Moja Skripta- Sociologija Etni

Sociologija - izborni predmet – Sociologija etničkih odnosa (kod prof. V. Katunarić)

Socioloska skriptarnica – [email protected] 1

SOCIOLOGIJA ETNIČKIH ODNOSA E. GELLNER: NACIJE I NACIONALIZAM

- osobitost nacionalizma- moćan politički faktor - nacionalizam se oblikuje neovisno o socijalnim i političkim uvjetima - izraz NACIONALIZAM prvi put upotrijebio 1787. svećenik AUGUSTIN BARRUEL

kako bi iskazao revolucionarno osporavanje legitimnosti monarhističke vladavine- nacionalizam je masonski duh- oblikovanje i ljubav prema naciji zamjenili ljubav prema čovječanstvu i potaknuli egoizam i nasilje

- 1789. Francuska revolucija- ideja da nacija ima pravo sama donositi zakone - monarhistička vlast- legitimitet od Boga - legitimitet voljom nacije- nacionalizam - rastvaranje staleža kao posebnih zajednica - jedinstvo grupe bez obzira na stalež - nacionalizam konstituira naciju kao zajednicu - sekularizacija vladavine, mobilizacija puka, demokratska legitimacija vladavine,

politiziranje nacije - i prije je bilo svijesti o različitim zajednicama - nacionalizam kao ideja stvoren u 18. st. u francuskoj i američkoj revoluciji - u 19. st. nacionalizam prihvaćem u europskim zemljama - tijekom 20. st. nacionalizam se širi izvan Europe - različiti nacionalizmi- liberalni, socijaldemokratski, komunistički, fašistički - isticanje nacije kao subjekta suverenosti i povijesti kod pojedinaca promiče osjećaj

pripadnosti grupi s kopjom se može identificirati - nacionalizam mobilizira pojedince - prvo ga tvore prosvjećeni intelektualci pa svi ostali slojevi - neodređenost pojma nacionalizma- znanstveni razlozi - nacionalizam prožima cjelinu čovjekovog povijesnog opstanka- od osjećaja do

međunarodnog prava - iza 1. svj. rata nacionalna država postala načelo svjetskog poretka - tek početkom 20. st. počinju znanstvena istraživanja nacionalizma - sustavno se proučava tek iza 2. svj. rata - prije su se istraživali drugi fenomeni, a nacionalizam je bio potcijenjen - do polovice 20. st. samo povjesničari istraživali nacionalizam- pozitivistički

deskriptivni pristupi, klasifikacija na temelju različitih kriterija - pr. zapadnoeuropski nacionalizam- ozbiljenje nacionalne države - pr. srednjeeuropski i istočnoeuropski nacionalizam motiviran kulturom - prvi tip nacionalizma- liberalni demokratski - drugi tip nacionalizma- totalitarni i diktatorski - integrativni/ separatistički nacionalizam - ekonomski nacionalizam - kulturni nacionalizam - jezični nacionalizam - tradicionalni pristupi nacionalizam shvaćaju instrumentalno- kao sredstvo za

postizanje cilja- nacija nije shvaćena kao izraz povijesnog razvoja društva



- suvremena istraživanja- iza 2. svj. rata, antikolonijalna borba- nove države i nacije- interes sociologa i politologa

- K. W. DEUTSCH- NATION BUILDING KONCEPT- tvorba nacija kao proces integracije društva, nacije su uzraz modernizacije tradicionalnih društava

- DEUTSCHOV model kritiziran zbog eurocentrizma - nacija kao izraz napretka društva - tzv. OBJEKTIVNE TEORIJE NACIONALIZMA- zajedništvo nacije utemeljeno na

objektivnim faktorima- jezik, tradicija, religija, država - no to ne može objesniti femomen nacije- pr. pripadnici iste nacije ne žive nužno u istoj

državi - tzv. SUBJEKTIVNE TEORIJE NACIJE- nacija kao izraz subjektivne odluke i

uzajamnog priznanja grupe pojedinaca da pripadaju zajedno- potreba za identitetom



1. DEFINCIJE

- NACIONALIZAM- političko načelo koje tvrdi da politička i nacionalna zajednica trebaju biti istovjetne

- NACIONALISTIČKI OSJEĆAJ- osjećaj gnijeva potaknut kršenjem načela ili osjećajem zadovoljstva- to pokreće nacionalistički pokret

- načini kršenja nacionalističkih načela: 1. političke granice 2. vladajuća klasa je različite nacije od podanika - nacionalizam je teorija političke legitimnosti koje zahtijeva da etničke granice ne

presijecaju političke - univerzalistički duh - KANT- pristranost - Mussolini- „sacro egoismo“ nacionalizma - zbog mnoštva etničkih skupina svi nacionalizmi ne mogu biti zadovoljeni

DRŽAVA I NACIJA

- država- M. WEBER- društvena ustanova koja posjeduje monopol na legitimno nasilje - država je razrada društvene podjele rada - država se bavi provođenjem reda - kad nema države ni vladajuće klase nema nacionalizma - 3 povijesna razdoblja: 1. PREDAGRARNO 2. AGRARNO 3. INDUSTRIJSKO NACIJA - CHAMISSO: Čovjek Bez Sjene- Čovjek Bez Nacije - nacije su mogućnost, a ne sveopća nužnost - zamisao nacije: 1. ista kultura- sustav ideja, znakova, ponašanja, komuniciranja 2. priznanje nacije, čovjek stvara nacije - KULTURNA i VOLUNTARISTIČKA definicija nacije

2. KULTURA U AGRARNOM DRUŠTVU



- pojava države- pojava pismenosti i specijaliziranog duhovničkog staleža - poreznici- ugovori - centralizacija, kodifikacija

MOĆ I KULTURA U PISMENOJ AGRARNOJ ZAJEDNICI

- centralizacija moći i centralizacija kulture/ spoznaje - naglasak na kulturnoj diferencijaciji

KULTURA

- kultura obilježava male društvene zajednice DRŽAVA U AGRARNOM DRUŠTVU

- gradovi države, seljačke komune - 2 pola: lokalne samoupravne jedinice i velika carstva - dominantna središnja vlast i poluautonomne lokalne jedinice - interkomunikacijska kultura - slabo izraženo političko jedinstvo

RAZNOLIKOST VLADAJUĆIH SKUPINA U AGRARNIM ZAJEDNICAMA

- većina stanovništva poljoprivredni proizvođači - vladajuća klasa ratnika i pisara: 1. centralizirana- decentralizirana 2. uškopljena- plodna 3. zatvorena- otvorena 4. stopljena- specijalizirana - pr. 1. – srednjovjekovna katolička crkva, uleme, bramani - pr. 2.- Platon: Država, eunuh, celibat - pr. 3.- europska svećenička birokracija, uleme- otvoreni, hindusi- zatvoreni - pr. 4.- viteški redovi - tajna nacionalizma- visoka kultura prožima cijelo društvo, određuje ga i treba biti

održavana od poretka

3. INDUSTRIJSKO DRUŠTVO



- WEBER- Protestantska etika i duh kapitalizma - Weber- središnji pojam RACIONALNOST: koherentnost/ dosljednost i učinkovitost - duh idealnog poduzetnika - HUME i KANT: opća mjerila stvari - analitički duh - tradicionalno društvo- mnoštvo autonomnih sustava - industrijsko društvo- rast - Humeova teorija kauzalnosti

DRUŠTVO NEPREKIDNOG RASTA

- A. SMITH- visoka produktivnost- složena podjela rada- moderno društvo nije pokretno zato što je egalitarno

- pokretnost i stabilnost - obrazovanje

DRUŠTVENA GENETIKA

- metoda JEDAN NA JEDAN- centralizirana metoda reprodukcije - segmentno društvo - agrarno društvo- samoreproducirajuće jedinice - akulturacija vs. egzo-obrazovanje - pokretnost zanimanja - korijeni nacionalizma u osobitim strukturama i uvjetima industrijskog društva

DOBA UNIVERZALNE VISOKE KULTURE

- industrijska društva- numerička, tehnička i opća usavršenost - obrazovanje- samo država može snositi teret

4. PRIJELAZ U DOBA NACIONALIZMA



- razdoblje mijenjanja političkih i kulturnih granica - odnos reformacije i nacionalizma- reformacija: pismenost, individualizam, urbanizam,

napad na monopolističko svećenstvo- preteča nacionalizma - veza protestantskog i nacionalističkog etosa - posljedice industrijslizacije - veza između nacionalizma i procesa kolonizacije, imperijalizma i dekolonizacije

NAPOMENA O SLABOSTI NACIONALIZMA

- razlika među jezicima povlače razlike među kulturama - oko 8 000 jezika na Zemlji - argument presedana - 1 efektivni nacionalizam na 20 potencijalnih - nacionalizam- potreba za homogenosti

DIVLJE I VRTNE KULTURE

- divlje vrste nastaju i reproduciraju se spontano - kultivirane su nastale iz divljine no imaju složenost - industrijsko doba- dominantne visoke kulture, opća pismenost - agrarni čovjek- prirodna okolina - industrijski čovjek- uzgojena vrsta



5. ŠTO JE NACIJA

- teorije nacionalnosti: volja/ pristanak i kultura - međusobno približavanje volje i kulture političkim jedinicama - nacionalizam stvara nacije - nacionalizam je općenito nadmetanje visoke kulture društva u kojem su prijašnje niske

kulture obuzele živote većine - zajednička kultura vs. prije kulture lokalnih skupina - „volk“, narod - nacionalizam eliminira stranu visoku kulturu i izmišlja vlastitu visoku kulturu

ISTINSKI NACIONALIZAM NIKADA NIJE IMAO MIRAN TIJEK

- Ruritanci i carstvo Megalomanije

6. DRUŠTVENA ENTROPIJA I JEDNAKOST U INDUSTRIJSKOM DRUŠTVU

- entropijska kvaliteta prijelaza iz agrarnog u industrijsko društvo - elementi agrarnog društva su uređena strukturalna diferencijacija - industrijsko društvo- ad hoc fluidnost, fluktuacija

ZAPREKE ENTROPIJI

- klasifikacija je otporna na entropiju kad je zasnovana na svojstvima koja se ne raspršuju jednako

- obilježja otporna na entropiju su problem za industrijsko društvo- za agrarno vrijedi suprotno

RASCJEPI I ZAPREKE

- industrijsko društvo je i egalitarno no ima i nejednakosti - razlika između 2 stadija- pučka i visoka kultura

RAZNOVRSNOST I ŽARIŠTA

- pr. islamska civilizacija u agrarnom društvu nije upotrebljavala kulturu u svrhu definiranja političkih jedinica

- transcendentalna preobrazba visoke kulture- norma istine - tvrđava ideologije - rani i kasni nacionalizmi - suprotnost između nacionalizma posredovanog kulturom i plemenskog uređenja

posredovanog strukturom

7. TIPOLOGIJA NACIONALIZAMA



- presudni čimbenici koji sudjeluju u stvaranju modernog društva 1. faktor moći 2. pristup obrazovanju ili modernoj visokoj kulturi - kombiniranjem nejednakosti u moći s raznim mogućim modelima raspodjele pristupa

obrazovanju - 4 moguće situacije: 1. jednaki pristup 2. jednaka nemogućnost pristupa 3. pristup moguć samo vlastodršcima 4. pristup moguć samo ostalima - no važan je element istovjetnosti ili različitosti kulture - antropološki smisao kulture

RAZNOLIKOSTI NACIONALISTIČKIH ISKUSTAVA

- 3 oblika nacionalizama: 1. HABSBURŠKI OBLIK NACIONALIZMA- vlast ima povlašteni pristup središnjoj

visokoj kulturi, intelektualci budničari 2. UJEDINJUJUĆI NACIONALIZMI ITALIJE i NJEMAČKE 19. st. - klasični habsburški i južniji i istočni tip nacionalizma - zapadni ujedinjujući risorgimento liberalni nacionalizam - balkanski nacionalizam - istočni nacionalizam nije imao iskristaliziranu visoku kulturu; odanost rodbini,

teritoriju, religiji

3. NACIONALIZAM DIJASPORE - treća varijanta nacionalizma- podvrsta nacionalizma- nacionalizam dijaspore- pr.

Izrael- preobrazba ljudi urbane i kozmopolitske populacije vraćene zemlji

8. BUDUĆNOST NACIONALIZMA



- agrarno društvo je maltuzijansko, industrijsko nije - rani industrijalizam i širenje industrijalizma- nejednakost - elementi ekonomske racionalnosti u političkom sustavu lateralnih granica koje

nacionaliozam stvaraju u modernom svijetu - pravno nametnute granice, a statusne razlike zanijekane - nacionalistička država je zaštitnik u početku nejake ekonomije - ekonomski rast, nejednakost bogatstva

INDUSTRIJSKA KULTURA- JEDNA OD MNOGO NJIH

- u industrijskom dobu opstaju samo visoke kulture

9. NACIONALIZAM I IDEOLOGIJA

- nacionalistička ideologija- pogrešna svijest, njeni mitovi izvrćuju stvarnost- tvrdi da brani pučku kulturu, a kuje visoku kulturu, gradi masovno društvo, propovijeda kulturnu raznolikost, a nameće homogenost

- KEDOURIE - brojne pogrešne teorije o nacionalizmu- nacionalizam nije prirodan niti pojava sila

krvi i tla TKO JE ZA NURNBERG

- Kantov pojam samoodređenja - Kant štuje univerzalno

JEDNA NACIJA, JEDNA DRŽAVA

- nacionalistički osjećaj je jajjače povrijeđen etničkim razilaženjem vladajuće klase i podložnika

- kulturno oštećeno stanovništvo koje nema državu



10. ZAKLJUČAK

- nacionalizam je osobita vrsta patriotizma i to takva koja postaje dominantna u određenim okolnostima u modernom svijetu

- obilježja nacionalizma: 1. jedinice kojima nacionalizam iskazuje čast odanošću 2. kulturno homogene 3. visoka kultura 4. dovoljno velike 5. fluidno i anonimno stanovništvo 6. nema posredništva 7. izravno pripadanje 8. homogenost, pismenost i anonimnost - visoka industrijska kultura više nije povezana s Crkvom - okosnica je država



H.U. WEHLER: NACIONALIZAM- POVIJEST, OBLICI, POSLJEDICE PROBLEMI S NACIONALIZMOM

- nakon sredine 19. st. nacionalizam zaokuplja komentatore - psihologija naroda- nacionalni karakter - starije istraživanje- premise: 1. nacija kao kvaziprirodna jedinica europske povijesti, biologizam i geneza nacija 2. nacija ima pravo na svoju vlastitu državu 3. nacija stvara sustav ideja i vrijednosti, nacionalni osjećaj 4. vlada miasona figura marksističkog podrijetla- data politička i jezična baza nacije

generira idejnu nadgradnju u obliku nacionalizma - novija istraživanja od 1980- tih: - E. GELLNER, B. ANDERSON, E. HOBSBAWN 1. spoznajno teorijske ideje novog konstruktivizma- ukida esencijalizam, uvodi

konstrukcije ljudskog duha 2. inzistira na primatu jezika i ideja, nacija kao zamišljeni poredak, imaginarna zajednica 3. dokida prirodnost nacionalizma i esencijalističku društvenu ontologiju stare škole 4. nacionalizam kao predodžba o svijetu (M. WEBER), misaona vizija (P.

BOURDIEAU) - nacionalizam u fuziji s drugim oblicima lojalnosti (pr. vjera) - legitimni poredak zajednica - nacija kao darovatelj legitimacije - WEBER- NACIJA kao empirijski stečena kvaliteta, vrijednosno područje, solidarnost,

interesi, prestiž - NACIONALIZAM znači: idejni sustav, doktrinu, predodžbu koja služi integraciji i

legitimaciji novovjekovne političke vlasti - NACIJA znači: zamišljen poredak razvijen posezanjem tradicija etniciteta pa

nastajanje suverene jedinice - nacionalizam proizvodi naciju

I. NACIOANLIZAM: UNIKAT ZAPADA

- sve do druge polovine 19. st. to je fenomen Europe - univerzalne jedinstvene povijesne pojave samo na Zapadu

II. NASTANAK I PRVOTNI RAZVITAK NACIONALIZMA



- osjećaj lojalnosti jača osjećaj identiteta - nacionalizam se opet ponavlja samo u europskom novovjekovlju - nacionalizam nastaje kao odgovor na strukturalne krize ranomodernih zapadnih

društava - borba za političku autonomiju, sekularizacija, znanstvena revolucija, prosvjetiteljstvo - kriza legitimacije - revolucija- borba za samostalnost sjeverne Nizozemske protiv Španjolske vlasti Filipa

II.- kalvinizam vs. katolicizam - zatim engleska i američka revolucija - engleska revolucija 1642.- 1659.- protiv kraljevog apsolutizma - američka revolucija 1776.- puno značenje predstavničke teorije - francuska revolucija 1789.- jezgra nacije je treći stalež, jedinstvo nacije protiv

unutarnjih i vanjskih neprijatelja - prirodno pravo - povezanost egalitarne demokracije i nacionalizma - E. GELLNER- potrebe modernog društva su zahtijevale nacionalnu kulturu- ali svi su

se nacionalizmi etablirali prije industrijalizacije - NATION BUILDING nije isto što i STATE BULIDING - vanjska i unutarnja tvorba države - u zemljama bez državne tradicije nacionalizam vodi labilnosti



III. IDEJNI FUNDUS NACIONALIZMA- UZDIZANJE DO POLITIČKE RELIGIJE

- pionirska društva nacionalizma- posezanje za judeo kršćanskom tradicijom - kršćanska mitologija - 4 starozavjetna elementa: izabran narod, obećana sveta zemlja, neprijatelj,

predestinacija - iz Novog zavjeta- nacija je ujedinjena bratovština - savez između providnosti, svjetskog duha, povijesti i nacije - teleološki mit o podrijetlu nacije - nasljedni teritorij - zadato sveto nasljeđe praotaca - no npr. prijašnje kolonije nisu povukle jasne etničke granice - HEGELOVO učenje o povijesnoj misiji zapadnih naroda - Engleska kao novi Rim, civilizira čitav svijet - mesijanizam - bratska egalitarna predodžba nacionalnog društva - posvjetovljenje religijske tradicije- sklonost nacionalnoj religiji, nacija kao politička,

sekularna religija - elementi: 1. tumačenje smisla ljudske egzistencije 2. nepogrešivo tumačenje svijeta 3. monopol istinskog nauka 4. norme i imperativi ponašanja 5. visoka elastičnost i dogmatska jezgra 6. savez in group vs. out group 7. rituali 8. sakralni transfer 9. generacijski ugovor 10. transcendentalnost - još 3 elementa: herojsko pradoba, zlatno doba, nacionalni preporod



IV. NOVA UTOPIJA CILJA: PRONALAZAK NACIJE I POVIJESNE TRADICIJE ETNIJA

- konvencionalno poimanje nacije- nacija od arhaičnih pravremena - nacionalizam uzdiže naciju do najviše instancije za davanje smisla - nova škola- konstruktni karakter nacije- dokinula prirodnu supstanciju nacije- dovela u

pitanje klasu i rod - nacija je fleksibilan proizvod moderne povijesti što je zasnovao nacionalizam - misaona figura pronalaska tradicije - nije sve izmišljeno, elementi povijesne tradicije - ETNIJA- etnički savezi, samostalan vladateljski savet, zajednički mit o podrijetlu - 2 paradoksa: 1. nacija i nacionalizam su novi fenomeni, a za svoje protagoniste prastari 2. nacionalizam zahtjeva da važi kao univerzalno načelo, a inzistira na posebnosti - odnos nacionalizma i etnije- 4 teze: 1. etnije s vlastitim državama- osnova nacionalnih država 2. etnički solidarni savezi (pr. talijanske države 19. st.)- sjećanje na slavnu prošlost 3. kolonije- labilnost novih nacionalnih država 4. različitost nacija i etnija

a) nacija se konstituira na povijesnom teritoriju kao svetoj zemlji b) nacija ima svoja sjećanja i mitove, no uvodi razliku od drugih c) legitimacijski sustav vlasti i volja nacije d) ima popular culture, no provodi nacionalizaciju svih područja života e) gospodarski sustav- unutrašnji i vanjski moral obvezuje sunarodnjake f) nacija je najviša institucija, zahtjeva prioritet, a nacionalizacija je masovni fenomen,

posvjetovljenje

V. DRUŠTVENI SLOJEVI NOSITELJA NACIONALIZMA

- pogrešno je misliti da je uspon građanstva razvio nacionalizam- niti jedan društveni sloj nije predestiniran za nacionalizam

- 3 faze izgradnje nacije: 1. faza: interesi intelektualaca usmjereni na nacionalni jezik, umjetnost, povijest 2. faza: izvorni intelektualni/ elitni nacionalizam 3. faza: rast predodžbe nacionalizma, mobilizacija masovnih pokreta, vodeća uloga

građanskih intelektualaca - prvo su nacionalisti obrazovani, a tek kasnije seljaci - u zemljama pod stranom vlašću nacionalizam obuhvaća šire društveno djelovanje- pr.

Poljska, Irska (nacionalni katolicizam) - SAD- uzorna misija demokracije



VI. KAKO I ZAŠTO JE USPJELO ŠIRENJE NACIONALIZMA

- nacionalizam je iskrsnuo u revolucionarnoj krizi, kao legitimacijska, mobilizacijska i integracijska doktrina

- 6 momenta širenja nacionalizma: 1. K.W. DEUTSCH- komunikacijsko zgušnjavanje- sustavni dio modernizacija i

nacionalizacije- revolucija prometa, pismenost 2. proširenje zajedničkog narodnog jezika, inovacija tiskarskog stroja 3. snaga uvjerljivosti, svečanosti, himne, nacionalna baština 4. spremnost na žrtvu 5. nacionalizacija društva 6. produbljivanje razlike nacije i ostalih - 20. st.- politička polivalentnost nacionalizma

VII. TIPOLOGIJE NACIONALIZMA

- idealni tipovi kulturne nacije i državne nacije - H. KOHN: „Ideja nacionalizma“ 1944.: 1. prosvjećeni zapadno europski i sjeverno američki nacionalizam- počiva na

individualnom pristanku, inspiriran civilnim društvom, svijetli 2. mračni srednjoeuropski i istočno europski nacionalizam, autoritaran, etničko-

rasistički - L. GREENFELD- čovjekoljubivi engleski i američki nacionalizam vs. barbarski

rasistički njemački nacionalizam - 4 tipa nacionalizma- faze i regije: 1. Engleska, Sjeverna Amerika i Francuska- INTEGRACIJSKI NACIONALIZAM-

unutardržavna revolucija 2. UNIFIKACIJSKI NACIONALIZAM ujedinjenja risorgimento u 1. fazi, a u 2. fazi od

etnije stvara nacionalnu državu- njemački Reich i Italija 3. SECESIONISTIČKI NACIONALIZAM- 3. faza iza 1918.- raspad višenacionalnih

carstava na istoku i jugoistoku Europe - no u stvarnosti su mješani oblici nacionalizma 4. TRANSFERNI NACIONALIZAM- prenio euro američki model na etnije širom

svijeta- kolonije- pr. Japan, Kina, uvoz nacije- SAD, Australija, Argentina 5. države nastale iz kolonija - esencijalne pretpostavke: zašto je nacionalizam nastao na zapadu: a) konsolidirane i tradicijom učvršćene države b) utopija nacionalizma postigla zamišljeni poredak- nacionalni suverenitet u

modernizacijskoj krizi c) židovska tradicija i kršćanski nauk, božanski pojmovi izabranog naroda, svete zemlje i

Mesije d) društvo, tržište, pokretljivost, inteligencija e) politička oporba



VIII. POVIJEST I RAZVOJ NACIONALIZMA

1. AMERIČKI NACIONALIZAM - prvi naseljenici- puritansko vjerovanje u izabranost, novi Sion, rajski vrt, Renovator of

the World, Novus Ordo Seculorum, nova država kao svjetionik svijeta - religijski utemeljena doktrina o superiornosti + prirodno pravo + prosvjetiteljstvo - ideali vrline i slobode - first new Nation, imperij, American Empire - „the principle of our institutions is expansion“ - 1823. Monroeva doktrina - Manifest Destiny- božanska sudbina dominacije SAD na svijetu - novi svjetski poredak pod američkom dominacijom - amerikanizacija holokausta

2. NJEMAČKI NACIONALIZAM - delegitimacija tradicionalne vlasti - na početku nacionalizma nema revolucije - preteče- rasprava 1770.- 1780. o nacionalnoj književnosti, jeziku, umjetnosti - intelektualni i elitni nacionalizam- toposi: izabrani narod, sveta domovina, povijesna

misija, smrtni neprijatelj - nova politička religija - SCHILLER- njemački narod je izabrao svjetski duh - SCHILLER i SCHLEGEL: Njemci su Grci novoga vijeka - svijet će se spasiti s njemačkim bićem - FICHTE- svjetska vlada Njemaca - jedna nacija, jedan narod, jedna država - Velika Njemačka, Teutonija - neprijateljstvo protiv odvratne francuske nacije- Napoleonova vlast do 1813. - mladi njemački nacionalni pokret 1795.- 1815. - nacionalni Panteon - politička romantika o narodu, naciji - njemačku nacionalnu državu nije stvorio moćan popularan nacionalni pokret nego

Bismarckova velikopruska ekspanzionistička politika- 3 hegemonijska rata, neformalan savez s liberalnim nacionalnim pokretom

- učvrstiti institucije i javnu svijest - stvorene su Italija i Njemačka, ali ne još Talijani i Njemci - procesi političke integracije - njemački nacionalizam je mješavina participacije i agresije - u Trećem Reichu nacija je sužena - nacionalizam kao odgovor na bolna iskustva modernizacije - nacionalizam inspiriran biologijom - pučko praznovjerje



3. TRANSFERNI NACIONALIZAM U NEZAPADNOM SVIJETU - krajem 18. st.- Latinska Amerika- imitacija sjevernoameričke emancipatorske borbe - u Južnoj Americi nema etnije već hijerarhijski stratificiranog kolonijalnog društva - kreolska gornja klasa - labilnost sustava vlasti- nema etničkih temelja i prošlosti - zato državni udari, diktatorski režimi - manjkava homogenost nacije - 1870-tih nacionalizam u istočnoj Aziji- Japan, Kina, britanska Indija, nizozemska

Indonezija - gerilski oslobodilački pokreti - nekoliko strukturalnih zajedničkih obilježja: 1. izobrazba domorodačkih vodećih snaga na europskim visokim školama 2. globalna neovisnost 3. elita kolonija u doticaju s ortodoksnim ili prosvjećenim marksizmom

IX. USPJESI NACIONALIZMA- NEZASLUŽENA SLAVA NACIONALNE DRŽAVE

- fikcija legitimnosti modernih republika - stvaranje nacije - isključivanje nacionalnih manjina 1. s nacionalnom državom povezana industrijalizacija, ekonomska dimenzija 2. nacionalna država- moderna, ustavna i pravna država 3. razvila se moderna intervencijska i socijalna država 4. institucionalizacija društvenih sukoba

X. KRAJ NACIONALIZMA?

- socijalna teorija uloga - priznavanje višestrukog identiteta - nacionalizam izolira iznutra - nacionalni ratovi - radikalizacija u kriznim situacijama - etnička čišćenja - državna ideja nacionalizma ne može se prenjeti na multietničke policentrične saveze

bez učvršćenih državnih tradicija - umjesto nacionalizma djelatna sposobnost demokratske ustavne, pravne i socijalne

države i ekološki obuzdanog gospodarskog rasta - 4 nova resursa legitimacije: funkcionalna valjanost demokratskih institucija, pravna

sigurnost, socijalna sigurnost, blagostanje



B. ANDERSON: NACIJA: ZAMIŠLJENA ZAJEDNICA- RAZMATRANJA O PORIJEKLU I ŠIRENJU NACIONALIZMA BIVANJE NACIJOM DANAS

- nacije, nacionalizam i kulturne tvorevine se analiziraju pomoću značenja, mnijene u vremenu i prostoru, emotivne nabijenosti

- nacionalizam- medijatorski mehanizmi, jezik, tisak - prvi val konstituiranja nacioanlne države je europski fenomen - druga polovica 19. st.- nacionalizam postaje izvozna roba - marksizam- proletarijat je agens socijetalnog univerzalnog, neprijatelj je nacionalna

buržoazija - ograničeni determinizam

1. UVOD - ratovi između Vijetnama, Kambodže i Kine 70-80-tih - revolucija u nacionalnim okvirima - nacionalistički marksizam

POJMOVI I DEFINICIJE

- objektivna modernost nacije - politička moć nacionalizma - formalna univerzalnost nacionalnosti - nacionalizam nije imao velike mislioce - antropološka definicija nacije: zamišljena politička zajednica; intovremeno inherentno

ograničena i suverena - nacija je zamišljena jer pripadnici nacije neće upoznati većinu pripadnika svoje nacije - ograničena je, ne obuhvaća čitav svijet - suverena jer više nema božanskog legitimiteta - nacija kao snažno horizontalno drugarstvo

2. KULTURNI KORIJENI - spomenici, simboli - sablasti nacionalnih zamišljanja - 2 kulturna sistema: vjerska zajednica i dinastičko kraljevstvo

VJERSKA ZAJEDNICA

- neosvještena povezanost - sveti jezik

DINASTIČKO KRALJEVSTVO

- 17. st.- nestaje automatski legitimitet svete monarhije SHVAĆANJE VREMENA

- poimanje istovremenosti - nacionalna mašta



3. ZAČECI NACIONALNE SVIJESTI 1. razvoj tiska- moguće zajednice horizontalnog svjetovnog tipa 2. utjecaj reformacije- tiskarski kapitalizam 3. sporo geografsko neujednačeno širenje vernakulara (administracija u službi

apsolutističkih vladara) - tiskani jezici postavili temelje nacionalne svijesti

4. STARE IMPERIJE, NOVE NACIJE - važne nove američke države 18./19. st. - Južna i Srednja Amerika još je tad imala beznačajnu srednju klasu - želja za nezavisnošću potaknuta strahom od političke mobilizacije nižih klasa - nacija kreola- socijalna grupa

5. STARI JEZICI, NOVI MODELI - u većini slučajeva ključna važnost nacionalnih tiskanih jezika - otkrića civilizacije- pluralizam - sveukupni locus suvereniteta- ukidanje kmetstva, ropstva - populistički karakter ranih europskih nacionalizama

6. SLUŽBENI NACIONALIZAM I IMPERIJALIZAM - 19. st.- filološko leksikografska revolucija - legitimitet vladara nije imao veze s pripadnošću naciji - naturalizacija europskih dinastija- službeni nacionalizam- pr. caristička rusizacija - model oligarhije je shvaćen u imperijalističkom smislu - službeni nacionalizam- obrazovanje, propaganda, militarizam

7. POSLJEDNJI VAL - nove države iza 2. svj. rata imaju vlastiti karakter - politička izgradnja nacije- pučki nacionalni entuzijazam i makijavelističko nametanje

nacionalizma - širenje modernog obrazovanja - nacionalizam izmišlja tiskani jezik - posljednji val nacionalizma je reakcija na novi stil globalnog imperijalizma

omogućenog industrijskim kapitalizmom

8. PATRIOTIZAM I RASIZAM - način na koji jezici opisuju objekt domovine i srodstvo - rasizam potječe iz ideologije klase- plava krv

9. ANĐEO POVIJESTI - revolucija i nacionalizam - „lice je okrenuto prošlosti, napredak je vjetar“



AREND LIJPHART: DEMOKRACIJA U PLURALNIM DRUŠTVIMA

I. PLURALNA DRUŠTVA I DEMOKRATSKI REŽIMI

- Aristotel: „država teži biti, koliko može, društvo sastavljeno od jedinki ravnopravnih i po sposobnostima i po položaju“

- homogenost društva i politički konsenzus bili bi uvjet za stabilnu demokraciju i činitelji koji do nje vode

- KONSOCIJACIJSKA DEMOKRACIJA- tvrdnja: možda i jest teško, ali nije nemoguće postići i održati stabilnu demokratsku vlast u pluralnom društvu

- u konsocijacijskoj demokraciji sklonost ka suradnji vođa različitih segmenata populacije umanjuje utjecaj centrifugalnih tendencija prirođenih pluralnom društvu

- suradnja među elitama osnovna je značajka kojom se odlikuje konsocijacijska demokracija

- konsocijacijska demokracija je i EMPIRIJSKI i NORMATIVNI model- služi kao objašnjenje političke stabiln osti (Austrija, Belgija, Nizozemska, Švicarska)

IZAZOV DEMOKRATSKIM PESIMISTIMA

- istraživanje Robert A. Dahl- studija 114 politika- poliarhija, 15% izraziti ili ekstremni pluralizam, 58% niski stupanj subkulturnog pluralizma

- Austrija, Belgija, Nizozemska i Švicarska- stabilan i djelotvoran sistem vladavine u pluralnim društvima

- 70-tih prevladava pesimizam oko demokracije- pr. kako u zemljama Trećeg svijeta DEFINICIJE

- Harry Eckstein- PLURALNO DRUŠTVO: rascjepi na osnovi segmentiranja (kod političkih podjela- religijske, ideologijske, jezičke, regijske, kulturalne, rasne ili etničke naravi)

- dijelovi populacije nastali takvim rascjepima nazivaju se SEGMENTIMA PLURALNOG DRUŠTVA

- DEMOKRACIJA- DAHL- POLIARHIJA - stabilnost politike: održavanje sistema, javni red, legitimnost, učinkovitost - najvažnija garancija za demokraciju je niska razina stvarnog i potencijalnog

građanskog nasilja - važna je i stupanj legitimnosti režima i njegova djelotvornost u odlučivanjui - konsocijacijsla demokracija se određuje i preko rascjepa na osnovi segmentiranja

tipičnih za pluralno društvo i kroz političku suradnju segmentiranih elita - 2 pojma u poredbenim analizama načela konsocijacije: SEGMENTIRANI

PLURALIZAM (Val R. Lorwin) i DEMOKRACIJA KROZ PRISTANAK (Gerhard Lehmbruch)

- Lorwin- rascjepi religijske i ideologijske naravi - Lehmbruch određuje demokraciju kroz pristanak kao strategiju upravljanja konfliktom

uz pomoć suradnje među elitama, a ne nadmetanjem i većinskim odlučivanjem - primjeri- Luksemburg, Libanon i Malezija- uspjeh konsocijacijske demokracije u

Trećem svijetu



PLURALNA DRUŠTVA I DEMOKRACIJA U PRVOM SVIJETU - razumijevanje zapadnih demokracija - klasična tipologija političkih sistema Gabriela A. Almonda 1956.- 4 osnovne

kategorije: ANGLOAMERIČKA, EUROPSKA (bez V. Britanije), PREDINDUSTRIJSKU ili DJELOMIČNO INDUSTRIJSKU i TOTALITARISTIČKU

- prve 2 su demokratski režimi, razlikujemo ih po političkoj kulturi i ustrojstvu uloga 1. angloamerički sistemi- osobine: homogena, svjetovna politička kultura, visoko

izdiferencirano ustrojstvo uloga 2. europski sistemi- osobine: fragmentiranje političke kulture- javljaju se subkulture,

pluralna društva - V. Britanija i SAD su primjer za prvi nepluralni tip, a vajmarska Njemačka, Francuska

i poslijeratna Italija za drugi - geografski položaj nije kriterij - Almond- funkcionalni pristup poredbenoj politici, teorija najefikasnijeg sistema - europski tip- imobilnost, prijetnja cezarističkog prodora, može doći do diktature - britanski sistem je raznorodan

PODJELA VLASTI I VRIJEDNOSNO USKLAĐENO ČLANSTVO

- povezanost podjele vlasti i Almondova funkcionalnog pristupa osobito je značajna u kriteriju razlikovanja angloameričkog i europskog tipa- koliko su uloge autonomne, odjeljene

- Almond- proširuje ideju o podjeli vlasti s 3 formalna dijela vlasti- ZAKONODAVNI, IZVRŠNI, PRAVNI na neformalne političke subkulture (partije, interesne grupe, medije), mnogo veće značenje pridaje ulaznim nego izlaznim strukturama

- ostale razlike- funkcija, očuvanje granica - pr. SAD, V. Britanija i zemlje starog Commonwealtha imaju nezavisna i diferencirana

sredstva komunikacije dok Francuska i Italija imaju tisak kojim vladaju interesne grupe

- kao što načelo kontrole i ravnoteže nadopunjuje tezu o podjeli vlasti, tako i dvostruki koncept mnogofunkcionalnosti i upravljačke uloge nadopunjuje tezu o održavanju granica

- veza između političke kulture i postavke o vrijednosno usklađenom članstvu grupa- Arthur F. Bentley, David B. Truman

- umjerenost je bitna za stabilnost politike - važnost kompromisa- Bentley - vrijednosno usklađeno društvo- homogena politička kultura - stabilni angloamerički sistemi imaju homogenu kulturu, a nestabilni europski sistemi

puni su dubokih subkulturalnih rascjepa - Almond Powell- TEORIJA O VRIJEDNOSNO USKLAĐENOM ČLANSTVU - tipovi članstva razlikuju se od zemlje do zemlje



PLURALNA DRUŠTVA I PARTIJSKI SISTEMI - Almond: dihotomna klasifikacija- DVOPARTIJSKI i VIŠEPARTIJSKI sistemi - dvopartijski sistem- smanjenje političkih podjela, umjerenost, stabilnost, smanjenje

političkih podjela - višepartijski sistem- političke podjele, razlike, ekstremizacija mišljenja - Neumann- višepartijski sistem nema ujedinjavajući i centralizirajući poredak - objedinjavanje interesa je u procesu srednje razine - broj partija je važan činilac

IZUZECI

- Almond nije dobro obradio europske demokracije - izostavljene skandinavske zemlje, zemlje Beneluxa, Austrija, Švicarska- kao negdje

između europskog i angloameričkog modela- treći tip političkog sistema - krizne ili teško promjenjive višepartijske sisteme u Francuskoj i Italiji i djelotvorne

višepartijske sisteme u Skandinaviji i Beneluxu - skandinavske zemlje zapravo su angloamerički tip - Lorwin- rangiranje zapadnih demokracija prema stupnju segmentiranosti pluralizma: 1. Austrija, Belgija, Luxemburg, Nizozemska- najviša kategorija segmentiranosti 2. Francuska, Italija, Švicarska, SAD- srednja kategorija 3. Britanija, Irska, skandinavske zemlje, Finska, Island- niski segmentirani pluralizam - dodatni faktor je suradnja vođa različitih grupa - pr. pluralna društva Trećeg svijeta- stabilne zato što su neznatno pluralne

PLURALNA DRUŠTVA I DEMOKRACIJA U TREĆEM SVIJETU-

- glavnina teoretičara izgradnje nacije je sklona omalovažavanju i ignoriranju problema vezanih uz etničku raznolikost

- sindrom u 17 točaka Luciana W. Pyea- u nezapadnim društvima politička sfera nije jasno odjeljena od sfere društvenih i osobnih odnosa

- identifikacija sa zajednicom, primarna odanost- jezik, običaji, religija, rasa, krvne veze - sva se ta društva nazivaju pluralnim društvima, važne su razlike u kulturi - u pluralnom društvu dolazi do miješanja, ali ne i stapanja - nezapadna politika- pluralno društvo ne može održati demokratsku vlast - pr. problem je zemlja s više nacionalnosti - pluralizam povlači i silu- prevlast jedne kulture - Almondova klasifikacija europskih političkih sistema: 1. integrirana društva-

konsenzus i kulturna homogenost i 2. disenzus i kulturni pluralizam - obično se misli kako demokratizacija ovisi o nacionalnoj integraciji, misli se na

izgradnju nacije - alternativni pristup- model centar periferija- uloga elita - u centru je konsenzus, u periferiji podijeljene vrijednosti - vladajuća klasa može biti i relativno segmentirana



OPREKE IZMEĐU PRVOG I TREĆEG SVIJETA

- pretjeruje se kad se govori o homogenosti zapadnih demokratskih društava - Furnivall- suprotstavio pluralno društvo tropskih kolonija unitarnom društvu koje

ljudi na zapadu prihvaćaju kao samo sebi razumljivo - etnocentrička pristranost parohijalnog zapadnog poretka - Almond- razina političkog razvoja mjeri se stupnjem diferencijacije uloga,

autonomnosti podsistema i sekulrizacijom - Furnivall drži da zapadno iskustvo nije najbolji model - nije dovoljno stvoriti instituciju, treba preobraziti društvo - treba iskorijeniti primarnu odanost



II. KONSOCIJACIJSKA DEMOKRACIJA

- 4 karakteristike konsocijacijske demokracije: 1. na vlasti je velika koalicija političkih vođa svih značajnih segmenata određenog

pluralnog društva (veliki savjet) 2. međusobni veto ili načelo „većine istomišljenika# koje služi kao dodatna zaštita

vitalnih manjinskih interesa 3. proporcionalnost kao osnovno mjerilo pri određivanju političke zastupljenosti kod

imenovanja državnih činovnika i raspodjeli javnih fondova 4. visok stupanj samostalnosti svakog segmenta u odlučivanju o unutarnjim pitanjima

VELIKA KOALICIJA

- politički vođe u velikoj koaliciji upravljaju zemljom - britanski model- vlada nasuprot opozicije - velike koalicije ne moraju imati podršku velike većine u parlamentarnim sistemima - postojanje efikasne demokratske opozicije - William H. Riker: „princip većine“ - pretpostavke teorije o igri - Riker- princip veličine mora se nadopuniti informacijskim efektom- igrači moraju

raspolagati potpunim informacijama - pravilo nulte sume ograničava primjenu principa veličine na formiranje koalicije u 2

vrste društava: 1. homogena društva s visokim stupnjem konsenzusa gdje se zajedničke prednosti ne

dovode u pitanje 2. društva suprotna ovima koja iskazuju jake unutrašnje suprotnosti - princip veličine- politika kao igra ili kao rat - politika kao igra- prikladnija je velika koalicija nego obrazac vlada nasuprot koaliciji - funkciju velike koalicija- kontekst nasuprot principu konsenzusa i nasuprot pravilu

većine u normativnoj teoriji o demokraciji - pravo manjine- manjinski veto - velika koalicija se može uvesti kao privremena mjera u rješavanju ozbiljne krize čak i

u zemljama koje nisu pluralne ni konsocijacijske - pr. 2. svj. rat.- velikokoalicijske vlade - manjine mogu postati većine na 2 načina: 1. može se desiti da veći broj nestalnih glasača ne podrži ili partije na vlasti već one u

opoziciji te da tako opoziciji osigura većinu potrebnu za formiranje nove vlade 2. može postojati sistem promjenjivih vladinih koalicija gdje svakih nekoliko godina

pojedina partija ulazi i izlazi iz vlade - Val R. Lorwin- sposobnost za koaliciju svih segmenata - Brian Barry tvrdi da je velika koalicija tek prividna pojava, a osnovni faktor je

spremnost na kompromis



OBLICI VELIKE KOALICIJE - velikokoalicijska vlada je izvorno konsocijacijsko sredstvo - Švicarska i Austrija su najbolji primjer izvornog oblika velike koalicije- federalni

savjet u Švicarskoj - Austrija- idealni tip objedinjenih elita - zamisao o velikoj koaliciji nije institucionalizirana u izvršnoj vlasti Belgije i

Nizozemske- tu stalni ili ad hoc veliki odbori savjetodavne uloge - u parlamentarnim sistemima do velikih koalicija ne dolazi samo u vladi - predsjednički sistem manje odgovara konsocijacijskoj demokraciji - više joj odgovara parlamentarni režim - podjela vlasti: - 3 europske konsocijacijske demokracije: Austrija, Belgija i Nizozemska- redovito

sklapaju parlamentarne sporazume prema kojima vlada ovisi o povjerenju parlamenta koji je može i raspustiti

- Švicarska kombinira podjelu vlasti s predsjedništvom sastavljenim od više predstavnika

- Dahl- podjela vlasti i federalizam umanjuju izrazirost različitosti opozicije kao i izglede da dođe do oštra rivalstva između vlade i opozicije

- niz neformalnih postupaka ublažili su strogi parlamentarizam - nizozemski i švicarski izvršni organi vlasti mogu vršiti dvostruku funkciju u

konsocijacijskoj demokraciji zbog svog autonomnog ili nezavisnog statusa - na mogućnost stvaranja velikih koalicija utječe i činjenica da li je neka zemlja

republika ili monarhija VETO

- najvažnija metoda konsocijacijske vlasti- velika koalicija- nadopunjuje se trima daljnjim instrumentima: VETOM, PROPORCIONALNOŠĆU i AUTONOMIJOM SEGMENATA

- veto je negativno pravilo manjine - veto manjinske grupe- međusobno neslaganje kao ekvivalent za većinu istomišljenika,

no daje pravo na samozaštitu - veto može biti neslužbena negodba ili formalni zakon unesen u ustav - Nizozemska i Švicarska su primjeri neformalne primjene veta - U Austriji formalno



PROPORCIONALNOST

- 2 značajne funkcije principa proporcionalnosti: 1. prema njoj se upravlja pri dodjeli visokih ministarskih položaja te pri raspodjeli

skromnih financijskih sredstava u obliku državnih subvencija pojedinim segmentima 2. proporcionalnost kao neutralno i nepristrano mjerilo raspodjele otklanja niz procesa

donošenja odluke velik broj problema koji bi mogli dovesti do podjela- ona rasterećuje konsocijacijsku vladu

3. sve grupe utječu na neku odluku proporcionalno svojoj brojčanoj snazi 4. proporcionalnost poboljšava načelo velike koalicije- svi važni segmenti

proporcionalno zastupljeni - u Švicarskoj je Federalni savjet utemeljen na proporcionalnosti - no proporcionalni sastav vlade i drugih tijela koja donose odluke ne rješava problem

kako postići proporcionalni utjecaj poduzeti neku akciju ili ne - princip proporcionalnosti poznaje 2 varijacije 1. namjerna prezastupljenost malih segmenata 2. paritet - paritet i prezastupljenost manjina imaju suprotan učinak - primjer organa vlasti sastavljena na principu pariteta je belgijska vlada koja mora

imati jednak broj ministara iz nizozemskog i francuskog govornog područja pa je frankofonska manjina prezastupljen

AUTONOMIJA SEGMENATA I FEDERALIZAM

- posljednji izuzetak od pravila većine je autonomija segmenata jer ona povlači za sobom pravilo manjine: manjina je samoj sebi vlast u pitanjima koja se isključivo tiču manjine

- jedan oblik određenja pluralnog društva je da predstavničke organizacije nekog društva slijede rascjepe nastale zbog segmentiranja

- poseban oblik autonomije segmenata je federalizam koji je primjenjiv i u nepluralnim društvima

- kao teorija federalizam se u nekoliko točaka podudara s konsocijacijskom teorijom: 1. dodjeljivanje autonomije sastavnim dijelovima neke države 2. prezastupljenost manjina u federalnom parlamentu - načelo federacije je konsocijacijska metoda kod ideje o autonomiji segmenata - obrnuto autonomiju segmenata možemo shvatiti kao poopćavanje načela federacije-

pr. Austro- Ugarska neteritorijski federalizam na temelju personalnog načela nasuprot uobičajenom načelu teritorijalnosti

- u europskim zajednicama su i teritorijski i neteritorijski federalizmi odigrali značajnu ulogu

- Švicarska- teritorijsko načelo - Nizozemska, Austrija, Belgija- personalno načelo autonomije - autonomija segmenata- Nizozemska, Austrija, Belgija (područje kulture)



OTCJEPLJENJE I PODJELA

- kombinacija teritorijski odvojenih segmenata i činjenice da federalizam dopušta djelomičnu autonomiju ponekad predstavlja dodatni poticaj traženju veće sutonomije, a kad se ovi zahtjevi odbiju može uslijediti otcjepljenje i građanski rat- Eric A. Nordlinger

- konsocijacijski model je posrednički model - Furnivall- „neko geografski isprepleteno pluralno društvo u kojem je lijek otcjepljenja

otvoren nema koristi od federalizma“ - problem se javlja kad su segmenti geografski izmješani

NEDOSTACI KONSOCIJACIJSKE DEMOKRACIJE

- 2 vrste: 1. konsocijacijsku demokraciju se može kritizirati kao nedovoljno demokratičnu 2. i kao nedovoljno učinkovitu u postizanju stabilne i djelotvorne uspješne vlasti - druga primjedba na račun demokratske kvalitete konsocijacijskog modela kaže da on

ne udovoljava demokratskom trojstvu slobode, jednakosti i bratstva jer svojom homogenošću vrši pritisak

- konsocijacijskoj demokraciji je važnije ravnopravno i proporcionalno rješavanje problema pojedinih grupa nego ravnopravnost pojedinaca

- načelo konsocijacije nije idealno ni ako se promatra kroz treći element demokratskog trojstva- bratstvo- pozitivan mir

- Nordlinger- prevlast strukturirane elite, pasivna i poslušna uloga neelitnih grupa - elitizam konsocijacijske demokracije ne treba uspoređivati s teorijskim idealom

ravnopravne podjele vlasti i učešća svih građana u njoj - nekoliko osobina konsocijacije može dovesti do neefikasnosti: 1. vladavina putem velike koalicije znači sporo donošenje odluka 2. u vetu leži opasnost da pri donošenju odluka može doći do potpunog zastoja 3. pošto proporcionalnost kao standard pri popunjavanju položaja u državnim službama

daje prednost pripadanju nekom segmentu, a ne individualnim zaslugama, to može biti na uštrb efikasnosti administracije

4. autonomija segmenata ima cijenu u doslovnom smislu – zbog nje je konsocijacijsla demokracija skupni oblik vlasti u mjeri koliko zahtjeva umnožavanje broja vladinih i administrativnih jedinica i osnivanje velikog broja posebnih ustanova za različite segmente

- imobilnost je najteži problem - princip proporcionalnosti je pogodna i brza metoda za dodjelu fondova i položaja - treba razlikovati kratkoročnu od dugoročne efikasnosti - u konsocijacijskom modelu vladfa i režim se poklapaju

V. KONSOCIJACIJSKA DEMOKRACIJA U TREĆEM SVIJETU - sklonost naglašavati kontraste između pluralnih društava Trećeg svijeta i navodno homogenih društava Prvog svijeta - Claude Ake: „krajnji lijek za prirođenu nestabilnost novih država uglavnom leži u promjeni političkog ponašanja njihovih elita“- neka vlast bude u rukama koalicije elita



LEWISOV MODEL - Lewis razmetra politiku 13 zapadnoafričkih država: Liberije, nekadašnjih britanskih

kolonija Gane, Nigerije, Sierra Leonea te nekadašnjih francuskih kolonija Mauritanije, Senegala, Malija, Gvineje, Gornje Volte, Obale slonovače, Toga, Dahomeja i Nigera

- njegov recept za te pluralne zemlje je konsocijacijski - razlikuje pluralna društva Zapadne Afrike i klasnih društava poput Britanija ili

Francuske - pluralna društva su podjeljena plemenskim, religijskim, jezičkim, kulturalnim,

ekonomijskim i religijskim razlikama - klasna društva su homogena društva Zapada gdje je klasa izvor identifikacije - Lewis pripisuje neuspjeh demokracije i pojavu jednopartijskih režima u zapadnoj

Africi činjenici da ova vrsta demokracije nije održiva u pluralim društvima - Zapadna Afrika nije klasno društvo, ona je pluralno društvo - pluralna društva treba koalicijsku vladu, a ne polarizaciju na vladu i opoziciju - svaki segment pluralnog društva trebao bi biti pravedno zastupljen- proporcionalno

zastupljen - zemlja sa značajnim regionalnim razlikama treba dati regijama da rješavaju unutarnja

pitanja - proiporcionalnost kao načelo treba primjenjivati ne samo na zastupljenost u

zakonodavnim i izvršnim organima već i na popunjavanju državnih službi te na raspodjeli državnih fondova

- Lewis- metoda proporcionalne zastupljenosti: pojedinom prenosivom glasu namjesto sistema liste

- Konsocijacija u Trećem svijatu bi funkcionirala kad bi se: 1. moglo navesti nekoliko stvarnih primjera primjenjivosti konsocijacijskog modela u nezapadnim pluralnim društvima 2. kad bi se konsocijacijska demokracija u svima tim slučajevima pokazala uspješnom

3. kad bi u svim ostalim slučajevima uvjeti za njezinu moguću primjenu bili povoljni - postoje 3 primjera- Libanon, Malezija i Cipar za konsocijacijsku demokraciju i dvojbeni slučaj Nigerije KONSOCIJACIJSKA DEMOKRACIJA U LIBANONU, 1943.- 1975.

- Libanon- pluralno društvo strogo odjeljenih religijskih segmenata - kršćani maroniti 30%, muslimani suniti 20%, muslimani šiiti 18%, pravoslavci 11%

(50- tih godina) - postoje brojne sekte - Libanon je bio konsocijacijska demokracija od proglašenja nezavisnosti 1943. do

građanskog rata 1975. - nekakav tobožnji sistem predsjedničke vlasti- predsjednik maronit, premijer sunit,

predsjednik skupštine šiit, zamjenici pravoslavci - parlamentarni izbori po sistemu jedna grupa jedan glas - unaprijed određen sisteem proporcionalne zastupljenosti na segmentnoj ili religijskoj

osnovi - no nije bilo pravih predsjednika segmenata - autonomija segmenata, svaka sekta imala svoje škole - ali nefleksibilna institucionalizacija konsocijacijskih načela i unaprijed određena

izborna proporcionalnost



KONSOCIJACIJSKA DEMOKRACIJA U MALEZIJI, 1955.- 1969

- Malezija: malajski segment 53%, kineski 35%, Indijci i Pakistanci 11% - segmenti su međusobno odjeljeni jezičkim, religijskim, kulturnim i rasnim razlikama - najvažniji malezijski konsocijacijski instrument je Alijansa- velika koalicija glavnih

malajskih, kineskih i indijskih političkih partija - Malaja nezavisna 1957. - Alijansa je imala za posljedicu visok stupanj slobode segmenata u rješavanju

unutrašnjih društvenih i kulturnih pitanja - autonomija nije bila sastavni dio federalnog uređenja jer granica segmenata nisu

geografske - Alijansa- pravilo o proporcionalnosti u segmentu politike i ekonomije zajedno - britansko pravilo pluralističkog glasanja i sistema jedna regija- jedan glas - manjinski veto nije bio dovoljno djelotvoran - nakon izbora 1969. Alijansa gubi glasove, izbijaju neredi , raspušten parlament - nakon 1971. ne može se reći da je Malezija bila potpuno demokratska ili potrpuno

konsocijacijska LIBANON I MALEZIJA: POVOLJNI I NEPOVOLJNI UVJETI

- glavne razlike proizlaze iz njihove unutarnje konfiguracije moći, iz veličine, te mogu biti posljedicom izvanjskih prijetnji

- Libanon- umjereno višestruka ravnoteža moći - Malezija- segment Malajaca ima većinski status - to su bile male zemlje koje su se htjele osloboditi tuđinske vlasti, a kasnije izbijaju

unutarnji sukobi - libanonski model autonomije ima korijene milet sistema u Otomanskom carstvu:

manjinske religijske zajednice su podređene, ali na unutarnjem planu autonomne - elementi nacionalizma - visok stupanj izolacije segmenata kod obe zemlje

NEUSPJEH KONSOCIJACIJE NA CIPRU, 1960.- 1963.

- Cipar nezavisan 1960. uz konsocijacijski ustav - stanovništvo : grčki 78%, turski 18% - jezički, religijski i kulturalni rascjepi - u Ustavu iz 1960. obrađeniprincipi velika koalicija, proporcionalnost, autonomija i

veto - mogao se uspostaviti federalni sistem - 1963. izbija građanski rat, vlada se raspala na grčku i tursku - 1964. na otok dolaze mirovne snage UN - 1974. podjela teritorija - na Cipru je propao konsocijacijski ustav jer ga je grčka većina nevoljko prihvatila, a

turska manjina je pretjerivala s upotrebom veta - grčki i turski nacionalizam



NEUSPJEH DEMOKRACIJE U NIGERIJI 1957.- 1966. - Nigerija je pluralnop društvo, stotine etničkih grupa - demokracija se pretvorila u vojnu diktaturu - može varirati od slabe federacije do federacije jasno određenih struktura - nezavisnost 1960., ali iza toga nisu se više stvarale velike koalicije - u Ustavu iz 1960. postojala slabo naznačena odredba o vetu gdje bi 3 države bile

jednako zastupljene - za Nigeriju se jedino može kazati da je bila konsocijacijska zbog njezine federativnog

sistema koji je pružao visok stupanj autonomije državnim vladama - no sa stajališta konsocijacije ustrojstvo federacije je jamčilo neuspjeh - takva federacija bila je okupljena oko jednog velikog plemena - etnička ravnoteža moći i geografska koncentracija etničkih segmenata bili su povoljni

faktori, ostali faktori nepovoljni UVJETI U TREĆEM SVIJETU: OPĆA PROCJENA

- primjeri Libanona i Malezije kao i bliska podudarnost između Lewisovog modela za Zapadnu Afriku i konsocijacijskog modela idu u znatnoj mjeri u prilog postavci da o konsocijacijskom modelu valja ozbiljno razmišljati kao o alternativi britanskom modelu demokracije u pluralnim društvima Trećeg svijeta

- Hans Daalder kritizira postavku o slobodnom izboru i svrhovitom političćkom inžinjerstvu političkih elita- pr. u Švicarskoj i Nizozemskoj je postojala tradicija političkog sporazumijevanja i donošenja odluka povezivanjem prije pojave političke modernizacije i izgradnje nacije

- pretkolonijalna tradicija može biti model za konsocijacijsku demokraciju - Michael Haas- tipičan azijski način donošenja odluka- mufakat i mushawarah - pleme donosi odluku kroz raspravu - M.G. Smith otkrio je tip pluralnog društva kojega je on nazvao konsocijacijom, tj.

asocijacijom zasebno oformljenih korporacijskih skupina kao ravnopravnih i na unutrašnjem planu nezavisnih partnera u zajedničkom društvenom okviru

- izolacija segmenata AMBIVALENTNI ČINITELJI

- nezapadna pluralna društva razlikuju se po ravnoteži, povoljnoj i nepovoljnoj - fragmentiranost - faktor veličine - faktor ekonomijske ravnopravnosti segmenata

NEPOVOLJNI ČINITELJI

- političke posljedice ekonomijske i društvene modernizacije do pluralna društvaq - religijski rascjepi, pojava elita - općenito su već na početku bili nepovoljni uvjeti za konsocijacijsku demokraciju - pozitivni i negativni učinci modernizacije



RUDI SUPEK: DRUŠTVENE PREDRASUDE I NACIONALIZAM (socijalno- psihološka razmatranja)

- sam mehanizam društvenih predrasuda ne razlikuje se bitno kad se govori o pojedinim oblicima društvenih predrasuda

- priroda društvenih predrasuda se razlikuje od onih koja počivaju na pogrešnom mišljenju po tome što one sadrže sasvim određenu dinamiku društvenog odnosa između čovjeka kao pokedinca i društvene grupe

- ova dinamika vuče svoj korijen iz grupne prirode samog čovjeka, a ona je još infrahumane prirode, tj. proizlazi iz animanle prošlosti čovjekove vrste

I. ŠTO JE ŽIVOTINJSKO U ČOVJEKU? DA LI POSTOJI GRUPNI NAGON U ČOVJEKA?

- mnogi su skloni mišljenju da predrasude imaju korijen u nasljeđenim dispozicijama pa ih je teško ukloniti

- predrasuda je izrarizo društvena pojava i ima usku vezu s ljudskom kulturom i poviješću, ali to nipošto ne znači da ona ne stoji u vezi sa nekim dubljim, nagonskim dispozicijama u čovjeku

- neke tipiične društvene predrasude mogu se svesti na grupno ponašanje čovjeka, a grupno ponašanje najčešće znači da čovjek potvrđujući sebe kao člana određene grupe stoji u antagonističkom odnosu prema nekoj drugoj grupi

- W.D. TROTTER, W. MAC DOUGALL- osnivač socijalne psihologije smatra da grupni nagon kod čovjeka ima duboko biološko značenje

- čovjek je sklon kolektivnim strastima u grupi - B. MALINOWSKI i ortodoksni psihoanalitičari- ne postoji grupni nagon već se

društvenost kod čovjeka razvija iz zajedničkog izvora koji leži u obiteljskim vezama - čovjek je prvo bio individualan pa onda dolaze slabe kolektivne djelatnosti - E. DURKHEIM- organičke društvene veze jačaju uslijed sve veće podjele rada na

račun čisto mehaničkih koje nalazimo u primitivnim društvima - Pr. F. TONNIES, MARX- razvoj društva ide u suprotnom smislu, početne više

zajedničarske veze slabe, a jačaju izvanjske društvene veze koje počivaju na individualnim , a ne grupnim interesima

- antropologija kaže kako je prahistorijski život bio toliko opasan pa je život u grupi predstavljao prednost

- MAC DOUGALL- pored grupnog nagona ili GREGARIZMA- još tipičnih društvenih ponašanja- podvrgavanje, samoisticanje, sklonost građenju, roditeljsko ponašanje

- pomoću emocija možemo zaključivati i na nagone - većina autora sklona shvaćanju da postoje neke nagonske dispozicije iz kojih se može

izvesti velik broj različitih tipova ponašanja, jer ova zavisi prvenstveno od iskustva, od reakcija naučenih u ranom i kasnom djetinjstvu

- WOODWORTH predlaže sistem urođenih motiva - kod čovjeka je nagonsko ponašanje složenije- postoje impulsi u organizmu no nije

lako uvijek utvrditi fiziološku osnovu, vanjski podražaji su različiti i neograničeni (transfer), a sama radnja je redovito uvjetovana iskustvom i može se zadovoljiti na različite načine



- kod čovjeka se ne radi o krutim nagonima pa je bolje govoriti o nagonskim dispozicijama ili urođenim motivima ponašanja

- O. KLINEBERG- nagonska dispozicija kod čovjeka postoji ako postoji: a) izvjestan kontinuitet između životinjskog i ljudskog ponašanja b) bio- fiziološka osnova (organ, hormoni) c) univerzalnost pojavljivanja, tako da ga nalazimo kod svih ljudi d) rano pojavljivanje pa se već može opažati kod djece i to bolje nego kod odraslih e) mogućnost derivacije ili sublimacije- tj. prijenosa nagonske energije sa uobičajenog

predmeta na neki drugi realni ili zamišljeni tip djelatnosti - S. FREUD- osnocni nagon je libido- spolni nagon, a kasnije dolazi nagon smrti - nagonske dispozicije utječu i na oblik nagonskog ponašanja- pr. poriv za vladanjem u

ljubavi - društveni nagoni se očituju u ponašanju prema članovima vlastite vrste - što je životinja viša po biološkoj organizaciji veću ulogu igra iskustvo - društvena kooperacija je neophodna za životinjske vrste - kod životinja postoji hijerarhijski poredak među jedinkama- jedni dominiraju, drugi su

podložni - sindrom gregarizma- prijateljski odnos prema članovima grupe, a neprijateljski prema

nečlanovima - biolozi i etnolozi- svijest o vrsti - GIDDINGS- etnocentrizam ili nepodnošenje nesličnih - SUMNER- nepodnošenje nesličnih - nagon pripadanje grupi čak je jači od seksualnog nagona - postoje više zatvorene i više otvorene grupe

ŽIVOTINJA ČUVA I BRANI SVOJ ŽIVOTNI PROSTOR

- vezanost za određeni teritorij - unutarnja ravnoteža u takvim zajednicama- biomasa predstavlja ograničenu veličinu - pr. ekolozi- agresija zbog recipročnih odnosa između organizma i prirodne okoline - i članovi iste vrste se međusobno odbijaju- unutarrodovska agresija - obrana teritorija - grabežljivca na napad tjera glad, a ne stvarna agresivnost - kod sisavaca je važan miris - što je životinja bliža centru svog teritorija to je spremnost na napad i obranu sve jača - klanovi se povezuju na osnovi spolne reprodukcije - pr. vokalizacija umjesto fizičke borbe - urođeni mehanizmi inhibicije stvarne fizičke agresije - kod životinja simulirani ili ritualni oblici agresije - kod čovjeka stvarna inhibicija, simulirani oblici agresije degeneriraju do stvarne

fizičke agresije



PRIVLAČNOST GRUPE I ANONIMNOST JEDINKE

- urođena privlačnost grupe počiva na: - sistem komunikacija - razmnožavanje, potreba za samoodržanjem - unutarnja motivacija za primanje iskustava - utisci, sugestibilnost - društveni konformizam- kod životinja ima biološke, a kod čovjeka kulturno-

tradicionalističke korijene - prisutnost grupe utječe na ponašanje životinja i ljudi - od motoričkih do složenih imitacija pa do više složenih imitacija - društveno pospješivanje neke radnje - jaki grupni nagon kod jata ili krda - jato je negacija teritorijalne raspoređenosri - načelo sigurnosti- kad se jato grupira - pr. političari govore o vanjskim i unutarnjim neprijateljima - jato je primitivan oblik udruživanja, kod čovjeka je to gomila - GUSTAVE LE BONE- psihologija gomile- gomila je ekstremni oblik neorganizirane

ljudske mase, koji je izložen intenzivnim društvenim utjecajima uslijed povećanog straha ili oduševljenja

- aktivni oblik obrane kod napada kod jata ili krda- hajkanje- napadne se napadač - K. LORENZ- borbeni entuzijazam- jaka uzbuđenja, međusobna podraživanja u grupi,

oblik zajedničke agresije, to je kod čovjeka autonomni nagon s vlastitom motivacijom - u stvarnosti je narod/ grupe često podjeljen pa dominantne grupe (za politički ili ratni

podreak) stvaraju pritisak da se radi o ugroženosti pa stvaraju borbeni entuzijazam O ŽIVOTINJSKOJ AGRESIVNOSTI

- oblici agresivnosti- unutarrodovske (unurat članova jedne vrste) i vanrodovske prirode - za spoznaju ljudske agresije zanimljivija je unutarrodovska agresija - pr. unutarrodovska agresija u vezi s obranom teritorija - agresivnost igra ulogu u strukturiranju grupe - dinamička ravnoteža se uspostavlja borbom - sklonosti dominiranju odgovara i komplementarno ponašanje- sklonost potčinjavanju - ljubav ka moći i ljubav ka poslušnosti - Bakunjin: svi ljudi imaju nagon za moći - kad govorimo o unutarrodovskoj agresiji kod životinja razlikujemo 4 oblika agresije: 1. agresija koja proizlazi iz seksualnog odabiranja i koji je Darwin opisao kao borbu

među mužjacima 2. agresija koja proizlazi iz obrane vlastitog teritorija ili životnog prostora 3. agresija koja proizlazi iz uspostavljanja i održavanja hijerarhijske strukture u

životinjskoj grupi 4. agresija koja se odnosi prema svim uljezima koji dolaze u jednu grupu, a ne pripadaju

njoj



O LJUDSKOJ AGRESIVNOSTI -najćešće se objašnjava iz 2 moguća izvora: 1. izvanjski, dolazi od zapreka u okolini 2. unutarnji, dolazi od nagonskih dispozicija - bihevioristička teorija o frustraciji i agresiji- agresija se tumači kao sprečevanje čovjake da zadovolji neku potrebu pa se sudari sa zaprekama - no agresije koje bi imale uzrok u sukobu s vanjskim zaprekama bile bi samo tehničke prirode, utilitarno izazvane agresije - no povijest govori suprotno- moćnija društva su povećala agresivnost - agresivno ponašanje kod čovjeka zavisi od nekih društveno strukturalnih razloga, kao i od načina kako čovjek uspostavlja svoju društvenu organizaciju i međuljudske odnose - čovjek je više od životinja razvio unutarrodovsku agresiju - agresivna radnja kod čovjeka ne može se predvidjeti, a pogotovo njezin intenzitet i dokončavanje - agresivnost ima svoj cilj - bihevioristi- priroda vanjskih zapreka kod agresivnih reakcija - psihoanalizičari- značaj tzv. nutarnjim zaprekama u samom pojedincu,ranim inhibicijama, represivnim mehanizmima, nagon libido i nagon smrti - pr. WILCHEIM REICH- smatra da je agresivnost je posljedica potiskivanja libida - suvremena psihoanaliza- Friedrich Hacker- seksualnost i agresivnost imaju različite izvore - institucije pretvaraju slobodnu agresiju u vezanu, a individualnu u kolektivnu - HACKER- polazi od pretpostavke homo homini lupus (pr. i Hobbes rat svih protiv sviju i Mill)- prenošenje agresivnosti s pojedinca na društvenu organizaciju - organizacije po svojoj strukturi istovremeno rađaju, stvaraju, upotrebljavaju i primjenjuju silu - treba se pitati i koliko je društvena organizacija odgovorna za agresivnist, no sama hipoteza da potiskivanje nagona pogoduje razvijanju agresivnih tendencija - H. MARCUSE- proizvodnja agresivnih tendencija na društvenu organizaciju - društvena organizacija počiva na dominaciji, važnu ulogu ima ideologija



II. PRIRODA DRUŠTVENIH PREDRASUDA ŠTO JE TO DRUŠTVENA PREDRASUDA?

- eksperiment kanadskog psihologa S. L. Waxa- radilo se o antisemitizmu - 2 momenta kod etničkih predrasuda: 1. postoji izvjesno neprijateljstvo i odbacivanje 2. osnova za odbacivanje nije poznavanje ličnosti već odnos prema jednoj određenoj

grupi ili kategoriji pojedinaca - za društvenu predrasudu karakterističko je da ljudio na osnovi svojeg stava prema

određenoj kategoriji zauzimaju svoj stav - predrasuda nema svoj korijen u pogrešnoj generalizaciji nego u jednoj vrsti

deduktivnog mišljenja- koje ide id grupe ka pojednicu - riječ predrasuda dolazi od latinski prajeudicium - sljedeće promjene u značenju: 1. za klasične autore praejudicium je značilo precedens- jedan sud koji se zasniva na

prethodnim odlukama i iskustvima 2. kasnije je u engleskom jeziku dobilo značenje jednog suda koji je stvoren bez

prethodnog provjeravanja i razmatranja činjenica- prerani ili prenagljeni sud 3. konačno je pojam dobio i svoje sadašnje emocionalno obojenje prihvaćanja ili

odbijanja koje prati takav apriorni i nezasnovani sud - LA FARGUE- predrasuda je loše mišljenje o drugima bez dovoljnog opravdanja - radi se o nezasnovanom sudu i negativnoj emocionalnoj obojenosti - engl. jezik: jedno čuvstvo, povoljno ili nepovoljno, prema nekoj osobi ili stvari, koje

prethodi ili nije zasnovano na stvarnom iskustvu - G. ALLPORT- predrasuda- odbojni ili neprijateljski stav prema nekoj osobi koja

pripada jednoj grupi, jednostavno zbog toga što ona pripada toj grupi, da se zbog toga pretpostavlja da ima negativne kvalitete koje se toj grupi prepisuju

- važne komponente su pripadnik određene društvene grupe i vrsta grupne netrpeljivosti - deduktivno zaključivanje- predrasuda u odnosu na drugu grupu već postoji - pretjerana kategorizacija- suviše lako uopćavanje jednog iskustva - predrasude imaju dublju motivacionu motivacionalnu osnovu - etnička predrasuda je jedna antipatija koja ne proizlazi iz logičke slabosti ljudskog

uma nego iz svojavrsne afektivne identifikacije pojedinca s vlastitom grupom - mehanizam afektivne agresije - neki autori uozoravaju da predrasuda ima određenu društveno- funkcionalnu ulogu-

ispunjava specifičnu iracionalnu osnovu - psihološko- regresivni ili grupno regresivni mehanizam- odnos predrasude i njenog

praktičkog djelovanja, stupnjevi- ALLPORT: 1. ocrnjivanje ili ogovaranje koje se sastoji u već spomenutoj sklonosti da se loše govori

o pripadnicima drugih grupa ili naroda 2. izbjegavanje se sastoji u stvaranju društvene distancije, tj. u izbjegavanju tjelesnih i

duševnih dodira s pripadnicima određene grupe 3. diskriminacija se očituje u nizu mjera koje se društveno poduzimaju protiv pripadnika

neke grupe da bi se istakao njezin manje vtijedni položaj u društvu- UNESCO- lista oblika diskriminacije:

4. fizički napad je s verbalnog ocrnjivanja ili psovanja na fizičko obračunavanje, izbacivanje pripadnika jednog naroda iz lokala, maltretiranja slabih i nezaštićenih



članova jednog naroda, kao što su Hitlerove SS-trupe upadale u stanove Židova i zlostavljale ih

5. istrebljivanjeje konačni izraz antipatije, neprijateljstva prema jednoj grupi ili narodu, a očituje se u pogromima, genocidu, fizičkom istrebljenju jednog naroda

- predrasude nisu spoznajni ili intelektualni procesi već jedan oblik grupnog ponašanja - momenti definiranja predrasude: 1. ukorijenjeni oblik grupnog ponašanja- osnova povezivanja na primitivnoj osnovi

društvenog udruživanja 2. latentna nagonsko- afektivna struktura, tradicionalni odnos 3. izraženi manifestni stavovi, vrednovanje, generaliziranje 4. manifestni racionalno izraženi sudovi nalaze se pod kontrolom dubljih nagonsko

afektivnih struktura - da bi se uklonile predrasude traži se prestrukturiranje dubljih nagonsko- afektivnih

motivacionih struktura kod čovjeka - definicija predrasude: društvena predrasuda je oblik društvene anti(sim) patije koja se

očituje u pogrešnoj i nesavitljivoj generalizaciji i pristranom vrednovanju pripadnika drugih društvenih grupa, a koja počiva na dinamici grupnog uključivanja i isključivanja s tendencijom ka regresiji u primitivne oblike agresivnosti u slučaju porasta međugrupnih napetosti. Ova tendencija ka regresiji je pravilo kod etničkih predrasuda

- lako izazivanje regresije u pogledu grupnog agresivnog ponašanja, odnosno grupne identifikacije prema nekom vanjskom neprijatelju

- ETNOCENTRIZAM- nagonsko- afektivni ukorijenjeni mehanizmi, kod primitivnih naroda tribalizam, može i klasni mentalitet, počiva na dubljim mehanizmima društvene identifikacije kakvu ne možemo svesti na iskustveno stjecanje grupnih navika



UNUTARGRUPNI I VANGRUPNI ODNOSI

- na to upozorila socijalna psihologija- in-group i out- group odnosi - Allport- primjer unutargrupnih odnosa: 1. očinski rođaci 2. materinji rođaci 3. obitelj po podrijetlu 4. obitelj po rasplodnji 5. dječački krug 6. osnovna i srednja škola 7. fakultet, studentski drugovi 8. pripadanje crkvi 9. poduzeće 10. klapa 11. preživjeli drugovi 12. država u kojoj je rođen 13. grad u kojem živi 14. psihički labavo vjeruje u Ujedinjene narode 15. stranka za koju glasa - H.G. WELLS- neodoljiva potreba čovjeka da ističe svoju grupu nasuprot drugim

grupama - francuski biolog Felix Le Dantec po socijalnom darvinizmu smatra na ne postoji

grupna solidarnost bez vanjskog neprijatelja- tehnika nacionalista - neki psiholozi smatraju da je sukob s jednom grupom ključan za identifikaciju i

pripadanje nekoj grupi- neprijateljstvo protiv vanjskih gruopa pomaže jačanju osjećaja zajedništva, ali nije neophodno

- narodi su razvili tehnike da se razbije strah od stranaca - Allport- lista grupacija- prvo obitelj, pa regija, profesionalne grupe, društvene

grupacije, religijsko, etničko i ideološko pripadništvo - životne grupacije nose totalni socijalni karakter



OBLICI PRISTRANOSTI U SPOZNAJI DRUŠTVA

- 2 osnovna izvora pogrešnog spoznavanja društva, odnosa i razvoja: 1. u dinamici društvenog razvitka, društvene svijesti kao historijske samosvijesti društva 2. u prirpdi društvenog odnosa ili ljudske društvenosti, razvitku socijalne samosvijesti

društva- 1. TEMPOCENTRIČKA SPOZNAJA 2. SOCIOCENTRIČKA SPOZNAJA - TEMPOCENTRIZAM je u vertikalnoj ili vremenskoj dimenziji, a

SOCIOCENTRIZAM je u vodoravnoj ili prostranoj dimanziji - tempocentrizam- transfer po socijalnojn psihologiji, djelovanje iracionalnih

emocionalnih faktora - „primitivni narodi“ - pr. Rousseao- moralističko mitski stav prema primitivnom čovjeku - no pak Montesquieau, Spinoza, Locke i dr. pripisuju divljaštvo primitivnom čovjeku - 19. st. izučavanje arhaičnih društava u SJ. Americi, Australiji i Africi- subjektivistički

psihologizam- TAYLOR, FRAZER, LEVY-BRUHL- na osnovi nekih psiholoških karakteristika tumače ponašanja „primitivnih ljudi“, teorija magije, prelogički mentalitet primitivaca

- kasnije oslobađanje od tempocentrizma- radovi LEVY STRAUSSA- strukturalistička antropologija- fundamentalno jedinstvo ljudskog duha, kontinuitet između primitivnog i civiliranog kroz racionalizirani mentalitet

- SOCIOCENTRIZAM- tendencija da se pojedinac izjednači s grupnim vjerovanjima, mišljenjima, spoznajama i spoznajnim kriterijima, grupna vjerovanja su uvjetovana grupnom težnjom za samoodržanjem

- pr. M. Weber-analizira tip birokratizma, vjerovanje u grupu kao izvor stvaralaštva - sociocentrizam se sastoji u sistematskom podređivanju individualnih interesa

kolektivnima - pr. antiindividualizam kršćanskih tradicionalista de Maistra i de Bonalda, organistički

pozitivizam A. Comtea, H. Spencera ili e. Durkheima, apsolutiziranje države ili narodne duše kod Hegela i njemačkih romantičara

- ETNOCENTRIZAM- tu nalazimo više socijalnopsiholoških komponenta kod kojih pojedine imaju različitu dubinu ili historijski korijen, pr. najstarija pojava je gregarizam kod antropoidnih hordi, jaka vezanost za određeni teritorij i grupu pojedinaca te neprijateljski stav prema strancima—ksenofobija

- etnocentrizam dobiva drugu crtu kad se veže uz polis , a ne uz grupu- tu se ne očituje u potrebi za uništavanjem drugih naroda već uz potrebu da se njima vlada i da budu asimilirani

- socijalni darvinisti GLUMPOVITZ i OPPENHEIMER – smatraju da je asimilacija skok iz barbarstva u civilizaciju

- Marx- kritika religije i prosvjetiteljstva vrši se samo putem kritike zbiljske ljudske egzistencije ili društvenog stanja

- instrumentalne istine i egzistencijalne istine se susreću u mediju same konkretne ljudske egzistencije



III. NA TEMU NACIONALIZMA NACIJA I NACIONALNA KULTURA

- duh vodi borbu s materijom koja ga je rodila jer nad nacionalizam preko svojeg biološkog korijena uvodi u intraetnička i i trauterina stanja

- povijest se ne odvija u strogo određenim fazama već je prisutna u raznim mogućnostima

- predrasude o nacionalnoj kulturi: 1. predrasuda: nacionalisti su skloni tome da kulturu promatraju kao dijelo jedne nacije 2. predrasuda: fizička egzistencija jednog kulturnog stvaraoca izjednačava se s njegovom

duhovnom egzistencijom 3. predrasuda: nacionalna kultura sastoji se bivstveno ne samo od nacionalnih, nego

primarno od univerzalno kulturnih vrijednosti; rađanjem nacioanlne svijesti i govora ističe se pravo naroda kao pravo na samoopredjeljenje- tako narod i njegov govor postaju kulturna vrijednost dotada zanemarena

- nacionalna kultura u času kad se rađa nacija izražava univerzalne ideale, a ne samo posebne nacionalne ideale

- realni subjekti kulturnog stvaranja pretvaraju se u mistički pojam „narodne duše“ ili „narodne sudbine“

- „nesretne svijest“ i „nacionalna kultura“ - u kapitalizmu: idealizacija javnog života (formalna demokracija) i sebičnost privatnog

života (kapitalistička eksploatacija) - tamo gdje je buržoazija najnapradnija stvaraju se po prvi puta moderne nacije- Italija

Pijemont, Njemačka Pruska, V. Britanija, Engleska, SAD- sjeverne države, Velika Rusija

- u bivšoj YU je bio sukob liberalne buržoazije i mlade buržoazije seljačkog podrijetla - malograđanske sredine su više netrpeljive prema van, seljačke sredine su netrpeljive

više prema unutra - nacionalističke tendencije našle su saveznika u ekonomskim suprotnostima - kulturnom stvaraocu etničke granice ne smiju postati kočnice za duhovni pokret

prelaženja vlastitih granica - kad nacionalna kultura postaje nacionalno pitanje? - nacija je životna sredina ili medij u kojoj se ostvaruju uvjeti za kulturno stvaranje, pa

ona snosi odgovornost kako za biološku pojavu kulturnih stvaralaca i uvjete njihova razvitka, tako i za uvjete saopćavanja i primanja kulturnih dobara u vlastitim granicama

- nacija je kolijevka i roditelj kulturnih subjekata kao stvaralaca i kao primalaca- samo je u tom smislu nacija odgovorna za nacionalnu kulturu

- koji su zbiljski uzroco nacionalističkih tendencija? - neposredno negativni i pozitivni faktori - negativni faktori: tvrdokorne malograđanske sredine kojima se priključuju i seljački

elementi - odsutnost pozitivnih faktora



PSIHOLOGIJA NACIJA I NACIONALIZAMA

- mora se voditi računa o ireverzibilnim i reverzibilnim procesima - ireverzibilni procesi odvijaju se u jednom smjeru, linearno, akumulacija ljudskog

znanja - reverzibilni procesi- napredovanje ili nazadovanje, osvajanje novih gledišta i pad

starih - jednom stečeno pozitivno stanje je konačno stanje - u 19. st. je istraživanje psihologije naroda bilo u modi - psihologija naroda nikla je na osnovama konzervativnog romantizma - osnovača prihologije naroda smatra se LAZARUS i STEINTHALA koji su 1860.

osnovali časopis za psihologiju naroda- oni su Hegelov pojam o svjetskom duhu pretvorili u narodnu dušu, kroz historijske etape se očituje poseban karakter jednog naroda

- ovo su konzervativna razmišljanja i suprotnosti s evolucionističkim shvaćanjima o razvitku ljudske kulture, napušta se razmišljanje o narodnoj duši

- W. WUNDT (1900.- 1920)- autor najopsežnijeg djela o psihologiji naroda odbacio supstancijalističko shvaćanje narodne duše i stao na gledište da u razvitku psihologije naroda djeluju neki zakoni koji važe za sve narode i kulture i u osnovi društvene svijesti pojedinih naroda nalazi se individualna psiha, a ne kolektivna psiha

- romantično konzervativno shvaćanje naroda- njemačka pravna historijska škola koja proizlazi iz antirevolucionarne orijentacije i nastoji pobiti racionalno univerzalna načela građanskog prava s Napoleonovim Kodeksom

- za E. Burkea zakoni su proizvod nacionalnog karaktera- ideja da se spriječi transport revolucije – pristaše običajnog ili historijskog prava F. K. Von Savignya i G. Hugoa

- za historijsku školu narod je individualnost koja je pod kontrolom čitave njene prošlosti

- druga teorija je antropogeografska škola- F. RACEL- izvodi karakter naroda iz prostora gdje obitava, pojedinci su nezavisni, a veza među njima je tlo na kojem žive, tlo je temelj društva i države

- pojam tla sadrži 3 elementa: POLOŽAJ, PROSTOR i GRANICA - Wilhelm II.- Lebensraum postala nacistićka paradigma - konfiguracija tla + rasizam- H. Chamberlain i Gobineau- superiornost nordijske

arijske rase - ideja krvi i tla ( Blut und Boden)- Hitler i Rosenberg - među biologistički zasnovanim teorijama koje objašnjavaju etnocentrizam

najpoznatija je ona o gregarizmu, grupnom nagonu kod čovjeka MAC DOUGALLA i TROTTERA- socijalna psihologija + darvinizam

- gregarizam je urođena potreba čovjeka da se identificira sa svojom grupom, no kod grupne identifikacija javlja se i neprijateljstvo prema jedinkama koje ne pripadaju grupi

- psihoanaliza- ambivalentnost identifikacije- identifikacija i negacija identifikacije- ljudi se identificiraju s grupom, a kasnije postaju odmetnici

- S. Freud: Totem i tabu- Edipov i Elektrin kompleks u patrijarhalnim hordama stvara čuvstvo krivnje koje pojedinca tjera ili odbacuje da se identificira s autoritetom oca

- nacionalist je u psihološkom pogledu redovito pobunjenik koji je kapitulirao pred društvenim autoritetom, on je psihološki hibrid, nesigurnu ličnost traži u veličini vlastite nacije

- moderna psihologija istražuje etnocentrizam (Sumner), ksenofobija, netolerantnost, rasizam, antisemitizam, nacionalizam, fašizam



- T. ADORNO: Autoritarna ličnost- nacionalističke i liberalističke tendencije, autoritarni mentalitet- lična moć, tradicionalne vrednote

- psihoanaliza nastoji utvrditi vrijednosnu i političku orijentaciju pomoću dispozicija stečenih u ranoj dobi

- kulturna antropologija nastoji razlokovati crte koje su lične i one koje pripadaju jednom čitavom društvu

- lične crte i neke opće crte, bazične ličnosti - istraživanja su pokazala da mnoge lične crte pojedinaca zavise od kulture i odgoja (pr.

ratnička plemena potiču kompeticiju kod mladih) - pojam naroda i nacije se ne pokriva - različiti narodi mogu imati istu nacionalnu svijest o zajedničkoj pripadnosti (pr.

Švicarska) - ambivalentnost nacionalizma u Europi u 19. st.- pravo na slobodu naroda i tendencija

podjarmljivanja drugih nacija - proturiječnost u nacionalnim pokretima i građanskoj kulturi je između univerzalnih ili

kozmopolitskih vrijednosti (racionalizam) i tradicionalnih iracionalnih, običajnih, mističkih

- Sumner: pučko društvo - deklasirani i ugroženi elementi kod nacionalizma, veza prošlosti i sadašnjosti - mentalitet nacionalizma- društvena i ideološka regresija, želja za očuvanjem

tradicionalnih vrednota- sugestivna i nasilna sredstva propagande - identifikacija sa čvrstom rukom

JEDNA LEKCIJA IZ POVIJESTI NACIONALIZMA

- u zadnje vrijeme pojavila se teza o 2 vrste nacionalizma: progresivni i reakcionarni - progresivni je buđenje nacionalne svijesti u Europi u 19. st. ili borba kolonijalnih

naroda za samostalnost - ali svaki oblik povijesnog napredovanja ne znači nužno i napredak u društvenoj

svijesti - imperijalizam se zasniva na shvaćanjima o dominaciji viših naroda nad nižima - nacionalizam kod rata znači mobilizaciju borbenog entuzijazma - ideologija ima ulogu da osigura potrebnu identifikaciju članova, da mobilizira osjećaj

pripadnosti i mehanizme obrane i da istakne neke ciljeve, ideale koji se u borbi moraju sačuvati

- nacionalizam ide zajedno s militarističkim duhom i određenom socijalno- darvninstičkom filozofijom

- da bi se mogle ocijeniti progresivnost ili reakcionarnost neke ideologije potrebno je uzeti u obzir njenu drugu ulogu- vrijednosni sistem na koji se poziva u održanju društvene organizacije

- Supek kaže da je idejni sadržaj nacionalizma uvijek reakcionaran - nacionalizam je nastao na proturiječnostima- pr. Francuska revolucija - proturiječnost između univerzalizma političkih prava i sloboda i egoizma ekonomskih

odnosai posebnost, iracionalnost ekonomskih odnosa unutar klasa i nacija - buržujska svijest pojavljuje se kao proturiječna - i Hegel ističe da racionalizam demokratskih prava u građanskom društvu prestaje s

odnosima među državama, uspostavlja se dominacija i subordinacija



- u okviru same građanske svijesti nacionalizam po svojem idejnom sadržaju i društvenoj ulozi ima reakcionarni karakter: on suzbija univerzalnost određenih racionalno zasnovanih načela na kojima počivaju građanska demokracija i prava pojedinca, a jedne strane, a istovremeno nastoji suzbiti klasne proturiječnosti u ime više organičke cjeline same nacije oslanjajući se na primitivne biološko- afektivne mehanizme grupne identifikcije u borbi s drugim grupama

- protiv građanskog nacionalizma i teorije prirodnog prava razvila se teorija historijskog prava

- mladi MARX polemizira s predstavnicima njemačke historijske škole - historijska pravna škola istupila je protiv racionalizma prirodnog prava i njegovog

filozofskog ekvivalenta u Njemačkoj, tj. klasične idealističke filozofije (Kant, Hegel) - historijska škola kaže da svi oblici u povijesti imaju pozitivan značaj, ta filozofija uči

ljude na poslušnost vlasti jer je ona dio tradicije svakog naroda - nasuprot stoji racionalnost prirodnog prava francuske revolucije - težnja historijske škole i nacionalizma je uspostaviti kontinuitet sadašnje epohe s

prijašnjima - nacionalizam nastoji produbiti naciju u njenoj vitalnoj biološkoj egzistenciji - pojam nacije odnosi se na državno političke i geografske ili etnološke i kulturno-

historijske datosti - nacionalizam je psihološki fenomen koji se razvija iz duha jednog naroda ali s kojim

nipošto nije iodentičan - duh različitih zajednica, nacionalni duh, nacionalna svijetst- zajedničarstvo jednog

naroda, kolektivni interes kojemu pojedinac prilagođuje svoje želje - ne valja zamijeniti prirodnu samsvijest jednog naroda, njegovu nacionalnu svijest s

nacionalizmom - potonji proizlazi iz njenog porasta nacionalne naduvenosti - njegovo osnovno obilježje je patološke vrste: HYBRIS i imperijalistički zahtiev za

moći u odnosu na druge narode što proizlazi iz precjenjivanja vlastitih sposobnosti (svijest o vlastitom poslanju)

- bitna crta nacionalizma je precjenjivanje vlastitog naroda - nacionalizam je oblik idejne regresije - gotovo svi proroci i vođe nacionalizama imali su patološke crte (pr. Hitler) - psihopatološka obilježja nacionalizma: histerija, sugestibilnost, paranoja - kompleka nacionalističkog sindroma- pr. Francuska- od obrane do Napoleonovih

osvajanja, pr. Njemačka- od oslobađanja dominacije do ideje Reicha - njemački nacionalizam temeljio se na mržnji prema Francuzima, vjerovanje u rasnu

čistoću njemačkog naroda - LUDWIG JAHN- model idealne narodne države- samo jedan gospodar- država, odgoj

mora služiti razvijanju narodnosti - u Njemačkoj nacionalizam dobiva imperijalističke crte - PAUL de LAGARDE- ideje o njemačkom Reichu i antisemitizam, Židove treba

preseliti u Palestinu - ekspanzionizam njemačkog nacionalizma došao je do izražaja u tezi o narodu bez

prostora- HANS GRIMM - H. CHAMBERLAIN- vjerovanje u višu rasnu vrijednost germanskih sjevernjaka

(Nordleute) - nacionalizam teži ukloniti klasne suprotnosti i klasnu borbu i zamjenjuje je borbom

protiv unutarnjeg ili vanjskog općeg neprijatelja - EUGEN DUHRING- od socijalizma evoluirao do nacionalizma i fanatičnog

antisemitizma



- i BERNHARD FORSTER propagira zakon protiv Židova - 1880. došao je antižidovski talas prvi put do svojega vrhunca- fabriciraju se Protokoli

sionskih mudraca- prema socijalno darvinističkoj logici treba istrijebiti Židove - pr. E. DUHRING- nacionalistički intelektualac - engleski ideolog njemačkog rasizma H. S. CHAMBERLAIN- potraga za domovinom,

Njemačka će spasiti svijet - čista rasa nije samo antropološko podrijetlo, to je stanje svijesti - A. M. Van den BRUCK, LUDWIG KLAGES: Treće Carstvo- treći put, treći Reich,

mistika broja tri - LUDWIG KLAGES- vrhunac njemačkog protuprosvjetiteljstva - iracionalizam se pojavljuje s protivnicima francuske revolucije (DE MAISTRE i DE

BONALD) i s njemačkim romanticima - ambivalentni pojmovi TOENNIESA- zajednica i društvo - KLAGES – duh je suprotnost duši, on je neprijatelj života - ovo je bila povvijest nacionalizma - kod nacionalizma se od povijesno uvjetovanih tema ide prema biološko ili nagonsko-

afektivno zasnovanoj ideologiji - nacionalizam je redukcija složene situacije na primitivnije oblike ponašanja- to se vrši

u sljedećem tematskom okviru: a) ugroženost jednog naroda i apeliranje na biološke porive samoodržanja b) ugroženost od unutarnjih ili vanjskih neprijatelja c) svođenje unutarklasne borbe na globalni odnos prema narodu kao cjelini d) svođenje duhovne, idejne ili kulturne problematike znanstvenog karaktera na

iracionalnu biološku logiku (pt. Krv i tlo) e) pretvaranje frustrirajućih situacija u agresivne situacije, stvaranje borbenog

entuzijazma f) militarizam koji ističe autoritativan društveni poredak, uloga vođe, narodne sudbine,

kultura moći g) hijerarhija na bazi dominacije se pravda višim interesima i simbolima domovine,

Boga, cara, povijesti, narodnog bića AVANTURE „NACIONALNOG OSJEĆAJA“ - pr. nacionalni osjećaj rođen je pod parolom „Sloboda, Jednakost, Bratstvo“- nosio je u sebi proturiječnosti, kao i građanska zajednica - kasnije je nastala kapitalistička eksploatacija - nacionalni osjećaj rođen je kao izraz ekspanzije ljudske humanosti - romantizam obiluje izrazima ljubav prema domovini i prema čitavom ljudskom rodu - povijesna i psihološka dinamika nacionalnog osjećaja: prirodna ekspanzija nacionalnog osjećaja vodi univerzalizmu (humanizmu) i internacionalizmu, regresija nacionalnog osjećaja, kao suprotnost univerzalizmu i kaoaktivni sukob s internacionalizmom vodi u nacionalizam s izrazito degradiranim oblicima konzervativnosti i reakcionarnosti, kao što su rasizam i fašizam - u kakvom je odnosu razvijeni nacionalni osjećaj sa humanizmom? (i komunizmom)



SOCIJALNO REGRESIVNI KARAKTER NACIONALISTIČKE IDEOLOGIJE

- rat je prirodna pojava ljudske egzistencije- očovječovjenje čovjeka“ - paradoks je kako su ratovi postali sve krvaviji s razvitkom civilizacije - ideološki element je doveo sve do brutalnijih načina uništavanja ljudi - G. ALLPORT- neuroza ekstremnog konformizma- slijepa pokornost naređenjima

poglavica i ideologiji - neurotički stupanj konformizma, neobuzdana poslušnost kakvu može izazvati samo

fanatična ideologija - psihoanalitičari- sado mazohistički karakter - neopsihoanalitičari- FROMM, HORNEY, BRUNSWICK, FRENKEL- taj sado

mazohistički karakter nazvali su autoritarnim jer se izjednačuje s autoritetom i ponaša se tako

- po Freudu osim libida/erosa postoji thanatos nagon za smrću, autodestrukcija- i to se može spojiti sa seksualnim nagonima, to je uživanje u vlastitim patnjama

- ako se nagon smrti usmjerava prema drugom čovjeku tad se radi o sadizmu - seksualitet sprečava čovjeka da ide do destrukcije, ali ako eros oslabi ili biva potisnut

tada sadizam može ili do zadavanja smrti drugome ili samom sebi - u drugoj verziji sado-mazohizam je izraz jednog drugog nagona koji ide za

razaranjem, a seksualni nagon samo mu se pridružuje i koči ga usmjeravajući ga na seksualni užitak

- E. FROMM upozorava da je K. HORNEY prva podrobno opisala mazohističke karakterne osobine i ibjasnila ih kao posljedicu jedne složene strukture čitavog čovjeka- seksualna perverzija je oblik izražavanja jedna karakterna struktura čovjeka, a ne njezin uzrok- Fromm: Bijeg od slobode

- Fromm vidi korijen mazohizma u osjećanjima društvene prirode- i mazohizam i sadizam čovjeka oslobađaju od usamljenosti i bespomoćnosti

- nasuprot mazohizmu sadizmom se želi steći potpuna vlast nad drugim čovjekom - mehanizam mazohizma i sadizma Fromm naziva simbiozom - no postoji i jedan oblik okrutnosti koji vuče korijen iz GRUPNE LOGIKE

UNIŠTAVANJA- pojedinac kao pojedinac ne identificira se suviše, negativno ili pozitivno sa svojim žrtvama, već se on osjeća predstavnikom jedne kolektivne volje, vođe, a on je organ kolektivne volje koja mu kaže da uništi neprijatelja, hladna, ravnodušna okrutnost (pr. SS divizije)

- pr. vođe koje se dive masi često i preziru masu- iracionalan odnos pojedinca i mase - sado mazo mehanizam odvija se unutar 2 tipične socijalno psihološke dimenzije:

odnos naređivanja i podvrgavanja, moći i nemoći te odnos pojedinac masa - radi se o grupnim odnosima gdje vladaju hijerarhijski odnosi vladanja i podređivanja - Fromm za nacizam kaže: odgovor na pitanje zašto je nacistička ideologija toliko

privlačila nižu klasu mora se tražiti u društvenom karakteru te klase- svojevrsan asketizam, uski pogled na život, zavist

- malograđani vole imitirati zamrlu aristokraciju - pr. Wermacht manje okrutan od SS- kod SS vladala psihologija malograđanskog sado

mazohizma - kod nacionalizma valja razlikovati sado mazohizam i tradicionalni militarizam - gospodski moral- otmjeni ljudi - robovski moral- potlačeni - NIETZSCHE- MEHANIZAM RESSENTIMENTA: frustracija- agresija- premještanje - potreba za osjećaj protiv svijeta - mehanizam premještanja ogresije



- za nacionalizam je i tipičan jedan oblik socijalne indukcije okrutnog ponašanja- ima izvor u društvenoj dinamici

- u nekim slučajevima okrutnost počiva na ideološkoj motivaciji - analiza psiholoških korijena nacionalizma- 3 oblika motivacije- 3 razina

nacionalističkog osjećaja: 1. najširi mehanizam koji proizlazi iz grupnih odnosa i grupnog mentaliteta, odgovara

primitivnoj socijalno- darvinističkoj dinamici po kojoj se identificiramo s vlastitom grupom i isključujemo druge (pr. kolektivna psihoza nacizma)

2. dublja motivacija u nacionalističkim osjećajima- predstavljaju je ljudi s predrasudama, autoritarni karakteri- tako su odgajani već od djetinjstva- pr. u SAD predrasude prema crncima

3. najdublja motivacija- psihoanaliza- frustracije- potiskivanje nagonskih individualnih težnji, osjećaj krivnje ili manje vrijednosti, izokretanje smjera vrijednosti i djelovanja, od ljubavi prema mržnji

- autori knjige „Proroci nacionalizma“ kažu- 2 glavna obilježja nacionalizma su

patološke vrste- hybis i imperijalistički hegemonizam, svijest o poslanju - nacionalizam je po Supeku bolest i šovinistički karakter - za nacionalističku ideologiju tipični su ovi načini djelovanja: a) AKCIJA EMOCIONALNOG TIPA b) REGRESIJA GOMILA I VOĐA c) ULOGA IDEJNIH STEREOTIPA

- pr. stereotipi između BiH- Srbi, Hrvati i Muslimani: d) PROJEKCIJA I RACIONALIZACIJA MRŽNJE: dinamika: 1. FRUSTRACIJA- 2.

REPRESIJA- 3. PROJEKCIJA AGRESIVNOSTI NA NEKU VANJSKU GRUPU- 4. RACIONALIZACIJA ili opravdanje mržnje

- pr. bigotna priroda- veza religije i nacionalizma - racionalizacija etnocentričkih kompleksa prilagođava se konkretnoj ideološkoj

društvenoj agitaciji - nacionalistički sindrom: 1. tema oštećenosti 2. tema zavjere 3. tema biološke ugroženosti 4. tema ideološkog alarma 5. tema etnocentrične superiornosti 6. tema autoritarnosti ili sado mazohizma 7. tema osvete i odmazde - ljubav prema jednome je moralno ortaštvo



BITI KOMUNIST NIJE NI KLASNO NI NACIONALNO, NEGO EGZISTENCIJALNO OPREDJELJENJE

- unutarnja dinamika socijalističke revolucije- faza totalizacije i faza detotalizacije vezana za identifikaciju s idealima i prestanak identifikacije

- Supek kaže da komunizam nosi pozitivno, humano, egzistencijalno opredjeljenje koje se može ispuniti kad svi antagonizmi nestanu (klasni i drugi)

- etnocentrizam je infantilan i primitivan - stupnjevi etnocentrizma: 1. ogovaranje 2. izbjegavanje 3. diskriminacija 4. fizičko napadanje 5. istrebljenje

- transfer mržnje



IV. DOMOLJUBLJE U ŽELJEZNOM ZAGRLJAJU RODOLJUBLJA (NACIONALIZAM I BIROKRACIJA)

- zloupotreba pojmova

TRI ETAPE ILI TRI VRSTE NACIONALIZMA

- u verbalnom deliktu navode se nacionalizam i anarho- liberalizam - etape: 1. s građanskom revolucijom pojavljuje se nacionalizam 2. osjećaj jedinstva s vlastitim narodom ističe njegovu historijsku posebnost 3. narodnooslobodilački pokreti se poistovjećuju s klasnom borbom

„OTVORENI“ I „ZATVORENI“ NACIONALIZAM

- ovisi o stupnju demokratičnosti i tolerancije - otvoreni nacionalizam je moderniji, ravnopravnost svih građana u državi - zatvoreni nacionalizam ističe zajedničko podrijetlo, narodni karakter, krv i tlo - u povijesti je otvoreni nacionalizam evoluirao prema zatvorenom - već su romantici govorili o libido dominandi kao crti nacionalizma

DOMOLJUBLJE I RODOLJUBLJE

- domoljublje ima više kulturološko, a rodoljublje biološko značenje - domoljublje je stečeno, pa se može i birati - rodoljublje je nasljeđeno - domoljublje govori o opredjeljenju, rodoljublje o nasljeđu - domoljublje je osjećaj slobode, rodoljublje je osjećaj fatalnosti - domoljublje rađa radost, rodoljublje rađa ekstatičnost, naprasitost - kod malih naroda je veća osjetljivost na samostalnost



NACIJA I KLASA

- s tim problemom susreli su se već austro- marksisti- 2 plana: - na nižemu nacija je povijesna realnost, iako po svojoj genezi buržoaska, pa se radničke

klasa zbog svojeg internacionalizma u nju ne može integrirati - na višem nivou radnička klasa živeći u višenacionalnoj državi ne želi umnožavati

državne barijere, predlaže decentralizaciju, federaciju autonomnih kulturnih oblasti - Supek vidi sličnost SFRJ i višenacionalne zajednice o kojoj raspravljaju austro-

marksisti - 2 vrste etatizma: 1. na razini federalnih jedinica 2. na razini same federacije - avangarda radničke klase nadilazi etničke granice - klasna dimenzija izgubila je svoju povijesnu ulogu - SKJ- potreba jačanja demokratskog centralizma

PARTIKULARNO I UNIVERZALNO

- francuska Nova desnica i Novi filozofi : pravo na razliku, pravo na orginalnost, nekonformizam

- škola historijskog prava ustaje protiv univerzalnosti prirodnog prava, racionalno utemeljenog- čovjeka treba podrediti autoritetu, negacija demokracije i univerzalnih prava čovjeka

- partikularizam tradicionalnog nacionalizma - nacionalizam apelira na iracionalno u čovjeku, pa je tako preuzeo od filozofije života

kritiku prosvjetiteljskog racionalizma, znanosti i tehnike - čovjek nosi tendenciju transcendencije vlastite individualne prirode

BIROKRACIJA I INTELIGENCIJA

- birokracija je negacija individualnog, njen princip je heteronomija - ciljevi služe jačanju organizacije - osnovna strategija: jaki centar- slabo društvo - centralizacija, atomizacija društvenih funkcija - uzroci sukoba birokracije i inteligencije: 1. funkcionalni razlozi (stvaralačko mišljenje je protivno prirodi birokracije) 2. biološki razlozi- negativna selekcija kadrova 3. socijalni razlozi- integrativna funkcija znanosti i dezintegrativna funkcija političke

moći 4. ideološki razlozi 5. moralni razlozi- autonomija i heteronomija ljudske subjektivnosti 6. antropološki razlozi- između vlastite usamljenosti i vlastite društvenosti



NACIONALIZAM, KOZMOPOLITIZAM I INTERNACIONALIZAM

- nacionalizam izrasta na prometejskim leđima građanskog individualizma i kozmopolitizma

V. POPULIZAM I SOCIJALIZAM

- dolazi do pogrešnog tumačenja pojma demokracije koja znači vladavinu naroda - u Demokratskoj teoriji liberala G. Sartorija pojam naroda u demokraciji kao

političkom sistemu može imati 5 različitih značenja: 1. narod kao aproksimativna većina, kad se kaže mnogo ljudi 2. narod kao integralna većina, kad se kaže sav narod 3. narod kao entitet, tj. kao organska cjelina 4. narod kao množina izražena principom apsolutne većine 5. narod kao množina izražena principom ograničene većine

- po Sartoriju demokracija je samo u 5. slučaju - u klasičnoj demokratskoj teoriji nosilac nacionalne suverenosti je pojedinac- građanin - suverena volja građana izražava se u naciji- državi pa se težište naroda prebacilo na

državu - princip apsolutne većine može dovesti do tiranije nad manjinom (pr. nacionalna

manjina)- to su uočili liberalni teoretičari demokracije A. De Tocqueville i J.S. Mill - totalitaristička društva pozivaju se na demokratski centralizam - totalitaristički režimi prame Friedrichsu sadrže: a) postojanje oficijelne ideologije b) vladavina jedne partije s političkom oligarhijom na čelu c) monopol vlade nad armijom d) monopol vlade, tj. partije nad sredstvima masovnog komuniciranja e) teroristički policijski sistem f) državno centralno rukovođenje privredom

- osnovni uvjet demokracije je slobodno javno mnijenje - prvi uvjet civilizzacije je individualizacija kolektivnog ponašanja - i Tocqueville poziva na opasnost apsolutne suverenosti većine- tiranija od reifikacije

brojeva - nacionalisti se u razradi svojih ideja služe metodološkim individualizmom i

metodološkim kolektivizmom - ulozi ličnosti u povijesti daje se presudan značaj (individualizam), uopćavaju se neke

povijesne situacije (kolektivizam) - kulturna revolucija u Kini bila je populistički pokret- nacionalno zasnovan populizam

nastoji tradicionalnu ideologiju radničke klase koja svoj legitimitet vladanja opravdava klasnom borbom zamjeniti jednim novim legitimitetom- borbom naroda za suverenitet ili opstojnost

- pomoću populizma prividno komunistički pokret apsorbira malograđanski nacionalizam

- Marx ističe da je savršena politička država u svojoj biti rodovski život čovjeka u suprotnosti s njegovim materijalnim životom



Documents

Moja Skripta- Sociologija Etni