσει ποτέ στης Μούραινας, ούτε στης διαδόχου. Ημικρότερη τις καλημέριζε μετά βίας, η μεγάλη είχε το νου τηςαλλού.

Στη Σαλταφέραινα δεν άρεσε η αρχοντική χειρονομία τουγερο-Χαδούλη να αφήσει τον Μαλταμπέ άλλους τρεις μήνεςγια να έχουν επιτέλους μια φορά οικογενειακή απαρτία. Πήγεκαι του το είπε.

— Έρχεται πόλεμος, κυρα-Μίνα.— Κι όχι μόνο ένας, τον έκοψε αυτή ξερά.Το ίδιο βράδυ στο μόλο οι ναυτικοί χάθηκαν στις αγκαλιές

των δικών τους, η απειλή του πολέμου έκανε τουςανθρώπους να σφίγγονται πιο τρυφερά ή πιο απελπισμένα,χωρίς να βιάζονται να ξεκολλήσουν ο ένας από τον άλλο.

Φυσούσε κι έκανε κρύο. Ο Σάββας Σαλταφέρος ευθυτενήςκαι θαλερός, φίλησε, χάιδεψε, έσφιξε χέρια, δάκρυσε, χάθηκεμέσα στο πλήθος που σχημάτιζαν γύρω του η γριά μάνα, ταεγγόνια, οι κόρες, οι λοιποί συγγενείς και γνωστοί, κι αφούυπολόγισε ότι έκανε επαρκώς το χρέος του προς όλους,έπιασε αγκαζέ την Όρσα και προχωρώντας πρώτος έδωσε το

σύνθημα της επιστροφής στο σπίτι.Έγειρε το κεφάλι η μεγάλη στον ώμο του πατέρα της, όπως

δεν το είχε γείρει ποτέ στον ώμο της μάνας της,ούτε στους διαγωνισμούς ούτε στους πυρετούς ούτε στις

γέννες της.Η Σαλταφέραινα στύλωσε το βλέμμα στο δικό της ώμο,

αναρωτήθηκε πόσο διαθέσιμος ήταν για τα κορίτσια της, καισε όλη τη διαδρομή δεν μπορούσε να πάρει τα μάτια από τημακριά μελιά πλεξούδα της Όρσας, που ο βοριάς την παίδευεσαν καραβόσκοινο.

Σ ΤΟ ΓΛΕΝΤΙ για τη βάφτιση της μικρής Βατοκούζη, στηνευρύχωρη σάλα με τα διθέσια καναπεδάκια σύρριζα

στους τοίχους σαν στασίδια, τις βαρύτιμες κορνίζες με τιςφωτογραφίες κυρίως αντρών, κυρίως αγνοουμένων σεναυάγια του παρελθόντος, με τις εταζέρες να συμφιλιώνουνσουβενίρ από χώρες σε εμπόλεμη κατάσταση, η λεπτεπίλεπτηΌρσα άφησε τον άντρα της άναυδο.

Είχαν μαζευτεί μετά την εκκλησία, η νονά ΝανάΜπουραντά-Καραπιπέρη, που δίπλα στο όνομα Ασημίνακόλλησε στο μωρό και το Αρτεμισία με πρόθεση να τοφωνάζει Άρτα για να θυμάται τα μέρη της, συγγενείς,γείτονες, φίλοι βαπορίσιοι, έκαναν κέφι ως τα χαράματα. ΗΌρσα κατέβαζε μονορούφι το κρασί και τα μάγουλά της είχανπάρει φωτιά, με καβαλιέρο τον πατέρα της αλλά διαδοχικάκαι τους λοιπούς άντρες, όλους ίσως, χόρεψε με την ψυχήτης· ο Βατοκούζης κοίταζε το κορμί της μελωμένο από τιςτρεις γέννες, τα στήθη και τους γοφούς να τρέμουν, είχε κάτιασυνήθιστο, τόσο λεπτούς μα τόσο λεπτούς καρπούς καιαστραγάλους, η κοπέλα δεν ήταν δουλειά του Σάββα και τηςΜίνας, έμοιαζε προϊόν αγγέλων, η κουνιάδα του η Μόσχαμια κλασική ομορφιά, η Όρσα κάτι το αναπάντεχο,ακούγοντας την περιγραφή των χαρακτηριστικών και ταχρώματα δεν ήταν αρκετό στους τρίτους να φτιάξουν με τη

φαντασία την εικόνα της.Κατέβαζε γουλιά γουλιά το ποτό του και την κρυφοκοίταζε

σαν να μην ήταν δική του γυναίκα, μα κάποιου άλλου που θαμπορούσε να του γυρέψει το λόγο.

Δίπλα του ο Ρεσβάνης μάλωνε τη νονά, με συγχωρείτε γιατην αδιακρισία, πίνετε, έμαθα, εφτά με οχτώ καφέδες τηνημέρα, είχε μάθει και για τα τσιγάρα, αλλά δεν ήξερε πώς νατο χειριστεί και το αποσιώπησε, οι καταχρήσεις, αγαπητήκυρία Καραπιπέρη, στο τέλος μας κατατροπώνουν. Ηκαθηγήτρια απέφυγε τη συνέχεια, με το βαφτιστηράκιαγκαλιά αναζήτησε τη συντροφιά και τις γνώσεις του Μπάλα,είχαν ψοφήσει ο Όλιβερ, ο Ορφέας, ο Όμηρος και τοπαράξενο ινδονησιακό κλουβάκι της έμενε άδειο.

Ο Βατοκούζης την είχε ακούσει πολλές φορές, μπάσαπολύ, τσίου τσίου να λέει στο παιδί και να τινάζει πέρα δώθετο κεφάλι της όπως τα πουλάκια όταν έπιναν νερό καιμάντευε την απογοήτευσή της μόλις η μικρή θα άρχιζε ναμιλάει κι όχι να κελαηδάει.

Ο παιδίατρος και των πέντε παιδιών του σπιτιούΣαραβάνος είχε έρθει από την Αθήνα, δεν έπινε, δε χόρευεκαι η Μόσχα τον φρόντιζε να μην πλήξει αφιερώνοντάς τουένα πεντάλεπτο ανά ημίωρο, ο πρωταθλητής της ανοησίαςκύριος Ντίνος, τι λες, Νίκο, κάνουμε διαγωνισμόχοντροκώλας, πετούσε στο αυτί του οικοδεσπότη, όποτε οιχορευτικές φιγούρες τον έφερναν κοντά, κι η πεθερά του είχεβάλει κάτω το ζαχαροπλάστη και τον εξέταζε για το

πετιμεζόχωμα του Πιτροφού, Μικρασιάτης ο Θεοφάνης απότην κοιλάδα του Μπουρνόβα, με την ομώνυμη τερπνήκωμόπολη.

Τα παιδιά χτυπούσαν παλαμάκια, ο γιος του ο Σάββαςφορούσε μια μεγαλίστικη γραβάτα που τα χαλούσε όλα, στηνκατάμεστη σάλα κυριαρχούσε η Όρσα με τα μοβ και τα κέφιατης, όσο για τον μπατζανάκη του τον Μαλταμπέ, χορευταράςπρώτος και με το μπαουλάκι έτοιμο να φύγει σε καμιάδεκαριά μέρες για τον Ινδικό, έχωνε λίρες στο τσεπάκι τουΒαγγελάκη του λαουτιέρη, αγαπημένο μου πουλί, έλαβα τηγραφή σου, στο στήθος μου την έβαλα κι είπα καρδιάδροσίσου, ας ξημερώσουμε με μπάλο μια φορά, φώναζε, κιόχι με τη γουργούρα του νερού.

Ο άλλος πάππους του βρέφους ήταν απών. Στα τελευταίατου. Του μιλούσε ο Νίκος για τη ναρκοθέτηση τωνθαλασσών, με την ελπίδα να φανεί μια σπίθα στα νεκρά τουμάτια, ο πόλεμος δεν είναι καθημερινό γεγονός, κι ο ίδιος ογέρος του ήταν στο ΕΙΡΗΝΗ που τον Μάιο του ’17 είχετορπιλιστεί, ευτυχώς άνευ απωλειών, κοντά στο Σπαρτιβέντοτης Σαρδηνίας. Μόνος, ξεπεσμένος, έπαιζε με το μεταξωτόκορδόνι της ρόμπας του, πανύψηλος και κοκαλιάρης,γερμένος στη χιλιοκατουρημένη πολυθρόνα του πουσκυλοβρωμούσε, μα δεν την αποχωριζόταν μέρα και νύχτα,με το κεφάλι του να αναπαύεται στο δεξί της μπράτσο. Οι δύοάντρες, εδώ και λίγα χρόνια, δεν είχαν να πουν τίποτα ο έναςστον άλλο, άλλωστε ο γέρος, όταν υποτροπίαζε, έχανε την

επαφή με την πραγματικότητα, διέταζε την Αννεζιώ και μόνοτην Αννεζιώ να αποκρικώσει την άγκυρα και να την αφήσει μεμικρό σημαντήρα, να ρίξει λάδι στη θάλασσα για να μετριάσειτην ορμή των κυμάτων, να εκτοξεύσει σκυταλίδες, να κλείσειτους ανεμοδόχους, να σφαλίσει και τα παραθυρόφυλλα γιανα αποφύγουν τον τυφώνα που πλησίαζε με ιλιγγιώδηταχύτητα στην τραπεζαρία. Όταν πάλι η νόσος βρισκόταν σεύφεση, παλιότερα, τώρα η κατάσταση ήταν απελπιστική,συνειδητοποιούσε το χάλι του και βυθιζόταν βαρύς στονπάτο της σιωπής, της ενοχής και της λύπης. Η αλαζονεία τουπήγαινε περίπατο.

Απομεσήμερο Δευτέρας, μετά το μάθημα αγγλικών, που ηΜόσχα παρέδωσε στα παιδιά του, ο Νίκος τα πήρε από τοχέρι και ανηφόρισαν προς το πατρικό του. Τους έδειχνε κιαυτά παράβγαιναν ποιο θα πρωτοβρεί την αγγλική λέξη,μόλος, φάρος, μουλάρι, μωρό, καγκελόπορτα, σκαλί,είσοδος, γριά, χαλί, πάππους. Τα φόβιζε τα παιδιά αυτός οπολύ μακρύς πάππους που είχε μονίμως στα γόνατα τοκαπέλο του πλοιάρχου και που η Αννεζιώ με νοήματα, μη καιθα σας σφάξω, δεν τους επέτρεπε να φιλήσουν· έναςπάππους που δεν πήρε ποτέ φιλάκι από τα εγγόνια του.

Ο Βατοκούζης από την εσωτερική ξύλινη σκαλίτσα τηςκουζίνας ανέβηκε στη σοφίτα και κατέβασε δυο δυο δεκάδεςσκονισμένα κουτιά με πολυκαιρισμένα χρώματα, λερωμένααπό ποντικοκούραδα, με τους φιόγκους του αμπαλάζμουχλιασμένους κι αραχνιασμένους. Τα τίναξε όπως όπως

στο μπαλκόνι, έσκισε τα χαρτιά και τις κορδέλες και έφερε ταπακέτα στο δωμάτιο του πατέρα του, όπου ο Σάββας και ηΜερσίνα αμήχανοι του είχαν γυρίσει την πλάτη και κοίταζανέξω από το παράθυρο τον άδειο δρόμο.

Σε λίγα λεπτά κάμποσα αφόρετα, μιας και ο καπετάνιοςποτέ δε θυμόταν πόσος πάνω κάτω ήταν ο γιος του και τουψώνιζε κάτι νούμερα άλλ’ αντ’ άλλων, αλλά και όλα ταπαιχνίδια που τριάντα χρόνια πριν ήταν σε πρώτη ζήτηση σταακριβότερα καταστήματα του Λονδίνου, του Κιέλου και τηςΠόλης, από παγοπέδιλα και βίου μάστερ μέχρι τρενάκια καιεκατοντάδες μολυβένια στρατιωτάκια, ανέγγιχτα και άπαιχταήταν αραδιασμένα στο χαλί. Τα παιδιά, που δε γνώριζαν τηναποθήκευσή τους στη σοφίτα, θαμπώθηκαν, αλλά ρωτούσανκιόλας. Ο γέρος ανεπηρέαστος από το ξαφνικό φως τηςπολυχρωμίας, αισθητό μόνο στους άλλους, δεν κατάλαβετην τελική χειρονομία συγχώρεσης από το γιο του και ταλόγια ήταν πλέον περιττά, άργησα, σκέφτηκε λυπημένος οΝίκος, μα η Αννεζιώ, άσος στα νοήματα, διευκρίνισε γιαπολλοστή φορά ότι ο γέρος τα είχε πια ντιπ χαμένα καιδείχνοντας ψηλά τη στεφανοθήκη ξεκαθάρισε πως ο Θεόςείχε έναν καλό λόγο για τη βαριά ποινή που επέβαλε. Μόνοέτσι ένιωθε ελεύθερη να νοιάζεται και ν’ αγαπάει ένααφεντικό που τις αμαρτίες του τις ξεπλήρωνε και με τόκο.

Ξαναβρήκε τη φωνή της, μια που ανέβηκες, θα είδες ότι ητραβάκα θέλει μια γερή επισκευή, κούνησε κι ο αέρας δυοτρία κεραμίδια και ποτίζει υγρασία το ντουβάρι του αντρέ,

είπε.Ο Νίκος την αγκάλιασε να της αποδείξει ότι δεν τη θεωρεί

υπεύθυνη για τις φθορές και τα μερεμέτια, κατόπιν, από τημέσα τσέπη του σακακιού, έβγαλε ένα διπλωμένο φάκελο καιτον πέρασε στα χέρια της, σκούρα, πολυδουλεμένα καιμπαλωμένα σαν τη μακρυμάνικη ρόμπα της του σπιτιού.

Ο Αντωνάκης της, κομμουνιστής, το παλιόπαιδο,παλιόπαιδο είκοσι εννέα ετών, δεν μπορούσε να έρθει στηνΕλλάδα, από το ’33 τους μαντρώνανε στην Ακροναυπλία,δίκαζαν, εξόριζαν, εκτελούσαν, και πριν ξεσπάσει ο πόλεμος,η παραμάνα μωρών και ξαναμωραμένων όπωςαυτοσαρκαζόταν, έβγαλε ειδική βίζα να ταξιδέψει στηνΑμερική στα εβδομήντα της.

Περιεργάστηκε με ενδιαφέρον τα χαρτιά και το εισιτήριο,δεν είσαι γιος να πας στρατιώτης και να χρειαστεί να μουγράφεις, της είχε πει τον καιρό εκείνο η μάνα της και δεν τηνέγραψε στο σχολειό, ανάγνωση-γραφή δεν έμαθε ποτέ, όμωςο Βατοκούζης είχε κανονίσει να την παραδώσει σε αντριώτικοπλήρωμα για να την έχουν το νου τους.

— Να σου πω, Νίκο αγόρι μου, είπε συλλογισμένη, θέλωνα σφίξω στο στήθος μου εκείνο τον αλήτη τονκοκκινοκώλη, αλλά εσύ θα μπαρκάρεις, πρέπει να μείνω εγώνα του παρασταθώ του σκατόγερου στις τελευταίες τουστιγμές, να του κλείσω και τα μάτια.

ΤΟ ΧΑΛΑΖΙ είναι καταστροφή για τους αγρότες καιδώρο για τους λάτρεις του σπάνιου ήχου, μικρές σαν

βερικοκούκουτσα ή κερασοκούκουτσα μπαλίτσες πάγου νασκοντάφτουν στα τζάμια, στις γλειμμένες πλάκες τωνκαλντεριμιών, στις τσίγκινες στέγες κοτετσιών, η πυκνήχαλαζόπτωση, ένας χαλασμός Κυρίου, είπε η νόνα Όρσα,γοητευμένη ωστόσο από την έκρηξη της φύσης, στεκόταν μετα χέρια πλεγμένα στη μέση και απλώς αφουγκραζόταν,απίστευτο να μη βρίσκεται επί ποδός η γριά πουενορχήστρωνε τα οικιακά.

Η σούπα έτοιμη, ψάρια του Φεβρουαρίου, είχαν περισσέψειαπό το ξόδι του συμπέθερου που τα τίναξε στο παραπέντε, ναπρολάβει κι ο γιος την κηδεία, να μη χάσει κι η Αννεζιώ τοεισιτήριο για την Αμερική.

Τα δυο μεγάλα παιδιά ήταν στο σχολειό, οι δυο Ασημίνεςείχαν μείνει σπίτι, Ασημίνα τελικά και το μωρό, το όνομαΆρτα της αρεσκείας της Νανάς είχε πέσει σε δυσμένεια, ηφτωχή Ήπειρος δεν ενέπνεε το εύπορο καπετανόσογο, όσογια τις δυο Όρσες, έγερναν μπροστά στα πιάτα τους, ημεγάλη σώπαινε, γιατί την αρχή στην κουβέντα έπρεπε να τηνκάνει η μικρή που είχε πλέον μεγαλώσει. Η σχέση τους ήτανουσιαστική και όχι απαραιτήτως με λόγια.

Η Όρσα Βατοκούζη, αφότου έχασε από ακατέβατο πυρετό

τη σιωπηλή νονά στα Κάτω Υψηλού, όποτε κόντευε νακρεπάρει πήγαινε ακόμα πιο μακριά, στη νόνα της, σταΑπατούρια, να μην μπορούν εύκολα να τη μαζέψουν πίσω,μετάνιωνε βέβαια και δεν άνοιγε την καρδιά της, να μησκάσει και τη γριά, αλλά τι χρειάζονταν οι εκμυστηρεύσειςόταν έλεγε τον άντρα της καλόκαρδο άνθρωπο και στοργικόπατέρα σ’ αυτές τις επισκέψεις που γίνονταν πάντα λίγοπροτού σαλπάρει ο Μαλταμπές…

— Ήρθα γιατί είχα μια ανεξήγητη επιθυμία νακουβεντιάσω για ψάρια, ξύπνησα και είπα θέλω να μιλήσωγια ψάρια με τη γιαγιούλα μου, ήταν πολύ κουρασμένη απότην κηδεία, την πολυκοσμία και την κυριαρχία του μαύρου· ηαντοχή της σ’ αυτά μηδέν.

Από μικρή άλλωστε, αν και πρωτότοκη, δεν πήγαινεεκείνη, ήταν η Μοσχούλα από έξι εφτά χρονώ που συνόδευετη μάνα τους σε σπίτια πενθούντων συγγενών να στολίσουντο δίσκο με τα κόλλυβα. Η Μίνα Σαλταφέρου είχε ταλέντοστα μακάβρια, περιζήτητη, κι έσερνε με το ζόρι και τη μικρή,μιάμιση ώρα ποδαρόδρομο και δυο καμιά φορά τις νύχτεςτου θέρους, να γίνουν τα κόλλυβα την τελευταία στιγμή γιανα μην ξινίσουν.

Πιπίλιζε τα ψαράκια η γριά, είχε νευριάσει με τις άφθονεςτσίτες, τις ακουμπούσε γύρω γύρω στο πιάτο και κάποιαστιγμή στράφηκε στη φωτογραφία του μακαρίτη και τουκάρφωσε τις χειλούδες με το νεύμα που σήμαινε χαρά στομεζέ. Ευτυχώς, το τραπέζι της κηδείας ήταν αψεγάδιαστο, η

Αννεζιώ είχε το γενικό πρόσταγμα, όλα τα δεύτερα και μικράψάρια τα κράτησε παράμερα, κατέβασε κρύσταλλα,πορσελάνες κι, έθαψε το γεροκατουρλή της με σπιτικήμαγιονέζα και πολύ πετυχημένο αυγολέμονο.greekleech.info

— Χειλούδες λοιπόν, λαπίνια και κόκκινες περδικούσεςείναι ψάρια εμφανίσιμα και κάνουν νόστιμη σούπα,ψαρεύονται έως Μάρτη, μετά σκέτη φάβα.

Η γριά συνέχισε με τ’ ανοιξιάτικα, το μουγκρί κομμένομουρέλα για βραστό ή λεπτές φέτες για τηγάνι, έσπρωξε τηνκουβέντα ως τις μαγιάτικες σαρδέλες και τις αυγωμένεςμένουλες κι ενώ πλησίαζε στη Θεοτόκο και στην καθαρήτραγάνα της όπου το καλοκαίρι το κελεπούρι ήταν οι αχινοί,καλοί με λεμόνι και καλύτεροι με ξίδι, παρατήρησε τηνεγγόνα της που άκουγε με τελείως ψεύτικο ενδιαφέρον,καλύτερα, σκέφτηκε προς στιγμήν και είπε να συνεχίσει μετους πλακί κυνηγούς του Σεπτεμβρίου, αλλά όχι, δεν είχεκαμία δουλειά να κουκουλώνει, έσπρωξε λοιπόν το πιάτο τηςκαι ενώ ακόμα ο τόνος της φωνής της ήταν μετέωρος, αντίγια κόμμα, αυτή έβαλε απότομα τελεία.

Η Ορσούλα τίναξε τα ψίχουλα από το μαύρο φόρεμά της,κοίταξε κατάματα τη νόνα της κι απαίτησε, μην πεις ποτέτίποτα, έρχεται ο πόλεμος κι όλα θα τα σκεπάσει.

Ο καιρός είχε ανοίξει, το ουράνιο τόξο γεφύρωνε τηνΆνδρο με την Τήνο.

Θα συνέδεε λοιπόν τις δυο τους ένα μυστικό που έσφιγγετη γέρικη καρδιά, αλλά και την πετούσε, τώρα στα ογδόντα,

στο κέντρο μιας ανθρώπινης ιστορίας, με αίτημα να σταθείπαρηγορητική, συνετή και νηφάλια.

Κατάπιε διαπαντός τις πολλές ερωτήσεις, άλλωστε ταεπιμέρους δεν άλλαζαν τα γεγονότα, άπλωσε το χέρι καιχάιδεψε τα πολυαγαπημένα μαλλιά, έρχεται ο πόλεμος καιόλα θα τα σκεπάσει, επανέλαβε, ή θα τα ξεσκεπάσει πέρα ωςπέρα, σκέφτηκε από μέσα της· από την πείρα της ζωής ήξερεπως αυτό ήταν και το πιο πιθανό.

Ν ΤΡΑΠΗΚΕ ο Μαλταμπές μόλις μπήκε στου θείου τουκαι είδε πόσο φτωχικά ήταν όλα εκεί. Οι έξι όμοιες

καρέκλες, άλλοτε κομψότατες, είχαν φαίνεται μείνει χρόνιααλουστράριστες και τα λεπτά πόδια ξελασκαρισμένα, δενισορροπούσαν. Η κουβέρτα μαδημένη, είχε χάσει το καστανόμαλλί, τελείως φαλακρή, σεντόνι. Στο νεροχύτη τηςκουζινούλας βρίσκονταν αλφαδιασμένα στη σειρά έναπορτοκάλι, ένα λεμόνι, ένα μανταρίνι, ένα φιρίκι κι ένα αυγό.Και δυστυχώς, μόλις είχε τελειώσει κι ο καφές.

Παρορμητικός ο Σπύρος και παραχαϊδεμένος από τονμοναχικό θείο, που ήταν η μοναδική συγγενική παρουσίαστην εφηβεία του, έστελνε ένα γερό τσεκ όποτε τον έπιανε ηψυχοπονιά κι οι τύψεις και μετά για πολύ καιρό τονλησμονούσε ή τον τιμωρούσε, λες και μπορούσε ποτέ ναφταίει σε κάτι αυτός ο άκακος, σιγανός άνθρωπος, πουαπλώς δεν υπήρξε λαμπερός.

Μοιράσανε το τσάι του βουνού από το μπρίκι σε δυοκουπάκια, η προσφιλής συζήτηση μεταξύ αντρών ήταν οαναμενόμενος πόλεμος, κι έτσι κύλησε ένα δίωρο με το γέρονα παρατάσσει τις ειδήσεις για τα νέα αντιτορπιλικά,ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ο Α΄ και ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΟΛΓΑ, πουείχαν παραγγελθεί στα εγγλέζικα ναυπηγεία και για τηνκαθέλκυση από το Γ΄ Ράιχ του ΜΠΙΣΜΑΡΚ. Είχε πεθάνει και

ο πάπας Πίος ο ΙΑ΄, τον οποίο ο γέρος είχε δει από μακριά,στην πλατεία του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη, και έκανε παντούεντύπωση το θράσος των Γερμανών να στείλουναντιπροσωπεία τους στους καρδινάλιους με αίτημα ναεκλεγεί φασίστας πάπας.

— Τι σκέφτεσαι; ρώτησε τον ανιψιό του, όχι βέβαια για τοθέμα του πάπα, μα για τα δικά του σχέδια, μ’ ένα τσουλούφικι ένα μουστακάκι τετράγωνο ο πόλεμος πλησίαζεαναπόφευκτος, και ο βετεράνος ανθρακεύς έπαιρνε όρκοπως, με τη λήξη, οι ναυτικοί, όσοι γλύτωναν, θα έβρισκαν ταλιμάνια αγνώριστα. Πέρασε η προθεσμία του και δε θαμάθαινε ο ίδιος για τα μακελεμένα και τα χαλασμένα, τονστενοχωρούσε περισσότερο που οι προβλήτες, οι προκυμαίες,τα κτίρια των τελωνείων, τα καρνάγια και οιναυπηγοεπισκευαστικές ζώνες, οι δεξαμενές καυσίμων κι απόκοντά τα κονάκια των ναυτικών, τα ξενοδοχεία φαγητού καιύπνου θα γίνονταν πρώτος στόχος.

— Θ’ αλλάξει ο χάρτης των λιμανιών.Τι είχε στο μυαλό του λοιπόν ο Σπύρος; Ένα καλό

λογαριασμό σε εγγλέζικη τράπεζα και αδημονούσε για τησυμβουλή του Χαδούλη υιού περί του πρακτέου. Ο πεθερόςτου, ρίχτα στα βαπόρια, του έλεγε και σε λίγο το ’παιρνε πίσω,η πεθερά του, που κατά βάθος δε χώνευε τη θάλασσα, κάνετα γη, επέμενε κι όλο του πασάριζε αγγελίες γιααγοραπωλησίες οικοπέδων αλλά και οπωροπωλείων ήκρεοπωλείων ο ίδιος ήθελε να ρισκάρει κάνα δυο χρόνια

ακόμα σε μακρινές θάλασσες, να στρογγυλέψει το ποσό καιμε το τέλος του πολέμου, που δεν υπήρχε περίπτωση ναβαστήξει περισσότερο από δυο τρία χρόνια, να πουλήσει τουςπόντους στο ΛΕΩΝΙΔΑΣ II, πριν έρθει ο καιρός του για ταπαλιοσίδερα, και ν’ αγοράσει δικό του ολόκληρο βαπόρι.

Με εβδομήντα χιλιάδες λίρες έβρισκε κόρων ολικήςχωρητικότητας 4.500 πάνω κάτω και 7.500-8.000 τόνωνφορτίου και όχι πολύ παλιό, δέκα ετών, με 20-25.000 λίρεςπαραπάνω θα έπαιρνε καινούριο. Ο Βατοκούζης τα είχεκιόλας καταφέρει, δυο βαπόρια συνεταιρικά. Ικανοποιημένοςο γέρος από τη σοβαρή συζήτηση, που σήμαινε μια παύσηστον παραγκωνισμό του, λαγοκοιμήθηκε, μα ο Μαλταμπέςδε βιαζόταν να φύγει.

Επειδή ο θείος ήταν αδερφός της μάνας και όχι του πατέρατου, χωρίς να υπάρχει άλλος λόγος, ο Σπύρος τον έβλεπελιγάκι σαν θεία, κι έτσι όλα αυτά τα χρόνια είχε χάσει καιταυτόχρονα στερήσει την αντρική συντροφιά· ο ΑιμίλιοςΜπάλας όμως ήταν εξαιρετικά ολιγαρκής και αξιοπρεπής γιανα διεκδικεί την προσοχή του Σπύρου.

Άφησε μερικά λεφτά κάτω από το σταχτοδοχείο και χωρίςτην ενοχή που του προκαλούσε η παρουσία της γυναίκας καιτων παιδιών του, αφέθηκε να σκέφτεται την Όρσα, με τηφούρια της παράνομης πράξης. Σαν να ’χε μόλις ξεμεθύσει,αναρωτιόταν πώς έγιναν όλοι ένα κουβάρι, αν ο κουνιάδοςτου που παραήταν άγιος ήξερε κάτι, αν η Όρσα είχε ποτέμιλήσει στη Μόσχα ή αν η Μόσχα τα είχε πληροφορηθεί απ’

αλλού, τι ρόλο έπαιξε ο πεθερός σ’ αυτές τις γαμήλιεςδοσοληψίες που η Σαλταφέραινα κανόνισε σαναποπληρωμές δανείων και συναλλαγματικών, γιατί η Όρσαπου ριγούσε και σπαρταρούσε στην αγκαλιά του δε σήκωσεκεφάλι στη μάνα της και, κυρίως, πώς ο ίδιος για ένα πείσμακι ένα θιγμένο αντρικό εγωισμό φέρθηκε τόσο σκάρτα και στημια αδερφή και στην άλλη.

Τελικά ο Μαλταμπές ξεφτέρι στην αντιμετώπισηαυτανάφλεξης φορτίου, στην αντιμονή κατ’ ισχίον, στηνπαράδοση στον άνεμο και στο κουμαντάρισμα κάθειδιοτροπίας της θάλασσας και κάθε αναποδιάς εν πλω, σανόλους τους καθαρόαιμους θαλασσινούς, μόλις έβγαινε απότα νερά του, τα έκανε σαλάτα, αισθήματα, φιλίες,συγγενολόγια και περιουσιακά, γιατί ψυχανεμιζόταν πως κι ουιός Χαδούλης κάπου τον έριχνε.

Άναψε κι άλλο τσιγάρο, σκέπασε με το σακάκι του το γέρο,επιτέλους παραδέχτηκε πως όλα αυτά τα χρόνια η Όρσααπέφευγε το βλέμμα του, αλλά κι ο ίδιος τηρούσε απέναντίτης μια στάση προκλητικής αδιαφορίας, με τσιτιές εκδίκησηςσυνήθως στην επιλογή των σουβενίρ ή κάποιων λέξεων πουέμπηγε στις φράσεις δήθεν τυχαία, νυχτολούλουδο ας πούμε.

Κοιτώντας κάτι ελιοκούκουτσα στο σταχτοδοχείο,απομεινάρια κολατσιού του θείου, συλλογίστηκε για πρώτηφορά πως ίσως ήταν μοιραίο να χαθεί στους ωκεανούς απόπολεμική αιτία, επειγόταν λοιπόν να ξεμοναχιάσει και νακοιτάξει κατάματα την Όρσα, που κρατούσε ένα δαχτυλιδάκι

της δικής του μάνας, ίσως επειδή κάπου το είχεπαραπεταμένο χωρίς να έχει πλέον κάποια σημασία γι’ αυτήνή ακριβώς το αντίθετο, επειδή σήμαινε πολλά… Πού είχαμεμείνει, κορίτσι μου; Άντε να κλείσουμε το θέμα, θα της έλεγε,γιατί υπάρχουν και πέντε παιδιά.

Ο Σάββας οχτώ εννέα χρόνων, κατά βάθος δενπερηφανευόταν για την απόφαση του πατέρα του να μαζευτείσιγά σιγά στο Αιγαίο, τον παράτολμο θείο θαύμαζε πουδάμαζε τυφώνες και κυκλώνες, είχε πιει απ’ όλα τα ποτά καιείχε καπνίσει απ’ όλα τα τσιγάρα. Ό,τι ιστορίες γιαριψοκίνδυνους μπάρκους, ναυτικά φαντάσματα, σκυλόψαρακαι εντερικά από ξινισμένα φαγιά έλεγε κάποτε στην Όρσαστα διαλείμματα των χαδιών και των ερώτων, ο Σάββας τιςήξερε όλες.

Ο Μαλταμπές σηκώθηκε αθόρυβα, έφερε βόλτα με το μάτιτις φωτογραφίες, κυρίως καρβουνιάρικα και ποστάλια,βρώσιμες ελιές από την Αγριά Βόλου στη Βραΐλα και στονΠοταμό, σαρακατσάνικα σκουτιά στην Κύπρο, κάρβουνο απότην Οδησσό στην Τεργέστη, ο θείος είχε φάει τη μοναχικήζωή του ψιθυρίζοντας τα δικά του, του ήλιου ο κύκλοςάνεμος, του φεγγαριού χειμώνας, γαμώ το θαλασσινό νερόκαι την αρμύρα του, γκρίνιαξε μέσα από τα δόντια του, τομόνο που επιθυμούσε σαν τρελός ήταν να σφίξει σταμπράτσα του την Όρσα, να κρύψει το κεφάλι του που έκαιγεκαι βούιζε στα μαλλιά της, να έσερνε τις παλάμες του χιαστίκαι σαν μάγος να διέγραφε το λάθος.

Έκλεισε την πόρτα πίσω του· το σαράκι του ξύλου ταίριαζεγάντι στον ένοικο του σπιτιού.

Ο βοριάς του έκανε καλό, ας κόψω τις σαχλαμάρες,απολογήθηκε, είπε να μπει στο γραφείο των Χαδούληδων ναξεκαθαρίσει τις εκκρεμότητες, αλλά θα τον περίμεναν απόώρα για φαΐ, το ’χε κιόλας παρακάνει.

Το τραπέζι ήταν στρωμένο, τα παιδιά του, μαθημένα νατρώνε ό,τι και όποτε ήθελαν, είχαν βαρεθεί να περιμένουν καιβασάνιζαν το γάτη, η Μόσχα είχε βγάλει την ποδιά, φορούσεκάτι καινουριοραμμένο, κόκκινο, και καθισμένη στην άκρητου τραπεζιού έβαφε κόκκινα και τα νύχια.

— Πάλι κεφτέδες, έκανε ο Μαλταμπές κι έπιασε τη θέσητου βαρύς.

ΒΑΤΟΚΟΤΖΗΣ και Αννεζιώ ταξίδεψαν με το ΙΡΙΣ γιαΠειραιά. Η γριά παραμάνα είχε ανηφορίσει με τον

Σπυροκώτσο και τα μουλάρια του στη Βουρκωτή κι είχεξεδιαλέξει για την Όρσα ένα υπηρετριάκι, ένα φιλότιμοδεκατετράχρονο κορίτσι που άφηνε το τηγανόλαδο ναμαυρίσει, κι όταν σιδέρωνε τα κοφτά κεντήματα, μπέρδευε τηνκαλή με την ανάποδη, ήταν όμως καλοφαγού και τεχνίτραστο σαβού, καλλίφωνη κι αγαπούσε το έξω, να μημελαγχολήσει η αραχνοΰφαντη κυρά, σκεφτόταν η Αννεζιώ,κι ας με υποδεχτούν σκουλήκια όταν γυρίσω, ύστερα απόπέντε μήνες, καλοκαίρι υπολόγιζε. Δύο ναυτικά μπαούλα τουπροκομμένου της που κρύφτηκε στα λιμάνια της Ανατολήςκαι δεν αναζήτησε ούτε μία φωτογραφία του γιου, αυτή είχεαποφασίσει από τότε να μη θυμάται ούτε ματόφρυδα καιγραμμή μύτης, μήτε τα ιδιαίτερα και τα λοιπά του κορμιού τουένα ένα, για να μην τον φέρνει στο νου της ως άντραολόσωμο, ψόφιος πια, από χρόνια, μόνο τα δυο άδειαμπαούλα τής είχαν μείνει από το γάμο, τα ξεχείλισε λοιπόνκεντητές κουρτίνες, σεμέν και διπλά σεντόνια, δικά τηςάθικτα, να τα βρει μια νύφη, ας ήταν και Αμερικάνα.

Ο Νίκος ποτέ δεν έπληττε με την Αννεζιώ, δεν ήταν μόνοτα πολλά του παρελθόντος που τους ένωναν, ήταν η διάθεσήτης να μην παραιτείται από κανένα δικαίωμα στη ζωή υπέρ

των νεοτέρων, κι ας κόντευε τα εβδομήντα. Είχε γνώμη γιαόλα και κότσια για καβγά, ήξερε πως το χάδι της άξιζε, γιατίήταν σπάνιο, για λιγοστούς, και ανάβρυζε από την καρδιάτης, δεν έκρυβε την αντιπάθειά της για τη Σαλταφέραινα,σφίγγα σου λέει, μια φορά δεν την τσάκωσα απρόσεκτη,χαλαρή, και καλά έκανε κι εκείνος ο Σάββας και μέσα από ταδόντια του την ανεβοκατέβαζε χολέρα, ομολογούσε χωρίςπεριστροφές και τη σιχαμάρα της για τα αφροδίσια, όμως τοστραπατσαρισμένο αφεντικό της, που το δίκαζε και τοκαταδίκαζε εις επήκοον πάντων, όχι μόνο δεν το εγκατέλειψε,αλλά, πιστό σκυλί, του ’γλειφε τις πληγές ως το τέλος. ΟΝίκος κι αυτή η ανεξήγητη Όρσα που ερχόταν στομισοσκόταδο και της έβαζε στο στόμα ένα λουκουμάκι καιδυο σταγόνες πανάκριβου αρώματος πίσω από τατσαλακωμένα της αυτιά, που κρυβόταν καμιά φορά στηναγκαλιά της και της ύγραινε τη ρόμπα, τα παιδιά πάλι, τρίακιόλας, ήταν ένας κόσμος που η φροντίδα του δεν άφηνεκενά στις μέρες και τις νύχτες της.

Η φούσκα της γάμπας μαρτυρούσε πως είχε περπατήσειχιλιόμετρα, ήξερε το μέρος σπιθαμή προς σπιθαμή, πούφυτρώνουν σκασομανίτες για τον ψόφο, πού κουσουνάδεςγια πίτα, πού κρεμούν οι καππαριές μπουκέτα μίσχων με άνθηκαι καρπούς, ποιο μονοπάτι βγάζει σε κάθε ξεμακρυσμένοξωκλήσι, ποιο πλατάνι στα Διποτάματα έχει το σκουρότεροίσκιο, ποιος βράχος της Βόρης είναι πέρασμα της σκορπίναςκαι σε ποια ξερολιθιά του Φελλού πρέπει να γείρει κανείς, να

σκουπίσει τον ιδρώτα του και σε απαραβίαστη ακινησίακατόπιν να αφεθεί σε όλο το ηλιοβασίλεμα από την αρχήμέχρι το τέλος.

— Η φύση κερνάει τους υπομονετικούς, έλεγε η Αννεζιώ,το δειλινό δεν είναι ένα χρώμα και πάει τέλειωσε, κι είχε δίκιο.Συμφωνούσε δε απολύτως με την Όρσα, όταν πολύ σοβαρήτης εξομολογιόταν, έχω σκεφτεί τόσο πολλά για την άμμο,με απασχολεί συχνά η άμμος.

Ο Νίκος απολάμβανε την άνεση της γριάς παραμάνας πουδε φοβόταν το υπερατλαντικό ταξίδι και το εξωτερικό, έχωπάει και στους Αγίους Τόπους, θύμιζε σε όλους, παρέστησανἌγγελοι πεμπθέντες ἐκ Θεοῦ, τήν ἀθλίαν μου ψυχήν ζητοῦντεςἀσυμπαθῶς, επαναλάμβανε σε πρόθυμο και απρόθυμοακροατήριο και για να ελέγξει την αποτελεσματικότητα τηςμνήμης της, παρέθετε για χιλιοστή φορά λεπτομέρειες απότην τελετή του Νιπτήρος και την Αναστάσιμη Ακολουθία μετην ιερατική μεγαλοπρέπεια των χρυσοποίκιλτων και τωνδαμασκωτών.

Το Σικάγο δε θα εκοσμείτο με τα λούσα της ορθοδοξίας,αλλά η Αννεζιώ ήταν πανέτοιμη και πρόθυμη για αλλόκοταμέρη, μπορεί η Άνδρος να διέθετε αληθώς φύσηκαλλιτεχνική και πολυτελή, αλλά κι αλλού καλά θα ήταν.

Ο Βατοκούζης την περιποιήθηκε σαν γιος, απροσποίητα,άλλωστε δεν έκρυβε τη λατρεία του για την ενδιαφέρουσαγυναίκα, την ανέβασε στο ΠΑΤΡΙΣ II, μίλησε εκεί που έπρεπε,μην τον ξεσηκώσεις να γυρίσει γιατί θα τον χάσεις τον

Αντώνη σου, της είπε τρυφερά στο αυτί· οι αριστεροί ήτανυπό δίωξη, γνώριζε αρκετές περιπτώσεις ο ίδιος.

— Πάρε, βρε, το ένα μπουκαλάκι, η Κατερίνα Μπασαντή, ηφουκαριάρα με τα μπλε και τα τοιαύτα, έστελνε δυο στονΑντώνη με ανθόνερο να βάζει το καλοκαίρι μια σταξιά στονεροπότηρό του.

Ο Βατοκούζης, με το καφέ φανελένιο κουστούμι και τοομοιόχρωμο πανωφόρι, έμεινε στην προκυμαία και τηςκουνούσε το μαντίλι μέχρι που η απόσταση μίκρυνε τουςανθρώπους και στο υπερωκεάνιο και στην ακτή Τζελέπη,αναχωρούντες και απομένοντες ασήμαντες κουκκιδίτσες,έπεσε και το φως της μέρας και ο Νίκος περπάτησε ως τοντοκ που ήταν δεμένη η ΠΗΝΕΛΟΠΗ, διάδοχος τουΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΥΣ.

Ανέβηκε στο φορτηγό για τις τελευταίες συνεννοήσεις, τηνάλλη το πρωί στις έξι θα σαλπάριζαν για Βραΐλα και Οδησσό,είχε αγαπήσει αυτές τις λυπημένες πολιτείες, ξεδιάντροπεςκαι ξεπεσμένες, ποτέ δε φιλοδόξησαν να γίνουν πρώτες,όπως οι αμερικάνικες που πριν από πενήντα χρόνια δενυπήρχαν, και τώρα στα όνειρα των φτωχών είχαν πάρει τηθέση της Γης της Επαγγελίας.

Με τα χέρια στις τσέπες και συνοδό τον υποπλοίαρχο, οΒατοκούζης έκανε πολλές φορές όλες τις διαδρομές τουβαποριού, να μάθει τυφλά σκάλες, σκαλάκια, αλουέδες καιστροφές, μηχανές και πορτάκια, ειδικότητες, μούτρα καιονόματα του πληρώματος, ν’ ακούσει ξανά την ιστορία με

τον άσχετο μάγειρα, το πλήρωμα είχε φέξει από τηναδυναμία, SOS έγραφαν σε συζύγους και μανάδες, στείλτεκάνα λουκάνικο, ύστερα έδιωξε τον υποπλοίαρχο καιτυλιγμένος στο πανωφόρι του βολεύτηκε στο κατάστρωμα κιέβλεπε τα φώτα του Πειραιά.

Πρώτη φορά μέσα σε τόσα χρόνια συνέπεσε με τονΜαλταμπέ στο σπίτι. Και συνειδητοποίησε ότι το διώροφοψηλοτάβανο αρχοντόσπιτο με τις δίφυλλες εσωτερικέςπόρτες, τα πόμολα από φαγιάνς, τις γύψινες μπορντούρες, ταλεπτοσκαλισμένα έπιπλα και τα υπεράριθμα ασημικά είχε ένααγιάτρευτο κουσούρι, τη μονοπατωσιά, ιδιαίτερα τον πρώτοκαιρό που ο Μαλταμπές δε χόρταινε φαίνεται τη ζουμερήΜόσχα, κάθε νύχτα δέχονταν από πάνω καταιγισμούςαναστεναγμών και τριξιμάτων, απόδειξη και επίδειξηθορυβωδών ερώτων, που ο Βατοκούζης απεχθανόταν, αλλάδεν υποψιαζόταν.

— Είναι τσακωμένοι οι αποπάνω; είχε ρωτήσει τηντελευταία νύχτα την Όρσα, καμιά δεκαριά μέρες τώρα οπόλεμος στο σομιέ των κουνιάδων είχε κοπάσει.

— Δε μου είπε, άργησε να απαντήσει η γυναίκα του.Σε ελάχιστες στιγμές σιωπής ο Νίκος έκανε χίλιες σκέψεις,

εν τέλει οι άντρες έπαιρναν δρόμο για τη θάλασσα και τιςπόλεις του παγκόσμιου χάρτη και οι γυναίκες καθηλώνονταν,γι’ αυτό αγαπώ την Όρσα και τις κόρες μου, σκεφτόταν.

Θα του έλειπαν οι σονατίνες του Κλεμέντι και του Κιουλώαπό τα δαχτυλάκια της Μερσίνας, που δεν είχε ταλέντο το

καημενάκι, ζουλούσε τα πλήκτρα ακριβώς όπως ζουλούσετην κοιλιά του γάτη, αλλά τι πείραζε.

— Σπίτι δεν αλλάζουμε. Κρεβατοκάμαρη τουλάχιστον;Ο Νίκος είχε παραμερίσει τα μαλλιά της γυναίκας του και

ψιθύριζε την πρότασή του στο αυτί της.— Σιγά, μωρέ, σχολίασε εκείνη βιαστικά, μόνο εσύ

προσέχεις κάτι τέτοια, εγώ πέφτω ξερή. Εξάλλου, όπως όλοισας, ο Σπύρος λείπει, λείπει σχεδόν συνεχώς.

Έκαναν έρωτα ήσυχα, η Όρσα θήλαζε ακόμα και δεν είχεφόβο να πιάσει τέταρτο παιδί, ο Νίκος άγγιζε ανεπαίσθητα,σαν κλέφτης, λεπτομέρειες που άλλοι δε θα μάθαιναν ποτέ,τον ελικοειδή αφαλό της, κάτι μικρές ελιές στο στομάχι της,ακριβώς στο σχήμα της Μικρής Άρκτου, το χνούδι στονκόκκυγα, το φουντωτό μελί τρίχωμα του εφηβαίου της, πουήταν πάντα νοτισμένο λες και το πιτσιλούσε άγνωστο ήπιοκύμα, τα άγγιζε μόλις, το ένα μετά το άλλο, χωρίς ναξεθαρρεύει, σαν να φοβόταν μην πάθει ηλεκτροπληξία,σκέφτηκε η Όρσα κουρασμένη.

Ο Πειραιάς λουζόταν στα φώτα, ο Βατοκούζης ήξερε μεκλειστά μάτια τη θέση του κάθε κτιρίου, άναψε ένα τσιγάροκαι μετά την πρώτη ανακουφιστική ρουφηξιά σηκώθηκε νακουνήσει λίγο τα παγωμένα πόδια του να κυκλοφορήσει τοαίμα.

Ο Χαλάς με τα μαστοράκια του θα έπιανε την άνοιξηδουλειά στο πατρικό του, πήγε και συνεννοήθηκαν μισή ώραπροτού ξαναμπαρκάρει, κεραμίδια, τραβάκα, υδραυλικά,

σύγχρονο λουτρό, βαψίματα, μια ευρύχωρη τοξοτή τζαμαρίανα αναπαύεται η Όρσα στην κουνιστή πολυθρόνααγναντεύοντας το Αιγαίο και να συμφωνεί με τη Νανά πωςένα τοπίο ομορφαίνει όταν υπάρχει ένα πουλί που γλιστράειστα σύννεφα ή ένα μουλάρι που ασθμαίνει σ’ έναν ίσιοαγροτικό δρόμο.

Η Αννεζιώ δε θα έχανε τη βολή της, το σπίτι είχε πολλάυπνοδωμάτια και καμαράκια, θα κρατούσαν και τουπηρετριάκι, τα δε πεθερικά δε θα ήταν πια στριμωγμένα στιςδυο κάμαρες, κουζίνα, λουτρό πλάι τους, η Μίνα θαμπορούσε να ανακαταλάβει όλο το κάτω σπίτι.

— Μόνο που είναι ψηλά, φυσάει και βουίζει συνέχεια σαννα ταξιδεύει στο φουρτουνιασμένο Βισκαϊκό το πατρικό σου,βρε Νίκο, έλεγε πού και πού η Όρσα, αναποφάσιστη στο θέματης μετακόμισης.

ΗΜΟΣΧΑ ΒΓΗΚΕ στα μαγαζιά για ένα σαξ πουκάμισο.Είχε γεμίσει το μπαούλο του Σπύρου με όλα τα

συνηθισμένα, καινούριες αλλαξιές, γλυκάκια και λοιπά καικάτι ασυνήθιστα, ένα τετράδιο, όπου είχε αντιγράψει τα λόγιατων τραγουδιών που ο άντρας της τραγούδησε και χόρεψεστις ονομαστικές εορτές και στις βεγγέρες, κάτι του πάππου,ένα κόκαλο από ταρταρούγα για να γλιστράει άνετα το πόδιστα δύο ζεύγη καινούρια παπούτσια που του είχε φτιάξειπαραγγελία, ένα μπουκετάκι από μπούκλες των παιδιών καιδικές της που το συγκρατούσε ένας κόκκινος βελούδινοςφιόγκος από την περσινή της τουαλέτα.

Κρατούσε σφιχτά την ομπρέλα, έβρεχε, φυσούσε κιόλας,μια έτσι, μια ανάποδα, γόβες, γάμπες είχαν μισομουσκέψει,δεν είχε ακόμα κίνηση η αγορά, ούτε εννιά το πρωί, καιπολλοί είχαν χωθεί στην εκκλησία μαζί με τους μαθητές τουδημοτικού και του γυμνασίου για τη λειτουργία των ΤριώνΙεραρχών.

Την επομένη το πρωί θα συνόδευε τον άντρα της στονΠειραιά και καθώς περπατούσε σκυφτή και τουρτούριζε, ησκέψη της, πάγος, είχε κολλήσει στα νεύρα του Σπύρου, μέρεςτώρα μιλούσε τα μισά και κάπνιζε τα διπλά. Το σαξπουκάμισο ήταν κιόλας διπλωμένο, το πλήρωσε καιβγαίνοντας έκανε επιτόπου μεταβολή και τάχυνε το βήμα

της, είχε να επισκεφθεί την Κατερίνα από τη γιορτή της, 25Νοεμβρίου.

Όπως κάθε χρόνο, μετά τη λειτουργία, πήγαινε μέχρι τοαπόμερο σπίτι, η εορτάζουσα αδυνατούσε να προσκυνήσειστην εκκλησούλα της Αγίας Αικατερίνης που, μέσα σεολόκληρη πόλη, η χάρη Της είχε κουρνιάσει στην κορφήενός ψηλού κατακόρυφου βράχου, τον πάτο του, στο κύμα,τον είχε προφτάσει άλλη αγία, η ΑγίαΘαλασσινή.greekleech.info

Γιατί να μην την καλέσω στο τραπέζι απόψε, σκέφτηκε ηΜόσχα θυμωμένη με τον εαυτό της για την παράλειψη.

Τη βρήκε στο υπόστεγο της αυλής να μοιράζει τρίμματατυριού σε τρεις ολόλευκες πολύ λεπτές γάτες, ίδιες Ρωσίδεςμπαλαρίνες. Αμέσως μπήκε μπρίκι για καφέ, ήρθε το λικέρκαι το τασάκι, αν δε σου είμαι βάρος, έρχομαι από τώρα να σεβοηθήσω στο μαγείρεμα, πρότεινε η Κατερίνα κι η Μόσχαανακουφίστηκε, γιατί η έμπειρη Αννεζιώ έπλεε προς το ΝέοΚόσμο, το υπηρετριάκι ντάντευε το ανίψι κι η Όρσα τοαπόγευμα θα πήγαινε να φέρει τη νόνα που γερνούσε ραγδαίακαι δεν καταδεχόταν να κρύψει την αδυναμία της προς τηνπρωτότοκη του Σάββα, τα σου ξου ψου και οι ιδιαίτερεςματιές κρατούσαν πλήρως αλληλέγγυες τις δυο Όρσες.

Όσο να φουσκώσει ο καφές, η Κατερίνα έβαλε στογραμμόφωνο τα ξένα τραγούδια που τα τραγουδούσε μεισοπεδωμένη προφορά, αλλά πάντως πολύ ωραία, χωρίςισοπεδωμένο αίσθημα, τα δροσερά τα έλεγε δροσερά, τα

παθιάρικα παθιάρικα και τα λυπητερά ακριβώς έτσι.Τσιγάρο… Δε ρώτησε, απλώς πρότεινε την κασετίνα στη

Μόσχα, έριξε κι ένα βλέμμα στο ανέγγιχτο λικέρ, έτσιρωτούσε και απαντούσε συνήθως η μαθημένη στη σιωπήχήρα, απλώς δείχνοντας και κοιτώντας.

— Έχω ανακατωσούρες, ίσως έπιασα πάλι παιδί.Η Κατερίνα, που κάπνιζε μόνο για το χατίρι της Μόσχας,

έσβησε αμέσως και το δικό της κι έβγαλε έξω στο περβάζι τοσταχτοδοχείο να μη βρωμάει.

Άνοιξε την ντουλάπα, πήρε ένα από τα φουστάνια που τηςείχε χαρίσει η φίλη της κατά καιρούς και γύρισε με προσοχήτη βελόνα του γραμμοφώνου στη θέση της. Ακίνητη κοίταζετο δίσκο να λιγοστεύει τις στροφές του και μόλιςακινητοποιήθηκε, γύρεψε την τσατσάρα της και την ποδιά τηςκουζίνας, πήρε και το καφέ μεταξωτό φόρεμα με τηνκρεμάστρα κι έδειξε στη Μόσχα την εξώπορτα.

Συνάντησαν τον Μαλταμπέ έξω από το κουρείο τουΙωσήφ. Φρεσκοκουρεμένος, φρεσκοξυρισμένος καιπαντοτινός ως το κόκαλο ναυτικός, χαιρέτησε με σεβασμότην Κατερίνα, την έβλεπε σαν χήρα συναδέλφου κι αυτόμπορεί να ακούγεται λίγο, αλλά για τον Σπύρο ήταν πολύ.Της χάιδεψε το μάγουλο και μια σκάλα των μαλλιών, θα μουδώσεις τα κόλλυβα και σ’ ένα χαρτί τα ονόματα των πλοίων,στίγμα ναυαγίων και ονοματεπώνυμα τα θυμάμαι απ’ έξω κιεγώ, της είπε.

Φυσούσε μα δεν έβρεχε άλλο, τα πεζοδρόμια στέγνωναν

γρήγορα, τα σύννεφα έτρεχαν βιαστικά και προσπερνούσαν τοένα το άλλο, οι δυο γυναίκες χρειάζονταν κάτι λίγα ακόμα γιατο δείπνο, κυρίως κανελογαρίφαλα και επιπλέον μέλι για τογλυκό, Σπύρο, γεια σου, είπαν, ίσως αργήσω λίγο, απάντησεο Μαλταμπές, είχε κάτι δουλίτσες ακόμη και χαιρετούρες απόδω κι από κει, ψιλολόγια της τελευταίας στιγμής.

Με την παλάμη όρθια στο μάγουλο για ν’ αποφύγει τομπλε της θάλασσας, σαφώς μολυβί λόγω καιρού, και πιοασφαλής κοντά στην κυρία Μόσχα Μαλταμπέ, η Κατερίνακατέβηκε τα δρομάκια με τα σκαλοπάτια πίσω από τη φίλητης, βιαζόταν ν’ απασχολήσει το μυαλό της με τα παχάκιατου χοιρινού και τα πρασοσέλινα, ευγνώμων στη Μόσχα πουτη θυμήθηκε για το αποχαιρετιστήριο δείπνο, αλλά καιανάστατη μιας και επρόκειτο να περάσει τόσες ώρες μεκαραβοκυραίους, και μάλιστα παραμονές πολέμου.

Το ραδιόφωνο τη μάγεψε, ένα καφέ κουτί που έκανε τουςανθρώπους του σπιτιού να κοντοστέκονται στο χολ, ναμαρμαρώνουν απότομα στη σάλα και να στρέφουν το βλέμμαστο καλοβερνικωμένο σωματάκι που τροποποιούσε τηδιάθεση και υπαγόρευε τα ενδιαφέροντα της ημέρας.Ξέχασαν ν’ ανάψουν και τις λάμπες, τσιγάριζαν το κρέας κιέκοβαν λεπτές τις πατάτες για τη φουρτάλια ακούγοντας μεςστη σκοτεινή κουζίνα τη φωνή ενός αόρατου τρίτου ναπεριγράφει την άφιξη στο Ναύσταθμο του νεοαποκτηθέντοςαντιτορπιλικού ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α΄ που είχεναυπηγηθεί στην Αγγλία· η εκδηλωτική Μόσχα

ζητωκραύγασε, για δυο τρία λεπτά της ήρθε στη σκέψηεκείνος ο παλιο-Ντέιβιντ, λεπτούλης και κακόφαγος, δε θαγλύτωνε τη στράτευση, αλλά η ιστοριούλα είχε σβήσει, τηςείχε αφήσει ως ενθύμιο τα πολύ καλά εγγλέζικα.

Στο ισόγειο η Μίνα Σαλταφέρου έψηνε τον μπακλαβά, ηΕλένη το υπηρετριάκι έπαιζε με τα μικρά κάτι άσπασταχριστουγεννιάτικα παιχνίδια, ο Σάββας με το μεγάλο εγγονόείχαν πεταχτεί στου παπά να χαζέψουν την ανάδειξη τουπρωταθλητή ταβλαδόρου, αν και η παπαδιά είχε πιαξεκουτιάνει, τακ, τακ, πούλια και ζάρια σε άτακτο ήχο είκοσιχρόνια στο κεφάλι της, ούτε καφέ δεν τους έψηνε τηντελευταία πενταετία κι αυτό διαόλιζε τον παπά, που ορμούσεστη μέσα κάμαρη, της τα ’λεγε ένα χεράκι κι επέστρεφε στοπρωτάθλημα μπαρούτι, εισπράττοντας τα επιδοκιμαστικάβλέμματα των διαγωνιζομένων.greekleech.info

Κατά τις οχτώ πάντως, γύρω από το καρυδένιο τραπέζι,κατασκευής Χέλμη, του πρώτου ορόφου του αρχοντικού μετις τρεις επιπλέον τάβλες για να μην υπάρξει στριμωξίδι,είχαν πάρει τις θέσεις τους ο παπάς χωρίς τη σύζυγο που τονεμπόδιζε να είναι ο εαυτός του, ο Σάββας, η Μίνα, ο ΑιμίλιοςΜπάλας, ο νεοαφιχθείς στο νησί Χαδούλης υιός, οιαχώριστες της Μόσχας Μαρί, Κατίνα, Κική μετά του συζύγουΜπούσουλα, Ζανάκης, Μαΐστρος, οι τρεις τελευταίοιπλήρωμα του Σπύρου και η β΄ εξαδέλφη μοδίστρα ΑρχοντίαΣαρρή, που αγαπούσε τα εντυπωσιακά εμπριμέ και ντυνότανπάντοτε σαν πολυθρόνα για να στρογγυλοκάθεται πάνω ο

Ζαννής της, έρωτας αμείωτος από αμνημονεύτων χρόνων,πρώτος και τελευταίος, απόψε απών, στην Ερυθρά Θάλασσα,θαλαμηπόλος στα βαπόρια των Μαρήδων.

Οι δύο Όρσες μπήκανε τελευταία στιγμή, κουράστηκα ναμετρώ το χρόνο και κάνω λάθος στην αριθμητική, είπε η γριάκι έπιασε την καρέκλα της, στα καλωσορίσματα και στασχόλια απάντησε με βλέμματα, ήταν φανερή η πρόθεσή τηςνα μείνει το υπόλοιπο βράδυ σιωπηλή. Η νέα Όρσα κατέβηκεβιαστικά να ρίξει μια ματιά στα παιδιά που με το ταβατούριτων επάνω θ’ αργούσαν να αποκοιμηθούν, θήλασε τηνμπέμπα, άλλαξε, φόρεσε το σκουροπράσινό της, έσταξε λίγοάρωμα στα κατάλληλα σημεία κι έτρεξε στο καθήκον.

— Λοιπόν, προσφέρθηκε κι έψαξε με το μάτι τις δουλειέςτης τελευταίας στιγμής, να μεταφέρει καμιά κανάτα τουκρασιού, καμιά αλατιέρα.

— Τώρα που δέησες να φανείς, κυρία μου, τι να σεκάνουμε, είπε η Μόσχα, ο chef, κι έδειξε την Κατερίνα, βάζειτην υπογραφή του στα έργα τέχνης του αποψινού δείπνου.

— Δείπνου προς τιμήν απόντος, σχολίασε ο Χαδούληςυιός, κομψός και ευχάριστος, ικανότατος στις δημόσιεςσχέσεις, αφού, όποτε βρισκόταν στο νησί, έτρεχε ως ταμεσάνυχτα στα τραπεζώματα για το καλό κατευόδιο τωναντρών που η οικογενειακή εταιρεία είχε στη δούλεψή της,κάποιους ναυτικούς τους εκτιμούσε αληθινά, άλλουςυποχρεωτικά τους παραδεχόταν.

Το ραδιόφωνο, με χαμηλωμένη την ένταση, από την

ανοιχτή πόρτα της κουζίνας πρόσφερε σκόρπιες πληροφορίεςσε όσους δε συμμετείχαν στη συζήτηση ή αφαιρούνταν γιαλίγο, ήταν πολύ πρόσφατο και πολύτιμο απόχτημα, σους,τους φώναξε η Σαλταφέραινα, που είχε κάνει τέτοια διάταξηόρασης, ακοής και αφής, ώστε να συλλαμβάνει πρώτη τακαθέκαστα, ο εκφωνητής ανήγγειλε κάτι πρωτοφανές, τηνπρόθεση της κυβέρνησης να κάνει τον προσεχή Μάρτιοδεκαήμερο μειωμένων τιμών στα καταστήματα· τσιμπούσανλοιπόν μεζέδες, στην κουζίνα τσιτσίριζαν τα λουκάνικα στοτηγάνι και η Μίνα Σαλταφέρου οδηγούσε τη συζήτηση στηνοικονομία, ενήμερη επαρκώς και για ζητήματα που ήτανπέραν των οικιακών αναγκών, όπως την κομπλιμεντάρισε οΧαδούλης, εύχαρις και άνετος με όλους· στους Σαλταφέρουςαισθανόταν του σπιτιού λόγω εγκάρδιας φιλίας που είχεπροκύψει με τον Νίκο Βατοκούζη, όλως αιφνιδίως, πέντεχρόνια πριν, μια ζεστή βραδιά μπιροποσίας καιαλληλοεκμυστηρεύσεων σ’ ένα ταβερνείο του κεντρικούΠειραιά.

Μπήκαν ταυτόχρονα. Από την πόρτα της κουζίνας ηπιατέλα με τη φουρτάλια κι από την πόρτα της εισόδου οΜαλταμπές. Η Όρσα, ο παπάς, που σπίτι του κακότρωγε, κι οιπερισσότεροι στράφηκαν προς τη φουρτάλια, η Μόσχα, πουμόλις είχε ακουμπήσει την πιατέλα, κι η μάνα της κοίταξαντον Σπύρο, η γιαγιά Όρσα κανέναν. Η Κατερίνα ακόμα στηνκουζίνα, είχε βγάλει την ποδιά και σαπούνιζε τα χέρια της,είχε ανοίξει και το παράθυρο να φύγει η κάπνα και η

τηγανίλα.greekleech.info— Πού αλήτευες, βρε; Έφυγες ώρες πριν από μένα απότα γραφεία. Πού τα έπινες; ρώτησε ο εφοπλιστής βάζοντας

στον Σπύρο ένα ρακί.— Περπάτησα στο μόλο πάνω κάτω, μπορεί και δέκα

φορές· εδώ και μερικές μέρες η αναχώρηση του φαινότανβουνό, κατέβασε λοιπόν μονορούφι το ρακί, έβγαλε τοσακάκι και το πέταξε σ’ έναν καναπέ και πήγε στην άδειακαρέκλα στην κεφαλή του τραπεζιού.

Ήπιε κι ένα δεύτερο και, με το αχ στον καμένο από τοδυνατό αλκοόλ λαιμό, σήκωσε τα μάτια στη γυναίκα του μ’ένα βλέμμα που την τάραξε, βλέμμα αποχαιρετισμού εκατότοις εκατό· η Μόσχα ξαφνιάστηκε, ακούμπησε την πιρουνιάτης κι αναζήτησε βοήθεια στα μάτια της αδερφής της, αλλάη σύμμαχος τα είχε κατεβασμένα και μισόκλειστα καισιωπηλή μεταλάβαινε απανωτά το ρουμπινί κρασί από τοΣυνετί.

Ο παλιοπόλεμος, σκέφτηκε η Μόσχα, αυτό είναι, φαίνεταιπως ο άντρας της φοβόταν μήπως δεν ξαναγύριζε κοντάτους.

Ο Χαδούλης, άνθρωπος του γραφείου, έσπασε τη σιωπή,πρόχειρο θέμα ο παλιοπόλεμος, Εσθονία, Λετονία, Δανίαυπέγραψαν με τη Γερμανία σύμφωνο μη επίθεσης, Νορβηγία,Σουηδία, Φιλανδία το αρνήθηκαν, είπε, και να σου και τα νέατων ωκεανών, όλα κακά, ψυχρά κι ανάποδα.

— Στον Ινδικό θα είναι άραγε καλύτερα, χειρότερα ή το

ίδιο με τον Ατλαντικό; αναρωτήθηκε η Μόσχα.— Αναμονή μέχρι νεοτέρας, απάντησε ο Χαδούλης,

αναμονή.Πέσανε προπόσεις, καλομαγειρεμένα φαγητά και αμήχανα

αστεία. Ο παπάς, αν και, είχε πατώσει νωρίτερα στοπρωτάθλημα, έκανε τρελό κέφι, από κοντά κι η γυναικοπαρέατης Μόσχας, σε υπερένταση, Ινδικέ ωκεανέ και δερβίσηΜαλταμπέ στα πολύ ωραία σου με την παρέα σου, και κάτι γιατο πλήρωμα, Ζανάκη, Μπούσουλα, Μαΐστρο, λιγάκι οίστρο,βρε παιδιά, απόψε που τα πίνουμε χωρίς την παπαδιά,τσουγκρίζοντας με τον παπά και αυτοσχεδιάζοντας έγιναντύφλα, ο θείος γευόταν αργά τις μπουκιές του και μελιγόλογες ακριβείς φράσεις αναγνώριζε στον πρωθυπουργόΜεταξά την καθιέρωση του ειδικού βελτιωμένουεδεσματολογίου για τους ναυτικούς, η γιαγιά χάιδευε ένακομματάκι κόρα και τσιμπούσε μόνο ψίχουλα, η Όρσακαθόταν ήσυχη λες κι ο νους της είχε πάλι πάρει τα όρη καιτα βουνά, η Μίνα Σαλταφέρου εκτόξευε ερευνητικές ματιέςπρος πολύ συγκεκριμένους στόχους κι ο Μαλταμπές είχε μεναπλώσει το δεξί του χέρι γύρω από τους ώμους της Μόσχας,ακουμπώντας το πιο πολύ στη ράχη της καρέκλας της, αλλάτης είχε γυρισμένη την πλάτη προσθαφαιρώντας με τουςτρεις άντρες του και τον Χαδούλη εναλλάξ κέρδη και ζημιέςκαι ανταλλάσσοντας αναπάντητα ερωτηματικά.

Οι πιατέλες είχαν αδειάσει, ο παπα-Φίλιππας με μια γωνιάψωμιού είχε σφουγγίσει τις σάλτσες, το κρασί πρόσφερε σε

όλους νάρκη και λίγη απαραίτητη παραίτηση, αλλά κάτι οπόλεμος, κάτι η νευρικότητα του Σπύρου, σταδιακάαφαιρούσαν κάθε ζωηράδα και ένταση από τις κουβέντες καιπρόσθεταν μια συγκίνηση και μια θλίψη.

Πώς θα προλαβαίνω να κεντάω τα απολεσθέντα εκπολεμικής αιτίας, αναρωτιόταν από μέσα της η Κατερίνα·

στο τραπέζι δεν είχε ανοίξει το στόμα της εκτός από ειςυγείαν και καλό ταξίδι, έτσι ξαφνιάστηκε και η ίδια όταν,χωρίς να το έχει σχεδιάσει, η φωνή της από μόνη της, στηναρχή σιγανά και κατόπιν πιο σταθερά, έπιασε ένα αγαπημένορώσικο τραγούδι, κρυφό σαν χαμένο σε χειμωνιάτικουςουρανούς.

Όλοι σώπασαν, γύρισαν προς το μέρος της και βολεύτηκαννα την ακούσουν, η Μόσχα αναζήτησε κάτω από το τραπέζιτις παλάμες της γυναίκας δεμένες σφιχτά πάνω στα γόνατακαι τις χάιδευε ήσυχα στο ρυθμό του τραγουδιού, τα δάχτυλατρυπημένα από στραβές βελονιές και πρησμένα απόχιονίστρες, οτ γκαβαρίλα ρόσια ζαλατάγια, μπεριόζαβενβελιόζιμ γιαζικό, η Κατερίνα και κανένας βέβαια δενκαταλάβαιναν τα λόγια, αλλά αν άνοιγε η πόρτα κι έμπαινεένας Ρώσος, θα νόμιζε πως ήταν όλοι συμπατριώτες του,τόσο απορροφημένοι από το νόημα του τραγουδιού, μέχρικαι ο παπάς έδινε άφεση στην επικίνδυνη εθνικότητα τηςμελωδίας, ι ζουραβλί πετσάλνο προλετάγια, ους νιε ζαλέγιουτμπόλσε νιι α κομ.

ΤΟ ΤΡΙΤΟ της Μόσχας ήταν κορίτσι.Γεννήθηκε τη μέρα που το Ράιχ νοίκιασε από την

Ιταλία το λιμάνι της Τριέστης για δέκα χρόνια, 13 Ιουλίου1939. Άκουσαν το νέο από το μονίμως ανοιχτό ραδιόφωνοπου λίγες μέρες αργότερα μετέδωσε και τη διαταγή τηςκυβέρνησης να δηλωθούν όλα τα ραδιόφωνα στουφυπουργείο Τύπου και Τουρισμού. Οι μήνες τηςεγκυμοσύνης είχαν κυλήσει ανάμεσα σε μαύρες έννοιες καιεξελίξεις, οι Ιταλοί είχαν καταλάβει την Αλβανία από τονΑπρίλιο, οι Άγγλοι είχαν επιβάλει υποχρεωτική στρατιωτικήθητεία και ο Σοβιετικός αρχηγός στρατού Βοροσίλοφ είχεκληθεί στο Λονδίνο για από κοινού κατάστρωση πολεμικώνσχεδίων, γεγονός που περισσότερο από όλους είχεεντυπωσιάσει την Αννεζιώ, αρκετά εξημερωμένη μετά τηνεπιστροφή από την Αμερική, όπου ξεδίψασε τα χάδια τουμοναχογιού της.

— Οι Ρουμάνοι αξιωματικοί φορούν κορσέ, γι’ αυτόφαίνονται τόσο ευθυτενείς και ευρύστερνοι, είπε η Νανά·καθόταν στην κουνιστή πολυθρόνα χαλαρή, στο στήθος τηςκοιμόταν η βαφτισιμιά της, χοντρούλα δέκα μηνών, μόνο τοδεξί χέρι κουνούσε η καθηγήτρια να φέρνει το τσιγάρο σταχείλη και να τινάζει πού και πού τη στάχτη στο τασάκι.

Η Όρσα είχε φέρει μαζί και το ραδιόφωνο, η ίδια θα

έλεγε στη Νανά τα της γέννας της αδερφής της και λοιπάοικογενειακά νέα και η ηλεκτρική συσκευή θα συμπλήρωνε ταδιεθνή.

— Ακόμα δεν κατέβασε γάλα η Μόσχα και το μωρόφαίνεται λιμάρικο, μια πληγή οι ρώγες, δαγκαμένες.

Στο τραπεζάκι ήταν απλωμένες καρτ ποστάλφυσαρμόνικες, μνημεία της Βενετίας, αρχαιότητες καιτροπικά τοπία της Αίγυπτου, πολλές μεμονωμένες· η Όρσαείχε υπομονετικά ξεσκαρτάρει το θησαυρό του άντρα της, πουκόντεψε να μουχλιάσει στο πατάρι, και η Νανά ευχαριστήθηκεαρκετά, το πάθος της για τη συλλογή είχε μόλις αρχίσει ναφθίνει.

— Η Ευανθία Χίου πέρασε το μήνα του μέλιτος στο ΟτέλΚαλβί της Κορσικής, η Νένα Μπέη στο Γκραντ ΟτέλΜιραμάρε της Γένοβας, η Μαρία Δαρδανού στο Οτέλ Ριζ τηςΝίκαιας, η επίσης Μαρία Κανάκη στο αυτό, η ΛέναΒαρδακώστα στο Γκραντ Οτέλ Ντυ Παβιγιόν στο Παρίσι· ηαταξίδευτη Νανά, που εκτός από τη ναυτία είχε στην πορείατης ζωής της εξοικονομήσει ρευματισμούς, δυσκοιλιότητακαι αϋπνία, διατηρούσε λίστα με φωτογραφίες τωνξενοδοχείων, όπου οι αγαπημένες και μη μαθήτριές της είχαναξιωθεί να κοιμηθούν σε μήνα μέλιτος με τον καπετάνιο,υποπλοίαρχο ή μηχανικό τους.

Η λίστα ήταν μακροσκελής γιατί η Νανά είχε συμπληρώσειεικοσιπενταετία ως φιλόλογος και η Μικρά Αγγλία, δόξα τωΘεώ, είχε ταξιδιάρηδες νέους και νέες. Τυχερή, πολύ τυχερή

ένιωθε η Όρσα που η Νανά με την μπάσα, σχεδόν αντρικήφωνή φλυαρούσε ακατάπαυστα και δε ρωτούσε, ανάμεσα σεδυο τσιγάρα χάιδευε απαλά την πλάτη της μικρής, ανάδευε,ίσιωνε, ανάδευε ξανά και πάλι τακτοποιούσε τις πιέτες τηςγαλάζιας πλισέ φούστας, είχε επείγουσα ανάγκη να μιλήσεικαι όχι τόσο να ακούσει, την ανακούφιζε ο ήχος της δικήςτης φωνής που περιχυνόταν αργά στα λινά τραπεζομάντιλακαι στα καλύμματα των επίπλων, ακουμπώντας εδώ κι εκείεύηχα κοσμητικά επίθετα και διφορούμενα επιρρήματα· τατρία τελευταία χρόνια που τα γυμνάσια ήταν πλέον Αρρένωνκαι Θηλέων στο μουγγό της σαλόνι δεχόταν λιγότερεςεπισκέψεις.

Η Όρσα μια δεκαετία τώρα χρησιμοποιούσε τη Νανά, ήρθεόμως η ώρα που τη σκέφτηκε σαν άνθρωπο που θα είχε ταδικά της, εδώ και λίγο καιρό εξερευνούσε εξαρχής τιςλεπτομέρειες του προσώπου, τις διπλές χαρακιές σταμάγουλα και τις τριπλές στις άκρες των ματιών, τιςλεπτομέρειες του σπιτιού επίσης, μια θαμπή φωτογραφία τουάτεκνου Αθηναίου θείου που είχε σπουδάσει την επιμελήΑρτινή ανιψιά, τρία τέσσερα ζευγάρια γόβες με τακούνι καισάνδαλα που προεξείχαν κάτω από το μπλε ρουά κάλυμματου ντιβανιού, τα χειμερινά και θερινά καπέλα του μακαρίτηκαλοξεσκονισμένα στο πορτ-μαντό.

— Κλαδεμένη φέτος από τη μητέρα σου, η τριανταφυλλιάείναι σαν χιονοστιβάδα των Άλπεων, πέφτει ο ήλιος, η ζέσταμαλακώνει κι από την μπαλκονόπορτα το άρωμά της μας

επισκέπτεται όλο και πιο έντονο.— Νανά, σου αρέσει το λευκό;— Το καλοκαίρι παραείναι φωτεινό, το χειμώνα παραείναι

θλιμμένο.Και η Όρσα είχε καμιά τριανταριά κάρτες από Νορβηγία,

Καναδά, Γη του Πυρός, τυχαίο πλήθος ορεινών χειμερινώντοπίων, ναι, το λευκό βγάζει πολλή στενοχώρια.

Στις σκέψεις της η Νανά είχε εξαντλήσει το κεφάλαιοτριαντάφυλλα, παρομοίαζε εύστοχα τα μαγιανά μεκοριτσάκια, τις μπομπόνες με αρραβωνιαστικιές, ταεκατοντάφυλλα με Αμαλίες που παρελαύνουν σε κεντρικήαθηναϊκή λεωφόρο.

Μισοσκόταδο κιόλας, το μικρό έγλειφε ένα ροδάκινο, τοραδιόφωνο μετέδιδε τραγούδια από απαλές γυναικείες φωνέςκαι η Όρσα με τη Νανά στο κίτρινο διώροφο της Άνδρουέπιασαν πάλι να μιλούν για μέρη που απείχαν χιλιάδες μίλια.Γιατί ζούσαν στην Άνδρο αλλά οι ιστορίες τους ξετυλίγοντανκι απλώνονταν σε όλο τον πλανήτη, για την ακρίβεια ταλιγότερα συνέβαιναν στο νησάκι τους και τα περισσότερααλλού, στα λιμάνια άλλων χωρών, άλλων ηπείρων ή εν πλω.Και στο ραδιόφωνο το αυτί τους δεν πολυέπιανε ό,τι γινότανστη Λαμία και στην Πάτρα, την προσοχή τους τραβούσαν ταδιεθνή, έτσι, για να φαντάζονται. Η Νότα του ζαχαροπλάστηδε χρειαζόταν ποτέ να φανταστεί, είναι έξι το πρωί, οΘεοφάνης θα φουρνίζει παντεσπάνια, σκεφτόταν, είναι πέντετο απόγεμα, θα ’χει βγει να προμηθευτεί αυγά από της

Σταυρούλας, βούτυρο κι αλεύρι από τους Μπατήδες. Κι αυτήκαι η Άννα του ξενοδόχου και η Καίτη του Ιωσήφ γνώριζανπάντα με ακρίβεια πού βρισκόταν ο άνθρωπός τους.

— Ο ναυτικός; Μπορεί να είναι πέντε και δέκα χιλιάδεςμίλια μακριά από κει που νομίζει η γυναίκα του.

— Θα εννοείς τον κουνιάδο σου, αγάπη μου, παρατήρησεη Νανά.

Η Όρσα δεν απάντησε. Ο άντρας της βέβαια ξεχειμώνιασεεδώ δίπλα, στη Μαύρη Θάλασσα, κι η ίδια είχε πεταχτεί δυοβιαστικά ταξίδια, όταν το καράβι του έπιασε Πειραιά ναξεφορτώσει παλιοσίδερα και να φορτώσει ξυλεία.

Σηκώθηκε, έτριψε λίγο τη μέση της πίσω, στα νεφρά,άφησα τις πάνες κι ένα ζιπουνάκι στο τραπεζάκι του αντρέ,θύμισε και πήγε στον καθρέφτη να διορθώσει λίγο τοχτένισμά της· η μικρή θα έμενε στη νονά της και η Όρσα θαεκπροσωπούσε το σόι στο ρεσιτάλ πιάνου της μεγάληςΕξαδακτύλου στη Λέσχη, η μικρή Εξαδακτύλου είχεπαρατήσει τη μουσική, καλοπαντρεμένη στο Παλαιό Φάληρομ’ ένα μεγαλέμπορο ειδών υγιεινής.

Όταν η υπηρέτριά τους έφερε την πρόσκληση, ηΣαλταφέραινα είχε βροντήξει την πόρτα πίσω από την πλάτητης δύστυχης γυναίκας, όλο ντάπα ντούπα, ντάπα ντούπα, τιτο κάναμε, και στο μάθημα πιάνου της Μερσίναςδυσανασχετούσε, να πάτε εσείς, έχω πονοκέφαλο εγώ, είχεδιατάξει όλους τους υπόλοιπους, η Μόσχα ήταν λεχώνα, ηΑννεζιώ θα βαστούσε το πένθος για το γερο-αφέντη και στην

υπόλοιπη ζωή της, το υπηρετριάκι, έτσι κι αλλιώς ακάλεστο,πρόσεχε τα παιδιά, γιατί ένα κοριτσάκι είχε πεθάνει απόδάγκωμα οχιάς και δέκα μέρες τώρα η Όρσα δεν άφηνε ταπαιδιά της να ξεμυτίσουν στο περιβολάκι ή στα χωράφια· τηςέλαχε λοιπόν να υποστεί μια πληκτική βραδιά σε μια εποχήπου τα νεύρα της ήταν κάπως τεντωμένα, η όρεξή τηςακατάστατη και η αντοχή της έτσι κι έτσι.

— Το Μερσινάκι;— Θα τη φέρει η Αρχοντία με καινούριο φουστανάκι.— Η ίδια θα καλυφθεί και πάλι με φαντεζί εμπριμέ

υποθέτω.— Αν προλάβει το δικό της, αγάζωτο και αστρίφωτο ήταν

το πρωί, μαγνόλιες και σε αλλιώτικη ύφανση, στιλπνάμαυροπράσινα φύλλα.

— Τι βρίσκει και φιλάει εκείνος ο Ζαννής της…— Κάτι θα βρίσκει.— Μα τα χείλη της είναι πολύ στενά. Μια γραμμή…Η Νανά, έχοντας το μωρό στην αγκαλιά και ισιώνοντας

τον πλισέ της, η μονομανία της με τις μικρές και μεγάλεςπιέτες και κουφόπιετες πάλι, πλησίασε την Όρσα, τηςαφαίρεσε λίγες τρίχες που είχαν κολλήσει στην άσπρημπλούζα, αυτή τη φορά θα παίξει και συνθέσεις δικές της,γράφει η πρόσκληση, είπε.

— Καήκαμε, απάντησε η Όρσα, αν και δεν το εννοούσεκαθόλου· η μεγάλη Εξαδακτύλου φορούσε κομψά σοβαράταγέρ, συνήθως σε αποχρώσεις του καφέ, κι έκανε μόνη

βραδινούς περιπάτους από την Καμάρα στο Κάστρο κι απότο Κάστρο στην Καμάρα, είχε κατανόηση για όσουςσκυλοβαριόντουσαν τις μουσικές της επιδόσεις και σταρεσιτάλ της δεν κατέγραφε απουσίες.

Έδωσε λοιπόν η Όρσα ένα φιλάκι στο μέτωπο του παιδιούτης, ένα απαλό τσιμπηματάκι, χάδι σχεδόν στο αυτί τηςΝανάς, έβγαλε από την τσάντα ένα κολιέ, σκουλαρίκια,βραχιόλι, τα φόρεσε βιαστικά και κοίταξε το ρολογάκι της.

— Άντε, καλό μου, να μετακομίσεις κοντά μου, είπε ηκαθηγήτρια, αγαπούσε πολύ την πρώην μαθήτριά της απότότε που έγραφε ωραιότατες εκθέσεις εκτός θέματος, είχεαγαπήσει και τη στρουμπουλή Άρτα κι όχι Ασημίνα, όπωςδιεκδικούσε ακόμα το όνομα, με λιγότερη όμωςμαχητικότητα, στη μοναξιά της τις είχε ανάγκη αυτές τις δυο.

— Να χαρείς, όχι τώρα μετακομίσεις, ψιθύρισε η Όρσα πουαπό καιρό βασανιζόταν να πάρει μια απόφαση, ο Βατοκούζηςτην πίεζε με τον τρόπο του, μέχρι που τα τελευταία γράμματάτου τα είχε στείλει στη διεύθυνση του ακατοίκητου σπιτιού, ηΑννεζιώ και η μάνα της τρώγονταν, κι αυτή η φαγωμάρα τηνέδιωχνε από το άσπρο διώροφο, την έστελνε γραμμή σταοικεία απομονωμένα μέρη, στην αυλίτσα του ΑγίουΔημητρίου, στο γεφυράκι με τα παχιά δροσερά φυλλώματα ήστη βραχοσπηλιά, ώρες βραδινές, να μη συναντάειαργοπορημένους κολυμβητές.

Κάποτε μάλιστα, που λοξοδρόμησε να αποφύγει μιαοχληρή γειτόνισσα, στον πυκνοφυτεμένο οπωρώνα του

Λουκίσσα ανακάλυψε την ωραιότερη στέρνα που είχε δει στηζωή της, με χρυσόψαρα, νερόχορτα και την πολυετήγιγαντιαία αλόη ένα γύρω, πέντε μέτρα μήκος, δύο πλάτος,δύο ύψος, ένα σύνολο ρωμαϊκό στις δροσιές της άνοιξης,στέκι για μελισσουργούς, κοτσύφια, πεταλούδες και εντελώςαλλιώτικο, αφρικανική όαση σε κάτι διήμερα ή τριήμεραάπνοιας του Ιουλίου που οι πονοκέφαλοι και οι ζαλάδεςκαταταλαιπωρούσαν τους καλομαθημένους στο μελτέμιΚυκλαδίτες, λυπόταν που δεν την είχαν συμπεριλάβει με τονΣπύρο στις εκλεκτές τοποθεσίες συναντήσεων, ο κύκλοςΜαλταμπέ θα έκλεινε στο πέτρινο πεζούλι της στέρνας, κάτωαπό τον ίσκιο της λωτιάς, δίπλα στους όγκους του μάγκανουκαι της πελώριας αλόης, ένα σταχτοπράσινο γλυπτό που δενανέμιζε ο αέρας, δεν άλλαζε ο καιρός.

— Χρόνια τώρα περιμένω να γειτονέψουμε, η μητέρα σουείχε έρθει κάμποσες φορές στου Χαλά να του παραπονεθείγια τη μονοπατωσιά και να τον συμβουλευτεί, κρίμα στολουσάτο αρχοντικό με τις ωραίες σκάλες και τα σφυρήλατακάγκελα, μου έλεγε ο μάστορης, δε γίνεται τίποτα. Θα τηδιώξει το ποδοβολητό των παιδιών, ευχόμουν, γιατί ταανίψια σου είναι θηρία ανήμερα.

— Δε μου είπες για τις κάρτες που σου έστειλε η Λιλή απότη Βαλτική, άλλαξε την κουβέντα η Όρσα βγαίνοντας.

— Είδα επιτέλους πώς είναι τα φανάρια με το πράσινο καικόκκινο λαμπάκι που ρυθμίζουν την κυκλοφορία τηςΚοπεγχάγης…

Η Νανά με το παιδί στην αγκαλιά κάθισε στην ψάθινηπολυθρόνα στο βεραντάκι της, δεν άναψε φως μη μαζευτούνκουνούπια, άλλωστε με τα τόσα λευκά τριαντάφυλλα δενέπηζε το σκούρο της νύχτας· η Όρσα κατέβηκε βιαστική τατρία σκαλοπάτια, έστριψε τη γωνιά, έβγαλε από την τσάντατης και πέρασε στο δάχτυλό της ένα παλιό χρυσό δαχτυλίδιμε μικρή μικρή πράσινη πέτρα, προχώρησε κι ενώθηκε με τουςυπόλοιπους κατοίκους της πόλης που φιλόμουσοι και μηέσπευδαν στη Λέσχη, γιατί η μεγάλη Εξαδακτύλου εκτός απόπιανίστρια ήταν και μια άτυχη γυναίκα, ο μνηστήρας της,υποπλοίαρχος του ΣΤΕΝΙΕΣ, είχε χαθεί στο πολύνεκροναυάγιο του 1927 αφήνο ντάς την κοπέλα μόνη στο πέλαγοςτων μορσό λυρίκ του Γκριγκ.

ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΑ, στις 3 Σεπτεμβρίου, η Βρετανία και ηΓαλλία κήρυξαν τον πόλεμο στη Γερμανία και πέντε

μέρες μετά, στις 8 του μηνός, η Ελλάδα απαγόρευσε τηνέξοδο από τη χώρα των αντρών ηλικίας είκοσι έως πενήνταετών.

Ήταν Παρασκευή, το ΠΗΝΕΛΟΠΗ μόλις είχεαγκυροβολήσει στην ακτή Κουντουριώτη και οτριανταεξάχρονος Νίκος Βατοκούζης πιάστηκε στη φάκα.

Λίγες μέρες αργότερα βρέθηκε ξαπλωμένος ανάσκελα σεπαραλία του νησιού, μισοναρκωμένος από τις χλιαρέςαχτίδες του απογευματινού ήλιου· το φως του Σεπτεμβρίουείναι πάντα παράξενο, ασπροκίτρινο ή λεμονί, αυτός ο μήναςδεν είναι έξω καρδιά όπως ο Απρίλιος, ξεθεωτικός όπως οιθερινοί ή νευριασμένος, σαν κάτι Φλεβάρηδες μες στοκαταχείμωνο. Ο Σεπτέμβριος είναι μήνας αινιγματικός, οιαιμασιές στους γύρω λόφους σε γέρικο χρυσάφι, η θάλασσαακίνητη κι ασπριδερή, το οικογενειακό πικνίκ εν εξελίξει με τηΜερσίνα που φώναζε πως αναγούλιαζε όταν τηνμπουκώνανε με το ζόρι ψωμί με βούτυρο και μαρμελάδαβατόμουρου, τη μικρή μικρή που είχε ανακτήσει το όνομαΆρτα παραχωρώντας το Ασημίνα στο βρέφος της Μόσχαςκαι τώρα κοπανούσε τα βραστά αυγά στα βότσαλα και τονΣάββα που στο βράχο του, το Χιονατάκι, δόλωνε αγκίστρια

για να επιδοθεί στο ψάρεμα μόλις τους άδειαζαν τη γωνιά.Λίγη ώρα πριν, η Όρσα τον είχε χάσει από τα μάτια της, τονέψαχνε στους κολυμβητές και στην παραλία στα μικρότεραμπόγια και σώματα. Όταν τελικά τον ξεχώρισε να ανοίγειδρόμο στο νερό σαν δελφίνι και να βγαίνει στην όχθη,διαπίστωσε έκπληκτη πως ο Σάββας δεν ήταν πια αγοράκι,μόνο από απόσταση είδε πόσο είχε μεγαλώσει το παιδί της.Κι ήταν θυμωμένο, ο πατέρας του του είχε τάξει, παρά τιςαντιρρήσεις μάνας και γιαγιάς, να το πάρει μαζί στο επόμενοταξίδι, Πειραιάς-Πόλη-Οδησσός, αλλά το όνειρο πάει, δενέφταιγε βέβαια ο Βατοκούζης, αλλά στον παιδικό αγορίστικονου όλοι οι μεγάλοι ανεξαιρέτως, πρωθυπουργοί, στρατηγοί,γονείς, είχαν μερίδιο ευθύνης για την τροπή που πήραν ταπράματα, είχε δικό του ναυτικό μπαουλάκι ο μικρός,νιτσεράδα, ναυτικό σακάκι, κιάλια, και χωρίς ενοχή ευχότανστο ταξίδι να πέσουν σε θεομηνία για να αποδείξει σε όλουςόχι μόνο ότι δεν κάνει εμετό, αλλά ότι ξέρει κι ελόγου του νασώσει το καράβι, άλλωστε στο νησί τριγύριζε τους άντρες πουέπαιζαν τάβλι και χαρτιά στα καφενεία και πέταγε ξεκάρφωτα,παράδοσις στον άνεμο, η άγκυρα Αγγλικού Ναυαρχείουμασχαλίζεται δύσκολα, κέρδιζε ένα βλέμμα συμπάθειας,καμιά φορά και τσαντίλας, μα συνέχιζε απτόητος,ορμιδοβόλος συσκευή εκτοξεύει σκοινί τριακοσίων μέτρωνστην ακτή ή σε άλλο πλοίο για τη διάσωση ναυαγών.Ανέβαινε στης θείας του και σκάλιζε κάτι απίθαναπαμπάλαια βιβλία του Σπύρου, εγγλέζικα, σπανιόλικα κι

ελληνικά, προσπαθώντας να αποκρυπτογραφήσει σημαδάκιακαι μουντζούρες εν είδη σημειώσεων, και με την ανοχή τηςΜόσχας άπλωνε στο πάτωμα τις εκδόσεις της υδρογραφικήςυπηρεσίας Πολεμικού Ναυτικού, άνω των σαράντα πενήνταβιβλίων, και τα ξεκοκάλιζε, Φάροι και ναυτιλιακαί σημάνσεις,Πίναξ αποστάσεων λιμένων, Οδηγίαι μετεωρολογικώνπαρατηρήσεων, Ναυτικοί χάρται ελληνικών λιμένων.

— Πάμε παρέα το βράδυ στη Λέσχη;Ο Βατοκούζης πρότεινε στο γιο του κοινή αντρική έξοδο, ο

Σάββας ένευσε σοβαρός εντάξει και ανακουφισμένοςεπέτρεψε στον εαυτό του να γλείψει τη μαρμελάδα και ναπετάξει το ψωμί κομματάκια στα κεφαλόπουλα πουπερικύκλωναν το Χιονατάκι και αδημονούσαν.

Θα γίνει κοντόχοντρος σαν τη γιαγιά του, σκέφτηκε οΒατοκούζης παρατηρώντας το παιδί, είχε πάψει να ’ναιψηλόλιγνο σαν σπαθί, μεγαλώνοντας αντέγραφε τοσουλούπι της Μίνας Σαλταφέρου, το κεφάλι του όμως ήτανκλασικό ελληνικό γλυπτό, με σγουρά μαύρα μαλλιά καιμακριά σκιερά ματόκλαδα που μισοκουκούλωναν το καθαρότου βλέμμα, συνήθως απογοητευμένο, στα εννέα του χρόνια.Ο γερο-Σαλταφέρος την κοπανούσε από το σπίτι την αυγή,δεν έπινε ούτε καφέ με τη γυναίκα του, ο καημένος ο μικρόςβαριόταν μέσα σε τόσο πολλές γυναίκες, νόνα, μαμά, θεία,αδερφές, ξαδέρφες α΄ και β΄, Αννεζιώ, Ελένη και σμήνηεπισκεπτριών που γουργούριζαν ασταμάτητα στις κουζίνες,στα παρακούζινα, στις αυλές και στις σάλες, πολύ μοναχικό

παιδί, στενοχωριόταν ο Βατοκούζης για το γιο του, τονπαραφύλαγε με τρόπο να χαρχαλεύει τα εργαλεία και ν’ανοιγοκλείνει την πένσα ή το κλαδευτήρι, έτσι, άσκοπα, ναβαράει σημάδι στους κορμούς των ευκαλύπτων χωρίς παρέακαι παραμιλώντας ν’ ατενίζει με τις ώρες το πέλαγος,ασάλευτος.

Δεν το ’χε χωνέψει ότι το παιδί θα ’παίρνε το δρόμο τηςθάλασσας, ήθελε και δεν ήθελε να δει τον Σάββα σταβαπόρια, τις προάλλες γερμανικά υποβρύχια U-boat βύθισαντο βρετανικό επιβατηγό ΑΘΕΝΙΑ, όλοι δαγκώθηκαν με τηνείδηση, ο νεαρός Βατοκούζης έψαχνε το πανωχείλι τουπαρακαλώντας την Παναγία να του φυτρώσει στα γρήγοραένα καλό μουστάκι να ξαμοληθεί στους ωκεανούς να πάρειεκδίκηση.

Είχε σουρουπώσει, δροσίσει, θαμπώσει, η Όρσα ήτανακουμπισμένη στους αγκώνες με τις γάμπες στο νερό, αρκετάμακριά από τον άντρα της, είχαν ψυχραθεί από νωρίς για τηναναθεματισμένη τη μετακόμιση, τέτοια ώρα στην πόλη θ’ανάβουν τα φώτα, του φώναξε κι αυτό ήταν το σύνθημα τηςσυμφιλίωσης και της αναχώρησης, η ίσια ακύμαντη παραλίασκούραινε ραγδαία κι έδιωχνε τους Βατοκούζηδες άρον άρον,άλλωστε οι λιγοστές άλλες συντροφιές, ισορροπώντας απόβότσαλο σε βότσαλο, είχαν κιόλας απομακρυνθεί.

Κουστουμαρισμένοι πατέρας και γιος, σοβαροί, μπήκανστη Λέσχη Ανδρίων κατά τις οκτώμισι, Δανιόλοι, Μαρήδες,Μαμάηδες, Χαδούληδες, Μανδαράκες, καραβοκυραίοι και

μικροεφοπλιστές, ναυτικοί, άρχοντες στεριανοί,πολιτικολογούντες, πανικόβλητοι κι από κοντά οι άσχετοι,κύριος Ντίνος και συντροφιά, αραχτοί στους δερμάτινουςκαναπέδες, είχαν σπεύσει να προσθέσουν τις πληροφορίεςτους και να ενώσουν τη σοφία τους μπας και βγάλουν άκρη.

Το επιχειρηματικό δαιμόνιο και η σκληρή πειθαρχία τωνναυτίλων του νησιού πήγαιναν στράφι, η πολιτεία δεν είχεπάρει προστατευτικά μέτρα, με συνέπεια τα τελευταία χρόνιααρκετοί Έλληνες εφοπλιστές να καταφεύγουν στις σημαίεςευκαιρίας, Λιβερίας, Παναμά, Ονδούρας, εν έτει 1939,απογραφή περσινή, στα νηολόγια Άνδρου παρέμενανεγγεγραμμένα 192 ατμόπλοια και πολλοί ανοιχτομάτηδεςξενοκοίταζαν προς Νέα Υόρκη και Λονδίνο, δεν τουςχωρούσε πλέον το νησάκι τους κι αυτή η πατρίδα μικρόμπακαλικάκι, Ελλαδίτσα-πατριδίτσα, που συνήθως έβαζενόμους ίσα ίσα για να κόβει τα φτερά.

Ιδού ο πόλεμος τώρα, που θα ξεκλήριζε πληρώματα,σκάφη και τραπεζικούς λογαριασμούς, δε θα ισοφάριζε ταπένθη με τα περίφημα πολεμικά κέρδη όπως ο πρώτοςπαγκόσμιος, κάποιοι τον αρχίνησαν μαουνιέρηδες και τοντελείωσαν εφοπλιστές.

Ο Νίκος Βατοκούζης άκουγε και σημείωνε, πες μου,Σάββα, γιατί αγρίεψε ο Μανδαράκας, ρωτούσε το αγόρι πουσυμπλήρωνε ό,τι ξέφευγε του πατέρα του, όταν περνούσε ημπόρα του πολέμου κι ο ίδιος ο Βατοκούζης θα έπρεπε ναπάρει αποφάσεις, γιατί όχι Αγγλία ας πούμε, όπου τα τρία του

παιδιά θα λάβαιναν άριστη μόρφωση και οι επιχειρηματικέςδυνατότητες θα είχαν μεγαλύτερο εύρος και ποικιλία.

Δύο συνεταιρικά βαπόρια διέθετε, ας έμεναν σώα καιβλέπουμε, όταν έρθει η ώρα, αν μείνουμε σώοι κι εμείς, τι θαμας κρατάει στο νησί, συλλογίστηκε.

Οι τάφοι των γονιών του με γαρίφαλα και σκουλαρίκια τηςβασίλισσας, άνθη βαθυκόκκινα, βυσσινιά, κατακόκκινα καιροζ να θωπεύουν άφοβα τα νεκρικά μάρμαρα, ευτυχώς δενέδειχναν απελπισμένοι και απεχθείς, όσο ο τρόπος πουέφυγαν από τη ζωή οι κεκοιμημένοι εντός, ο Βατοκούζηςτους είχε επισκεφθεί με τη γυναίκα του, την Αννεζιώ και τηΜερσίνα, η Όρσα ήθελε να ποτίσει τα φυτά, ν’ ανάψει και τοκαντήλι της νονάς της, όπως κάθε φορά, είχε έρθει κι ο γάτηςμαζί τους μέχρι το ταφείο, όχι ο παλιός, ο Μπάμπης, θανώναπό πάχος, ο Χαραλάμπης ο ακροβάτης, που πηδούσε απόταφόπλακα σε ταφόπλακα και γλεντούσε να μαδάει ταλεπτοφυή, μόνο το αγκάθι του Χριστού τη γλύτωσε και κάτιαθάνατοι, όνομα και πράμα. Η Αννεζιώ είχε προνοήσει και ταδυο φωτογραφικά πορτρέτα ήταν μεν βαλμένα λοξάαντικριστά, πλην όμως οι μακαρίτες δεν κοιτάζονταν μεταξύτους, μη συνεχιστεί το πατιρντί και στον άλλο κόσμο, στηναρχή είχε τεντωμένο το αυτί μήπως ακούσει υπόκωφεςκατάρες, και σαν ησύχασε, ο θάνατος ωφέλησε το ζεύγος,αποφάνθηκε κι έκανε το σταυρό της.

Η Μερσίνα τη μιμήθηκε. Ο Βατοκούζης με τον παναμά στοχέρι και τη γραβάτα χαλαρή, κοίταζε μια την κόρη του με το

άσπρο φουστανάκι της να γνέφει στο αεράκι, μια τη μητέρατου στην κορνίζα, τη θυμόταν με το λευκό νυχτικό μαχαιριάνα σκίζει στα δυο τη νύχτα καθώς δραπέτευε από την ερωτικήπαραφορά του ξεβράκωτου πατέρα του. Η κόρη του βγήκείδια η μάνα του, επί του παρόντος κάμποσα νούμεραμικρότερη. Χρώματα καστανά, δάκρυα μαργαριταρένια,ρουθούνια υγρά, νύχια φαγωμένα σε χέρια παγωμένα, πουεκατό φορές τη μέρα τα σταύρωνε στο στηθάκι της καιαναστέναζε ξεχνώντας τους γύρω, όπως ακριβώς έκανε ημακαρίτισσα, ανεπαίσθητη ή σπαραξικάρδια, αναλόγως.

Το φθινόπωρο μπήκε πιο πικρό από ποτέ.Η Σαλταφέραινα το διέταζε να γλυκάνει, αράδιαζε με

βουβή υστερία μουσταλευριές, μαρμελάδες καικυδωνόπαστα, αλλά το φθινόπωρο δεν υπάκουε στη γυναίκαπου είχε αφήσει τους ανθρώπους και κυνηγούσε τα φαγιά καιτα επιδόρπια.

Μέσα στο πλήθος του διώροφου με τη λάτρα και ταακατάπαυστα σούρτα φέρτα, πού στο διάβολο έχεις το νουσου, βρε Όρσα, αναρωτιόταν ο Βατοκούζης με ένα αίσθημααπειλής· η γυναίκα του ποτέ δεν τραβούσε το χέρι της όταντης το μάγκωνε, ποτέ δε δυσανασχετούσε όταν της τύλιγεαπαλά τη μέση ή έζωνε καρπούς και αστραγάλους, ποτέ δεντου ξεγλιστρούσε όταν τις νύχτες σαν ένοχος της έβγαζε έναένα το μεσοφόρι και τα εσώρουχα, αλλά έμενε πάγος, και κάτιπρωινά ξυπνούσε με τα μάτια κατακόκκινα.

Του Αγίου Δημητρίου ανέβηκαν στης Μοσχούλας, να

ευχηθούν στο αγόρι της, και μπρος στο σόι και στουςλοιπούς, η μετακόμιση να κανονιστεί πριν πιάσει ηβαρυχειμωνιά, τόνισε η πεθερά του, άι σιχτίρ, πια, είπε ξέπνοηη Όρσα και πριν οι άλλοι καλοκαταλάβουν, τινάχτηκε ναβγει, πιάστηκε η φούστα της σ’ ένα καρφάκι του καναπέ καισκίστηκε.

Ο Βατοκούζης βρήκε τη γυναίκα του να κλαίει γοερά, στηνκάτω αυλή, δίπλα στα νυχτολούλουδα που κιτρινισμένααραίωναν το σκοτάδι. Ακούμπησε στον τοίχο και κάπνισε ένατσιγάρο, άλλο ένα, το τρίτο κι ένα τέταρτο.

— Έχουμε άλλους πέντε Δημήτρηδες γι’ απόψε, τηςθύμισε.

— Σύρε μονάχος, τον παρακάλεσε κι άγγιξε το μάγουλότου, ήταν χάλια, κι ο άντρας της δεν επέμεινε, βγήκε από τημακελίνα και την έκλεισε πίσω του αθόρυβα.

Στο φωτισμένο τζάμι του πρώτου ορόφου η Σαλταφέραιναφυλούσε καραούλι λαχταρισμένη, αλλά ποια να ήταν ηβαθύτερη αιτία· ο Βατοκούζης ανηφόριζε το σοκάκιμπερδεμένος και απογοητευμένος, ήταν κιόλας οχτώ, καιπολλοί, γυναίκες κυρίως με όλα τα χρυσαφικά τους ναλαμποκοπούν και να ντιντινίζουν, έπαιρναν σβάρνα τουςΔημήτρηδες και τις Δήμητρες.

Σε σπίτια ναυτικών θα έμπαινε ο Νίκος, τελευταίο θαάφηνε το λιπαντή του, Μίμης αυτός, Μιμή η γυναίκα του κιαπόψε είχαν σκοπό να το κάψουν, στις 14 Οκτωβρίου είχετορπιλιστεί το βρετανικό θωρηκτό ROYAL OAK με χίλιους

διακόσιους άντρες πλήρωμα κι η βαριά απώλεια τρέλανετους θαλασσινούς, ένα μεθύσι, Θεέ μου, ένα γερό μεθύσιλαχτάρησε ο Βατοκούζης και προχωρώντας κόντρα στιςριπές του γαρμπή με το καλό του κουστούμι, μόνος,σέρνοντας το βλέμμα του από το μοναχικό βράχο στη μέσητης ακτής ως το φάρο στην είσοδο του λιμανιού και δώστουπάλι, Τούρλος-Τουρλίτης και Τουρλίτης-Τούρλος, ένιωσεπίσω από τα γυαλιά τα μάτια του να υγραίνονται και να τονκόβουν σαν δαρμένα.

Σ ΤΙΣ 30 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1939, εκατόν εξήντα μίλια δυτικάτων ιρλανδικών ακτών, τορπιλίστηκε ο

ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟΣ, το πρώτο αντριώτικο βαπόρι, και χάθηκανείκοσι δύο ναυτικοί.

Το μαύρο νέο σαν μαύρο κύμα έβαψε το νησί.Επώνυμα και σπίτια σπαρμένα στα χωριά και στη Χώρα,

Βογιατζίδης, Τσίκνας, Μπάλλας, Γουλανδρής, Καμπάνης,Μανούσος, Αδαμόπουλος, Σωτήρος, Γκίνης, Κρούσης,Ρόμπος, Πέππας, Παρλιάρος, Πρίντεζης, Σαπουντζάκης,Στυλιανός, Φιλιππίδης, Φούντος, Λουκρέζης, Λάβδας καιΜαλατάντες, επίσης θαλαμηπόλος Σαλταφέρος, ανιψιός τηςοικογένειας, η Μικρά Αγγλία ζάρωσε, δε σήκωνε μαζεμένοτόσο θρήνο και τόσο ποδοβολητό στα σοκάκια της,πήγαιναν πολλοί μαζί από κατοικία σε κατοικία, κι όσοι δενείχαν χάσει συγγενή ή φίλο δεν ξεχώριζαν από τουςπενθούντες, είχαν ανθρώπους τους στους ωκεανούς και απότις 30 Οκτωβρίου ο φόβος εγκαταστάθηκε μονίμως στηνψυχή τους.

Να χαραμίζομαι στο τάβλι, θα φρενιάσω, μονολογούσε οΣάββας Σαλταφέρος· με τον ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟ είχε πνιγεί οένας, μοναδικός και πολυλατρεμένος βαφτισιμιός τηςπαπαδιάς, κι αυτή δε μαγείρευε πια, ο δε παπα-Φίλιππας,ασιδέρωτος και με δυο λαδιές στο ράσο, είχε υπερβεί την

αντοχή του σε κηδείες και μνημόσυνα, έσπασε στα δυο και ημέση του κι είχε οχυρωθεί έντρομος και σκυφτός πίσω από τοτάβλι και τις λέξεις πούλια, ζάρια, ντόρτια, εξάρες, πλακωτό,πόρτες και δεν το κουνούσε ρούπι.

Όταν έχανε, ματαιότης εστί ματαιοτήτων άπαντα, έλεγε κιαυτό κολλούσε γάντι όχι τόσο στην ήττα του όσο στη γνώμητου για τη ζωή, βανιδάδ δε βανιδάδες τόγιο βανιδάδ,μετέφραζε αμέσως ο Σαλταφέρος και τώρα με τη λήξη τηςναυτικής του σταδιοδρομίας κι έναν πόλεμο να παίρνει πάλιφόρα και να ρημάζει, η μελαγχολική αυτή ρήση τού ξέφευγεσυχνά και τα εγγόνια του την είχαν ξεσηκώσει σανγλωσσοδέτη και τη στρίγγλιζαν στη διαπασών, σύνθημα ήπαρασύνθημα σε πολλών λογιών σκανταλιές καιπαιχνίδια.greekleech.info

Οι κόρες του με το αυτί στο BBC, η Μόσχα, τουκαθήκοντος, καθαρόγραφε και μια περίληψη των ειδήσεων κιοι γειτόνισσες που βιάζονταν για τα οικιακά τους δενπαρέλειπαν πάντως να μπουν στην αυλή και να χτυπήσουν τοτζάμι, τι νέα, ρωτούσαν και συνέχιζαν την κατηφόρα για ταεμπορικά και τα εδώδιμα-αποικιακά.

Οι συγκεντρώσεις στου τυπογράφου, στο Λιμεναρχείο, στηΛέσχη των Ανδρίων, στο Δημαρχείο, στα σπίτια ήτανκαθημερινές, όχι ότι έβγαινε κάτι, παρέα έψαχναν οιάνθρωποι, μέχρι κι ο Αιμίλιος Μπάλλας, ο θείος τουΜαλταμπέ, ανήσυχος, για την τύχη του Σπύρου, έτρεχεασθμαίνων παντού, σέρνοντας την αλησμόνητη ιδιότητα του

κηδεμόνα, τη λύπη του και μια ομπρέλα με τις μισέςμπαλένες ζεβλωμένες.

Ο καφές άχνιζε στο κόκκινο εμαγιέ κουπάκι, ο γερο-Σαλταφέρος, που αρνιόταν να πιει σε άλλο φλιτζάνι, το’σερνε μαζί του στις συσκέψεις, στα ουζερί και στα ταφεία,αλήθεια, πόσους άντρες έχασα ως καπετάνιος, έλεγε απόμέσα του, όχι ότι δε θυμόταν τον αριθμό, αλλά ακριβώςεπειδή του ήταν αξέχαστος τριβέλιζε στις σκέψεις του κάθετόσο, στην Μπισκάγια το ’18 τα κύματα έκοψαν το σκοινί πουείχε δεθεί στο πόστο του ο Μαρής, την άλλη το πρωί έναφαρόπλοιο του τον έφερε τούμπανο, σε μια διαολεμένηθαλασσοταραχή το ’26 ο Ατλάντικο Σουρ του είχε αρπάξειαπό τη γέφυρα Καρυστινό, Πολέμη, Ράλλη, το ’29 έχασε απόβαρύ κρύωμα το φίλο του τον Νικηφόρο Ντόκο, το ’36 τουείχε λαμπαδιάσει κι ο Γιωργάκης, ο νεαρός θερμαστής απότα Μέγαρα, έξι απολεσθέντες στο ταξίδι που βάσταξεσαράντα τρία χρόνια, τριάντα εφτά ως κυβερνήτης οχτώπλοίων, ΔΟΥΝΑΒΙΣ, ΠΑΝΑΓΙΤΣΑ, ΑΙΓΑΙΟΝ II,ΜΑΡΙΟΓΚΟΥΛΑ ΧΑΔΟΥΛΗ, ΥΔΡΟΥΣΑ, ΠΟΣΕΙΔΩΝ,ΘΕΟΜΗΤΩΡ, ΜΑΡΟΥΣΙΩ ΜΠΕΜΠΗ, μερικά είχαν γίνεικιόλας παλιοσίδερα, για τ’ άλλα θα νοιαζόταν ένα παραπάνωτούτους τους δύσκολους καιρούς.

Τις προάλλες η Αννεζιώ του είχε μαρτυρήσει πως ηαχώνευτη και αρχιτσιγκούνα γυναίκα του, όπως ανενδοίαστατη στόλιζε, της είχε χώσει στον κόρφο κρυφά, μην τη δουν οιάλλοι, ένα πουγκάκι με είκοσι χρυσές λίρες, να το αποθέσει

στη Μονή Αγίου Σάββα, κοντά στα Ιεροσόλυμα, υπέρ υγείαςκαι μακροημερεύσεως συζύγου, τότε που με το αφεντικό τηςείχαν ακολουθήσει την εκδρομή του Πανάγιου Τάφου, μην τοαμολήσεις δεξιά κι αριστερά, της είχε επιβάλει· ηκοινοποίηση της σπάταλης δωρεάς δεν ταίριαζε στη φήμητης.

— Λοιπόν, αφέντη Σάββα, έτσι εξαγόρασε τη σωτηρία σουαπό τα σκυλόψαρα· η Μίνα Σαλταφέρου γιαμακροπρόθεσμες επενδύσεις και κέρδη είχε λαδώσει μια καικαλή τον Άγιο Σάββα και το Θεό.

Ο γέρο καπετάνιος συνειδητά απέφευγε να ανακατωθεί σταοικογενειακά των θυγατέρων, από κάτι μισόλογα της μάναςτου, από κάτι ψευτοαγέρωχες ματιές της Ορσούλας, από μιαπαντόφλα που από το άγνωστο σημάδεψε κατακέφαλα τηΜίνα, από τον Βατοκούζη που μερικές φορές δεν έμοιαζενοικοκύρης, αλλά μουσαφίρης στο ίδιο του το σπίτι, έπαιρνεστην ψυχή του κρυάδα, μα ήταν αμάθητος στις σχέσεις τηςστεριάς και είχε αποτραβηχτεί, θεατής κι ακροατήςυπονοουμένων που σφάζανε.

— Ματαιότης εστί ματαιοτήτων άπαντα, ο παπα-Φίλιππας, ερείπιο πια, δανειζόταν τη ρήση του Ρωμανού τουΜελωδού, ως επωδό κάθε φλυαρίας.

Στη Λέσχη κάθονταν, γύρω τους βούιζαν οι αντροπαρέες, οΣαλταφέρος ρουφούσε από το κόκκινο κουπάκι καυτέςγουλιές και συμφωνούσε.

— Εννοώ τα λεγάμενα προφυλακτικά, διευκρίνισε ο παπάς

και ξερόβηξε, η επαναστατική εφεύρεση σε μαζική πλέονπαραγωγή είχε ανακουφίσει πανηγυρικά ή στη ζούλαεκατομμύρια μέλη ναυτικών οικογενειών ανά τας ηπείρους,αλλά να σου καπάκι ο πόλεμος, θα γλυτώνουν από τησύφιλη και θα κομματιάζονται από τη νάρκη, είπε ομοιρολάτρης ιερωμένος που στη μακρά υπηρεσία του είχεθάψει, πολλά θύματα της αρρώστιας κι είχε ακούσειεξομολογήσεις που του ’φερναν ανακατωσούρα στο στομάχι,χρειαζόταν κατόπιν πάση θυσία ένα πούρο Αβάνας να τοντυλίξει στις μυρωδάτες τολίπες του καπνού και να τοναποκόψει για λίγο από τις άθλιες πλευρές της επίγειαςζωής.greekleech.info

Μέρα με τη μέρα μπούχτιζε τον παπά και την κλάψα,θύμωνε και με το σόι, αιώνιος θαλασσολάτρης καιαναχωρητής, ο καπετάνιος αναπολούσε τις παραλλαγές τουμπλε, σφραγίδες νερένιων τοπίων και τόπων, επιζητούσεναυτοπαρέες, καμιά φορά, όταν έβλεπε στον ύπνο του, αςπούμε, τα θαλασσόδαρτα φαντασμαγορικά νότια παράλιατης Αυστραλίας, τραβολογούσε τον συνονόματο εγγονό τουστα απόκρημνα βράχια και στους φάρους, η μόνη εκούσιαπαραχώρηση στα συνήθη ήταν η λατρεία του για τα γυναικείαμαλλιά, όποτε η Όρσα πήγαινε στο κομμωτήριο τη συνόδευεαπό φόβο μην τα κόψει, είχε μάλιστα διατάξει τον Ιωσήφ, ανέρθει η γαλανομάτα χωρίς εμένα, διώχτη, έχω κοιλιακά, πες,κι εγώ θα σου πληρώσω τη χασούρα.

Και τις νύχτες που ξάπλωνε στην αριστερή μπάντα του

σομιέ, που ακόμα δεν είχε κάνει βαθούλωμα, αργούσε νακλείσει τα μάτια, άκουγε το σιγανό ροχαλητό της χολέραςτου, άκουγε τα κύματα να πιτσιλάνε τη Ρίβα, θυμόταν κιεπαναλάμβανε σαν προσευχή, κουμαντάριζα τα βαπόριαλιγομίλητος, μου ’λειψε η μουρμούρα της θαλάσσης κιέπιασα να την αντικαταστήσω, παραμιλώντας για το μπλε,χαλώντας το μυαλό μου με τη νοσταλγία.

ΚΑΝΕΝΑ ΝΕΟ από τον Σπύρο;— Μπα.

— Δύστυχο κορίτσι, είπε αργά η γριά Όρσα και με τα γέρικαδάχτυλα έστρωσε τα κρόσσια στο σάλι της.

— Η Μόσχα; ρώτησε ξέπνοη η Σαλταφέραινα, άθελά τηςπροδόθηκε, μα ήταν αργά να ζητήσει πίσω το ερωτηματικό.

Η πεθερά της έκλεισε το διάλογο μ’ ένα αχ.Ένας Μαλταμπές λίβας, ένας Μαλταμπές σιμούν, προτού

φύγει, είχε πάλι πετάξει σπίρτο αναμμένο, μα η παρουσία τηςανυποψίαστης παραμάνας που κοιτούσε τους νεκρούς τωνκάδρων έναν έναν, σαν να τους έλεγε, καλώς σας βρήκα,τους απαγόρευε να πιαστούν στα λόγια ή στα χέρια.

Ήτανε δύο το μεσημέρι, ρουφούσαν αμίλητες τον καφέ οιτρεις τους, η Σαλταφέραινα με την Αννεζιώ είχαν ανέβει σταΑπατούρια, στης πεθεράς, ανάμεσα Χριστούγεννα καιΠρωτοχρονιά, της πήγαν δυο αλλαξιές, νυχτικιά, τσατσάρα,φουρκέτες κι ένα καλάθι με λουκάνικα, βολάκια, γλυκίσματακαι μαλλιά του αγγέλου, στα ογδόντα δύο της είχε βαρύνειπολύ, άφηνε τη γωνιά της σπάνια, δεν έκρυβε την απροθυμίατης να συναναστρέφεται το συρφετό του διώροφου και ταδισέγγονα δεν τα άντεχε στιγμή.

Καμιά από τις τρεις δεν είχε ευτυχήσει στο γάμο της,κοιτούσαν έξω από το παράθυρο, το φως εγκατέλειπε τη

ρεματιά πιο νωρίς από οποιοδήποτε άλλο μέρος του νησιού,ίσως κι αυτές οι δυο τρεις κουβέντες να είχαν φέρει τη βαριάσκιά που κατέστρεφε το νόημα της επίσκεψης.

Η Σαλταφέραινα έχωσε τα χέρια στον κόρφο κι έμπηξε τανύχια στα στήθη της, της είχε ξεφύγει ο έλεγχος της ζωής,όλα αναποδογυρίσανε, κι αυτή που θεωρούσε το άκρονάωτον της εξασφάλισης να βάζει χώρια λεφτά για κάθεεγγόνι στην τράπεζα και ν’ αποστηθίζει τους τόκους, μόνοδυσάρεστες πληροφορίες λάβαινε πλέον και τις έκανεκατόπιν πληρωμένα συλλυπητήρια στη Φωνή του Αιγαίου, σεμερικές περιπτώσεις μάλιστα σχεδίαζε και ξανασχεδίαζε στονου της τις αγγελίες, εκ των προτέρων σίγουρη για τον ψόφοτου τάδε και του δείνα, η εφημερίδα δεν ενημερώνει,ανακεφαλαιώνει και υπενθυμίζει, σκεφτόταν η Σαλταφέραινακαι αριθμούσε αλάνθαστη έναν έναν τους νεκρούς της.

Καταραμένο 1939, ήρθε με τους σεισμούς που σπάσανεκομμάτια τη Χιλή κι έφυγε με τους σεισμούς στην Τουρκία,έντεκα χιλιάδες άνθρωποι θάφτηκαν στα ερείπια κι αυτή τουςπενθούσε, ὥσπερ φύλλον εὐτελές διασείεις ἅπασαν τήν γῆν,έλεγε και λοξοκοίταζε το Μάτι του Θεού, σταματούσε στακαλά καθούμενα τα προζύμια και τα καρικώματα, άκουγευπόκωφους τριγμούς από τα έγκατα της γης και δυο τρειςφορές τη μέρα προειδοποιούσε, σεισμός, και σταματούσε ν’αναπνέει.

Η γη έτρεμε τους Γερμανούς, η Μίνα Σαλταφέρου έτρεμεκαι κάτι άλλο, το στραπάτσο, που θα ξεθεμελίωνε το

διώροφο, καθώς από τα έγκατα της ιδιοκτησίας τους τοβογάρισμα του ερωτικού παράπονου δεν έλεγε να πάψει. Τοραδιόφωνο, μονίμως στο BBC, μετέδιδε μια αβάσταχτηένταση στο σπίτι, δεν καταλάβαινε βέβαια τα εγγλέζικα, αλλάόποτε ο εκφωνητής έλεγε Χίτλερ και Γκεστάπο, η πρωτότοκηκόρη της, που συνήθως της είχε γυρισμένη την πλάτη, έκανεαπότομα μεταβολή και τη φιλοδωρούσε μ’ ένα βλέμμαγεμάτο δυστυχία.

— Το Ατένι είναι στο μάτι του καιρού, ενώ η Βόρη σκεπίζει,είπε η Αννεζιώ, οι άλλες μιλιά. Επιχείρησε να φέρει τηνκουβέντα στα δισέγγονα. Αυτός ο Σαραβάνος νοιάζεται πολύτο παιδομάνι μας, είπε· η αλήθεια είναι πως όποτε οπαιδίατρος ερχόταν στην Άνδρο περνούσε μια βόλτα για ναδιαπιστώσει ιδίοις όμμασι ότι τα παιδιά σφύζουν από υγεία κιότι δεν ξαναμελανιάσανε τα άκρα του γιου της Μόσχας,συνεπώς ο Μίμης δεν ήταν ύποπτος για νόσο του νεκρούδακτύλου. Ο κύριος Σαραβάνος χρησιμοποιούσε πολλέςασυνήθιστες λέξεις, αλλά τέτοιες ώρες τέτοια λόγια, στομικρό σπίτι στα Απατούρια η μάνα και η γυναίκα του Σάββααρνιόντουσαν την άτακτη φυγή σε θέματα ιατρικά πληνανώδυνα, συνέχισαν να αναμετριούνται και να βασανίζουν ημια την άλλη με σιωπή.

Η Αννεζιώ βγήκε έξω, τυλίχτηκε στο πανωφόρι της καικάθισε στο μπεντενάκι της αυλής να ακούσει τη ρεματιά.

Πέντε η ώρα κιόλας, τέλος η μέρα για σήμερα και σταγρήγορα, πόσο πιάνει το λεμόνι, είχε ρωτήσει η γριά τη νύφη

της ξεκινώντας την κουβέντα στην οποία πολύ σύντομα, μ’εκείνο το αχ, είχε βάλει με πείσμα τελεία και παύλα.

ΗΠΑΝΑΧΡΑΝΤΟΣ κηρύχτηκε εν αφανεία στις 15Ιανουαρίου 1940. Είχε αναχωρήσει από το Downs την

προηγουμένη, με εικοσιεξαμελές πλήρωμα, αργότερα είχεεπαφή με το σταθμό Land’s End της Αγγλίας και μετάτίποτα, χάθηκαν τα ίχνη του πλοίου, προφανώς τορπιλίστηκεκαι βυθίστηκε αύτανδρο, δηλαδή Κατσίκης, Μπαφαλούκος,Μηλαίος, Καραμαλέγκος, Φαλαγκάς, Μακρής, Καρράς,Κνακωτός, Σιφνάκης, Τζιώτης, Τούρλος, Πετράκης, Φίφης,Ραΐσης, κι άλλος Μηλαίος, Μίχας, Πρωτοψάλτης, κι άλλοςΠετράκης, Φολερός, Βεινόγλου και ναυτόπαις Πιάγκος.

Ο Μαλταμπές από παιδάκι του δημοτικού την έβγαζεχειμώνα καλοκαίρι στην άκρη του λιμενοβραχίονα τηςΧώρας, να θαυμάζει τα αγκυροβολημένα ή αναχωρούνταφορτηγά, βιράριζαν με την άγκυρα απίκο και απέπλεανσφυρίζοντας τρεις απανωτές φορές. Στον πρώτο βαλκανικόπόλεμο το βαπόρι στο οποίο δούλευε ο πατέρας του είχεεπιταχθεί για στρατιωτικές μεταφορές και στις εκβολές τουΣτρυμώνα, πάει, τον έχασε, πέθανε από τη χολέρα που θέριζετότε, και το εννιάχρονο ορφανό πέρασε στην κηδεμονία τουθείου Αιμίλιου που του έλειπε η πυγμή, αλλά του περίσσευε ηαγάπη.

Ο Σπύρος Μαλταμπές απευθείας απόγονος τουΠοσειδώνα, μασκότ του καρνάγιου στο Παραπόρτι από μια

σταλιά, άριστος γνώστης της τέχνης του πλοιαρχεύειν και τηςναυτικής ιστορίας με χίλιες χρονολογίες, κατορθώματα κιονόματα ηρώων, αλατισμένος έως παστός, έφερε βαρέωςκάθε απώλεια και τις σύψυχες βαρύτερα, ειδήσεις σαν αυτήγια την ΠΑΝΑΧΡΑΝΤΟ τις έπαιρνε προσωπικά, πόσομάλλον που τρεις από τους χαμένους ναυτικούς είχανδουλέψει κάμποσα φεγγάρια μαζί του, έναν Πειραιώτη τονείχε στεφανώσει και με άλλους δυο, παλιά, είχαν επιδοθεί σ’ένα αλησμόνητο ολονύχτιο ξεφάντωμα σ’ ένα μπουρδέλοτης Μασσαλίας, τόσο είχαν μερακλώσει και ξεδώσει και οιπουτάνες, που την άλλη το απόγευμα είχαν στείλει στοκαράβι μια κάσα αφρώδη αρωματικά κρασιά, ένα λεύκωμα μεγυμνές φωτογραφίες και σε μια πελότα καρφιτσωμένα κάτικόκκινα σατέν φυλαχτά. Πάνε αυτά.

Εκτός από τη συμφορά της ΠΑΝΑΧΡΑΝΤΟΥ, στιςτέσσερις Φεβρουάριου, στον Ατλαντικό, ένα γερμανικόυποβρύχιο χωρίς προειδοποίηση τορπίλισε δυο ελληνικάφορτηγά, το ΕΛ. ΣΤΑΘΑΤΟΥ, δώδεκα οι νεκροί, και τοΚΕΡΑΜΙΕΣ, άλλοι τέσσερις, οι Εγγλέζοι αποφάσισαν ναοπλίσουν τα εμπορικά πλοία και την επομένη, δεκαπέντεΦεβρουάριου, ο Χίτλερ απάντησε ότι θα τα θεωρεί πολεμικά.Το υπερωκεάνιο ΚΟΥΙΝ ΕΛΙΖΑΜΠΕΘ μόλις που κατάφερενα φτάσει στην αποβάθρα αριθμός ενενήντα του λιμένα τηςΝέας Υόρκης, όπου και ανακοίνωσε τη ματαίωση όλων τωνδρομολογίων του.

Τι στο διάβολο γυρεύω στον Ινδικό, άφριζε ο Μαλταμπές

από τη λύσσα του, ήδη από τον περασμένο Ιούλιο οι Ιάπωνεςείχαν κλείσει τον ποταμό στην Καντόνα για να μπλοκάρουντο βρετανικό εμπόριο, κι αυτός περίμενε το συμβόλαιοαπόκτησης του πολυπόθητου καραβιού τηςΑγγλοκυκλαδικής Εταιρείας του, όπως την είχε ονομάσει, σεμια εποχή που δεν ευνοούσε τους ναύλους, ούτε στονΕιρηνικό ούτε στον Ινδικό ούτε πουθενά, οι Αγγλογάλλοιείχαν ναρκοθετήσει μέχρι και τα νορβηγικά ύδατα για ναανακόψουν το εμπόριο μετάλλου με τη Γερμανία.

Δεν είχε και νέα από το νησί, όσο να ’ναι μια σύζυγο καιτρία παιδιά είχε αφήσει εκεί κάτω, αντί για κείνο το χρυσόπαιχνίδι, πάρε με μαζί σου ένα ταξίδι, μπαμπάκα, είσαι βρεσπουδαίος αλλά και αρκετά ωραίος, η Χριστίνα ακολουθούσετις ποιητικές επιδόσεις της γυναικοπαρέας Κ.Κ.Μ.Μ., σταεφτά της τον είχε πρότυπο αντρικό κι αυτό του άρεσε, αλλάτον ζεματούσε κιόλας τόσο όσο και η είδηση πως οΒατοκούζης αποκλείστηκε στην Ελλάδα και η Όρσα με τονάντρα της καθημερινή παρέα, μπορεί να τον ξαναξεχνούσε, ηΌρσα με τα μπλε μάτια και την παλλόμενη σάρκα, τα αυτιάπου συνέχεια άλλαζαν χρώμα και θερμοκρασία,κεχριμπαρένια και παγωμένα, σ’ ένα λεπτό αλλιώς, ροδιά καιαχνίζοντα και φτου κι από την αρχή, ίσως όμως να ήτανκαλύτερα που δεν τον έπιασε κι αυτόν η απαγόρευση εξόδουαπό τη χώρα, γιατί πώς θα μπορούσε ένας κρυμμένος έρωταςνα μην ξεσπάσει έντονος κι αφανιστικός κι αυτός όπως οπόλεμος. Μόλις είχαν αρχίσει οι εχθροπραξίες και ο

Μαλταμπές έπαιρνε γεύση από αυτό που υπολόγιζε ότι θασυνέβαινε στη λήξη τους, γιατί αν επιζούσε από το μακελειό,σαν βετεράνος ενός πολέμου, σαν άντρας, δε θακαταδεχόταν να συνεχιστεί κι άλλο αυτό το μπέρδεμα.

Τα κανελιά δειλινά δεν του έλεγαν τίποτα, είχε πήξει και μετα κοραλλιογενή συμπλέγματα νησιών, πήγε και στη Βομβάησε μπουρδέλο και επί μία ώρα ματαιοπονούσε πάνω σε κάτινοτισμένα σεντόνια, με την ποτοαπαγόρευση δε που ίσχυεαπό έτους στις Ινδίες δεν έβρισκε να κατεβάσει τίποτα μπίρες,να ξεθολώσει, κόντευε να κρεπάρει.

Έτσι, όταν την άλλη το πρωί του ήρθε το τηλεγράφημα γιατην κατακύρωση του ΜΙΚΡΑ ΑΓΓΛΙΑ, όνομα κατ’ απαίτησητης Μόσχας, στην Αγγλοκυκλαδική του, πλοιοκτήτης πλέον,κέρασε το πλήρωμα αναψυκτικά και τρίωρο ρεπό κι έκατσε μετα σώβρακα στο σαλόνι να καπνίζει και να πίνει απανωτούςκαφέδες, να ονειρεύεται το καταδικό του καράβι σαν άσπροάτι με στρογγυλά καπούλια και τους καπνούς του φουγάρουτου πλεξούδες ν’ ανεμίζουν σε όλα τα μήκη και πλάτη τηςυδρογείου, ΜΙΚΡΑ ΑΓΓΛΙΑ κόρων ολικής χωρητικότητας4.978, τόνων φορτίου 7.500, νεότευκτο, αξίας 92.000 λιρών.

Είχε αυτή την αφιλότιμη υγρασία που κάνει το πετσί τουανθρώπου να κολλάει και να στάζει βρώμα και το μυαλό τουνα παιδεύεται άσκοπα.

Τα ’φερνε ο Μαλταμπές από δω, τα ’φερνε από κει,αγαπούσε τα παιδιά του, την Όρσα, την αρχαία μα καιεφηβική ορμή του Αιγαίου, την ελληνική παράδοση της

ναυτοσύνης και την ελευθερία των ωκεανών, όπως τα είχεδιδαχτεί στα θρανία και στη ζωή, εφτά οι πνιγέντεςΜαλταμπέδες, συν ο θάνατος του πατέρα του στουςβαλκανικούς, γι’ αυτό όταν έπιασε στο BBC εκείνη τη σούμα,εντός του μηνός Ιουλίου 1940 απωλέσθησαν δεκατέσσεραελληνικά πλοία και επνίγησαν είκοσι ένας ναυτικοί,συνειδητοποίησε ότι ήταν γραφτό να μπει κι αυτός στονπόλεμο και δεν είχε την παραμικρή διάθεση να ξεφύγει ή ναβλαστημήσει την τύχη του, ψυχή υπήρχε, κότσια γνωστά τοιςπάσι, και ο Σπύρος, με μία και φαρμακερή εξαίρεση, απόπαιδί είχε την τάση να παίρνει φωτιά και να εκτοξεύεται πολύπάνω του μετρίου.

Υπό τις διαταγές των Εγγλέζων επιταγμένα πλοία απόόλες τις συμμαχικές χώρες σχημάτιζαν νηοπομπές καικουβαλούσαν εφόδια από την Αμερική στην Ευρώπη.

Ακόμα κι αν μπορούσε, ο Μαλταμπές ποτέ δε θα ύψωνεουδέτερη σημαία και ποτέ δε θα λούφαζε ως θεατής,πλοιοκτήτης πια, έστειλε το σχετικό σήμα και έθεσε εαυτόνκαι το μοναδικό του πλοίο στις υπηρεσίες του αγώνα την ίδιακιόλας μέρα, αφήνοντας τους πάντες ξερούς με τα κέφια του,κακώς, γιατί Μαλταμπές ήταν αυτός και όλα αυτά τουπήγαιναν γάντι.

Π ΡΟΗΓΗΘΗΚΕ η β΄ εξαδέλφη Αρχοντία Σαρρή πουκρέμασε αποφασιστικά τη βέρα της, ακολούθησε η

Μόσχα με τη ΜΙΚΡΑ ΑΓΓΛΙΑ, λεπτοδουλεμένο ασημένιοτάμα δεκαπέντε πόντων, η Όρσα, τρίτη, αμφιταλαντευόταν,με τα δάχτυλα του αριστερού χεριού περικύκλωνε το οβάλ τουκαμέο, παλιού βιεννέζικου κειμηλίου που η γιαγιά της της είχεκρεμάσει στο λαιμό ειδικά γι’ αυτό το σκοπό, με τα δάχτυλατου δεξιού έψαχνε πάνω από το σαξ λινό ύφασμα τηςτσάντας τα κοσμήματα της πιο ακριβής της ανάμνησης, τατρία θαλασσοφαγωμένα κουτάλια. Τελικά ξεκούμπωσε τοκαμέο από το λαιμό της· η Παναγία συγκέντρωνε βαρύτιματιμαλφή και η Όρσα ντρεπόταν να της εξηγήσει.

Χιλιάδες προσκυνητές από όλη την Ελλάδα είχανκατακλύσει την Τήνο, από την έναρξη της μικρήςσαρακοστής, δυο βδομάδες τώρα, η Μεγαλόχαρη δεχότανπαρακλήσεις, παράπονα, αιτήσεις συγγνώμης και επανάληψηαιτημάτων για τα συνήθη, ασθένειες σώματος και ψυχής,μετανάστευση, περιουσιακά, έρωτες χωρίς ανταπόκριση,τεκνοποίηση· το 1940 όλοι οι άνθρωποι έβαζαν στηνπροσευχή τους, ως υστερόγραφο, κάτι σχετικό με τον πόλεμο,μέχρι τη στιγμή που ο πόλεμος δεν ήταν μόνο πρόβλημα τωνάλλων, δηλαδή κατά τις οκτώμισι το πρωί, όταν τοαντιτορπιλικό ΕΛΛΗ αγκυροβολημένο έξω από το λιμάνι

προς τιμήν της μεγάλης χριστιανικής εορτής τηςΟρθοδοξίας, με κυβερνήτη τον αντιπλοίαρχο Χατζόπουλοκαι πλήρωμα διακοσίων τριάντα δύο αντρών, δέχτηκε δυοτορπίλες και σε μια ώρα βυθίστηκε στα τηνιακά νερά, χωρίςτο γεγονός να ματαιώσει τη λιτάνευση του θαυματουργούεικονίσματος.

Ο χρόνος και ο τόπος που επέλεξε ο εχθρός μούδιασαν τονκόσμο, μικροί μεγάλοι στα καλά τους, με την επίσημηέκφραση που παίρνουν τα πρόσωπα στις οριακές στιγμές πουπροσδοκούν να συμβεί επιτέλους κάτι και να φτιάξει η ζωή.

Οι δύο αδερφές κι η Αρχοντία Σαρρή η μοδίστρα έβαλανμε το νου τους τα χειρότερα, για τους ναυτικούς και τιςοικογένειές τους ο πόλεμος αρχίζει πάντοτε νωρίτερα καιτελειώνει αργότερα.

Η περιφορά της εικόνας άλλο πράγμα, το πλήθοςτσαλαπάτησε την ψάθινη καπελίνα της Όρσας, δεν μπορούσεν’ ακολουθήσει μέσα στον ήλιο και γύρισε στο γνώριμοΤήνιον Παλάς με τα σωθικά κουβάρι και μια βαθιάαπελπισμένη διάθεση να αγκαλιάσει την αδερφή της και νακλάψει μέχρι ν’ αδειάσουν τα μάτια της τις μυριάδεςσταγονίτσες δάκρυα, που έρχονταν κύμα.

— Έλα μαζί μου στην Τήνο να παραδώσουμε το τάμα γιατη ΜΙΚΡΑ ΑΓΓΛΙΑ, την είχε παρακαλέσει η Μόσχα πουσυχνά και αναλόγως την περίσταση ειρωνευόταν, τοπεπρωμένον φυγείν αδύνατον ή το πεπρωμένον φυγείνδυνατόν, αλλά τώρα, καλού κακού, ήθελε να λάβει όλα τα

απαραίτητα μέτρα για να διαφυλάξει την οικογένεια και τηνπεριουσία. Τρία μόνο γράμματα είχε πάρει, από τον Σπύρο,ολιγοσέλιδα και αλλιώτικα, έλεγε με πίκα, αλλά ενώ στιςφίλες της διάβαζε αποσπάσματα, στην Όρσα έδειχνε μόνο τατοπία των καρτ ποστάλ. Στο ταξίδι της επιστροφής από τηνΤήνο η Αρχοντία κατάκοπη κοιμόταν πάνω στο μπράτσομιας παχιάς βολικής Τσιγγάνας και η Μόσχα έβγαλε από τηντσάντα της κάτι επιστολές, εν τέλει ήθελε να μοιραστεί με τηναδερφή της μερικές αραιογραμμένες σειρές, καμιά δεκαριάόλες κι όλες, που ήταν πολύ ασυνήθιστες για έναν άντραευθύ σαν βέλος, όπως ο Σπύρος.

— Άσε, την έκοψε η Όρσα, μη μου διαβάσεις, κι επειδήόλοι στο σόι τη θεωρούσαν εύθραυστη και παραξενιάρα, ηΜόσχα τα μάζεψε κι αφοσιώθηκε στη γραμμή του ορίζοντα.

Είχε κι άλλες φορές, παλιά, επιχειρήσει να της διαβάσειστιχάκια και κάποιες παραγράφους από δικά της γραφτάπροτού τα ταχυδρομήσει ή απροσεξίες από τα γράμματα τουΣπύρου, το λιμάνι Σουραμπάγια δυο σειρές πιο κάτωξαναγραμμένο Σορεμπάγια, τέσσερις πιο κει Σοραμπάγια καιστην πίσω σελίδα με δύο ρο.

Επέστρεφαν στον Πειραιά με νηοπομπή προστατευμένηαπό τα αντιτορπιλικά ΟΛΓΑ και ΓΕΩΡΓΙΟΣ, υπό τον αρχηγότου στόλου υποναύαρχο Καββαδία, τρομαγμένες γυναίκεςήταν και δεν ένιωθαν ασφαλείς, όπως όλοι άλλωστε οιταξιδιώτες που είχαν παρακολουθήσει το σημαιοστολισμένοπολεμικό να εξαφανίζεται τόσο αναπάντεχα στα αθώα σαν

μάτια παιδιού γαλάζια νερά του Αιγαίου.Η Όρσα έχωσε το χέρι στην τσάντα, ένιωθε τόσο ένοχη και

άδικη, που σκέφτηκε να πετάξει τα κουτάλια στη θάλασσα,λες και ως διά μαγείας αυτή η κίνηση θα μπορούσε ναξαναταιριάξει τα ταίρια ή έστω να τ’ αφήσει να πορευτούν τηζωή τους δίχως πάθη.

Άπλωσε το χέρι της προς τη Μόσχα, ν’ αγγίζει η σάρκα τηςτη σάρκα της μικρότερης αδερφής της, τη λυπόταν, τρωγότανμέσα της γιατί ο Νίκος να μην ήταν ένας κανονικός Έλληναςσύζυγος που θα έκανε τη μετακόμιση χωρίς να αναμένειέγκριση, που δε θα σήκωνε πολλά πολλά· τέτοια σαχλάσκεφτόταν προκειμένου να μην ξυπνάει μέσα της αυτός οπαλιός καημός και να την τρώει.

Στις είκοσι μία Αυγούστου επέστρεψαν στον Πειραιά απότη Λισσαβόνα τριακόσιοι Έλληνες ναυτικοί διασωθέντες απόπλοία που δέχτηκαν επιθέσεις γερμανικών υποβρυχίων. Τηνείδηση μετέδωσε η ελληνική ραδιοφωνία.

Ο Μαλταμπές δεν ήταν στους τριακόσιους, δεναναμενόταν, ούτε το BBC είχε τίποτα το ευχάριστο να τουςπληροφορήσει εκείνες τις μέρες, το σπίτι ανάσαινε βαριά,σιωπή, ανορεξία, νεύρα, κλάματα, τα παιδιά είχαν χάσει τηντσαχπινιά τους, μιας και οι μεγάλοι τους έδιναν λιγότερησημασία, και ένα μεσημέρι η Όρσα σηκώθηκε από το τραπέζιεντελώς ξαφνικά, έτρωγαν όλοι μαζί στην κάτω αυλή στηδροσιά της κληματαριάς, παράτησε τους τηγανητούςκολοκυθανθούς στο πιάτο της, πάω στης Νανάς, είπε μόνο

και την κοπάνησε.Βρήκε την καθηγήτρια στο βορινό μπαλκονάκι που δρόσιζε

να διπλώνει τα σιδερόπανα, το απόγευμα ήταν καλεσμένηστου γυμνασιάρχη και είχε μόλις πατήσει τις πιέτες και ταπέτα της ζακέτας, θα φορέσω πάλι τα γκρι σουρί, είπε καιπήγε την κρεμάστρα στο πορτμαντό του χολ. Η πλάτη τηςείχε κυρτώσει μια ιδέα, επαγγελματική νόσος, έλεγε, είχεαδυνατίσει, μα το βήμα της ήταν πάντα επιτηδευμένακοριτσίστικο, της άρεσε να την αποκαλούν μαθητριούλα, καικάποιοι φιλοπαίγμονες υπάκουαν μετά χαράς.

— Πορτογαλία-Κύθηρα, είπε επιστρέφοντας με τασάκι καιτσιγάρο και ξαπλώνοντας με ευχαρίστηση στη βιεννέζικη.

— Σικελία-Κάρπαθος, απάντησε η Όρσα, είχαν καιρό ναπαίξουν αυτό το παιχνίδι, ποιο μέρος κολλάει με ποιο, ηΝανά Μπουραντά-Καραπιπέρη, άφταστη σε κάτι τέτοια,επινοούσε χίλιους τρόπους ν’ απασχολεί το μυαλό της, δενείχε πάει πουθενά κι έστηνε μια υδρόγειο με τη δική τηςστρατηγική, που δε σήκωνε αντιρρήσεις.

— Ήπειρος-Ιρλανδία.— Μετέωρα-Καρπάθια.— Καναδάς-Αιτωλοακαρνανία, αλλά γιατί άραγε…Δεν είχε απαντήσεις σε όλα η Νανά, δεν το επιδίωκε

άλλωστε, η Όρσα ξέφυγε από τα δικά της, βρήκε προσωρινόκαταφύγιο στις ερωταποκρίσεις και στη γεωγραφία τωνδιαθέσεων, μεσολάβησε κιόλας, αλλά μάταια, να αποφασίσειη Νανά επιτέλους για κάτι που την ταλαιπωρούσε χρόνια

τώρα, να διαλέξει:— Παρίσι ή Λονδίνο;Διακόσια αεροπλάνα του Ράιχ είχαν βομβαρδίσει τον

Ιούνιο τη γαλλική πρωτεύουσα και λίγες μέρες πριν, πολλάπερισσότερα, οχτακόσια, είχαν περάσει τον ουρανό τηςΜάγχης και είχαν ρίξει χιλιάδες βόμβες στη βρετανική.

Η αιωνίως αναποφάσιστη Νανά γνώριζε τις δυομεγαλουπόλεις από τη λογοτεχνία και τις καρτ ποστάλ καιδεν της έκανε καρδιά να προτιμήσει τη μια σε βάρος τηςάλλης.

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΤΑΞΗ του διώροφου, όπως άλλωστε τωνπερισσότερων σπιτιών στις παραθαλάσσιες πόλεις και

χωριά της Ελλάδας, τη Δευτέρα τρώνε ψάρι, πρωί πρωίλοιπόν η Μόσχα παρέα με τη Λενιώ πήγαν στην Πλακούρα,ξεψαρίζανε δράκαινες, σκορπίνες και αφρόψαρα, σούπα ήγόπες για τηγάνι, αναρωτήθηκε και παρέκαμψε τις γόπες πουαρέσανε πολύ στη μάνα της· η αύρα του Αιγαίου της πήρε τοβάρος που είχε στο κεφάλι, τον τελευταίο καιρό είχε γιαπρώτη φορά γνωρίσει την κόπωση της αϋπνίας, ήρθε ηστιγμή να πάω κι εγώ στο γερο-Ρεσβάνη για τα γνωστάδισκία, σκεφτόταν ηττημένη.

Η Μόσχα, καπάτσα, έστω και άυπνη, πλήρωσε τα καλύτεραψάρια, έστειλε τη Λενιώ στους μανάβηδες της Πλακούρας γιατα λοιπά και βάδισε προς το σπίτι, να στείλω ένα κατσαρόλισούπα και στον Αιμίλιο, είχε κατά νου· ο διακριτικός θείοςτου Σπύρου ντρεπόταν να τους επισκεφθεί, μη νομίσουν ότιγύρευε λεφτά και πεσκέσια, πού και πού μάλιστα μεπεραστικούς κοινούς γνωστούς έστελνε τα καλοκαίρια ένασακουλάκι καραμέλες για τα παιδιά και τους χειμώνεςμανιτάρια που ξεδιάλεγε στις εξοχές.

Το διάγγελμα του Γεωργίου Β΄, με την κατάληξη εν τοιςΑνακτόροις των Αθηνών, δεν άφησε καμιά αμφιβολία στηΣαλταφέραινα ότι κηρύχτηκε πόλεμος, είχε καθίσει να

βουτήσει στον καφέ της και το άκουσε και στο ραδιόφωνο,στις 9:30 το πρωί έγιναν αεροπορικοί βομβαρδισμοί σε Τατόι,Πειραιά, Πάτρα, αι ημέτεραι δυνάμεις αμύνονται του πατρίουεδάφους, πάνω στα σύνορα αυτό, άλλωστε εδώ και ώρα οικαμπάνες όλων των εκκλησιών του νησιού σήμαιναν το κακόνέο, η Σαλταφέραινα με το εξασκημένο αυτί άκουγε τα ντιννταν κι από τα μακρινά χωριά, τα μακρινά νησιά, τις πόλειςτης άνω και κάτω Ελλάδας, μιας Ελλάδας άνω κάτω.

Τώρα μάλιστα, έλεγε κι έσφιγγε τα χείλη της, ήταν μόνη,όλες είχαν πάρει δρόμο, η Όρσα είχε παρατήσει τη σκούπακαι το φαράσι, μάζευε στην αυλή τα μαραμένα γιασεμιά και ταπεσμένα φύλλα της κληματαριάς και του νυχτολούλουδου, ηΜόσχα είχε αφήσει μες στη μέση ακαθάριστα τα ψάρια κι ομπασμούτης ο Χαραλάμπης τα ’χε μαγαρίσει, η Λενιώ πάλιξεπορτισμένη κι έπρεπε να της τραβήξουνε το αυτί, η Αννεζιώείχε πάει από νωρίς στης Αρχοντίας να κάνει πρόβα μιαμαύρη ρόμπα, τι τη χρειαζόταν την πρόβα, εδώ και τριάνταχρόνια έραβε το ίδιο σχέδιο και το κρεμούσε πάνω στοσκελετό της.

Η πλατεία πήχτρα στον κόσμο, παιδάκια με τη σχολικήποδιά, γυναίκες με την ποδιά της κουζίνας, αρχοντοκυρές καιπαραμάνες, ψαρομάλληδες, κοψομεσιασμένοι από τηνυγρασία, πεσμένοι πάνω στα μπαστούνια, πλάσματασημαδεμένα από τη σύφιλη, και βέβαια αγόρια και νέοιάντρες που έσπευδαν να καταταγούν, θα έπαιρναν βαπόρι γιατη Σύρα, πολλοί κατηφόριζαν ποδαρόδρομο από Βραχνού,

Πιτροφό, Στραπουργιές, Στενιές, Αποικία και την πιο ορεινήΒουρκωτή, σε παρέες, τραγουδώντας, σφυρίζοντας καικάνοντας ένα τρελό κέφι που οι γυναίκες δεν τοσυμμερίζονταν με τίποτα.greekleech.info

Ο παπα-Φίλιππας, με το χούι της ενέδρας, την είχε στημένηστην αποβάθρα κι όλο ξεφούρνιζε μέσα από τα ράσα τουκουτιά με πούρα και κερνούσε τους στρατεύσιμους, ξεχνούσενα τους ευλογήσει με μια χριστιανική ευχή, θυμόταν όμωςόλα τα ονοματεπώνυμα, δεκάδες κι εκατοντάδεςονοματεπώνυμα, χάιδευε τα μαλλιά των αγοριών, τουςέκλεινε το μάτι, μέχρι που τους φιλούσε και το χέρι.

Ο Νικ εν δράσει, απαθανάτιζε αντροπαρέες, οικογένειες,ζεύγη, Νικόλαος και Ορσαλία Βατοκούζη, Αθανάσιος καιΚαίτη Μπουλάκα, Ζαννής και Αρχοντία Σαρρή, Γεώργιος καιΜάρω Ζαννή, είχε πλήρη συναίσθηση ότι οι φωτογραφίεςπου τραβούσε εκείνη την ημέρα, Δευτέρα, 28 Οκτωβρίου 1940,θα αποτελούσαν υλικό ιστορίας, οι πλέον πολυφίλητες κάτωαπό το μαξιλάρι, στο συρτάρι του κομοδίνου,κορνιζαρισμένες όχι στα ραφάκια του μπουφέ αλλά στοεικονοστάσι του κάθε σπιτιού.

Οι ηλικιωμένοι καθηγητές του γυμνασίουκουστουμαρισμένοι ξεπροβοδούσαν τους νεότερουςσυναδέλφους, η κυρία Νανά μια κρατούσε σφιχτάαγαπημένους πρώην μαθητές να μην τους χάσει, μιακρατούσε τις πιέτες της να μην της φύγουν, τα λίγα λευκάτριαντάφυλλα που απέμεναν εκείνη την εποχή,

μισομαδημένα από το αεράκι, τα ’χε μοιράσει στους πρώτουςνεαρούς που βρήκε μπροστά της, για την ακρίβεια της ταείχαν από μόνοι τους αρπάξει, να τα χαρίσουν στα κορίτσια.Τα κορίτσια… Τα κορίτσια πάλι εκείνη τη μέρα λόγωσαστιμάρας στριφογύριζαν σαν σβούρες, κοκκίνιζαν ανάπέντε λεπτά, ήταν εκτυφλωτικά, σαν αερικά εμφανίζοντανστις γωνίες των δρόμων, σαν ζουζούνια, τέσσερα πέντε μαζίέπαιρναν φόρα εντελώς ξαφνικά, εναέριες πλεξούδες πουδιέσχιζαν την πλατεία για να σταθούν στο απέναντι πεζούλι,κι άλλα σαν μοναχικά αγάλματα έμεναν ακίνητα σταμπαλκόνια, τρεμοπαίζοντας μόνο τα βλέφαρα, όποτε οΜανούσος βαρούσε άγαρμπα τα πιατίνια στα εμβατήρια πουπαιάνιζε η Φιλαρμονική. Μέχρι και η Εξαδακτύλουσυγχωρούσε όλα τα φάλτσα, παρούσα και μάλλονγοητευτική· η Μόσχα για πρώτη φορά πρόσεξε πόσο είχανγκριζάρει τα μαλλιά της κι αμέσως έλυσε βίαια ένα δικό τηςτσουλούφι και το ’φερε μπροστά στη μύτη της να δει τιγινόταν στο δικό της κεφάλι.

Πάνε όλοι, πάει κι ο Βατοκούζης. Το πλοίο αρμένιζε κι οΝίκος έβλεπε την Άνδρο να μικραίνει και ένιωθε το μελίκεφάλι της Όρσας γερμένο στον ώμο του, σαν να το ’χε πάρειμαζί.

Σε λίγες μέρες η πόλη ήταν πιο άδεια κι η ζωή αλλιώτικη.Οι άνθρωποι έβγαιναν στα χωράφια με εικονίτσα στην τσέπηκαι επέστρεφαν αργά γύρω από τα ραδιόφωνα που είχανπάρει φωτιά με τόσες καυτές ειδήσεις που ήταν υποχρεωμένα

να μεταδίδουν.Οι τοποθεσίες του ενδιαφέροντος δεν ήταν πια μόνο

Λίβερπουλ, Αμβέρσα, Βαλτιμόρη, Παναμάς, Κρίστομπαλ,Μπατάβια, Τσιτακόγκ και Σάντα Φε, είχαν μπει στη ζωή τουςοι λέξεις Πόγραδετς, Κορυτσά, Πρεμετή, Δελβίνο,Αργυρόκαστρο, Κλεισούρα, ονόματα διεθνώς ασήμαντων καιεθνικώς σημαντικών ελληνικών κωμοπόλεων της Αλβανίαςπου ο ελληνικός στρατός είχε καταλάβει τη μία μετά τηνάλλη προκαλώντας οπερετικό φιάσκο στους Ιταλούς, πουήταν ένοχοι, σύμφωνα με το επιτέλους δημοσιευμένοπόρισμα, για τη βύθιση της ΕΛΛΗΣ.

Πώς να είναι η Αλβανία, αναρωτιόταν η Μόσχα, ποτέ δενείχαν καρτ ποστάλ από κει· η Νανά Μπουραντά-Καραπιπέρηδήλωνε ασυγχώρητη που της είχε διαφύγει από τη συλλογήολόκληρη χώρα, καμία δεν την είχε προτιμήσει για γαμήλιοταξίδι, τα ελληνικά πλοία απλώς την προσπερνούσανπλέοντας προς και από Τεργέστη, Ντουμπρόβνικ, Βενετία.

Η Μόσχα, καμιά φορά και η Όρσα, περνούσε εκουσίωςπλέον το κατώφλι της χήρας του Νικηφόρου, πουαποκαλούσε ακόμα τις χήρες, τις συζύγους και τιςαρραβωνιαστικιές λαρδομούνες, αλλά χωρίς ίχνοςσεξουαλικού αλατοπίπερου, σαν χαϊδευτικό, με μια στάλαλύπησης, σαν να ’λεγε κακομοίρες, η Μόσχα ήξερε νέα απόόλα τα μέτωπα του πολέμου, κάθονταν οι γυναίκεςαποσβολωμένες και άκουγαν ότι οι Αμερικανοί πήραν τηδανέζικη Γροιλανδία και αναπτύσσουν στρατιωτικές

εγκαταστάσεις και αεροπορικές βάσεις, όσες δενκαταλάβαιναν καθόλου εγγλέζικα είχαν αποκτήσει εξάρτησηαπό τη Μόσχα, της στέλνανε μάλιστα τα παιδιά τους γιαμάθημα κι αυτό άλλοτε την έκανε να λέει, ευλογημένεΝτέιβιντ, κι άλλοτε, που να σε βράσω, καταραμένε Εγγλέζε,όταν είχε τις κακές της ή όταν τα παιδιά ήταν αντιπαθητικά.

Ο χειμώνας ’40-’41 ήταν πολύ βροχερός, ένας οχταήμεροςκατακλυσμός γκρέμισε ξερολιθιές, κελάκια και μαντριά,αφάνισε κοπάδια και κοτέτσια. Η Σαλταφέραινα λογάριαζε τηχασούρα από τα πνιγμένα ζωντανά πολλαπλασιάζοντας καιπροσθέτοντας το βιος αλλωνών, με το δίκιο τους τους είχεέρθει νταμπλάς, αφού κι η ίδια κόντεψε να παρασυρθεί από ταορμητικά νερά της ρεματιάς για να σώσει το Χαραλάμπη τογάτη, τουλάχιστον η χαζούλα η Μερσίνα της το αναγνώρισεμε την καρδιά της.greekleech.info

Ο Βασιλάκης ο νεκροθάφτης πένθησε το ναυάγιο τουυπερωκεάνιου ΕΔΙΣΣΩΝ, μια ζωή καλαμπούριζε τηνατζαμοσύνη του στα οικονομικά, δίνω δανεικά στουςπεθαμένους, έλεγε, και επειδή δεν αξιώθηκε να γίνειμεγαλοεφοπλιστής, φώναζε υπερωκεάνιο ΕΔΙΣΣΩΝ τογάιδαρό του που φορτωμένος λεμόνια πνίγηκε στοφουσκωμένο ποτάμι του Νειμποριού.

Συμβαίνει κάτι περίεργο στον πόλεμο, ο χρόνος είναιγεμάτος κορυφαία γεγονότα, κι όμως στα μικρά μέρη πουφτάνει μόνο ο απόηχος είναι σαν να μην κυλάει κανονικά,ίσως γιατί τα συνήθη, γράμματα, εμβάσματα, δικαστήρια και

λοιπά γραφειοκρατικά σταματούν, κι όπως όλα είναι σεακινησία ή αργή κίνηση, εκεί που νομίζεις ότι είναι και θαείναι για πάντα Ιανουάριος, Απρίλιος σου λένε, για σκέψουπόσο ο χρόνος χάνει τη ροή του και τη σημασία του, αφούτέλος Απριλίου οι Γερμανοί κατέλαβαν την ανοιξιάτικηΑθήνα και τα στούκας ξεκλήρισαν μέσα σε πέντε μέρες δέκααντιτορπιλικά και τορπιλοβόλα του Πολεμικού Ναυτικού,ΨΑΡΑ, ΥΔΡΑ, ΘΥΕΛΛΑ, ΔΩΡΙΣ, ΚΥΔΩΝΙΑΙ, ΑΙΓΛΗ,ΚΙΟΣ, ΚΥΖΙΚΟΣ, ΠΕΡΓΑΜΟΣ, ΑΡΕΘΟΥΣΑ, κάτι που ηΜόσχα δεν ήθελε ούτε να σκέφτεται, στο παρελθόνχωρατατζού, πεισματάρα και ακατάβλητη, στο παρόν κάπωςκίτρινη, κάπως νευρική, μόνο ένα πενήντα τοις εκατό τουπαλιού της εαυτού.

Ο πόλεμος εν τω μεταξύ γινόταν ολοένα λιγότεροαπρόσωπος, δυο συμμαθήτριές της νοσοκόμες στην Αθήναπνίγηκαν όταν βυθίστηκε από γερμανικό βομβαρδισμό τοπλωτό νοσοκομείο ΑΤΤΙΚΗ, τραυματίες, νοσοκόμοι, γιατροί,δε σώθηκε κανένας, κάτι παιδιά του νησιού ακρωτηριασμένααπό κρυοπαγήματα και τραύματα ήταν μοιρασμένα σενοσηλευτήρια, οι εκατόμβες στο θαλάσσιο κυνηγητό ήταναπανωτές, οι Βρετανοί σε αντίποινα για τη βύθιση τουΧΟΥΝΤ, χίλιοι τριακόσιοι νεκροί, καταδίωξαν στονΑτλαντικό επί χίλια εφτακόσια πενήντα μίλια και βύθισαν τοΜΠΙΣΜΑΡΚ, άλλοι χίλιοι νεκροί, τι γίνεται τέλος πάντων μετους αριθμούς, οργιζόταν η άυπνη Μόσχα, παίρνουν τηνεπάνω βόλτα και χάνουμε το λογαριασμό· φοβόταν μη γίνει

κι ο Σπύρος ένας αριθμός, ο διακόσια είκοσι ένα ή οεξακόσια πενήντα εφτά.

Μετά την τρελή αντίσταση της Κρήτης, που υπέκυψε αφούπετσόκοψε την επίλεκτη 7η μεραρχία των Γερμανώναλεξιπτωτιστών, οι εισβολείς στις 31 Μαΐου απαγόρευσαντην κυκλοφορία στους δρόμους σε όλη την Ελλάδα, από τις10 το βράδυ ως το πρωί, την έπνιγε τη Μόσχα αυτό καιζήτησε από την αδερφή της να πηγαίνουν παρέα σ’ εκείνοτον μακρύ ανακουφιστικό περίπατο που συνήθιζε μερικάαπογέματα η Όρσα· Άγιο Δημήτριο, καλαμιώνα, παλιόταφείο στο λόφο με τα ανάγλυφα ιστιοφόρα στις μαρμάρινεςταφόπλακες, γεφυράκι, βραχοσπηλιά, κι έτσι, χωρίς να τοξέρει, η Μόσχα, βαστώντας αγκαζέ τη μεγάλη καιμασουλώντας λιόσπορους, έκανε κι αυτή τον κύκλοΜαλταμπέ.

—Ο Ι ΓΑΛΛΙΔΕΣ έχουν κώλο νερουλό, οι Αγγλίδεςφαρδύ και πανιασμένο, οι Σπανιόλες βαρύ βαρύ, οι

Γερμανίδες ποπό Κρουπ σαν άρμα μάχης, οι Ρωσίδεςκωλομέρια χοιρομέρια, οι Ιταλίδες έχουν κώλο ζωγραφιστό,οι Κινέζες καθόλου, οι μαύρες κώλο-εταζέρα και οιΑργεντινές κώλο αχνιστό.

Ο γερο-Σαλταφέρος, καθηλωμένος από κρίση στηθάγχηςστο νοσοκομείο, παρέδιδε μαθήματα στον εγγονό του, ομικρός ήταν ξετρελαμένος που είχε τον παππού στη διάθεσήτου, με τις ενοχλήσεις στην καρδιά και τα συχνάκρεβατώματα άρχισε η χρυσή περίοδος στη σχέση των δύο,συμβαίνει κι αυτό στη ζωή, οι άνθρωποι να γίνονται πιοχρήσιμοι, ανεκτίμητοι, όταν είναι ανήμποροι για τα συνήθη.

Ήταν μια απρόσμενη, ας την πούμε ευτυχής ατυχία, πουβρήκε τον Σάββα Βατοκούζη και τον ξεκόλλησε οριστικά,στα έντεκα χρόνια του, από την επιρροή της στρατιάς τωνθηλυκών του διώροφου, ο καταμελάχρινος πρώιμος έφηβοςξημεροβραδιαζόταν στο προσκέφαλο του πάππου κι είχεμάθει τόσα ναυτικά, τεχνικά, γεωγραφικά, αντρικά, πουπίστευε πως δε θα είχε άλλες απορίες στη ζωή του. Ηαναγκαστική ανάπαυση έκανε τον απείθαρχο ασθενή ναεπινοεί, επίτηδες, για να προκαλεί, πρωτότυπες βρισιές, γαμώτα φύκια του Κολόμβου, να χέσω και να κλάσω τον Φύρερ,

που να σβήσουν τα γερμανικά καβλιά, πούστικα υποβρύχια,πήγαμε για κατούρημα στ’ αλβανικά βουνά.

Να κι ένα καλό επιτέλους, σκεφτόταν ο Νίκος Βατοκούζηςπαρακολουθώντας πεθερό και γιο να ξεφαντώνουν μεμυστικά που σφυρίζανε ο ένας στ’ αυτί του αλλουνού, τουςτελευταίους μήνες, μετά την επιστροφή του από τοναρκαλιευτικό που τον είχαν ρίξει με την επιστράτευση, κάτιτον έπνιγε στην Άνδρο, πιο πολύ ένιωθε γείτονας παρά τουσπιτιού, κι έτσι όταν ύστερα από ένα πούρο στο μισοσκότεινογραφείο του σπιτιού του ο υιός Χαδούλης του πρότεινεσκασιαρχείο, συναισθάνθηκε πόσο παράλογη ήταν ηανακούφιση, αλλά δεν άντεχε άλλο, τον μείωνε το κρυφόκαμάρι για τον ριψοκίνδυνο Σπύρο, τον διέλυε και η σκοτεινήπεθερά του· αυτή η τελευταία παραμόνευε άραγε πίσω απόμισόγερτες πόρτες και βαριές κουρτίνες ή μήπως απέφευγε ναείναι μες στα πόδια τους· τόσες δύσκολες γυναίκες μαζεμένεςήταν πάνω από το όριο αντοχής ενός άντρα μαθημένου ναλείπει.

Πήγε στο ανακαινισμένο, ακατοίκητο πατρικό του κι έκρυψεστο πατάρι ένα κιβώτιο με πολύχρωμα ολομέταξαπαπλώματα, τα ’χε καιρό στις αποθήκες των Χαδούληδων,ήθελε με την εγκατάσταση στο σπίτι να στρώσουν ταολοκαίνουρια κλινοσκεπάσματα στα κρεβάτια, αγορασμένααπό ευρωπαϊκά καταστήματα της Πόλης που του είχευποδείξει ο συμμαθητής του ο Μαδιανός, η μετακόμιση δενέγινε ποτέ κι ο Νίκος ματαίωσε και την έκπληξη,

απογοητευμένος ανέσυρε από τα παιδικά του χρόνια τηχρησιμότητα του παταριού να κατατρώει και να αχρηστεύει τααχρησιμοποίητα δώρα.

Εμπιστεύτηκε την τύχη της περιουσίας του στο γερο-Χαδούλη, παρακάλεσε τη Μόσχα να κάνει εντατικά αγγλικάστα παιδιά του, εάν το επέτρεπαν οι περιστάσεις, θα ξεσήκωνεαμέσως τη φαμίλια για Αγγλία ή Αμερική, φαινόταν πιοεύκολη η Αμερική από τη μετακίνηση δυο στενά πιο πάνω,κάποιοι τολμηροί φίλοι του πριν σαρανταρίσουν είχαν κιόλαςπλουτίσει και γλυτώσει μια και καλή από τη φαγούρα τουμικρού νησιού, έδωσε αυστηρές εντολές στην ξεμυαλισμένηυπηρέτρια να μην πασάρει τις βαριές δουλειές στην Αννεζιώ,είχε αποβραδίς περπατήσει στο μόλο, μες στη νύχτα και στηνυγρασία, μονάχος, με χίλιες σκέψεις, που πότε τις έδιωχνε καιπότε τις καλούσε πίσω να τις βάλει σε τάξη, κι όταν,μεσάνυχτα, ξάπλωσε αγκαλιά με τη γυναίκα του, επιχείρησεμια ευ ρεία επανάληψη καλών αναμνηστικών χαδιών, μ’εκείνη την παρδαλή αμερικάνικη βούρτσα που της είχε στείλειο κουνιάδος του της χτένισε τα μαλλιά, της φίλησε καιξαναφίλησε απαλά τη Μικρή Άρκτο, της έτριψε τους λεπτούςκαρπούς πολλή ώρα, αφού κόντεψε να τους λιώσει στο μισό,έκαναν έρωτα κι αυτός αποξεχασμένος μες στο σκοτάδιφορούσε ακόμα τα γυαλιά του, νοτισμένα από ένα διαρκέςβούρκωμα που η Όρσα δεν πήρε χαμπάρι, μα εγώ σελατρεύω, της ψιθύριζε, κι αυτή απαντούσε, να προσέχεις τονεαυτό σου, σε παρακαλώ, να προσέχεις τον εαυτό σου, γιατί

πολύ πριν από το χάραμα ο Νίκος πήρε δρόμο για τη ΜέσηΑνατολή.

M E TO ΟΝΟΜΑ του πλοίου του καλυμμένο, σκοτάδι,μουδιασμένοι όλοι κι ο νους του Σπύρου, σε ώρα

ακατάλληλη, κολλημένος εκεί, αράδιαζε, μία προς μία,ρόμπες, ρόμπες της μάνας του.

— Έλα να ξεδιαλέξουμε, τον είχε φωνάξει ο γέρος του έναβράδυ μετά τα τρίμηνα, το παιδί στα έντεκα, έλα, πουλί μου,να τελειώνουμε μια γυναικεία δουλειά, κι άνοιξε διάπλατα ταφύλλα της ντουλάπας.

Στις δύο από τις πέντε λάμπες του πολύφωτου είχαν καείτα φιτίλια, καιρό πριν, θα τα αλλάξω πρωί πρωί, ορκίστηκεαπό μέσα του ο Σπύρος κι ένιωσε άχρηστος, αλλά ο πατέραςτου δεν είχε όρεξη να του βάλει τις φωνές, ας βαστήξουμεένα πανί να τη θυμόμαστε, τ’ άλλα μοίρασέ τα στη μνήμητης, είπε, ήθελε να τα στείλουν στην Άρνη, σε κάτι ζαβέςθειάδες που διατηρούσαν άριστες σχέσεις με τον Ανώτερο,θα σταυροκοπιόντουσαν, Θεός σχωρέσ’ τη, και θα τοεννοούσαν εκατό τοις εκατό.

— Μπροστά μου πάντως μην τα ξαναβρώ, είχεξεκαθαρίσει ο καπετάν Μίμης, είχε σπουδάσει μηχανικόςστην Αγγλία, δεν τσιγκουνεύονταν τότε οι εφοπλιστές,βλέπανε κιόλας μακριά, στις δεκαετίες του ατμού, χαλαλίζανελίρες με ουρά στα σαΐνια, τους κάνανε ανθρώπους στα καλάσχολειά και τους αγκαζέρνανε εφ’ όρου ζωής.

Τράβηξε από την κρεμάστρα ένα τριανταφυλλί φουστάνιπου είχε πάνω, αραιά και πού, σκόρπια πρασινωπάφυλλαράκια, να τον ρώταγες τότε τον Σπύρο, έφηβος, δενπρόσεχε τέτοια, δεν ήξερε τι εστί τριανταφυλλί, τόσα χρόνιαμετά, το ανακάλυψε στον πάτο της μνήμης του και τοθυμήθηκε ολόσωστα.

Ξέμπαρκος ο πατέρας του, σε γιορτές και σχόλες, απόνωρίς μοσχοσαπουνισμένος, ξυρισμένος, και πριν καλά καλάσουρουπώσει, στο εγγλέζικο κουστούμι του, περίμενε τησυχωρεμένη να ετοιμαστεί, μα η συχωρεμένη βαστούσε ίσιαμπροστά της, σαν ξιφολόγχη, την κρεμάστρα με το φουστάνι,ένα έμπα έβγα, στριφογύριζε στις κάμαρες να το φορέσει, ναμην το φορέσει. Πάντα έριχνε πάνω της κάτι άλλο.

— Φύλα αυτό το δαμασκηνί, πουλί μου, από τοΛίβερπουλ, ήταν για τους αρραβώνες μας, μετά είχε πάρει τομαύρο ταγεράκι, το μύρισε, λέω να μην το δώσουμε, είπε, σετόσες φωτογραφίες το φοράει, άσ’ το να βρίσκεται, παράμερακαι το ζαχαρί μεταξωτό για τα βαφτίσια, το λουλουδάτο, ε,όχι και το λουλουδάτο, μ’ αυτό είχανε χορέψει ένα αξέχαστοβαλς της κακιάς ώρας στην πρωτοχρονιάτικη χοροεσπερίδατου 1903.

Μια ώρα μετά, περιστοιχισμένος από φουστάνια, οκαπετάν Μίμης έκλαιγε άτσαλα, σπάραζε σαν γυναίκα, φταίωο άτιμος, έλεγε, οι θαλασσινοί αφήνουν πίσω τους χήρες,είναι νόμος αυτός, πουλί μου, η γυναίκα του πάτησε το νόμοκαι μέσα από τα χέρια του του ξεγλίστρησε πρώτη, τριάντα

δύο χρονώ ακριβώς. Μετά θάνατο την ερωτεύτηκε, μέχρι τότετην μπούκωνε με τουαλέτες, πιο πολύ από τη δικιά της όμωςγύρευε τις ξένες αγκαλιές στα λιμάνια και το ’ξερε η καημένη.Μετά το θάνατο της Χριστίνας Μαλταμπέ απόσκασομανίτες, ο Σπύρος τσάκωνε συχνά τον πατέρα του μετον καφέ και το τσιγάρο να κάθεται μπροστά στην ανοιχτήντουλάπα, ν’ αναδεύει στα ξαφνικά τα υφάσματα, λες κι ηπεθαμένη του ’στελνε κάποιο ψίθυρο ή κρυμμένη πίσω απότα ρούχα του ’κάνε νόημα με το γαντοφορεμένο χεράκι της,ίσως έτσι να αποτύπωσε κι ο γιος στο νου του τα καλά τηςσυχωρεμένης και να εκτίμησε τη χρωματική γκάμα, την υφήκαι τις ποιότητες των υφασμάτων.

— Δε σου πάνε τα κατακόκκινα, είχε πει στην Όρσα το1929, κι εκείνη υποσχέθηκε να αφαιρέσει το χρώμα από τηνντουλάπα της το ίδιο κιόλας βράδυ.

— Τα γαλάζια; τον είχε ρωτήσει, παραδομένη χωρίςαντίσταση και μετά φόβου γλυκού, γλυκύτατου, στην έγκρισήτου.

— Το δικό σου χρώμα, το πολύ δικό σου, είναι το πράσινοτων κυπαρισσιών, της υπέδειξε, κι από τότε το έραβε συχνά.

Η Αρχοντία Σαρρή που είχε παραδώσει τα χρώματααναλόγως, η μια, με κολακεύει το μαύρο, η άλλη, με αδικεί τοκίτρινο και οι πελάτισσες έχουνε πάντα δίκιο, είχε μετά χαράςχρεώσει στην Όρσα την αποκλειστικότητα του κυπαρισσί.

Αργότερα, όποτε ξεμπαρκάριζε ο Σπύρος, την έβρισκε μεςστα πρασινωπά της, και τότε, η φωνάρα του, φωτιά στα

κόκκινα, χαλούσε τον κόσμο, και το γύριζε αμέσως αλλού,για τη γυναίκα του τη Μόσχα, που ζούσε μέσα σε πορφυρά,βυσσινί, δαμασκηνί, δαμασκηνί βελούδο, ύφασμα βασιλικό,αδυναμία και του πατέρα του.

Οι Μαλταμπέδες ήξεραν από καλό ρούχο, το λούσο στοαίμα τους.

Ο μοιραίος μπάρκος του καπετάν Μίμη, έντεκα μήνες μετάαπό κείνο το ξεδιάλεγμα της γκαρνταρόμπας, στουςβαλκανικούς, τους πρώτους εξολοθρευτές πολέμους τουαιώνα, αλλά αρκετά με τα οικογενειακά του, εχθρός εν όψει,έδωσε ο κομοδόρος της νηοπομπής το σινιάλο τουσυναγερμού, τα γερμανικά υποβρύχια μόλις είχανε τορπιλίσειένα γαλλικό βαπόρι, τους φάγανε μετά άλλα τρία, ένανορβηγικό και δυο ολλανδέζικα, έπληξαν και δυο γκαζάδικα,άρπαξε φωτιά ο Ατλαντικός, λαμπάδιασε.

Διάλυσις νηοπομπής, καλή τύχη, πήραν το μορσικό σήμα,πήραν και το μυστικό στίγμα για την επόμενη συνάντηση κιόπου φύγει φύγει, οι άλλοι είχαν αντιαεροπορικά στις γέφυρεςκαι στα καραμποτίνια και στο κανόνι της πρύμης ναύτεςκανονιέρηδες σε ολονύχτια βάρδια, ο Μαλταμπές στηνάοπλη ΜΙΚΡΑ ΑΓΓΛΙΑ, με μπαμπάκια και θειάφι που είχεφορτώσει από Νέα Ορλεάνη, πριν ανταμώσει στο Χάλιφαξ τ’άλλα βαπόρια της νηοπομπής. Τα ελληνικά πέντε μέσα σεσύνολο εβδομήντα τριών, βελζικάνικα, παναμέζικα,βραζιλιάνικα κι απ’ αλλού, σταράδικα, φριγορίφικα τηςΑργεντινής, επιβατηγά, κολιαρέους της αγγλικής κόστας,

μανάδες που στην ειρήνη καρφώνανε τις φάλαινες στιςμουγγές θάλασσες του Νότου· το άδικο του πολέμου είχεσυνεπάρει τον Μαλταμπέ.

Δεκαεφτά βαπόρια χάθηκαν στην επίθεση της πρώτηςνύχτας, δέκα στην επίθεση της δεύτερης νύχτας, δεκατέσσεραστην επίθεση της τρίτης και το υπερωκεάνιο συνοδείαςμπρουμούτισε, πάει κι αυτό.

Σχηματίσατε νηοπομπήν, υψώσατε αριθμόσημα, ξανάδωσετο σήμα ο κομοδόρος. Όταν επιτέλους ο μαρκονιστής είδε τοιρλανδέζικο φανάρι της ακτής, από εβδομήντα τρία βαπόριαείχαν απομείνει τριάντα ένα και καταπληγωμένα.

Ο Μαλταμπές μετρούσε σανίδια και όχι ανθρώπους, οιναυαγοί δύσκολα περισυλλέγονταν, επισήμως το χασομέριαπαγορευόταν και οι μεν Εγγλέζοι παραβίαζαν την απόφαση,οι ανάλγητοι Αμερικανοί όμως ποτέ, είχαν δεμένα πάνω τουςτα μουσαμαδένια ταγαράκια με το ναυτικό φυλλάδιο, τοδίπλωμα, ένα δυο γράμματα, όλα αυτά βέβαια για νααναγνωριστεί το πτώμα τους, ο Σπύρος θυμήθηκε ένα γλυκότρομαγμένο αγόρι, τον Γιαννάκη τον Χιώτη, που δεν έχωνεστο ταγαράκι τη φωτογραφία της αγάπης του, μη βραχεί. Τονείχαν παραδώσει σε γιατρούς, στον Καναδά.

Το επόμενο βράδυ από την άφιξη της νηοπομπής σε έναπαμπ στο Γκάρστον, κόσμος και ντουνιάς, όλοι τουςλαχταρισμένοι και στουπί, κατέβαζαν τις μπίρες δυο δυο, οΜπούσουλας, ο άντρας της Κικής, κόντεψε να σκάσει.

— Χοντροκέφαλοι οι Χιώτες στη σφαιρική τριγωνομετρία,

φώναζε ο Μαλταμπές· εκείνος ο Μπάτης, ο πιο στριμμένοςεξεταστής πλοιάρχων, σκουπίδι τους έκανε, δεν είχε προλάβεινα μάθει καλά την ουράνιο σφαίρα, ένα μήνα φροντιστήριοστον Πειραιά, στου Χορς, και γραμμή για τα βαπόρια. Τοπατρικό σπίτι είχε φαγωθεί από χρέη του πατέρα του κι οΑιμίλιος Μπάλας, ο θείος, είχε ήδη δώσει στον Σπύρο τηνψυχή του, όπως θα ’κανε κι αυτός για τον μικρό ΣάββαΒατοκούζη, που στα έντεκά του είχε αποστηθίσει τη θάλασσακαι τα κόλπα της, αν μπορεί να ειπωθεί κάτι τέτοιο. Έπινε,χαλάρωνε, ντρεπόταν που μέσα στη φούρια, αυτός, έναςπλοίαρχος σαράντα ενός ετών, είχε χωθεί στην τρίφυλληντουλάπα που δε χωρούσε στην κρεβατοκάμαρα των γονέων,δεν είχανε υπολογίσει σωστά τοίχους και κουφώματα και τηνείχανε βαλμένη στη σάλα. Ήταν αδύνατον όλη αυτή ημεγάλη βόλτα των αναμνήσεων και των σκέψεων να μηνκαταλήξει στην Όρσα, θυμήθηκε τα ραντεβουδάκια τους καιπόση σημασία έδινε στα φορέματά της, ένα μεσημέρι είχανσηκωθεί από τις υγρές ξινήθρες, στον ίσκιο τωνλεμονόδεντρων είχαν ανακαθίσει, λιγάκι, μισή ωρίτσα κι ούτε,έσιαζε κατόπιν και τραβούσε αναλόγως τις σούρες μιαςάσπρης φούστας, να κρύψει τους πρασινωπούς λεκέδες πουφώναζαν σε όλους τα κρυφά τους πάρε δώσε.

Γύρω του οι άλλοι κουτσόπιναν ή μεθούσανξαπλαρισμένοι στον πάγκο του παμπ, κερνούσαν, έδειχνανφωτογραφίες των παιδιών τους, ρουθούνιζαν ξαναμμένοικάθε που μια γυναίκα περνούσε ξυστά να συναντήσει την

παρέα της σ’ ένα τραπεζάκι στο βάθος, ρουφούσαν τιςλεπτομέρειες από την επίθεση τριακοσίων εξήνταγιαπωνέζικων πολεμικών αεροπλάνων που ισοπέδωσαν τηναμερικανική βάση του Περλ Χάρμπορ στη Χαβάη κι έβαλανστον πόλεμο την Αμερική· είχε χιλιοταξιδέψει αυτά τα νερά οΜαλταμπές, ήξερε τα τοπία, τα σουλούπια και τα χούγια τωνανθρώπων σε όλα τα μέτωπα των συγκρούσεων, το πετσί τουσήκωνε τον πόλεμο, πάει τελείωσε, βυθίστηκε λοιπόν πάλιστα προηγούμενα, με την παράφορη Όρσα δώδεκα χρόνιαπριν, μεσημεράκι, γερμένοι στα κλεφτά, για μισή ωρίτσα τοπολύ, πάνω στις ξινήθρες, στον ίσκιο των λεμονόδεντρων καιτο καημένο το κορίτσι να προσπαθεί κατόπιν να σβήσει τουςπρασινωπούς λεκέδες από την άσπρη φούστα.

Ο Ι ΤΙΜΕΣ των προϊόντων το φάρμακο και το φαρμάκιτης, ο πλούτος και το βασανάκι της και πιο

συγκεκριμένα οι τιμές του κρεμμυδιού και του λεμονιού, γιατίτο ναρκοθετημένο Αιγαίο, τα οικονομικά σκαμπανεβάσματακαι το πένθος του συμβολαιογράφου που έχασε γιο στηνΑλβανία, Αγησίλαος Κουρμούλης ανθυπολοχαγός,απέτρεπαν τη Σαλταφέραινα από επενδυτικές βλέψεις στηνΑττική, κάνα διάραχο στις αντριώτικες ερημιές παζάρευεμόνο, αψηφώντας αγριόσκυλα και λύκους.

Τι άλλο να ’κανε; Ο Σαλταφέρος μια σε κρίση, μια σεανάρρωση, δεν τον ήθελε στο σπίτι, είχε κάνει και τον εγγονόσαν τα μούτρα του, οι δυο κόρες δεν την υπολογίζανε, πολύαργά, έλεγε χαιρέκακα μέσα της καμιά φορά, αλλά δεν τοεννοούσε πια, κι ο χαμένος ο θείος του Μαλταμπέ παραλίγονα βάλει μπουρλότο στο διώροφο. Είχανε κάνει τέλοςΔεκεμβρίου μια γιορτή για όλους τους αρσενικούς τηςοικογένειας, 6 Δεκεμβρίου του Αγίου Νικολάου, Βατοκούζης,10 Δεκεμβρίου του Αγίου Σάββα, άντρας κι εγγονός, 12Δεκεμβρίου του Αγίου Σπυρίδωνα, Μαλταμπές, ήρθε ογνωστός θίασος, με ένα έξοδο, τα ίδια και τα ίδια· ο Μπάλαςπαράφαγε και παραήπιε, τη στρίμωξε στο αντρέ και τηςπαραπονέθηκε που αρνήθηκε τα προξενιά για τηνπρωτότοκη, φρύαξε αυτή και τον έσπρωξε έξω στην αυλή, με

χιονιά καιρό του βούτηξε τοκεφάλι μέσα στη γούρνα να ξεμπεκρουλιάσει, χάσου από

δω για πάντα, βρωμόγερε, που θες να σκορπίσεις το σπίτιμου, για να σιγουρευτεί μάλιστα τον πήγε καροτσάκι καμιάδιακοσαριά μέτρα μακριά, ένα πούπουλο ήταν ο γέρος κιέκλαιγε, πώς στο καλό αφέθηκε στο ποτό, μονολογούσε,αφού από τότε ίσα που έβρεχε τα χείλη του στο κρασί, μόνοκαι μόνο για να μην του φύγει κουβέντα και βλάψει τις δύο εκτων υστέρων ωραιότατες και χριστιανικότατες, όπως τιςέλεγε, οικογένειες, προσκαλώντας διακριτικά το Θεό να βάλειένα χέρι κι ένα καλό τέλος.

Ο χρόνος ούτε διέγραψε ούτε απάλυνε το γνωστό θέμα, κι ηΣαλταφέραινα, κουρασμένη να κρύβει κάτι τόσο βαρύ,ξεσπούσε και έβριζε τους Αμερικάνους που για πρώτη φοράπαίρναν μαύρους στο ναυτικό, τους Γερμανούς που διαβήκαντο Δούναβη, τους Ιταλούς φαντάρους που κόψανε ταπλατάνια στα Αποικία, την πεθερά της που σε τρειςκουβέντες, Μίνα, έφαγες τα κορίτσια σου, την έσφαξε, τοναντίχριστο μάστορη τον Χαλά κι όλη τη φάρα τωνξυλουργών και των επιπλοποιών που έμπαζε κρυφά στο σπίτιγια τη μονοπατωσιά, γιατί αυτή έφταιξε, η μονοπατωσιά μετις λιανές κυπαρισσοσανίδες, τόσοι ανάποδοι γάμοιστεριώσανε, τόσα αταίριαστα ζεύγη το πήρανε απόφαση,αλλά στ’ άλλα δίπατα δε διαπερνούσανε το πάτωμα ταμουγκρητά, τα παλέματα και τα ξεχωριστά κατορθώματα τουαπάνω, ήξερε καλά, γιατί άκουγε κι αυτή.

Αυτός ο Σπύρος, με τα ωραία κουστούμια να πηγαίνουνεστράφι, αιωνίως ξεκούμπωτος ή στραβοκουμπωμένος,ξεχτένιστος και μισοξυρισμένος, ξεκάλτσωτος ήξεπαπούτσωτος και ξεζωσμένος με το λουρί της ζώνης νακρεμάει εμπρός, ο ξετσίπωτος, αυτός ο Σπύρος, ξέμπαρκοςήταν φωτιά που έκαιγε αδιακρίτως.

Μόνες στιγμές αγαλλίασης και ευλογίας στο αρχοντικόήταν οι ειδήσεις από το ρωσικό μέτωπο, ιδιαίτερα ότανλείπανε οι άλλοι κι η Σαλταφέραινα με την Αννεζιώ,αντικομμουνίστριες από κοσμιότητα και χριστιανικήανατροφή, βάζανε τη Μερσίνα να τους μεταφράζει τσάτραπάτρα· η γριά παραμάνα μάλιστα γλεντούσε την πανωλεθρίατων Γερμανών στη Μόσχα και τις απώλειές τους στηνΚριμαία, ενάμισι εκατομμύριο γερμαναράδες νεκροί, δεν είχεανάγκη πια να τα μασάει και να το φέρει βαρέως που οΑντωνάκης της, ο κομμωτής του Σικάγου, της βγήκεκόκκινος.

Κάτι ήταν κι αυτό. Γιατί κατά τα άλλα κατήφεια, επεισόδια,κατοχή, τορπιλισμοί, πένθη, ελλείψεις, πείνα. Και οι χειμώνεςτου πολέμου δε λυπήθηκαν τον κόσμο, στο κάτασπρο νησίμε τα χιόνια να φτάνουν ως τη θάλασσα, σπάνιο γεγονός καιθέαμα, άνθρωποι στα μαύρα έσκαβαν και ξεχιόνιζαν για κάναραδικάκι, είχαν ξεχάσει τα μεγαλεία και τις λίρες, είχαναποφάει τα ρωσικά χαβιάρια και πολύ γρήγορα είχαν γλείψεικαι τα όρη από τα χορταράκια τους.

—Π ΑΝΑΣΕ ΑΘΑΝΑΤΟΣ στη ρίζα μιας κατακίτρινηςγαζίας.

— Λουίζα και δεντρολίβανο.— Αραχνάκι και βασίλισσα μπιγκόνια στη σέρα.— Μουσμουλιά και δίπλα ροζ αγριοτριανταφυλλιά ν’

αγριφώνει στο σαρδελωτό μαντρότοιχο.— Μενεξέδες και λειχήνες.— Ελιά και ντουράφα.— Κάλλες και φτέρες στην ακροποταμιά.Η Νανά Μπουραντά-Καραπιπέρη τις είχε δασκαλέψει όλες

να ψάχνουν ακαταμάχητα ντουέτα φυτών, γιασεμί και πρωινήχαρά, έκλεισε το παιχνίδι και ειρωνεύτηκε την ΚλαίρηΔελαβόγια, μια γειτόνισσα, που φύτεψε μεν την πρωινή χαρά,αλλά, καθώς μεσημεριαζόταν στο χουζούρι, δε χαιρόταν ταεντυπωσιακά γαλάζια άνθη, κλείνουν αυτά κατά τις έντεκα,προτού μεσουρανήσει ο ήλιος.

Μια μεγάλη γυναικοπαρέα, η τετράδα Κ.Κ.Μ.Μ., η Όρσα,η Εξαδακτύλου κι η Νανά είχαν επισκεφθεί την ΚατερίναΜπασαντή, Πέμπτη 1 Οκτωβρίου 1942, ημέρα που έκλεινε τασαράντα· η Μόσχα πάντα τη νοιαζόταν την Κατερινιώ. Κάτιπαιδιά της γειτονιάς είχαν πάει τις προάλλες ποδαρόδρομομέχρι τ’ αρβανιτοχώρια Αμμόλοχο και Βαρίδι στα βόρεια ν’ανταλλάξουν προίκες με φαγώσιμα, η Κατερίνα τους είχε

δώσει δαντελένια σεμέν και είχε ζητήσει μια πουλάδα ή έστωλίγο αλεύρι και αυγά, φάβα έλαβε, αλλά τέλος πάντων, τόσαχρόνια πριν δεν είχε τύχει να κάνει τραπέζι, και να που τηςπροέκυψε μες στην ανέχεια του πολέμου, εξαιρετική ιδέαπάντως, γιατί οι γυναίκες μόνες τους χαλαρώσανε, λύθηκε ηγλώσσα τους, μαρτυρήσανε το φόβο τους, παραδεχτήκανετην κρυάδα στις καρδιές τους και τις άσπρες τρίχες πουπύκνωναν ραγδαία στα κεφάλια τους.

— Νανά, γιατί πότε θες να σε λένε Μπουραντά, πότεΚαραπιπέρη και πότε Μπουραντά-Καραπιπέρη; ρώτησε ηΚική που χρόνια ήθελε να ξεδιαλύνει τους λόγους και τώραπου μιλούσε στην πρώην φιλόλογό της στον ενικό καιμοιράζονταν τα τσιγάρα, είχε όλο το θάρρος.

— Το Καραπιπέρη μονιμοποιήθηκε από τότε που έχασατον Μικέ, όσο ζούσε το ’χε παράπονο που βρήκα να υψώσωπαντιέρα στον τόπο του, μες στους συγγενείς του, δυστυχώςδεν είχα την ωριμότητα να του προσφέρω εγκαίρως αυτή τηχαρά, ο νους μου χανόταν αλλού, μονάχα αφότου πέθανε τοπήρα απόφαση ότι υπήρξα η σύζυγός του.

Η Νανά επέτρεψε στον εαυτό της κάτι σπάνιο, ένα βαθύαναστεναγμό, σκηνοθετούσε πάντοτε λεπτομερώς τιςσυζητήσεις, για να αποφεύγει τους αιφνιδιασμούς, αλλά ηΚική, κάπως αυθάδης από μικρή, δε σεβόταν ύφος,απόσταση και πιέτες.

Έτσι η ώρα κυλούσε ζητώντας εκμυστηρεύσεις, ήταν απ’αυτές τις εξαιρετικά φωτεινές φθινοπωρινές ημέρες που η

φύση αλλάζει τα χρώματά της μπρος στα μάτια μας και όλοιέχουμε την ανάγκη να βγάλουμε από πάνω μας ένα βάρος.

Η Εξαδακτύλου, που άκουγε μόνο στο επώνυμό της, τοΒάσω είχε ξεχαστεί απ’ όλους, χωρίς καμία πίεση, είπε σεδέκα κουβέντες ότι αγάπησε άλλον, αλλά δεν επρόκειτο ποτένα παντρευτεί, η Μικρά Αγγλία την έχρισε διά βίου πιανίστριατελετών στη μνήμη όλων των πνιγέντων και εν τέλεισυμφωνούσε πως στα μικρά μέρη είναι ανάγκη κάποιος νακρατάει αυτό το ρόλο. Το μέτωπο, τα μάγουλα και ταδάχτυλά της είχαν πάρει τις γνωστές απαλές μοβ ανταύγειες,τα αγγειάκια του αίματος διακλαδίζονταν κάτω από έναδιαφανές δέρμα, τις πολύ κρύες μέρες η Εξαδακτύλουγινόταν μπλε, είχε κάτι ασυνήθιστο αυτή η γυναίκα πουυποχρέωνε τους υπόλοιπους νησιώτες να την τιμούν, αλλάκαι να την εκδικούνται λιγάκι.

Η Κική ξεκαθάρισε εξαρχής ότι ο Μπούσουλας ήταν οάντρας της ζωής της, ο μπουλούκος κι ο μουντζούρης της, κιοι δυο τους ντουέτο γερό, άλλωστε όποτε ξεμπαρκάριζε τηχάνανε οι άλλες, η Κατίνα σάρκασε την τύχη της, αφού τοσκατοπεπρωμένον φυγείν αδύνατον, είχε περάσει δυο φορέςαρραβώνα κι οι μνηστήρες στο τέλος παντρεύτηκανΟλλανδέζες, η Μαρί ομολόγησε πως από την έλλειψη τουέρωτα πονούσε όλο της το κορμί, τις νύχτες πρήζονταν ηκοιλιά και τα στήθη της, οι ρώγες τη φαγουρίζανε, ταυπνωτικά δεν την έπιαναν άλλο, αν ζούσα σε μεγάλη πόλη,θα έπιανα εραστή, δήλωσε κοφτά, χάδι και φιλί και φιλί και

χάδι, βράδυ και πρωί και πρωί και βράδυ, της θύμισε η Κικήκάτι παλιά, εκ του προχείρου, στιχάκια και μέχρι κι η Νανάτρεμόπαιξε τα βλέφαρά της, κάποιες νύχτες, δεν μπορεί, θανοσταλγούσε τα άσπορα και άσφαιρα πυρά του Μικέ της πουεπέμενε να παίρνει τη ζωή από την καλή τηςπλευρά.greekleech.info

Κι άλλο ρακί στα ποτηράκια, αυτό δεν έλειπε ποτέ από τοσπίτι της Κατερίνας, καθόταν στην πιο άβολη καρέκλα τουδωματίου κι είχε στα γόνατα μια ολόλευκη γάτα, δενντράπηκε να πει στις επισκέπτριες πως δεν της λείπεικαθόλου ο έρωτας, απ’ όταν πνίγηκε ο άντρας της, δενεπιθύμησε άλλον, χήρεψε δεκαπέντε χρόνων, το σώμα και τοστόμα της ακόμα θυμούνταν, κάπως αχνά βέβαια, κάτι απότον Βαγγέλη, έγλειφε τα χείλη της και σαν να είχε το φιλί του,γεύση λεπτή πολύ αραιού και δροσερού σάλιου,αρωματισμένου με πικραμύγδαλο· μάγειρας ήταν και στοάτυχο βαπόρι δεν είχαν ποτέ παραπονεθεί για τις υπηρεσίεςτου.

Έγινε σιωπή που παραξένεψε και τη γάτα, ανασηκώθηκεκαι κοίταξε τις καλεσμένες, ιδίως τη Μαρί που καθότανακριβώς δίπλα και είχε ανατριχιάσει στην ιδέα ότι μπορεί ηΚατερίνα να έλεγε αλήθεια, ζήλεψε κιόλας, άπλωσε το χέρινα γαργαλήσει την κοιλιά του ζώου και προτίμησε μιαν άλλησκέψη, πως η έφηβη χήρα δεν πρόλαβε καλά καλά να νιώσειτον άντρα και τον έρωτα, γι’ αυτό και δεν αναζητάει, αν και ηγαλήνη στο πρόσωπο της Κατερίνας δεν άφηνε αμφιβολία

πως η ανάμνηση και μόνο του Βαγγέλη, αυτής τουλάχιστοντης έφτανε.

Σαράντα οχτώ χρονών η Νανά, σαράντα η Κατερίνα,τριάντα έξι η Εξαδακτύλου, τριάντα δύο η Όρσα, και Κική,Μαρί, Κατίνα, Μόσχα είκοσι εννιά· η τελευταία ήταν λιγάκιαγριεμένη, είχε στα κρυφά ξεδιπλώσει και ξαναδιπλώσει στοδιπλανό δωμάτιο τα δυο τελευταία κεντήματα της φίλης της,το ναυάγιο του ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟΥ σε απαλό γκρι για τονΙνδικό ωκεανό, γερμανικό υποβρύχιο, τορπιλισμός, έκρηξηστο πλοίο και σε μονή στήλη είκοσι έξι ονοματεπώνυμα καιτην απώλεια της ΠΑΝΑΧΡΑΝΤΟΥ, σκέτη θάλασσα, κύματα,η καταστενοχωρημένη γοργόνα που βαστούσε μια ταινίαΠΑΝΑΧΡΑΝΤΟΣ εν αφανεία και τα ονόματα σκόρπια στανερά.

Οι άντρες τους και πολλοί ακόμη Αντριώτες ήτανμοιρασμένοι στους ωκεανούς, οι ναυμαχίες και αερομαχίεςαπό το Μίντγουεϊ ως τη θάλασσα των Κοραλλιών, τηΜαδαγασκάρη και το Βόρειο Ατλαντικό ήταν πολύνεκρες, κιοι εφτά γυναίκες πηγαίνοντας προς της Κατερίνας είχανορκιστεί να μην πουν λέξη για πόλεμο.

— Τραγούδησε, βρε Κατερίνα, κάνα ρώσικο να μηνκαταλαβαίνουμε τα λόγια, είπε η Μόσχα, ας μην κατέθεταναπόψε και οι δυο αδερφές τα συζυγικά τους, μιαν άλλη φορά,σηκώθηκε, άναψε τη λάμπα πετρελαίου, γιατί εδώ και μήνεςείχαν συχνές διακοπές ηλεκτρικού, και ξανακάθισε.

— Τα ρώσικα τραγούδια ταιριάζουν πολύ με τις

στενοχώριες, είπε η Νανά.— Τα καλύτερα, αποφάνθηκε και η Μαρί, τα καλύτερα.Η Κατερίνα φίλησε το γατί, ξεροκατάπιε μια δυο φορές,

ήξερε ακριβώς τι ήθελαν οι επισκέπτριές της, το μακρόσυρτοτραγούδι που ταίριαζε με το ξεθωριασμένο σούρουπο και είχεπολλές φορές τη λέξη λιούμπα, αγαπημένη.

Άρχισε λοιπόν να τραγουδάει, η φωνή της έσπασε καιμαλάκωσε, σκέφτηκε η Εξαδακτύλου, οι γυναίκες ένιωθαν ότιη γενέθλια συγκέντρωση ανίχνευε για το κατάλληλο φινάλε,και η Μόσχα έπιασε την αδερφή της από το μπράτσο και τηνξεσήκωσε, οι δυο τους έπλεξαν τα χέρια γύρω από ώμους καιμέση κι έψαξαν βήματα μεταξύ συρτού και ταγκό,ακολούθησε το ζεύγος Κική-Κατίνα, ενώ οι υπόλοιπεςσιγομουρμούριζαν το σκοπό και πετούσαν στο σωστό σημείοτη λέξη λιούμπα.

Λίγο αργότερα άφησαν την Κατερίνα να σκαλίζει τα δώρατης, γάντια, είδη ραπτικής, κολόνια μιμόζα, μιμόζα ή γαζίατέλειο ζεύγος μ’ έναν πανασέ αθάνατο σε μικρό γαλλικόκήπο εισόδου.greekleech.info

Οι τρεις άσπρες γάτες, η λευκή τριάδα του σπιτιού, ακίνητεςστο πεζουλάκι, έστρεφαν λίγο λίγο τα κεφάλια καιπαρακολουθούσαν τις επισκέπτριες ν’ απομακρύνονται, είχεβραδιάσει κι είχαν μισή ώρα περπάτημα να γυρίσουν στηνπόλη.

Τα μακρινά χλιμιντρίσματα, η μυρωδιά των διψασμένωνχωραφιών, ένα ξαφνιασμένο πουλί, ένα κουνάβι που τίναξε

την ουρά του και χάθηκε πίσω από κάτι βατομουριές· αυτόςήταν ο τόπος τους.

— Κορίτσια, η Μίνα δε μου έδωσε φέτος το καθιερωμένοβαζάκι με μαρμελάδα βατόμουρου, είπε η Νανά κι έπιασε τηνΌρσα αγκαζέ.

— Δεν έφτιαξε, απάντησε η Μόσχα· τα παιδιά τής είχαν πειότι είναι γεμάτη σκάγια, προτιμούσαν τη μαρμελάδαπορτοκάλι για το χειμώνα και καϊσάκι για το θέρος πουέλιωναν στο στόμα, ανεπηρέαστα από τη βρετανικήλογοτεχνία που εκτιμούσαν οι μαμάδες τους και η οποία ωςγνωστόν αφιέρωνε σελίδες επί σελίδων σε ανύπαντρες,δροσερές ξανθούλες με το ψάθινο καλαθάκι περασμένο στονκαρπό να κάνουν πολύωρους περιπάτους σε δασώδεις αλέεςκαι να καταμαδούν τις βατομουριές της αγγλικής εξοχής.

— Εδώ που τα λέμε, τα παιδιά έχουν απόλυτο δίκιο,σχολίασε η Κική.

Πρώτη άφησαν τη Νανά και τελευταία την Εξαδακτύλου, ηηλικιωμένη υπηρέτριά τους την περίμενε στο κατώφλι, Όρσακαι Μόσχα παρέκαμψαν τους πιο κεντρικούς δρόμους πουτέτοια ώρα ήταν έρημοι και πήραν το θεοσκότεινοκατηφορικό σοκάκι· μετά τη βαβούρα, τις αποκαλύψεις και τοαίσθημα της γυναικείας συνενοχής και αλληλεγγύης, ηνύχτα, η ψύχρα και η σιωπή τις επανέφεραν στα πολύπροσωπικά τους.

Κ ΡΥΟ ΑΠΟΓΕΥΜΑ, λεπτόκορμα Εγγλεζάκια, πολλά,μπορεί και εκατό, από έξι εφτά έως δώδεκα χρονώ, με

σκούρα μπλε βελούδινα κασκέτα τ’ αγόρια και καρό φούστεςοι μικρές, έτρεχαν προς την ακτή, της δυτικής Βρετανίας,γονάτιζαν και γλείφανε τον αφρό, η θάλασσα είχε γλυκάνει,το κυματάκι σορόπι, γιατί εκεί, με φορτίο κουβανέζικηςζάχαρης, τορπιλίστηκε και βυθίστηκε αύτανδρο το ΔΗΜ.ΘΕΡΜΙΩΤΗΣ. Μπορεί και να μην ήταν ακριβώς όνειρο, γιατον Μαλταμπέ αυτό που είχε σημασία ήταν ότι ηπραγματικότητα είχε γίνει εφιάλτης, ο πόλεμος στο φουλ σεγη, ουρανό, θάλασσα, όλα τα πλοία συμμετείχαν σανεύδρομα, πλωτά νοσοκομεία ή μοιρασμένα στις νηοπομπέςΑτλαντικού, Μεσογείου, Ινδικού, όπου οι νάρκες και οιτορπίλες αποδεκάτιζαν τους καλούς ναυτικούς κι έπνιγανπεριουσίες μέσα σε δέκα λεπτά σε εποχή που η τιμήναυπήγησης κατά τόνο έπιανε τις τριάντα λίρες, κι από τονΟκτώβριο του ’42, κάτι μήνες τώρα, η χρυσή λίρα Αγγλίαςείχε σημειώσει αλματώδη άνοδο. Με την επιθυμία τηςθαλασσινής περιπέτειας να τον τρώει από παιδί, αποστήθιζετότε και θυμόταν ακόμα σαν σχολικά ποιηματάκια ταπερασμένα ναυτικά μεγαλεία που του εξιστορούσε ο πάππουςτου και τροφοδοτούσαν όνειρα για δύναμη και πλούτο,ταξίδευε τη ΜΙΚΡΑ ΑΓΓΛΙΑ μέσα στη νύχτα, άναβε το

επόμενο τσιγάρο με τηνκαύτρα του προηγούμενου κι έπαιζε με το νου του, βρίκιον

ΡΟΔΟΝ ΑΜΑΡΑΝΤΟΝ, τόνοι 182, βομβάρδα ΝΕΑ ΤΥΧΗ,τόνοι 61, και γολέτες, γολετόβρικα, ναβάρες, επίσηςπεράματα και τράτες, ήταν και εφτά Δεκεμβρίου, ημέρα τωνγενεθλίων του και πήρε δώρο την είδηση καθέλκυσης στηΦιλαδέλφεια του μεγαλύτερου θωρηκτού στον κόσμο, τουNEW JERSEY, αλλά και τι άλλο να συλλογιζόταν παρά μιαπαρέλαση της σαραντάχρονης ζωής του για να ’ναι μπόσικοςανά πάσα στιγμή να πάει στον αγύριστο, όπως συμμαθητές,μακρινοί ξάδερφοι και φίλοι, Μανσόλας, Χιόνας,Γεωργαλάς, Λάιος, Καραμούζης, Γιαννακούλας,Μουστάκας, Χαρχαρός, Περλουρέντζος, Καρίπογλου,Μπουκουβάλας και Παλαιοκρασσάδες.

Δέκα μέρες πριν, ο Γάλλος ναύαρχος Νταρλάν είχε δώσειδιαταγή βύθισης των πλοίων μέσα στο λιμάνι της Τουλόνγια να μην τα πάρουν οι Γερμανοί, έκαψαν κι ανατίναξαν οιίδιοι 250.000 τόνους, κάτι πλοίαρχοι δεν ήθελαν να ζήσουνπερισσότερο, παρέμειναν στις γέφυρες και πήγαν στον πάτοπαρέα με το αγαπημένο τους βαπόρι· είχε κλάψει οΜαλταμπές, είχε ρίξει και το ανάλογο βλαστημίδι,επιθεωρούσε, χάιδευε και φιλούσε σανίδια, μπουλμέδες καιανεμοδόχους της ΜΙΚΡΑΣ ΑΓΓΛΙΑΣ, πες το ΚΑΠΕΤΑΝΜΙΜΗΣ το πλοίο, του πατέρα σου το όνομα, είναιγρουσουζιά να μη βαστάς την παράδοση, είχε παλέψει μάταιανα του αλλάξει μυαλά η πεθερά.

Η τριακοστή πρώτη του νηοπομπή, μικρή αυτή, είκοσι εφτάγκαζάδικα και τζενεραλάδικα, είχε αποπλεύσει από Βοστόνηκαι ξανοιγόταν στο Βόρειο Ατλαντικό, οι σύμμαχοι είχανβελτιώσει τα ραντάρ και τους ειδοποιούσαν για την εμφάνισηγερμανικών υποβρυχίων, σβέλτος ο Μαλταμπές έκανεαριστοτεχνικές μανούβρες και μάζευε και ναυαγούς, είχε ζήσειπολύ θάνατο και δε σήκωνε άλλον, δεν υπήρχε μέρα που ναμη χάνεται γνωστό βαπόρι και γνωστός κόσμος, με είκοσιδύο άντρες πλήρωμα στη ΜΙΚΡΑ ΑΓΓΛΙΑ, όλους απόναυτικά σόγια με αδερφοξαδέρφους στους λοιπούςεπικίνδυνους θαλάσσιους δρόμους, τα πένθη έδιναν καιέπαιρναν.

Απώλειες τεράστιες, αριθμοί ιλιγγιώδεις. Στο μυαλό τουΣπύρου χωρούσαν τα μεγάλα μεγέθη, αλλά δε χωρούσαν ταμικρά, έκανε προσπάθεια να θυμηθεί απλά πράματα,συνηθισμένες εικόνες, λεμονεώνες, το μελτεμάκι να εμποδίζειτο λίχνισμα των σιτηρών, τα παιδιά του να βαριούνται στηνεκκλησία, τη Μόσχα να πίνει μαζί του ρακί και να τσιμπούντηγανητά, μόνο την Όρσα δεν έλεγε να ξεχάσει, ανέσυρε απότη μνήμη του όλες εκείνες τις καταχωνιασμένες καιμηδαμινές λεπτομέρειες που τον πονούσαν και τοναπέλπιζαν, ένα σημαδάκι από εμβόλιο στο αριστερό τηςμπράτσο, ένα πλαϊνό δόντι λίγο στραβό και μικρότερο από ταάλλα, που έδινε στο γέλιο της λίγη έπαρση και νοστιμιά, τοκοράλλι μεταξωτό φουστάνι που είχε το ίδιο χρώμα με τοαυγουστιάτικο φεγγάρι, την ακανόνιστη ανάσα της, αυτό το

κορίτσι ήταν έτοιμο ή να σβήσει ή να γίνει ολοκαύτωμα…Λαχταρώντας έψαξε μέχρι και εικόνες ενός κοινούμέλλοντος, ένα σπίτι στην Καστέλα, ένα δικό τους παιδί, έναποταμό φιλιών και τον εαυτό του, έναν Μαλταμπέ ψόφιο απότην κούραση, να επιστρέφει από τον ωκεανό και να πέφτειξερός για ύπνο πάνω στα λυτά της μαλλιά και μέσα στα μπλετης μάτια.

Νέα από το νησί δεν είχαν, μάθαιναν για πείνα και φτώχειαστην Ελλάδα, ο μαρκόνης του δεν ήξερε τι γέννησε η γυναίκατου, ο Λεονάρδος ο θαλαμηπόλος στενοχωριόταν για τονκηροπλάστη που του είχε γονατίσει δέκα καρπερές συκιές, ομάγειρας διαολιζόταν γιατί είχε κόρη ζωηρή και γυναίκαανίκανη να της σφίξει τα λουριά· καθένας έβρισκε και κάτιάλλο να ανησυχεί εκτός από τους αναρίθμητους θανάτουςκαι τα ερείπια του πολέμου.

Την πρώτη νύχτα έχασαν έξι βαπόρια.Τη δεύτερη νύχτα εφτά, μόλις όμως φάνηκαν συμμαχικά

αεροπλάνα κι έδιωξαν τους γερμανικούς λύκους, μπόρεσανκαι μάζεψαν από το νερό μερικούς ναυαγούς, τουςπερισσότερους η ΜΙΚΡΑ ΑΓΓΛΙΑ, και πάλι ο Έλληναςκαπετάνιος είχε γίνει θρύλος.

Την τρίτη νύχτα ευτυχώς ησυχία.

ΑΞΙΟΠΟΙΟΥΣΑΝ τη στρατιωτική τους υπεροχή για ναβουτάνε κότες, οι Ιταλοί είναι πλασμένοι για κουστούμι,

σκαρπίνι και χωρίστρα κι όχι για αμπέχονο, αρβύλα καιψείρες, δεν τους πήγαινε ο πόλεμος όπως των Γερμανών πουβομβαρδίσανε το νησί και ισοπεδώσανε τα παλάτια τωνμεγαλοεφοπλιστών και πόσα πλουσιόσπιτα της Πλακούρας,σωροί από χαλάσματα, σπασμένα μάρμαρα, καπνοί και μιαπιανόλα να παίζει από μόνη της μες στα μισοκαμένα.Άλλαξε ξαφνικά η πόλη που κάθε σπίτι ήταν κι ένα μέλοςτου κορμιού της, ένα μέρος του προσώπου της, τοαριστοκρατικό των Χαδούληδων και δίπλα τ’ άσπρα τωνΜαρήδων, των Τελεμέδων, του Λουκίσσα, του Σαλταφέρου,του Μανδαράκα, το ζαχαρί του παπά, το ξέξασπρο τουΟργίνου, πιο ψηλά το γαλαζωπό του Βατοκούζη καισπαρμένα ανάμεσα σε δημόσια κτίρια κι άλλανοικοκυρόσπιτα με λότζες, τζαμαρίες και γαλλικά παρτέρια τοβεραμάν της Νανάς, το ξεφλουδισμένο ροζ της χήρας τουΝικηφόρου και το κίτρινο, κατακίτρινο της Μούραινας, βίγλατης χοντρής που είχε πιάσει τα πενήντα πέντε και είχε χάσειτον εαυτό της, δεν ήξερε αν έπρεπε να γεράσει σαν δασκάλαβρωμόλογων και λάβρων κόλπων ή σαν ενάρετηεγκαταλειφθείσα.

Ο Σάββας Σαλταφέρος και ο παπα-Φίλιππας με το τάβλι

υπό μάλης, διωγμένοι από τα σπίτια τους, ανεπιθύμητοι, τακουβέντιαζαν αυτά με τον Αιμίλιο Μπάλα, του είχαν κάνειεπίσκεψη, πίνανε στο κουζινάκι του άγλυκο βραστάρι καιδόξα τω Θεώ δεν έπλητταν, γιατί ο πόλεμος και μέσα στημονοτονία της δυστυχίας και της λύπης τούς τροφοδοτούσεμε εκπληκτικές αλλαγές στις αντιλήψεις και στην καθημερινήζωή, η Αννεζιώ, λόγου χάρη, με την παράδοση τωνΓερμανών που πολιορκούσαν το Στάλινγκραντ, βγήκε σταβρεμένα χωράφια για κουσουνάδες, καυκαλήθρες καισέσκουλα, τρατάρισε χορτοκεφτέδες και κρασί το διώροφοκαι κάτι γείτονες δυο εβδομάδες μετά την ονομαστική εορτήτου απόντος Αντώνη, είχε περιποιηθεί το αραιωμένο μαλλίκαι δεχόταν συγχαρητήρια, λες και ο γιος της οκομμουνιστής είχε αυτοπροσώπως υποτάξει τις εχθρικέςμεραρχίες του Πάουλους, δε χώνευε τους Ρώσους, μααπολάμβανε την ταπείνωση των Γερμανών και στο μέλλονδε θα μισούσε το κόκκινο που το έβριζε κοκκινίλα, κοκκινάδι,πληγή κι αναθεματισμένο, είχε για κάποια χρόνια υιοθετήσειτην απέχθεια για ένα χρώμα, όπως έφταιγε της Κατερίνας τομπλε, καλή ιδέα, έλεγε η γριά, να ξεσπάς σ’ ένα χρώμα.

Τι να έκαναν οι άνθρωποι; Ευτυχώς επινοούσαν άπειρουςτρόπους να αντέχουν τα αβάσταχτα, να συνηθίζουν ταδυσβάσταχτα, να συγχωρούν τα αδικαιολόγητα, ναερμηνεύουν τα απίστευτα, να λένε τα ανείπωτα, κι όλα αυτάγια να μη μένουν μόνοι· ήταν ανακούφιση να ξετρυπώνουνκάθε τόσο έναν καλό λόγο για να συνυπάρχουν με τους

διαφορετικούς, ότι κι αν πρεσβεύανε.Ο Μπάλας, παρααδυνατισμένος, με τα πελώρια καφέ μάτια

να εξέχουν από ένα μούτρο όπου βαθουλώματα και κόγχεςείχαν γίνει σωστές τρύπες, ήταν απογοητευμένος με τηνκαταστροφή του λιμανιού της Μασσαλίας, δεν τονπαρηγορούσε η πανωλεθρία των ιαπωνικών νηοπομπώνστον Ειρηνικό, δεκαπέντε χιλιάδες νεκροί από είκοσι δύοβυθισμένα μεταγωγικά σε μία μόνο επίθεση, εκεί ακουγότανπολύ ο Αμερικανός στρατηγός Μακ Άρθουρ, οι σύμμαχοιγενικά έπαιρναν πλέον την επάνω βόλτα, αλλά του Μπάλαδεν του πήγαιναν ποτέ οι τόσο μακρινοί πλόες, στην καρδιάτου είχε τη Μαύρη Θάλασσα, το Δούναβη κι ακόμαπερισσότερο τη Μεσόγειο που τα λιμάνια της δέχονταντόνους βομβών και είχαν πια το χάλι τους, ανασφαλή καιάσχημα.

Μόλις ο αταξίδευτος παπάς άκουσε τη λέξη λιμάνια,βρέθηκε το φάρμακο για τη σύφιλη, είπε, δε θυμόταν ποιο,πάντως λόγω επαγγέλματος είχε κάποια ευαισθησία καιέγνοια για το συγκεκριμένο, ήξερα εγώ γιατί έδινα σε όλεςάφεση αμαρτιών, το ευχαί γονέων θεμέλια οίκων στηρίζουσιδεν είναι αρκετό, είπε, ο Μπάλας άπλωσε το χέρι και χάιδεψετο σβέρκο, τους κροτάφους και τις άσπρες φούντες στοκεφάλι του Σαλταφέρου και, καθώς την ανακάλυψη τουφαρμάκου για τη σύφιλη την είχαν ξανακουβεντιάσει καιανοιχτά και με υπονοούμενα, έφερε τη συζήτηση σταπεριστέρια του, είχαν μείνει δύο ζεύγη, δεν του ’κανε καρδιά

να τα μαγειρέψει και του τα ’κλεβαν άλλοι, στρώμα οιακαθαρσίες στον περιστεριώνα κι επειδή δεν ήταν πια τόσοεπιτήδειος στο σκούπισμα, πασάλειβε τα

μπατζάκια του, η Μαρίτσα μάλιστα η απέναντιπροσφέρθηκε με τρόπο να του πλένει πού και πού τα ρούχα.

— Τι τον θες τέτοιον μπελά που τρώει την μπομπότα σου,αναρωτήθηκε ο παπάς.

— Τ’ απογέματα κάνουνε περατζάδες γύρω γύρω στηνκοιλάδα, Χώρα, Παραπόρτι, Λιβάδια, Φάλλικα, Λιβάδια,Μεσσαριά, τα παρακολουθούσε και περνούσε ευχάριστα ηώρα, χούι που στο σόι ένωνε προπάππο, πάππου, πατέρα, γιοκι εκεί θα τερμάτιζε· ο Μπάλας, νέος, στο θέμα του γάμουείχε αποτύχει δις.

— Φάτα πριν σ’ τα φάνε οι Ιταλοί, έχουν ξεπαστρέψειόλους τους περιστεριώνες, είπε ο Σαλταφέρος, κάτι που οΜπάλας ως άμεσα ενδιαφερόμενος το ’χε μάθει πριν απ’αυτούς, έκανε γιούργια ο στρατός κατοχής κι άφηνε πίσωμαδημένα πούπουλα και βαθιές πατημασιές από τα άρβυλαστους σωρούς της κουτσουλιάς.

Είχε καιρό να φανεί και η Όρσα, άλλη λάτρις των πτήσεωνκαι ίσως των αναμνήσεων γύρω από τον περιστεριώνα του, οΜπάλας, άθελά του και απρογραμμάτιστα, γιατί βεβαίως δεντην έπαιρνε και στο κατόπι, την είχε πετύχει ένα δυοαπογεύματα στα γύρω βυσσινοχώραφα, βυσσινί γινόταν καιτο μάτι της μόλις τον διέκρινε ανάμεσα στα φυλλώματα,τόσα χρόνια και δεν έλεγε να λησμονήσει την αποτυχία του

ως προξενητή, μωρέ να λείπει το βύσσινο, φιλοσοφούσε κιαυτός το μάταιο των ερώτων κι επέστρεφε άκεφος.

Πάνω στην ώρα, να σου ο μικρός Σάββας, Μίνα καιπαπαδιά τον είχαν στείλει να γυρέψει τους άντρες τους πριναπό την απαγόρευση της κυκλοφορίας και τη βραδινήυγρασία, το παιδί βαστούσε του Μπάλα σ’ ένα πεσκίρι δυοβρασιές μακαρονάκι, μισό καρβέλι και μια πλάκα σαπούνι.

Ένα δωδεκάχρονο αγόρι αλλάζει αμέσως την πεσμένηδιάθεση ηλικιωμένων αντρών, ζωηρέψανε όλοι, κι ούτεσυνεννοημένοι να ’τανε, είπανε ακόμα κάμποσα αντρικά, οπάππους του χάιδεψε το σγουρόμαλλο κεφάλι, καμπέγιοριζάδο, φώναζε και ξαναφώναζε στα καλά καθούμενα, τακαμώματά του στην Αργεντινή δεν τα είχε εξομολογηθεί ούτετου παπά.

Οι δυο Σάββες είχαν πλησιάσει τόσο ο ένας τον άλλο, πουέμελλε να αγαπιούνται εφ’ όρου ζωής και παραπέρα, συχνά,σε περιπάτους που κάνανε στα στενά, στο μόλο ή στιςαμμουδιές, ο μεγάλος ξεσκόλιζε τ’ αρχαία του ρητά και τ’αργεντίνικα σ’ ένα διασκεδαστικό συνδυασμό, κι ο μικρόςσήκωνε τα μανίκια κι έδειχνε τις μαύρες τρίχες που φύτρωνανστις μασχάλες, όπως στο πανωχείλι κι αλλού, έκλεινε το μάτιστον πάππου, οι δυο είχαν το ελεύθερο να κουβεντιάζουντέτοια θέματα, οι μαύρες τούφες και τα χνούδια όμως, όπωςκι η τσιγαρίλα που βρώμαγε καμιά φορά, δε σήμαινανανυπομονησία για γυναίκα, αλλά ανυπομονησία για φευγιόστη θάλασσα, και μάλιστα με τον τρόπο των παλιών, που

έφηβοι πήγαιναν μούτσοι μ’ ένα κουτάλι, ένα πιρούνι και μιακουβέρτα και δούλευαν ως το ’30 βάρδια δωδεκάωρη.

Ένα απομεσήμερο τους μάζεψε ο γερο-Χαδούλης από τοδρόμο, τους οδήγησε στο νέο σπίτι, που μετά τοβομβαρδισμό του αρχοντικού του είχαν βολευτεί με τηνκαπετάνισσα και τις δυο υπηρέτριες, καθίσανε στη σάλα με ταστραπατσαρισμένα έπιπλα και τα κουφωτά παραθυρόφυλλακαι τους έσκασε το νέο, ο γιος του κι ο Βατοκούζης ύστερααπό τρεις αποτυχημένες απόπειρες να βρεθούν στη ΜέσηΑνατολή και μιας κι οι Βρετανοί είχαν κιόλας διώξει τονΆξονα από το Ελ Αλαμέιν, κατόρθωσαν το ακατόρθωτο,άγνωστο πώς, να βρεθούν στη Νέα Υόρκη, το νέο είχε φτάσειμε άκρα μυστικότητα σ’ έναν παλιόφιλο από τους ισχυρούςτου Πειραιά, δε γνώριζε άλλες λεπτομέρειες και δεν επρόκειτονα μάθει, σημασία είχε ότι ήταν ζωντανοί, κι εδώ που τα λέμε,στην Αμερική με το τέλος του πολέμου θα κάνανε χρυσέςδουλειές τα γραφεία ανεφοδιασμού πλοίων, τα ταξιδιωτικά,ναυτιλιακά, οι ξενοδοχειακές επιχειρήσεις, ξύπνιαελληνόπουλα κι οι δυο, δε θα ’μεναν με σταυρωμένα χέρια·οι Χαδούληδες είχαν ήδη απολέσει το ΜΙΝΕΡΒΑ και δύοφορτηγά και δεν τους πήγαινε το καθισιό, η κλάψα κι ηχασούρα.

Μα κι έτσι θα χάσει το γιο της, σκέφτηκε ο Σαλταφέρος γιατη γριά, τόσο μακριά η Αμερική, κατά βάθος αυτό που τοναναστάτωσε ήταν η σκέψη ότι θα έχανε τον εγγονό του καιτην Όρσα, τρόμαξε που δεν μπορούσε να κρύψει από την

ψυχή και το σώμα του την προτίμηση προς τη μεγάλη τουκόρη και ο οξύς πόνος στο στήθος τού ’φερε κρύο ιδρώτα,μα, φίλε μου, σύνελθε, έλεγε από μέσα του στον εαυτό του, ομικρός καθόταν ήσυχος στην άκρη ενός καναπέ, με τοδάχτυλο ακολουθούσε τα σχέδια της ελαφρώς καμένηςταπετσαρίας, στα καλά της θα ήταν

πλατιά καφεπράσινα φύλλα σε φόντο βυσσινί, είχεσκιρτήσει που ο πατέρας του ήταν καλά, τα υπόλοιπα δενμπορούσε να τα εκτιμήσει, σύνελθε, γαμώ τα φουγάρα μου,πίεζε ο Σαλταφέρος τον εαυτό του, το νέο είναι ό,τι καλύτερο,ήπιε δυο γουλιές νερό και ήρθε στα καλά του, δάκρυσε απόανακούφιση, μπαμπάκα, η Άρτα έχει στο στομάχι της τηΜικρή Άρκτο, όπως εσύ κι εγώ, πάρε μας πλήρωμα νααλλάξουμε τον αέρα μας, σου ορκίζομαι θα ανέχομαι τιςεκρήξεις σου, δε θα πάθω κι εγώ την αρρώστια που πέφτουνεστη θάλασσα, του είχε γράψει παιχνιδιάρικα και του είχεστείλει μια αστεία φωτογραφία, τη νεογέννητη να φοράει τοδώρο του, τις ροζ πουέντ που της έρχονταν σαν μπότες, οΧαραλάμπης ο ακροβάτης τις είχε πια κουρελιάσει. Ποτέ δενπαρακολούθησε κάποιος από την οικογένεια παράστασημπαλέτου, ούτε η Όρσα, σκέφτηκε ο Σαλταφέρος, θα τηςτηγανίσω ο ίδιος πατάτες και θα κάτσω μαζί της απόψε να ταπούμε, αποφάσισε και γυρνώντας στη Χαδούλη, μόλιςπροχθές, που λέτε, είπε το εγγλέζικο ραδιόφωνο πως στηνετήσια έκθεση ανθοκομίας τους, θαρρώ στο Λονδίνο, ηΕθνική Εταιρεία Ρόδων απένειμε το χρυσό βραβείο στο

τριαντάφυλλο Ελ Αλαμέιν, μια καινούρια ποικιλίαπορτοκαλιά με κοκκινωπές πιτσίλες.

— Τριαντάφυλλο Ελ Αλαμέιν; Να βαφτίσω κι εγώ τομαντανό μου Γοργοπόταμο, απάντησε ξερά η καπετάνισσα,περιφρονούσε ό,τι βρετανικό, το κοφτερό στενό της μάτι είχεαπό ώρα κολλήσει στο νεαρό Βατοκούζη, που η καλή τουμοίρα θα τον μετέτρεπε σε Αμερικάνο.

KAMΠΟΤ, ΑΛΑΤΖΑΔΕΣ, ντρίλια άφαντα, ούτεγλώσσες ν’ αλλάξει τις σκισμένες στα ράφια της

κουζίνας, άδεια τα μαγαζιά, η Μίνα Σαλταφέρουδυσκολευόταν να σκαρφίζεται λύσεις για το νοικοκυριό, ηΑννεζιώ άχρηστη, έμπαινε στην αποθήκη κι απορούσε με τομάγκανο του μεταξιού, τα καλαμοκούφαρα και το χάλκωματου ρακιού με το λουλέ, λίγο μαγείρεμα και νανούρισμα τωνπαιδιών κατάφερνε μόνο, όσο για το υπηρετριάκι, μαζί τουςείχε καλοφάει, είχε καλοπιεί, μια νταρντάνα πια άλλο πράμα,και πίσω στη Βουρκωτή έσκαβε τα χωράφια, πόλεμος κι οιγεροί άντρες δυσεύρετοι.

Δεν ήτανε καμιά αναίσθητη η Σαλταφέραινα πουπαρέβλεπε τις σούμες των νεκρών και των αγνοουμένων, οισυγγενείς της ήταν κορνιζωμένοι στα ντουβάρια μ’ εκείνη τημελαγχολική όμοια έκφραση που αποκτούν οι πεθαμένοι μετον καιρό, αλλά λιγάκι τη γλύκαινε η δική της σούμαακινήτων, απαριθμούσε η Χαδούλαινα τα βυθισθέντα πλοία,η Κατερίνα τους πνιγέντες, η πεθερά της τα ορφανά, οΣάββας τους συνταξιούχους συντρόφους, ο Μπάλας ταβομβαρδισμένα λιμάνια, η καθηγήτρια τα βομβαρδισμέναπολυτελή ξενοδοχεία, η χήρα του Νικηφόρου τιςλαρδομούνες, οι κόρες της ένας Θεός ξέρει τι κι η ίδια πέντεοικόπεδα σε Κηφισιά, Αμπελόκηπους και Αποικία,

συμβόλαια καμωμένα ανήμερα της Αγίας Κυριακής, τηςΑγίας Βαρβάρας, της Αγίας Άννης, δύο διαμερίσματα επίτης Σταδίου, υπογραφή των Αγίων Αναργύρων, τέσσερακαταστήματα επί της Σταδίου πάλι, είχε διαλέξει άντρεςαγίους για τα μαγαζιά, τον Άγιο Σπυρίδωνα, τον ΆγιοΑθανάσιο, τον Άγιο Χαράλαμπο και για το μεγαλύτερο τουςΑποστόλους Πέτρο και Παύλο και τώρα είχε ιδρώματα καικομμάρες, της έλειπε το αλισβερίσι αυτό, επειγόταν νατοποθετήσει το χρήμα που καθόταν επικίνδυνα άπραγο στηντράπεζα, γι’ αυτό και πήγε στη Λέσχη, αν δεν τραγουδούσετις χιλιοακουσμένες βαρκαρόλες του και την Τρεχαντήρα οΣύμπουρας, που η Μίνα εποφθαλμιούσε το γαλακτοπωλείοτου επί της Πατησίων, δε θα πήγαινε στο ρεσιτάλ.

Η Μόσχα, λίγο συναχωμένη, είχε μείνει σπίτι με τοτσούρμο των παιδιών, η Μερσίνα είχε βαρεθεί το πιάνο, πουδεν την πολυάφηναν να μελετήσει γιατί ενοχλούσε πότε τονέναν και πότε τον άλλο, στο πρώτο μέρος κάθονταν η Όρσαστη μέση, αριστερά και δεξιά η Σαλταφέραινα κι ηΜπουραντά-Καραπιπέρη, καλύτερα Καραπιπέραινα, στοδεύτερο μέρος η Όρσα έβαλε στη μέση την καθηγήτρια, είχεπιάσει τη μάνα της να κοιτάει με περιέργεια το δαχτυλιδάκι μετην πράσινη πέτρα, κόσμημα αγνώστου προελεύσεως,σούφρωσε η κοπέλα τα δάχτυλά της, αλλά ήταν αργά.

Ο Βατοκούζης θα έπαιρνε την πρωτότοκη και τα παιδιάτους στην Αμερική κι αυτό θα ήταν μια λύση, σκεφτόταν ηΜίνα, όχι πως το ήθελε, τα πράγματα έπαιρναν μια τροπή

που την ξεπερνούσε, κοίταζε δειλά το προφίλ της κόρης τηςμε βαθιά ενοχή και αγάπη που της ήταν αδύνατον να δείξει,δεν τολμούσε να αγγίξει το χεράκι με το μυστηριώδεςδαχτυλίδι, είχε ξεμάθει να είναι αισθηματίας.

Στο δεύτερο μέρος, μετά τις μικρές Περτέση και Σαρρή, ηΕξαδακτύλου, μ’ ένα μονοκόμματο μουσταρδί κρεπ,προτίμησε επίτηδες αυτή τη φορά γοργά, ζωντανά, οικείαθέματα, δεν έφυγε κανένας, δεν αποκοιμήθηκε κανένας, γιατον πολύ κόσμο ήταν από τα ρεσιτάλ που δικαιολογούσαντην εφεύρεση του πιάνου, άλλωστε η όλη εκδήλωση είχεστόχο να διατηρήσει ο πληθυσμός το ηθικό του, γιατί οπόλεμος είχε πλήξει καίρια το ναυτονήσι, οι Αθηναίοιπέθαιναν από την πείνα, οι Αντριώτες πνίγονταν στιςναυμαχίες.greekleech.info

Όταν τελείωσε το πρόγραμμα, η Σαλταφέραινα, φορώνταςένα φαρδύ, περικύκλωσε τον Σύμπουρα με ψεύτικακομπλιμέντα και μια συμφέρουσα οικονομική πρόταση, οκόσμος γύρω περιποιημένος και αξιοπρεπής, η γαλανήΕξαδακτύλου δεχόταν τα στερεότυπα συγχαρητήρια, στιςμικρές κοινωνίες κινούνται όλοι μαζί προς την εκκλησία, τοπανηγύρι, την κοσμική ή κοινωνική εκδήλωση, κι αυτή ηέλλειψη της ανανέωσης προσώπων και χώρων συνάντησηςκουράζει, αλλά παρέχει και μια ασφάλεια, είμαστε εδώπολλοί γνωστοί μαζί, ό,τι κι αν τύχει.

Όταν η Σαλταφέραινα με την Όρσα γύρισαν σπίτι,ανέβηκαν στον πρώτο όροφο να μαζέψουν τα μικρά και να

καληνυχτίσουν, στο ραδιόφωνο, πάντοτε σιγανά, έπαιζανμεγάλες ξένες ορχήστρες, η Μόσχα όρθια ανακάτευε τορυζόγαλο να μην πιάσει και στο τραπέζι της κουζίνας ηΑννεζιώ, με την Άρτα αποκοιμισμένη στην αγκαλιά της,ξεμάτιζε μ’ ένα μαχαιράκι κουκιά.

Η Όρσα, με παύσεις κόπωσης, έφτιαξε πάντως μια μεγάληφράση να περιγράφει στην αδερφή της τα του ρεσιτάλ, ηΜαρί στραμπούληξε τον αστράγαλό της, η Κατίνα ξέχασε ταμηδενικά που μάζευε στο γυμνάσιο και εμφανίστηκε πάλι μετην ιστορικού τη Χαζάπη, ο Σύμπουρας φορούσε δίχρωμοκουστούμι, οι Ιταλοί ήταν κόσμιοι και απομονωμένοι απότους ντόπιους, η Εξαδακτύλου μ’ ένα νεύμα τής είχεαφιερώσει τα τραγούδια χωρίς όνομα του Μέντελσον.

Η μέρα τους είχε τελειώσει όταν άρχισε η εκφώνηση τουδελτίου ειδήσεων, τα συνήθη, πάλι στον Ειρηνικό, δενκαλοάκουσαν πού, μάλλον τους ήταν άγνωστη η τοποθεσία,οι Αμερικανοί είχαν βομβαρδίσει και καταστρέψει πολλάπλοία και αεροπλάνα του Άξονα, δεν πρόσεξαν πόσαακριβώς, εκατοντάδες, ακολουθούσαν εκτενείς αναφορές, οιγυναίκες δεν πρόσεχαν πια, στο αυτί τους υπήρχε μονίμως οβόμβος που φτιάχνεται από το λεξιλόγιο του πολέμου,άλλωστε στα συμμαχικά δελτία ειδήσεων γινόταν αναφοράμόνο στις εχθρικές απώλειες, οι λοιπές, για ευνόητουςλόγους, συνήθως αποσιωπούνταν.

Το νέο που αποσιώπησε το BBC το έφερε η ΚικήΜπούσουλα που μπήκε μέσα κίτρινη. Κάπου είχε σκοντάψει,

σε κάνα σκαλί, ποιος ξέρει, το τακούνι της είχε ξεκαρφωθείκαι κούτσαινε. Στηρίχτηκε στο ντουλάπι της κουζίνας, έβγαλετο δεξί παπούτσι, το ’σφιξε στην αγκαλιά της και χωρίς ναμπορεί να κουμαντάρει τη βροχή των δακρύων πουκυλούσαν, κατάβρεχαν, ανακάτωναν και χαλούσαν τη σειράτων λέξεων και των συλλαβών, από τα παράσιτα τουσπαραγμού και του γλωσσοδέτη της συντέθηκε η μαύρηείδηση, με κάποιο τρόπο, μέσω του κουνιάδου της που είχεξεμείνει στην Αγγλία, του προπολεμικού συνεταίρου του μετα παράλληλα γραφεία σε Πειραιά, Λίβερπουλ και αλλού καικυρίως μέσω του Βρετανικού Ερυθρού Σταυρού είχε γίνειγνωστό πως η ΜΙΚΡΑ ΑΓΓΛΙΑ είχε βληθεί στις 11 Μαρτίου1943 έξω από τις ιρλανδικές ακτές, οι Άγγλοι είχανπερισυλλέξει τρία μέλη του πληρώματος που κατέθεσαν τιςσχετικές πληροφορίες και έτερον ουδέν.

Τους κόπηκε η ανάσα.Η Όρσα, πρώτη φορά στη ζωή της ενώπιον όλων εκτός

ελέγχου, τινάχτηκε σαν λαβωμένη λέαινα, πέταξε με κλοτσιέςαπό μπροστά της παιδιά, γατιά, σκαμνιά, σβούριξε σταρυζόγαλα τις άσπρες γόβες που κρατούσε στο χέρι καικατρακύλησε την εξωτερική σκάλα, η Μόσχα, στήλη άλατος,δεν ήθελε να πιστέψει ούτε αυτό που άκουσε ούτε αυτό πουείδε, η φασαρία σήκωσε αμέσως στο πόδι τα δυο γειτονικάσπίτια, άλλοι με παντόφλες και την πετσέτα του δείπνου στοχέρι κι άλλοι με πιτζάμες έτρεξαν στο άσπρο σπίτι, πέστε, πουνα πάρει, τι συμβαίνει, ρωτούσαν έξαλλοι κάποιοι που είχαν

δικό τους στο πλοίο του Μαλταμπέ, μα ποιος μπορούσε νατους εξηγήσει, η Μόσχα αδύνατον, η Αννεζιώ επίσης, ηΜερσίνα, η Χριστίνα, ο Δημητράκης κι η Άρτα έκλαιγαν, κι ηΜίνα Σαλταφέρου, ντυμένη ακόμα την καλή της ρόμπα καιτο μαργαριταρένιο κολιέ, χτυπούσε το κεφάλι της στον τοίχομέχρι που λιποθύμησε.

Όταν οι δυο Σάββες μαζεύτηκαν στο σπίτι, στο κάτω σπίτι,η είδηση για τη ΜΙΚΡΑ ΑΓΓΛΙΑ τους είχε βρει στο μόλοενώ ψαρεύανε, γύρισαν ξεγλωσσισμένοι, ο μικρός φοβότανκαι για την καρδιά του πάππου, η Αννεζιώ δεν τους άφησε ναμπουν στο κάτω σπίτι, τους ξαπόστειλε επάνω και τουςακολούθησε, η κουζίνα ήταν μες στη βρώμα, πασαλειμμένεςκατσαρόλες, καρέκλες, σκαμνιά και τοίχοι, πατημένες ελιέςκαι σκόρπια ξερά κουκιά κι η Μίνα με τα τέσσερα εγγόνιαστην αγκαλιά της, άσπρη, κάτω γινόταν χαλασμός, έρμε,Νίκο μου, αγόρι μου, ψέλλιζε η γριά παραμάνα, η μόνη πουαυτή την ώρα πρόσθετε στο δράμα τονΒατοκούζη.greekleech.info

Η Μόσχα, μόλις συνειδητοποίησε ότι ο χαμός του άντρατης και του βαποριού δεν ήταν η μόνη συμφορά που τηβρήκε, όρμησε κάτω, η μεγάλη αδερφή στη δική της κουζίναέκλαιγε ασταμάτητα, δεν είχε τη δύναμη, ούτε τη διάθεση, ναεμποδίσει τη μικρότερη, που άνοιγε με βία ντουλάπες,συρτάρια, εταζέρες, μπιζουτιέρες, καπελιέρες και πέταγε κάτωτο περιεχόμενό τους, ανασήκωνε στρώματα ψάχνοντας γιαπειστήρια, έσκιζε γράμματα και καρτ ποστάλ φυλαγμένες

κατά θέμα ή ήπειρο σε κούτες, θήκες, τσαντάκια, ερευνούσεανάμεσα στα φύλλα των βιβλίων για σημειώματα και κατόπιντα σβούριζε στον τοίχο, αναποδογύριζε τους αγίους στοεικονοστάσι, ξεκάρφωνε κορνίζες, ξεβίδωνε γυάλες,ξεκαπάκωνε γαλατιέρες, ζαχαριέρες, σουπιέρες των καλώνσερβίτσιων, κοίταζε εξονυχιστικά δώρα και σουβενίρ που είχεφέρει ο Σπύρος στην Όρσα, δυο μεταξωτά ελεφαντάκια, ένανξύλινο αλιγάτορα, τις γκέισες, τον αμερικάνικολεμονοστύφτη, τα πράσινα γάντια και τα φτερά του παγονιού,να βρει γραμμένα πάνω τίποτα συνθηματικά, μια λέξη, μιαημερομηνία, αρχικά, κάτι· όταν όλο το σπίτι το είχε κάνειαχούρι, αφηνιασμένη η Μόσχα τάραξε στις γροθιές και στιςκλοτσιές την Όρσα, της μάτωσε κρόταφο, πιγούνι, λαιμό,γόνατα, της τραβούσε με λύσσα αυτά τα άκοπα μελιά μαλλιά,μέχρι που, σωματικά και ψυχικά κουρέλι, στάθηκε για λίγο,άναψε τσιγάρο, πες μου, τη ρώτησε κλαίγοντας, ποιος είναι οπατέρας της Μερσίνας, ο Νίκος ή ο άντρας μου.

ΟΠΟΙΟΣ ΠΝΙΓΗΚΕ ΜΕΤΑΝΙΩΣΕ

Μ ΗΝΕΣ ΠΟΛΛΟΥΣ μετά την απελευθέρωση, μιαΚυριακή με λιακάδα και ψοφόκρυο στο τέλος του

1945, η πλατεία μπροστά στο Δημαρχείο γέμισε κόσμο,ειδοποιημένοι όπως όπως συνέρεαν από τα χωριά και τουςμακρινούς μπαξέδες καβάλα στα μουλάρια, στα κάρα καιποδαράτοι, όσο για τα ρούχα, κι εκεί αμφιβολία, όσοιπενθούσαν έλπιζαν στο αναπάντεχο, στην ως διά μαγείαςανατροπή της μοίρας, κι όσοι φορούσαν χρωματιστά, μπας κιείναι πνιγμένοι οι δικοί μας, αναρωτιόντουσαν και κοίταζανμε ενοχή τα γκρι, τα πράσινα και τα καφέ τους.

Πάντως η ζωή από μόνη της ξανάπαιρνε τα πάνω της, σεκαταυλισμό της Παλαιούπολης τα προσκοπάκια τέλεσανμνημόσυνο για τον Αμερικανό Πρόεδρο ΦραγκλίνοΡούσβελτ, στις Στραπουργιές επισκεύασαν το ταφείο καιανήγειραν οστεοφυλάκιο, στο έλος Παραπορτιού ψέκασανπολλές απανωτές φορές με το νέο φάρμακο DDT, οιχοιροτρόφοι και οι μελισσοκόμοι προσπαθούσαν κούτσακούτσα να αναπιάσουν πάλι ζώα και κυψέλες, αλλά ηναυτιλία είχε υποστεί συντριβή, στις επίσημες καταστάσειςπαρουσιάζονταν χίλιοι τετρακόσιοι τόσοι άνεργοι Ανδριώτεςναυτικοί και το συσσίτιο για τις φαμίλιες τους ήταν τηςντροπής, ενώ, λόγου χάρη, στον Πειραιά ήταν αξιοπρεπές,όχι στα ξένα πληρώματα λοιπόν, το σύνθημα το ανδριώτικο

βαπόρι στους Ανδριώτες ναυτικούς φιγουράριζεπρωτοσέλιδο στη Φωνή του Αιγαίου και σε όλα τα τοπικάφύλλα και δονούσε τις εργατικές συγκεντρώσεις, οι ναυτικέςοικογένειες πλήρωναν ακόμα τον πόλεμο πολύ ακριβά.

Ο Κώστας Καρυωτάκης από το Ζαγανιάρι, λιπαντής,αγνοούμενος από ναυάγιο του 1944 στο στενό τηςΜαδαγασκάρης, αιχμάλωτος αρχικά σε στρατόπεδο τηςΙαπωνίας και κατόπιν των Φιλιππίνων, ένας από τους πέντεχιλιάδες που είχε απελευθερώσει ο στρατηγός Μακ Άρθουραπό τον Φεβρουάριο του 1945 που ανήγγειλε την πτώση τηςΜανίλας, είχε επιτέλους γυρίσει στο νησί και από τομπαλκόνι του Δημαρχείου απαντούσε, όπως μπορούσε, στιςαγωνιώδεις ερωτήσεις συζύγων και γονέων, αν είχε πετύχειπουθενά στον Ειρηνικό αυτούς που λείπανε ακόμη από τιςκαταστάσεις νεκρών και επιζώντων.

Η Μόσχα με τον πατέρα και τον ανιψιό της πήγαινε σε όλααυτά μάταια. Με τη λήξη του πολέμου είχαν γυρίσει στο νησίαπό λογιώ λογιώ αιχμαλωσίες οι περισσότεροι από τουςναυτικούς της ΜΙΚΡΑΣ ΑΓΓΛΙΑΣ, το πλοίο είχε τορπιλιστείΠέμπτη 11 Μαρτίου του ’43, την τέταρτη νύχτα ταξιδιού τηςνηοπομπής, λίγο προτού φανεί η Ιρλανδία, είχε μπουνάτσα,κάποιους τυχερούς τους περισυνέλεξαν Εγγλέζοι, κάποιουςάτυχους τους μάζεψε αιχμαλώτους ένα γερμανικό μεταγωγικόπου αργότερα βυθίστηκε από συμμαχικά βλήματα, τουςξαναμάζεψαν Γερμανοί, οι τορπιλισμοί κι οι αιχμαλωσίεςπήγαιναν σύννεφο, ποιοι διασωθέντες, ποιοι όχι, ουδείς

γνώριζε τι απέγινε ο καπετάνιος.Στη σάλα της θείας του ο νεαρός Σάββας είχε μετακινήσει

τις οικογενειακές φωτογραφίες από τον τοίχο πίσω από τονκαναπέ κι είχε στολίσει κορνιζαρισμένα αριστεία ανδρείας,επαίνους και κάρτες ευγνωμοσύνης από ξένους υπουργούς,πρεσβείες, ναυτιλιακές εταιρείες, διεθνείς συνδικαλιστικέςενώσεις και από μεμονωμένους αλλοδαπούς ναυτικούς πουο ατρόμητος Μαλταμπές είχε σώσει, captain-ghost στιςξένες εφημερίδες, καπετάν φάντασμα, στοιχειό ακόμα εναφανεία του λόγου του. Καθόταν το παιδί και μελετούσε μετις ώρες τις ξένες σφραγίδες, τις υπογραφές, τα ξένακαλλιγραφικά, ήξερε με το νι και με το σίγμα τηναναμπουμπούλα στο σόι, είχε κόψει τα πολλά με μάνα καιθεία, αλλά αρνιόταν πεισματικά να καταδικάσει τον ήρωα,άλλωστε όλη η Άνδρος, που σε κουζίνες, παρακούζινα,πλυσταριά και μαρειουλάκια διύλιζε τα των Σαλταφέρων,αγαπούσε κιόλας το άρωμα της δόξας του Σπύρου, ιδιαίτεραστα μάτια των παιδιών και των εφήβων είχε γίνει ένα με τονΘησέα, τον Οδυσσέα και τον Αϊ-Γιώργη, κι όσο δε μάθαινανκάτι οριστικό για την τύχη του, ο θρύλος έπαιρνε όλο και πιοτρελές διαστάσεις.

Στις παρέες ανακεφαλαίωναν και παραφούσκωνανπεριστατικά τόλμης και πατριωτισμού του Μαλταμπέ, από ταπέντε του χρόνια που ξέφυγε μιας συγγένισσας καικατηφόρισε μονάχο από την ορεινή Βουρκωτή στη Χώρα,από τα εφτά του που ξέκανε μια φωλιά με οχιές, στα οχτώ

που ένα ολόκληρο καλοκαίρι είχε παρτίδες μ’ ένα κοπάδιδελφινιών που τον βλέπανε να τσαλαβουτάει μαζί τους καικάνανε σαν παλαβά, στα έντεκα που είχε σώσει από βέβαιοπνιγμό έναν φαμελιάρη, τον Σεπτέμβριο του ’22 που, ενώξαπόσταινε ανάμεσα σε δυο μπάρκους, καβάλησε ξένο καΐκι,πέρασε απέναντι και μάζευε κυνηγημένους Μικρασιάτες, ταναυτικά κατορθώματα κατόπιν στους ωκεανούς, που δάμαζεανεμοστρόβιλους, που εκμηδένιζε θύελλες, που μείωνε τιςημέρες των ταξιδιών, που ξέφευγε από τις ποντισμένεςνάρκες, που έκανε νούμερα στους Γερμανούς.

Ο καπετάν φάντασμα έμεινε στη γέφυρα της φλεγόμενηςΜΙΚΡΑΣ ΑΓΓΛΙΑΣ σε στάση προσοχής και βούλιαξε αργάμαζί της, ο Κώστας Καρυωτάκης το είχε μάθει στηναιχμαλωσία από δυο Ρώσους αξιωματικούς, άντρες θετικούς,το όνομα ΜΙΚΡΑ ΑΓΓΛΙΑ ήταν καλυμμένο όπως όλων τωνπλοίων καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου, αλλά περιγραφήτζενεραλάδικου, ημερομηνία, στίγμα ταίριαζαν απολύτως καιμε τα ίδια δεδομένα δεν είχε αναφερθεί άλλη απώλεια, τουποβρύχιό τους τον είχε εντοπίσει, μα ήταν αμετάπειστος, δενήθελε να εγκαταλείψει το καράβι του.

Η Μόσχα δεν έβγαλε κιχ, κοίταξε τη σκουροκόκκινηπλεχτή μπλούζα της, άκουσε μέσα της ένα σπασμό καικατουρήθηκε, με πρόσωπο τσιτωμένο από την υπερέντασητης λήξης τριών σχεδόν ετών αγωνίας για πολλά καιδιάφορα εκτός από τη ζωή του συζύγου και υποβασταζόμενηαπό τους δύο Σάββες πήρε αργά το δρόμο για το άσπρο

διώροφο. Πίσω της σχηματίστηκε μια σιωπηλή πομπή, ηΚική Μπούσουλα πρώτη, ο Παναγιώτης ο άντρας της είχεαφηγηθεί πολλές φορές σε φίλους, Έλληνες και ξένουςδημοσιογράφους πως τη μοιραία νύχτα δεν του πήγαινε ναυπακούσει τη διαταγή εγκατάλειψης του πλοίου και να τοναφήσει, μα ο Σπύρος τον κλότσησε, τον σκυλόβρισε, του’ριξε και δυο μπουνιές στη μούρη για να τον ξαποστείλει στηλέμβο, ακολουθούσαν η Ζανάκη κι η Μαΐστρου που οιάντρες τους, πλήρωμα του Σπύρου, είχαν επίσης γλυτώσει, οΑιμίλιος Μπάλας σε κακό χάλι, πουλί τραυματισμένο, ηΚατερίνα Μπασαντή, ακόμα και η β΄ εξαδέλφη ΑρχοντίαΣαρρή που είχε χάσει τον Ζαννή της σε άλλη νηοπομπή κιέραψε η ίδια τα μαύρα της, με τον παγωμένο αέρα να τουςστραβώνει, κατηφόριζαν προς τη Ρίβα, ενώ το νέο για τογενναίο και παραδοσιακό τέλος του Μαλταμπέ έτρεχε απόστόμα σε στόμα και εκτόπιζε κάθε άλλο θέμα συζήτησης στακαφενεία, στη Λέσχη και στου τυπογράφου.

Η κακογερασμένη Μίνα Σαλταφύρερ, όπως τη φώναζανπλέον μερικοί, δεν είχε τολμήσει να συνοδέψει την κόρη τηςστην πλατεία, κάπου παράμερα είχε σταθεί με έτοιμη τηδικαιολογία, ένα μυκονιάτικο καΐκι είχε φέρει κούκλους, τουςπεριέφερε ο καϊκτζής μ’ ένα καλάμι στα στενά προς άγρανπελατών, αλλά γύρευε δεκαπέντε χιλιάδες την οκά κι οκόσμος δεν είχε, μόλις της πρόφτασαν τα του γαμπρού της,έκατσε βαριά σ’ ένα πεζούλι, έκανε ρεύμα εκεί, της έλειπε ηπασχαλιά της πλατείας, την είχανε κόψει οι διεστραμμένοι.

— Μα πώς μπόρεσες, της είχε πει ο άντρας της το ’43, τηβραδιά που έγιναν τα αποκαλυπτήρια της όλης υπόθεσης.

Η Μίνα δεν είχε τίποτα να απαντήσει στον κύριο πουπαντρεύτηκε χωρίς να αγαπά και δεν της επέτρεψε ο ίδιος νααγαπήσει έστω εκ των υστέρων, είχε μάλιστα το σθένος, εκείστο πεζούλι, συνειδητά και όχι από κεκτημένη ταχύτητα,εκτός από τον πεθαμένο, τα δυστυχή κορίτσια της και ταορφανά, να θρηνήσει, όπως του άξιζε, και το ωραίο χαμένοκαράβι που κανένας του σπιτιού δεν είχε δει από κοντά. Σ’εκείνη θα ’πεφτε κι η αγγαρεία να αναζητήσει ταδεδουλευμένα της ΜΙΚΡΑΣ ΑΓΓΛΙΑΣ και του μακαρίτη,κατατεθειμένα σε αγγλική τράπεζα· οι άλλοι πενθούσαν καιβαρυπενθούσαν ελέω Μίνας που τους εξασφάλιζε τον άρτοτον επιούσιο, τον αυριανό και την πολυτέλεια της θλίψης καιτης δυσθυμίας.

Μέχρι εκείνη την ώρα είχε αποδείξει πως άντεχε τα πάνταγιατί την είχε γεννήσει γκορτσιά, να όμως που δεν είχε τακότσια να πάει σπίτι, τα γλου γλου από τους κούκλουςξανακάνανε την πόλη μικρούλα και επαρχιακή, ένα τίποταστο σύμπαν, ζάρωσε αναλόγως κι η Σαλταφέραινα, μαύροαποκαΐδι, ένα με το πεζούλι, να μην είναι παρούσα στοδιώροφο τη στιγμή που η Όρσα θα μάθαινε τα τελεσίδικα.

ΑΥΤΗ ΠΑΛΙ ευχόταν να ζει ο Σπύρος, μόνο αυτό,φορούσε ένα σκουροπράσινο πλεχτό και με τα μελιά

μαλλιά της είχε τα χρώματα των φθινοπωρινών κήπων, απότο παράθυρο κοιτούσε κάθε τόσο τα καλογερίστικα βουνάστο Μάτι του Θεού, ξεμαμούνιζε και τη φακή για τηνεπομένη, είχε μια υπερένταση που άσπριζε και πάγωνε τομούτρο της, θα ζει, σκεφτόταν, κατά καιρούς είχαν τιςανάλογες πληροφορίες, μόνο που μερικές φορέςδιαφορετικοί ναυτικοί ορκίζονταν ότι ο καπετάν φάντασμαθεάθηκε τον ίδιο πάνω κάτω καιρό στη Βέρα Κρουζ, στοΜπριζμπέιν και στο Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας, αυτός οΚώστας Καρυωτάκης ίσως επιβεβαίωσε κάτι απ’ όλα, έλπιζεη Όρσα, μόνο να ζει, δεν ήθελε να σκέφτεται τα παρακάτω, ταδευτερεύοντα.

Η αποκάλυψη των αισθημάτων της τότε ήταν βόμβα σταθεμέλια του διώροφου, για ένα δίμηνο συνέβαιναν απανωτάεπεισόδια ικανά να στραγγίζουν το κλάμα και στο πιομελοδραματικό μυθιστόρημα, έχουν μια δόση μοιρολατρίαςκαι ρομαντισμού οι νησιώτες γενικώς, εν προκειμένω έναπαραπάνω, το σαξ, κραύγαζε ξαφνικά η Μόσχα κι ορμούσεκάτω, τα σαξ πουκάμισα ήταν αδυναμία του Σπύρου, κι αυτή,προσπαθώντας και ξαναπροσπαθώντας και πιέζοντας τημνήμη της, όλο και ξέθαβε ένοχες λεπτομέρειες, πολλά

χρόνια πριν, στο Παραπόρτι, μεσημέρι και άπνοια, σπάνιοαυτό, πίσω από τις καλαμιές που κουνιόντουσαν είχε σταθείτο μάτι της σε κάτι σαξ και να σου αργότερα η μεγάληαδερφή αναψοκοκκινισμένη να την προφταίνει για ναγυρίσουν σπίτι παρέα.

Και στις φραγκοσυκιές βαθιά χαραγμένα τα αρχικάΣ+Ο=Ο+Σ, παμπάλαια αλλά απείραχτα από το χρόνο, ταείχαν ψάξει οι εντεκάχρονες Μερσίνα και Χριστίνα, που χωρίςνα το ξεφουρνίζουν η μια στην άλλη, το σκέφτονταν πάντωςμήπως δεν είναι μόνο ξαδέρφες αλλά και αδερφές, είχανκρυφακούσει έναν καβγά των μανάδων τους, ερευνούσε ηΜόσχα με μανία χρονολογίες και ημερομηνίες κι η Όρσα δενέβγαζε λέξη, την άλλη το χάραμα είχε φύγει μ’ ένα βαλιτσάκικαι την πεντάχρονη Άρτα για τα Απατούρια, η γιαγιά Όρσαείχε ένα διψήφιο αριθμό παθήσεων και η εγγονή δε θα τοκουνούσε ρούπι από κει· ήταν μια λύση τέλος πάντων.

Ούτε μια φορά δεν της είπε η γριά τα συνηθισμένα,άμυαλη, ξεμυαλίστρα, ξεμυαλισμένη, αντίθετα, στερημένη κιη ίδια, ευλογημένοι, μονολογούσε, όσοι αγαπούν καιαγαπιούνται τρελά, έριχνε καυστικές ματιές στον Χριστό καιστο σύζυγο για να τους κόψει το βήχα πιθανών αντιρρήσεων·στην κάμαρη, που τα ντουβάρια της είχαν ποτίσει φαρμακίλα,ήταν έκρηξη ζωής, ένα γκρίζο λιπόσαρκο κουφάρι μεβρώμικη ανάσα να σκιρτάει στο ντιβανάκι της, ν’ απλώνει τοχέρι, να χαϊδεύει και να αγαπάει άνευ όρων.

Έρχονταν τα δυο μεγαλύτερα της Όρσας, έπαιζαν λιγάκι με

την Άρτα, κάθονταν στην ταρατσούλα και κοιτούσαν τιςγερακίνες να πετούν στην πυκνοφυτεμένη ρεματιά,στραβοκοίταζαν τη μάνα τους, αλλά την αγαπούσαν, δενείχαν τη δύναμη και την αναίδεια να τη ρωτήσουν στα ίσια ταπαρακάτω πέντε ερωτήματα, πρώτον αγάπησες ποτέ τονμπαμπά, δεύτερον μετά το γάμο έβλεπες κρυφά το θείο,τρίτον τι σόι γονείς είναι οι παππούδες που προκαλέσανετέτοιο κακό, τέταρτον τους αγαπάς ακόμα και πέμπτον αφούδεν παντρεύτηκες αυτόν που ήθελες, γιατί δεν έμενεςγεροντοκόρη.

Κρυφοκοίταζε τα παιδιά η Όρσα, τα λάτρευε και δενμπορούσε πια να ζουλάει την κοιλιά της Μερσίνας, ναγαργαλάει τον οξύθυμο Σάββα, να τους αλείφει φέτες μεσταφιδόμελο, να τους δείχνει συλλογές των καρτ ποστάλ,άλλωστε δεν είχε πια διάθεση να παρατάσσει τα ορεινάχειμωνιάτικα τοπία πέντε ηπείρων με μια τέτοια σειρά, πουλες κι ανέβαινες λες σιγά σιγά τους πρόποδες ενός και μόνουπελώριου βουνού, το Παγκόσμιον Όρος, έλεγε,προσπερνούσες χωριά σκόρπια σε ανατολικές και δυτικέςπλαγιές, εναλλασσόμενες οροσειρές και απάτητεςβουνοκορφές κατόπιν, κι από ένα στρατηγικό σημείο η θέαόλου του κόσμου, ας πούμε.

Επέστρεψε οριστικά στο διώροφο από τον Μάιο,ψυχορραγώντας η γριά Σαλταφέρου είχε με τα μάτιακατακεραυνώσει για τελευταία φορά και ενώπιον όλων γιο καινύφη και μάλλον δεν τους συγχώρεσε, ένα βήμα πριν από το

θάνατο και δεν έδωσε τόπο στην οργή, ο παπα-Φίλιππαςχούφταλο κι αυτός, ψέλλισε κάτι αόριστο και σώπασε, τοπάνω χέρι της στιγμής το είχε η ετοιμοθάνατη.

Η Όρσα ένιωσε μόνη χωρίς τη νόνα της, τα δικά της παιδιάδεν είχαν ποτέ γλείψει από αυτό το αρωματικό μέλι, μιαγιαγιάκα που να συνωμοτεί με τα εγγόνια, να χαζολογάει, ναενδιαφέρεται για τα αισθηματικά, να τσακώνεται για χάρητους, να μηχανορραφεί κιόλας.

Με το ζόρι κυλούσε ο καιρός στο πρώην άσπρο διώροφο,με τούτα και με τ’ άλλα δεν είχαν νου να το γαλακτίσουν κι οΣάββας ντρεπόταν για το χάλι του σπιτιού, ντρεπόταν όμωςκαι να βάλει ασπριτζήδες με μπαντανόβουρτσες, τοφρεσκάρισμα των ντουβαριών τους μάρανε, θα λέγανε αυτοίπου ζουν για να σχηματίζουν τη φράση της ημέρας, πουβάζουν επικεφαλίδα σ’ ένα γεγονός για να κάνει τρεχάτο τογύρο της πόλης.

Όρσα, Μόσχα αποφεύγανε η μια την άλλη, ένα πεδίοεξάσκησης για την αποφυγή κατά μέτωπον συγκρούσεων τοσπίτι· τη φακή καθάριζε λοιπόν η πρώτη κι είχε τις κεραίεςτεντωμένες να συλλάβει τα βήματα και τα μαντάτα, καιπράγματι, το πλήθος που συνόδευε τη Μόσχα στάθηκε πιομακριά, ακούστηκαν βαριά τα τακούνια στην εξωτερικήμαρμάρινη σκάλα, η πάνω πόρτα, το ξεπαπούτσωμα στοαντρέ, τα πέλματα στο διάδρομο, στο πανομοιότυπο κάτωσπίτι η Όρσα βήμα προς βήμα αντέγραφε τη διαδρομή τηςαδερφής που έφτασε στο υπνοδωμάτιο κι έπεσε σαν σακί,

προφανώς με τα ρούχα, στη δεξιά μπάντα του διπλούκρεβατιού, ώστε πέθανε, μονολόγησε η Όρσα, φαντάστηκε ταμαύρα του μάτια να σπάνε, τα ματόκλαδά του να ξηλώνονταικι απόμεινε να κοιτάει το ταβάνι, τη μονοπατωσιά που οιτάβλες της λύγιζαν ελαφρά, ήθελαν κι ένα δυο χέριαριπουλίνη.

Κλείστηκε κι αυτή στην κάμαρη της να βγάλει από τηδύσκολη θέση τους γονείς και τα παιδιά της, τα ανίψια ταείχανε στείλει στης Μπούσουλα και στο τσουκάλι υπήρχεκρεατόσουπα. Δε βγήκε ούτε το απόγευμα ούτε στο δείπνοπου την παρακάλεσε ο πατέρας της, αργά τη νύχτα μόνο,όταν κατάκοποι όλοι κοιμόντουσαν βαριά, η Όρσα έριξεστους ώμους μια ζακέτα, βγήκε κι ανέβηκε ένα ένα τα δώδεκασκαλιά, το κλειδί όπως πάντα στην πόρτα της κουζίνας και τοκαντήλι αναμμένο από τη μάνα οδήγησε τα βήματά τηςχωρίς ήχο προς την κρεβατοκάμαρη, ήταν ξυπόλυτη, άγγιξετους τοίχους με την παλάμη της, την καλή και τηνανάστροφη, πάτησε το δάχτυλο στο σκάλισμα του καθρέφτη,στην καμπύλη της βιεννέζικης καρέκλας, ανάσανε τημυρωδιά του δωματίου, χάιδεψε την κουρτίνα, τα σεντόνιαστην άδεια αριστερή μπάντα, το αριστερό μαξιλάρι, κάθισεστην άκρη του κρεβατιού, στριφογύρισε τις γάμπες της και μετα πέλματά της κουβάριασε το κιλιμάκι κάτω από το κρεβάτικι ακολούθησε τις ευθείες ενώσεις των σανιδιών, κοίταζεκάτω ή μάντευε το πάτωμα εδώ κι εκεί, οι κυπαρισσοσανίδεςσπάνε στις τρικυμίες και πνίγουν τους άντρες μας, αλλά και

μες στο σπίτι, λεπτές και μόνες, στάθηκαν μοιραίες,σκέφτηκε, στο ελάχιστο τρεμουλιαστό φως αναγνώρισε πάνωστο κομοδίνο το μπουκαλάκι του λάβδανου, κοίταξε τηστεφανοθήκη και τη φωτογραφία του ζεύγους από το ταξίδιστη Νέα Υόρκη, πάει αυτός, χάθηκε, είπε μέσα της, χάθηκε,χάθηκε, ξαναείπε και ξαφνικά αισθάνθηκε ότι δεν είχε άλλοκουράγιο για τη ζωή, έγειρε προς τη Μόσχα που κοιμότανανάσκελα, της ξεκόλλησε από το πρόσωπο τούφεςξεραμένες από μύξες και κλάματα και τη φίλησε στομάγουλο.

Ο Ι ΚΑΠΝΙΣΤΑΙ μας έχουν νεύρα, έγραφε η τοπικήεφημερίδα στην πρώτη σελίδα, λόγω θαλασσοταραχής

δέκα μέρες είχε να φανεί βαπόρι, οι δυο Σάββες που κάπνιζανστη ζούλα, ο μεγάλος καρδιακός και ο μικρός απλώς μικρός,είχαν γανιάξει το δεκαήμερο της έλλειψης, άλλωστε κυρίωςτο παράνομο τσιγαράκι τούς έδενε ακόμα, λόγω τωνγεγονότων είχε κλονιστεί η εμπιστοσύνη του εγγονού, τονλυπόταν τον πάππου του, ό,τι χειρότερο, δεν ήταν πιασυνεταιράκια οι δυο τους σε μυστικά και κοπάνες, άσε, τουείπε, βαριέμαι, δε θα ταξίδευε μαζί του στη Σύρα νααποχαιρετήσουν το τελευταίο βαπόρι του καπετάνιου, τοπολυταξιδεμένο ΜΑΡΟΥΣΙΩ ΜΠΕΜΠΗ που είχε πουληθείγια παλιοσίδερα.

Η Σύρα ήταν μια βολτίτσα, μια μικρή βουτιά.Ο Σαλταφέρος από το ’38 που άραξε διαπαντός ταξίδευε

πολύ περισσότερο από πριν, αλλά με το νου του, πότε για ναγλυτώνει από το παρόν και πότε για να κατηγορεί τον εαυτότου που τριγυρνούσε με την παντόφλα και έκλανεαπερίσπαστος στης Αργεντίνας, πόρδον ήκουσες, σκατόνμαντάτον, ενώ στο κονάκι του παιζόταν μια αρχαία τραγωδία,μια κατάσταση αλλόφρων, αιτία ο έρωτας, τά μῶρα γάρ πάντ’ἐστίν Ἀφροδίτη βροτοῖς καί τοῦ ’νομ’ ὀρθῶς ἀφροσύνης ἄρχειθεᾶς, μάλλον του Ευριπίδη και διά την αντιγραφήν, ο

αείμνηστος δημοδιδάσκαλός του Φωκάς Ραλλίας, εργένηςεκ πεποιθήσεως, ο τυχερός.

Και τα κύματα δεν έλεγαν να κοπάσουν, μόλις ο θάνατοςτου Σπύρου επισημοποιήθηκε με υπουργικές σφραγίδες καιτον Χαλκού Σταυρό εις πεσόντας ναυτικούς, άντε πάλισυλλυπητήρια τηλεγραφήματα, εγκωμιαστικά πατριωτικάδημοσιεύματα και επιδείνωση, φτου κι απ’ την αρχή.

Περίλυπος ο Σαλταφέρος, σαν γνήσιος ναυτικός,αγαπούσε το θηλυκό γένος, δεν του είχε κακοφανεί που ηγυναίκα του είχε γεννήσει σερί τρεις κόρες, το πρώτο μωρό,αεροβαφτισμένο Ορσούλα, είχε ζήσει κάτι ώρες, μπορεί καιγια καλό του, σκεφτόταν ο καπετάνιος, η συνείδηση τηςπατρικής ανεπάρκειας ήταν τόσο έντονη και άνευελαφρυντικών, που ξιφουλκούσε επίτηδες με τη στηθάγχητου· από τα εφτά χαράματα στο πόδι, σαν τρελός τηγάνιζετης Όρσας πατάτες ή μανιτάρια κι αυτή δε γύριζε να τα δει,αρνιόταν να βάλει φαΐ στο στόμα, δεν μπορούσε να καταπιεί,κάτι νερόσουπες την ποτίζανε, όπου εν αγνοία της διαλύανεμέσα δυναμωτικό, είχε φέρει από την Αμερική ο άντρας τηςπολυβιταμίνες κι όχι μόνο αυτό, βουναλάκι η σχετικήαλληλογραφία και συνταγογραφία από γιατρούς καικαθηγητές των Αθηνών, και να σου από δίπλα και τα βότανακαι τα μαντζούνια, είχε γίνει ιερό χρέος της Χαδούλαινας, τηςΜούραινας, της χήρας του Νικηφόρου, της Τάσας, τηςπαπαδιάς και βέβαια της Νανάς να συνεφέρουν την Όρσα,κάτι είχε αυτό το πλάσμα πάνω του και κανένας δε

χυδαιολογούσε σε βάρος της, η νόμιμη χήρα Μόσχα ήταν ησυμπάθειά τους, αλλά η Όρσα διέθετε το άλλο μέγεθος, τοαδιανόητο.greekleech.info

Όλα τα λοιπά ήταν στα μέτρα τους. Ασθένεια τύφλωνε ταβόδια του Γαυρείου, άλλη ξεπάστρευε τα πουλερικά, η σοδιάτων σιτηρών μηδαμινή, στο ένα καυκί ένα και μισό μέσηαπόδοση, έλλειψη αρσενικών γάτων στην Καππαριά, οιΙταλοί του φυλακίου τούς είχαν μαγειρέψει, στο χορό τηςΛέσχης καντρίλιες και στους σιδηρουργούς δέκα τόνοιαγγλικού γαιάνθρακα αποστολή της ΕΜ-ΕΛ, λήξηπροθεσμίας ανταλλαγής στρατιωτικών λιρών, διακόσιεςδραχμές η οκά το κρέας και πάει λέγοντας σε όλη τηνΕλλάδα, μόνη διαφορά η μη άρση της κατάστασηςπολιορκίας στις Κυκλάδες, ζώνη στρατιωτικών επιχειρήσεων,όπως υπενθύμιζαν διά διαταγής ο ΚυβερνητικόςΑντιπρόσωπος κι ο Ανώτερος Διασυμμαχικός ΣτρατιωτικόςΔιοικητής Αιγαίου.

Ο Σαλταφέρος ξυπνούσε αξημέρωτα και λυρικός.Ατένιζε τα σύννεφα στο Μάτι του Θεού, αυτά που ο

μυλωνάς έβλεπε σαν αλευροτσούβαλα, η ασπρορουχού σανασιδέρωτους χασέδες, ο ζαχαροπλάστης σαν κρέμαβουτύρου, η γεροντοκόρη η Κατίνα σαν νυφιάτικα πέπλα καιη καθηγήτρια σαν προέκταση της άσπρης τριανταφυλλιάςτης, ενώ ο Σάββας τα αποθαύμαζε ως σύννεφα, ήταν απόκείνους που έχουν τη φύση περί πολλού, τα έλεγε μαζί της,κανάκευε την ανατολή, τα ’βαζε με το χιονιά, σιχτίριζε το

συννεφόκαμα και εμπιστευόταν εκατό τοις εκατό το δέκα τοκαλό, τη διαυγή, χλιαρή λιακάδα των Κυκλάδων.

Τα απογεύματα από νωρίς τριγυρνούσε στου τυπογράφου,στο νεοσύστατο Οίκο του Ναύτου και στα καφενεία όπου οιθαμώνες κατέθεταν τα της Επιτροπής Τροφίμων κάθε χωριούκαι στις 7:15 άκουγαν στο ραδιόφωνο τα νεότερα από τη δίκητης Νυρεμβέργης με ειδικό ενδιαφέρον για την τύχη τουΓερμανού ναυάρχου Καρλ Ντένιτζ, αρχηγού του στόλου τωνυποβρυχίων.

Μετά το σχολειό τα εγγόνια δεν έβρισκαν κανέναν ενήλικαπρόθυμο να ασχοληθεί μαζί τους, η ενοχή τούς είχεαχρηστέψει. Καμιά φορά ο καπετάνιος παρακολουθούσε απόμακριά τη δωδεκάχρονη ορφανή του Μαλταμπέ, τη Χριστίνα,φορούσε μαύρα, μαύρος και ο φιόγκος της αλογοουράς της,έπαιζε στη βρεμένη αμμουδιά του Νειμποριού και χάζευε στοξύλινο γεφυράκι, μικρογραφία της γέφυρας του Μπρούκλινκαι τόπος συνάντησης με την άλλη εγγονή, τη Μερσίνα,αχώριστες ως τότε και ορκισμένες να μαρτυρούν η μια στηνάλλη τα άστοχα και αστόχαστα των γονέων, επρόκειτο να τοχάσουν αυτό και βεβαίως καλή η αλληλογραφία, όμως είναιάλλο το κλάμα στον ώμο της φίλης, το ζεστό κλάμα.

Φ ΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ, Πέμπτη, εννιά το βράδυ, χιονόνερο καιερημιά στην πλατεία Αμαρουσίου, αχανές οικογενειακό

κέντρο, μια ξεφτισμένη αποκριάτικη γιρλάντα, πελατείαλιγοστή, ο σερβιτόρος με μάτι γλαρό από τη νέκραπαρακολουθούσε τα φανάρια των αυτοκινήτων που αραιά καιπού έφερναν ένα γύρο την κακοφωτισμένη πλατεία. Ότανάνοιξε η τζαμόπορτα, δε γύρισε καν να δει το ζευγάρι πουτρύπωσε βιαστικά, τριαντάρης αυτός, κάπου κει και η γυναίκα,είκοσι οχτώ μάλλον, στα μαύρα, όχι της μόδας, του πένθους,δεν έψαξαν, σωριάστηκαν στο πρώτο τραπέζι, παράγγειλανστα γρήγορα, πιάναν τα δάχτυλα ο ένας του αλλουνού, ιδίωςη γυναίκα, κοιτάζονταν ίσια στα μάτια και πάλι πιο πολύ ηγυναίκα, που έγερνε το κεφάλι της μια ιδέα αριστερά, μετάδεξιά, και το μαλλί της λυτό και φουντωτό από την υγρασίαέκανε γκελ στους ώμους, οι χειρονομίες της σαν προσεκτικέςπόζες, το πρόσφατο της γνωριμίας φώναζε, αυτός ο άντρας,που δεν έλεγε να ξεκουμπώσει έστω το ημίπαλτο, σήμαινε τοπαν για κείνην. Πεινούσαν κι έπεσαν στα πιάτα τους, μα ηγυναίκα, σαν να ’χε μετανιώσει που πήρε κοκορέτσι, δενκρατήθηκε, μερακλού κι η προφανής αδυναμία τηςσπληνάντερα, γαρδούμπες, μποξάδες, εντόσθια γενικώς, μαήταν τώρα φαΐ για ρομαντικό ραντεβού, έπιανε ταξεροψημένα αντεράκια με τα ακροδάχτυλα, τα χαΐδευε και τα

γρατσούναγε με όση χάρη και κομψότητα μπορούσε ναεπιστρατεύσει, σαν χορδές μαντολίνου, δάγκωνε άκρη άκρημε μισόκλειστα χείλη σαν να μασουλούσε ελβετικόσοκολατάκι και το τζατζίκι το ’φερνε πλαγίως στο στόμα καιτο γευόταν σαν κρέμα αμυγδάλου, την παπάρα σαναντίδωρο, βρισκόταν αλλού αυτή, στον παράδεισο, όχι με τονπεθαμένο που την έριξε στα μαύρα, μα με το σγουρομάλληπου ήσυχος και συμπαθητικός ξεκοκάλιζε σαν γάτης το φαΐτου, κοιτούσε η κοπέλα τα δαχτυλιδάκια των μαλλιών του κιη ματιά της κατέβαινε αργά στο άσπρο μέτωπο, στα φρύδια,στα σκούρα μάτια, γλιστρούσε στην κατηφόρα της μύτης, στοστόμα, στα λαδωμένα δάχτυλα και μουστάκια και σκέτηλατρεία κατέληγε στο παϊδάκι, αφού το περνούσε κατάμήκος.

Ο Νίκος Βατοκούζης στην άλλη άκρη της σάλας είχεπαρατήσει το πιάτο του στη δεύτερη μπουκιά, το θέαμα τονμαγνήτιζε, αυτή η τόσο ξετρελαμένη και αισθησιακή γυναίκαπετούσε σπίθες, η δική του δεν είχε ποτέ σπιθίσει για πάρτητου, ήθελε να κάνει στην Όρσα πιο ξεχωριστά ερωτικά χάδια,μα εκείνη ήταν πάντα κρατημένη, αγαπούσε άλλον, κι οΒατοκούζης έκλαιγε πάνω από τα μισοξεψαχνισμέναμπριζολάκια του.

Η Γερμανία είχε καταρρεύσει από τον Μάιο του ’45, οΝίκος, πολύ πριν, ήξερε μέσες άκρες τα καθέκαστα και ηαπελευθέρωση δεν του ’λεγε πολλά, η επιστροφή του,Χριστούγεννα της ίδιας χρονιάς, ήταν μια μάχη που χάθηκε

χωρίς να πέσει μια πιστολιά που λένε, μόλις είδε την Όρσασουρωμένη κι εξασθενημένη στο χρώμα του λεμονιού και τηςστάχτης, δεν του πήγαινε να πει κουβέντα, συνειδητοποίησεπως ήταν μάταιο να επιμείνει να κουβαληθούν στην Αμερική.

Ο Σάββας όμως στα δεκαπέντε και η δωδεκάχρονηΜερσίνα, νεαρά παιδιά, σκασμένα από την αρρωστημένηκατάσταση στο δίπατο, έπρεπε να φύγουν κι από το σπίτι κιαπό την Άνδρο κι από την Ελλάδα, στην ηλικία τους ευτυχώςδε φαντάζονταν τι σημαίνει για πάντα, ο Χαδούλης υιός στηνΑμερική, στο Νιου Τζέρσεϊ, κάτι σαν αδερφός που ο Νίκοςαπέκτησε στα σαράντα του, θα τα φρόντιζε σαν δικό του αίμα,άλλωστε χρόνια πριν είχε πιάσει κάτι στον αέρα, προέβλεψετην έκβαση της ερωτικής αντιπαλότητας και τάχθηκεεγκαίρως με το μέρος του χαμένου, γεροντοπαλίκαρο απόδιαδοχικές μυστηριώδεις αποτυχίες, επέλεξε Βατοκούζη καιτου στάθηκε, ζώντας ηδονοβλεπτικά και εκ του σύνεγγυς έναμεγάλο έρωτα και τους κλυδωνισμούς του, πράγμα που τουήταν υπεραρκετό.

Η Μερσίνα τα είχε πια χαμένα, όταν μάλιστα ρώτησε ανήταν σωστό να αποχωριστεί τη μαμά της, ο Νίκος δεν τηςάφησε περιθώρια.

— Την τιμωρείς; είπε, κι εκείνος γούρλωσε τα μάτια, ποτέτου δεν περίμενε τέτοια ερώτηση από ένα κοριτσάκι τουδημοτικού.

Η Αννεζιώ πάλι δε μισούσε την Όρσα, από το μάτι αυτήςτης κοπέλας απούσιαζε η πρώτη ύλη που κατασκευάζει τέτοια

συναισθήματα, ούτε ένα ανεπαίσθητο στίγμα εμπάθειας,κατηγορούσε ανοιχτά την πεθερά του Νίκου, του παλικαριούπου ποτέ δε θεώρησε αφεντικό, σπλάχνο της ήταν το άτυχο·είχε λοιπόν μετακομίσει μονάχη στο γαλάζιο διώροφο να τοαερίζει, να ανανεώνει τους εποχιακούς βολβούς στιςπεζούλες, να διορθώνει το γεωμετρικό κούρεμα τηςλεβαντίνας στο γαλλικό κηπάκι.

Με άλλοθι τα γερατειά, που τα εξίσωνε με στραβομάρα,κουφαμάρα, κουτσαμάρα, στης Όρσας πήγαινε μόνο για νασιδερώσει, γιατί μελαγχολούσε εκεί, το θεωρούσε αμαρτία νακαταρρέει μια κοπελάρα, να λιώνει μια θεϊκή ομορφιά, έψαχνεμάταια τα άφαντα μάγουλα, το μπλε στα μάτια, τα άδειαστήθια, τους εξαφανισμένους γοφούς, δεν έτρωγε, λέγανε.

Θα ’χανε και τα παιδιά της τώρα, τιμωρία βαριά.Έφτιαχνε τα διαβατήριά τους στην Αθήνα ο Βατοκούζης

και μ’ ένα προπολεμικό Ντεζότο τριγυρνούσε μόνος σεμακρινές διαδρομές και συνοικίες, από τις σπουδές και ταταξίδια του αγαπούσε τους Μικρασιάτες, πήγαινε λοιπόν στιςπροσφυγοφωλιές των αριστερών, Καισαριανή και Βύρωνα,που τον προηγούμενο Δεκέμβριο ο συμπατριώτης του άλλουΒύρωνα, ο Βρετανός Σκόμπυ, τις είχε λυπηθεί λιγότερο κιαπό τους Γερμανούς· τα σημάδια του πολέμου νωπά, τοίχοιγκρεμισμένοι, σοβάδες ξεφλουδισμένοι, κάτοικοιμαυροφορεμένοι, πολιτικά πάθη πολύ αλλιώτικα από τααμερικάνικα, πάθη και των γονέων, εν γένει πάθη, κάθε μέρααλλού, λες και ζύγιζε τον τόπο και τους ανθρώπους να μάθει

τι βάρος έπιανε στην ψυχή του η πατρίδα, αυτή η παράξενηχώρα που άρχισε να τον απασχολεί ουσιαστικά απ’ όταν τηνεγκατέλειψε και αποφάσισε να τη στερήσει και από τα παιδιάτου, που την είχε υπηρετήσει με αίσθημα καθήκοντος, ενώ οΜαλταμπές, πώς θα μπορούσε να αποφεύγει τη σύγκρισημαζί του, ο Μαλταμπές έχοντας πάρει το μάθημά του από τηζωή, δεν άφησε ξανά την ευκαιρία, πρόσφερε πάθος στηνΕλλάδα, την αγάπησε τρελά και παράφορα, σαν αυτούς πουορμούν μέσα σε όλα και κλέβουν το κορίτσι τους.

Σ ΤΙΣ 31 ΜΑΡΤΙΟΥ ένα τεράστιο κοπάδι γερανών πέρασεπάνω από την Άνδρο, ο Αιμίλιος Μπάλας βάδιζε

παραπατώντας στα μονοπάτια των Λιβαδιών, πρόσεχε ταπεριστέρια του σε χαμηλές πτήσεις πάνω από κήπους μεκουκιά και αγριοαγκινάρες και μόλις αντίκρισε φουλ τονουρανό, ρίγησε, να μια εικόνα που αξιώνομαι για πρώτη φοράστην εβδομηνταπεντάχρονη ζωή μου, σκέφτηκε· με τοθάνατο του Σπύρου δεν είχε άλλα κίνητρα ζωής, τα φτερά καιτα πούπουλα ήταν παραγεμίσματα κι αυτός δεν υπήρξε ποτέτόσο ανάλαφρος ώστε να του αρκούν.

Πήγαινε στη Χώρα, στον Αϊ-Γιώργη, η ορφανή τουΣπύρου, η Χριστίνα, θα βάφτιζε τα δίδυμα αγοράκια τηςΚικής Μπούσουλα, ο Παναγιώτης, διασωθείς της ΜΙΚΡΑΣΑΓΓΛΙΑΣ, κι όλη η πόλη ήταν στο πόδι, το πεπρωμένονφυγείν αδύνατον τελικά σ’ αυτό το καταραμένο νησί,σκεφτόταν η Μόσχα στο ρόλο της χήρας καπετάνισσας πουαπό έφηβη μισούσε, άθραυστη και με αίσθηση τουκαθήκοντος μέσα στο μαύρο ταγέρ, στεκόταν παράμερα με ταδυο πανάκριβα λονδρέζικα παλτουδάκια στην αγκαλιά τηςκαι δεν έχανε από τα μάτια το μελανουράκι της, όπου να ’ναιθα της έρθει περίοδος, υπολόγισε ανιχνεύοντας ταμικρούτσικα μυτερά στήθη και κυρίως το πρόσωπο που είχεπάρει τη γυναικεία στροφή και νωρίς νωρίς προσυπέγραφε τα

ναυάγια και τα τοιαύτα.Πήχτρα ο ναός από συμμαθήτριες και συμμαθητές της

Χριστίνας, η νέα γενιά έμπαινε κιόλας στο παιχνίδι, γιατί ανκαι τα δίδυμα, δύο μηνών, ήταν πασίχαρα και το μυστήριοεξίσου φωτεινό με το κυριακάτικο απογευματάκι, ήτανπανταχού παρούσα η αμετάκλητη απουσία του Μαλταμπέπου ενσάρκωνε και συμβόλιζε όλους τους χαμένουςναυτικούς. Οι μη απολεσθέντες έδιναν σύσσωμοι το παρόνστο ναό, αρκετοί από αυτούς εν ζωή χάρη στην παλικαριά καιστην αξιοσύνη του καπετάνιου που είκοσι τρία χρόνιαθαλασσομαχούσε τροπαιοφόρος.

Γι’ αυτό άλλωστε η μαύρη θάλασσα βογγά και το μπουγάζιβράζει κι εμένα η καρδούλα μου κλαίει κι αναστενάζει, γι’αυτό και όμορφος που ’ν’ ο γεμιτζής όταν βραχεί κι αλλάξεικαι βάλει τ’ άσπρα ρούχα του και στο τιμόνι κάτσει· οΒαγγελάκης ο λαουτιέρης, γεμάτος εξηντάρης, στο γλέντι γιατα βαφτίσια ανακεφαλαίωσε το ναυτικό του ρεπερτόριο καικάηκε το πελεκούδι.

Ο καπετάν Σάββας, ως εκπρόσωπος της οικογένειας,πρόσεχε το τσούρμο των έξι εγγονιών του και με τονυπέργηρο Χαδούλη, τον Μπάλα κι άλλους ακατάλληλουςγια μπάλο κουβεντιάζανε τη διευθέτηση καιεπανακυλίνδρωση της εθνικής οδού Γαυρείου-Χώρας με τηνευκαιρία των εκλογών.

Η Μόσχα μετά την εκκλησία είχε γυρίσει στο διώροφο.Κάτω, στην κάμαρη της Σαλταφέραινας υπήρχε φως, το ίδιο

και στην κάμαρη της Όρσας.Ανέβηκε τη μαρμάρινη σκάλα και παρ’ όλη την ψύχρα

κάθισε στο μπαλκονάκι χωρίς ζακέτα, χωρίς φως, άναψε ένατσιγάρο. Θεέ μου, σαν τη Μούραινα κι εγώ, συλλογίστηκε καιαναπόλησε την άτεγκτη εφηβεία της, τότε που λοιδορούσετις λαρδομούνες και περιτριγύριζε τον αλλοδαπό καθηγητή,γιατί ήταν ο μόνος που μπορούσε να την αποσπάσει από τογνωστό τοπίο.

Δεν πήρε το χέστη, τον ήρωα πήρε και να.Η κόρη της που μεγάλωνε με φόρα την επανέφερε στις

ηλικίες, στον κόπο και στην ουσία των σχέσεων, ηΣαλταφύρερ, για παράδειγμα, η μάνα της, όταν κόντεψε ναχάσει το ηθικό της, επιτέθηκε στις κόρες της κι έκλεψε το δικότους.

Γύρω της σκούρο μπλε, μαύρο, μακρινά φωτάκια, κάτι σαντο νυχτερινό Βαλπαραΐσο που είχε ζωγραφίσει εκείνος οΓουίστλερ· η γειτονιά και ολόκληρη η πόλη ετοιμαζόταν γιανέα αφαίμαξη, η αμερικανική πρεσβεία είχε απευθύνειτελευταία ειδοποίηση προς άπαντας τους κατόχους τηςαμερικανικής ιθαγένειας να επιστρέψουν αμέσως στις ΗΠΑ,και οι άντρες με τη διπλή υπηκοότητα μαζεύανε ταγυναικόπαιδά τους, η Μαρί είχε κιόλας μπαουλοδέσειπροίκες και κειμήλια, παρακαλώ δεόντως βάλε κατεπειγόντωςκαλόγερους, παπάδες κι όλους τους δεσποτάδες να φτιάξουνένα ξόρκι και για τη Νέα Υόρκη, της έγραφε στοαποχαιρετιστήριο καρτελάκι που της χάρισε μαζί με τα

βαφτιστικά της σκουλαρικάκια, όσο για την Κατίνα, κι αυτήπήρε δρόμο, είχε αναπαυθεί επιτέλους ο πατέρας της και σ’ένα ταξίδι της σε θειάδες στον Πειραιά, που θα τηβοηθούσαν να δουλέψει ως νοσοκόμα, συνάντησε στοφούρνο έναν Μάσσιμο, ο Ιταλός εκστασιάστηκε από ταπελώρια στητά στήθη της, πλωριά γοργόνα τη λέγανε μικρή,αλλά αν δε βρισκόταν αυτή η ψυχή από την Τζένοβα, ηπλωριά γοργόνα, τριάντα εφτά χρόνων θα στοίχειωνε στοράφι· πάει λοιπόν και η τετραμελής αδελφότης, ώρα τηςήτανε, η Μόσχα άναψε κι άλλο τσιγάρο κι άλλο και πέμπτοκαι έβδομο και δέκατο, συνειδητοποίησε πως τα πήγαιν’ έλατης σκέψης της δεν ήταν παρά μια πρόφαση, μια μακριάαναμονή για να αρπάξει το αυτί της ένα βήξιμο, ένακαπάκωμα κατσαρόλας, το ραδιόφωνο, έναν οποιονδήποτεήχο τέλος πάντων από της Όρσας, μάταια όμως,κλειδαμπαρωμένη στο δωμάτιο θα έχασε και το πέρασμα τωνγερανών. Καλό σημάδι, ψουψουρίζανε κάτι φαφούτεςγιαγιάδες στα βαφτίσια κι ανάμεσά τους ο Μπάλας, οειδήμων ορνιθολόγος, ίδιος γερολέλεκας, που τάιζεψιλοκοπανισμένο καλαμπόκι όλα τα πετεινά του ουρανού καιλυπόταν η ψυχή του τα κορακοειδή, επικηρυγμένα προς τρειςχιλιάδες δραχμές το κεφάλι.

Τρεις μέρες μετά η γειτόνισσά του Μαρδίσσα Αντώνογλουτον βρήκε στον περιστεριώνα μπρούμυτα βυθισμένο σετριάντα πόντους κουτσουλιές.

Αφού περάσανε και τα σαράντα, η Μόσχα, τακτοποιώντας

το εργένικο νοικοκυριό, καίγοντας παλιατσαρίες, πετώνταςκούρκουτα και αποδεκατίζοντας ενθύμια και αποκόμματα μεδακρύβρεχτες ιστορίες, βρήκε δεκαεφτά ταχυδρομικούςφακέλους του Σπύρου προς το θείο του, δίχως γράμμα μέσα,μόνο που στο τριγωνάκι, που οι αποστολείς διπλώνουν σανκαπάκι και σαλιώνουν, υπήρχε από τη μέσα μεριά η φράση,για την Ορσούλα.

ΟΚΑΙΡΟΣ ΗΤΑΝ γλυκός και τα παιδιά αλώνιζαν σεΠαραπόρτι, Νειμποριό και Γιάλια, ξάπλωναν ανά δύο ή

τρία σε αμμουδιά και βότσαλα και κάνανε ζήλιες και κακίες.Ο Ρεσβάνης ο παθολόγος, φορέας της χειρότερης

ισχυαλγίας του νησιού, είχε χάσει τις ανοιξιάτικες βολτίτσεςτου, είχε χάσει τη γαλήνη της Ακολουθίας των Χαιρετισμών,οικουρούσε και δε γλύτωνε με τίποτα από τη Σαλταφέραιναπου τον τσίτωνε διαρκώς να βρει θαυματουργό δυναμωτικόγια την κόρη της. Μάνος Σωτηριάδης ιατρός μικροβιολόγοςτου Ινστιτούτου Παστέρ Παρισίων, ιδού και το τηλέφωνό του,άχρηστο διότι η Άνδρος δεν είχε ακόμα τηλεφωνικήσύνδεση, Μίνα μου, της εξήγησε κατόπιν, ανάλυσιςγαστρικού χυμού διά της μεθόδου Winter μετά λεπτομερούςκοπρολογικής ερεύνης προς διάγνωσιν παθήσεων τουστομάχου και των εντέρων. Αλλά πώς να μεταφερθούν τακόπρανα νωπά στην Αθήνα; Το πλοίο της γραμμής ήθελεδώδεκα ώρες για τον Πειραιά, κι η Όρσα, τι κι αν είχε κλείσειτο στομάχι της, τι κι αν υπέφερε από δυσκαταποσία, δε θαέμπαινε στην ταλαιπωρία ταξιδιού και ιατρικών εξετάσεων· ηυγεία της δεν την ένοιαζε καθόλου. Ο Ευτύχης οηλεκτρολόγος, που ακουμπούσε όλες του τις εισπράξεις σεμπαρούτια για μπεκάτσες και κάτισχνα τρυγόνια, έδινε τουΣαλταφέρου μερίδιο, Λούης, Νόνας, Λάβδας, Σκόρδας

έστελναν δράκαινες, σκορπίνες, κι εκείνα με τα ωραίαονόματα που ασημίζουν σαν φαρδιά κοσμήματα, όπωςπαρομοίαζε η Νανά όλα τα άγνωστα συλλήβδην, να και ταμούσμουλα από τα Απατούρια, δεν αρνιόταν ξεπίτηδες ηΌρσα το φαΐ, είχε χάσει το κέφι της για ζωή και όλη αυτή ησκηνοθεσία μαγειρικής και ζαχαροπλαστικής της έδινε στανεύρα, στο τέλος πετούσε και τα φάρμακα από το παράθυρο.

Στο σπίτι κανένας δεν έκανε τον κόπο να μπει στην ψυχήτης Μίνας, παρατηρούσαν άλλα, πως δεν πανηγύρισε τοσυντριπτικό υπέρ της μοναρχίας και του Γεωργίου Β΄αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος και δεν έσκασε με τηνισοπέδωση των ιαπωνικών ανακτόρων από τουςαμερικανικούς βομβαρδισμούς, τίναζε κάτι πρόχειραμαξιλαράκια να φύγουν οι τρίχες του γάτη κι απλώς γύρισεκαι κοίταξε το ραδιόφωνο. Η αλήθεια είναι πως μετανοούσε,πονούσε και αγωνιούσε από απόσταση, είχε παραιτηθεί απόχίλιες άτσαλες προσπάθειες να αποκαταστήσει τη σχέση τηςμε τη μεγάλη, που δεν ταιριάσανε ποτέ οι λέξεις τους, δεδιασταυρωθήκανε ποτέ τα νοήματά τους, η ερώτηση της μιαςδε συναντούσε την απάντηση της άλλης, η Όρσαχρησιμοποιούσε λόγια αλλόκοτα, σαν να τα προόριζε μόνογια τα δικά της τ’ αυτιά και το δικό της νιονιό, αυτό το νιονιό,τον νου, που φοβόταν τόσο πολύ κι ο Σαλταφέρος, μιας καιπαλιά είχε χάσει αδερφό από την ασθένεια που πέφτουνε στηθάλασσα.

— Δώσε μου τα γράμματα. Και τα δεκαεφτά.

Έπειτα από τόσο καιρό η Μόσχα μπήκε στο δωμάτιο τηςαδερφής της, είχε κλείσει πίσω της την πόρτα και μέσα σελίγα δευτερόλεπτα παίχτηκαν πολλά, από τη μια οργή για τημυστική αλληλογραφία και έκπληξη για το θέαμα πουπαρουσίαζε η Όρσα από κοντά κι από την άλλη η αδιαφορίαγια τη μομφή και κάτι σαν αναστεναγμός ανακούφισης γιατην επανεμφάνιση της αδερφής.

— Μοσχούλα…— Δώσε μου τα γράμματα, η Μόσχα το επανέλαβε

επιτακτικά, απειλητικά, το ούρλιαζε κιόλας, ταρακούνησε τηνΌρσα, κλότσησε το σκαμπό που είχε στα πόδια, κατέφυγε στατσιγάρα και στον τσιγαρόβηχα, κι όταν η άλλη σηκώθηκεαπό την κουνιστή πολυθρόνα και φόρεσε λεπτές κάλτσες καιζακέτα, την ακολούθησε και κατηφορίσανε προς το γεφυράκιδαρμένες από το βοριαδάκι και κυρίως από την απόγνωσηπου μοιράζονταν.greekleech.info

Κάνανε τον κύκλο Μαλταμπέ. Σχεδόν από τα μισά ηΜόσχα στήριζε την αδερφή της που δεν είχε δυνάμεις, αλλάχωρίς δισταγμό έβγαζε από πάνω της το βάρος πέντε έξιφράσεων, έσταζαν κόμπο κόμπο στις κατάλληλεςτοποθεσίες, γεφυράκι, Τετάρτη εννέα Ιουλίου 1929, ΆγιοςΔημήτριος, Πέμπτη δεκαεφτά Ιουλίου 1929, βραχοσπηλιά,Δευτέρα είκοσι μία Ιουλίου 1929, εκεί που η νόνα τους είχεπετύχει να ενταφιαστεί κατ’ εξαίρεση, ψηλά στο λόφο, στοταφείο των Αγίων Αναργύρων, Κυριακή είκοσι εφτά Ιουλίου1929, καλαμιώνας στο Παραπόρτι, Παρασκευή πρώτη

Αυγούστου 1929, περιστεριώνας, Σάββατο δύο Αυγούστου1929, παρ’ όλα αυτά, τα γράμματα, απαίτησε κοφτά ηΜόσχα, τα γράμματα, κι η Όρσα της απάντησε ήρεμα, όχιπροτού πιστέψεις εμένα την ίδια.

Κόντευε να νυχτώσει, στα χωματένια μονοπάτια οιλιγοστοί περαστικοί παραμέριζαν αιφνιδιασμένοι, τα βόδιαμουγκανίζανε, γύρω σμυρτιές, ασπαρτιές, βατομουριές,λυγαριές, κόψε ένα κλαράκι λυγαριάς για το καλό, έλεγεκάποτε ο παπάς, εκτός από τον ουρανό έψαχνε κι αλλού γιαενισχύσεις.

Η Νανά Μπουραντά-Καραπιπέρη, ειδοποιημένη για τηνκοινή έξοδο, είχε τρέξει στης Όρσας, είχε καθίσει στηνκουνιστή και κάπνιζε περιμένοντας, καιρό τώρα κατέβαζε όλοτης το οπλοστάσιο παρηχήσεων και παρομοιώσεων για νακάνει την αγαπημένη της να ενδιαφερθεί, αλλά του κάκου.

Εκείνη τη βραδιά, όταν επέστρεψε η Όρσα και σωριάστηκεξέπνοη στο κρεβάτι, η Νανά της πρόσφερε τα petit beurreΠαπαδοπούλου που κατά κανόνα προτιμούσε για τιςεπισκέψεις κι από τη λαχτάρα της έπιασε πάλι κάτι άσχετο, μεφυτά που ήταν και από τα ατού της, αφού ο μακαρίτης οΜικές έκανε δημοσίως χιούμορ για τη νοικοκυροσύνη της, ηΝανά μαγειρεύει άνοστα, έλεγε, αλλά οι γνώσεις της περίκηπουρικής είναι αρκετές για να κρατήσουν ένα γάμο χωρίςπαιδιά, με τέσσερα όμως παρτέρια, όπου οι συνθέσειςχρωμάτων έκαναν το σύζυγο ευτυχή, εμείς, Ηπειρωτάκι μου,παντρευτήκαμε για τα πανσεδάκια, μου έλεγε, και μάλιστα

καθόλου ειρωνικά.— Σώπα πια, τη διέκοψε η Όρσα, τα ’χε ξανακούσει αυτά·

με την άκρη του ματιού είδε το μισοάδειο μπουκάλι του λικέρ,τα είχε τσούξει πάλι η καθηγήτρια, που πήγαινε συχνά στοάσπρο διώροφο, για τη βαφτισιμιά της, έλεγε, αλλά κυρίωςγιατί εκεί αναπολούσε τρελές στιγμές, θεωρούσε την κάμαρητης Όρσας κάτι σαν βωμό χαμένων ερώτων.

Μόνο που η Όρσα, ειδικά απόψε, ήθελε να την ξεφορτωθεί,είχε ανάγκη να σκεφτεί τον Μαλταμπέ, έχανε τα δυο παιδιάτης εξαιτίας του και δεν του κρατούσε κακία, την τρέλαινε ηεικόνα του καθώς βυθιζόταν στον ωκεανό με τη στολή ναφουσκώνει στο νερό, από το στόμα να ξεφεύγουν φυσαλίδεςκαι το καπέλο να μουλιάζει, αλλά να μένει για κάμποσο στηνεπιφάνεια.

Ο ΣΑΛΤΑΦΕΡΟΣ άρπαξε την ευκαιρία κι έκανε μια νέακρίση στηθάγχης για να εδραιώσει την ανακωχή και να

φέρει τις κόρες του πιο κοντά. Παρούσες στο ίδιο δωμάτιο,έστω και για λίγο, του έδιναν τα χάπια, η Μόσχα του διάβαζετην εφημερίδα, τα νέα που ήξεραν κιόλας οι πάντες, γιατί οιαρθρογράφοι, Σταματούδης, εκδότης-τυπογράφος,Παπαδόπουλος, γυμνασιάρχης, Σαλωνίκης, συνταξιούχοςπλοίαρχος, και Λεφεντάριος, του ενταύθα παραρτήματος τηςΠανελληνίου Ναυτικής Ομοσπονδίας, έμεναν εκεί γύρω καιήξεραν ό,τι και οι άλλοι, όταν η Φωνή του Αιγαίουδημοσίευσε την είδηση ότι η θαλαμηγός ΑΔΕΛΦΟΙ τηςΕλληνικής Πολεμικής Περιθάλψεως εκόμισε από τας ΗΠΑδεκαοχτώ ιπποειδή, τα ζώα είχαν ήδη βοσκήσει τιςγαλατσίδες, τις βρωμούσες και τα αγριοβλάσταρα της μισήςκοιλάδας.

Διάβαζε η Μόσχα, είχε δεν είχε διάθεση, Μόσχα,Μοσχούλα, Μοσχάκι, στην άσπρη πλάτη χίλιες ελιές, για να’χει να φιλάει ο Μαλταμπές, ο Σαλταφέρος τη θυμήθηκενιόπαντρη, ζωηρούλα και τριγυρίστρα να της πιπιλάνε τααυτιά οι τρελοφιλενάδες της με στιχάκια, παιδάκι μου, έλεγεαπό μέσα του και προσπαθούσε να την αγαπάει εξίσου, πώςνα της το δείξει όμως, δεν του πήγαινε να παραστήσει τημετανοούσα Μαγδαληνή και άφηνε τα πράγματα απείραχτα,

ανέβαλλε.Τον επισκέφθηκε κι η φιλόλογος και για πρώτη φορά

έδειξε να τον συμπαθεί τόσο, αφού, λίγο πριν φύγει, τόλμησενα του πει κάτι, που λες και το ’χε σκεφτεί από χρόνια,ξεφούρνισε το αρχαίο του αυτός πάλι, κατά τη γνώμη τουαναγκαίο ή αναπόφευκτο λόγω της ιδιότητας τηςεπισκέπτριας, και η Νανά που το περίμενε επανέλαβε αργά,απήγγειλε σχεδόν τρία τέσσερα ρητά που ο καπετάνιος τα είχεψωμοτύρι.

— Με αυτά όμως, κύριε Σάββα, δεν επισφραγίζετε κάτι,ξεφεύγετε από κάτι, ας πούμε καβαλάτε ένα ρητό καιαπέρχεστε.

— Μα τα επικαλείστε κι εσείς…— Εν γνώσει.Πάντως την εκτιμούσε κι ας είχε αρπάξει το αυτί του μια

αδιακρισία της, προ ετών, ένα απόγευμα, έλεγε στη μεγάλη,το μόνο κοινό των γονέων σας είναι το ει, ο μειλίχιος κι ηαμείλικτη.

Στο δωμάτιο έχωναν το κεφάλι για να δουν τον πάππου μετα ίδια τους τα μάτια και τα μικρότερα εγγόνια, Άρτα, Μίμης,Μίνα, με τις μπεζ και γαλάζιες ποδιές του δημοτικού, ομικρός Μαλταμπές με τα γερακίσια μάτια μαράζωνε για κάτιπαραπάνω, συνήθως χωνόταν κάτω από το κρεβάτι τουαρρώστου, τάχα για να κοιτάζεται στα μάτια με το γάτη, ποιοςθα πρωτοϋπνωτίσει ποιον, και αποξεχνιόταν εκεί με τις ώρες,αλλά ο πάππους, μεγάλος πια, δεν είχε όρεξη να ξεκινήσει

νέες σοβαρές και απαιτητικές σχέσεις, άλλωστε από μιαηλικία και μετά βαραίνουν οι άνθρωποι, δεν παρακολουθούντους νέους, ενδιαφέρονται μόνο για τους ήδη γνωστούς, τουςαρκούν για το υπόλοιπο.

Ο Σάββας ο νεότερος, τελευταία ουσιαστική σχέση τηςζωής του, έλειπε, εφηβική αμφισβήτηση και κεραυνοβόλοςέρωτας με την κόρη της Αρχοντίας Σαρρή, άφαντος όλημέρα και διαπαντός με το τέλος του σχολικού έτους, αφού θαπήγαινε με τη Μερσίνα στην Αμερική.

— Καλά είσαι, βρε, εμπρός, σήκω, του ανακοίνωσε ένααπογευματάκι ο γερο-Ρεσβάνης.

Μίνα, Αννεζιώ παρούσες, πανικοβλήθηκαν με τηνπαρότρυνση του γιατρού, η συνύπαρξη Όρσας-Μόσχας στοίδιο δωμάτιο ήταν το μόνο παρήγορο που τους είχε συμβεί τατελευταία χρόνια.

Προχωρημένη άνοιξη, η αμερικανική Ούνρα μοίραζεαντεμπρίνη και άλλα ανθελονοσιακά φάρμακα, με ευθύνητων κατά χωρίον επιτροπών συνεχιζόταν η διανομήυφασμάτων, πουλόβερ και υποδημάτων, τα φτηνά περιοδικάπου απέστελλε η Βρετανική Υπηρεσία Πληροφοριώνγίνονταν ανάρπαστα, ομάδα περαστικών ταχυδακτυλουργώνέδινε παραστάσεις στο καφενείο του Λουκίσσα και ο κύριοςΝτίνος, εραστής του θεάτρου, έλεγε, των θεατρίνων, έλεγαν,ήταν απαρηγόρητος γιατί λόγω διάρροιας είχε χάσει και πάλιτην τουρνέ της Βέμπο σε Κάιρο, Χαρτούμ, Αντίς Αμπέμπα.

Ο Σαλταφέρος ξαναμπήκε στη ζωή της πόλης με το

καινούριο του κουπάκι, πάντοτε κόκκινο και εμαγιέ, αγορά επίτη αναρρώσει και τη φροντίδι της χολέρας του, καιτυλιγμένος με το χοντρό ναυτικό του πανωφόρι.

Περπάτησε ως το μόλο, χάζεψε το ποστάλι ΦΑΡΟΥΚ πουξεφόρτωνε λίπος, κομμένα όσπρια και γάλα σκόνη και, λίγηλίγη, ξανακέρδισε την πελαγίσια του όψη.

— Πάμε στο σπίτι, έστειλε ο γιος από τη Νέα Υόρκη έναφάκελο για σένα, αυστηρώς προσωπικό, γράφει, ο γερο-Χαδούλης, στα ογδόντα, είχε βγει κι αυτός να κόψει κίνησηκαι να κυκλοφορήσει το αίμα στα ποδάρια του.

Ο Σαλταφέρος φοβήθηκε πως η απανταχούσα από τηνΑμερική θα ήταν η απόφαση του Βατοκούζη να πάρει και τοτρίτο παιδί της Όρσας, και πώς θα της το πω, συλλογίστηκε,έλεος πια, ποιος ξέρει τι άλλο θα μας βρει, γύρισε και είπεσκασμένος στο γέρο εφοπλιστή, αλλά δεν επρόκειτο για νέεςεπιπλοκές στην τραγωδία της κόρης του.

Όταν μπήκαν στου Χαδούλη και πέρασαν στο γραφείο μετην ασημοποίκιλτη εικόνα του Αγίου Νικολάου, τα θεόραταπορτρέτα, τους βερνικωμένους χάρτες και τουςδερματόδετους τόμους που είχαν φάει τα νιάτα του γιου,έβγαλε ο γέρος από το συρτάρι του έναν κιτρινωπό φάκελοκαι άφησε διακριτικά τον Σάββα μονάχο του, θα πω να μαςσερβίρουν λεμονάδες, είπε και δε βιάστηκε να γυρίσει, βγήκεστο παρακούζινο, παράγγειλε, πήρε δυο πιρουνιές πρασόρυζοαπό το τσουκάλι, χάιδεψε τις γάτες που κοιμόντουσαν σ’ ένατσούλι στο μπεντενάκι της αυλής, η γριά του είχε επιθυμήσει

τους καλόγερους, είχε ψωνίσει του Μοναστηριού καινούριουςτετζερέδες, πρωί πρωί μπήκαν στη γραμμή για τα Καύκαρακάπου τριάντα μουλάρια.

Η γεροκόκαλη Χαδούλαινα καβαλούσε και ξεκαβαλούσεσαν αντράκι. Και δυο φορές που χάσανε βαπόρι, τηνΥΔΡΟΥΣΣΑ το ’21 και το ΑΙΓΑΙΟΝ το ’23, είχε πάει η ίδια μετο ζώο σε Συνετί, Μένητες, Ζαγανιάρι και Απροβάτου ναανακοινώσει τις κακές ειδήσεις.

Ο Χαδούλης επέστρεψε στο γραφείο και βρήκε τοναλλοτινό αρχικαπετάνιο της εταιρείας του βαρύ, μ’ εκείνη τηνέκφραση που παίρνουν τα πρόσωπα των ανθρώπων πουβάλλονται από αλλεπάλληλες ομοβροντίες και πλέονπαραδίνονται. Στα γραφεία της Νέας Υόρκης είχε φτάσει απότον Έλληνα πρόξενο στο Μπουένος Άιρες ένα έγγραφο πουπληροφορούσε ότι αναζητείται ο Σάββας Σαλταφέρος,συνταξιούχος πλοίαρχος της εταιρείας ΘαλάσσιαιΜεταφοραί Γαβριήλ Χαδούλης και Τιός, δικαιούχος ενόςδιαμερίσματος στην αργεντίνικη πρωτεύουσα και κάτιμετρητών.

Η διαδικασία τυπική, ωστόσο πρόξενος, καμιά φοράΧαδούληδες κι απαραιτήτως Σάββας είχαν ιδωθεί παλιά, όχιμια και δυο, επαγγελματικές δοσοληψίες και εκτός δουλειάςτρικούβερτες μπιροποσίες, μεζές ασάδο και Μερδίτα,Καρμενσίτα, Λολίτα, Τερεσίτα, Νεγρίτα και Τσικίτα, οιναυτικοί ξέρουν απ’ αυτά, η Ανχελίτα Ροδρίγεζ Σαν Πέδρολοιπόν, η Ανχελίτα-Ίτα και ο Οδυσσέας ο πανέμορφος, ο

Οδυσσέας ο γιος τους, είχαν σκοτωθεί σε ανατροπήλεωφορείου κι ο καπετάνιος τους κληρονομούσε.

—Π ΡΩΤΟΝ, κάθε βράδυ αφήνει στο μαρμαράκι τουκομοδίνου μια χούφτα γιασεμιά, ακριβώς όπως η

μακαρίτισσα η γιαγιά της που το παιδί ποτέ δε γνώρισε. Δενξεσηκώνεται αυτό, κληρονομείται. Δεύτερον, οι δυο Μερσίνεςφτυστές, διάφανο και το κορίτσι, ένα μαϊστραλάκι. Τρίτον,όταν κλαίει, παίρνει κι αυτό τους δρόμους. Άλλο. Δεν τρώεικουνέλι. Κι άλλο όμοιο σημείο, δεν έχει ταλέντο στο πιάνο,οι Βατοκούζηδες δε νιώθουν από τραγούδι και χορό. Κιακόμα ένα. Αγαπά το άσπρο χρώμα, χιόνι, αφρό, κουφέτα,χασέδες και γλαράκια.

Έλα που έχω να σου μιλήσω σοβαρά, είχε μηνύσει ηΑννεζιώ της Μόσχας· η Μερσίνα είχε δει στον ύπνο της μιακυρία με άσπρο που της ζήτησε επειγόντως μια γλάστρα μεάσπρη επίσης γαριφαλιά, δίχως άλλο, η γυναίκα ήταν ηγιαγιά της, η μάνα του Νίκου, είχε στύψει το μυαλό της η γριάπαραμάνα να συγκεντρώσει ακράδαντες αποδείξεις περίπατρότητας της Μερσίνας, είχε αδειάσει και το συρτάρι με τιςακορνίζωτες φωτογραφίες στο τραπέζι.

— Κι εμείς, μωρέ, βγήκαμε ατάλαντες στο πιάνο και δενείναι μόνο οι ημερομηνίες που βάζουν υποψίες, είναι και ταδεκαεφτά γράμματα, η Μόσχα πέταξε τους άδειουςφακέλους στα γόνατα της γριάς που απαξίωσε να τουςσκαλίσει, κιτρινισμένο χαρτομάνι με δυσδιάκριτες σφραγίδες

και ψαλιδισμένη πλάτη· ο Μπάλας έδινε τα γραμματόσημαστην απέναντι.

Κάθονταν στην κουζίνα, η κοπέλα στριφογύριζε στοσκαμνί, η θέα από ψηλά, το Αιγαίο πέλαγος πάνω από τηνψωμιέρα και η χρυσή αμμουδιά Παραπορτίου πάνω από έναλεκανάκι με μια ψησιά φασολάκια, τα φασολάκια σπάνε μεαχ, που έλεγε η Όρσα, τα φασολάκια σπάνε με αχ.

Της ήρθε να κλάψει, συνειδητοποίησε πόσο ήτανπαγιδευμένη στα ευτελή της επιχειρήματα.

Τι στα κομμάτια την έσπρωξε να πληγώνει τόσο τηνΑννεζιώ που μέσα στο πελώριο διώροφο είχε κατοικήσει στοπιο μικρό καμαράκι, αιώνιο υπηρετικό προσωπικό άφαντωναφεντάδων, που τους διατηρούσε το αρχοντικό ως είχε και ταφυτά ακριβώς όπως τα επιθυμούσε κάποτε η κυρά, γαλλικήπρόσοψη, φτέρες, ωραίο φύλλο και λόγχες στο σκιερόδιάδρομο που οδηγούσε στην πίσω αυλή και στα γλαστράκιατης σέρας γαριδάκι, αραχνάκι, κεράκι, βαμβακούλες,περούκα, μαυρομάτα και η άσπρη γαριφαλιά,στραπατσαρισμένη από επίσκεψη του γάτη τηςΣαλταφέραινας.

— Γιατί δεν πας κι εσύ στην Αμερική κοντά στον Αντώνηή στον Νίκο να τον βοηθήσεις και στα παιδιά; ρώτησε ηΜόσχα.

— Αυτό ήταν δουλειά της Όρσας, αλλά πού. Δε μου τοπρότεινε πάντως. Κατά βάθος θέλει να ’χω λίγο το νου μουστην αδερφή σου, αν κι αυτή δεν πλησιάζεται πια, έκανε μια

παύση η Αννεζιώ και αρκετά περήφανη δήλωσε πως αν κι ηΑμερική της άρπαξε τα δυο παλικάρια, η Άνδρος παρουσίαζεμεγαλύτερο ενδιαφέρον, υπήρχε απόθεμα μια ολόκληρηπόλη δυόμισι χιλιάδων κατοίκων που στα εβδομήντα πέντετης γνώριζε τους μισούς με πλήρες ονοματεπώνυμο,πατρώνυμο, μητρώνυμο, φρονήματα, κι όσο για τους άλλουςμισούς, από τη φυσιογνωμία και την περπατησιά μπορούσενα υπολογίσει ποιας οικογένειας φύτρα ήταν ο καθένας.

Η Αμερική είχε τελειώσει για κείνην, δεν είχε επιθυμία νατην ξανακοιτάξει, είχε ήδη μπει στο Μουσείο τους, είχε δειγυναίκα διευθύντρια εργοστασίου καθισμάτων μαύρο νατρώει μπακλαβά και τρεις Κινέζες να κάνουν περμανάντ πουδεν τους πήγαινε καθόλου και τον μάλωσε το γιο της πουάφησε τις πελάτισσες του κομμωτηρίου σε πλάνη. Το μόνοπου της άρεσε ήταν οι βόλτες με το αυτοκίνητο. Ήτανγνωστό σε όλους ότι κάθε Κυριακή μεσημέρι, μετά ταμνημόσυνα, πλήρωνε τον μοναδικό οδηγό ταξί της πόλης νατη γυροφέρνει με το αμάξι του μέχρι τις Τρεις Εκκλησιές.

— Επιτέλους ρέγκες και βακαλάος στο Γαύρειο, δήλωσε,όχι ότι αυτό την ενδιέφερε τέτοιες ώρες, σκεφτόταν συνεχώςτον Νίκο, πότε έτσι και πότε αλλιώς, σπουδαστή και κατόπινσε μπάρκους της Μαύρης Θάλασσας, που την κακομάθαινεμε πικάντικες λιχουδιές, λακέρδες, τσίρους, τυρί ροκφόρ καισαλάμι Πράγας. Και η παλιά δασκάλα πιάνου του νησιού, ηΚέλλυ, με πέντε εγγόνια, πελώρια πισινά, αχνό μουστακάκι,μαλλί κοτετσόσυρμα και πολύ χρυσαφικό, παρέδιδε στον

Νίκο Τσαϊκόφσκι, και πάνω στο πιάνο είχε πιατάκι μεαντζούγες και τουρσιά, δε διέθετε εμφάνιση και χούγιακαλλιτέχνιδος περιωπής σαν την Εξαδακτύλου, που, προςγενική ανακούφιση, τη διαδέχτηκε, εξαϋλωμένη και άτυχηστη ζωή της, ό,τι έπρεπε για πιανίστρια.

Η Μόσχα κοίταξε τις φωτογραφίες, η κυρία Κέλλυτετράπαχη και κεφάτη αγκάλιαζε το παιδί, το πιάνο μόνο του,διάφορα βαπόρια, ο καπετάνιος σούζα δίπλα σε αγάλματαπου λες και τον ζήλευαν, αξιοθέατα και καζίνα, ημακαρίτισσα η Μερσίνα, που δεν πρόλαβε να ευεργετηθεί απότην ανακάλυψη της πενικιλίνης, φίνα και φωτογενής πολύ, ταμάτια, τα μάγουλα κι οι σκάλες των μαλλιών της έβγαζανανταύγειες που διασταυρώνονταν, όπως στο παιχνίδι με τιςηλιαχτίδες και τα καθρεφτάκια. Η ίδια φωτογραφία υπήρχεκαι στη σάλα της αδερφής της, είχε καιρό να πατήσει εκείμέσα.

— Λοιπόν. Εγώ που υποστηρίζω τον Βατοκούζη κι όχι τονΜαλταμπέ, τους αδικείς σου λέω όλους, και το συχωρεμένοτον άντρα σου και την αδερφή και το γαμπρό σου. Να το τοΜερσινάκι, βάλε δίπλα δίπλα τις φωτογραφίες, ίδια μούτρακαι ολόιδια μαύρη μοίρα.

— Και τα γράμματα;— Αυτός ο φτωχοδιάβολος ο Μπάλας δε μας τυράννησε

ζωντανός και τα κατάφερε πεθαμένος. Ξέχνα τα. Θάψ’ τα. Έξιπαιδιά υπάρχουν και προέχουν, μην υποστούν από τιςμανάδες τους ό,τι κι εσείς από τη δικιά σας.

— Αυτή σ’ έβαλε να με πιάσεις;— Όχι, στα κόκαλα της συχωρεμένης, μπορεί να είμαι

δούλα εκ γενετής, αλλά δε σηκώνω εντολές από τηΣαλταφέραινα, χάλασε πολλά αυτή.

Η Μόσχα όλο αυτό τον καιρό απέφευγε να προβλέψει πούθα κατέληγε η υπόθεση, πεισματικά περίμενε απαντήσεις καιπαρέμενε θεατής, δεν πίστευε με τίποτα ότι η Όρσα αγαπούσεαπελπισμένα και βουβά τον Σπύρο επί δεκαεφτά χρόνια κι ότιο δεσμός τους ήταν νεανικός, όπως ο δικός της με τονΕγγλέζο, που τον είχε ολωσδιόλου ξεπεράσει και ξεχάσει, μιαμουρίτσα αμάγουλη κι αχνή.

— Ας μου δώσει να διαβάσω τα γράμματα, το έχω ανάγκη,δεν είναι μόνο που συνέβησαν ίσως πολλά πίσω από τηνπλάτη μου, θέλω να ξέρω αν και πόσο με ερωτεύτηκε οάντρας μου, εσύ Αννεζιώ, για να βγάλεις συμπεράσματασυγκρίνεις φωτογραφίες, εγώ θα συγκρίνω λόγια, αυτά πουτης έγραφε κι αυτά που μου έλεγε.

Τα τζάμια κλειστά λόγω γαρμπή και η κουζίνα μ’ εκείνητην ειδική μυρωδιά που έχουν οι κουζίνες των γερόντων, ένακαπακωμένο πιάτο με ό,τι είχε περισσέψει από τομεσημεριανό συν τις καφέ ραγισματιές στην πορσελάνη, σταράφια σκεύη αχρησιμοποίητα από χρόνια, στη γούρνα τουνεροχύτη το σαπούνι λιωμένο, ένα κουκί πια, και το νερό πουμύριζε λες και είχε παλιώσει· η Μόσχα δεν είχε τι άλλο νακουβεντιάσει, σηκώθηκε και τριγύρισε λιγάκι στα δωμάτια τουσπιτιού που η αδερφή της είχε επανειλημμένα απορρίψει,

βαρύτιμα πατρογονικά έπιπλα στολισμένα με υπέροχαάχρηστα δώρα, παγοπέδιλα, μπαστούνια του γκολφ, καλάμιακαι φτερωτά αγκίστρια για το ψάρεμα της πέστροφας και τουσολομού στα αμερικάνικα ποτάμια, ένα καπέλο σαφάρι καιπάνω από το πιάνο σε ξύλινη βάση τα κέρατα αρσενικούελαφιού, τώρα μάλιστα, σκέφτηκε και στάθηκε να χαζεύει απόμακριά, από το βάθος του διαδρόμου, την κουζίνα, όπου ηΑννεζιώ εξασκημένη τακτοποιούσε τις φωτογραφίες όπως οιχαρτοπαίκτες τα τραπουλόχαρτα.

ΗΚΑΤΑΛΛΗΛΟΤΕΡΗ τοποθεσία γι’ αυτό που είχαν στονου ήταν τα Πίσω Γιάλια, μακριά από θεατές, τοπίο που

εγκαθίσταται στην καρδιά και στην ψυχή και τις αλλάζει.Κίτρινη παραλία, πεντακόσια μέτρα μάκρος κι εκατόνπενήντα πλάτος, ξερά χορταρένια παπλωματάκια, αχνιστάστη μεσημεριάτικη κάψα, μικρές αμμουδιές που ξαπλώνουνσε μπαλκόνια και γεμίζουν τους αμφιθεατρικούς λόφους καιτις κορφές τις ίδιες της λοφοσειράς. Κι αφού η αμμουδιάανεβαίνει στον ουρανό, γιατί να μη σκάνε εκεί και τα κύματα;

Μισόκλεισε τα βλέφαρα, κολλημένα και βαριά από ταξεραμένα αλάτια, τα χρώματα τρεμούλιασαν, ο ήλιος τονκάρφωσε με χίλιες λάμες και είδε αφρούς λευκούςπασπαλισμένους με φύκια ψιλοκομμένα σαν μαρουλοσαλάτανα ξεχύνονται αλμυροί από την κορφή του βουνού και νακαταβρέχουν ολόγυρα το αλουμινένιο μεσημέρι.

Ακούσε το τσιτσίρισμα από την εξάτμιση, μούδιασε καιγύρισε στο άλλο πλευρό, δεν έβλεπε πια βουνά νασιγοβράζουν, είδε το μπλε νερό, χρώμα ψυχρό από μόνο τουκαι η δροσιά από τα μάτια κατέβηκε γρήγορα σε όλο του τοκορμί. Ανατρίχιασε.

Λίγο πριν είχαν κάνει για πρώτη τους φορά έρωτα, ηΜαρίνα φορούσε μόνο το πουκαμισάκι της, ο Σάββαςπαρομοίως, είναι που φιλιόντουσαν ακατάπαυστα και

κοιτάζονταν στα μάτια, τα τέσσερα μαύρα μάτια, και με τιςμπλούζες δεν ντρέπονταν και τόσο, ενώ ήταν ξεβράκωτοι, τακορμιά τους από τη μέση και κάτω δε βαστιόντουσαν μετίποτα, κολλούσαν σαν μαγνήτες και σπαρταρούσαναπανωτά. Τα ρούχα τους πεταμένα δίπλα, η κιλότα τηςΜαρίνας έπλεε μουλιασμένη και κάτι μικρές φιλομαθείςσαύρες περιεργάζονταν τις δυο σχολικές σάκες.

Τελευταία μέρα μαθημάτων, ο Νίκος Βατοκούζης, πουεπιχειρηματικές εκκρεμότητες τον κρατούσαν πέντε μήνεςστον Πειραιά και καθώς η Όρσα δεν άλλαζε γνώμη, δώστουκαι παρέτεινε τα επαγγελματικά, τα είχε πια τακτοποιήσει κιήρθε για να πάρει τα δυο μεγάλα παιδιά στην Αμερική.

Η πόλη παρακολουθούσε με κομμένη την ανάσα, σαν ναμη συμφωνούσαν ή έστω να μην περίμεναν από τονΒατοκούζη με το λεπτό χαρακτήρα να πάρει από τη μάνα ταπαιδιά της, κι ο ίδιος απορούσε γιατί συνέχιζε αυτό τομπλέξιμο που δεν το είχε ξεκινήσει από εκδικητική διάθεση,αν και για καιρό ήταν άλλος άνθρωπος, μάλλον ήταν ένατέχνασμα, με δόλωμα τα παιδιά, για να αποσπάσει την Όρσααπό το νησί, να τη γλυτώσει, και να κάνουν μια καινούριααρχή μακριά. Το σχέδιο είχε πια προωθηθεί, είχε νοικιάσειδιαμέρισμα στη Νέα Υόρκη, είχε βρει κολέγια, οικονόμο,συμβόλαια τροφοδοσίας πλοίων τον περίμεναν επειγόντως,μια διαδρομή χωρίς επιστροφή και τόσες δεσμεύσεις καισυναισθηματικές εμπλοκές, που γεννούσαν μόνο λάθοςαποφάσεις, τη μια μετά την άλλη. Η Αννεζιώ πάντως του το

επισήμανε, ξανασκέψου τα, τον καταρράκωνε και η γενικήκακουχία της Όρσας, το δέρμα της ξεφτούσε, τα νύχια τηςέσπαζαν και τα μαλλιά της μαδούσαν, στα μαξιλάρια και σταμπράτσα των καναπέδων, παντού, υπήρχαν κουβαριασμένεςκαι κολλημένες ενάμισι μέτρο μακριές τρίχες πουτροποποιούσαν τα σχέδια και τις αποχρώσεις τωνυφασμάτων και των κεντημάτων.

Την τελευταία νύχτα πριν από την αναχώρηση κι αφούφύγανε τα σόγια και οι λοιποί, ζήτησε να της δώσουν ταπαιδιά της στο κρεβάτι, ξαπλώσανε, η Μερσίνα δεξιά και οΣάββας αριστερά της, είμαι αδύναμη και δεν μπορώ ναακολουθήσω, ίσως αργότερα, μόλις τελειώσει και η Άρτα τοδημοτικό, τους είπε, ξέρανε ότι ήταν ανέφικτο, αλλά, πολύγενναίοι και οι τρεις, έλεγαν μέχρι το πρωί ψέματα κι έτσι δενκλάψανε.

Η Όρσα είχε ετοιμάσει για τον Σάββα ένα τετράδιο όπου σεξεχωριστές σελίδες αποτύπωνε την εικόνα, αλλούανοιξιάτικη, αλλού θερινή ή ανεμόδαρτη, ανδριώτικωντοπίων, δεν είμαι τόσο παρατηρητική όσο ο μπαμπάς σου κιεσύ, αγόρι μου. Αυτό είναι αλήθεια, σκέφτηκε ο Σάββαςπικρόχολα, ωστόσο η μάνα του πάντα έβλεπε κάτι πουκανένας άλλος δε θα το πρόσεχε, άνοιξε το τετράδιο και τοξεφύλλισε βιαστικά, Γερακώνες, Διποτάματα, ΠύργοςΜουβελά, Ακοή Λαμύρων, Τουρλίτης, Λίδι, Πιθάρα, ΠίσωΓιάλια. Τοπίο Μαρίνα Σαρρή, ό,τι εκλεκτότερο στην Άνδρο,δεν υπήρχε· στα δεκαεφτά του ο νεαρός, ηλικία εντελώς

απρόσφορη για να παραδεχτεί πόσο οριστικά είχε δεθεί με τογενέθλιο τόπο, μάλιστα μέσα του την κορόιδεψε λίγο τη μάνατου γι’ αυτό το γλυκανάλατο σουβενίρ και διάβασε δυοφορές την τελευταία περιγραφή, του μεταπολεμικούΓαυρείου, μισόγκρεμος ανεμόμυλος στη βάρδια, ηρώο μεπεσμένα κιγκλιδώματα, έρημο ταμπάκικο πάνω στηναμμουδιά και καθισμένο στα ρηχά το μισοκαμένο βαπόρι.

Ένα ρημαγμένο Γαύρειο ήταν και το κορμί της, την ένιωθεκολλητά δίπλα του και τον κυρίευε απόγνωση που όλοι,μηδενός εξαιρουμένου, έμεναν θεατές της συρρίκνωσης τηςμάνας του ως το τελικό μηδέν, τρόμαζε, μα ήθελε κιόλας νατην ακουμπά και να την αγγίζει στους ώμους, στα γόνατα,στο στέρνο, να υπολογίζει πόση έλειπε, η περισσότερη μάνατου είχε χαθεί, είχε μείνει πια πολύ λίγη.

Ανεμολόγιο, συμπλοΐα, μπουγάζι, άλμπουρο, Βέγας,ατμήρης ναυτιλία, θαλασσοπορία, βατσιμάνης,ντουκουμάνης, ήταν λέξεις που το αγόρι έχωνε σε φράσειςπου έστηνε επίτηδες, η μάνα του αποθησαύριζε σε χαρτάκια,μπλοκάκια και στη ράχη των καρτ ποστάλ αγαπημένεςεύηχες ναυτικές λέξεις και ο Σάββας, με τρόπο αδέξιο καισυνάμα σπαρακτικό, χάριζε τα δώρα του στηνΌρσα.greekleech.info

Για τη Μερσίνα, Αννεζιώ και Μίνα είχαν ετοιμάσειμπαούλα με μεταξωτά, μες στην κακομοιριασμένη τηνκατοχή η Σαλταφέραινα έστηνε και κάνα καρτέρι στουςνεαρούς που τραβούσαν δεκαοχτώ ώρες ποδαρόδρομο στ’

αρβανιτοχώρια ν’ ανταλλάξουν προίκες με αρακά, ξεδιάλεγετις πιο λεπτοδουλεμένες δαντέλες και τα πιο καλοκαμωμένακεντητά και τ’ αντικαθιστούσε με δευτεράντζες· να λοιπόντρία ξέχειλα μπαούλα για την εγγονή, ούτε γραμμή για τογαμπρό να κινούσε, η Νανά είχε επιμεληθεί ένα λεύκωμα μεαφιερώσεις από όλες τις συμμαθήτριες της μικρής, η Όρσατης είχε καθαρογράψει παραμύθια, θρύλους και αινίγματαπου της έλεγε παλιά για νανούρισμα ή για να φάει το αυγότης, Λουγκάτηδες, Γκίγκαινα, ιστιοφόρο ΠΑΛΑΤΙΝΟΣ,πενήντα πενηντάφυλλο, εφτά φορές εφτάφυλλο και μέσα στοεφτάφυλλο είναι ένα τριαντάφυλλο, τι είναι; ξαναρώτησελιγάκι ανόητα και αμήχανα την κόρη της, αλλά η Μερσίναούτε που την άκουσε, τινάχτηκε σαν σπαράκι, άνοιξε τηντσάντα της μάνας της και σαν θαυματοποιός έβγαλε τα τρίαθαλασσοφαγωμένα κουτάλια, δε ρώτησε τι γυρεύουν εδώ ήμήπως είναι φυλαχτά, σαν να τα είχε κρυφοκοιτάξει καικρυφοαγγίξει πολλές φορές, έδειξε το ένα με το ζεβλωμένοχεράκι.

— Να σ’ το πάρω; τη ρώτησε.— Και βέβαια, πουλάκι μου, απάντησε η Όρσα, και βέβαια.

Σ ΕΒΑΣΤΗ MOΥ NONA,Σε κορυφή του Ολύμπου, δύο χιλιάδες εξακόσια

πενήντα μέτρα υψόμετρο και την ώρα που μαζωμένοι όλοιχαζεύαμε τα κομμένα κεφάλια μερικών ψευτοκαπεταναίωναναρχοκομμουνιστών, ο ταχυδρόμος μου παρέδωσε τηνεπιταγήν σας και δεν μπορείτε να φανταστείτε τι τρομερήευχαρίστηση αισθάνθηκα, Ηρακλής Μπόνης, Σ.Τ.Γ. 912.

Η Μόσχα ζήτησε το γράμμα από τη Νανά και τοξαναδιάβασε από μέσα της μια δυο φορές, απορροφημένηστα του σπιτιού, είχε μείνει πίσω στα του κόσμου, που μόνοαπαρατήρητα δεν μπορούσαν να περάσουν, η Ελλάδα εκείνητην εποχή ζούσε πρωτοφανείς καταστάσεις, έναν εμφύλιοπόλεμο, αδέρφια σε αντίπαλα πολιτικά στρατόπεδακοπανιόντουσαν, ο Αλέκος, ο βαφτισιμιός του γέρου της, είχεμπλέξει με τον διαβόητο Αμπατιέλο, είχε εξελιχθεί σεψυχωμένο συνδικαλιστή που στα ξένα λιμάνια έκανε ταβαπόρια ό,τι ήθελε, αν και ο ίδιος δεν είχε ποτέ ούτε δίμετροβαρκάκι, οι του τυπογραφείου, ο μαθηματικός της Χριστίνας,ο Ευτύχης ο ηλεκτρολόγος και η β΄ εξαδέλφη Αρχοντίαέδιναν δίκιο στους αριστερούς, το ζεύγος Ρεσβάνη, οπαιδίατρος Σαραβάνος, ο Αρίστος ο μπακάλης, ο κουρέας κιη καπάτσα η Τάσα, απέναντι, στους άλλους, η χήρα τουΝικηφόρου και η Μούραινα, εντελώς μπεκρού πια,

παρομοίως, αν και μόλις έμαθε πως το ανίψι της, μικρόςαδερφός εκείνου του φουκαρά του Τάκη που τον είχεχτυπήσει η νευρασθένεια της θάλασσας, κακότυχο κι αυτό,θα δικαζόταν ως κατάσκοπος, κατάσκοπος ο Γιαννιός,μάζεψε τα μισερά της γόνατα κι έφυγε σαν τρελή για τηνΑθήνα να του παρασταθεί του χαζού στο Στρατοδικείο, καικάτι κατάφερε, κίνησε γη και ουρανό, κάτι κατάφερε.

Να σου όμως και αυτό το θλιβερό αγοράκι, Ηρακλήςκιόλας, που είχε νονούς φιλολόγους, αλλά ήταν τούβλο, σταείκοσι ένα του έγραφε τέτοια· είχαν μαζευτεί στηςΕξαδακτύλου αυτή τη φορά και μετά τα προκαταρκτικά,επιφωνήματα θαυμασμού για τον πόθο που καταπρασίνιζεντουβάρια και ταβάνι της τραπεζαρίας, για τις σαράντα τόσεςμπιγκόνιες της σέρας και τα τοποθετημένα ανάμεσα στουςεύθραυστους μίσχους κλουβιά με καρδερίνες και κανάρες,είχαν προσγειωθεί κατευθείαν στην πραγματικότητα με τογράμμα του νεαρού που είχε συντρίψει τη Νανά, όχι επειδήήταν αριστερή, αυτό ποτέ, ευτυχώς που δεν ψηφίζουμε οιγυναίκες, έλεγε, αλλά ως άτεκνη υπολόγιζε να καταστήσεικληρονόμο της αυτό το μακρινό ανιψιό και αναδεξιμιό,ψευδαίσθηση απογόνου, και μπορεί να μην έσκαγε για ταμπουφεδάκια της, οι συλλογές όμως των καρτ ποστάλ με τιςκαλλιγραφημένες λεζάντες και τους στίχους, ένας ολάκεροςκόσμος, στα χέρια του Ηρακλή θα πήγαιναν στράφι.

Η Εξαδακτύλου δε δεχόταν συχνά, είχε κατάκοιτη τη μάνατης που η άνοια και η γεροντική μελαγχολία την είχαν κάνει

επιθετική κι εκείνη τη μέρα τις διαολόστειλε, Πορτογέζεςκαραπουτάνες, από τίποτε ασυγχώρητα υπόλοιπα φαίνεταιτου μουρντάρη μακαρίτη, αλλά και η υπηρέτρια, ηετοιμόρροπη γιαγιούλα, πασίγνωστη άλλοτε για το τέλειοπουδράρισμα των κουραμπιέδων, είχε κι αυτή αρχίσει ναξεχνάει, σερβίρισε καφεδάκι και γλυκό βύσσινο τρεις φορές.Δεν κουβέντιαζαν ένα θέμα, πετούσαν σκόρπια νέακαθισμένες σε κύκλο, η πιανίστρια, η Μόσχα, η Νανά και ηΚατερίνα που η βύθιση τις προάλλες, στις είκοσι Ιανουάριου,της ΧΙΜΑΡΑΣ με τα τόσα θύματα την είχε τσακίσει, ένιωθεπαγιδευμένη μέσα στα αναρίθμητα ναυάγια, παράτα τα, τηςέλεγε η Μόσχα και ήθελε να σταματήσει να τα κεντάει,λυπόταν όμως ν’ αφήσει παραπονούμενες ψυχές, άλλο ένα,το τελευταίο, έλεγε κάθε φορά, και ιδού τώρα η ΧΙΜΑΡΑπου γέμισε πτώματα το στενό του Καφηρέα και τον Ευβοικό,η παλίρροια και η άμπωτη ταξίδευαν πάνω κάτω τουςπνιγμένους και τα πλοία της γραμμής, επί μέρες, ψάρευανπρησμένα κορμιά.

— Τι θα παίξεις στο χορό υπέρ των Μαχομένων; ρώτησε ηΝανά την Εξαδακτύλου, είχαν αφηνιάσει όλοι με απανωτούςχορούς και εράνους της Ελληνικής Μερίμνης διά τουςΑκρίτας, οι μισοί Έλληνες σφάζονταν στις απόκρημνεςβουνοκορφές κι οι άλλοι μισοί έπαιζαν θέατρα και χόρευανυπέρ των Μαχομένων, ένα τρελό πράγμα πια.

Η Μόσχα είχε γείρει λιγάκι στον ώμο της Κατερίνας, δενείχε κανένα κέφι, εκείνο ειδικά το απόγευμα, να αποφασίσει

εάν ήταν βασιλόφρων, δημοκρατική ή κατακόκκινη· αυτός ομπουνταλάς ο Ηρακλής με μια τσαπιά είχε σπάσει το στήθοςτης, σάματι σπίτι τους δεν είχαν κανονικό εμφύλιο, η Όρσα κιη ίδια έστηναν ενέδρες σε ισόγειο και πρώτο όροφο.

Καληνύχτισε νωρίτερα από τις άλλες και μόλις μπήκε στηνκουζίνα της, ανέβηκε η Άρτα και της έδωσε κάτι, από τημαμά, ένα κουτί πούρα, πού τα βρήκε, αναρωτήθηκε ηΜόσχα, αλλά φαίνεται πως εκείνη η Παρασκευή ήταν η μέρατων επιστολών γιατί μέσα στο ξύλινο κουτάκι βρίσκονταν ταδεκαεφτά γράμματα του Μαλταμπέ προς την Όρσα.Φοβήθηκε, δεν ήταν σίγουρη ότι άντεχε να τα διαβάσει. Κι ανμε την ανάγνωση χειροτέρευε κι άλλο η κατάσταση;αναρωτήθηκε. Τα χαρτιά ήταν πολύ λεπτά και κιτρινισμένα, ημελάνη είχε γίνει καφετιά, άγγιξε κάποιες σκόρπιες λέξεις,Σουραμπάγια, καρυδάτος άνθρακας, γοργονάκι μου,αρρωστοφαγιά και κρασανάγκη, γύρισε δυο τρία φύλλα, λίγεςλέξεις ακόμη, άπνοια, φιλί, τσιγάρα, η Μόσχα άναψε κι αυτήένα, ξεφύλλισε, και προς το τέλος, Ορσούλα μου από δω,Ορσαλάκι μου από κει. Τι κάνουνε τώρα, αναρωτήθηκε μεκόπο κι ένα ντουπ στα σωθικά, έκλεβε λέξεις που δεν τηςανήκαν, άδειασε το μεγάλο τραπέζι από τη φρουτιέρα, τασταχτοδοχεία και το βάζο με τους χειμωνανθούς και μεπροσοχή αράδιασε τα δεκαεφτά γράμματα κατά χρονολογικήσειρά. Ξανακοίταξε τις ημερομηνίες που ο Σπύρος σημείωνεστις κόλες αλληλογραφίας επάνω δεξιά, Τσιταγκόγκ 27Σεπτεμβρίου 1929, εν πλω 1η Οκτωβρίου 1929, Καλκούτα 7

Οκτωβρίου 1929, Σουραμπάγια 17 Οκτωβρίου 1929, εν πλω 25Οκτωβρίου 1929, Βασόρα 26 Οκτωβρίου 1929, Βασόρα 28Οκτωβρίου 1929, εν πλω 7 Νοεμβρίου 1929, εν πλω 11Νοεμβρίου 1929, Λορέντζο Μαρκέζ 21 Νοεμβρίου 1929, ενπλω 23 Νοεμβρίου 1929, εν πλω 7 Δεκεμβρίου 1929, μέρα τωνγενεθλίων του, Μπέγκο 25 Δεκεμβρίου 1929, Σουέρτε 5Ιανουαρίου 1930, εν πλω 24 Ιανουαρίου 1930, εν πλω 22Φεβρουάριου 1930, Σουραμπάγια 20 Μαρτίου 1930. Και οιδεκαεφτά επιστολές είχαν ταχυδρομηθεί πριν από το δικό τηςαρραβώνα και γάμο με τον Σπύρο, κάτι που δεν είχε περάσειως τότε από το μυαλό της, το αίμα πάφλαζε στις φλέβες της,Σουραμπάγια, ψιθύριζε και ξανά, Σουραμπάγια,Σουραμπάγια, πολλές φορές, ίσως και δέκα, κι ενώ έπρεπε ναεπιστρέψει αμέσως το κουτί στο ισόγειο, έκατσε όλη νύχτα καιαποκρυπτογραφούσε τα ορνιθοσκαλίσματα του Σπύρου μετους παράταιρους τόνους, ο κάκιστος των μαθητών πουείχαν περάσει από τα αντριώτικα θρανία, είχε σπάσει τα μισάκαι τα τετράδιά του ήταν γεμάτα λαδιές· ανύπαρκτα ταεπιλήψιμα λοιπόν, από πουθενά δεν έβγαινε ότι ο Σπύρος κιη Όρσα είχαν τότε κάτι το ανεπανάληπτο, αναγνώρισεμάλιστα δυο τρεις φράσεις που σχεδόν αυτούσιες τις είχεγράψει κι αυτηνής, ερωτικές φράσεις, μου λείπει η μυρωδιάκαι τα φρεσκολουσμένα σου μαλλιά, κι αλλού, θα σουδαγκάσω τα χείλη να μάθεις, η προσφώνηση μετά, Ορσούλακαι Ορσαλάκι, όπως Μοσχούλα και Μοσχάκι, και βέβαια ταμισά και πάνω γράμματα ήταν γεμάτα θυμό και πατημένο

αντρικό εγωισμό για το γάμο με τον Βατοκούζη, καλούσε τηναδερφή της να τον παρατήσει και να κλεφτούνε στην άλληάκρη του κόσμου και λύσσαγε σαν παιδάκι που η παντρεμένηΌρσα δεν απαντούσε καν, φιλάει καλύτερα από μένα οσυφιλιάρης, τη ρωτούσε, και, παρακάλα να μη σου κάτσει οσπόρος του. Βεβαίως κάτι τέτοια ταιριάζανε σεκακομαθημένο και κακοήθη γυναικά και όχι σε ήρωα, οκαημένος ο Σπύρος τα κατάφερνε πολύ καλύτερα στιςπαραγράφους για τα νερά, η ευρηματικότατα και ο ποιητικόςτου οίστρος γίνονταν κείμενο ουράνιο, καμιά φορά κλαίω σανμωρό με το ηλιοβασίλεμα στον Κίτρινο Ποταμό, έγραφε,μέχρι και η λασπουριά αστράφτει και το σκοτάδι ορμάειπυρωμένο, ή, όποιος δει το φεγγάρι στην άσπρη νύχτα τηςΘάλασσας των Κοραλλιών αποκλείεται να βγάλει από πάνωτου το ναυτικό σακάκι, αιχμάλωτος του ωκεανού, μαγεύεταιδιά βίου.

Ποια λοιπόν τον αγάπησε πιο πολύ, η Όρσα ή εγώ,αναρωτήθηκε για πρώτη φορά γι’ αυτό τον άντρα που μετόση έπαρση αρνήθηκε τη διάσωση και εξαφανίστηκε με τοπλοίο του. Εκείνος πάλι, μήπως αγαπούσε τη θάλασσα πάνωαπ’ όλους; Ή μήπως πέθανε για να μην αναγκαστεί με τηλήξη του πολέμου να διαλέξει; Η Μόσχα ήξερε πως ποτέ δεθα έπαιρνε σίγουρες απαντήσεις σε όλα τα ερωτήματα, έτσισυμβαίνει στη ζωή, δεν ξεκαθαρίζουνε και όλα, οι άνθρωποιόμως καταφέρνουν και πορεύονται στα παρακάτω κεφάλαια.

Με τη λέξη της βραδιάς, Σουραμπάγια, να της ξεφεύγει

από τα χείλη σιγανά κι απανωτά και να της κρατάεισυντροφιά, τακτοποίησε τα γράμματα στο κουτί των πούρωνκι έκατσε να κάνει κάνα δυο τσιγάρα ακόμα κοιτώντας στοντοίχο τις κορνιζωμένες ευχαριστήριες επιστολές από ναύτεςαρμενιστές και πυροβολητές και αρχικελευστές σηματωρούς,πάνω από διακόσιους ναυαγούς είχε περισυλλέξει ο captain-ghost, δεν ξεχνιέται ποτέ κάτι τέτοιο, σκέφτηκε η Μόσχα, τοστομάχι της τη μαχαίρωσε, το στόμα της πλημμύρισε απόπικρά υγρά, και ο Σπύρος, κούκλος και μακρινός, με κάτιαλήτικο και απολλώνειο, καθόταν του καλού καιρού στηνκορνίζα του μόνος, κι όμως ο κύριος έδειχνε απολύτωςαυτάρκης.

Ο ΓΕΡΟ-ΡΕΣΒΑΝΗΣ, αφού πέθαιναν οι ασθενείς, είχεόλο τον καιρό μέχρι τα σαράντα να κάνει σωστή

διάγνωση, στα νιάτα του, πρώτα είχε θάψει νεότατη τη μάνατου Βατοκούζη και κατόπιν βρήκε ότι η γυναίκα πήγε απόυπογλυκαιμικό σοκ επειδή δεν της χορήγησε ενδοφλεβίωςυπερτονικό διάλυμα σταφυλοσακχάρου, αντιθέτως σε μιαδιαβητική μεσόκοπη στο Κουρέλι πήγε μουσαφίρης και τηςβαστούσε πάστες, τετέλεσται κι αυτή, για ένα τραύμα στογόνατο είχε χάσει τζάμπα κι εκείνο τον πολύτεκνο λεμβούχοαπό το Νειμποριό, η Σαλταφέραινα απελπίστηκε να αναμένειβελτίωση με τα βιταμινούχα σκευάσματα και το αηδιαστικόνορβηγικό μουρουνέλαιο, ενδιαμέσως ενοχλούσε και κάθεγιατρό, μαιευτήρα, ωτορινολαρυγγολόγο ή δερματολόγο πουερχόταν στο νησί να προσφέρει τις υπηρεσίες του για καμιάβδομάδα, είχε λοιπόν τελικά δικτυωθεί με αγίους, Έλληνεςκαι Ρωμαίους, τους Μικρασιάτες παθολόγους ΑγίουςΑναργύρους, πρώτη Νοεμβρίου, τους Ρωμαίους ΑγίουςΑναργύρους πρώτη Ιουλίου, την Αγία Βαρβάρα που βαστάειτο χόρτο που κατεβάζει τον πυρετό και διώχνει ταεξανθηματικά νοσήματα, τον Άγιο Σπυρίδωνα ειδικό για τααυτιά, την Αγία Παρασκευή για τα μάτια, τον Άγιο Αντύπαγια τα δόντια, τον Άγιο Παντελεήμονα γενικό γιατρό.

Η Όρσα κουνιόταν στη βιεννέζικη πολυθρόνα που της είχε

δωρίσει η Νανά, απιθωμένη σε δυο τρία μαξιλαράκια για πιομαλακά, κοιτούσε ένα γαλαζομπλέ όρθιο παραλληλόγραμμο,ουρανό και Αιγαίο, από το παράθυρό της, έλεγε και καμιάιστορία στην Άρτα, που δεν πολυπλησίαζε πάντως τη μάνατης, δυο κουταλιές πουρέ, δυο ρουφηξιές ζωμό απόπικροράδικα ή ένα κουπάκι νερόσουπα κι αυτό ήταν όλο.

Κάποτε όλοι συμφωνούσαν ότι της έλειπαν δέκα πόντοιμπόι για να ’ναι σωστή Αφροδίτη της Μήλου, τώρα ένασκιάχτρο. Το ραδιόφωνο στην κάμαρή της μονίμως στηνπρίζα σε χαμηλή ένταση, άκουγε τραγούδια, ό,τι τύχαινε,ειδήσεις, ό,τι τύχαινε, και τα τοπικά δελτία που εξέδιδε ηΑννεζιώ στη φανατική της προσπάθεια να δώσει ζωή στηνκυρά της και να στείλει σήμα στον Βατοκούζη που περίμενε.

Ήρθε η δεύτερη καμπάνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκουπου την είχανε ταξιδέψει στην Αθήνα για επισκευή από τοβομβαρδισμό, ψοφάνε οι όρνιθες, αλλά η αγορά γέμισεφτηνούς αστακούς προς δεκαοχτώ με είκοσι χιλιάδεςδραχμές η οκά, στο καφενείο ο αθηναίικος θίασος τουΓαϊτανάκη παίζει την «Ωραία του Πέραν», οι πρόσκοποικάνουν χοροεσπερίδα υπέρ των Μαχομένων, οι εφοπλιστέςμε τα αμερικάνικα λίμπερτι αναπιάνουν τους χαμένουςστόλους, τριάντα Αγγλίδες πήραν ναυτικό φυλλάδιο καιυπηρετούν σε δύο βαπόρια με δύσκολα ονόματα, της μιλούσεκαι της έτριβε τα γαμπάκια και το σβέρκο με λίγη κολόνια ναξεπιαστεί, κι η Όρσα αφηνόταν στην αγάπη της καιανταπέδιδε με φευγαλέα φιλάκια στα χέρια της γερόντισσας.

Σε μια τέτοια στιγμή τις πέτυχε η Μόσχα κάποιο απόγευμαπου μπήκε στο δωμάτιο με ένα πιατάκι κρέμα στο χέρι κι ένααλλιώτικο χρώμα στα μάτια, όχι το μαύρο, το δικό της. ΗΑννεζιώ άλλαξε το νερό στο ποτήρι και προτίμησε να τιςαφήσει μόνες.

Χωρίς χρονοτριβή και λόγια, η Μόσχα έσκυψε κιαγκάλιασε την αδερφή της, είχε τρομερή ανάγκη ναακουμπήσει το άλλο κορμί, να αγγίξει το ζελατινένιο δέρμα,να μυρίσει το μαλλί, έναν τόνο πια και αξέμπλεχτο κουβάρι,να συγχρονίσουν οι δυο τους τους χτύπους της καρδιάς στοστήθος.

Έκαναν κάπως την αρχή και μιλούσαν όλη νύχτα, μιασκυταλοδρομία εξομολογήσεων εκ βαθέων και κοινοτοπιώνπου τις είχαν αποσιωπήσει και στερηθεί εξίσου, οι δύοαδερφές είχαν χάσει πολύ χρόνο κι άθελά τους είχαν βλάψειη μια την άλλη.

— Ούτε η μάνα ήθελε να μας ξεπαστρέψει, είπε η Μόσχα.— Ο μπαμπάς αγαπούσε άλλην πριν από το γάμο τους.— Είχε πίσω του υποχρεώσεις και μπροστά του την προίκα,

το ποστάλι· εκείνο το άσπρο πλεούμενο με τις κόκκινες καιγαλάζιες ρίγες που η μάνα τους αποκαλούσε τυχερό και πουστον καιρό του είχε διαπρέψει στο εμπόριο λεμονιού,πεπονιού και καρπουζιού στα μικρασιατικά παράλια, στανησιά του Αρχιπελάγους και στην Πόλη.

— Ο καημένος ο θείος Παναγιώτης, ροσμπίφ, γιουβέτσι,ήτανε λένε μάγειρας περιωπής.

— Η αρρώστια που πέφτουνε στη θάλασσα, είπε η Όρσα κιαναρωτήθηκε ειρωνικά αν υπήρχε ποτέ τέτοια αρρώστια, μιαδυο φορές είχε ακούσει κάτι σχετικό πίσω από την πλάτη τηςκι είχε κοροϊδέψει με τραγουδιστή αγγελική φωνή, μα εγώ,δεν είμαι ναύκληρος, αλλά αυτή η αλλαγμένη φωνή επέτρεπεφαίνεται σε κάποιους να μειώνουν τις επιφυλάξεις τους καινα προβλέπουν κακό τέλος, ενώ το κορίτσι κλειδωνόταν στηνκάμαρή του και λυνόταν στα γέλια.

— Πατέρας και μάνα δεν αγαπήθηκαν ούτε για έναφεγγάρι, είπε η Μόσχα κι άναψε τσιγαράκι.

— Χθες πάντως του έψησε ντοματοπίλαφο που η ίδια τοαποφεύγει γιατί στουμπώνει, αλλά αρέσει εκεινού.

— Ντοματοπίλαφο…— Αν είχε αγαπηθεί, δε θα ’ταν φίδι.— Ή αν είχε αγαπήσει, συμπλήρωσε η Μόσχα κι έκπληκτη

σκέφτηκε πως δεν αναρωτήθηκε και δεν έμαθε ποτέ κάτι γιατα νεανικά της μάνας της.

— Είχε. Είχε αγαπήσει κι αυτή· η νόνα στα Απατούρια τηςείχε εμπιστευτεί τον πλήρη ερωτικό χάρτη του νησιού όπωςθα τον σχεδίαζε ένας σατανικός και κεφάτος καλλιτέχνης τουπερασμένου αιώνα φυσικά, γιατί τα καμώματα του εικοστού ηγριά βαριόταν να τα καταγράφει ανελλιπώς και εν εκτάσει,της αρκούσαν οι οικογενειακές εξαλλοσύνες που ήταν καιπρωτάκουστες.

— Αχ, μωρέ γιαγιάκα, είπε η Όρσα, και μπορεί η επίκλησητης μακαρίτισσας όπως και οι ερωταποκρίσεις της βραδιάς

να μην ταίριαζαν σε σαραντάρες, να ήταν κοριτσίστικες,πικρόχολες και αδέξιες, πώς αλλιώς να τα διατύπωναν όμωςόλα αυτά που δεν ειπώθηκαν στην ώρα τους, ίσως ορισμέναθέματα να το θέλουν το στερεότυπο λεξιλόγιο, είναι απόμόνα τους φορτισμένα έως υπερβολής, κι ευτυχώς απόψεαπούσιαζε η Νανά που συχνά, με το έτσι θέλω, επέβαλλεεπιτηδευμένες φιλοσοφικές και φιλολογικές εκφράσεις.

— Όταν είχε έρθει ο Μπάλας κουστουμαρισμένος να σεζητήσει για τον Σπύρο, η μάνα με είχε ξαποστείλει, για να μηναρπάξει κάτι το αυτί μου. Τη ρώτησα μετά, ήρθε να μουπουλήσει τον περιστεριώνα, είπε, μα δεν ενδιαφέρομαι γιαπιτσούνια, επενδύω αλλού.

— Αν δε ζήλευες τα υφάσματα και τις δαντέλες που μουέστελνε ο μπαμπάς, αν είχαμε καλύτερη σχέση μεταξύ μας,θα σου μιλούσα, δε θα φτάναμε εδώ που φτάσαμε.

Τελικά στο λευκό διώροφο φώλιαζε μια τεράστιαπαρεξήγηση, άλλα νόμιζε ο καθένας με τις σιωπές και τιςημιτελείς συζητήσεις, κατέβαζαν πράγματα από το μυαλότους, η Σαλταφέραινα, για παράδειγμα, από μικρές τις είχεχώσει και τις δυο σε καλούπι και αρνιόταν να δει την αλήθεια,η πρωτότοκή της ήταν εσωστρεφής, μοναχική, είρων, πιστήκαι αυστηρή και η δευτερότοκη σθεναρή, εργατική καικοινωνική, και η μάνα γκρίνιαζε, η Όρσα της φαινότανψηλομύτα, αριστοκράτισσα και ισχυρογνώμων κι η Μόσχααντρογυναίκα και αρχηγίνα.

— Ο Σπύρος σε είχε ξεχάσει. Ζούσαμε καλά τα πρώτα

χρόνια.Είχε γείρει πίσω το κεφάλι η Όρσα και είχε κλείσει τα μάτια,

δεν άξιζε να πει ψέματα.— Εμένα δε με άφηνε να τον ξεχάσω η μονοπατωσιά,

όποτε ξεμπαρκάριζε μου είχε γίνει αρρωστημένη συνήθεια ναμην το κουνάω από το σπίτι, να στήνω αυτί, τώρα αδειάζει τιςτσέπες του από τα κέρματα, τώρα ψάχνει στις κρεμάστρες τινα βάλει, τώρα κουφώνει τα παραθυρόφυλλα για τηναντηλιά, κακαριστό γελάκι, συνθήματα, κατάρες και βραχνήανάσα· η Όρσα τα παρέθετε αργά, στρέφοντας τα μάτια τηςένα γύρω στο ταβάνι σαν να συνέβαιναν ένα ένα μόλις τώρα,δεν είχε παρασυρθεί, είχε πλήρη συναίσθηση τι έλεγε και σεποιαν και δεν είχε σκοπό να σταματήσει, περιέγραψε νύχτεςαϋπνίας, ήχους από καινούριες πεταλωμένες σόλες στιςκυπαρισσοσανίδες, άτσαλα πατρικά νανουρίσματα με τουςσυριγμούς των φαλαινών που ξυπνούσαν εντελώς τα μικρά,παμπάλαιους διαλόγους με τη νιόπαντρη Μόσχα ναακκίζεται και για να τον πειράξει που στην ορνιθολογία δενείχε μοιάσει του Μπάλα, κουτορνίθι μου, τον έλεγε και τουζητούσε δώρο μια κότα της Παδούης, απ’ αυτές με τα χρυσάπούπουλα που έγραφε το βιβλίο της β΄ γυμνασίου,περιέγραψε κι άλλους ήχους, κουταλοπότηρα να ντιντινίζουνστις δύο το πρωί, ο Μαλταμπές μετά τον έρωτα ήθελε μιαμεγάλη κουταλιά γλυκό, μίλησε για συνήθειες, στιγμές καιεικόνες του που κρυφαγαπούσε, το γουργουρητό καιανεπαίσθητο ροχαλητό του, τον τρόπο που έγλειφε τον αφρό

της μπίρας του, την ανεξήγητη άσπρη τούφα στο στέρνο, τοαντρικό του μουλάρωμα, ξεπερασμένο και ερεθιστικό, τιςδιευκολύνσεις, τις παλικαριές και τις υποσχέσεις που μεαστείρευτη γενναιοδωρία φιλοδωρούσε τους πάντες, καιπάνω απ’ όλα την απόλυτη αγάπη του για τη θάλασσα, στοκάτω κάτω αυτήν ποτέ δεν τη γέλασε και στο τέλος τηςπαραδόθηκε άνευ όρων.

Η Μόσχα σε ό,τι άκουγε έβαζε δίπλα δικές της αναδρομέςστα παλιά, τα μάταια σούρτα φέρτα των ξυλουργών για τημονοπατωσιά και τη λύσσα της μάνας τους που στον κάτωόροφο κι εχθρά του ύπνου γνώριζε εξαρχής κι είχε εξορίσει ταπαιδιά και την Αννεζιώ σε δυο κάμαρες στην άλλη άκρη,θυμόταν τις άκαρπες εκκλήσεις του Νίκου να μετακομίσουνστο πατρικό του και να που τώρα μόλις τα παιδιά τηςμαζεύτηκαν επάνω, είχαν ξυπολυθεί και τα άκουγε ναγυροφέρνουν σαν σβούρες τα δωμάτια, να πετούν τα μολύβιατους και να τσακώνονται στα μουλωχτά για κάτι φρέσκααμύγδαλα και μια τσατσάρα, σε όλη την υπόλοιπη κουβένταείχε το κεφάλι στραμμένο ψηλά, στη μονοπατωσιά, είκοσιτέσσερις κυπαρισσοσανίδες, σκέτες, με τη σφραγίδατσιγκουνιάς της μάνας τους, λαδομπογιαντισμένες κρεμ, ένακομψό ταβάνι που της είχε κάνει πολύ χοντρή ζημιά.

— Κάποιες φορές μου περνούσε από το νου ότι ίσωςξαγρυπνούσες. Τώρα που τα βάζουμε όλα κάτω, νομίζω πωςμόνο στον Πειραιά, κάτι διήμερα στο ξενοδοχείο, τρία θαρρώ,χάρηκα τον άντρα μου πιο ελεύθερα.

Η Όρσα σκίρτησε μα δεν έβγαλε άχνα.— Και ο Νίκος; ρώτησε η Μόσχα.— Δεν κατάφερα να τον αγαπήσω αρκετά, πάντα

υπομονετικός και υποχωρητικός, παραήταν ανεκτικός καικαλός, ήταν συνοικέσιο, κι εγώ, βλέποντας το χαμό στηςΜούραινας και στης χήρας του Νικηφόρου, είχα ορκιστεί ήθα παντρευτώ από έρωτα ή τίποτα.

Όταν η Σαλταφέραινα με ταχυδακτυλουργίες της έκανε τηζωή άνω κάτω, δεν έβγαλε τσιμουδιά, ούτε για την τιμή τωνόπλων, διαπίστωσε πως ήταν πάνω από τις δυνάμεις της ναπάει κόντρα, κι ο Μαλταμπές της το χτυπούσε στα γράμματα,έπρεπε να δώσεις μάχη, της έγραφε, τη μάχη που τελικά δενέδωσε ούτε κι αυτός, ο κατά τα άλλα ριψοκίνδυνος, οαπείθαρχος, ο άφοβος, ο διεθνής λεοντόκαρδος.

Γιατί στ’ αλήθεια αγαπούσε εδώ και είκοσι χρόνια με τέτοιοβαρύ κόστος τον Μαλταμπέ; Η Όρσα δεν είχε ακόμα τηναπάντηση, δεν τη χρειαζόταν κιόλας, ο Σπύρος είχε χίλιακαλά, άλλα χίλια κουσούρια, κι αυτή φαίνεται ξετρελαινότανγι’ αυτό το συνδυασμό, απλώς τον αγαπούσε, είχε μάθει νατον σκέφτεται και να τον αγαπάει από μικρή, είχε μάθει να τονθυμάται, και τα καταπιεσμένα της αισθήματα επέμεναν,φούντωναν και έκαιγαν όλα τα άλλα, τα επιτρεπτά στο φωςτης ημέρας και στην κοινωνία του μικρού νησιού.

Παιδί, έψαχνε τα μάτια της Μίνας να βρει τίποτα καλάαισθήματα για τον Σάββα, την πονούσε η έλλειψη αγάπηςτων γονιών της, αυτό το ουφ και το αμάν πια στα πρόσωπά

τους. Κι όταν στα δώδεκα ερωτεύτηκε τον Σπύρο, ορκίστηκεστον εαυτό της να μην του ρίξει ποτέ ξινή ματιά, αυτό τοείδος βλέμματος το αποποιήθηκε διαπαντός.

Και η Μόσχα;Ο όγκος της αγάπης της Όρσας την πονούσε, η αδερφή

της ήταν φαίνεται πλασμένη για παράφορο έρωτα, για κάτιμυθιστορηματικό, αυτό που κατά βάθος ζήλευαν η Νανά καιόλες τους· λοξοκοίταξε το κορμάκι που σαν άδειο μαξιλάριήταν πεταμένο στην πολυθρόνα, δεν άντεχε να πιάσουν νασυγκρίνουν πόσο είχαν αγαπήσει, η Όρσα είχε κερδίσει τηνκούρσα που τελικά της έβγαζε την ψυχή.

— Αν δουλεύαμε… Αν λείπαμε από το σπίτι, να μησκαλίζουμε, να μην προλαβαίνουμε να ζούμε αλλιώτικη ζωήμέσα στο κεφάλι μας, ψιθύρισε η μεγάλη.

— Βλέπω την πορτοκαλιά στην αιμασιά κάθε μέρα, κάθεμέρα, επί χρόνια, στο τέλος έρχεται μόνη της και μουμαρτυράει πως ένα βράδυ κάτω από τα κλαδιά της δόθηκανπαράνομα φιλιά· δεν είχε μάθει κάτι παρόμοιο η Μόσχα γιατίδεν είχε συμβεί κιόλας, αλλά η Όρσα δε διαμαρτυρήθηκε,ήταν από αυτά που δεν τους ταίριαζε διάψευση, η εξοικείωσηκαι αλληλεξάρτηση με τα δέκα δεκαπέντε γνώριμα κιανάλλαχτα της καθημερινότητάς τους στη μικρή πόλημπορούσε να υπαγορεύει και τέτοιες ιδέες, καθόλου παλαβές,έτσι γίνεται όταν όλα και όλοι γνωρίζονται κι από την καλή κιαπό την ανάποδη και νιώθουν κάτι να τους φταίει και να τουςκλέβει τα προσωπικά τους.

— Αν δουλεύαμε, ξανάπε η Όρσα.— Ή αν είχαμε σπουδάσει. Γιατί δε σπουδάσαμε, Όρσα;— Κι εγώ μεν ήμουν πάντα μέτρια μαθήτρια, όμως εσύ θα

μπορούσες να είχες γίνει δασκάλα ή διπλωματούχοςδιερμηνέας.

— Και νοσηλεύτρια θα μου άρεσε, στον πόλεμοκαθόμουνα εκεί που κάνω τα πρόχειρα ραψίματα, στοπράσινο καναπεδάκι, είχα στα γόνατα τη Χριστίνα και τηςξεμπέρδευα με τις ώρες το μαλλί κι ένιωθα ενοχές. ΗΚλεισούρα κατελήφθη εν μέσω χιονοθυέλλης, θυμάσαι τηφράση;

— Η Κλεισούρα κατελήφθη εν μέσω χιονοθυέλλης,επανέλαβε η μεγάλη· συμφωνούσε σε όλα με την αδερφήτης, μόνο που κι αυτά τα ομολογούσαν κατόπιν εορτής κιαυτό δε βοηθούσε πια και πολύ, κι απόψε το ’φερε ηκουβέντα, γιατί η Κική Μπούσουλα είχε περάσει από νωρίς,άφησε τα δίδυμα για λίγο στη μικρή νονά τους και στη Μίνακαι μες σ’ αυτό το δωμάτιο πέταξε κάποια στιγμή ξεκάρφωταμα και τόσο καίρια, ο Σπύρος έσωσε τους άντρες μας, είναι οήρωάς μας και τέρμα.

Η ώρα ήταν περασμένη, η Μόσχα στάθηκε στο παράθυροκαι το σκούρο τη μαγνήτισε, όποτε λοιπόν προσπαθούσε ναθυμηθεί την πρώτη πρώτη εικόνα των παιδικών της χρόνων,δεν ήταν η κουνουπιέρα της, ο Μάρκος, ο τότε γάτης τουσπιτιού που κοιμόταν πάνω στα παντοφλάκια της ή στοθρανίο της, κι εκείνος ο δασκαλάκος ο Στρατάκης που

διαρκώς ξεροκατάπινε κι άγγιζε το λαιμό του για νασιγουρέψει πως το μήλο του Αδάμ ήταν πάντα εκεί, η πρώτηεικόνα ήταν η θέα από το παράθυρο μέσα στο χρυσογάλαζομεσημέρι, Αιγαίο, Άγιος Ερμόλαος, Παραπόρτι, αμμουδιά, μετρία εξάχρονα ή εφτάχρονα βρεμένα να τρέχουν λες κι είχαννέφτι στον ποπό τους, να στριγγλίζουν αποτρελαμένα και νατυφλώνονται πετώντας χούφτες άμμου.

Η Όρσα είχε βάλει μια κουταλίτσα κρέμα στο στόμα, δενήθελε τα φάρμακα, μη με βασανίζετε, είχε παρακαλέσει κι είχεαποκοιμηθεί, η υπερένταση της σημερινής συνάντησης μεό,τι ειπώθηκε και ό,τι εννοήθηκε μπορούσε να ξεκάνει καιταύρο· η ίδια η Μόσχα, κράση γερή, δυσκολευόταν να πάρειτα πόδια της ν’ ανέβει στο επάνω.

Σκέπασε την Όρσα με την πικεδένια κουβέρτα και πήρε ν’αδειάσει έξω το γεμάτο σταχτοδοχείο, τελευταία άνοιγε καιδεύτερο πακέτο.

ΚΑΘΩΣ ΟΙ ΔΥΟ αδερφές περνούσαν μαζί τιςαπογευματινές ώρες, οι γείτονες και ιδίως οι

γειτόνισσες αρχικά είχαν ανακουφιστεί, αλλά όταν τοξανασκέφτηκαν, σκανδαλίστηκαν λιγάκι, ακόμα και οι γονείςπου δεν είχαν σαφείς πληροφορίες παραξενεύονταν που στουπνοδωμάτιο δε γινόταν σκοτωμός, αλλά μπαινόβγαινανγιασεμιά και νυχτολούλουδα, στο θέμα φαΐ δεν υπήρχεαλλαγή πάντως και η Μόσχα δεν την πίεζε άλλο τη μεγάληπου είχε κομμάρες, διάρροιες, δέκατα ακατέβατα, μα δεβογγούσε.

Η Άρτα αντιπαθούσε τη μάνα της, της χρέωνε τηναναχώρηση του μπαμπά, του Σάββα και της Μερσίνας,χαιρετίσματα στην Αρτούλα ή έστω πολλά πολλά φιλάκια,όλο κι όλο αυτό, μέχρι στιγμής δεν της είχαν ταχυδρομήσειένα γράμμα δικό της, μόνο κουτιά με παιχνίδια που κι αυτά ταμισούσε γρήγορα.

Το βαρύτερο που καταλόγιζε στη μάνα της ήταν τοκακομοιριασμένο θέαμα που παρουσίαζε, μια μαμά σκελετός.

Δεν τιμωρούσε τον εαυτό της με ασιτία η Όρσα, δεντιμωρούσε τους άλλους για τις επεμβάσεις στη ζωή της, δενεπιζητούσε να φορτώσει ενοχές τους δικούς της, άλλωστεούτε αυτή ένιωθε έτσι κι ας έβλεπε το παιδάκι της ναμεγαλώνει ερήμην των μεγάλων κι ας μην είχε πατήσει πόδι

ούτε για να κρατήσει τον Σάββα και τη Μερσίνα· καθώς ταπρόσωπα της ιστορίας ήταν πολλά, τα πράγματα είχανσκαλώσει σε κόμπους και τώρα σιγά σιγά έδιναν μόνα τουςλύσεις, ξαναμοίραζαν τους ανθρώπους στις πόλεις,τροποποιούσαν φιλίες και αγάπες, χάραζαν διαδρομές ήπλόες, έφτιαχναν το τοπίο από την αρχή για την επόμενηπαρτίδα, τα έξι παιδιά του Μαλταμπέ και του Βατοκούζη πουεπιτέλους έπρεπε να πάρουν μια ανάσα.

Η Αννεζιώ με το τετράγωνο μυαλό χαιρόταν, κάτι ήταν κιαυτό, ήταν όμως δοσμένη ψυχή τε και σώματι στην ετοιμασίατου σπιτιού, αυτή τη φορά δεν αναμενόταν ο Νίκος αλλά οΑντωνάκης της, Αμερικανός υπήκοος με Αμερικάνα σύζυγο,μανικιουρίστα, τα αφεντικά τής είχαν επιτρέψει να τουςπαραχωρήσει τη μεγάλη κρεβατοκάμαρη και να στρώσει όσαμεταξωτά της Πόλης είχαν γλυτώσει από τον πόλεμο,προτού να τα αποτελειώσει ο σκόρος.

Αυτό που εντυπώσιασε τη μικρή πόλη ήταν τα μακριάπορτοκαλιά νύχια της ξένης, το έντονο μακιγιάζ γενικά, οΑντωνάκης ο κομμουνιστής είχε υποκύψει στα λούσα, κι ημάνα του κρύωσε στην καρδιά, να, του είπε και του διάβασεστη Φωνή του Αιγαίου για τον Μάνο το συμμαθητή του, ουπηρετών εις το Γ΄ Τάγμα Σκαπανέων 5ος Λόχος Σ.Τ.Γ. 902β Εμμανουήλ Τσουμέζης καταδικάζει τονελασοκομμουνισμόν και δηλοί ότι είναι έτοιμος να επανέλθειεις την υπηρεσίαν της πατρίδος, κι αν δεν το ’θελε το τραυλόη πατρίς, το ’θελε πίσω η μανούλα του, κι η Αννεζιώ της

έκανε πού και πού παρέα τέτοιες μέρες, να μη μένει σπίτι καιβλέπει τη νύφη να καθρεφτίζεται και να μεγαλοπιάνεται καινα την έχει ξανακάνει δούλα.

Απασχολημένοι όλοι με τον Αντώνη, με τα τραγικά σεΆγραφα, Γράμμο, Βίτσι, τον αλληλοσκοτωμό, που η Μίνακοιτώντας το Μάτι του Θεού, ἐμφυλίου μάχης ρῦσαιΠαναμώμητε μουρμούριζε εν γένει μπαϊλντισμένη, σαν να τονεπιτιμούσε τον εκεί ψηλά, μα τι κάνεις επιτέλους, κουνήσου,και εκτός τούτων απασχολημένοι κυρίως με το εξαίσιοεπίτευγμα ναυπηγικής ΚΡΙΟΣ που ταξίδευε Τουρκία, Ελλάδα,Νέα Υόρκη και είχε πιάσει Χώρα ν’ αφήσει λαθρεπιβάτη καινα θαμπώσει το ναυτονήσι με τη γυροσκοπική πυξίδα, τοραδιογωνιόμετρο, τα ηχοβολιστικά βυθόμετρα και τομηχάνημα αυτομάτου λήψεως ώρας Γκρίνουιτς, είχαν θέματαγια συζήτηση, κι έτσι η Όρσα κι η Μόσχα μόνες και ήσυχεςστην κάμαρη του ισογείου ανίχνευαν την πίστη τους καιαγαπιόντουσαν για μια ακόμα φορά.

— Του Αγίου Νικολάου θέλω να πάω στην εκκλησία, είπεη Όρσα.greekleech.info

Όχι μόνο ο Ρεσβάνης και οι Αθηναίοι γιατροί είχανπαραιτηθεί αλλά κι ο παπα-Φίλιππας που είχε έρθει να τηνεξομολογήσει στο σπίτι κι ο νεότερος παπάς που είχεαναλάβει το πόστο, είχαν ματαιοπονήσει και ηττηθεί από τηνεξασθενημένη γυναίκα, χαρά στο κουράγιο σας να μην τοβάζετε κάτω, τους έλεγε η αθεόφοβη.

Βρε Όρσα, γιατί τον άφησες να σε ξαναγαπήσει, η Μόσχα

μονολογούσε, δεν ήθελε άλλες ανακρίσεις, καμιά φοράωστόσο μέσα της τρωγότανε, τι καλά που θα ήταν να είχανμια κανονική ζωή, να τους έλειπαν τα παράσημα, οι σπάνιοιέρωτες και οι αρχαίες τραγωδίες.

Μέχρι και η Μαρί, αυτή η δύστροπη και ανικανοποίητηφιλενάδα της που έβρισκε νερόβραστους, κοιμισμένους καιτζούφιους τους πάντες και τους χλεύαζε με τσουχτερέςομοιοκαταληξίες, η πιο εύστοχη στιχουργός της τετράδας,αιφνιδίασε τη γυναικοπαρέα όταν τους έγραψε από τηνΑμερική πως επιτέλους ξελογιάστηκε με τον άντρα της, τονεντέκατο χρόνο του γάμου τους αυτό, μόλις έμαθε πώςσώθηκε ο Τάκης από ένα ναυάγιο στον Ειρηνικό, πέσανεόλοι στην αγριεμένη θάλασσα κι εκείνος φοβόταν τα κύματακι είχε γαντζωθεί στη μισοβυθισμένη πρύμη, όλοι χάθηκαν,ΕΣΤΟΡΙΛ, δεκαεννέα άντρες, κι ο Τάκης δυο μέρες μετάπερισυνελέγη από παραπλέον ρώσικο, κουρνιασμένος σανγλάρος στη μύτη του πλοίου, χεσμένος από την τρομάρα του,κι αυτό ακριβώς συγκλόνισε τη Μαρί, ότι τόλμησε ναφοβηθεί σαν παιδί.

Η Όρσα λοιπόν δεν ήξερε πώς και πότε ο Μαλταμπές τηνξαναερωτεύτηκε, είχαν ιδωθεί βιαστικά και με την ψυχή στοστόμα ελάχιστες φορές, δεν την ένοιαζε το γιατί, έμενε στογεγονός.

Λίγο πριν από το ξέσπασμα του πολέμου, τίποτα δενμπορούσε να τρενάρει, όλα φάνταζαν επείγοντα καιανεπανάληπτα.

Όταν ο γερο-Σαλταφέρος μπήκε στο δωμάτιο, σκέφτηκε ναζητήσει από τη Μόσχα να βγει για λίγο, αλλά αμέσωςσυνήλθε κι απέφυγε την γκάφα. Έκλεισε πίσω του την πόρτα,αν και η Σαλταφέραινα ήταν στα Απατούρια για δουλειές στοκτήμα, κάθισε βαρύς στην άκρη του κρεβατιού, άφησε πάνωστην κουβέρτα κάτι φωτογραφίες και τον κίτρινο φάκελο καιπήρε ένα τσιγάρο από της κόρης του, εξηγώντας ταυτόχρονατην ύπαρξη και την απώλεια της Αργεντίνας και του γιου, δενανέφερε το επάγγελμα της γυναίκας, αυτό το ’χε πια ξεχάσει,κρατούσε το όλο θέμα κρυφό πολύ καιρό και το ’χε αγκάθιστη συνείδησή του, οι θυγατέρες του έπρεπε να ξέρουν.

Αυτές είχαν τόσα πάθει, εξομολογηθεί και συγχωρήσει ημια στην άλλη, που το πατρικό ολίσθημα το βρήκαν εντόςκλίματος. Ζωή κι αυτή του ναυτικού, ένα χρόνο πριν, οΧρηστάκης Τέζας, μάγειρας παλιά του ΘΕΟΜΗΤΩΡ και τουΜΑΡΟΥΣΙΩ ΜΠΕΜΠΗ, συνταξιοδοτήθηκε κι αντί ναεπιστρέψει στη Βουρκωτή, άραξε στη Χιλή με Φρόσω,Τασούλα, Βαγγελιώ, Χιλιανή σύζυγο και θυγατέρες,οικογένεια πιστό αντίγραφο της πρώτης στο χωριό του, ταείχαν μάθει από την προπολεμική υπηρετριούλα, την Ελένη,ανιψιά του μάγειρα, που εκ των πραγμάτων είχε εξελιχθεί σεαρχιμάγειρα.greekleech.info

Να λοιπόν που ο πατέρας αγαπούσε άλλη πριν από τογάμο, αγαπούσε άλλη και κατά τη διάρκειά του, κι αν έχασετην Ανχελίτα-Ίτα, του ’μεινε η Ασημίνα-Μίνα· η Μόσχα τουέψησε έναν ελαφρύ καφέ κι έμειναν να κοιτούν τις

φωτογραφίες, αυτή τη ζεστή ξένη Ανχελίτα-Ίτα και κυρίωςτον υιοθετημένο αδερφό, τον πολύ όμορφο, τον πολύ άτυχο,πραγματικά βανιδάδ δε βανιδάδες τόγιο βανιδάδ, ματαιότηςκαι λοιπά.

— Μην πείτε τίποτα της Μίνας.— Μη φοβάσαι, μπαμπάκα, απάντησε η Μόσχα και

χώθηκε στην αγκαλιά του, πόσοι τέλος πάντων πρέπει ναπεθάνουν για να αναζωογονηθούν μερικές σχέσεις, σκέφτηκεμε θυμό και πικρία, κατασκόπευε τον άταχτο καρδιακό παλμότου πατέρα της και τη θέρμη του κορμιού του, τον είχεστερηθεί, αλλά δεν ήθελε να τον μονοπωλήσει, μακάρι ναζούσε κι εκείνο το αγόρι στην Αργεντινή, ίσως να ρωτούσεπερισσότερα εν καιρώ.

Η Όρσα δε ζήλευε ούτε το γιο ούτε το σμίξιμο μπροστά της,ήταν η ώρα να τα βρουν αυτοί οι δυο, ντράπηκε μόνο πουέπιασε το βλέμμα του πατέρα της στα μαλλιά της, ο γερο-Σαλταφέρος έκανε πως δεν έβλεπε το γενικό χάλι της κόρηςτου, κρίμα στα μαλλιά, έλεγε κάθε τόσο, κρίμα στα μαλλιά,καμπέγιο λάργο ι ριζάδο άλλοτε.

Μ ΕΡΑ ΜΕ ΤΗ ΜΕΡΑ ο Αντωνάκης ξανασυνήθιζε καιξαναγαπούσε το νησί, άφηνε τη γυναίκα του στην

Πλακούρα και στη βαβούρα της και συναντούσε παλιέςαδυναμίες, τη νεανική αγάπη από τ’ Αλαδινού με το μερακλήσύζυγό της, τον ονειροκρίτη μπακάλη και τον Κοσμά τονΑϊβαλιώτη που του είχε μάθει να ρίχνει πεζόβολο για τακεφαλόπουλα, ρωτούσε για την τύχη όσων έλειπαν κι είχεπέσει με τα μούτρα σε βαφτίσια, αρραβώνες, κηδείες καιμνημόσυνα. Εντός δεκαπέντε ημερών είχε ανακτήσει τηγλώσσα και την προφορά, τις γευστικές συνήθειες, κάποιεςκαμουφλαρισμένες αριστερές φιλίες και το ρυθμό με τονοποίο κυλούσε η μέρα στο νησί, κι η Αννεζιώ κοψοχόλιασε,δεν αναλάμβανε την ευθύνη εν καιρώ εμφυλίου να τοναναμαζέψει στο νησί, και μάλιστα χωρισμένο, γιατί η γυναίκατου, η Μπάρμπαρα, ένιωθε άβολα και δεν έδειχνε απ’ αυτέςπου σκύβουν το κεφάλι. Ωστόσο του ’χε ζητήσει μια χάρη, ναμην ξαναπεί στην Όρσα να κόψει το μαλλί, αλλά, προτούεπιστρέψει στο Σικάγο, να κάτσει με υπομονή να φροντίσει τοκεφάλι της γυναίκας. Η Αμερική ήταν πολύ μπροστά και στηνκομμωτική, η Όρσα πάλι δεν ήθελε να κακοκαρδίσει τηνΑννεζιώ κι έτσι ο έμπειρος Αντώνης άρχισε τα μασάζ μεελαιόλαδο και κάτι ξένα αρωματικά σωληνάρια και ταυπομονετικά ξεκομπιάσματα και βουρτσίσματα.

Ανήμερα του Αγίου Νικολάου η πόλη ξανάδε τα μελιάμαλλιά.

Ήταν μια χειμωνιάτικη λιακάδα ύστερα από τριήμερηβροχή, οι δρόμοι καλοπλυμένοι, οι καμπάνες, οι σημαίες, τατύμπανα, οι αμέτρητες φιγούρες στα μαύρα, ένας κόσμος πουο μόχθος της θάλασσας τον πλήγωνε, αλλά και τονευεργετούσε.

Η Όρσα δεν μπορούσε να φτάσει στην εκκλησίαπερπατώντας, ο Σάββας Σαλταφέρος, ο Γιαλαρός κι οΤάκης, συμμαθητές του γιου της, κι ο Ευτύχης οηλεκτρολόγος σήκωναν την κουνιστή πολυθρόνα ανά δύοκαι εναλλάξ.

Ανέβηκαν τα πολλά σκαλοπάτια με υποδείξεις τηςΜόσχας, για να μη στραβοπατήσουν, ο κόσμος έσπευδε σταπαράθυρα ή έκαναν χώρο στα στενοσόκακα, κοιτούσαν μεδέος την Όρσα, η Μούραινα από το μπαλκόνι της έκανε τοσταυρό της, οι μαθήτριες από μέσα τους προσευχές, αυτό τοπλάσμα κάτω από την καρό σκοτσέζικη κουβέρτα από τηνπολλή αγάπη είχε αγιάσει.

Η Όρσα ήθελε να ξαναδεί τον κόσμο της πόλης ναεκκλησιάζεται και να παραδίνεται στην εξουσία τουπολιούχου που κανόνιζε τα πληρώματα και την τύχη τους,αὐτός καί νῦν πάντα ἐναντίον ἄνεμον κοίμισον, καί τάκύματα πράϋνον, καί τόν κλύδωνα κατάπαυσον, καί διέγειροντούς ἐπιτηδείους, καί εὐθέτους καιρούς καί ἀνέμους,κυβερνήτης καί βοηθός πανταχοῦ γινόμενος τοῖς δούλοις σου,

ὁδηγών αὐτούς εἰς λιμένα σωτηρίας, το είχε αποστηθίσει γιαένα σκετς με μπουρλοτιέρηδες στο γυμνάσιο, όλοι οι άντρεςτης ζωής της, πατέρας, θείοι, σύζυγος, γιος κι αγαπημένοςήταν δικοί του.

Κοινώνησε, είδε το νεαρό παπά να τη φροντίζει μεσεβασμό, κούνησε απαλά το κεφάλι ή ανοιγόκλεισε τα μάτια,σαν καλημέρα σε παλιές συμμαθήτριες, σε μαγαζάτορες καιγείτονες που είχε καιρό να δει, αναζήτησε τον κάποτεαχώριστο του πατέρα της, τον παπα-Φίλιππα, αλλάαπούσιαζε, μετά τον αιφνίδιο κι αδικαιολόγητο θάνατο τηςπαπαδιάς, ενώ ρουφούσε το γάλα της, το τάβλι χωρίς τηνγκρίνια της του φαινόταν αδιάφορο, το σπίτι χωρίς τηνακαταστασία της κρύο κι η εκκλησία χωρίς τη δεισιδαιμονίατης μονότονη.

Μια δυο φορές στη διάρκεια της λειτουργίας τα μάτια τηςΌρσας είχαν κοκαλώσει, είχε βυθιστεί για λίγο σε κενό απόκόπωση, συγκίνηση και αδυναμία συγκέντρωσης.

Η επιστροφή ήταν ακόμα πιο θεαματική, ειδοποιημένοι καιοι υπόλοιποι είχαν τρέξει να δουν την ωραιότερη κάποτεγυναίκα της πόλης, ένα λιανοκέρι τώρα, τυλιγμένο στα άκοπαμαλλιά, και σε μερικά σημεία της διαδρομής η λιτάνευση τηςΌρσας ήταν εξίσου συγκινητική με τη λιτάνευση της εικόναςκαι κανένας δεν το θεωρούσε βλασφημία, η Νανά μάλισταεξηγούσε σε δυο νεότερες καθηγήτριες ότι αυτό ήταν έναςθρίαμβος του έρωτα, που απάλυνε τη φοβέρα και τον πολύδογματισμό της χριστιανικής πίστης. Ούτως ή άλλως ήταν

ένα πρωινό προορισμένο να μείνει αλησμόνητο σε όσους τοέζησαν.

ΗΜΑΡΙΝΑ αρραβωνιάστηκε με το δάσκαλο πουυπηρετούσε στις Στενιές, είκοσι τεσσάρων ετών,

Πελοποννήσιος με κάτι μάτια κάρβουνο και κάτι λόγια ακόμαπιο σπινθηροβόλα, δεν την άφηνε σε ησυχία, κι η αλήθειαείναι πως η πολλή αλληλογραφία με την Αμερική είχε κοπεί,ο Σάββας της απαντούσε ένα προς πέντε γράμματα κι ηπερήφανη κόρη της μοδίστρας δεν είχε σκοπό να κλαψουρίζεικαι να τον παρακαλάει, την παρακαλούσαν άλλοι.

Μερσίνα-Χριστίνα είχαν κι αυτές αραιώσει, άλλες ήπειροι,άλλη ζωή, ηλικία που οι νέοι καμιά φορά διαγράφουν τοπαλιό τους εαυτό. Ποιος ξέρει, ίσως να ανακάλυπταν ξανά ημια την άλλη ύστερα από δυο δεκαετίες και να προχωρούσαντη σχέση τους παραπέρα, ό,τι τις είχε ενώσει στα παιδικά τουςχρόνια ήταν απ’ αυτά που ο χρόνος δε σβήνει, η Νανάστοιχημάτιζε σ’ αυτό.

— Οι γυναίκες έχουν πιο λυγερό λαιμό γιατί είναιπλασμένες για να κοιτάνε και πίσω, οι γυναικείες φιλίεςστηρίζονται στην πίστη, στην αυτοθυσία και στηναυταπάρνηση, και κάποια ωραία πρωία η Μερσίνα κι ηΧριστίνα θα προχωρούν αγκαζέ.

Η Χριστίνα Μαλταμπέ μάλιστα ίσως φορούσε κι εκείνο τοδαχτυλιδάκι με την πράσινη πέτρα της συνονόματης γιαγιάς,η Μόσχα, κατόπιν οδηγιών της μεγάλης, το είχε ξεθάψει

μέσα από τα αμέτρητα κουτάκια των συρταριών της.— Πώς και δεν το είχα βρει όταν έκανα το σπίτι φύλλο και

φτερό;— Το είχα στην τσέπη της ζακέτας μου, της είχε απαντήσει

η Όρσα, που τις δυο τελευταίες εβδομάδες είχε βαρύνει πολύ,συχνά έχανε την επικοινωνία με το περιβάλλον και η Νανά, ηΕξαδακτύλου κι η Κατερίνα, η β΄ εξαδέλφη Αρχοντία είχεψυχραθεί, περνούσαν από κει για μια ημίωρη επίσκεψη ή γιανα ξεκουράσουν τη Μόσχα, υποχρεωμένη να παρακολουθείτα γραφειοκρατικά της περιουσίας της που την είχεεμπιστευθεί στον Βατοκούζη, είχε να κοιτάξει τα παιδιά και νατους κάνει αγγλικά, και πιο εντατικά στην ανιψιά της,παρέδιδε και σε δυο τρεις άλλους, η αυτοπεποίθησή της γιατην επάρκειά της στην ξένη γλώσσα ήταν η μόνη που δεν είχεκλονιστεί.

Η Αννεζιώ βαριαναστέναζε και λιγοψυχούσε κι ηΣαλταφέραινα έκανε ό,τι και ο άντρας της, τότε που δεν τονχωρούσε το σπίτι, έφευγε, με το αχρησιμοποίητο ναυτικό τηςφυλλάδιο στο τσεπάκι της τσάντας, για να το ψηλαφεί καμιάφορά και να το βλαστημάει, την άνοιξη γύριζε στις εξοχές καικυνηγούσε τη μύγα Μεσογείου που μαγάριζε ταφρουτόδεντρα, στα κρύα επισκεπτόταν τα γραφεία τουβουλευτή και τα ’βαζε με τον υπουργό Γεωργίας που δενάφηνε να ’ρθουν από την Αμερική στην Άνδρο οι δεκαοχτώαγελάδες, οι δώδεκα ημίονοι και οι δύο ταύροι και, όπωςπάντοτε, βοηθούσε στα ξένα κόλλυβα και ν’ αδειάσουν τα

σπίτια πεθαμένων, πολλοί δεν άντεχαν αυτές τις δουλειές,και η Μίνα επί το έργον δικαίωνε τη φήμη της. Τησυμφιλίωση δεν την επιδίωκε πια, αγέρωχη, είχε αντέξει τηναπομόνωση και το αναποδογύρισμα όλης της της ζωής.

Καταχείμωνο, είχε πιάσει πολύ κρύο, όπως το ’41, το χιόνισκέπαζε όλο το νησί κι έφτανε μέχρι τη θάλασσα κι ο τόποςείχε γεμίσει αγριόχηνες διωγμένες από την κεντρική Ελλάδαπρος το Αιγαίο λόγω ψύχους και μπαμ μπουμ τουπολέμου.greekleech.info

Τα μικρά διάσπαρτα νησάκια των Κυκλάδων ζούσαν ταγεγονότα σε μικρογραφία, οι λιγοστοί αριστεροί της Άνδρου,για να μην κινήσουν υποψίες, ούτε έρανο με κανονικά λεφτάδεν μπορούσαν να κάνουν, είχαν στείλει κρυφά στο κεντρικόκλιμάκιο του Κομμουνιστικού Κόμματος στη Σύρα δυοβαρελάκια λάδι, ήταν αδύνατον να γίνουν μάχες, μόνο οαπόηχος έφτανε ως εδώ, καμιά δήλωση μετάνοιας στηΦωνή του Αιγαίου, και τώρα οι αγριόχηνες, πέντε οκάδες ημία, και τα μπαρούτια είχαν γίνει ανάρπαστα.

Εκείνη λοιπόν την Πέμπτη η Νανά καθόταν δίπλα στηνκατάκοιτη Όρσα, είχε τη βαφτισιμιά της στα γόνατα καιανησυχούσε μη στραπατσαριστεί ο πλισές της, γιατί στονπόλεμο είχε αποχωριστεί τις περισσότερες φούστες της γιαλίγο αλευράκι, φλυαρούσε για τις καινουριοτυπωμένες καρτποστάλ της Ακρόπολης με τα πολύ αστραφτερά χρώματα καιυπερθεμάτιζε υπέρ των παλαιοτέρων, των γκριζωπών, πουείχαν μια δωρική σιωπή απολύτως ταιριαστή με το κύρος της

αρχαιότητας. Η συλλογή προοριζόταν για τη μικρή Άρτα, πουστο μέλλον, εάν τη γαργαλούσε η περιέργεια, μέσα σ’ έναβράδυ μπορούσε να μάθει πού είχαν πάει γαμήλιο ταξίδι οιμισοί Ανδριώτες και γυρνώντας τις κάρτες να διαβάσειμισοαδιάκριτες λεπτομέρειες, σημειωμένες με ρομαντικήλογοτεχνική διάθεση.

Η γέφυρα Μπρούκλιν-Μπάτερυ, η μεγαλύτερη στον κόσμο,ήθελε κάνα δυο χρόνια για να τεθεί σε λειτουργία, να γίνεικαρτ ποστάλ και ως εκατοστή να κλείσει το βυσσινίβελούδινο άλμπουμ που η Νανά είχε εδώ και χρόνιαχορτάσει.

— Η ηλικία μου προχωρεί πιο γρήγορα από τηντεχνολογία, θα πεθάνω και δε θα προλάβω τη γέφυρα τουΚαβοντόρου, αυτήν που ονειρευόμουν μια ζωή για ναπεταχτώ κι εγώ στο Παρίσι, στο Λονδίνο και να ξαναδώ ταΠράμαντα Νομού Άρτης.

Με δυο αλύπητες χαρακιές του χρόνου στα γαλάζιαμάγουλα, ένα πρόσωπο που πάνω του υπήρχαν η μια πάνωστην άλλη οι χαμένες ηλικίες, η παιδική και της νεότητας, καιεπιβίωναν ως την πρόσφατη εκδοχή της πιανίστριας με έναρεμβαστικό παιδικό βλέμμα και μια αδημονία φιλιού στοελαφρά γερτό προτεταμένο κατωχείλι της, όχι ερωτικού πια,φιλιού από ένα παιδί, γιατί η Εξαδακτύλου διεκδικούσε τημικρή για λογαριασμό της· το πιάνο υπήρχε πάντα, και για νατη δελεάσει κατέφευγε σε κόλπα, έβρισκε στα πλήκτρα τονιαούρισμα του γάτη, τον ήχο από τις στάλες της νεροποντής

αλλά και από τις πορδές του Σαλταφέρου, επίσης η ΣχολήΜαντολινάτας είχε ήδη πενήντα μαθητές και μαθήτριες καιστη βραδιά του Μουσικού Ομίλου για το Νέο Έτος όλα τακορίτσια, λευκοντυμένα, ήταν χάρμα ιδέσθαι. Τα μουσικάπράγματα της Άνδρου, επαρχιακά πάντοτε, είχαν πάρει τηνεπάνω βόλτα και κόντευε να ολοκληρωθεί και ηαντικατάσταση των κλοπιμαίων της Φιλαρμονικής από τουςΙταλούς, τριών κορνετών, τριών κλαρίνων, δύο πίφερων, ενόςταμπούρλου, των εξαρτημάτων της γκρανκάσας και τωναναλογίων.

Η εννιάχρονη Άρτα εδώ και καιρό είχε μετρήσει καιξαναμετρήσει τα δάχτυλα της Εξαδακτύλου, και μιας και ταβρήκε μόνο πέντε, όσα τα δικά της και όλων των άλλων πουδεν ήταν πιανίστες, έπαψε να την κρυφοκοιτάει και ναασχολείται μαζί της, δεν τις πολυχώνευε αυτές τις γεμάτεςιδέες και ενδιαφέροντα κυρίες, κι ήταν αλήθεια πως ταχρόνια, η μοναξιά κι ο πόλεμος είχαν αφήσει πάνω τους μιαστάλα εγωισμού και υστερίας, παρακολουθούσε την πάντοτελιγομίλητη Κατερίνα που γύριζε τη μαμά της προσεκτικά, λεςκι ήταν γυάλινη, και της έκανε απαλές εντριβές μεοινόπνευμα στην πλάτη και στα ποδαράκια και σκεφτόταν ότιη μαμά της είχε μικρύνει, θα μπορούσε άνετα να την ντύσει μετα δικά της φουστανάκια.

Όταν παύεις να είσαι παιδί, κάτι παθαίνεις, σκέφτηκε, όλοιοι μεγάλοι γύρω της ήταν η απόδειξη.greekleech.info

Δεν ξεπόρτιζε όμως να γλυτώνει απ’ αυτούς σαν τη

μικρότερη ξαδέρφη της τη Μίνα, ζουρλοκόριτσο που άνοιγε ηγη και την κατάπινε για ώρες.

Μόλις έγινε σχετική ησυχία στον επάνω όροφο και πάψανετα ποδοβολητά και τα κοπανήματα της εξώπορτας, πες μας,βρε Κατερινάκι, ένα τραγούδι, ζήτησε η Όρσα· ήτανανακουφισμένη κι ευχαριστημένη, την είχαν ανασηκώσει δυοφορές να δει έξω από το παράθυρο το χιόνι που τόσοαγαπούσε, κι όταν είχε ψάξει το χεράκι της Άρτας, η μικρή δεντης το είχε αρνηθεί.

Και ο παιδίατρος ο Σαραβάνος είχε επιχειρήσει να κάνεικάτι, κάθε δυο μήνες που ερχόταν στο νησί για καμιάβδομάδα, τελείωνε το ιατρείο του κι άφηνε τελευταία τηνεπίσκεψη στην Όρσα, κοίταζε σχολαστικά και αμίλητος ταμπουκαλάκια και κατόπιν, βράδυ πια, ανέβαινε να δει ταπαιδιά της Μόσχας, χασομερούσε παρακολουθώντας τημικρή Μίνα, εφτά οχτώ χρονών, που έψαχνε τον εαυτό τηςστον καθρέφτη και του ψουψούριζε μυστικά καιακαταλαβίστικα, δε μένετε για το βραδινό, τον καλούσε ηΜόσχα και του έπαιρνε το σακάκι και σε λίγο είχαν απομείνειοι δυο τους, είχαν σπρώξει τα πιάτα, ο παιδίατρος καθάριζεαργά ένα δυο μήλα και της τα πρόσφερε φέτα φέτα με τημύτη του μαχαιριού, χωρίς κανένας τους να προσδοκά κάτιεπιπλέον.

Ακούστηκαν κι απόψε οι πατημασιές του επάνω, γνώριμες,τακουνιές και τριζάτο δερμάτινο παπούτσι, κι όταν βημάτισεστο χολ κι η καλή πόρτα έκλεισε πίσω του με θόρυβο λόγω

αέρα, αυτός κατέβηκε από τη μαρμάρινη σκάλα της εισόδουκι η Μόσχα από την πέτρινη της κουζίνας, φορούσε λίγηπούδρα και μια ιδέα κραγιόν, αχ, πτώμα είμαι, αναστέναξε,βολεύτηκε στην άκρη του κρεβατιού και το ’ριξε αμέσως σταχασμουρητά.

Η Κατερίνα ήταν έτοιμη, αγαπούσε όλες τις μουσικές χάρηστους δίσκους που της είχε στείλει τότε ο Βαγγέλης, ανίδεος,του είχανε γυαλίσει τα εξώφυλλα κι είχε αγοράσει απ’ όλα,λαϊκά τραγούδια, εθνικούς ύμνους, συμφωνικά έργα καιόπερες, είχε θάρρος στις επιλογές η κοπέλα, σκεφτόταν ηΕξαδακτύλου, γιατί δε γνώριζε το ειδικό βάρος κάποιωνπραγμάτων. Έπιασε λοιπόν σιγανά την άρια του Φιλίππουαπό τον Ντον Κάρλος του Βέρντι, από τις αντρικές φωνέςτενόρων και μπάσων μπορούσε να ξεσηκώνει κάπωςκαλύτερα τα λόγια.

TO 1948 ΔΕΝ ΕΙΧΕ αλκυονίδες μέρες. Ήλιος φάνηκεαρχές Μαρτίου, άνοιξη μια και καλή. Ο κόσμος είχε

ανάγκη να ξεκατσιάσει από την κλεισούρα τηςβαρυχειμωνιάς, και μικροί μεγάλοι, είχαν δεν είχαν δουλειά,σουλατσάριζαν στους δρόμους, πήγαιναν για φρεσκάρισμαστα κουρεία, για κουβέντα στη Λέσχη και στα καφενεία καιγια ρομάντζα στο μόλο.

Σάββατο πρωί τα παιδιά ήταν ακόμα στο σχολείο, ηΑρχοντία έραβε στου Λουκίσσα, η Νανά είχε τον Μπέη απότα Λιβάδια και της κλάδευε τη διάσημη λευκήτριανταφυλλιά, η Εξαδακτύλου ταξίδευε για την Αθήνα νακοιτάξει το κυκλοφορικό της και να πάει στο ρεσιτάλ ενόςγνωστού στον Παρνασσό, η Αννεζιώ και η Κατερίνα είχανεπάει στο ταφείο ν’ ανάψουν τα καντήλια και να θυμιάσουν καιτο ζεύγος Σαλταφέρου με τους Χαδούληδες κι άλλουςνοικοκύρηδες είχαν επισκεφθεί το νοσοκομείο της Χώρας γιανα παραστούν στην παραλαβή του ηλεκτρικού ψυγείου πουέστελνε από τη Νέα Υόρκη ο γιος για τη συντήρηση τηςπενικιλίνης.

Ο νεαρός καλόγερος της Μονής Παναχράντου ξεπέζεψε,βαστώντας το λαδοφάναρο, από το μουλάρι, ξεκρέμασε ένασακίδιο από καραβόπανο και μπήκε στην αυλή τωνΣαλταφέρων όπου τον περίμενε η Μόσχα. Το πανωφόρι του

είχε ένα παράταιρο κουμπί και το ράσο του είχε παλιώσει.Πεινούσε και κάθισε πρόθυμα στο τραπέζι με τη Μόσχα,μπακαλιάρος, παντζάρια σκορδαλιά και λιγάκι κρασί τονξανάφεραν στα συγκαλά του, άλλωστε η χήρα ΣπύρουΜαλταμπέ ήταν μια ξεχωριστή γυναίκα, με παγκόσμιαενημέρωση που λάβαινε καθημερινά από το BBC καιευλογημένη με την αρετή της συγχώρεσης και της καρτερίας.

Μιλήσανε κυρίως για τη Θεσπρωτία, η Μόσχα δεν είχετύχει να πάει, αλλά ο μοναχός Συμεών, που άκουγε ταπροβλήματα των άλλων, είχε κι αυτός ανάγκη πού και πού ναλέει τα πολύ δικά του, για τον παιδικό του φίλο, τον πάππουκαι το σκύλο του.

Μετά τον καφέ πήρε το σάκο και από τη σκάλα τηςκουζίνας κατέβηκαν στο κάτω σπίτι, η Μόσχα έριξε δυο ξύλαστη στόφα και πέρασαν στο υπνοδωμάτιο της Όρσας. Ήτανήρεμη και μύριζε κολόνια, αλλά τίποτα επάνω της δε θύμιζετην αγγελική καλλονή που είχαν περιγράψει στον Συμεών κιαυτός την αναζήτησε και τη συνάντησε στις φωτογραφίεςτων τοίχων.

Κάθισε κοντά της, ξεσούρωσε το κορδόνι του σάκου πουκουβαλούσε κι έβγαλε από μέσα το σιντεφένιο κουτί με τηνκάρα του Αγίου Παντελεήμονα, όλο το χειμώνα, επειδήκουμαντάριζε καλά το μουλάρι και δεν τον έπιανε η γρίπη,έστελναν αυτόν στους ετοιμοθάνατους και στους αρρώστουςπου κατοικούσαν μακριά από τη Μονή. Η Μίνα Σαλταφέρουείχε στείλει στον ηγούμενο πολύ γερό ρεγάλο.

Ο Συμεών μετάνιωσε που είχε φάει τη σκορδαλιά,κοκκίνισε, είδε κι έπαθε ν’ ανοίξει το στόμα του για την ευχήεις πάσαν αρρώστιαν, Δέσποτα Παντοκράτωρ, ἰατρέ ψυχῶνκαί σωμάτων· η Όρσα σιγοψιθύριζε μαζί του, στο ερωτηματικόβλέμμα του καλόγερου δεν είχε πραγματικά να απαντήσεικάτι, δεν έφταιγε αυτή που κάποιοι τη θεωρούσαν μάλλονκορόιδο που πέθαινε τόσο νέα ή και σαλεμένη σαν το θείοΠαναγιώτη, που έφυγε από την αρρώστια που πέφτουνε στηθάλασσα.

— Ἀπόστησον ἀπ’ αὐτῆς πᾶσαν πληγήν, πᾶσαν ἀλγηδόνα,πᾶσαν μάστιγα, πάντα πυρετόν ἤ ρῖγος καί εἴ τί ἐστίν ἐν αὐτῇπλημμέλημα ἤ ἀνόμημα, ἄνες, ἄφες, συγχώρησον διά τήν σῆνφιλανθρωπίαν. Ναί, Κύριε, φεῖσαι τοῦ πλάσματός σου.

Η Όρσα, με τη βοήθεια της Μόσχας, ανασηκώθηκε καιφίλησε το άγιο λείψανο έχοντας τα μάτια κλειστά, τηναπωθούσε η ιδέα, ποτέ δε συμφωνούσε μ’ αυτά, αλλά δενείχε όρεξη να αρνηθεί τις καθιερωμένες τελετές, αυτά ήτανλεπτομέρεια.

Ο Συμεών έκλεισε το Ευχολόγιο, έκλεισε και το κουτί, είχεμπροστά του μια γυναίκα που πέθαινε από κοσμική αγάπη,από έρωτα, ήταν πολύ νέος και δεν άντεχε να τη σιμώνει γιαπολύ, ξανασούρωσε το σακίδιό του, έπιασε το λαδοφάναροκαι βγήκε βιαστικός, είχε να περάσει και από του Αρίστου γιατο σαλάμι και το κεφαλοτύρι του ηγούμενου, προτού πιάσει ηΣαρακοστή.

Όταν η Αννεζιώ έμαθε για την επίσκεψη, δαγκώθηκε, εάν

το ήξερε, δε θα είχε στείλει τη σκορδαλιά, σούπα θα έστελνε.Την επομένη το απόγευμα, Κυριακή, μ’ ένα γλυκό φως να

κάνει τούλινα τα σύννεφα στο Μάτι του Θεού και τον κόσμοστο μόλο ή κρεμασμένο στα παράθυρα της Χώρας νακοιτάζει με κιάλια το αντριώτικο φορτηγό ΚΑΤΙΝΑ MAPΗ,καπετάνιος Γεώργιος Φαλαγγάς από Στενιές, που περνούσεστ’ ανοιχτά και σφύριζε απανωτά χαιρετισμό στις φαμίλιεςτου πληρώματος, η Μόσχα πήρε κάτι από το συρτάρι καικατέβηκε βάρδια στης αδερφής της, ο Σαλταφέρος μόλις είχεβγει με τα εγγόνια για πάστες, η μάνα τους εκεί, με το γάτηκαι την πόρτα της κλειστή.

Μπήκε στο υπνοδωμάτιο, τα βλέφαρα της Όρσαςτρεμοπαίξανε από υπνηλία και κόπωση, ξεδίπλωσε τοσεντόνι που κρατούσε και σκέπασε την αδερφή της, ήταν έναγκριζογάλανο κέντημα διά χειρός Κατερίνας Μπασαντή, τοναυάγιο της ΜΙΚΡΑΣ ΑΓΓΛΙΑΣ, στον ουρανό μιαανεμίζουσα ταινία με την ημερομηνία 11 Μαρτίου 1943, ηγκρίζα θάλασσα, το καράβι φλεγόμενο και μισοβυθισμένο καιστη γέφυρα ο πλοίαρχος Σπυρίδων Δ. Μαλταμπές. ΗΚατερίνα της είχε παραδώσει το κέντημα ενάμιση χρόνο πριν,για τα παιδιά σου τουλάχιστον, της είχε πει, κι η Μόσχαεκείνο το μεσημέρι την είχε μισήσει για την προσήλωσή τηςστο καθήκον, δεν ήξερε αν ήθελε αυτό το τρομερό πανί, δενήξερε και πού να το κρύψει για να το ξεχάσει κι αφού επί μέρεςτο τρύπωνε και το μετέφερε από την κασέλα με τα εργόχειραστον πάτο του συρταριού με τα νυχτικά της κι από τη

σιφονιέρα με τα πουκάμισα του μακαρίτη στην οροφή τηςντουλάπας, στο τέλος το καταχώνιασε σ’ ένα παράμεραβαλμένο μπαούλο

με ενθύμια και κατάστιχα των ναυτικών της οικογένειας,ποντικοφαγωμένα ημερολόγια βαποριών που δεν υπήρχανπια, σπασμένα μπιμπελό, μια αφρικάνα δίχως κεφάλι, ένανελέφαντα δίχως προβοσκίδα, κάτι καγκουρό δίχως μωρά, μεάδειες τσέπες.

— Της Χριστίνας μου, όταν έρθει η ώρα, είπε στην Όρσαπου είχε ζωηρέψει το μάτι της, ποτέ δεν είχε δει κάτιπαρόμοιο, γιατί η Κατερίνα όλα αυτά τα χρόνια έβαζε πάνωστα κεντήματα ένα πέπλο σιωπής, τη συγκινούσαν λοιπόν ηαπελπισία κι η πίστη που ξεπηδούσαν από το καλαθάκι τουραψίματος κι οι κακοτεχνίες της κεντήστρας, ειδικά στηφιγούρα του Σπύρου με το δυσανάλογα μεγάλο κεφάλι, τοκεφάλι του με τα ολόσγουρα μαύρα μαλλιά, τα μαύρα μάτια,πότε αεικίνητα και υπεροπτικά και πότε στυλωμένα στονορίζοντα με τη γυάλινη έκφραση της πρωτιάς και τηςέπαρσης που αργά αργά ράγιζε και πρόδιδε ερήμην τουκαημούς και μοναξιές.

Όποιος πνίγηκε μετάνιωσε, θυμήθηκε τη φράση που τουάρεσε να ξεφουρνίζει πριν από το ρακί ή για να βάλει τελείασε κουβέντες περί ναυαγίων και η καρδιά της ξαναχτύπησεάταχτα και βίαια, είχε αγωνιστεί να σβήσει από τη φαντασίατης εικόνες της νύχτας της 11ης Μαρτίου 1943 πουπεριλάμβαναν το πρόσωπο του Σπύρου, ο χαμός του ήταν

για κείνην το καπέλο του πλοιάρχου, δίχως διακριτικά λόγωπολέμου, να επιπλέει μόνο του στα ιρλανδικά νερά.

— Αυτό το πλοίο δεν το είδαμε από κοντά, είπε η Μόσχα,η Κατερίνα το είχε φανταστεί πολύ μακρύ, αχνοκίτρινο, μετρία μαύρα φουγάρα, δεν ήταν έτσι, αλλά τι σημασία είχε τολάθος; Τα χρόνια άλλους τους έκαναν πιο στενάχωρους καιστρυφνούς και άλλους τους μαλάκωναν, η Κατερίνα ήταναπό τους δεύτερους, σ’ αυτά τα εργόχειρα είχε βρει ένα σκοπόκαι μια σωτήρια ρουτίνα.

Η Μόσχα έψησε λίγο καφέ, θα περνούσε όλο το απόγευμαμε την Όρσα.

— Δώσε μου ένα κουταλάκι, για το άρωμά του.— Τον Οκτώβριο που θα πάω στην Αθήνα σκέφτομαι να

πάρω δίπλωμα οδηγού.— Μην ξεχνάς τη Νανά, να την παίρνεις κι αυτήν για καμιά

βόλτα.Από το δρόμο ακουγόταν η χαρούμενη κίνηση λόγω

ΚΑΤΙΝΑΣ ΜΑΡΗ, κουβέντες από αντικριστά παράθυρα,τρεχάλες στα στενά κι ύστερα από ώρα τα τρία σφυρίγματατου απόπλου κι η αργή επιστροφή στα σπίτια.

Καμιά τους δεν ήταν πια γυναίκα καπετάνιου, ο υιόςΧαδούλης, μέλος της Ένωσης Ελλήνων Εφοπλιστών ΝέαςΥόρκης, είχε πάρει με τους γνωστούς συμφερτικούς όρουςτρία λίμπερτι και ο κατά τριάντα τοις εκατό συνέταιρος Νίκοςξενυχτούσε στα γραφεία, έστελνε φορτία από την Αμερικήστη Χάιφα, στο νεοσύστατο κράτος των Εβραίων, τα

μαθηματικά που είχε μισοσπουδάσει εικοσάρης έπιαναντόπο. Η Μόσχα τον ενημέρωνε συχνά για την κατάσταση καιτα λοιπά οικογενειακά, έγραφε γράμματα για λογαριασμό τηςΌρσας και της Αννεζιώς και ως υστερόγραφο κάτιπεριληπτικό για τα δικά της, δεν ήθελε τα νέα της νααπομακρύνονται από το νησί κι ούτε της περίσσευαν ώρες,την αποζημίωση θύματος την είχε κάνει οικόπεδα στουςΑμπελοκήπους και στην Καλλιθέα και ο χαρτοφύλακας μετα συμβόλαια ακινήτων, έξοδα περίφραξης, φορολογικά καικάρτες μεσιτικών γραφείων από το συρτάρι της Μίνας κάτωείχε μετακομίσει στον πρώτο όροφο, στο δρύινο μαθητικό τηςγραφείο, αφού τα ακατάστατα παιδιά της έγραφαν τιςσχολικές εργασίες πεσμένα στα τέσσερα, πότε στο πάτωματης κουζίνας και πότε στο αντρέ. Οι Βατοκούζηδες θαέρχονταν στο νησί με το τέλος του διδακτικού έτους, έλπιζαννα προλάβουν, αλλά και πάλι δε θα είχαν τι να πουν, θαβρίσκονταν απότομα μπροστά σε κάτι που έδειχνε παράλογο,αλλά που η Μόσχα και κάποιοι άλλοι της υπομονής είχαν μετον καιρό σεβαστεί και αποδεχτεί.

Η Όρσα πάντως ήθελε να πεθάνει πριν.Η επανάληψη ερωτημάτων, βλεμμάτων απόγνωσης, ο

Νίκος με ασπρόξανθα πια μαλλιά και λεπτό μεταλλικόσκελετό γυαλιών να κάθεται με τις ώρες απέναντί της,έχοντας σταυροδέσει στο στήθος τα παράξενα χέρια του μετις εκατοντάδες φλέβες και φλεβίτσες να δραπετεύουν απότα διπλωμένα μανίκια και να πάλλονται από την αγωνία που

τον έτρωγε, δε θα άλλαζαν τίποτα, θα επιβάρυναν κι άλλο ταπαιδιά της.

— Δε θα με συγχωρήσουν ποτέ.— Αφού εμείς οι δυο πίνουμε καφέ παρέα, για τους

υπόλοιπους θα είναι πιο εύκολο, τους υποχρεώνουμε ναακολουθήσουν αργά ή γρήγορα.

— Ο γιος σου όμως;— Με τον Μίμη είναι το πιο δύσκολο.— Δε μου μιλάει καν.— Ούτε κι εμένα.Και πραγματικά ο μοναχογιός του Μαλταμπέ, με δυο

φίλους αλάνια, ξημεροβραδιαζόταν σε ξένα σπίτια, σταβράχια και στον περιστεριώνα του Μπάλα, που είχε γίνει τοστρατηγείο του, από πέρυσι μάλιστα που ήρθε στην πόλη καιο κινηματογράφος, δεν ξανάνοιξε βιβλίο, η Νανά πίεζε τοδάσκαλο να κάνει τα στραβά μάτια.

— Και από φέτος θα είναι μαθητής του γυμνασίου.— Του Ναυτικού Γυμνασίου, διευκρίνισε η Μόσχα, ήταν

περίπου αυτονόητο, αλλά το επανέλαβε, του Ναυτικού, κατ’απαίτησίν του, τον είχε γράψει εσωτερικό στον Πειραιά.

Είχε αρχίσει να σκοτεινιάζει και η Όρσα κοιτώντας έξω απότο παράθυρο τα φώτα των γειτονικών σπιτιών και τουςφανούς του δρόμου ν’ ανάβουν με τη σειρά, πέρασε τηνπαλάμη της πάνω από τη μακρόστενη λουρίδα της ΜΙΚΡΑΣΑΓΓΛΙΑΣ στο σεντόνι και με αδύναμη φωνή και παύσειςάρχισε να μιλάει στην αδερφή της για την τελευταία

συνάντηση με τον Σπύρο.— Την ημέρα που θα έφευγε και μας είχες τραπέζι

βρεθήκαμε κρυφά στα Απατούρια, στη ρεματιά. Είχα πάει ναφέρω τη νόνα.

Η Μόσχα δε διέκοπτε, άκουγε, βρέχοντας πού και πού ταχείλη της Όρσας με λίγο νερό.

— Με χάιδεψε όπως ακριβώς στο πρώτο ραντεβού,απαγγέλλοντας σιγανά την κάθε κίνηση, με την ανάστροφητου χεριού έκανε το οβάλ του προσώπου, το ύψιλον τουπιγουνιού, τα φτερά της μύτης, την τελεία της μικρής ελιάςστο δεξιό κρόταφο, τα αποσιωπητικά στα βλέφαρα, ταμισοφέγγαρα των φρυδιών, τα μισοφέγγαρα των αυτιών,τέτοια πάνω κάτω έλεγε αυτός ο άσχετος με την ποίηση,κάποτε του τα έλεγα εγώ και τα θυμόταν, με θηριώδειςεισπνοές μύριζε τα μαλλιά μου κι εκεί μες στις σμυρτιέςαφέθηκα, πάνω στο σακάκι του. Ήξερα τις κινήσεις και τουςαναστεναγμούς του, μου τα είχε μαρτυρήσει τόσες φορές ημονοπατωσιά, ένα εντεκάχρονο βασανιστήριο, μια ηδονή πουμάζευα τους ήχους της κι άφηνα το σώμα μου να πονάει.

Κάποια μέρα θα το κάψω το σπίτι, σκέφτηκε η Μόσχα κιέσφιξε το χέρι της αδερφής της, κανονικά αυτή ήταν πιοτρελή από την Όρσα, αφού καθόταν κι άκουγε τώρα μιατέτοια ομολογία.

— Δε σου έχω κρύψει απολύτως τίποτα.Φαινόταν η ανακούφιση που φέρνει ολόκληρη κι όχι η

μισή αλήθεια, όσο για τη Μόσχα, το ακριβές της συναίσθημα

θύμιζε αυτό που γέμιζε την ψυχή της όταν έκλεινε έναπολυσέλιδο μυθιστόρημα, η ιστορία λοιπόν δεν έμεινεημιτελής, είχαν κάνει έρωτα, έστω και για μια φορά, ο άντραςτης, ο Σπύρος, πριν πεθάνει στον πόλεμο, κι η αδερφή της ηΌρσα, πριν σιγολιώσει από ερωτικό μαρασμό, τους αγαπούσεαυτούς τους δύο και όταν μόνη της πια θα έπρεπε να κλείσεικαι τα υπόλοιπα στόματα, θα μπορούσε να παίρνει δύναμηαπό αυτό το τρελό πάθος, φαίνεται πως ο Νίκος και η ίδιαήταν πλασμένοι για να παραμερίσουν.

— Μόσχα, κλαις;— Όχι, δες τα μάτια μου, δε γυαλίζουν, ωστόσο η Μόσχα

σκεφτόταν, πώς θα έμενε μόνη η Όρσα στο σκοτάδι, ενάμισιμέτρο κάτω από το χώμα, είχε ακούσει τον Αιμίλιο, στατελευταία του, να το λέει στα περιστέρια του, με τρελαίνειαυτή η σκέψη να βρεθώ εκεί κάτω θεομόναχος.

Τις επόμενες μέρες οι γιατροί μπαινόβγαιναν για μιαυπόθεση τελειωμένη, ο Σάββας και η Μίνα στο τραπέζι τηςκουζίνας τους στο πλαϊνό μικρό σπίτι, μεσοτοιχία,μαράζωναν χωρίς λόγια, για να δω κι εγώ τη Σμύρνη, ζήτησεκάποια στιγμή εκείνος και την άγγιξε διστακτικά στοναγκώνα, μέσω μητροπολιτάδων και παπάδων τής είχανπαραδοθεί μερικές φωτογραφίες κυρίως του σπιτιού όπου είχεπεράσει ξένοιαστα παιδικά χρόνια, που έμελλε να είναι και ταμόνα ευτυχισμένα της ζωής της, δεν αναγνώρισε τίποτα, απότην είσοδο έλειπε η γλυσίνα, ούτε για τη λάμπα στο ταβάνιτης σάλας ήταν σίγουρη, σε μια απ’ αυτές όμως ένα

Τουρκάκι μορτάκι βαστούσε αγκαλιά έναν γάτη, σταχτήςμονόχρωμος, έδειχνε με εξαίρεση μισή άσπρη ουρά, ολόιδιοςμε τις δικές τους γάτες τότε, μισό αιώνα πριν, την ΤουρκάνΧατούν και την Παναγιώτα, βαστούσε εξάπαντος από το ίδιοσόι.

— Για φαντάσου, είπε ο Σάββας.Η Μίνα θυμήθηκε τα παλιά χρόνια που ο άντρας της

έδειχνε ότι το άκρον άωτον της ικανοποίησης για κείνονήταν να ξεκοκαλίζει το κεφάλι ενός ροφού και να βρίζει την

κυβέρνηση, κι εκείνη από μέσα της τον περιφρονούσε, αςγινόταν κάτι τέτοιο τώρα, θα το ’βλεπε με συμπάθεια, για ναείναι ειλικρινής, θα το ’θελε πολύ να συνέβαιναν τέτοια, ναλείπαν όλα τ’ άλλα.

Σήκωσε το κεφάλι κι από το μισάνοιχτο τζάμι αναζήτησεψηλά το Μάτι του Θεού, να κοιταχτούν οι δυο τουςκατάματα, μα της φάνηκε πως την αποστράφηκε μ’ εκείνοτον τρόπο που οι συνωμότες ομολογούν την ενοχή και τηναποτυχία τους, κοριτσάκι μου, πας να τον βρεις,παραδέχτηκε, και κατόπιν, αδάκρυτη, τσιμπούσε από τακλαδιά του μουσαμαδένιου τραπεζομάντιλου ένα έναψίχουλα και ψιχουλάκια.

Ο τυπογράφος είχε έτοιμο το αγγελτήριο του θανάτου, ηπόλη το έψαχνε στην εξώπορτα του άσπρου σπιτιού καιαδημονούσε που η ψυχή της Όρσας αργούσε να βγει, σεμερικούς κακοφαινόταν αυτή η παράταση, ίσως επειδήκανένας δε ζήλευε μια ετοιμοθάνατη, πολλοί όμως δεν

απέφευγαν τη σύγκριση, πόσο έρωτα αξιώθηκαν να ζήσουνστη ζωή τους.

Η Όρσα πάντως πέθανε στα χέρια της αδερφής της, τοαπομεσήμερο της Παρασκευής 16 Απριλίου 1948, στα τριάνταεννιά της, ενώ οι αργόσχολοι και τα παιδιά, σμάρι, έσπευδανστην κεντρική πλατεία της πόλης όπου οι γύρω εστιάτορεςκαι ζαχαροπλάστες, σε συνεννόηση, αντικαθιστούσαν τιςπαλιές καρέκλες με διακόσια πενήντα μοντέρνα λαδοπράσιναπολυθρονάκια.

Λίγα λόγια για την συγγραφέα

Ιωάννα Καρυστιάνη

Η Ιωάννα Καρυστιάνη γεννήθηκε στα Χανιά το 1952 απόΜικρασιάτες γονείς. Σπούδασε νομικά. Δούλεψε ωςσκιτσογράφος. Βιβλία της: Με γκρι και γκρίζο, σκίτσα(Εκδόσεις Αίολος, 1985), Ένα σκίτσο στο τσεπάκι, σκίτσα(Εκδόσεις Αίολος, 1987), Η κυρία Κατάκη, διηγήματα(Εκδόσεις Καστανιώτη, 1995), Μικρά Αγγλία, μυθιστόρημα(Εκδόσεις Καστανιώτη, 1997), Κουστούμι στο χώμα,μυθιστόρημα (Εκδόσεις Καστανιώτη, 2000), O άγιος τηςμοναξιάς, μυθιστόρημα (Eκδόσεις Kαστανιώτη, 2003), Σουέλ,

μυθιστόρημα (Εκδόσεις Καστανιώτη, 2006), Τα σακιά,μυθιστόρημα (Εκδόσεις Καστανιώτη, 2010), Καιρόςσκεπτικός, διηγήματα (Εκδόσεις Καστανιώτη, 2011). Έχειεπίσης γράψει το σενάριο της ταινίας «Nύφες» του ΠαντελήΒούλγαρη (Eκδόσεις Kαστανιώτη, 2004) και συνεργάστηκεστο σενάριο της ταινίας «Ψυχή βαθιά» του ίδιου σκηνοθέτη(Εκδόσεις Καστανιώτη, 2009).

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΙΩΑΝΝΑΣΚΑΡΥΣΤΙΑΝΗ

«ΜΙΚΡΑ ΑΓΓΛΙΑ» ΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΤΗΘΗΚΕ ΜΕ

GFS DIDOT ΣΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑΨΗΦΙΑΚΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ

ΤΗΣ ETYPESETTING ΤΟΝΔΕΚΕΜΒΡΙΟ ΤΟΥ 2013 ΓΙΑ

ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΤΩΝΕΚΔΟΣΕΩΝ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ.

ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΡΥΣΤΙΑΝΗΚαιρός σκεπτικός

Ο Μπάρδο γίνεται χριστουγεννιάτικοδέντρο. Η Σούλα, που δεν το βάζει κάτω,φιλάει ένα ζυμωτό ψωμί με ωραίοπρόσωπο. Ο Γαρύφαλλος τριγυρίζει στοθεσσαλικό κάμπο και του φαίνεται μιατσέπη τόπος. Η χήρα Αρτεμισίαλαχταράει κάποια σωματική επαφή. ΟΔιονύσης αποχαιρετά το βασανισμένομοναχογιό του, που ταξιδεύει στογαλαξία των ωραίων ψυχών. Ο Αργύρης

για μια φορά στη ζωή του κάνει κάτι πίσω από την πλάτη τηςΦραντζέσκας. Η Βούλα και ο Μάκης επινοούν με σθένοςθέματα συζήτησης. Η κυρία Σοφία γράφει ένα μεγάλογράμμα για να περνά τα βράδια της. Ο Τόλης και ο Μίλτοςζουν αποτραβηγμένοι στην Κινέττα για να γλυτώνουν τασχόλια των νταγκλαράδων.

Άνθρωποι που τους χωρίζουν οι τόποι και τους ενώνει οχρόνος, μοναχικοί ήρωες που παίρνουν το τιμόνι αλλιώς, μερυτίδες-μαχαιριές που κόβουν τη φόρα στο χαμόγελο, αλλάκαι με μια καλοσύνη που κάποιες φορές τους ξελασπώνει.

ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΡΥΣΤΙΑΝΗΤα σακιά

Μυθιστόρημα

Κάθε ιστορία έχει κενά, κάποια είναικοινά για όλους όσοι λαβαίνουν μέροςστην πλοκή της. Καθένας ωστόσο έχεικαι μερικά που μόνο εκείνος έχειπροσέξει, μόνο εκείνου δεν του δίνουνπειστικές απαντήσεις όσο κι ανπροσπαθεί, αν προσπαθεί, που μάλλονδεν προσπαθεί.

Σε μερικές περιπτώσεις κάποιοιβολεύονται με αυτά τα κενά, γκρίζες

ζώνες που τις περιφρουρούν με νύχια και με δόντια, τρέμουνστην ιδέα ότι, αν καλυφθούν, μπορεί η πλήρης αλήθεια ναείναι αβάσταχτη.

Ανάβοντας κι άλλο τσιγάρο, η Βιβή Χολέβα σκέφτηκεόσους ήξερε και δεν ήξερε, οι περισσότεροι είχαν τα φεγγάριατου φανατισμού της γκρίνιας, με την πρώτη αναποδιά, πάρ’τους κάτω.

Τι έχουν, μωρέ, τα δικά σας σακιά;Μια χρεωκοπία, έναν ξενιτεμένο, κατραπακιές της εφορίας,

αποτυχία στον ΑΣΕΠ, μια κακιά πεθερά, έναν νευρασθενικόπροϊστάμενο, ένα παιδί που πετάει μολότοφ, ένα τζάκι πουντουμανιάζει το λιβινγκρούμ, οισοφαγική παλινδρόμηση,υψοφοβία, κερατλίκια, ραγάδες στον πισινό.

Για περάστε να ρίξετε μια ματιά στο δικό μου, να σας κοπείο βήχας.

ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΡΥΣΤΙΑΝΗΣουέλ

Μυθιστόρημα

- Ό,τι κι αν είναι αυτό, πες μου τισυμβαίνει.

- Το σουέλ μου 'βαλε μπελά στομυαλό.

- Ποιος είναι ο πραγματικός λόγοςπου δε γυρίζεις;

- Η θάλασσα δεν με επιστρέφει.- Τι γυρεύεις τώρα πια;- Δεν έχω θέληση για στεριά.Δώδεκα χρόνια μακριά από την

οικογένειά του. Μακριά από τη στεριά,από τα αγαπημένα αλλά και λησμονημένα του πρόσωπα.Σπίτι του είναι πλέον το ATHOS III. O τόπος όπουαναμετριέται με τις μνήμες του. Το καταφύγιο όπουδιαφυλάσσει ερμητικά κλεισμένα τα μυστικά του. Το μόνομέρος απ’ το οποίο μπορεί και παρακολουθεί –όπως εκείνοςθέλει– τη σιωπηλή πορεία του να χαράσσεται ερήμην του· τημοναξιά του συντροφιά με το σουέλ: το βουβό κυματισμό τουωκεανού.

ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΡΥΣΤΙΑΝΗΝύφες

Από την ομότιτλη ταινία του Παντελή Βούλγαρη

Tο 1922 εφτακόσιες γυναίκες αφήνουντην Aνατολή και στοιβάζονται στην Γ'θέση του ποντοπόρου πλοίου που θα τιςπάει στην Aμερική, εκεί που τιςπεριμένουν άγνωστοι άντρες. Στομπαουλάκι τους ένα οικογενειακό νυφικόκαι η φωτογραφία του γαμπρού για τηναναγνώριση. Στις είκοσι μέρες τουταξιδιού συμβαίνουν πολλά. Στη ζωήγια όλους μας υπάρχει ένας έρωτας πουδε θα ξεχάσουμε ποτέ. Oι Nύφες είναι

ένα ταξίδι με πολλές σημασίες. Bίωμα βάναυσης αποκοπήςαπό τη θερμή φωλιά των παιδικών και νεανικών χρόνων.Bίωμα απώλειας του ελάχιστου αλλά και του μέγιστουαγαθού, ο άνθρωπος να μιλάει και να ακούει γύρω του τημητρική του γλώσσα. Eίναι όμως και προσδοκία γιακαθημερινό μεροκάματο και καθημερινό φαΐ. Eίναι καισωσίβιο για το φτωχόκοσμο που ναυάγησε στις φουρτούνεςτης πολύπαθης εποχής και περιοχής.

ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΡΥΣΤΙΑΝΗΟ άγιος της μοναξιάς

Μυθιστόρημα

Η Στέλλα Σαλαγιά θέλει να «σπάει»χωρίς θεατές. Ο Σίμος Σεμερτζίδηςδιορίστηκε στη ζωή με ρουσφέτι. ΗΚλαίρη κάνει πέρα όσους χαφιεδίζουντις δυστυχίες του σπιτιού της. ΟΛεόντιος αφιερώνεται στους πολλούςαγίους της μοναξιάς. Η ακούραστηΜόρφω πιστεύει πως η τρέλα είναισαλόνι. Ο Ιορδάνης σέρνει στα στενάκιατην εργαλειοθήκη του και το πιστεύω

του, κανένα ενθύμιο, καμία ανάμνηση, κανένας δικός. Ηκατεψυγμένη lady Giannoula ξαναζωντανεύει την πόλη με ταξεκούρδιστα πιάνα και τις ανεμοφαγωμένες πινακίδες. Μιαερωτική ιστορία της εποχής μας με σκηνικό και ουσία τηνπαραίτηση και τη μοναχικότητα, που οδηγούν στονεσωτερικό εγκλεισμό σαν το μόνο ασφαλές καταφύγιο τουκαθενός. Ένας κόσμος που έχει ανάγκη να αγαπήσει ξανά, μεκάθε τίμημα, τη ζωή, τον τόπο του, κάτι.

ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΡΥΣΤΙΑΝΗΚουστούμι στο χώμα

Μυθιστόρημα

Ο Κυριάκος Ρουσιάς πήγε στην Αμερικήστα δεκαπέντε του. Στα σαράντα τρία τουμένει στο Γκαίηθερσμπεργκ και δουλεύειστο Φρέντερικ, ερευνητής στο ΕθνικόΙνστιτούτο Υγείας. Δεν πολυμιλάει για τοσόι του, δεν πολυμιλάει για τα παλιά. Τοκαλοκαίρι του '98, απροειδοποίητα,επιστρέφει στο χωριό του για πρώτηφορά. Και πέφτει πάνω στον άλλοΚυριάκο Ρουσιά. Ακούει εκείνη τη φωνή

που τρυπούσε το ρόδι και ξεφλούδιζε το πετραμύγδαλο.Ψάχνει κάποια Μάρω με μια ελιά σα δάκρυ στην πίσω μεριάτης γάμπας. Αναρωτιέται πώς είναι το βλέμμα του ανθρώπουτη στιγμή που παίρνει μια μοιραία απόφαση.

Σελίδες για τις απάτητες διαδρομές του μυαλού.Για τα απαγορευμένα συναισθήματα.Για το ίδιο κάρβουνο που καίει δυο άντρες.

ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΡΥΣΤΙΑΝΗΗ κυρία Κατάκη

Διηγήματα

Η Ιωάννα Καρυστιάνη, με τηνπροφορικότητα της αφήγησής της καιτους καίριους πυρήνες ζωής πουεπιλέγει, παρασύρει σε μία περιπέτειααυτογνωσίας μέσα από το γέλιο, τοσαρκασμό και το δάκρυ των ηρώων της.

Γράφοντας, αν όχι καταγράφονταςπιστά, ζωές και ιστορίες, αναπλάθειπρόσωπα που βλέπουμε καθημερινά,πρόσωπα που δεν μπορούμε ή δεν

αντέχουμε να δούμε. Κι αυτές οι εικόνες, αυτά τα πρόσωπαζωντανεύουν, μιλούν, εξομολογούνται, λένε ιστορίες πουξετυλίγονται επιδέξια για να μας τυλίξουν στη μαγεία τους.

ΠΕΠΗ ΡΗΓΟΠΟΥΛΟΥ

Ο αρχαιολόγος λάτρης των μικρών και ταπεινών, οθαυμαστής των αεροπόρων, η πιστή και αταλάντευτηοραματίστρια της επανάστασης, άνθρωποι σπασμένοι καισπαραχτικοί μας παρασέρνουν στη χαμηλότονη απελπισία

τους. Οι λύσεις που δίνουν είναι γνώριμες: ένα παιδί, τοΚόμμα, η τεχνολογία, η τέχνη, το όνειρο, τα όνειρα... Είναιάνθρωποί μας, που μπορούμε να τους αγκαλιάσουμε και νακλάψουμε μαζί τους.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΥΛΑΚΗΣ