1. Pojava i razvoj novca?Novac se pojavio na odreenom stepenu drutvenog i ekonomskog razvoja proizvodnih snaga. Novac je drutvena pojava nastala na odreenom stepenu drutvenog razvitka. Novac je takoe i kulturna pojava, nastala iz odreenih ovjekovih potreba. Novac se javlja zbog toga to sa podjelom rada u drutvu ovjek ne moe proizvoditi sve to mu je potrebno. U ekonomskom smislu, novcem se vri razmjena ekonomskih dobara. Kada jedna roba stekne monopol kao opti ekvivalent, ona postaje novac. Razvoj novca kroz istoriju moe se prikazati na sledei nain: 1. Robni novac, 2. Kovani novac, 3. Novanice, 4. iralni novac i 5. Elektronski novac.

2. Pojavni oblici novca?1. Robni novac Ulogu robnog novca su imali razliiti proizvodi: ito, koljke, krzno, platno, stoka itd. Metal kasnije istiskuje ostale oblike robnog novca iz sledeih razloga: a) mogao je zadovoljiti veliki broj ljudskih poptreba u miru i ratu; b) bio je vrlo pogodan za obradu; c) mogao se drati na zalihama jer se nije kvario. Ipak, to jo uvijek nije bio prvobitni kovani novac. 2. Prvobitni kovani novac Kuju se metalne ploice odreene teine, sadraja i istoe metala, a za ta svojstva garantuje (jemi) drava ili grad koji su ih emitovali. Prvobitni kovani novac se pojavio u obliku zlatnjaka u Lidiji u 6. vijeku p.n.e., kao i u obliku zlatnjaka i srebrnjaka persijskog cara Darija I. Ovaj novac iskovan od plemenitih metala funkcionie kao svjetski novac i sredstvo za zgrtanje blaga (funkcije novca). 3. Kovani novac - od bakra i bronze Prvi kovani novac u se javio u Kini i Indiji oko 500. godine p.n.e., a u Grkoj neto kasnije. Ovaj novac je veoma rijetko kovan od zlata i srebra (stari Rim: zlatni - aureus, srebrni - denarius). Bio je razliitih oblika - oblik lopate, noa, ranjia, etvrtast. Mnogo kasnije se javlja u okruglom obliku, u odgovarajuoj teini i sadraju. 4. Kovani novac - od srebra i zlata Brzo se uvidjelo da zlato i zlatan novac imaju prednosti i da se mogao zamijeniti u svakoj zemlji. Novac iskovan od zlata ili srebra postaje univerzalna mjera vrijednosti, opte prihvaeno sredstvo plaanja i prometno sredstvo (funkcije novca). To je omoguilo da trgovina postane znaajna djelatnost u meunarodnim razmjerama. Neki dogaaji u srednjem vijeku poput krstakih ratova (13. vijeku pne) i otkria Amerike (1492.) imali su ogroman uticaj na razvoj svjetske trgovine i priliv ogromnih koliina zlata i srebra.

1

5. Zlatni standard Zlatni standard karakterie nekoliko faza koje predstavljaju tri novana sistema. a) Sistem sa zlatom u opticaju ili isti zlatni standard - novac se kuje od zlata, a note se mogu zamijeniti za zlato. b) Zlatno-poluni standard - novac se vie ne kuje od zlata, a zlatno pokrie se dri u zlatnim polugama; banknote se tee mogu mijenjati za zlato. c) Zlatno-devizni standard - banka za pokrie novca, pored zlata, moe imati i strani novac i devize konvertibilne za zlato. 6. Papirni novac Noenje vee koliine novca je rizian postupak zbog ega su trgovci bili primorani da koriste potvrde o deponovanim novanim sredstvima - sertifikate radi plaanja robe u udaljenim podrujima. Tokom vremena, kovani novac je skoro sasvim potisnut "simbolikim" novcem, od kojeg je najznaajniji oblik papirni novac. Osim ovog oblika, uvijek je prisutna manja ili vea koliina, tzv. kreditiranja novca koji, u obliku depozitnog novca, danas predstavlja najznaajniji dio novca u opticaju. 7. Elektronski novac Savremeni novac se pojavljuje i u svom novom obliku - savremena trgovina novcem ili devizama i valutama. Prenos novca upotrebom elektronike sa rauna jedne banke na raun kod neke druge banke drastino je skraen sa nekoliko dana na svega nekoliko sekundi.

3. Novac u Crnoj Gori?Najpouzdaniji podatak je da je prvi novac na tlu CG - ilirski novac - kovan u 2. vijeku pne u Risnu. Prestankom rada ove kovnice, do 13. Vijeka korieni su: rimski, mletaki i vizantijski novac. U Zeti, u vrijeme vladavine Balia, ura I je u 14. vijeku kovao novac sa sopstvenim amblemima, a Bala je kovao II skadarski dinar. Novac su kovali i ure II Stratimirovi, Konstantnin Bali, Stefan Lazarevi i Bala III. Crnojevii nisu kovali svoj novac, ve su cirkulisali dukati, perperi i dinari. Ideju da se iskuje crnogorski novac (zlatni perun) Njegou dao Rodild 1851. godine. U januaru 1901. Crnogorsko ministarstvo finansija izdalo naredbu kojom se uvodi kruna kao novana jedinica.

4. Perper kao novac u Crnoj Gori?Knjaz je izdao Ukaz 1906. godine, na osnovu koga je iskovan prvi crnogorski novac perper. Iskovan je u bronzani i u nikleni perper u vrijednosti od 209.000 perpera. Srebrni perper je iskovan 1909. godine, a zlatni novac 1910. godine. Kovanje novca je imalo pored monetarnog i isto finansijski znaaj - ist prihod od kovanja srebrnog, niklenog i bronzanog novca, a gubitak od kovanja zlatnog novca. Krajem 1910. godine donijet je Zakon o dravnom novcu Kraljevine Cme Gore. Nastupanjem ratova, do velikih finansijskih sredstava dolo se tampanjem i putanjem u opticaj istog papirnog novca. Ovaj novac je izdavalo Ministarstvo finansija, jer Crnogorska banka osnovana 1906. nije imala emisionu funkciju. Rat je izazvao poremeaj u privredi, vrijednost perpera je opadala. 1920. godine donesen u novoj dravi je doneen zakon kojim je prihvaen dinar. 2

5. Definicija novca?Ne teorijskom nivou ne postoji saglasnost u definisanju novca. Postoje razliiti pristupi definisanju novca u okviru ekonomske teorije. U savremenoj ekonomskoj teoriji, najveem broju definicija pojma novca nalazimo nekoliko zajednikih, bitnih elemenata. Slijedei te osnovne, zajednike i bitne elemente svih tih definicija, moemo izvesti sledeu definiciju: Novac je sve ono, neto ili bilo to, to je u zajednikoj upotrebi i opteprihvaeno od strane uesnika u razmjeni kao sredstvo prometa i plaanja i standard ili mjera ekonomskih vrijednosti (Domani). Kent smatra da se pod novcem moe podrazumijevati neto to slui samo kao sredstvo razmjene, a ne i kao standard ili mjera ekonomskih vrijednosti, i obrnuto, razumljivo ukoliko je u zajednikoj upotrebi i opteprihvaeno od strane uesnika u razmjeni.

6. Funkcije novca?Potrebno je razlikovati dvije grupe novanih funkcija: Funkcije koje obuhvataju sadrinu novca pa time odreuju pojam novca (klasine funkcije novca): Novac kao sredstvo razmjene (prometno sredstvo); Novac kao mjera vrijednosti; Novac kao plateno sredstvo; Novac kao blago; Novac kao svjetski novac. Funkcije koje obuhvataju osobine novca koje u razliitim periodima razliito djeluju (dopunske funkcije): Novac kao konzervator vrijednosti; Novac kao predstavnik solventnosti i likvidnosti; Novac kao garant slobode konzuma.

7. Funkcija novca kao prometnog sredstva?Ovo je najvanija funkcija na osnovu koje se odreuje definicija novca. Novac ovu funkciju mora da obavlja za razliku od drugih koje ne mora. Imalac bilo koje robe moe istu zamijeniti za bilo koju drugu robu posrednim putem, tako to prvo zamjenjuje svoju robu ili usluge za novac, kojim se onda moe kupiti roba koja se eli. Korienjem novca kao sredstva razmjene utie se na ekonomsku efikasnost, jer se znatno skrauje vrijeme utroeno u razmjeni proizvoda i usluga. Funkciju novca kao sredsta razmjene obavlja gotov novac i depozitni novac kao i druge HOV (kvazi novac), kojima kao kompenzacija za rizik likvidnosti uvijek pripada kamata ili neki drugi prihod.

3

8. Funkcija novca kao mjere vrijednosti?Funkcija mjere vrijednosti je u tome to se vrijednost svake robe izraava u novcu i predstavlja cijenu te robe. Ovu funkciju novac ne mora da obavlja (u periodima hiperinflacije). Zahvaljujui novcu, robe razliitih fizikih osobina se u razmjeni ispoljavaju kao kvalitativno istorodne i koliinski uporedive. Zahvaljujui novcu, mogue je uporeivanje vrijednosti razliitih proizvoda jer e se jednostavno uporediti koliina novca koju je potrebno dati za jedan, odnosno za drugi proizvod. Novac je zajednika mjera vrijednosti svih roba. Dakle, novcem se moe izraziti vrijednost svake robe, to znai da se one mogu meusobno i uporeivati.

9. Funkcija novca kao platenog sredstva (sredstva plaanja)?Ovo je funkcija novca sa pravnog gledita. Novac se u funkciji platenog sredstva koristi u kreditnim transakcijama. Sa razvojem robne proizvodnje, prodava postaje povjerilac a kupac dunik, tako da i novac dobija drugu funkciju i postaje plateno sredstvo. Funkcija proizilazi iz injenice da se ne mora poklapati vrijeme kupovine sa vremenom plaanja. Pored kupovine postoji i bezbroj drugih usluga, obaveza i sl. ije se plaanje moe odloiti, emu je doprinjela sve vea podjela rada i pojava kreditnih odnosa.

10. Funkcija novca - Novac kao blago?Ova funkcija novca nastaje usled injenice da se novac mogao uvati da bi se troio, onda kada to njegovom imaocu odgovara, kao zamjena za bilo koju robu koja ima vrijednost. Umjesto gomilanja blaga u raznim naturalnim oblicima, pojava novca je stvorila mogunost da ga njegovi vlasnici uvaju i angauju kad ele. Ova funkcija novca je korisna jer ljudi uglavnom ne ele da potroe dohodak odmah nakon to ga dobiju, ve radije ekaju pogodan trenutak za kupovinu.

11. Funkcija novca Novac kao svjetski novac?Ova funkcija novca proizilazi iz potrebe da se na osnovu meunarodne podjele rada vri razmjena izmeu pojedinih zemalja. Svjetski novac u funkciji mjere vrijednosti, ini robe, proizvedene u razliitim zemljama svijeta, kvalitativno jednakim i meusobno uporedivim. Novac koji je mogao da slui kao svjetski novac bilo je zlato, koje je postalo univerzalna roba jednaka za sve, bez ogranienja na zemlju proizvoaa. U savremenom meunarodnom platnom prometu plaanje izmeu pojedinih zemalja vri se na osnovu kurseva valuta. Funkciju svjetskog novca mogu obavljati konvertibilne valute.

4

12. Dopunska funkcija novca Novac kao konzervator vrijednosti?Ova funkciia proizilazi iz injenice da se novac koji se posjeduje, ne mora biti odmah iskorien, jer postoji mogunost njegovog uvanja i angaovanja prema nahoenju njegovog imaoca. Ova funkcija je takoe je vezana za injenicu da usled razvoja kreditnih odnosa prodava robe ne dobija novac odmah, ve nakon odreenog vremena, pa je to jo jedan razlog za da se novac pojavi u ulozi konzervatora vrijednosti. Novac u ulozi konzervatora vrijednosti podrazumijeva njegovu sposobnost da odreeni vremenski period sauva svoju poetnu vrijednost. Funkcija novca kao konzervatora vrijednosti je direktno vezana za klasinu funkciju novca kao blaga, pa se stoga po nekim autorima i ne treba tretirati kao posebna funkcija.

13. Dopunska funkcija novca Novac kao predstavnik solventnosti i likvidnosti?Sutina ove funkcije novca sastoji se u mogunosti da se pomou novca izraava stanje solventnosti i likvidnosti. Savremeni proces reprodukcije zahtijeva neodlono prisustvo novca za odravanje svog krunog toka. Znaaj ove funkcije takoe proizilazi iz injenice da nelikvidnost jednog subjekta moe izazvati lananu nelikvidnost, to moe imati jako opasan uticaj po ekonomiju jedne zemlje. Postoji stanovite da je rije o izvedenim funkcijama novca kao sredstva plaanja i da ih treba razmatrati u okviru te funkcije.

14. Dopunska funkcija novca Novac kao garant slobode konzuma?Ova funkcija se sastoji u tome to se, po pravilu, za novac mogu kupiti sve vrste roba i usluga koje su izloene prodaji bez ogranienja. Sloboda pojedinca da svoj novac upotrijebi za nabavku one robe ili usluge koju eli, predstavlja jedno od najdragocjenijih prava. Sloboda potronje (konzuma) i usmjeravajua uloga efektivne tranje predstavljaju osnovni organizacioni princip koji po svom znaenju prevazilazi monetarnu problematiku.

15. Novani sistemi?Novani sistem predstvalja organizovanu aktivnost drave u sektoru novca, kojom se propisima i odgovarajuim mjerama reguliu uglavnom sva pitanja znaajna za njegovu organizaciju i cirkulaciju, kao sredstva prometa i plaanja. Ta bitna pitanja su: naziv novane jedinice, metal vaenja, novano pokrie, konvertibilnost itd. Dakle, novani sistem je skup zakonskih propisa kojim se reguliu emisija, cirkulacija i povlaenje novca iz opticaja. Polazei od vrste novane jedinice novani sistemi se dijele na: a) metalne novane sisteme (metalna valuta ili metalno vaenje, vezana valuta) b) novane sisteme sa papirnim novcem u opticaju (papirna ili slobodna valuta)

5

16. Podjela novanih sistema?Polazei od vrste novane jedinice novani sistemi se dijele na: a) metalne novane sisteme (metalna valuta ili metalno vaenje, vezana valuta) Metalni novani sistem - novana jedinica je tehniki i zakonski definisana kao odreena koliina nekog objektivnog standarda (zlata ili srebra), a drava odnosno emisiona ustanova je u obavezi da odrava novanu jedinicu u saglasju sa vrijednou tog objektivnog standarda. b) novane sisteme sa papirnim novcem u opticaju (papirna ili slobodna valuta) Slobodna valuta je novani sistem koji se ne vezuje za odgovarajui objektivni standard. To je novani sistem s papirnim novcem u opticaju, koji ima prisilni teaj i ija vrijednost, pored ostalog, znatno zavisi od njegove ponude i tranje za tim novcem, odnosno od njegove koliine u prometu.

17. Novani sistem Metalna valuta (vezana valuta)?Metalna (vezana) valuta je tako ureen novani sistem kod kojega u prometu, kao neogranieno i definitivno sredstvo prometa i plaanja, cirkulie novac iskovan iz nekog metala zlata ili srebra ili, istovremeno, zlata i srebra. Dakle, u ovom sistemu moe da cirkulie punovrijedni novac iskovan iz nekog metala ili novanica (banknota), ali u neogranienom i stopostotnom iznosu konvertibilna za metal vaenja.

18. Kovniki sistem obuhvata?Drava propisuje sve mjere kojima se regulie kovanje i cirkulacija novca u metalnoj valuti tzv. kovniki sistem, koji obuhvata: Valuta i vaenje - odreuje se metal iz kojeg se kuje novac Novana jedinica - utvruje se ime (naziv) novcu Kovnicka (novana) stopa - utvruje se broj jedinica nekog novca koji se moe iskovati iz odreene teine zlata ili srebra Finoa - odnos plemenitog i manje vrijednog metala u leguri (masi) iz koje se kovao novac. Bruto teina - ukupna teina novca ili legure. Neto teina - teina istog zlata sadranog u bruto teini Remedijum ili tolerancija - utvruje se odstupanje od zakonski utvrene teine i finoe metala Prometna ili doputena teina - koju je kovani novac morao da ima u prometu ili teina koju je mogao da izgubi, a da i dalje cirkulie kao punovrijedno sredstvo prometa i plaanja.

6

19. Novani sistem Bimetalizam?Bimetalizam je dvometalni novani sistem u kojem kao, punovrijedno, neogranieno, definitivno i zakonsko, sredstvo prometa i plaanja cirkulie novac iskovan iz dva metala, najee zlata i srebra. U zavisnosti od toga da li u prometu istovremeno cirkuliu zlatni i srebrni kovani novac, sa ili bez zakonski utvrenog vrijednosniog odnosa razlikuje se paralelna i dvojna valuta.

20. Dvometalni novani sistem Paralelna valuta?Paralelna valuta je dvometalni novani sistem bez unaprijed utvrenog odnosa vrijednosti izmeu 2 metala. Taj odnos se uspostavlja na tritu prema potrebama, u zavisnosi od odnosa ponude i tranje dva metala ili kretanja njihovih vrijednosti tj. trinih cijena. Najee se pod paralelnom valutom podrazumijevaju 2 zasebna novana sistema od kojih se jedan zasniva na zlatu a drugi na srebru. Sistem je stvarao izvjesne potekoe kod regulisanja obaveza i plaanja zbog nepostojanja meusobnog vrijednosnog odnosa. Stoga su promjene njihove vrijednosti inile sistem nestabilnim i pothranjivale pekulacije kojima se naroito koristila drava.

21. Dvometalni novani sistem Dvojna valuta?Dvojna valuta je via faza u razvoju bimetalizma, odnosno bimetalistika valuta u pravom smislu rijei. Uinjen je veliki napredak u ureivanju novanih sistema jer je sada zakonski utvren vrijednosni odnos zlata i srebra. Ovaj sistem se naziva i alternativnim. Dvojna valuta poprima karakteristike alternativne u sluajevima kada dolazi do depresijacije jednog od dva metala u odnosu na zakonski utvren odnos vrijednosti, usljed ega depresirani metal potiskuje iz prometa vrijedniji metal.1803. godine Francuska je prva uvela dvojnu valutu i odnos je bio 1:15.5. Ovo najbolje ilustruje dejstvo Greemovog zakona koji glasi: Do depresijacije jednog metala u unutranjem prometu ili do istiskivanja drugog vrednijeg novca iz opticaja, dolazilo bi najee onda kada stvarni odnos vrijednosti izmeu zlata i srebra na meunarodnom tritu nije odgovarao zakonski utvrenom odnosu unutar neke zemlje. Greemov zakon je primjenljiv: (Uslovi za djelovanje Greemovog zakona) - Kada u opticaju cirkulie novac s manjom sadrinom (teinom) metala u odnosu na metal pune vrijednosti ili teine, - Kada od dva metala u cirkulaciji jedan depresira, - Kada pored metalnog novca u prometu cirkulie i papirni novac.

7

22. Novani sistem Hroma valuta?Hroma valuta je novani sistem koji predstavlja izvjesnu kombinaciju bimetalizma i monometalizma. Novac kovan iz jednog metala slui kao valutarni novac i to u neogranienim koliinama i u prometu cirkulie kao zakonsko, punovrijedno i definitivno sredstvo prometa i plaanja. Drugi novac se kuje iz nekog drugog metala, esto manje vrijednog, i to u ogranienim koliinama, a slui kao sitni ili novac za potkusurivanje. Sistem hrome valute, kao jedna vrsta kombinacije bimetalizma, je prelazna etapa ka monometalizmu. Hromo vaenje se javljalo u dvije forme: hromo vaenje zlata i hromo vaenje srebra.

23. Monometalizam?Jednometalni novani sistem (Monometalizam) je takav novani sistem u kojem u prometu kao neogranieno i definitivno sredstvo prometa i plaanja cirkulie novac iskovan iz jednog valutarnog metala - zlata ili srebra. Podjela: a) monometalizam srebra ili srebrna valuta i b) monometalizam zlata ili zlatna valuta zlatni standard.

24. Monometilizam srebra?Monometalizam srebra se razvija postepeno iz bimetalizma a na kraju ga zamjenjuje monometalizam zlata. U ovom sistemu kao valutarni novac cirkulie srebrni novac i/ili banknote koje su potpuno konvertibilne za valutarni novac ili metal vaenja, koji je predstvaljao njihovu vrijednosnu podlogu. Srebrna valuta je karakteristina za zemlje koje su raspolagale dovoljim koliinama srebra ili koje su u isto vrijeme oskudjevale u zlatu. Proizvodnja srebra je rasla naroito krajem 19. vijeka i time je srebro izgubilo na znaaju kao cirkilirajue sredstvo. Uglavnom sve zemlje prihvataju kao jedini metal vaenja zlato, ali se ipak zadralo kovanje sitnog novca od manje vrijednog metala.

25. Monometalizam zlata?Zlatna valuta (zlatni standard) predstvalja novani sistem u kojem kao punovrijedno, zakonsko i definitivno sredstvo prometa i plaanja cirkulie zlatni kovani novac ili umjeto njega njegovi zamjenici: banknote, koje su u potpunosti konvertibilne za zlato (makar sa formalnog stanovita). Reprezenti zlatnog novca moraju stajati prema zlatu u odgovarajuem zakonski utvrenom odnosu, ukoliko cirkuliu umjesto zlatnog novca i obavljaju funkciju sredstva prometa i plaanja. Razvoj zlatnog standarda posmatra se kroz tri perioda koji predstvaljaju zasebne faze: ist zlatni standard, zlatno poluna valuta i zlatno-devizni standard. Razlika izmeu ovih faza je u nainu pokria.

8

26. Monometalizam zlata isti zlatni standard?isti zlatni standard je novani sistem zlatne valute sa zlatnim kovanim novcem u opticaju. Ova faza u procesu evolucije monometalizma zlata poinje 20-ih godina 19. vijeka i karakterie je: * potpuna sloboda kovanja zlatnog novca za privatan raun, to u kasnijim fazama nee biti sluaj, * sloboda i neogranien uvoz i izvoz zlata, * neograniena konvertibilnost banknota za zlato i obrnuto i, u vezi s tim, obaveza dranja zlatnih rezervi kod emisione banke, * u odnosu na zlato ili druge valute, vrijednost novca ili devizni kurs se odrava stabilnim u okviru zlatnih taaka, * mogunost automatskog uspostavljanja unutranje i meunarodne ravnotee kroz regulisanje opticaja novca izvozom i uvozom zlata.

27. Monometalizam zlata Zlatno poluna valuta?Usljed oskudice zlata u odnosu na potrebe, nastaje novo razdoblje, novani standard. Novani standard se razvio uglavnom izmeu dva svjetska rata i omoguio daljnju ekspanziju novanog opticaja u skladu sa potrebama i irenjem privredne aktivnosti. U prometu ne cirkulie novac iskovan iz zlata, ali se novana jedinica i dalje definie u zlatu. Zlatno pokrie se dri u obliku zlatnih poluga ili zlatnih ipki za koje su se mogle konvertovati banknonte. Za zlato su se mogli zamijeniti samo vei iznosi novanica. Zlatno pokrie se krajem 19. vijeka svodi na 30-40% pokrie. U ovom sistemu kao zakonsko sredstvo prometa i plaanja u neogranienim koliinama cirkuliu novanice emisione banke, definisane u zlatu.

28. Monometalizam zlata Zlatno devizni standard?Ovaj sistem je dominantan nakon prvog svjetskog rata. Novanica jo evidentnije cirkulie kao valutarni novac, odnosno kao jedino zakonsko sredstvo prometa i plaanja. Novanica poprima karakteristike definitivnog sredstva plaanja. Pored zlata, kao pokria novanici koja funkcionie u prometu, tu funkciju dobijaju i strana sredstva plaanja konvertibilna za zlato u zemlji porijekla. Ovaj standard se okrivljuje za velike razmjere svjetske ekonomske krize, jer dolazi do snane ekspanzije novanog opticaja. Ovom fazom definitivno se uspostavlja granica izmeu unutranjeg i meunarodnog valutnog sistema.

9

29. Papirna valuta?Novani sistem sa papirnim novcem u opticaju je moderan i savremen novani sistem. U njemu kao dominantno, neogranieno i definitivno sredstvo plaanja i prometa cirkulie dravni papir propisane forme i utvrene nominalne vrijednosti. Meutim, taj papir je lien svoje unutranje vrijednosti i metalnog pokria. Savremeni novani sistem se karakterie i postojanjem jedne od najsavremenijih formi novanih surogata - depozitnog novca, iralnog novca i postojanjem sitnog kovanog novca. Van nacionalnih granica (na svjetskom tritu), papirni novac prestaje da bude zakonsko i definitivno sredstvo prometa i plaanja. U bretnvudskom sistemu, ulogu zlata dobijaju neke kljune valute (dolar i funta), pa je ovaj sistem nazvan i zlatno-deviznim (zlatno-dolarskim).

30. Novana masa (uopteno) i teorijski koncept novane mase?Novana masa predstavlja zbir finansijskih instrumenata koji obavljaju funkcije novca. Usled pojave novih finansijskih instrumenata, javlja se potreba za grupisanjem razliitih oblika finansijskih instrumenata u pojedine grupe, prema stepenu njihove likvidnosti. Otuda termin monetarni agregati (grupe finansijskih instrumenata). Ekonomisti se jo uvijek ne mogu sloiti koji skup finansijskih instrumenata treba oznaiti novcem. Da bi doli do odgovora ta treba podrazumijevati pod novanom masom, polazi se od dva razliita koncepta: Teorijski koncept (Koncept transakcionog novca i iri koncept novane mase) Empirijski koncept Teorijski koncept novane mase: U osnovi postoje 2 teorijska koncepta novane mase. Prema jednom konceptu (koncept transakcionog novca) u novanu masu ulaze sve koliine transakcionog novca koje se nalaze kod nebanakrskih sektora. Po drugom konceptu (iri koncept novane mase) u sastav novane mase ulaze sva likvidna finansijska sredstva koja se nalaze kod nebankarskih sektora. Drugi koncept je iri od prvog jer je transakcioni novac po definiciji sastavljen iz likvidnih sredstava dok sva likvidna finansijska sredstva nemaju kvalitet tranasakcionog novca.

31. (Dekompozicija) Struktura novane mase prema oblicima?Prema oblicima novanih sredstava, novana masa se dekomponuje na gotov novac i depozitni novac. Struktura novane mase po oblicima je bitna: 1. zbog visine i strukture tranje - ako je tranja robe iroke potronje, dominantan oblik je gotov novac, a ako je tranja roba reprodukcione potronje, dominantan je depozitni novac. 2. zbog veeg ili manjeg uticaja Centralne banke, CB ima vei uticaj na depozitni novac 3. zbog vee ili manje efikasnosti stabilizacione monetarne politike 4. zbog tokova kreiranja novca izvan Centralne banke (kreditna multiplikacija) - depozitni novac podstie, gotov novac ogranicava 5. zbog sektorskog rasporeda, privreda ili stanovnitvo, ukazuje na veu ili manju likvidnost privrede u cjelini.

10

32.Monetarni agregati (definicija i oblici)?Monetarni agregat je zajedniki pojam za razliite grupe finansijskih instrumenata tj. za novac i druge finansijske instrumente sline novcu (HOV, depoziti, krediti, akcije,obveznice,mjenice itd.). Monetarni agregati su monetarni indikatori kojima se odreuje kvalitet i funkcija novca u privredi, zatim oni odreuju nain voenja monetarne politike, kao i optu politiku likvidnost u jednoj privredi. Monetama analiza i monetama statistika koriste najee 2 monetarna agregata: M1 (novana masa) i primarni novac (monetarna baza). Struktura monetarnih agregata: M1- transakcioni ili likvidni novac - novana masa M2 - likvidna sredstva M3 - ukupna likvidna sredstva M4 - monetrani volumen (ukupni depoziti) M5 - M4 + nelikvidna sredstva

33. Koncept transakcionog novca?Novana masa = Gotov novac + Depozitni novac Koncept transakciong novca predstavlja najstariju koncepciju novane mase tradicionalni koncept novca. Zasniva se na principu da ukupna koliina novca u opticaju treba da ukljui samo one finansijske oblike koji su u konkretnoj zemlji prihvaeni kao prometno i plateno sredstvo. Ovaj koncept se oznaava kao ua definicija novane mase.

34. iri koncept novane mase?Novana masa = Transakcioni novac + Kvazi novac Kvazi novac je likvidan, ali ne predstavlja instrumente plaanja. Kvazi novac je vezan za instituciju kamate, jer se kamata po pravilu ne plaa na transakcioni novac, dok ostala likvidna aktiva donosi kamatu njihovim holderima. Usled toga dolazi do potiskivanja uea transakcionog novca u korist kvazi novca.

35. iri koncept novane mase - Koncept Miltona Fridmana?Novana masa = Transakcioni novac + Oroeni depoziti Friedman stoji na stanovitu da je u jednoj novanoj privredi in kupovine robe odvojen od ina njene prodaje, tako da mora postojati neka likvidna aktiva koja e sadanjem prodavcu omoguiti da se u budunosti pojavi u ulozi kupca. Obzirom da se neki oblici lako mogu konvertovati u novac, za razliku od drugih, Friedman je sugerisao da bi samo oroenim depozitima trebalo proiriti tradicionalnu definiciju novane mase.

11

36. iri koncept novane mase - Koncept John Gurley i Edvard Shaw?Novana masa = Transakcioni novac + Oroeni depoziti + Depoziti kod nebankarskih finansijskih institucija Definicija novane mase Gurley-a i Shaw-a pored oroenih depozita kod banaka, ukljuuje i mnoge druge likvidne finansijske oblike koji po njima mogu da slue kao privremeni rezervoar kupovne snage. Oni smatraju da veliki broj nebankarskih finansijskih institucija nudi veliki broj likvidnih finansijskih instrumenata, zbog ega iste i ukljuuju u novanu masu.

37. iri koncept novane mase - Redklifov izvjetaj?Novana masa = Transakcioni novac + Oroeni depoziti + Depoziti kod nebankarskih finans. Institucija + Kreditne linije Redklif je protagonista najekstenzivnije definicije novane mase. Ovo je iz razloga to u razvijenim trinim ekonomijama velike korporacije imaju uspostavljene i kreditne linije kod svojih banaka, to im omoguuje povlaenje novca onda kada im isti i zatreba.

38. Empirijski koncept novane mase?Po empirijskom konceptu, novanu masu treba definisati tako da se obezbijedi jasna povezanost izmeu monetarnog agregata i izmeu mjera monetarne politike. Kao indikatori se koriste monetarni agregati, koji slue kao pokazatelji u kom se pravcu kree monetarna politika. Empirijski koncept novane mase stoji na stanovitu da je najbolja definicija monetarnog agregata ona koja pokazuje najvei stepen korelacije sa nominalnim drutvenim proizvodom. Friedman-Meiselman test: M1 = gotovina + depoziti po vienju M2 = M1 + tedni depoziti kod banaka M3 = M2 + tedni depoziti kod ostalih kreditnih institucija Empirijska analiza je pokazala da M2 ima najvei stepen korelacije sa nominalnim drutvenim proizvodom. Kaufman: Kaufman je proirio broj alternativnih empirijskih definicija novane mase sa 3 na 5: M1 = gotovina + depoziti po vienju M2 = M1 + tedni depoziti kod banaka M3 = M2 + tedni depoziti kod ostalih kreditnih institucija M4 = M3 + depoziti kod potanske tedionice + dravne tedne obveznice M5 = M4 + kratkoroni dravni vrijednosni papiri Konkretni empirijski rezultati do kojih je doao Kaufman nijesu toliko bitni, koliko sam analitiki pristup koji je korien. Iako su rezultati ekonometrijskih istraivanja optimalne definicije novane mase sa razlogom razliiti u razliitim zemljama, preovladava miljenje da se stabilniji korelacioni odnosi nalaze izmeu irih koncepata novane mase i nominalnog GDP-a.

12

39. Operativni koncept novane mase?Centralna banka Crne Gore koristi pet monetarnih agregata (MO, M1, M11, M2, M21): MO: Depoziti banaka kod Centralne banke Procjena gotovog novca u opticaju M1: MO Depoziti nebankarskog sektora kod banaka i Centralne banke u eurima Depoziti nebankarskog sektora kod banaka i Centralne banke u drugim valutama M11: M1 Depoziti centralne Vlade po vienju u eurima Depoziti centralne Vlade u drugim valutama M2: M1 Oroeni depoziti nebankarskog sektora kod banaka i Centralne banke u eurima Oroeni depoziti nebankarskog sektora kod banaka i centralne Vlade u drugim valutama M21: M11 Oroeni depoziti centralne Vlade u eurima Oroeni depoziti centralne Vlade u drugim valutama

40. Definicija kredita i ekonomske funkcije bankarskog kredita?Kredit predstavlja realnu ekonomsko-pravnu kategoriju pod kojom se podrazumijeva odreeni duniko-povjerilaki odnos u kojem povjerilac ustupa duniku pravo raspolaganja odreenom koliinom novca, ili nekim drugim pravom, na izvjesno vrijeme i pod izvjesnim uslovima (rok, kamata, pokrie, nain vraanja). *Ekonomske funkcije bankarskog kredita: 1. Mobilizacijom i koncentracijom sredstava, bankarskim kreditima se ova sredstva usmjeravaju ka najkorisnijoj upotrebi, jer kredit ubrzava proces reprodukcije, 2. Racionalizacija i smanjenje trokova prometa, 3. Usmjeravanje privrednog razvoja, 4. Ubrzavanje obrta cjelokupnog drutvenog kapitala, 5. Izjednaavanje profitnih stopa, odlivom i brzim prenoenjem kapitala iz grane u granu u procesu reprodukcije, 6. Odravanje likvidnosti, stalnosti i kontinuiteta reprodukcije privrede, 7. Multiplikacija depozitnog novca i stvaranje dodatnog kapiatala u okviru bankarskog sistema, 8. Djeluje na sve robne i finansijske odnose, 9. Kontrolna funkcija u privredi, 10. Omoguava rast potronje.

13

41. Definicija kamate i funkcije kamate?Kamata je u osnovi cijena upotrebe zajmovnog kapitala, jer se uglavnom plaa iz vika vrijednosti koje odbacuje pozajmljeni kapital. Osim toga, kamata moe biti i dobar instrument za podsticanje investicija. Funkcije kamate su: Faktor formiranja tednje Faktor racionalne upotrebe sredstava Faktor uspjenog funkcionisanja finansijskog trita Faktor efikasne alokacije sredstava Faktor monetarno kreditne regulacije i efikasne monetarne politike Faktor za funkcionisanje bankarskog sistema Faktor formiranja trokova poslovanja i raspodjele dohotka Faktor za meunarodno kretanje kapitala Faktor zatite realne vrijednosti novca i korienje kapitala u uslovima inflacije Faktor efikasne stabilizacione politike

42. ta je meukreditiranje?Pod meukreditiranjem se podrazumijeva uzimanje odnosno davanje komercijalnih kredita u vezi sa prometnim procesima izmeu preduzea, ili izmeu preduzea i transaktora iz drugih sektora. Najvei dio medjukreditiranja odnosi se na kreditne transakcije izmedju preduzea kojima se produuje rok plaanja za isporuenu robu. Meukreditiranje ima neutralan efekat na formiranje ukupne likvidnosti, dok bi ekspanzija obima meukreditiranja predstavljala dodatni agregat u formiranju ukupne likvidnosti u ekonomiji.

43. Model neto robnih kredita kod meukreditiranja?Prema konceptu neto robnih (komercijalnih) kredita teorijski se uzima da jedna grupa preduzea predstavlja iskljuivo davaoce robnih kredita, dok je druga grupa preduzea samo primalac robnih kredita. Tako se moe uzeti da finansijski jaa preduzea sistematski vre prelivanje obrtnih sredstava u korist finansijski slabijih preduzea, ime se obezbjeuje vei porast robnog prometa izmeu dvije grupe preduzea.

44. Model bruto robnih kredita kod meukreditiranja?Pod bruto robnim (komercijalnim) kreditima podrazumijeva se da u principu svako preduzee i daje i koristi robne kredite. Takav model meukreditiranja imao je u vidu i Marks kada je pisao da svako preduzee jednom rukom daje a drugom uzima komercijalne kredite. Koncept bruto komercijalnih kredita teorijski je znaajan zbog toga to ukazuje da sektor preduzea u odreenim limitima predstavlja sektor koji uestvuje u stvaranju dodatne likvidnosti pored one koja je odreena emisijom bankarskog novca.

14

45. Teorijski kriterijum likvidnosti finansijskih sredstava? (nisam siguran da li je odgovortaan, ali drugog nema)

Centralno pitanje u vezi sa meukreditiranjem jeste da li ove finansijske operacije preduzea utiu ili ne utiu na ukupni nivo likvidnosti u ekonomiji, i preko toga na formiranje agregatne tranje. Odnosno, da li prilikom meukreditiranja moe da dodje i do kreiranja dodatnih finansijskih sredstava. U prvom sluaju meukreditiranje bi imalo neutralan efekat na formiranje ukupne likvidnosti, dok bi u drugom sluaju ekspanzija obima meukreditiranja predstavljala dodatni agregat u formiranju ukupne likvidnosti u ekonomiji.

46. Struktura konsolidovanog bilansa koja se odnosi na novanu masu?Konsolidovani bilans obuhvata zbir bilansa poslovnih banaka i bilansa Centralne banke uz iskljuenje finansijskih potraivanja i obaveza izmeu poslovnih banaka i Centralne banke. Struktura konsolidovanog bilansa koja se odnosi na novanu masu izgleda ovako: Aktiva: Pasiva: K - kreditni plasmani M - novana masa Dr - devizne rezerve Nm - nemonetarne obaveze banaka Polazna osnova za sagledavanje tokova formiranja novane mase je bilansni identitet u dvije verzije: K + Dr = M + Nm, odnosno: K + Dr = M + Mn Odavde se dobijaju jednaine koje pokazuju tokove formiranja novane mase: M = K - Nm + Dr, odnosno: M = K - Nm + Dr

47. Uticaj kreditne ekspanzije na novanu masu?Krediti banaka predstavljaju glavni ekspanzivni tok formiranja novane mase. Na osnovu analize dolazi se do zakljuka da su kratkoroni bankarski krediti glavni tok formiranja novane mase, ostavljajui po strani spoljnje tokove. Standardna metodologija formiranja novane mase sadri dva domaa toka: bruto ekspanziju domaih kredita banaka porast nemonetarne pasive banaka. Ekspanzija kredita banaka predstavlja uvijek tok koji djeluje u pravcu poveanja novane mase.

48. Uticaj nemonetarne pasive banaka na formiranje novane mase?Standardna metodologija formiranja novane mase sadri dva domaa toka: 1) bruto ekspanziju domaih kredita banaka, 2) porast nemonetarne pasive banaka. Porast nematerijalne pasive ima suprotne efekte na formiranje promjena novane mase. Nematerijalna pasiva banaka predstavlja tok koji utie na smanjivanje formiranja novane mase. Obim nematerijalne pasive zavisi od definicije novane mase. Kod agregata M1 porast nemonetarne pasive banaka kvantitativno je najvei.

15

49. Sektorski raspored novane mase?Struktura novane mase po sektorima znaajna je u projekciji monetarne politike kao i u monetarnom planiranju. Novana masa se u globalu moe nalaziti na optimalnom nivou, ali moe doi do neravnomjernog rasporeda novca, pa da jedan sektor ima viak novca a drugi da oskudijeva. Sektor preduzea u novanoj masi uestvuje sa svega 27%, a sektor stanovnitvo sa blizu 56%. Na sektore preraspodjele otpada 73-75% novane mase (98.god). Razlog je to su preduzea dobijala kratkorone kredite pa se novac iz preduzea odlivao u druge sektore, prije svega u nemonetarne depozite. Formiranje i promjena novane mase po pojedinim sektorima posljedica je, prije svega, promjene tranje novca od strane tih sektora, odnosno dralaca novca unutar tih sektora.

50. Optimalna novana masa (definicija i karakteristike)?Optimalna novana masa je ona koliina novca koja obezbjeuje optimalne monetarne uslove funkcionisanja drutvene reprodukcije. To je ona novana masa koja je u datom vremenskom periodu najoptimalnija za ostvarivanje odreenog stepena privrednog rasta, uz postizanje stabilnosti ekonomije nacionalne privrede. Karakteristike optimalne novane mase: *Teorijska monetarna kategorija, *Ne predstavlja fiksni nivo u odredjenom periodu, *Predstavlja nivoe koji se kreu unutar odreene zone optimalnosti, *Ukoliko je novana masa u zoni optimalnosti, onda je ona na optimalnom nivou, *Ukoliko je novana masa van zone optimalnosti dolazi do monetarne nestabilnosti koja se manifestuje kao nedovoljna ili prekobrojna novana masa u datom periodu, *irina zone optimalnosti zavisi od stabilnosti novane mase i od mogunosti da se adekvatnim instrumentima novana masa zadri u zoni optimalnosti.

51. Odnos stvarne i optimalne novane mase?Odnos izmeu optimalne novane mase i stvarne novane mase se moe posmatrati statiki i dinamiki. Statiki posmatran odnos izmeu ONM i SNM: Ms = Mo Ms < Mo Ms > Mo Dinamiki posmatran odnos izmeu ONM i SNM: Ms = Mo Ms < Mo Ms > Mo Kada bi se stvarna novana masa i optimalna novana masa poklapale dolo bi do procesa automatske emisije i ponitavanja novca, to znai da bi monetarna politika bila nepotrebna. Meutim, uobiajeno je da se SNM i ONM ne poklapaju. Odstupanje stvarne NM od optimalne dovodi do neravnotee. Ukoliko je stvarna NM iznad optimalne NM u pitanju su inflatorne tendencije, a ukoliko je obrnuto u pitanju su deflatorne tendencije.

16

52. Plateno sposobna tranja?Veza izmeu novane mase sa jedne strane i privrednog razvoja i trine stabilnosti sa druge strane, se ostvaruje preko plateno sposobne tranje. T0=M0xV, T0=plateno sposobna traznja, V=brzina opticaja novane mase, M0=optimalna novana masa Plateno sposobna tranja predstavlja obim novanih transakcija, tj.realizovani drutveni prozivod u odreenom vremenskom periodu.

53. Razraena formula novane mase (Marks)?Mo= Rc + Dp + Pr + Kr V

Rc - nivo robnih cijena Dp - dospjela plaanja Pr - iznos izvrenih meusobnih prebijanja Kr - komercijalni kredit V - brzina opticaja novane mase Novana masa (Mo) se ovdje posmatra kao odreena homogena cjelina. Dospjela plaanja je najbolje uzeti po tekuim cijenama jer najbolje reprezentuju nivo robnih cijena.

54. Efekti nedovoljne emisije novca?- na brzinu opticaja novca: usled restiktivne monetarne politike stvara se manje sredstava na raunima nebankarskih transaktora koji to nastoje da nadomjeste rastom BON-a, kako bi se stvarna novana masa pribliila optimalnoj novanoj masi. Ako se poveava stepen neravnotee, BON ima manji znaaj. - na meukreditiranje: usled smanjenja novane mase likvidnost je smanjena. Likvidnost se nastoji kompezovati meukreditiranjem. Dakle, dolazi do poveanja meukreditiranja a to znai jo vee neizvrenje obaveza pa povjerioci postaju nelikvidni. Stepen meukreditiranja zavisi ce od veliine ravnotee i propisa kojima se ne dozvoljava ili limitira meukreditiranje. - na realizaciju proizvoda i usluga: restriktivna monetarna politika dovodi do usporavanja realizacije proizvoda i usluga a moe da dovede i do smanjenja proizvodnje. Dolazi i do poveanja zaliha a zalihe rastu bre od rasta drutvenog proizvoda. - na nivo cijena: usled restriktivne monetarne politike dolazi do usporavanja realizacije proizvoda i usluga to dovodi do sniavanja cijena. Dakle, usled restriktivne monetarne politike cijene padaju pri emu djeluje monetarni faktor, a neki drugi faktori mogu dovesti do rasta cijena. - na spoljno-trgovinski i platni bilans: restriktivna monetarna politika dovodi do opadanja plateno sposobne tranje to dovodi do smanjenja uvoza. 17

Ovdje djeluje i mehanizam cijena to znai da usled niih cijena na domaem tritu, domai subjekti bivaju podstaknuti da izvoze, jer im se na taj nain poveava konkurentnost. Dakle, dolazi do poveanje izvoza a to pozitivno utie na spoljno-trgovinski bilans.

55. Efekti pretjerane emisije novca?- na brzinu opticaja novca: Poveanje novanih sredstava na raunima nebankarskih transakcija dovodi do smanjenja BON. Do rasta cijena dovodi bri porast novane mase u odnosu na stopu rasta drutvenog proizvoda. Poveanje na raunima nebankarskih transaktora je nominalno, to uz inflatorne uticaje izaziva realno smanjenje tih novanih sredstava, da to realno poveanje iezava. Nebankarski sektor nastoji da se bre oslobodi novanih sredstava jer ta sredstva gube vrijednost. Kod inflatorne monetarne neravnotee promjena (smanjenje) BON-a ima manji znaaj nego kod deflatorne monetarne neravnotee. - na meukreditiranje: Prekomjerna emisija novane mase utie na likvidnost koja se poveava kod privrednih subjekata a meukreditiranje se u tom sluaju smanjuje, ak i ono meukreditiranje koje nije po vollji povjerilaca. Meutim, i ovaj mehanizam ima ogranienja, jer usled pretjerane emisije dolazi do poveanja proizvodnje i prometa. Time je djelovanje ovog faktora ograniavajue u veoj ili manjoj mjeri. - na realizaciju proizvoda i usluga: Realizacija proizvoda i usluga se poveava, dakle dolazi do smanjenja zaliha i do poveanja proizvodnje. Svaka monetarna ekspanzija nema pozitivan uticaj na ove efekte, osim one monetarne ekspanzije koja je u zoni optimalnosti i koja ne dovodi do trine neravnotee. Pretjerana ekspanzija novane mase moe da dovede: smanjenja zaliha na suboptimalni nivo, ukoliko su bile na optimalnom nivou poveavanja proizvodnje i naruavanja odnosa ponude i tranje itd. - na nivo cijena: Usled pretjerane emisije novane mase dolazi do porasta plateno sposobne tranje koja je vea od ponude i dolazi do rasta cijena. Do uravnoteenja plateno sposobne tranje i ponude dolazi na veem nivou cijena. Ograniavajui faktor je to je rast cijena po sektorima neravnomjeran , sto izaziva lanani proces: Rast cijena - Rast trokova proizvodnje - Rast cijena. Dakle, proces snienja cijena je otean. - na spoljno trgovinski i platni bilans: Usled pretjerane emisije novane mase dolazi do poveavanja plateno sposobne tranje koja prouzrokuje poveanje uvoza. Dakle, domaa tranja apsorbuje cjelokupnu domau ponudu i dolazi do poveavanja uvoza. Prisutan je mehanizam cijena - cijene rastu i stimulie se uvoz, a izvoz se smanjuje i to znai da se pogorava spoljno trgovinski bilans.

18

56. ematski (bilansni) prikaz primarnog novca i definicija?Primarni novac (Novana baza) predstavlja ukupan iznos likvidnih obaveza Centralne banke u odnosu na sektor poslovnih banaka, sektor stanovnitva i ostale nebankarske sektore ako raspolau depozitima po vienju kod Centralne banke. Ukupna koliina primarnog novca nalazi se u pasivi bilansa CB. Tokovi kreiranja primarnog novca nalaze se u aktivi bilansa CB. Bilans Centralne banke Aktiva (Osnovni tokovi kreiranja primarnog Pasiva (pokazuje strukturu novane baze) novca) Krediti Centralne banke poslovnim Depoziti poslovnih banaka banakama Krediti Centralne banke neposrednim Depoziti neposrednih komintenata komintentima Devizni rauni Centralne banke Gotov novac u opticaju

57. Razlika koncepta novane baze i novane mase (formula i tumaenje)?Koncept primarnog novca je razliit od koncepta novane mase: M = D + G, gdje je: M - novana masa, D - depoziti po vienju, G - gotov novac Znai u sastav novane mase (po uoj definiciji) ulaze depoziti po vienju i gotov novac. S druge strane imamo: B = R + G, gdje je: B - primarni novac, R - depoziti poslovnih banaka i neposrednih komitenata kod Centralne banke, G - gotov novac. Dakle, samo gotov novac predstavlja zajedniku komponentu. Ona druga komponenta je razliita u tom smislu to u koncept novane mase ulaze likvidni depoziti nebankarskih sektora kod poslovnih banaka, dok u koncept primarnog novca ulaze svi depoziti koje poslovne banke i neposredni komitenti dre kod centralne banke.

58. Konana definicija monetarnog multiplikatora i konana formula (objasniti znaenje parametara)?m= 1+ g r (1 + t ) + g

m - monetarni multipikator (kompleksni parametar u sklopu monetarnog sistema) g - stopa gotovog novca prema depozitima po vienju r - stopa rezervi poslovnih banaka kod centralne banke t - stopa oroenih i tednih depozita prema depozitima po vienju Ukoliko doe do porasta koeficijenata r, g i t, to utie na smanjivanje vrijednosti monetarnog multiplikatora. Prema tome, moe se zakljuiti da variranje vrijednosti koeficijenata r, g i t djeluje u suprotnom smislu na formiranje monetarnog multiplikatora.

59. Kreditna multiplikacija (definicija i vrste)?19

Kreditna multiplikacija je lanani proces kreiranja depozita (po vienju) i kredita (kratkoronih) od strane banaka. Vrste kreditne multiplikacije: Mikrokreditna ukoliko se proces posmatra na nivou jedne banke Makrokreditna - kada se ovaj proces posmatra na nivou sistema banaka. Mikrokreditna i makrokreditna multiplikacija mogu biti : Pozitivne - kreiranje novca Negativne - povlaenje (ponitavanje) novca. Negativna multiplikacija je lanani proces multiplikovanog snienja nivoa kredita, depozita i rezervi.

60. Inicijalni impuls kod mikrokreditne multiplikacije?Inicijalni impuls izbacuje banku iz stanja ravnotee. Banka je u ravnotei kada su kreditni potencijali jednaki kreditnim plasmanima. Inicijalni impuls moe biti: Pozitivan inicijalni impuls predstavlja priliv dodatnih novanih sredstava u sistem banke, i na taj nain se stvara slobodan kreditni potencijal tj. viak rezervi likvidnosti. Negativan inicijalni impuls odnosno negativna multiplikacija je odliv sredstava iz sistema banke, tj. lanani proces multiplikovanog snienja nivoa kredita, depozita i rezervi.

61. Inicijalni impuls kod makrokreditne multiplikacije?Moe biti pozitivan i negativan. Predstavlja operacije priliva ili odliva sredstava iz sistema banaka, i to: promjena stope obavezne rezerve banaka kod centralne banke prilivi novanih sredstava iz kredita ili drugih oblika emisije novca CB prelivanje sredstava izmedju komitenata CB i komitenata banaka prelivanja sredstava izmedju komitenata banaka i inostranstva prelivanje i konverzija depozitnog i gotovog novca

62. Monetarni aspekt novca?Monetarni aspekt tranje novca se sastoji u tome da obim tranje odreuje koliko treba da se povea novana masa. Porast novane mase u iznosu porasta tranje novca odgovara politici obezbjeenja potrebne koliine novca da se nesmetano obavljaju plaanja na obezbjeenom nivou proizvodnje. Manji porast novane mase od porasta tranje novca znai politiku restriktivnog djelovanja monetarne politike. Vei porast novane mase od tranje novca znai politiku stimulacije domae tranje iznad okvira koji prua raspodjela drutvenog proizvoda i djelovanje u pravcu ubrzavanja proizvodnje, porasta cijena, usporavanje izvoza i poveanje uvoza.

63. Finansijski aspekt novca?20

Finansijski aspekt tranje novca se odnosi na finansijsko prenoenje sredstava izmeu pojedinih ekonomskih subjekata. Tranja novca definisana kao dranje odreene koliine novca, ustvari znai uzdravanje od potronje ili realnih investicija od strane pojedinih ekonomskih subjekata.

64. Determinante tranje novca?Tranja novca obuhvata dvije kategorije tranje novca: 1) tranja novca za transakcione svrhe 2) tranja novca kao dijela imovine Determinante tranje novca za transakcione svrhe: obim novanih transakcija i kompleks faktora koji odreuju tranju novca pri odreenom obimu novanih transakcija. Determinante tranje novca kao imovine: dranje novca izaziva dodatne trokove ili znai izostajanje prihoda.

65. Transakcioni motiv dranja novca?Transakcioni motiv dranja novca vezan je za neposredne veliine deficitnih neravnotea u balansima novanih transakcija. Visina te ravnotee zavisi od: - obima transakcija dohotka (to je obim transakcija vei to je vea potreba dranja novca) - institucionalnih faktora (stepen ekonomske integracije, postojanje mogunosti za kompenzaciju u meusobnim plaanjima, razvijenost kreditnog sistema - radi obezbjeenja kredita za likvidnost). Ovaj motiv je defanzivnog karaktera.

66. Opreznosni motiv dranja novca?Opreznosni motiv dranja novca je utoliko vaniji ukoliko postoji otrije djelovanje trinih zakona kao i rizika i neizvjesnoti koji iz toga proizilaze. Opreznosna tranja varira zavisno od toga da li se vodi ekonomska politika orijentisana na ekonomsku stabilizaciju i zaotravanje trinih kriterijuma, ili na obezbjeivanje vie stope rasta zaposlenosti i socijalne ravnotee na kratak rok. Takoe cikline oscilacije privredne aktivnosti utiu na visinu opreznosne tranje novca. U fazi recesije opreznosna tranja novca postaje relativno vea jer dolazi do oteenja procesa reprodukcije kako na materijalnom tako i na finansijskom monetarnom planu. Ovaj motiv ima defanzivan karakter.

67. pekulativni motiv dranja novca?pekulativni motiv dranja novca sastoji se u tome to u trinim ekonomijama neke kategorije transaktora dre posebne koliine novanih sredstava koje aktiviraju ako se jave povoljni uslovi za kupovinu realnih ili finansijskih aktiva (vrijednosnih papira(HOV)). Ovaj motiv je ofanzivnog karaktera.

68. Ponuda novca?21

Kriva ponude novca pokazuje ukupnu ponudu novca na novanom tritu. Nagib krive ponude zavisi od ciljeva koje pred sebe postavi Centralna banka. 1. situacija: Ako Centralna banka eli da koliina novca na novanom tritu bude nepromijenjena bez obzira na promjenu kamatne stope, kriva ima oblik vertikalne linije: cijena novca Pn (kamatna stopa)

koliina novca (novana masa M) 2. situacija: Ako Centralna banka ima za cilj ouvanje kamatne stope na definisanom nivou bez obzira na koliinu novca u opticaju kriva ponude novca ima oblik prave linije paralelne sa horizontalnom osom: cijena novca (kamatna stopa) Pn

koliina novca (novana masa M) 3. situacija: Centralna banka moe da povea ponudu novca bez obzira da li e kamatna stopa rasti ili ne. U ovom sluaju kriva ponude ima oblik prave linije sa pozitivnim nagibom. Ponuda novca e rasti sa poveanjem kamatne stope. cijena novca (kamatna stopa) Pn

koliina novca (novana masa M) 22

69. Tranja novca?Pod tranjom novca se podrazumijeva elja ekonomskih subjekata da dre odreenu koliinu novca. Tranja novca je ona koliina novca koja je transaktorima potrebna da bi mogli da odre svoju likvidnost pri datom nivou transakcija, odnosno dohotka. Tranja za novcem predstavljena je krivom koja ima opadajui tok jer se smanjuje sa rastom kamatne stope. Kamatna stopa je cijena korienja novca i odreuje se na novanom tritu. Rastom kamatne stope rastu trokovi dranja novca u gotovini, i smanjuje se tranja za gotovinskim novcem. U obrnutom sluaju, opadanje kamatne stope smanjuje se troak dranja gotovog novca i raste tranja. Kriva tranje ima negativan nagib. Nominalna kamatna stopa

Tn koliina novca (novana masa M2)

23

70. Ravnotea na novanom tritu?Ravnotea na novanom tritu predstavlja koliinu novca koja se nudi, a koju istovremeno ele da imaju preduzetnici i stanovnitvo. Dakle, ponuda i tranja determiniu nivo kamatne stope. i Pn i nominalna kamatna stopa nenovane aktive M koliina novca (novana masa) Pn ponuda novca Tn tranja novca Tn

E6% 4%

M2 Presjek krive tranje i ponude novca pokazuju one nivoe kamatne stope i koliine novca koji odgovaraju ravnotenom stanju na novanom tritu (E). Ako se kamatna stopa smanji traie se vea koliina novca od banaka. - Ravnotea na tritu se moe promjeniti i promjenom BDP-a ili promjenom ponude novca. Poveanjem drutvenog proizvoda za 2 puta, tranja za novcem se poveava 2 puta, a takoe se poveava i kamatna stopa. Ravnotea se uspostavlja na nivou kamatne stope. i Pn E'8%

E Tn'4%

i nominalna kamatna stopa nenovane aktive M2 koliina novca (novana masa) Pn ponuda novca Tn tranja novca Tn

M2 - Drugi mehanizam za promjenu ravnotee je poveanje ponude novca. i Pn E E'4%

Pn'

8%

i nominalna kamatna stopa nenovane aktive M koliina novca (novana masa) Pn ponuda novca Tn tranja novca Tn

200 400 M2 Poveanjem ponude novca smanjuju se kamatne stope koje dovode do poveanja koliine novca kod stanovnitva i preduzetnika. Nova ravnotea se uspostavlja u taki E. 24

71. IS-LM model ravnotee (objanjenje i grafik)?Formiranje ravnotee na robnim tritima se pokazuje krivom IS, koja pokazuje odnose izmeu kamatne stope i nivoa nacionalnog dohotka. IS kriva otkriva take u kojima je ukupna koliina proizvedene robe jednaka ukupnoj koliini traene robe, tako da ukazuje na take u kojima je robno trite u ravnotei. LM kriva se izvodi na osnovu ravnotenog uslova na tritu novca, koji podrazumijeva da je koliina traenog novca jednaka koliini novca u ponudi. Pri svakom datom nivou dohotka, LM kriva ukazuje na to kolika mora biti kamatna stopa da bi na novanom tritu postojala ravnotea. Meutim, da bi se ekonomski sistem naao u stanju ravnotee neophodno je uspostaviti istovremno ravnoteu i na jednom i na drugom sektoru privrede. Jednaina opte ravnotee (Hicks-Hansenova jednakost) se prikazuje na sljedei nain: IS = LM Ravnotea se postie u taki presjeka IS i LM krive (taka E), koja istovremeno predstavlja ravnoteu i na tritu roba i na novanom tritu:

i LM

E

ieIS

0

Ye

Y

25

72. Ravnotena i kratkorona tranja novca?Gregory Chow razvija teorijsku osnovu za razlikovanje ravnotene (dugorone) od kratkorone tranje novca. Ravnotena tranja novca se formira na bazi permanentnog dohotka a kratkorona tranja novca na osnovu ravnotene komponente i tekueg dohotka. Odstupanja ravnotene od kratkorone tranje Chow prikazuje preko funkcija ravnotene i kratkorone tranje novca: Funkcija ravnotene tranje novca: M * t = bo + b1At + b2Rt Funkcija kratkorone tranje novca: Mt - Mt-1 = c * (M * t Mt-1) + d(At At-1) Mt - kratkorona tranja novca M*t - ravnotena tranja novca At - aktiva u tekuem periodu Rt - kamatna stopa u tekuem periodu At - At-1 - tednja (kumulacija) bO, b1,b2,c,d parametri Prema ovo teorijskom modelu, na formiranje ravnotene tranje novca djeluju permanentni dohodak i kamatna stopa, dok se kratkorona tranja novca formira na bazi ravnotene tranje novca, uz odreena odstupanja.

73. Tranja transakcionog novca sektora preduzea model Baumola?Baumol je razradio pristup transakcionom novcu kao specifinom obliku zaliha. Glavna poruka Baumalovog pristupa je da krupna preduzea (kompanije) u uslovima povienih kamatnih stopa i institucionalnog postojanja sekundarne rezervne aktive, tee da formiraju relativno nisku transakcionu tranju novca koja se teorijski moe smatrati optimalnom. Baumolova glavna teza je da pri rastu nominalnog dohotka i rastu ukupnih transakcija dolazi do manjeg rasta transakcionog novca. To znai da je po njemu dohodna elastinost transakcionog novca manja od jedinice. Transakcioni novac Baumol posmatra kao specifian oblik zaliha. Osnovna ideja kod teorije zaliha je da dranje poveanih zaliha pri datom nivou transakcija kota vie, ali je zato manja vjerovatnoa da e doi do prekida u proizvodnom procesu. Sa druge strane, ako su zalihe na nedovoljnom nivou, moe doi do prekida proizvodnje, koji kota mnogo vie nego dranje zaliha. Takav pristup ukazuje na rastue trokove kod draanja poveanih zaliha, ali i na mnogo vee trokove ako doe do prekida proizvodnje zbog nedovoljnih zaliha. Optimalan nivo zaliha formira se na onoj taki visine zaliha gdje su trokovi i prednost dranja zaliha jednaki.

26

74. Model Miller-Orra?Model Miller-Orr predvia povremeno prilagoavanje koliine transakcionog novca ako doe do kumulativno znaajnijeg neto - priliva ili neto - odliva transakcionog novca. Da bi preduzee moglo normalno funkcionisati ono odreuje gornji i donji kontrolni limit novca potrebnog za tekua plaanja. Po ovom modelu, koliina transakcionog novca se kree izmeu ta dva limita. Ako dosegne gornji limit preduzee kupuje obveznice, a ako dostigne donji limit ono ih prodaje. Preduzee vri intervencije samo kad zalihe transakcijskog novca dostignu neki od limita. Raspon izmeu gornjeg i donjeg limita zavisi od tri faktora: 1) dnevni varijabilitet u bilansima novanih transakcija preduzea (to je vei, i raspon je vei), 2) fiksni trokovi kupo-prodaje obveznica (transakcioni trokovi) (to su vei raspon, je vei) i 3) kamatna stopa (to je vea, raspon je manji).

75. Model Akerlofa?Akerlof je dao znaajan prilog usklaivanju tranje novca na kratak rok. On dijeli sva plaanja na dvije kategorije: Inducirana plaanja transaktori vre povremeno u cilju regulisanja nivoa novca na transakcionom raunu. Autonomna plaanja transaktori vre nezavisno od nivoa sredstava na transakcionom raunu kod banke. Sutina je u razlikovanju ravnotene (dugorone) i kratkorone tranje novca. Ova koncepcija ukazuje da, na kratak rok, odnos nominalnog dohotka i koliine transakcionog novca nije konstantan nego varijabilan.

76. Potrebna i ravnotena koliina novca?Potrebna koliina novca je ona koliina novca koja je u skladu sa vrijednosnim obimom transakcija u datom periodu (Marks). I tranja novca i potrebna koliina novca su nain formulisanja ravnotene kolliine novca. Ravnotena koliina novca predstavlja kvantitativan izraz objektivnih potreba reprodukcije za novcem. Ako se ravnotena koliina novca poklapa sa kreiranom koliinom novca, postoji stanje monetarne ravnotee.

77. Brzina opticaja novca?Brzina opticaja novca je parametar koji pokazuje kvantitativne odnose izmeu nominalnog drutvenog proizvoda i prosjenog stanja novane mase. Vrijednost BON predstavlja jednu od b itnih determinanti potrebne koliine novca. Brzina opticaja novca je mjera vremena koja razdvaja akt prodaje od akta kupovine. Brzina novca je vea ukoliko je razmak izmeu prodaje i kupovine manji. Razlikuju se tri koncepcije brzine opticaja novca: Transakciona BON, Dohodna BON, Reciprona vrijednost dohodne BON.

27

78. Transakciona brzina opticaja novca? Vt =T M

Vt - Transakciona BON, T - Obim novanih transakcija, M - Koliina novca

Transakciona BON je odnos izmeu ukupnog obima novanih transakcija i prosjene koliine novca koja se koristi za obavljanje tih transakcija. Teko je izraunati ukupan obim novanih transakcija iz razloga to se jedan dio tih transkacija odvija putem prenoenja gotovine izmeu transaktora.

79. Dohodna brzina opticaja novca?Vd =GNP M

Vd - Dohodna brzina opticaja novca, GNP - Bruto nacionalni dohodak po

tekuim cijenama, M - Koliina novca u opticaju Dohodna BON pokazuje koliko jedinica GNP-a opsluuje jedinica koliine novca u opticaju.

80. Reciprona vrijednost dohodne BON (stepen monetarizacije (likvidnosti) privrede)?K=1 M = GNP V d

Vd - Dohodna brzina opticaja novca GNP - Bruto nacionalni dohodak po tekuim cijenama M - Koliina novca u opticaju Reciprona vrijednost dohodne BON pokazuje koji dio GNP-a se dri u novcu, odnosno sa koliko se jedinica novane mase obavlja proizvodnja jedne jedinice GNP-a. Koristi se kao indikator snadbjevenosti privrede novcem.

81. Faktori od koji zavisi brzina opticaja novca?Osnovni faktori koji d j e l u j u na brzinu novanog opticaja su: 1) Namjenska ograniavanja u troenju raspoloivih novanih sredstava (vee ogranienje - manja BON), 2) Tehnika platnog prometa (savrenija tehnika-vea BON), 3) Decentralizacija (centralizacija) novanih sredstava (vea centralizacija - vea BON), 4) Stepen sigurnosti priliva sredstava (dre se manja novana sredstva u posjedu to poveava BON), 5) Psiholoki faktori (znaajno djeluju), 6) Frekvencija u plaanjima (vremenski intervali isplate dohotka dugi - smanjuje se BON), 7) Stabilnost privrede (stopa inflacije) (vea inflacija - vea BON), 8) Politika stabilnost ili nestabilnost odreene zemlje

28

82. Tri glavna izvora promjena brzine opticaja novca?Tri glavna izvora promjena brzine opticaja novca su: 1. Cikline oscilacije privredne aktivnosti, 2. Varijacije u monetarnoj politici, 3. Institucionalne promjene u finansijskoj sferi (finansijske inovacije). Cikline oscilacije: a) Faza ekspanzije - U periodima ekspanzije banke vode restriktivnu politiku kako ne bi dolo do velike inflacije. To smanjuje koliinu novca, to prati poveanje BON-a. b) Faza recesije - U periodima recesije banke vode ekspanzivnu politiku. To poveava koliinu novca i BON opada. Efekti monetarne politike: a) Restriktivna monetarna politika djeluje u pravcu poveanja BON-a b) Ekspanzivna monetarna politika djeluje u pravcu smanjenja BON-a

83. Faktori koji su uslovili pojavu i razvoj finansijskih inovacija?Faktori koji su uslovili pojavu i razvoj finansijskih inovacija su: 1) Poveana nestabilnost kamatnih stopa, inflacije, cijena, deviznih kurseva... 2) Razvoj kompjuterske i telekomunikacione tehnike 3) Poveana sofisticiranost, obrazovanost i osjetljivost trinih uesnika tj. transaktora 4) Poveana konkurencija na meunarodnom finansijskom tritu 5) Podsticaji za izbjegavanje poreza i regulative 6) Deregulacija domaih finansijskih trita

84. Monetarni efekti finansijskih inovacija?1) Povean znaaj kamatnih stopa, deviznih kurseva i berzanskih cijena u prenoenju efekata monetarne politike 2) Poveana nestabilnost izmeu monetarnih varijabli i ekonomske aktivnosti, 3) Poveana upotreba varijabilnih kamatnih stopa to oteava prenos monetarnih transakcija 4) Jaanje trita HOV u odnosu na banke i druge finansijske institucije kada su u pitanju direktni kreditni odnosi 5) Bolja koordinacija regulativnih mehanizama za banke i trita HOV, 6) Globalizacija finansijskih trita 7) Smanjivanje razlika izmeu banaka i ostalih finansijskih institucija 8) Stvaranje finansijskih institucija koje se bave velikim brojem tipova finansijskih usluga

85. Podjela finansijskih inovacija?1) Finansijske inovacije koje su dovele do razvoja trita novca 2) Finansijske inovacije koje su dovele do razvoja derivata ( heding transakcije) 3) Finansijske inovacije koje su dovele do razvoja arbitranih transakcija 4) Finansijske inovacije koje su dovele do razvoja novih finansijskih instrumenata 5) Finansijske inovacije koje su dovele do razvoja novih strategija 29

86. Postoje dvije vrste odnosno dva oblika finansijskih inovacija:1) finansijske inovacije za poveanje likvidnosti nebankarskih transaktora 2) Instrumenti i aranmani za transfer (prealokaciju) rizika

87. Finansijske inovacije za poveanje likvidnosti:Depozitni sertifikati (certificates of deposits CDs) su vrijednosni papiri koje emituju komercijalne banke. Dakle, komercijalne banke mogu da vode aktivnu politiku porasta kreditnog potencijala kroz porast zaduivanja na bazi emisije depozitnih sertifikata. Kupci depozitnih sertifikata su uglavnom kompanije (CDs glase na velike iznose). Za kupovinu CDs postoje dva razloga: 1. Visoke kamatne stope koje banka plaa na CDs u odnosu na kamatnu stopu na tedne depozite 2. Prenosivi CDs mogli su se prodati prije isteka odreenog roka na novanom tritu. NOW rauni (negotiable order of withdrawal) su novi oblik depozitnih rauna koji predstavljaju kombinaciju ekovnog rauna (transakcionog novca) i tednog rauna (opreznosnog novca). Komercijalne banke i tedionice na NOW deposite plaaju kamatu. Stoga je jasno da su ovi depoziti privlani za transaktore. Mogue je i povlaenje sredstava sa Now deposita u cilju izvrenja plaanja. Aranmani o rekupovini obveznica (repurchase agreements) se sastoje u tome da banke najprije prodaju, a zatim ponovo kupuju neke vrijednosne papire (dravne obveznice). Pri tome je cijena ponovne kupovine vrijednosnih papira fiksirana ve u momentu njihove prodaje. Sutina aranmana o rekupovini obveznica je u tome da banke vre privremenu konverziju vikova transakcionog novca koji je nekamatonosan u vrijednosna sredstva koja su kamatonosna. Svip depoziti (Cash sweep accounts) su aranmani po kojima transaktor odreuje predeterminisani maksimalni i minimalni limit za ovaj ekovni raun (transakcioni depozit). Ako saldo na transakcionom raunu dotinog transaktora pree iznos gornjeg limita prema individualnom aranmanu sa bankom, tada banka automatski prebacuje i na dnevnoj i na nedeljnoj bazi sve vikove sredstava i plasira ih u odreene kamatonosne vrijednosne papire. Ako saldo na transakcionom raunu padne ispod donjeg limita banka automatski transferie nedostajua sredstva sa rauna vrijednosnih papira transaktora. Zajednika sredstva novanih trita (money market mutual funds) su novi instrumenti novanih trita koji se formiraju na bazi malih novanih sredstava pojedinaca kod banaka s tim to se ova sredstva plasiraju u vrijednosne papire koji su likvidni i kamatonosni. Overdraft rauni i kreditne kartice: Overdraft su u stvari transakcioni (ekovni) rauni koji mogu da budu prekoraceni (da se ue u crveno), s tim da je limitiran iznos prekoraenja i da se na taj iznos plaa kamata po kaznenoj stopi.

30

Kod kreditnih kartica radi se o tome da graani mogu da kupuju robu u zemlji i inostranstvu bez gotovine s tim da plaaju kasnije. Postoji limit korienja sredstava na osnovu kreditne kartice koji je odreen saldom depozita na ekovnom raunu.

88. Finansijske inovacije za transfer rizika:Heding predstavlja kombinaciju transakcija na robnim i l i finansijskim tritima. Cilj hedinga je zatita od promjene kritinog faktora (promjene kamatne stope i deviznog kursa). Sutina finansijskog hedinga je kombinovanje 2 ili vie finansijskih transakcija sa finansijskim instrumentima koji razliito reaguju na promjenu kamatne stope (heding kamatne stope) i promjenu deviznog kursa (heding deviznog kursa). Faze hedinga su: 1) Monitoring kojim se utvruje stepen izloenosti riziku 2) Predvianje promjena kritinog faktora, kamatne stope ili deviznog kursa ( u odreenom vremenskom periodu) 3) Vri se izbor finansijskog instrumenta koji je pogodan za minimizaciju rizika 4) Kombinovanje trinih transakcija Vrste hedinga su: 1) Heding od rizika kamatnih stopa i deviznog kursa 2) Mikro i makro heding (mikro - ukoliko se titi 1 transakcija ili jedna bilansna pozicija, makro - titi se cjelokupan bilans) 3) Perfektan ili neperfektan heding (perfektan - gubitak na jednom segmentu trita se pokriva sa dobitkom na drugom segmentu trita, neperfektan - ee se javlja tj. nema 100% pokrivenosti) 4) Dugaak ili kratak heding (dugaak - dolazi do pada kamatne stope, deviznog kursa, kratak - dolazi do rasta kamatne stope, deviznog kursa)

89. Vrste heding transakcija?Heding transakcije se mogu podijeliti u sledee 4 grupe: 1) Fjuerse, forvardse, opcije i svopove. Fjuersi Predmet trgovine su ugovori kojima se prodavac obavezuje da e isporuiti standardizovani proizvod odreenog dana po ugovorenoj cijeni. Dakle, nema fizikog prenosa. Trguje se sa: finansijskim ugovorima, depozitnim certifikatima, dugoronim obveznicama itd. Rizik nesolventnosti moe biti problem za partnere, pa se ugovori sklapaju posredstvom klirinke kue. Logika fjuersa je da e gubitak, zbog promjene kamatne stope, biti nadoknaen sa dobitkom na fjuers poziciji. Uslov je da fjuers pozicija bude suprotna postojeoj, trinoj poziciji. Forvardsi pretstavljaju zajedniki sporazum dvije ugovorne strane o pozajmljivanju odreenog iznosa po ugovorenoj kamatnoj stopi. Glavnica ne prelazi iz ruke u ruku, ve se samo efektivnog datuma obraunava razlika izmeu garantovane kamatne stope i tekue kamatne stope. 31

Banka se moe nai u 2 pozicije: 1) da joj druga strana garantuje aktivnu kamatnu stopu na zajam - kada se banka titi od pada kamatne stope 2) kada joj druga strana garantuje pasivnu kamatnu stopu na depozit - kada se titi od rasta kamatne stope

Opcije: Predmet opcija su: akcije, obveznice, finansijski fjuersi i berzanski indeksi. Opcije pretstavljaju mogunost (pravo) da se kupi (call opcija) i l i proda (put opcija) neki finansijski instrument o unaprijed utvrenim uslovima. Ona strana koja inicira opciju titi se od rizika, a druga strana moe da ostvari premiju. Razlikujemo: *Opcije kamatne stope - kod kojih su predmet ugovora finansijski ugovori sa promjenljivim ili fiksnim kamatnim stopama. Dijele se na: podove, poklopce i kragne. *Valutne opcije - ugovaraju se valutni iznosi po odreenom kursu, to znai da se tite od promjene deviznog kursa. Mogu biti - berzanski i vanberzanski. Svopovi - Njihova elementarna upotreba je na valutnom tritu. Koriste se devizni i kamatni svopovi na internacionalnom tritu i na tritima kapitala sa ciljem eliminisanja deviznog rizika i kamatnog rizika. Razlikujemo: a) svopovi kamatne stope b) devizni svopovi Svopovi kamatne stope se javljaju na tritu kapitala. Koriste se kao instrument za osiguranje od promjene kamata po dugoronim kreditima. Devizni svopovi predstavljaju jedinstvo spot (SPOT- prodaja jedne valute) i terminke transakcije.

90. Elektronski novac i oblici?Elektronski novac se definie kao specifina 'monetama informacija' koja se putem elektronskog inpulsa u 'realnom vremenu' prenosi izeu transaktora koji obavljaju plaanja. Elektronski novac sardri dvije bitne karakteristike: - inicijalni holder e-novca mora da unaprijed uplati novanu vrijednost, s tim da je ova uskladitena na mikroprocesorskom ipu koji se nalazi na plastinoj kartici ili u hard disku personalnog raunara - ova e-vrijednost novca mora da bude iroko prihvaena u plaanjima za niz roba i usluga Postoje 2 osnovna oblika elektronskog novca: Oblik osnovan na karticama ovaj oblik je zasnovan na plastinim karticama koje graani koriste za manja plaanja. Takva plaanja se mogu vriti u prodavnicama koje imaju odgovarajue terminale, i vre se na nain to terminal automatski skida iznos sa kartice i taj iznos odobrava prodavnici. Mreni elektronski novac je karakterisian je po tome to se elektronske vrijednosti elektronskog novca nalaze na hard diskovima personalnih raunara. Transfer se vri preko telekomunikacionih mrea, uglavnom preko Interneta. 32

Osnovni vidovi elektronskog novca su vezani za: platne kartice, automatske uslune altereATM, EFT/POS sisteme i kuno bankarstvo.

91. Monetarni volumen?Monetarni volumen predstavlja ukupna likvidna sredstva u privredi. Sastoji se od 3 komponente: 1) M1 novana masa (ona predstavlja likvidna sredstva), u stvari je primarna likvidnost 2) Kvazi novac finansijski instrumenti (sredstva), koja su manje likvidna sredstva i ne mogu se svrstati u prvu kategoriju sekundarna likvidnost 3) Ogranieni depoziti znatno manje likvidna sredstva koja je potrebno prevesti u likvidna sredstva da bi se mogla koristiti za plaanje tercijalna likvidnost

92. Teorija vremenskog kanjenja?Mjere monetarne politike se ne ispoljavaju odmah i u potpunosti, ve posle odreenog vremena i neravnomjerno. Kada govorimo o odreenom kanjenju, mislimo na neto kao prosjeno ponderisani interval izmeu preuzete mjere i njenih dejstava. Jedna od glavnih neizvjesnosti iz djelovanja monetarne politike je vremensko kanjenje izmeu tane potrebe za akcijom i efekata akcija na konane ciljeve monetarne, odnosno makroekonomske politike. Kod analize kanjenja, moemo razlikovati nekoliko komponenti kanjenja: 1. Kanjenje izvrenja Vremenski interval izmeu trenutka kada je potrebno preduzimati monetarnu akciju i trenutka kada se akcija preduzima. 2. Operativno kanjenje Vremenski interval izmeu trenutka uvoenja instrumenata monetarne politike i trenutka kada poinje da djeluju njihovi efekti na konane ciljeve.

93. Operativni i posredni ciljevi monetarne politike? (Naeno preko gugla)Operativni ciljevi monetarne politike:osigurati potrebnu koliinu novca u opticaju, uspostavljanje monetarne ravnotee i stabilnosti opteg nivoa cijena, kao i stabilnost domaeg novca i deviznog kursa. Posredni ciljevi monetarne politike: kontrola bankarskih rezervi likvidnosti, kontrola ukupne ponude novca i kontrola kamatne stope.

94. Sutina metalistike teorije?U skladu s ovom teorijom, novac kao prometno sredstvo i mjera vrijednosti mora imati svoju vlastitu, supstancijalnu vrijednost, bez koje ne bi mogao uspjeno sluiti kao opti ekvivalent i funkcionisati kao sredstvo prometa i plaanja. Po metalistima, i druga dobra teoretski mogu sluiti kao novac, mada nikad tako uspjeno i pouzdano kao plemeniti metali koji su, na neki nain, upravo od prirode novac. Zlatnom novcu 33

nije potrebna dravna garancija ni deklaracija. Samim svojim prisustvom on predstavlja vrijednost. Istiu da je papirni novac podvrgnut neprekidnim kolebanjima kupovne moi. Teorija nije ispravna jer zlato nije od prirode novac, a prije su pored zlata tu funkciju vrile i mnoge druge robe. Papirna valuta posredno posjeduje takoe vrijednost i moe, pod odreenim uslovima, jo bolje sluiti potrebama prometa.

95. Sutina nominalistike teorije?Teorija zastupa stanovite da je novac proizvod pravnog poretka, apstraktna jedinica, liena svakog materijalnog dranja koju drava proglaava kao obavezno sredstvo plaanja. Posebna varijanta nominalistike teorije je Kejnsova upravljiva valuta. Po njegovom miljenju novac nije nita drugo nego ono to drava s vremena na vrijeme proglaava sredstvom plaanja. Od koncepcije nominalista polazi i Gesel tzv. Geselov novac. Uvoenje besmrtnosti novca po njemu bilo bi izvreno uvoenjem valutnog poreza na novac u opticaju, 1%o sedmino ili 5.2% godinje. Nominalistika teorija nije teoretski ispravna, jer novac nije tvorevina drave ni pravnog poretka.

96. Nedostaci nominalistike teorije o novcu?Nominalistika teorija nije teoretski ispravna jer novac nije tvorevina drave ni pravnog poretka. Novac je po svom porijeklu roba i javlja se prije nastanka drave. Drava ne moe po svojoj volji stvarati novac. Svojim propisima samo je legalizovala postojee stanje i potvrdila postojei novac, osiguravajui mu tim putem svojstvo zakonskog sredstva plaanja. Vrijednost novca se formira i odreuje samostalno na tritu, esto sasvim suprotno intencijama i eljama drave.

97. Osnovne postavke Marksove teorije?Po Marksu, novac je po svom nastanku i sutini roba koja vri ulogu opteg ekvivalenta. Zlato je postalo roba na osnovu razvoja robne razmjene i njenih protivurjenosti, a ne po tome to mu je tu ulogu namijenila sama priroda. S obzirom da su ekonomski zakoni osnova administrativnih, drava ne stvara niti moe stvarati novac. Vrijednost novca (metalni novac) odreuje se koliinom drutvenog rada za proizvodnju zlata i srebra, a ne koliinom novca u prometu. Marks ukazuje na robnu prirodu papirnog novca. Naime, papirna valuta samo je jedan poseban oblik zlatne valute.

98. Prometna varijanta kvantitativne teorije?Prema Hjumu, najznaajnijem predstavniku, teorija se svodi na: a) cijene roba u zemlji su odreene ukupnom koliinom novca b) sav novac u zemlji predstavlja sve robe u zemlji c) ako se povea koliina robe, pada joj cijena, ime vrijednost novca raste; ako se povea koliina novca, cijene roba srazmjerno rastu ime vrijednost novca opada 34

Jednaina izgleda ovako: MV = PQ (prometna varijanta) Q = prodata koliina robe i usluga u nekom periodu MV = efektivna koliina novca koja je u istom periodu mijenjala vlasnika V = prosjena prometna brzina P = opti nivo cijena Ova jednaina se svodi na odnos ponude i tranje, gdje je Q ponuda, a MV tranja.

99. Rikardov doprinos kvantitativnoj teoriji?Rikardo je sintetizovao i sredio teoriju. Za razliku od Hjuma, Rikardo polazi od svoje poznate teorije radne vrijednosti. Po njemu, vrijednost plemenitih metala zavisi iskljuivo od ukupne koliine rada utroenog u njihovu proizvodnju. Izvozom zlata se smanjuje koliina novca u prometu i cijene padaju, i obrnuto. To znai da cjelokupno zlato u zemlji u odreenom momentu predstavlja novac u opticaju. Novac je roba ija vrijednost zavisi od veliine drutveno potrebnog rada utroenog za njenu proizvodnju. Ovaj zakon vrijedi u uslovima dok vlada ravnotea ponude i tranje novca na tritu, odnosno dok se na tritu nalazi onoliko novca koliko ga promet zahtijeva

100. Proirena Fierova transakciona varijanta?Proirena Fierova formula: M1 V1 + M2 V2 = P * T M gotov novac, M2 depozitni novac, V1 brzina opticaja gotovog novca, V2 brzina opticaja depozitnog novca, P prosjeni nivo cijena, T obim transakcija Kupovna snaga novca je:1 = T / M1V1 + M2V2 P

Zakljuak iz Fierove formule: uz istu masu robe u prometu cijene rastu srazmjerno porastu koliine novca i brzine opticaja novca. Uz nepromijenjeno M i V cijene rastu ili padaju obrnuto srazmjerno s promjenama mase roba u prometu.

101. Kemridska prometna varijanta?Kemridsku prometnu varijantu su postavili i razvili ekonomisti: Maral, Kejns i Robertson. M = kPTM kT 1 k= V

P=

k = Maralov koeficijent - duina vremena u kojem je euro dran, prije nego to je utroen V = pokazuje koliko se puta obrne jedan euro izdat (upotrijebljen) u toku godine U centru panje je dranje novca (tranja). Novac se trai zbog kupovne moi koju on predstavlja. Tranja novca je koliina zadranog novca kod transaktora kao likvidna aktiva. Po Maralu, niko nema interesa da cjelokupni svoj dohodak pretvori u novac, jer mu u toj formi ovaj dohodak ne bi nita donio. Time razrauje svoju teoriju odnosa novca i cijena, po kojoj na cijene najsnanije utie odnos izmeu ukupnog dohotka i dijela dohotka zadranog u novcu. 35

Taj odnos zavisi od brzine opticaja novca, koja je bitna jer ona odreuje dio dohotka koji treba sauvati u novanom obliku (k). to su zadrana sredstva vea (k), cijene u prometu su nie.

102. Kejnsova prometna jednaina (Teorija gotovinskih salda)?n = p (k+rk) gdje je: n koliina novca u opticaju p prosjena cijena robe k koliina robe koja se moe kupiti gotovinom k koliina robe koja se moe kupiti depozitnim (bankarskim) novcem r= p=k' - stopa rezervne likvidnosti k

Cijena robe zavisi samo od koliine novca ako k i rk ostanu nepromijenjeni.n k + rk '1 k + rk ' n

Kupovna snaga novca je: p =

Ova formula je znaajna zbog uvoenja 2 pojma: nominalne i realne novane blagajne, tj. n sa jedne i k+rk sa druge strane. Kejns je kasnije napustio ovu formulu dohodno kvantitativne teorije, pa je izradio vlastitu dohodnu varijantu.

103. Aftalionova dohodna teorija?Osnovna karakteristika dohodnih teorija o novcu je da u jednainu razmjene, tj. u prometnu jednainu MV=PT, umjesto robnog prometa (PT) ukljuuju dohodak y, odnosno PO (cijena autputa). Tada je y=PO i ovo je Aftalionova dohodna jednaina Prosjek robnih cijena :P= y O

Kupovna snaga novca:1 O = p y

S obzirom da y po Aftalionu ne utie na robne cijene automatski ve psiholoki, svoju teoriju je nazvao psiholokom. Njegova dohodna jednaina ne pokazuje kupovnu snagu novca, budui da bi na jednoj strani morala imati M, a na drugoj P, pa zbog toga nije kvantitativna.

104. Prva Kejnsova jednaina?Prva Kejnzova jednaina koja se odnosi na dohodnu teoriju novca: Pc =E I 'S + O R

36

Pc = prosjena trina cijena roba prodatih domainstvima u dotinoj godini E = dohodak (zarada) svih proizvodnih faktora kod proizvodnje ukupnog DP O = DP u naturalnom izrazu I = zarada pri proizvodnji investicionih roba S = tednja (akumulacija) svih proizvodnih faktora R = obim proizvedenih potronih roba

105. Druga Kejnsova jednaina?Druga Kejnzova jednaina:P= (E S ) + I O

PO trina vrijednost ukupnog DP I trina vrijednost investicija (E-S) ukupna kupovna snaga datog perioda u privredi koja se realizuje upotrebom novca.

106. Grafik inflacionog jaza?S, I Z S S A R B I I y Z kriva pune zaposlenosti R taka potencijalne ravnotee I kriva investicija S kriva tednje A taka nove ravnotee do koje dolazi usled poveanja nacionalnog dohotka i poveanja tednje kao posledice poveanja nacionalnog dohotka B taka ravnotee kada bi se smanjile investicije A-B inflacioni jaz Inflacija je posledica veih investicija (I) u odnosu na tednju (S). Inflacioni jaz, kao rezultat vee globalne tranje u odnosu na ukupno formiranu ponudu (tednju) vodi inflaciji, tj. rastu cijena. Cijene rastu sve dok postoji viak tranje, odnosno inflacioni jaz. Proces uravnoteenja tee ovako: zbog porasta cijena dolazi do poveanja nacionalnog dohotka, porasta tednje, kriva S se pomjera do take A, i dolazi do izjednaavanja S i I. Uravnoteenje moe da se postigne smanjivanjem investicija, kada se kriva I sijee sa krivom S u taki B.

37

107. Deflacioni jaz grafik i objanjenje?S,I Z S

I A I B

R

Y Z = kriva pune zaposlenosti S = kriva tednje I = kriva investicija A = taka nove ravnotee do koje dolazi poveanjem investicija R = taka potencijalne ravnotee A' B' = deflatorni jaz Deflatorni jaz je manjak investicija i otklanja se ako se kriva I podigne do nivoa gdje bi sjekla krivu S u taki A. U ovom sluaju, izbjegava se smanjenje tednje.

38

108. Psiholoka teorija?Najpoznatiji predstavnik je Aftalion. Razlike u tedljivosti mogu da se protumae kao razlika u pridavanju veeg ili manjeg znaaja vrijednosti novca. Gdje se novcu daje vea vrijednost i vie se tedi, vie se i osjea njegova individualna vrijednost. Novcu se daje manja vrijednost tamo gdje su svjee uspomene na inflaciju, ili tamo gdje se oekuje rat ili valutna reforma, na tetu posjednika novca. S druge strane, ako se oekuje pad cijena potroai se suzdravaju od kupovine, brzina opticaja se usporava a cijene pokazuju tendenciju pada. Zakljuak je da je teorija je pogreno postavljena jer polazi od pogrene pretpostavke da su tranja, potronja, novani opticaj, cijene i stabilnost pod dominantnim uticajem psiholokih faktora.

109. Teorija ponaanja i teorija dominacije?Po teoriji ponaanja presudnu ulogu na: formiranje cijena, razvoj inflacije, vrijednost novca, trina kretanja i slino, ima ponaanje razliitih drutvenih grupa, monopola, udruenja, dravnih organa itd. Po teoriji dominacije, kao varijante teorije ponaanja, dominantne firme imaju odluujuu ulogu na tritu. Naime, ponaanje jednih uslovljava ponaanje drugih. Odluke velikih jedinica, kao to su javna vlast i monopoli, najsnanije utiu na sva kretanja. Ponaanje velikih uslovljava ponaanje malih i odreuje kretanje cijena.

110. Cijena ukupne proizvodnje u Kejnsovoj jednaini?P=E I S + O O

P = cijena potronih roba E = ukupan nacionalni dohodak O = ukupna proizvodnja I = vrijednost novih investicija S = tednja Ako je I - S = nula, znai I = S, slijedi da cijene zavise samo odE O

Time ni jedan dio nacionalnog dohotka nije tezaurisan, sve utede su investirane, obim kredita je na nivou stvarnih uteda, a privredni ivot cjelokupno u stanju potpune ravnotee.

39

111. Osnove Fridmanove teorije (Monetaristika teorija)?Fridman polazi od toga da je kvantitativna teorija novca zapravo teorija tranje novca i da prethodne teorije na daju objanjenje odnosa realnog i novanog dohotka, kamate i nivoa cijena. Fridman posmatra novac kao dio znatno ireg koncepta aktive - kapitala ili ukupne imovine. Dohodak se moe drati u 5 oblika imovine: novac, obveznice, akcije, fizika dobra i ljudski kapital. Fridman ukljuuje ove faktore u funkciju tranje novca, a osim njih jo neke kako bi se dobio kompletniji odnos meuzavisnih veliina. Tranja novca zavisi od tokova dohotka, i to: od stope prinosa od akcija, zatim od kamatne stope od obveznica itd... Osnovna varijabla teorije je dohodak (imovina) po stalnim cijenama ili permanentni dohodak, ime Fridman izgrauje teoriju permanentnog dohotka. Dugorona stopa monetarnog rasta bi trebalo da iznosi 3-5%. Vei ili manji porast novane mase od tako programiranog nivoa dovee do inflacije, odnosno deflacije.

112. Fridmanova realna tranja novca (teorija permanentnog dohotka)?M 1 dP = f (Y ,W ,Vm ,Ve ,Vw , r ) P P dT

gdje je: M nominalna tranja novca, P indeks cijena, M/P realna koliina novca, Y realan dohodak (proizvodnja), W odnos izmeu finansijske i realne aktive i fiksnog kapitala, Vm stopa oekivanog prinosa novca, Ve oekivana stopa prinosa od akcija, Vw stopa oekivanog prinosa obveznica,1 dP - stopa promjene opteg nivoa cijena, r ostale varijable, P dT

W odnos izmeu finansijske i realne aktive i fiksnog kapitala Nastoji se dokazati da postoji prilino stabilan odnos izmeu realne tranje novca i varijabli koje tu tranju odreuju. Takoe se nastoji odbaciti teza o apsolutnoj stabilnosti brzine opticaja novca. Osnovna varijabla teorije je dohodak (imovina) po stalnim cijenama ili permanentni dohodak ime Fridman izgrauje teoriju permanentnog dohotka.

113. Nedostaci Fridmanovih teorijskih postavki u odnosu novca i cijena?Prvi nedostatak: Fridmanov model ne sadri razlikovanje izmeu aktivnog i neaktivnog novca, niti izmeu transakcionih i pekulativnih sredstava. Njegov model tranje novca oblika kvantitativne teorije graen je za visokorazvijenu i monetiziranu privredu (SAD) s razvijenom finansijskom strukturom i finansijskim instrumentima (tritem) i teko se moe primijeniti na privrede bez takvih karakteristika.

40

Drugi nedostatak modela je to uzima iri koncept novca koji ukljuuje i oroene depozite koji su u svim zemljama izvan novane mase.

114. Teko prihvatljive pretpostavke Fridmanove teorije?Fridman polazi od nekoliko, danas teko prihvatljivih pretpostavki: 1. potpune ravnotee privrede sa stabilnim cijenama; 2. pune zaposlenosti rada i kapitala; 3. potpuno elastine tranje novca u odnosu na dohodak; 4. stalne i stabilne stope rasta proizvodnje - 3-4%, to stvarnost demantuje; 5. stabilne dugorone promjene koliine novca (3%, odnosno kasnije 5%)

115. Inflacija po Levinstonu?Po Levinstonu poveanje akumulacije dovodi do poveanja cijena. Tako dolazi do rasta inflacije. Pritom, nadnice se samo prilagoavaju ovakvom rastu cijena. Porast cijena rezultat je velikih multinacionalnih kompanija koje su u svom posjedu imale 35% svjetske proizvodnje. U trci za profitom, one utiu na sve vei porast cijena, a samim tim i na rast inflacije. On ukazuje na pojavu stagflacije period 60-ih i 70-ih godina. Stagflacija je stanje u kojem je, pored visoke stope inflacije, prisutna i visoka stopa nezaposlenosti. Dakle, sr problema proistie iz bliske veze krupnog kapitala i politike vlasti, a uzrok inflacije vidi u ekonomsko-politikoj moi.

41

116. Filipsova kriva grafik i tumaenje?Stopa Inflacije (%) FK

B = stabilan trade-off

0

C2%

A5.5%

Stopa nezaposlenosti (%)

Kao mjeru inflacije Filips uzima rast nadnica. Tako je dobio negativnu korelaciju (trade-off) izmeu stope inflacije i stope nezaposlenosti: Zakljuci: 1. Ekonomija moe da se vodi do razliitih nivoa zaposlenosti (nezaposlenosti) i autputa. 2. Nivo nezaposlenosti se ne bi mogao smanjiti bez stvaranja inflacije sve do take A u kojoj Filipsova kriva sijee apscisu. - U originalnoj Filipsovoj studiji taj nivo je bio 5,5%. 3. Vlada se moe pokazati sposobnom za voenje ekonomije pri niskoj nezaposlenosti, ali e platiti cijenu u visokoj inflaciji.

42

Npr. Vlada moe izabrati taku B. Po originalnoj Filipsovoj studiji to je taka u kojoj je stopa inflacije 2% i stopa nezaposlenosti je 2%. Na taj nain je stvoren stabilan trade-off izmeu nezaposlenosti i inflacije.

117. Empirijska studija i prestanak originalne Filipsove krive?60-ih godina mnoge ekonomije su se kretale na nain koji se objanjava Filipsovom krivom. Tako je, pored teorijske, stvorena i empirijska potvrda Filipsove studije. Meutim neoklasini ekonomisti ukazuju da se u klasinim modelima uzimaju realne nadnice, a ne novane kao to je to prikazano Filipsovom krivom. 1986. godine Fridman i Felps izrauju proirenu Filipsovu krivu proiruju je tako to u osnovni model (spiralu nadnica i cijena) ukljuuju oekivanja. Kratkorono, postoji trade-off izmeu stope inflacije i stope nezaposlenosti, jer se ekonomija nalazi u stanju neravnotee. Fridman i Felps uvode fenomen prirodne stope nezaposlenosti koja nije zastupljena kod originalne Filipsove krive. Sredinom 70-ih godina, ova veza se prekinula. U mnogim zemljama SAD i OECD bile su prisutne visoke stope inflacije i nezaposlenosti i dokazano je da ne postoji trade-off u dugom roku.

118. Proirena Filipsova kriva?1968. godine Fridman i Felps izrauju proirenu Filipsovu krivu. Proiruju je tako to u osnovni model (spirala nadnica i cijena) ukljuuju i oekivanja. Ova proirena Filipsova kriva naziva se i Filipsova kriva akceleracije po kojoj niska stopa zaposlenosti dovodi do rasta inflacije, tj. do breg rasta (akceleracije) nivoa cijena.

43

Kratkorono postoji trade-off izmeu stope nezaposlenosti i stope inflacije jer se ekonomija nalazi u stanju neravnotee. Da bi vlasti smanjile nezaposlenost, moraju poveati ponudu novca, to dovodi do neoekivanog rasta inflacije za 2%. Zaposlenost i autput e se kretati du kratkorone Filipsove krive do take B. Ako se promjene oekivanja, doi e do pomjeranja Filipsove krive, koja bi onda sjekla Filipsovu krivu koja je pretstavljena vertikalnom linijom (dugoronu Filipsovu krivu). Sva dalja nastojanja da se nezaposlenost smanji poveanjem ponude novca dovee do poveanja inflacije. Poveanje agregatne tranje dovee do smanjenja nezaposlenosti (na kratak rok) a posledica e biti ubrzana inflacija.

119. Periinova definicija inflacije?Periin je definisao inflaciju na sledei nain: Inflacija je proces samopodravanog, a razliitim uzrocima izazvanog rasta cijena koji postepeno, prije ili kasnije, poto se iskoriste stimulativni efekti rasta cijena, dovodi do opadanja ivotnog standarda veine stanovnitva. Zatim, po Periinu inflacija dovodi i do iscrpljivanja nacionalnih izvora deviza, do pogoravanja deviznog bilansa i kursa nacionalne valute i, konano, do poremeaja na tritu koji oteava kontinuitet u funkcionisanju privrede, a izaziva i nove poremeaje u raspodjeli (dohotka) i pothranjuje sama sebe. Nedostatak ove definicije lei u injenici da ne ukazuje na uzroke inflacije.

120. Vrsta inflacije prema uzrono-posledinim vezama?Prema uzrono-posledinim vezama: a) Inflacija tranje - do inflacije dovodi prevelika tranja u odnosu na ponudu (novane mase, nominalnih dohodaka itd.), b) Inflacija trokova - do inflacije dovodi poveanje trokova proizvodnje (energije, sirovina, repromaterijala...) ili poveanje cijene radne snage. c) Strukturna inflacija - od velikog je znaaja da li zemlja proizvodi sirovine ili gotove proizvode (pa je povoljnije za zemlju ukoliko je izvoznica gotovih proizvoda), d) Uvezena inflacija - do inflacije dolazi usled porasta cijena uvoznih komponenti, zbog njihovog porasta na svjetskom tritu, e) Psiholoka inflacija - rezultat psiholokih efekata (inflacionih oekivanja) u uslovima intenzivnog ubrzanja inflacione spirale (u CG 1993-1994. godine).

121. Teorija inflacije tranje?Predstavnik ove teorije je Fridman. Do