WSTĘP

Nadużywanie napojów alkoholowych przez dzieci i młodzież jest od

dawna zjawiskiem nader rozpowszechnionym. Szczególnie przerażającym

jest fakt, iż wiek inicjacji alkoholowej stale się obniża, tak więc po alkohol

sięga coraz to młodsze pokolenie. Niebezpieczeństwo alkoholizmu w

najmłodszych generacjach wynika obecnie z kulturowych i obyczajowych

tradycji społeczeństwa polskiego, osobowościowych cech i dążeń

dorastającej młodzieży oraz wartości lansowanych we współczesnych

kulturach i grupach młodzieżowych. Zjawisku picia alkoholu przez

nastolatków poświęca się coraz więcej uwagi zarówno w środkach

masowego przekazu, jak i w pracach naukowych, a to za sprawą jego

rozmiarów i drastyczności. Uważam, że problem spożywania alkoholu przez

młodzież jest warty tego, aby przyjrzeć mu się z bliska. Być może jego

nagłaśnianie przyczyni się do minimalizacji tego negatywnego w skutkach

zjawiska. Czym zatem kieruje się młodzież sięgając po alkohol? Jaki jest

powód spożywania przez nich napojów alkoholowych w tak wczesnym

wieku? Czy młodzież dostrzega narastający z roku na rok problem? Jaki jest

ich poziom wiedzy na temat alkoholu? Oto główne kwestie stanowiące

źródło zainteresowań niniejszej pracy, na które drogą postępowania

badawczego należy znaleźć odpowiedź.

Rozpoczynając postępowanie badawcze należy jasno określić

przedmiot, cel i problematykę badań, jak również dobrać metody, techniki i

narzędzia badawcze niezbędne do udzielenia odpowiedzi na pytania

składające się na tą problematykę.

Punktem wyjścia wszelkiego procesu badawczego jest przede

wszystkim precyzyjne sformułowanie przedmiotu badań, którym zdaniem

Władysława Puśleckiego, jest wycinek rzeczywistości społeczno –

przyrodniczej stanowiący obiekt zainteresowań poznawczych określonej

dyscypliny naukowej1. Podobnego zdania jest Janusz Sztumski, który

twierdzi, że przedmiotem badań jest to wszystko, co składa się na tzw.

rzeczywistość społeczną, a najistotniejszymi składnikami tej rzeczywistości

są zbiorowości i zbiory społeczne oraz procesy i zjawiska społeczne2.

Przedmiotem badań prezentowanych w niniejszej pracy jest zjawisko

spożywania alkoholu przez uczniów gimnazjum.

Celem podejmowanych badań, według J. Sztumskiego, jest najogólniej

biorąc, naukowe poznanie rzeczywistości. Jednakże (…) nie jest to wcale cel

jedyny, bowiem, oprócz realizowania celu poznawczego, ważne jest także

kształtowanie rzeczywistości społecznej, w związku z tym prognozowanie i

planowanie jej przeobrażeń, co umożliwia stymulowanie procesów

społecznych3.

Zbigniew Skorny wyróżnia cele teoretyczno – poznawcze i praktyczno

– wdrożeniowe. Realizacja celów teoretyczno – poznawczych wiąże się z

poznaniem określonej kategorii zjawisk oraz wykryciem ich związków,

zależności i prawidłowości. Cele praktyczno – wdrożeniowe łączą się z

wykorzystywaniem wyników badań w działalności wychowawczej,

społecznej, kulturowej lub innej formie ludzkiej działalności. Realizacja

celów teoretyczno – poznawczych stanowi podstawę osiągnięcia celów

praktyczno – wdrożeniowych4.

Celem teoretyczno – poznawczym podjętych badań jest:

zbadanie zjawiska spożywania alkoholu przez młodzież gimnazjalną

poznanie motywów sięgania po napoje alkoholowe przez młodzież

zbadanie opinii młodzieży na temat okoliczności picia alkoholu

zbadanie częstotliwości picia alkoholu przez młodzież gimnazjalną

zbadanie opinii młodzieży na temat spożywania alkoholu przez

swoich rówieśników1 W. Puślecki, Metody badań pedagogicznych, Kalisz 1985, s. 3.2 J. Sztumski, Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice 1995, s. 17.3 Ibidem, s. 21.4 Z. Skorny, Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, Warszawa 1984, s. 65.

4

Natomiast celem praktyczno – wdrożeniowym będzie wykorzystanie

wyników badań do propagowania trzeźwości wśród nastolatków.

Uszczegółowieniem celu badań, jak pisze Mieczysław Łobocki, jest

problem badawczy. Umożliwia on bowiem dokładniejsze poznanie tego, co

rzeczywiście zamierzamy zbadać5. J. Sztumski problemem badawczym

nazywa to, co jest przedmiotem wysiłków badawczych, czyli po prostu to, co

orientuje nasze przedsięwzięcia poznawcze6.

Uwzględniając przedmiot badań sformułowano problem główny, który

jest następujący: jaki jest aktualny stan zjawiska spożywania alkoholu

przez młodzież gimnazjalną? Aby możliwe było zrozumienie dokonań

badawczych łącznie z wnioskami końcowymi sprecyzowano ogólnie

sformułowany problem badawczy, wysuwając szereg następujących

problemów szczegółowych:

1. czy badany pił już alkohol, w jakim wieku to nastąpiło i co skłoniło go

do spróbowania?

2. co sprawia, że badany nadal sięga po alkohol, jak często to robi i jak

alkohol wpływa na jego zachowanie?

3. jakie są opinie badanej młodzieży na temat picia alkoholu i jego

szkodliwości?

Rozwiązanie określonego problemu badawczego wymaga zastosowania

określonych metod, technik i narzędzi badawczych. Terminy te wymagają

wyjaśnienia. W metodologii mojej pracy przyjmuję definicję metody

badawczej M. Łobockiego, który za metodę uznaje ogólny system reguł,

dotyczących organizowania określonej działalności badawczej, tj. szeregu

operacji poznawczych i praktycznych, kolejności ich zastosowania, a także

specjalnych środków działań skierowanych z góry na założony cel7.

5 M. Łobocki, Metody i techniki badań pedagogicznych, Kraków 2000, s. 21.6 J. Sztumski, op. cit., s. 38.7 M. Łobocki, op.cit., s. 115.

5

W moich badaniach zastosowałam metodę sondażu diagnostycznego.

Metoda ta, zwana inaczej sondażem ankietowym lub sondażem na grupie

reprezentatywnej, pozwala na poznanie określonego zjawiska społecznego,

ustalenie jego zasięgu, zakresu, poziomu i intensywności, następnie jego

ocenę i zaprojektowanie modyfikacji – zmian ulepszających negatywne

sytuacje życia ludzi w badanym środowisku. Metoda sondażu

diagnostycznego jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach

strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych,

opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach

rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie

nie zlokalizowanych – posiadających znaczenie wychowawcze, w oparciu o

specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której

badane zjawisko występuje8.

Technika to pojęcie podrzędne w stosunku do metody i o znacznie

węższym zakresie niż metoda. Jako określenie techniki badawczej przyjęłam

w moich badaniach definicję Tadeusza Pilcha, który określa ją jako

czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami,

pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii,

faktów. Technika badawcza ogranicza się do czynności pojedynczych lub

pojedynczo jednorodnych9.

Pojęcie narzędzia badawczego bywa mylone z techniką. Narzędzie

badawcze jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki

badawczej (np. kwestionariusz ankiety, kwestionariusz wywiadu).

Technika, którą zastosowałam to badanie ankietowe. Ankieta według T.

Pilcha to gromadzenie informacji polegające na wypełnieniu, najczęściej

samodzielnie przez badanych, specjalnych kwestionariuszy10.

Kwestionariusz ankiety dla uczniów gimnazjum powstał na podstawie

8 T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 1995, s. 51.9 Ibidem, s. 53.10 T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 1995, s. 59.

6

interesującego mnie problemu z uwzględnieniem informacji zawartych na

temat w literaturze przedmiotu. Ankieta zawiera 27 pytań, które mają

charakter pytań półotwartych i zamkniętych.

Badaniem objęto 52 uczniów Gimnazjum nr 28 Bydgoszczy, w tym 26

dziewcząt i 26 chłopców. Ze względu na anonimowość ankiety zachęcałam

badanych, aby bez obaw udzielali szczerych i rzetelnych odpowiedzi na

pytania zawarte w kwestionariuszu ankiety. Zebrany materiał empiryczny

dostarczył danych dotyczących występowania zjawiska spożywania alkoholu

przez młodzież gimnazjalną.

Praca składa się ze wstępu oraz trzech rozdziałów: dwóch teoretycznych

i empirycznego. We wstępie przedstawiłam metodologię badań własnych,

gdzie zaprezentowałam przedmiot, cel, problematykę badań, wybraną

metodę, technikę i narzędzie badawcze oraz charakterystykę badanej

zbiorowości.

Rozdział pierwszy przedstawia różne, powszechnie spotykane w

literaturze naukowej definicje i pojęcia ściśle związane z poruszonym przeze

mnie problemem, ukazuje typologię wzorców picia oraz fazy uzależnienia

od alkoholu, a także motywy i okoliczności spożywania napojów

alkoholowych przez młodzież. Rozdział drugi podejmuje tematykę

wybranych zachowań dewiacyjnych, które mogą być skutkiem spożywania

alkoholu przez młodzież m.in. nikotynizm młodzieży, zachowania

agresywne i przestępczość nieletnich. Rozdział trzeci zawiera analizę

ilościową i jakościową podjętych badań. Pracę kończą podsumowanie i

wnioski z badań, spis tabel, spis wykresów, bibliografia i aneks.

ROZDZIAŁ 1. WYBRANE PROBLEMY

ALKOHOLIZMU W ŚWIETLE LITERATURY

7

Pojęcie alkoholizmu jest obszernym zagadnieniem, któremu

poświęcono wiele publikacji i badań naukowych, dzięki którym możemy

zapoznać się bliżej z etiologią tego negatywnego w skutkach zjawiska.

8

1.1. Wyjaśnienie podstawowych pojęć

Przystępując do charakterystyki pojęć związanych z problemem

spożywania alkoholu przez młodzież należy zauważyć, że najczęściej w

literaturze naukowej można spotkać się z takimi terminami jak:

alkoholizm

alkoholizacja

uzależnienie alkoholowe

nałóg

nawyk

nadużywanie alkoholu

pijaństwo

opilstwo

Najczęściej funkcjonujące pojęcie i najbardziej rozpowszechnione to

pojęcie alkoholizmu. Termin ten został wprowadzony w 1849r. przez

szwedzkiego lekarza i aktywnego propagatora trzeźwości Magnusa Hussa.

Jak podaje Encyklopedia Zdrowia alkoholizm jest chorobą, która polega na

utracie kontroli nad piciem napojów alkoholowych i może doprowadzić do

przedwczesnej śmierci. Zjawisko to jest nie tylko problemem zdrowotnym

dotyczącym jednostki obarczonej nałogiem picia, ale ma szerszy wymiar ze

względu na różnorodne związane z nim negatywne konsekwencje społeczne.

W orbicie działań każdego intensywnie pijącego znajduje się co najmniej

kilka osób bezpośrednio lub pośrednio ponoszących ujemne skutki nałogu,

toteż alkoholizm jest zaliczany do tzw. patologii społecznej. W krajach

kręgu kulturowego, do którego należy i Polska, picie różnego rodzaju

napojów alkoholowych jest szeroko rozpowszechnione. Niewłaściwa

struktura spożywanych napojów alkoholowych oraz akceptowane w

niektórych środowiskach szczególnie niebezpieczne wzory picia prowadzą

stosunkowo często do jaskrawych przypadków degradacji fizycznej i

psychicznej wśród pijących. Do nałogowego alkoholizmu prowadzi częste

upijanie się przez 5 – 10 lat, a w środowiskach młodzieżowych nawet w

krótszym okresie. Zarówno względy zdrowotne jak i społeczne skłaniają do

traktowania alkoholizmu jako zagadnienia o szczególnym znaczeniu. Tylko

w porę podjęte środki zapobiegawcze już we wczesnym okresie

nadużywania alkoholu dają duże szanse zahamowania tego nawyku11.

Spośród wcześniej wymienionych pojęć autorzy prac naukowych

najczęściej posługują się pojęciem alkoholizowania. Niekiedy

alkoholizowanie się utożsamiane jest z wszelkim spożywaniem alkoholu12.

Bliskie temu jest określenie alkoholizacji, którą Brunon Hołyst traktuje jako

„zjawisko społeczne będące faktem spożywania napojów alkoholowych bez

względu na okoliczności, motywy i sposoby picia”. Alkoholizacja odnosi się

zarówno do pijących w sposób umiarkowany, którzy w zasadzie nie wpadają

w chorobę, ani nie stają się niebezpieczni dla otoczenia, jak i do pijących

nadmiernie13.

Innym terminem, który stricte wiąże się z nadmiernym sięganiem po

alkohol jest uzależnienie. Zgodnie z definicją Światowej Organizacji

Zdrowia uzależnienie od alkoholu jest to stan psychiczny i fizyczny,

wynikający ze współdziałania żywego organizmu i alkoholu. Stan ten

charakteryzuje się zmianami w zachowaniu i innymi następstwami, w tym

zawsze trudną do odparcia chęcią (przymusem) ciągłego lub okresowego

używania alkoholu, aby doświadczyć psychicznych efektów jego działania

lub uniknąć objawów wynikających z jego braku, na przykład złego

samopoczucia (dyskomfortu). Zjawisku temu może, ale nie musi

towarzyszyć zmiana tolerancji. Człowiek może uzależnić się równolegle od

alkoholu i innych środków spożywanych, wdychanych lub przyjmowanych

w formie zastrzyków. Zależność psychiczna polega na potrzebie częstego

lub stałego przyjmowania alkoholu, aby powtórzyć poprzednie przeżycia

11 W. Gumułka i W. Rewerski, Encyklopedia Zdrowia tom I, Warszawa 1992, s. 365.12 A. Bielawiec i M. Krężel, Narkomania i alkoholizowanie się młodzieży, Szczecin 1992, s. 19.13 B. Hołyst, Wiktymologia, Warszawa 1999, s. 160.

10

związane z jego przyjęciem. Zależność fizyczna natomiast jest stanem

biologicznej adaptacji wobec alkoholu, bez którego organizm nie może

prawidłowo funkcjonować. Przerywanie lub ograniczanie podawania

alkoholu pociąga za sobą występowanie zaburzeń czynności ustroju,

określanych mianem abstynencji (zespołu odstawienia). Tolerancja jest to

stan, w którym powtarzanie tej samej dawki alkoholu daje coraz słabszą

reakcję, a dla uzyskania tego samego efektu działania konieczne jest

zwiększenie dawki14.

O objawach i przebiegu uzależnienia można również znaleźć informacje

w Encyklopedii Zdrowia, z których możemy się dowiedzieć, że uzależnienie

poprzedzane jest zwykle okresem nadmiernego picia, w którym alkohol

zaczyna stopniowo kształtować zainteresowania, zajęcia i plany pijącego.

Wstępem do uzależnienia jest poczucie ulgi towarzyszące piciu oraz rosnąca

ilość alkoholu koniecznego do jej osiągnięcia. Zwiastunami

rozpoczynającego się uzależnienia są epizody niepamięci pokrywającej

okresy nietrzeźwości („przerwy w życiorysie”). Myślenie o alkoholu staje

się stałym składnikiem dnia, a fakt zależności dostrzegalny dla pijącego.

Rodzi się poczucie winy powodujące unikanie rozmów o alkoholu i picie w

tajemnicy. Momentem krytycznym w kształtowaniu się uzależnienia jest

utrata kontroli nad piciem tj. niemożność jego zaprzestania powodująca

picie, aż do wystąpienia poważniejszych objawów zatrucia lub innych

powikłań. Takie okresy picia mogą być oddzielone dłuższymi okresami

niepicia, lecz każdy wypity „kieliszek” sprowadza następny ciąg picia.

Następuje osłabienie lub zerwanie więzi uczuciowych i kontaktu z

otoczeniem rodzinnym, towarzyskim. Pijący szuka winnych i wyjaśnień,

oskarża otoczenie, bywa wulgarny, arogancki i agresywny. Otoczenie

przestaje go tolerować, zaczyna potępiać, izolować, karać, postępuje utrata

bardziej złożonych potrzeb i zainteresowań, spłycenie uczuciowości,

14 B. Woronowicz, Bez tajemnic, Warszawa 2001, s.66.

11

rezygnacja z wielu wartości i zasad moralnych, dochodzi do konfliktów z

prawem, ogólnie rzecz ujmując człowiek stacza się na margines życia15.

Kolejnymi pojęciami, które możemy odnieść do zjawiska nadmiernego

spożywania alkoholu są nałóg i nawyk. Nałogi, jak podaje Encyklopedia

Zdrowia są to wyuczone i utrwalone szkodliwe nawyki, które prowadzą do

ujemnych następstw zdrowotnych, a w przypadku np. alkoholizmu czy

narkomanii również do zakłóceń życia społecznego. Nałogi są nie do

pogodzenia z higienicznym trybem życia, a ich ostateczne skutki przynoszą

często klęskę osobistą i poważne straty społeczne. Nałóg charakteryzuje się

niezwykle nasiloną potrzebą zażywania alkoholu lub innej substancji, bardzo

silnym uzależnieniem psychicznym i fizycznym, ciężkimi objawami

abstynencji po nagłym zaprzestaniu zażywania alkoholu, które mogą nawet

doprowadzić do śmierci16. Słownik Współczesnego Języka Polskiego podaje,

że nawyk jest to silne przyzwyczajenie do robienia czegoś, postępowanie w

określony sposób17.

Pojęcie nadużywania również ściśle łączy się z poruszonym przeze

mnie problemem. Według Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego

(Diagnostic and Statisticial of Mental Disorders) nadużywanie to szkodliwy

model używania substancji psychoaktywnej (w tym także alkoholu),

prowadzący do istotnego klinicznie uszkodzenia organizmu, które

manifestuje się wystąpieniem w ciągu ostatnich 12 miesięcy co najmniej

jednego z wyszczególnionych niżej objawów18:

powtarzające się picie powodujące niemożność właściwego

wypełniania podstawowych obowiązków w pracy, szkole lub w domu

(np. obniżenie wydajności związane z używaniem substancji,

zaniedbywanie obowiązków, nieobecności w szkole, zawieszenie lub

relegowanie ze szkoły w związku z używaniem substancji)

15 W. Gumułka i W. Rewerski, Encyklopedia Zdrowia tom I, Warszawa 1992, s. 458.16 Ibidem, s. 452.17 Słownik Współczesnego Języka Polskiego tom I, Warszawa 2001, s. 578.18 B. Woronowicz, Bez tajemnic, Warszawa 2001, s. 29.

12

powtarzające się picie w sytuacjach, kiedy stwarza to fizyczne

zagrożenie (np. prowadzenie pojazdów)

powtarzające się problemy prawne (np. zatrzymania w związku z

niestosownym zachowaniem pod wpływem alkoholu)

uporczywe picie pomimo stałych lub nawracających problemów

społecznych albo międzyludzkich, które są skutkiem lub są nasilane

przez działanie substancji – w tym przypadku alkoholu (np. kłótnie z

rówieśnikami, przemoc fizyczna)

Kończąc niniejsze rozważania terminologiczne warto zwrócić uwagę na

różnicę pomiędzy pijaństwem a alkoholizmem. Bogdan Woronowicz określa

pijaństwo jako zły nawyk, zły obyczaj, który można zmienić. Pijak, w

odróżnieniu od alkoholika, jest w stanie kontrolować swoje kontakty z

alkoholem, przerwać picie w dowolnym momencie albo bez większych

problemów odmówić. Różnicę między pijaństwem a alkoholizmem w dosyć

oryginalny sposób określa stare francuskie powiedzenie: „pijak mógłby

przestać pić, gdyby chciał – alkoholik chciałby przestać pić, gdyby mógł”19.

1.2. Typologia wzorców picia

Pojęcie wzory picia ma dość długą tradycję w badaniach społecznych

nad zjawiskiem picia alkoholu. Andrzej Święcicki termin ten definiował

następująco: „wzory picia oznaczają wiele powtarzających się zachowań

naśladowczych przez większość jednostek rozmieszczonych na dużej

przestrzeni i w dłuższych okresach czasu”20.

Na gruncie krajowym pierwszą propozycję typologii wzorów picia

przedstawił Adam Podgórecki. Picie alkoholu zdaniem Podgóreckiego – jak

każda czynność społeczna, dokonuje się w ramach określonych wzorów

społecznych, wyznaczonych przez tradycję historyczną, ale również

19 B. Woronowicz, op. cit., s. 29.20Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Młodzi ludzie i alkohol w Europie, Warszawa 1994, s.63.

13

podlegających modyfikacjom kulturowym i środowiskowym. Autor

wyróżnia co najmniej trzy wzory picia alkoholu21:

1) picie alkoholu rytualistyczne związane kiedyś z ceremoniami

religijnymi, później przekładające się na rozmaite okazje życia

towarzyskiego

2) wzór towarzyski picia alkoholu, który polega na tym, że picie jakiejś

ilości alkoholu daje poczucie wspólnoty, oparcia, wzajemnego

dostrzegania się oraz ewentualnie wzajemnej, pozytywnej samooceny

3) wzór utylitarny picia alkoholu – dla jakichś określonych celów, jak

uśmierzanie bólu żołądka, ogrzanie się, podtrzymanie ciepła własnego

ciała, uspokojenie, względnie rozładowanie napięć seksualnych albo

agresywnych, rozładowanie napięć emocjonalnych, zaśnięcie itp.

W nawiązaniu do typologii Podgóreckiego dostrzec można jak w piciu

nastolatków mieszają się różne wzory. Najwyraźniej zaznacza się rys

towarzyski, w którym młodzi ludzie piją, żeby być razem, bliżej odczuwać

siebie wzajemnie, być we wspólnocie. Rys utylitarny charakteryzuje się tym,

że nastolatki sięgają po alkohol, gdy są napięci, zestresowani, chcą się

rozluźnić, wyluzować i wiedzą, że alkohol jest odpowiednim środkiem do

tego celu. Moment rytualny to taki, w którym przez picie alkoholu młodzież

podkreśla swoją dorosłość, manifestuje swoje wejście na teren przeznaczony

dla dorosłych, ale zaznacza przy tym wyraźnie swoją odrębność

pokoleniową, pije głównie piwo, zażywa narkotyki itp22.

Kolejna próba typologii wzorów picia alkoholu wiąże się z nazwiskiem

Antoniego Kępińskiego. Autor ten w miejsce wzoru picia wprowadził termin

styl picia i wyróżnia cztery charakterystyczne dla naszego społeczeństwa

style picia23: neurasteniczny, kontaktywny, dionizyjski i heroiczny.

21 Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Alkohol a młode pokolenie Polaków połowy lat 90-tych, Warszawa 1999, s.66.22 B. Woronowicz, op. cit., s. 34.23 Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Alkohol a młode pokolenie Polaków połowy lat 90-tych, Warszawa 1999, s 67.

14

1) dla stylu neurastenicznego charakterystyczne jest to, że pije się

niewielkie ilości alkoholu, zwykle w stanie zmęczenia lub

rozdrażnienia

2) styl kontaktywny polega na piciu niewielkich ilości alkoholu dla

uzyskania lepszego kontaktu z innymi ludźmi, dla przezwyciężenia

nieśmiałości i wzmocnienia więzi

3) styl dionizyjski odznacza się tym, ze pije się do stanu zamroczenia,

aby oderwać się od rzeczywistości i widzieć „inaczej” świat

4) styl heroiczny polega na piciu dużych ilości alkoholu po to, aby

wyzwolić poczucie mocy i gotowości do czynów zwykle tłumionych

w życiu codziennym

Zbiorowe opracowanie ekspertów z włoskiego ośrodka PROGETTO

EUROPA, które wykonane zostało na zlecenie Komisji Europejskiej jest

przykładem szerszego ujęcia wzorów picia alkoholu. Eksperci w rozdziale

poświęconym „wzorom konsumpcji alkoholu wśród młodych ludzi”

prezentują dwa modele młodzieżowej konsumpcji alkoholu24:

1) pierwszym jest picie towarzyskie, kiedy alkohol jest pity w grupie, z

przyjaciółmi, na prywatkach lub z okazji wydarzeń sportowych.

Alkohol może być pity z intencją upicia się bądź bez takiej intencji.

Picie alkoholu jest elementem socjalizacji i jest on potrzebny na

wypadek, gdyby było nudno – „ponieważ bycie razem bez alkoholu

nie jest wystarczająco zabawne”

2) drugi z modeli wyróżnia picie problemowe – to takie picie, kiedy pije

się regularnie, żeby się upić, co w tym modelu jest często związane z

braniem narkotyków. Obecność rówieśników jest ważna, ale nie jest

konieczna: nie pije się dla podtrzymania więzi z innymi, ale jest się z

innymi po to, żeby pić. Picie problemowe może zaczynać się dość

wcześnie (przed 15 rokiem życia), a pijących nie wyróżnia

24 Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Picie alkoholu w różnych okresach życia, Warszawa 2000, s 72.

15

pochodzenie z jakiejś warstwy społecznej, ale raczej egzystencjalne

problemy i niezdolność radzenia sobie z nimi.

1.3. Powody picia alkoholu

Problem spożywania alkoholu jest bardzo poważny, gdyż do grona osób

spożywających alkohol dołączają coraz młodsze dzieci, z których większość

stanie się młodocianymi alkoholikami lub alkoholikami w dorosłym życiu.

Jest kilka powodów, dla których młodzież sięga po alkohol. Dzieci

wchodzące w wiek dojrzewania przeżywają jakby ponowne narodziny, a

równocześnie przygotowują się do dorosłości25. To czas konfliktów z

nauczycielami, rodzicami, rodzeństwem, czas podważania autorytetów, czas,

gdy bardzo ważne albo i najważniejsze zaczynają być kontakty z

rówieśnikami. Właśnie w tym okresie młodzież podejmuje najczęściej

decyzje czy próbować alkoholu czy nie. Najczęstsze powody sięgania po

alkohol są następujące26:

zła sytuacja rodzinna (rodzina z problemem alkoholowym)

dopasowanie się do kolegów, przynależność do grupy (dzieci i

młodzież są gotowi niemal na wszystko, by nie zostać „odmieńcami”)

czucie się dorosłym (alkohol kojarzony jest z dorosłością, przygodą,

męskością, luzem, szczególnie w domach, gdzie rodzice dużo piją,

dzieci częściej i wcześniej aprobują alkohol)

pragnienie życia na „luzie” (młodzież pije, bo chce pozbyć się

napięcia, niepewności, chce swobodniej poczuć się w towarzystwie,

zwłaszcza wobec osób płci przeciwnej)

chęć zapomnienia o kłopotach (panuje mylne przekonanie, że alkohol

poprawi samopoczucie, pozwoli zapomnieć o kłopotach, troskach i

trudnościach dnia codziennego)

25 K. Kustra, Alkoholizowanie się dzieci i młodzieży, Warszawa 1986, s. 28. 26 B. Urban, Zachowania dewiacyjne młodzieży, Kraków 1999, s.23.

16

chęć przestania bycia nieśmiałym

chęć sprawdzenia, jak to jest po wypiciu alkoholu (jednym z

głównych motywów picia alkoholu jest zwykła ciekawość, chęć

sprawdzenia, doświadczenia czegoś nowego)

chęć złamania zakazu (czasami młodzież robi coś tylko dla przekory)

pragnienie dobrej zabawy (wielu młodych ludzi nie potrafi sobie

wyobrazić dobrej zabawy bez alkoholu, czemu trudno się dziwić, bo

w polskiej kulturze jest brak alternatywnych wzorców spędzania

wolnego czasu)

Analizując przyczyny nadużywania alkoholu przez młodzież w

literaturze wskazuje się na kilka grup czynników, które zwiększają ryzyko

sięgania po alkohol. Za Katarzyną Okulicz – Kozaryn i Krzysztofem

Ostaszewskim czynniki te można ująć w cztery grupy27:

1) czynniki fizjologiczne – obejmują cechy neurofizjologiczne i procesy

biochemiczne, które zwiększają osobniczą podatność na działanie

alkoholu i innych substancji psychoaktywnych, oraz na uzależnienie

się od nich

2) czynniki środowiskowe – obejmują wzory zachowań, wartości i normy

najbliższego środowiska, głównie rodzinnego i rówieśniczego. W

badaniach nad tymi czynnikami zwraca się baczną uwagę na wzory

używania substancji psychoaktywnych przez rodziców, praktyki

wychowawcze rodziców, klimat emocjonalny rodziny, a także styl

życia, normy zachowania przyjaciół i rówieśników

3) czynniki indywidualne – obejmują umiejętności osobiste i społeczne,

indywidualne postawy, przekonania, oczekiwania dotyczące alkoholu,

intencje dotyczące używania substancji psychoaktywnych,

zachowania problemowe wieku dojrzewania, jak również cechy

osobowościowe (takie jak: buntowniczość, impulsywność, skłonność

do zachowań ryzykownych, wysoki poziom lęku lub skłonność do

27 K. Ostaszewski, Trendy w używaniu przez młodzież substancji psychoaktywnych, Warszawa 2001, s. 387

17

depresji), które wiążą się z większym ryzykiem występowania

problemów alkoholowych

4) czynniki makrospołeczne – obejmują oddziaływanie mediów i reklam,

uregulowania prawne, dostępność substancji, warunki życia, stopień

przestępczości, bezrobocie, poziom szkolnictwa itp.

Moim zdaniem pierwszorzędną przyczyną sięgania po alkohol przez

młodych ludzi jest przejmowanie nieprawidłowych modelów zachowania od

źle funkcjonujących w społeczeństwie rodziców i rodziny. Rodzina jest

naturalnym, pierwszym i najważniejszym środowiskiem wychowawczym,

które dzięki swojej funkcji socjalizującej wprowadza do społeczeństwa

młodego człowieka z przekazanymi i w części zakodowanymi normami i

wzorami kulturowymi. Wszystko co dzieje się w domu kształtuje i zapewnia

prawidłowy rozwój osobowości, która pozwala na bezkonfliktowe

współistnienie w grupie rówieśniczej28.

Rodzina najczęściej rozumiana jest jako pewien system. System ten

składa się z poszczególnych elementów. Taki model zakłada, ze wszelkie

zmiany, jakie zachodzą w którymkolwiek elemencie mają wpływ na

pozostałe elementy. Nie ma zatem żadnych wątpliwości, że gdy rodzina

nienależycie spełnia swoje funkcje i niezaspakaja potrzeb swoich członków

pojawia się problem dysfunkcjonalności, o której świadczą często

występujące negatywne zjawiska29.

Jednym z nich jest nadużywanie alkoholu przez rodziców, ujemnie

wpływające na psychiczny rozwój dziecka. Najbardziej niekorzystna jest

sytuacja wychowawcza, gdy oboje rodzice piją alkohol w nadmiernych

ilościach – młody człowiek nie znajduje wówczas oparcia i nie ma nikogo,

kto by go obronił, wspierał, pomagał. Dorośli sprawujący opiekę nad

dzieckiem, a jednocześnie zbyt często sięgający po alkohol, prowadzą do

uczuciowej deprawacji, do zaburzeń neurotycznych i obniżenia zdolności

28 I. Malec, Alkohol a młodzież, [w:] Problemy współczesnej patologii społecznej, (red.) B. Urban, Kraków 1998, s. 37.29 H. Izdebska, Przyczyny konfliktów w rodzinie, Warszawa 1979, s. 58.

18

intelektualnych. Opóźnienia w rozwoju intelektualnym powodują zarówno

prymitywne warunki kulturalne, jak i zaniedbania dydaktyczno –

wychowawcze, to z kolei powoduje opóźnienia czy trudności w nauce

szkolnej, dzieci są bardziej nerwicowe, brak im motywacji do nauki,

zrozumiałe staje się ich późniejsze zachowanie, zwłaszcza w okresie

wchodzenia w dorosłe życie, przyjmowane wówczas sposoby postępowania

wyuczone w środowisku domowym i szkolnym30.

Utrwalone złe nawyki, które pojawiają się w dzieciństwie i młodości

pokutują szczególnie w okresie dorastania i dojrzewania, bowiem wzorce

wyniesione z domu, w którym dziecko się wychowywało i było

mimowolnym świadkiem nałogowego picia rodziców, mogą go skłonić do

podobnych zachowań.

1.4. Okoliczności spożywania alkoholu przez nastolatków

Różnorodne okoliczności życiowe, przekonania, sytuacje, mogą

sprzyjać, motywować i ułatwiać młodzieży sięganie po alkohol. Jak wynika

z różnorodnych badań picie alkoholu jest stałym elementem towarzyszącym

spotkaniom i uroczystościom koleżeńskim i rodzinnym31.

Jedną z najbardziej popularnych form życia towarzyskiego młodzieży

są prywatki młodzieżowe. W języku młodzieży słowo „prywatka” zastąpione

zostało słowem „impreza”, chociaż w gruncie rzeczy chodzi o to samo, czyli

o spotkanie towarzyskie młodych ludzi bez obecności rodziców i osób

starszych. Najczęściej impreza jest okazją do wspólnej zabawy nieodłącznie

związanej z większym niż przy innych okazjach piciem. Brak kontroli ze

strony rodziców lub innych osób dorosłych sprawia, że imprezy dla

większości nastolatków stały się okazją do nieskrępowanego picia.

Intensywne picie występuje na ogół na początku spotkania, z reguły piją

30 T. Szymanowski, Młodzież wobec alkoholu, Warszawa 1990, s.88.31 Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Alkohol a młode pokolenie Polaków połowy lat 90-tych, Warszawa 1999, 116.

19

wszyscy, chociaż zdarza się, że najpierw dziewczęta zaczynają tańczyć, a

chłopcy zbierają się do tańca dopiero po wypiciu swojej nieco większej

porcji alkoholu. Prywatki młodzieżowe, czyli „imprezy” są okazją do

większego picia. Dwa czynniki odgrywają tutaj decydującą rolę, a

mianowicie – po pierwsze – wspomniany wcześniej brak kontroli ze strony

rodziców, a po drugie – długi, całonocny czas trwania prywatki. Imprezy

młodzieżowe wydają się być kopią prywatek ludzi dorosłych32.

Innym miejscem, w którym często przebywają nastolatki są puby. Puby

pojawiły się w Polsce z początkiem lat 90-tych jak przysłowiowe grzyby po

deszczu. Przeznaczone dla dorosłych stały się ulubionym miejscem spotkań

także młodzieży szkolnej. Puby cieszą się ogromną popularnością w kręgach

młodzieży, głównie tej nie stroniącej od alkoholu, ale nie tylko. Do pubów

chodzi się przede wszystkim, żeby pogadać ze znajomymi, potańczyć,

poznać nowych ludzi, a przy okazji napić się piwa, bo przy piwie lub

drinkach rozmowy nabierają szczególnego znaczenia. Dorastający chodzą do

pubów wbrew zakazom, ale jak już się tam znajdą, to wysokie ceny i nastrój

miejsca, gdzie się przychodzi pogadać z przyjaciółmi, narzucają im raczej

umiarkowaną konsumpcję piwa czy drinków33.

Dyskoteki są także popularną formą spędzania czasu wolnego wśród

nieletnich. W odróżnieniu od zabaw szkolnych te w klubach przeznaczone są

dla osób pełnoletnich, ale nastolatki, zwłaszcza dziewczęta, bez trudu

przechodzą obok pilnujących wejścia bramkarzy. Na dyskoteki trwające do

późnej nocy chodzi się dla bezpieczeństwa w kilka lub kilkanaście osób.

Młodzież chodzi tam przede wszystkim, żeby się wytańczyć. Alkohol jest

drogi, wiec pije się go albo przed zabawą, albo niewielkie ilości w bufetach

klubowych i najczęściej jest to jedno – dwa piwa. Młodzież bawi się przy

kilkunastu rodzajach muzyki znanych tylko fanom. Wiadomo tylko, że na

imprezach „techno” przy muzyce „jungle”, „rave” itp. zażywa się oprócz

wszechobecnego piwa, amfetaminę, extasy i inne narkotyki. Na imprezach 32 E. Stępień, Alkohol a polska młodzież, Warszawa 1995, s. 18.33 E. Stepień, op. cit., s. 20.

20

„hip-hop”, na które chodzą miedzy innymi „skejtowcy” (deskorolkowcy w

charakterystycznych spodniach z krokiem w kolanach) „przypala się”

marihuanę i czasami łączy się to z piciem piwa. Jeśli chodzi o muzykę

„disco-polo”, ten rodzaj muzyki jest odrzucany przez nastolatków, po prostu

degraduje takiego kogoś w środowisku rówieśniczym34.

Koncerty zespołów młodzieżowych to kolejny rodzaj spędzania czasu

wolnego przez młodych ludzi. Koncerty należą do rzadszych okazji picia

alkoholu. Koncerty na otwartej przestrzeni z reguły są okazją do picia piwa

przez dorastających, jak również do zażywania narkotyków, czy też palenia

papierosów35.

Wycieczki szkolne są również okazją do sięgania po alkohol przez

nieletnich. Należą wprawdzie do rzadkich wydarzeń w życiu nastolatków,

ale obfitują w niezwykle intensywne doświadczenia. Czynnikiem

decydującym jest wyłączenie kontroli rodziców. Wycieczka jest czasem

wolnym od obowiązków i dyscypliny szkolnej. Wycieczki odbywają się

najczęściej wczesną jesienią i późną wiosną. Wyjazd w góry lub w inne

ciekawe miejsce przeważnie kojarzy się nastolatkom z piciem w tak zwanym

czasie wolnym, którego najwięcej jest wieczorami i nocą, ale nawet na

jednodniowych wycieczkach czas wolny jest przewidziany i na ogół

wypełniany piciem, przynajmniej dla części nastolatków. Nieletni chcą pić,

wiążą to z przygodą, Uwolnieniem się spod kontroli rodziców, liczą na

wyrozumiałość towarzyszących nauczycieli. Rola nauczyciela na wycieczce

jest niezwykle trudna. Ma do wyboru, albo być kimś „fajnym”, kimś

„życiowym”, kto rozumie młodzież i przymknie oko, a nawet sam z nimi

wypije symboliczne piwo, albo narzuci rygory, których nie będzie w stanie

egzekwować, bo musiałby być „wszędzie” i o każdej porze. Nauczyciele

wybierają drogę pośrednią: stosują zakazy i liberalnie podchodzą do

drobnych naruszeń, a ostro reagują na takie przypadki, których niedałoby się

34 K. Kustra, Alkoholizowanie się dzieci i młodzieży, Warszawa 1991, s.25.35 Ibidem, s. 26.

21

ukryć. Na wszystkich wycieczkach obowiązuje cisza nocna, podczas której

w pokojach zbiera się młodzież i pije alkohol w różnej postaci36.

1.5. Fazy uzależnienia od alkoholu

W literaturze pedagogicznej istnieje wiele klasyfikacji i kryteriów

rozwoju choroby alkoholowej. Jednak na szczególną uwagę zasługują

poglądy Elvina Mortona Jellinka, który w 1946r., opierając się na analizach

kwestionariuszy wypełnionych przez kilkudziesięciu członków

stowarzyszenia Anonimowych Alkoholików, po raz pierwszy sformułował

koncepcję faz ewolucji choroby alkoholowej37. W parę lat później, używając

tej samej ankiety poszerzonej o dodatkowe pytania, przebadał ponad 2tys.

alkoholików płci męskiej, należących do wspólnoty AA. Badania pokazały,

że zależność alkoholowa narasta stopniowo, a postępującej chorobie

towarzyszą objawy, które u większości uzależnionych osób są znacząco

podobne. Oznaki te, jak zauważył Jellinek, układają się w podzespoły, co

pozwoliło badaczowi wyodrębnić cztery fazy zależności od alkoholu: fazę

picia towarzyskiego, fazę ostrzegawczą, fazę krytyczną oraz fazę

chroniczną38.

Faza picia towarzyskiego (stadium przedalkoholowe, objawowe) – jest

to pierwsza, przedalkoholowa faza objawowa, która zaczyna się od

konwencjonalnego sposobu picia. Zdaniem Jellinka motywy skłaniające do

spożywania alkoholu mają charakter socjologiczny. Przyszły alkoholik po

wypiciu alkoholu zaczyna szybko doznawać psychicznej ulgi (złagodzenia

napięcia psychicznego). Początkowo uczucie to bardziej kojarzy z samą

sytuacją niż z piciem i dlatego szuka podobnych sytuacji, w których może

oczekiwać, że dojdzie do spożycia alkoholu. Wcześniej czy później

uświadamia sobie związek między doznawaniem uczucia ulgi, a faktem

36 E. Stępień, op. cit., s. 28.37 www.psychologia-edu.pl38 J. Kinney i G. Leaton, Zrozumieć alkohol, Warszawa 1996, s. 213.

22

picia. Najczęściej jednak ma to miejsce wówczas, kiedy uzależnienie zaczęło

się już rozwijać. W okresie początkowym tej fazy osoba zagrożona

uzależnieniem pije raczej okolicznościowo, jednak zwykle w ciągu 6

miesięcy do 2 lat jej zdolność do znoszenia napięcia psychicznego maleje do

tego stopnia, że chcąc odnaleźć upragnioną ulgę, musi pić codziennie. W

tym okresie nie upija się jeszcze w sposób widoczny dla otoczenia. Pije w

niewielkich ilościach, po kilka razy w ciągu dnia, aby pod wieczór osiągnąć

oczekiwany stan upojenia. Po pewnym czasie musi wypijać coraz więcej

(wzrost tolerancji na alkohol). Alkohol zaczyna być niezbędny każdego dnia,

a używanie go jako „uśmierzacza” emocjonalnych napięć coraz bardziej

oddala od rzeczywistości.

Faza ostrzegawcza (stadium wstępne, zwiastunowe) – stadium to

zaczyna się nagłą zmianą reagowania na alkohol – po wypiciu stosunkowo

niewielkiej ilości alkoholu i bez widocznych oznak upicia się, alkoholik po

wytrzeźwieniu ma problem z odtworzeniem wydarzeń, które miały miejsce

pod koniec picia. Co najwyżej z trudem przypomina sobie poszczególne

fragmenty przeżyć z okresu picia z poprzedniego dnia. Nie wie, gdzie i z kim

był, co robił i jak znalazł się w domu lub w innym miejscu, pomimo iż na

otoczeniu nie sprawiał wrażenia osoby z zaburzeniami świadomości. Tego

typu epizody zaczynają się powtarzać i nazywają się „palimpsestami

alkoholowymi”. Potocznie mówiąc są to okresy niepamięci po spożyciu

alkoholu, czyli tzw. „przerwa w życiorysie”, „urwany film”, czy też

„alkoholowe białe plamy”. Zaburzenia pamięci mogą również występować,

choć rzadko, u każdego umiarkowanie pijącego człowieka po wypiciu

jednorazowo większej ilości alkoholu w stanie wyczerpania fizycznego lub

psychicznego. Pojawiają się również inne sygnały świadczące o tym, że

przyszły alkoholik pije w sposób odmienny od innych ludzi – alkohol

przestaje być dla niego zwykłym napojem, staje się „potrzebą”. Niektóre z

sygnałów to picie po kryjomu, łapczywie, „na zapas”, tworzenie specjalnych

okazji do picia, narastające poczucie winy spowodowane zachowaniem pod

23

wpływem alkoholu, coraz częstsze występowanie „luk pamięciowych”.

Myślenie staje się nierealistyczne, czas i energia do działania coraz bardziej

koncentrują się na zdobywaniu i piciu alkoholu. Faza ta może trwać od 6

miesięcy do 4 czy 5 lat, zależnie od środowiska, w którym znajduje się dana

osoba.

Faza krytyczna (stadium ostre) – występuje wówczas, gdy osoba

uzależniona zaraz po spożyciu nawet małej ilości alkoholu, ma pragnienie

dalszego picia (aż do stanu upojenia), które odczuwa wręcz jako przymus

fizyczny. Zjawisko to określa się mianem „utraty kontroli” nad ilością

spożywanego alkoholu lub „głodem alkoholowym”. Przymus picia

niekoniecznie musi być wywołany „potrzebą picia”, jaką w danej chwili

odczuwa alkoholik, może być również spowodowany przypadkowym

wypiciem jednego kieliszka w towarzystwie, co spowoduje „reakcję

łańcuchową”. Na etapie tej fazy zdarza się jeszcze, że osoba uzależniona

może okresowo powstrzymać się od picia, o ile nie sięgnie po alkohol.

Zjawisko zarówno dla alkoholika, jak i jego otoczenia może stanowić

fałszywy argument świadczący o tym, iż nie ma on żadnego „problemu

alkoholowego”. Wraz z postępującą świadomością „utraty kontroli”,

alkoholik czuje, że jego sposób picia znacząco odbiega od innych pijących

osób i nie chce się z tym pogodzić. Uważa jednak, że jest to spowodowane

chwilową utratą silnej woli, którą odzyska, jeśli tylko będzie chciał. W tej

fazie rozwija się bardzo szeroki zestaw objawów uzależnienia. Jest to

samooszukiwanie się w celu kontynuacji picia, izolowanie się od otoczenia,

zmienianie wzorów picia w celu utrzymywania nad nimi pozornej kontroli,

koncentracja życia wokół picia i utrata innych zainteresowań, zabezpieczanie

zapasów alkoholu i konieczność stałego uzupełniania stężenia alkoholu w

organizmie, degeneracja związków rodzinnych, przyjacielskich, poważne

zaniedbywanie swoich obowiązków oraz codzienne picie poranne

nieuchronnie zapowiadające przejście do kolejnej fazy.

24

Faza chroniczna (stadium przewlekłe) – charakteryzuje się tym, że

alkoholik nie jest już zdolny do normalnego funkcjonowania. Aby wstać i

rozpocząć jakiekolwiek codzienne czynności, musi się napić. Jest to faza, w

której zaczyna on po raz pierwszy pić w ciągu dnia w pracy, szkole itp., po

ustąpieniu objawów zatrucia pije dalej i taki stan trwa przez wiele dni, aż do

całkowitej utraty zdolności do dalszego picia. Jego zasady moralne ulegają

rozpadowi, następuje poważne uszkodzenie procesów myślenia i zdolności

do oceny faktów. Pojawiają się stany bezprzedmiotowego lęku, drżenia,

wyraźne obniżenie sprawności motorycznej, znaczny wzrost tolerancji –

wystarczy niekiedy połowa lub mniej poprzedniej dawki, aby znaleźć się w

stanie upojenia. U części alkoholików (10%) mogą rozwinąć się psychozy

alkoholowe, picie alkoholi niekonsumpcyjnych tzw. wynalazków. Na tym

etapie choroby alkohol dostarcza jedynie chwilowej ulgi, poza tym

wywołuje tylko cierpienie, poczucie niemożności przerwania picia oraz

strach przed dalszym, spiętrzenie problemów szkód oraz świadomość

osiągniętego „dna”, brak sił psychicznych i fizycznych na jakiekolwiek

działanie. Potrzeba opanowania bardzo przykrych i męczących objawów jest

tak silna, że picie w tym okresie przybiera charakter picia

niepowstrzymanego, wręcz obsesyjnego.

Jellinek podkreślał, że alkoholik nie musi przejść przez wszystkie cztery

fazy, zanim będzie go można z powodzeniem leczyć. W końcowej fazie,

leczenie ze zrozumiałych względów jest o wiele trudniejsze i gorzej rokuje

(ciężkie uszkodzenia organiczne, częste zerwanie wszelkich więzi ze

środowiskiem, które mogłoby go wesprzeć w leczeniu), dlatego też należy

podejmować jak najszybciej wszelkie działania mające na celu przywrócenie

człowieka do społeczności39.

39 J. Kinney i G. Leaton, op. cit., s. 221.

25

ROZDZIAŁ 2. SPOŻYWANIE ALKOHOLU PRZEZ

MŁODZIEŻ A WYBRANE ZJAWISKA DEWIACYJNE

W całym współczesnym świecie obserwuje się gwałtowny wzrost

liczby młodzieży uzależnionej od różnorodnych substancji, niszczących

zarówno zdrowie fizyczne, jak i psychiczne, oraz ścisłe powiązanie

uzależnień z zachowaniami niezgodnymi z uniwersalnymi wzorami

moralnymi. Rozpowszechniające się zjawisko spożywania alkoholu przez

młodzież jest przyczyną powstawania wielu zachowań powszechnie

26

nieakceptowanych i nie tolerowanych przez większość społeczeństwa. Do

takich zachowań, o których mowa będzie w niniejszym rozdziale, możemy

zaliczyć między innymi: palenie papierosów przez nastolatków, zachowania

agresywne oraz przestępczość młodzieży.

2.1. Alkohol a nikotynizm

Z doniesień mediów oraz z obserwacji codziennego życia wynika, że

najczęstszym zjawiskiem, jakie towarzyszy spożywaniu alkoholu przez

młodzież, jest palenie papierosów. Zdaniem Czesława Cekiery nikotyna jest

„typowym środkiem trującym układ nerwowy młodego człowieka”40. Nałóg

palenia jest uzależnieniem szkodliwym, zarówno dla jednostki, jak i dla

społeczeństwa i jako taki powinien być napiętnowany z punktu

wychowawczego, ponieważ jest objawem negatywnym, godzącym w

wolność i godność człowieka. Podstawą takiej oceny są racje medyczne,

psychologiczne i społeczne41.

Powstawanie nikotynizmu i jego rozwijanie się, zależy od wielu

czynników. Istotną grupę stanowią zewnętrzne determinanty, wśród których

wymienić należy bardzo łatwy dostęp do papierosów sprzedawanych

dzieciom i młodzieży, mimo zakazów, jak również tolerancję społeczeństwa

nawet dla uczniów szkół podstawowych, którzy bez skrępowania palą w

miejscach publicznych, rzadko narażani na uwagi ze strony dorosłych42.

Ważnym czynnikiem jest niewątpliwie przykład, jaki dzieci i młodzież

otrzymuje od swoich pierwszych, największych autorytetów, czyli rodziców,

wychowawców, nauczycieli, którzy wpływają na modelowanie ich postaw.

40 M. Karwowska i J. Sudar – Malukiewicz, Wybrane zjawiska patologii społecznej wśród młodzieży uczącej się w OHP, [w:] Utrudnienia adaptacyjne młodego pokolenia, (red.) T. Sołtysiak i M. Kowalczyk - Jamnicka, Bydgoszcz 1999, s. 126.41 I. Łabuć – Kryska, Zachowania dewiacyjne uczniów szkół ponadpodstawowych jako skutek zaburzeń adaptacyjnych, [w:] Utrudnienia adaptacyjne młodego pokolenia, (red.) T. Sołtysiak i M. Kowalczyk – Jamnicka, Bydgoszcz 1999, s. 218.42 M. Karwowska i J. Sudar – Malukiewicz, op. cit., s. 125.

27

Pośród motywów, które skłaniać mogą do sięgania po papierosy przez

młodych ludzi wyróżnić można43:

chęć dorównania rówieśnikom lub też wkupienie się do zamkniętego

kręgu grup nieformalnych

dodanie pewności siebie i chęć zaimponowania innym; nie dopuszcza

się przy tym do świadomości myśli, iż nikotynizm jest, podobnie jak

każdy nałóg, oznaką słabości charakteru

przekora, bunt przeciw autorytetom

chęć naśladowania innych, zwłaszcza osób, które cieszą się wśród

młodzieży autorytetem

traktowanie palenia papierosów jako lekarstwa przeciw frustracji i

niepowodzeniom życiowym

ciekawość, moda

strach przed odrzuceniem przez rówieśników

Młodzi ludzie bardzo często palą papierosy przy okazji picia alkoholu,

podczas imprez, na wagarach. Palą dla odprężenia się, wyluzowania,

zrelaksowania, zaimponowania rówieśnikom, rzadziej dla przyjemności.

Najczęściej papierosy w tym wieku jeszcze nie smakują. Mimo wszystko

palą, aby nie być „maminsynkami”, aby upodobnić się do reszty. Nawyk

palenia zdecydowanie szerzy się szybciej wśród tych, którzy nie dotrzymują

kroku swoim rówieśnikom, nie biorą udziału w imprezach pozaszkolnych,

nie potrafią dostosować się do rygorów i metod nauczania. Osoby

odczuwające dotkliwie swoje braki pragną zrekompensować sobie je w

innych dziedzinach życia, szukają akceptacji swej postawy u osób

nieprzystosowanych. Z powodu niepowodzeń życiowych i szkolnych sięgają

po papierosy. Palenie tytoniu nie likwiduje jednak niepowodzeń i

zadrażnień, lecz często przynosi dalsze komplikacje i powoduje konflikty ze

szkołą i otoczeniem44.

43 Ibidem, s. 127.44 www.psychologia-edu.pl

28

W charakterystyce osobowościowej jednostek uzależnionych od

nikotyny podkreśla się przede wszystkim45:

zaburzenia emocjonalne

wysoki stopień neurotyczności i ogólnego niepokoju

negatywne postawy inter- i intrapersonalne

obniżony próg tolerancji na stres

wysoki stopień frustracji

nieefektywne strategie radzenia sobie z sytuacjami trudnymi

brak pewności siebie

niska samoocena

nieustanna potrzeba akceptacji ze strony otoczenia

Pomimo wymienionych powyżej cech charakterystycznych dla

nikotynisty, badaczom nie udało się opisać określonego typu osobowości

człowieka uzależnionego od nikotyny. Wyróżnione cechy osobowości

zwiększają jednak ryzyko psychologicznej podatności na uzależnienie.

Palenie papierosów i uzależnienie od nikotyny jest groźne dla

młodzieży z dwóch głównych powodów. Pierwszym z nich jest zatruwanie

młodego, kształtującego się organizmu ogromną ilością toksycznych

związków chemicznych. Wchłanianie dymu papierosowego utrudnia pracę

serca i innych istotnych narządów, a także jest przyczyną wielu chorób,

nawet śmiertelnych. Drugim powodem, dla którego nikotynizm wśród

młodzieży jest zjawiskiem niepożądanym jest fakt, że może być on drogą do

innych, groźnych dla życia i zdrowia uzależnień. Zapalenie papierosa przez

nastolatka jest rodzajem inicjacji, przeciwstawienia się zakazom i nakazom,

manifestacją autonomii i „dorosłości”. Zazwyczaj palenie wśród młodzieży

wpierw staje się stylem, sposobem dowartościowania siebie, a dopiero

później uzależnieniem. Przekroczenie tej granicy może sprzyjać dążeniu do

45 M. Karwowska i J. Sudar – Malukiewicz, op.cit., s.127.

29

sięgania po inne, silniejsze doznania i eksperymentowanie ze środkami

odurzającymi, takimi jak alkohol, narkotyki czy leki46.

Biorąc pod uwagę rozmiary palenia tytoniu i jego szkodliwość należy

stwierdzić, że nikotynizm jest typowym zjawiskiem patologii społecznej.

Nałóg ten występuje powszechnie we wszystkich środowiskach i grupach

społecznych. Nie można więc wobec tych faktów przejść obojętnie udając,

że się ich nie dostrzega. Walka z nałogiem palenia papierosów jest bardzo

trudna, trzeba więc uczynić wszystko co możliwe, aby przez odpowiednią

profilaktykę ustrzec przed nim dzieci i młodzież. Najważniejszym celem w

programach antynikotynowych powinno być podniesienie poziomu

świadomości młodzieży, która uległa presji rówieśników. Rozwiązanie

problemów związanych z paleniem papierosów może przynieść tylko stała

przebudowa wzorców postępowania ludzi oraz systematyczna zmiana

obyczajów i wzorców kulturowych. Do podstawowych metod wychowania

antynikotynowego należy dawanie właściwego przykładu, który działa na

wszystkie strony psychiki wychowanka w celu skłonienia go do

naśladownictwa i upodobnienia się do osoby niepalącej47.

2.2. Alkohol a agresja

Jak wynika z licznych badań i obserwacji zachowania agresywne

nastolatków mogą być wynikiem spożywania przez nich alkoholu. To

właśnie alkohol jest jednym z wielu czynników, które sprzyjają i pobudzają

agresję wśród młodzieży.

Agresja to zjawisko negatywne. Jest ono jednak codziennym elementem

naszego życia. Coraz częściej mamy z nią do czynienia. Niemal codziennie

w środkach masowego przekazu można usłyszeć o brutalnych pobiciach lub

innych wykroczeniach dokonanych przez młodych ludzi. Potocznie agresją

46 Cz. Cekiera, Palenie tytoniu: wolność czy zniewolenie?, Lublin 2001, s. 24.47 Ibidem, s. 58.

30

nazywamy każde zamierzone działanie, które ma na celu wyrządzenie

komuś lub czemuś szkody, straty, bólu48.

W literaturze agresją nazywa się zachowanie zwrócone przeciw innym

osobom (również przeciw samemu sobie) i przedmiotom oraz działania na

ich szkodę. Agresja może przybierać formy fizyczne i psychiczne. Agresją

słowną jest ubliżanie, grożenie, wyśmiewanie, dokuczanie, obrzucanie

wyzwiskami, ośmieszanie, uszczypliwość lub kpiny. Jej konsekwencje to

poczucie zagrożenia, odrzucenie i wyizolowanie drugiej osoby. Natomiast

agresja fizyczna to fizyczny atak na drugą osobę lub jej własność.

Najczęściej przybiera ona formę bezpośrednią, a więc taką, kiedy dochodzi

do fizycznego kontaktu agresora z ofiarą np. w postaci uderzeń, popchnięć,

kopnięć lub zadawania ran. Agresja fizyczna może mieć charakter

instrumentalny i emocjonalny. Z agresją instrumentalną mamy do czynienia

wtedy, gdy agresor chce coś zdobyć lub osiągnąć jakiś cel (np. wymuszanie

pieniędzy). Z kolei agresja emocjonalna występuje wtedy, gdy dziecko

przeżywa lęk lub złość. Ze słowem agresja związane jest też pojęcie

stosowanie przemocy. Niektórzy autorzy uważają, że o agresji można mówić

wtedy, gdy obie strony (np. podczas bójki lub kłótni) mają podobną siłę

fizyczną i psychiczną. Stosowanie przemocy, oznacza natomiast takie

sytuacje, gdzie brak jest równowagi sił49.

W literaturze znane są trzy główne teorie wyjaśniające pochodzenie

natury agresji50:

teoria instynktów, która mówi, że agresja jest instynktem

wrodzonym, że człowiek z natury zachowuje się agresywnie i stosuje

przemoc

teoria frustracji, według której przyczyną zachowań agresywnych jest

przeżywana frustracja, będąca wynikiem zablokowania zaspokojenia

potrzeb

48 J. M. Wolińska, Agresywność młodzieży, Lublin 2000, s. 19.49 A. Kołodziejczyk i E. Czemierowska, Spójrz inaczej na agresję, Starachowice 2001, s. 4.50 A. Frączek, Agresja wśród dzieci i młodzieży, Kielce 1996, s. 24.

31

teoria społecznego uczenia się, która mówi, że ludzie uczą się

zachowań agresywnych bądź przez własne, bezpośrednie

doświadczenie, bądź przez naśladownictwo

Istnieją różne przyczyny występowania agresji. Jedną z nich jest

wspomniane wcześniej przez mnie picie alkoholu. Alkohol powoduje wzrost

zachowań agresywnych, ponieważ obniża kontrolę i ogranicza właściwą

ocenę sytuacji. Pozostałe motywy, które sprzyjają podejmowaniu aktów

przemocy przez nastolatków są następujące51:

stosowanie agresji i przemocy w domu rodzinnym

negatywny lub chłodny stosunek emocjonalny rodziców do dziecka

brak wyznaczonych granic, których dziecku nie wolno przekraczać,

w zachowaniu wobec rodziców, rodzeństwa, innych dorosłych i

rówieśników

niskie poczucie własnej wartości

brak reakcji ze strony rodziców w rozpoznawaniu i akceptowaniu

dziecięcych zachowań

mało rozwinięta samokontrola swoich emocji. Dzieci mają wówczas

ogromne kłopoty w radzeniu sobie ze strachem, lękiem czy

poczuciem krzywdy lub winy, nie są w stanie przewidzieć swoich

reakcji emocjonalnych i nie kontrolują swoich zachowań

brak umiejętności konstruktywnego rozwiązywania sytuacji

konfliktowych

modelowanie zachowań agresywnych w mediach, subkulturach,

rodzinach

Do grupy innych czynników przesądzających o agresywności dziecka

należy zaliczyć jego usposobienie. Istnieje większe prawdopodobieństwo, że

agresja rozwinie się u dziecka aktywnego, o większym temperamencie, niż u

dziecka o temperamencie łagodniejszym. Spotyka się też superaktywne

51 G. Miłkowska – Olejniczak, Przejawy i przyczyny agresywnych zachowań młodzieży, [w:] Problemy opiekuńczo – wychowawcze 1999 nr 10

32

dzieci, które łatwo się podniecają, rozpraszają i natychmiast reagują na

bodźce zewnętrzne i wewnętrzne52.

Młodzi ludzie pod wpływem alkoholu zachowują się w specyficzny

sposób. Alkohol działa na nich pobudzająco, wyzwala w nich energię i dużą

aktywność, dodaje im odwagi i pewności siebie. Poza tym mają potrzebę

dominowania i tyranizowania innych, są impulsywni i porywczy, dążą do

realizacji swojej woli za wszelką cenę. Zachowania agresywne typu

dokuczanie, wyśmiewanie, ośmieszanie, przezywanie, robienie sobie z kogoś

lub czegoś żartów, bicie, kopanie, popychanie, plucie, używanie gróźb,

szydzenie, niszczenie cudzych rzeczy, zmuszanie do posłuszeństwa,

wandalizm, kradzieże, rozboje, które ostatnimi czasy nasilają się wśród

młodzieży, również mogą być wynikiem spożywania przez nich alkoholu53.

2.3. Alkohol a przestępczość

Relacje między alkoholizowaniem się młodzieży a przestępczością

stanowią ostatnią część rozdziału poświęconego skutkom nadmiernego

spożywania alkoholu przez młodzież.

W obecnych czasach obserwuje się wyraźny i systematyczny wzrost

niepokoju społecznego związanego ze zjawiskiem przestępczości oraz

poczuciem zagrożenia społecznego spowodowanego głównie ze strony

dorastającego pokolenia młodzieży, której styl życia zmienia się, wymagania

wobec innych (dorosłych) i wobec świata są coraz to większe, a

niezaspokojone potrzeby i niespełnione oczekiwania kończą się

agresywnością ich zachowań i brutalnością życia. Przedstawiciele różnych

dyscyplin naukowych: pedagodzy, socjologowie, psychologowie, prawnicy,

a zwłaszcza kryminolodzy przedmiotem swoich badań czynią zjawisko

przestępczości nieletnich54.52 G. Miłkowska – Olejniczak, op. cit. s. 12.53 J. B. McWhiter, Zagrożona młodzież, Warszawa 2001, s. 251.54 A. Nowak i E. Wysocka, Przestępczość nieletnich – pojęcie, przyczyny, rozmiary, cechy charakterystyczne, [w:] Problemy i zagrożenia we współczesnym świecie, Katowice 2001, s. 114.

33

Przestępczość nastolatków jest jednym z bardziej nagłośnionych w

ostatnich latach zjawisk patologicznych. Kolejne tygodnie przynoszą nowe

wiadomości o brutalnych przestępstwach i wykroczeniach dokonanych przez

młodzież, a niejednokrotnie i dzieci. Jednym ze znaczących czynników

sprzyjających eskalacji tego negatywnego zjawiska jest alkohol. Jak

wskazują badania kryminologiczne wiele przestępstw jest popełnianych,

także przez nieletnich, pod wpływem alkoholu, gdyż nadużywanie alkoholu,

który jest nagminnie uważany za źródło zła, nieszczęść i tragedii, powoduje

szereg zmian osobowościowych, determinujących określone zachowania.

Oznacza to, że używanie alkoholu może być zarówno przyczyną

bezpośrednią, jak i pośrednią przestępczości55.

Etiologia tego zjawiska jest problemem niezwykle złożonym i

wieloaspektowym. Jest wypadkową wielu przyczyn i wynikiem wielorakich

czynników, często ze sobą wzajemnie powiązanych. Przestępczość i

demoralizacja nieletnich uwarunkowana jest głównie sytuacją rodzinną56.

Nieletni sprawcy pochodzą najczęściej z rodzin rozbitych, niewydolnych

wychowawczo, patologicznych (rodzice lub jedno z nich są przestępcami,

alkoholikami, narkomanami), żyjących w ubóstwie i dotkniętych

bezrobociem oraz rodzin niezdolnych do zaspokojenia elementarnych

potrzeb materialnych i wychowawczych dzieci. Psychologowie upatrują

źródeł zachowań destrukcyjnych młodych ludzi głównie w kondycji rodzin,

a zwłaszcza braku ojca. Ten brak ojca polega nie tylko na fizycznej

nieobecności, ale także na tym, iż coraz częściej ojciec w

rodzinie jest nieobecny emocjonalnie, a wychowaniem dzieci zajmuje

się matka. Chłopcy nie mają zatem pozytywnych męskich wzorów

socjalizacyjnych. Uczestnictwo w grupie, często w grupie przestępczej, to

jeden ze sposobów poszukiwania wzorów męskości, które mogliby

naśladować. Uznawane w niej normy stają się wyznacznikiem postępowania 55 F. Kozaczuk, Postawy nieletnich wobec zagrożeń przestępczością, [w:] Młodzież wobec współczesnych zagrożeń, Rzeszów 2003, s. 61.56 J. Żebrowski, Rodzinne uwarunkowania przestępczości nieletnich, [w:] Młodzież a współczesne dewiacje i patologie społeczne, (red.) S. Kawula i H. Machel, Gdańsk – Toruń 1996, s. 72.

34

nieletnich. To właśnie grupa tworzy atmosferę akceptacji dla zachowań nie

uznawanych przez większość społeczeństwa. Działanie w grupie zachęca do

czynów zuchwałych, większej agresywności, a nawet do ataków

okrucieństwa wobec ofiar57.

Młodzież pod wpływem alkoholu coraz częściej dopuszcza się czynów

niebezpiecznych dla zdrowia i życia ludzkiego, a mianowicie: uszkodzeń

ciała, bójek, pobić, kradzieży, wandalizmu, wymuszeń rozbójniczych,

włamań58. Podłożem większości przestępstw są m.in.:

chęć zdobycia pieniędzy lub innych korzyści materialnych

chęć zaimponowania innym

chęć przebywania i realizowania się w grupach nieformalnych

chęć uzyskania akceptacji

namowy kolegów lub dorosłych osób

powielanie negatywnych wzorców i zachowań mających swoje

źródło w domu rodzinnym bądź lansowanych w środkach

masowego przekazu (sceny przemocy, okrucieństwa, picia

alkoholu itp.)

Podkreślić należy, że od wczesnego ujawniania i podejmowania

czynności zapobiegawczych w stosunku do dzieci i młodzieży zależy skala i

rozmiary przestępczości i innych zjawisk dewiacyjnych, stymulujących tę

przestępczość. Wejście na drogę przestępczą nie ma bowiem na ogół

charakteru przypadkowego, dlatego bardzo ważną sprawą jest zapobieganie

demoralizacji najmłodszych poprzez podejmowanie działań w początkowej

fazie powstania tego zjawiska, gdy pojawiają się pierwsze trudności

wychowawcze59.

57 B. Urban, Zachowania dewiacyjne młodzieży, Kraków 1999, s. 23.58 B. Hołyst, Przestępczość nieletnich, [w:] Encyklopedia pedagogiczna, (red.) W. Pomykało, Warszawa 1993, s. 642.59 B. Hołyst, Kryminologia, Warszawa 1999. s. 525.

35

ROZDZIAŁ 3. SPOŻYWANIE ALKOHOLU PRZEZ

MŁODZIEŻ GIMNAZJALNĄ W ŚWIETLE BADAŃ

WŁASNYCH.

Problematyce picia alkoholu przez młodzież poświęcono wiele prac

badawczych zarówno w Polsce, jak i na świecie. Wieloaspektowa

charakterystyka picia alkoholu przez dzieci i młodzież jest przedmiotem

licznych badań. Wyniki tych badań jednoznacznie wskazują, że w ostatnich

latach drastycznie zwiększyła się liczba nastolatków sięgających po alkohol,

znacznie obniżyła się granica wieku, w którym następuje pierwszy kontakt z

alkoholem oraz upowszechnił się szkodliwy obyczaj picia.

W niniejszym rozdziale zajmę się analizą przeprowadzonych przez

mnie badań.

36

3.1. Charakterystyka grupy badawczej

Badaniu ankietowemu została poddana młodzież uczęszczająca do

drugich i trzecich klas Gimnazjum nr 28 w Bydgoszczy. Grupa badawcza

liczyła ogółem 52 osoby, w tym 26 dziewcząt i 26 chłopców, w wieku 15 –

16 lat. Badania zostały przeprowadzone w oparciu o anonimową ankietę,

która zawierała 27 pytań. Charakterystyka badanej populacji została

przedstawiona w poniższej tabeli.

TABELA 1. Charakterystyka badanej populacji

KLASA

DZIEWCZĘTA CHŁOPCY

N % N %

II 14 53,8 11 42,3

III 12 46,2 15 57,7

razem 26 100 26 100

Źródło: obliczenia własne

Jak wynika z przedstawionej tabeli, przebadanych zostało tyle samo

gimnazjalistów z klas II i III. Liczba dziewcząt i chłopców jest równa,

wynosi 26 osób w każdej grupie badanych. Pozwoli to na porównanie

występowania zjawiska spożywania alkoholu między uczennicami a

uczniami.

3.2. Inicjacja alkoholowa badanej młodzieży

W kształtowaniu się rzeczywistych postaw młodzieży wobec alkoholu

istotne znaczenie mają pierwsze doświadczenia z tym napojem, tj. wiek, w

którym po raz pierwszy spróbowali alkoholu oraz motywy i okoliczności, w

jakich to nastąpiło. Trzeba oczywiście zaznaczyć, że wczesne spróbowanie

po raz pierwszy alkoholu, często zależne od przypadkowych okoliczności

(np. namówienie przez kogoś z kolegów, z rodziny, nawet dla żartu), nie

37

musi oznaczać rozpoczęcia jego normalnego używania, tj. właściwego

dorosłym. Dane dotyczące pierwszego kontaktu z alkoholem badanej

młodzieży przedstawia tabela 2.

TABELA 2. Kontakt badanej młodzieży z alkoholem

KONTAKT

Z ALKOHOLEM

DZIEWCZĘTA CHŁOPCY

N % N %

tak 19 73,0 24 92,3

nie 7 27,0 2 7,7

razem 26 100 26 100

Źródło: obliczenia własne

Wyniki badań wyraźnie wskazują, że wśród młodzieży gimnazjalnej

spożywanie napojów alkoholowych jest poważnym problemem. Do tego, że

przynajmniej raz piło alkohol przyznały się 43 osoby.

Rzeczą ciekawą jest również to, że nie ma zdecydowanej różnicy, jeżeli

chodzi o spożywanie napojów alkoholowych pomiędzy chłopcami i

dziewczętami. Przynajmniej raz alkohol piło 73% badanych dziewcząt i

92,3% badanych chłopców. Dotychczas kontaktu z alkoholem nie miało 27%

dziewcząt i zaledwie 7,7% chłopców.

Wykres przedstawiony poniżej dokładniej zobrazuje tą sytuację.

WYKRES 1. Picie alkoholu przez badaną młodzież

38

73,0

92,3

27,0

7,7

0,0

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0

%

Tak Nie

Dziewczęta

Chłopcy

Dotychczasowe ustalenia naukowe dowodzą, że im wcześniejszy jest

wiek rozpoczęcia picia alkoholu, tym szybciej jednostka się uzależnia.

Kolejny analizowany przeze mnie problem dotyczył ustalenia wieku

pierwszego kontaktu z alkoholem w badanej grupie. Wyniki badań odnośnie

wyżej wymienionej kwestii zamieszczam w tabeli 3.

TABELA 3. Wiek inicjacji alkoholowej badanej młodzieży

WIEK INICJACJI

ALKOHOLOWEJ

DZIEWCZĘTA CHŁOPCY

N % N %

poniżej 10 lat 1 3,8 2 7,7

10 – 11 lat - - 2 7,7

12 – 13 lat 6 23,1 12 46,2

14 – 15 lat 11 42,3 7 26,9

39

powyżej 15 lat 1 3,8 1 3,8

nie dotyczy 7 27,0 2 7,7

razem 26 100 26 100

Źródło: obliczenia własne

Uzyskane dane zawarte w powyższej tabeli powinny budzić

uzasadniony niepokój, bowiem okazało się, że spośród 43 osób, które piły

alkohol, 18 z nich odpowiedziało, iż doznało inicjacji alkoholowej pomiędzy

14 a 15 rokiem życia, kolejne 18 osób jako wiek inicjacji alkoholowej

podawało przedział wiekowy pomiędzy 12 a 13 rokiem życia, 2 osoby

podały, że pierwszy raz piły alkohol mając 10 – 11 lat, kolejnych 2 badanych

odpowiedziało, że miało powyżej 15 lat, a 3 respondentów piło po raz

pierwszy alkohol mając mniej niż 10 lat. W grupie badanej młodzieży 9 osób

odpowiedziało, że nie piło jeszcze napojów zawierających alkohol.

Jak wynika z uzyskanych danych większość badanych podawała swój

wiek inicjacji alkoholowej pomiędzy 12 a 13 oraz 14 i 15 rokiem życia.

Świadczy to o tym, że nadal utrzymuje się tendencja obniżania granicy

wieku, w którym następuje pierwszy kontakt z alkoholem.

Większość dziewcząt, bo aż 11 (42,3%) podawała, iż po raz pierwszy

spożywała napoje alkoholowe mając 14 – 15 lat. 6 dziewcząt (23,1%)

przyznało się do picia alkoholu w wieku 12 – 13 lat, w przedziale wiekowym

10 – 11 lat nie znalazła się żadna respondentka, która by tak wcześnie

poznała smak alkoholu, natomiast do konsumpcji alkoholu poniżej 10 roku

życia oraz powyżej 15 roku życia przyznało się po jednej osobie (3,8%).

U chłopców najczęstszy wiek inicjacji alkoholowej był niższy niż u

dziewcząt. Większość chłopców, bo aż 12 (46,2%) odpowiedziało, że smak

alkoholu poznali w wieku 12 – 13 lat. 7 badanych (26,9%) przyznało się do

picia alkoholu w wieku 14 – 15 lat, po 2 respondentów (7,7%) próbowało

napojów alkoholowych poniżej 10 roku życia i w przedziale wiekowym 10 –

40

11 lat, natomiast tylko jeden badany (3,8%) odpowiedział, że smak alkoholu

poznał powyżej 15 roku życia.

Poniżej przedstawiono graficzną wersję badań.

WYKRES 2. Wiek inicjacji alkoholowej

0,0

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0

%

poniżej 10 lat 10 - 11 lat 12 - 13 lat 14 - 15 lat powyżej 15 lat nie dotyczy

Dziew częta

Chłopcy

Znaczna część młodzieży przyznaje się do kontaktów z alkoholem.

Przyczyn takiego stanu rzeczy może być wiele. Różnorodne okoliczności

życiowe, przekonania, sytuacje, mogą sprzyjać, motywować i wreszcie

ułatwiać młodzieży sięganie po alkohol. W inicjacji alkoholowej ważną rolę

odgrywają powody oraz okoliczności, na skutek których doszło do spożycia

alkoholu. Uzyskane dane dotyczące motywów próbowania alkoholu przez

badanych ujęłam w tabeli 4.

41

TABELA 4. Najczęstsze powody próbowania alkoholu przez badanych

POWODY PRÓBOWANIA ALKOHOLU

DZIEWCZĘTA CHŁOPCY

N % N %

ciekawość 14 53,8 18 69,2

namowy kolegów/koleżanek 9 34,6 9 34,6

chęć zaimponowania 3 11,5 7 26,9

chęć poczucia się dorosłym 8 30,7 9 34,6

chęć wyluzowania 9 34,6 12 46,0

dopasowanie do grupy 5 19,2 4 15,4

pragnienie dobrej zabawy 10 38,4 14 53,8

kłopoty w domu 1 3,8 2 7,7

kłopoty w szkole 1 3,8 3 11,5

inne (dla towarzystwa, dla przyjemności, z nudów) - - 3 11,5

nie dotyczy 7 27,0 2 7,7

Źródło: obliczenia własne

UWAGA: zaniechano sumowania z uwagi na możliwość podania więcej niż jednej odpowiedzi

Dane zawarte w tabeli 4 wskazują, że na 43 osoby, które piły alkohol

najczęściej, jako powód inicjacji alkoholowej, wymieniano ciekawość. Na

ten motyw wskazało 14 dziewcząt (53,8%) i 18 chłopców (69,2%). Oprócz

tego 9 dziewcząt (34,6%) i 9 chłopców (34,6%) podało, że do sięgnięcia po

alkohol skłoniły ich namowy kolegów, koleżanek lub innych bliskich osób.

Większość osób, w tym 10 dziewcząt (38,4%) i 14 chłopców (53,8%)

opowiedziało się za tym, że do spróbowania alkoholu skłoniło ich pragnienie

dobrej zabawy. Inne powody, na które wskazywali badani były następujące:

chęć zaimponowania kolegom/koleżankom – na tę odpowiedź wskazały 3

dziewczyny (11,5%) i 7 chłopców (26,9%). Chęć poczucia się dorosłym była

również dominującym powodem sięgnięcia po alkohol. Za tą opcją

opowiedziało się 8 dziewcząt (30,7%) i 9 chłopców (34,6%). Chęć

wyluzowania się również należała do najczęściej podawanych przez

respondentów powodów spróbowania alkoholu. Do tego motywu przyznało

się 9 dziewcząt (34,6%) i 12 chłopców (46%). Ponadto motywem inicjacji

alkoholowej było również dopasowanie się do grupy – 5 dziewcząt (19,2%) i

4 chłopców (15,4%). Inne wymienione przez młodzież motywy mają

procentowo znaczenie marginesowe. Na kłopoty w domu wskazały w sumie

3 osoby (11,5%), na kłopoty w szkole 4 osoby (15,3%), a na pozostałe

motywy, w tym picie dla towarzystwa, dla poprawienia sobie humoru lub z

nudów wskazało 3 respondentów (11,5%).

Podjęty temat zobrazowano dodatkowo na wykresie 3.

WYKRES 3. Powody próbowania alkoholu przez badanych

34,6

11,5

30,8 34

,6

19,2

38,5

3,8

3,8

0,0

26,9

53,8

69,2

34,6

34,6

26,9

46,0

15,4

53,8

11,5

7,7 11

,5

7,7

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

80,0

90,0

100,0

ciek

aw

ość

nam

ow

y

chęć

zai

mpon

ow

ania

chęć

pocz

uc i

a s

ię d

oro

sły m

chęć

wyl

uzo

wania

dop

aso

wanie

do g

rupy

pra

gnie

nie

dobre

j zabaw

y

kłop

oty

w d

om

u

kłop

oty

w s

zkole

inne

nie

doty

czy

Dziewczęta

Chłopcy

Opierając się na powyższych wynikach można stwierdzić, że ciekawość

była powodem inicjacji alkoholowej u większości badanej młodzieży,

zarówno u dziewcząt, jak i u chłopców. W obu badanych grupach najrzadziej

jako powód picia po raz pierwszy alkoholu podawano kłopoty (w domu, w

szkole). Podsumowując powyższą analizę można wysunąć wniosek, iż

43

ciekawość jest więc tym czynnikiem, który popycha młodzież do

spróbowania alkoholu. Słyszą oni od innych tyle opinii o wpływie alkoholu

na polepszenie nastroju, poprawę samopoczucia itp., że skłania ich to do

chęci wypróbowania tego na sobie.

Kolejny analizowany problem dotyczy próby określenia okoliczności, w

których badany po raz pierwszy poznał smak alkoholu. Jak wynika z

różnorodnych badań picie alkoholu jest stałym elementem towarzyszącym

spotkaniom i uroczystościom koleżeńskim i rodzinnym. Czy tak jest nadal?

Odpowiedź na pytanie wyjaśni nam analiza danych przedstawionych w

tabeli 5.

TABELA 5. Okoliczności inicjacji alkoholowej badanej młodzieży

OKOLICZNOŚCI

PICIA ALKOHOLU

DZIEWCZĘTA CHŁOPCY

N % N %

podczas uroczystości rodzinnej 3 11,5 2 7,7

na wycieczce, biwaku szkolnym 1 3,8 1 3,8

na wakacjach 4 15,4 4 15,4

na wagarach 2 7,7 4 15,4

na imprezie 6 23,1 6 23,1

na podwórku - - 2 7,7

w domu koleżanki/kolegi 3 11,5 5 19,2

nie dotyczy 7 27,0 2 7,7

razem 26 100 26 100

Źródło: obliczenia własne

Na podstawie powyższej analizy można stwierdzić, że badana młodzież

najczęściej, jako okoliczność swojej inicjacji alkoholowej, podawała, że

odbyła się ona podczas imprezy towarzyskiej. Na tę odpowiedź wskazała

większość badanych dziewcząt (23,1%) oraz chłopców (23,1%). Z

przytoczonych danych wynika również to, że spora ilość respondentów obu

płci poznała smak alkoholu podczas wakacji (15,4%).

44

Dane zawarte w tabeli 5 świadczą również o tym, że oprócz wcześniej

przytoczonych okoliczności, najczęściej do inicjacji alkoholowej wśród

chłopców dochodziło na wagarach (15,4%) oraz w domu koleżanki lub

kolegi (19,2%). Nieco rzadziej okazję do wypicia napoju alkoholowego

stanowiły, wśród badanych chłopców – uroczystości rodzinne (7,7%), udział

w wycieczce szkolnej (3,8%) oraz picie na podwórku (7,7%). W przypadku

dziewcząt, badane respondentki przyznały, że pierwszy kontakt z alkoholem

miały podczas uroczystości rodzinnej (11,5%) oraz w domu koleżanki lub

kolegi (11,5%). Dane wskazują wyraźnie na to, że w tym przypadku

możemy mówić o nadmiernej tolerancji lub nawet całkowitym braku

zainteresowania ze strony rodziców. Oprócz tego, najrzadziej do spożycia

alkoholu wśród dziewcząt doszło podczas wycieczki szkolnej (3,8%) oraz na

wagarach (7,7%).

W obu badanych grupach możemy zauważyć, że najczęściej do

konsumpcji alkoholu dochodziło podczas imprez, zabaw i prywatek. Impreza

jest najczęściej okazją do wspólnej zabawy nieodłącznie związanej z

większym niż przy innych okazjach piciem. Brak kontroli rodziców sprawia,

że młodzież pije bez skrępowania.

Picie alkoholu w młodym wieku, często kończy się upijaniem bądź

upiciem się przez nastolatków. W kwestionariuszu ankiety pojawiło się

pytanie dotyczące tego, czy badany upił się pijąc alkohol po raz pierwszy.

Odpowiedź na pytanie wyjaśni nam analiza danych zawartych w tabeli 6.

TABELA 6. Upicie się alkoholem przez badanych podczas inicjacji

UPICIE SIĘ

ALKOHOLEM

DZIEWCZĘTA CHŁOPCY

N % N %

tak 6 23,0 15 57,7

nie 13 50,0 9 34,6

nie dotyczy 7 27,0 2 7,7

razem 26 100 26 100

45

Źródło: obliczenia własne

Z analizy danych przedstawionych w powyższej tabeli jasno wynika, że

w grupie ankietowanych zdecydowana większość badanych chłopców

(57,7%) przyznała się, że pijąc po raz pierwszy alkohol upiła się. Tylko 34,6

% ogółu badanych płci męskiej odpowiedziało, że nie upiło się podczas

pierwszej konsumpcji alkoholu. Połowa badanych dziewcząt (50%)

zdecydowanie zaprzeczyła, jakoby była w stanie upojenia spożywając po raz

pierwszy alkohol. Do upicia się podczas inicjacji alkoholowej przyznało się

23% ogółu badanych dziewcząt.

Jak wynika z uzyskanych danych, w obu badanych grupach możemy

zauważyć znaczną rozbieżność, co do kwestii upicia się podczas inicjacji

alkoholowej. Widać zdecydowaną różnicę, jeżeli chodzi o intensywność

spożywania alkoholu wśród badanych dziewcząt i chłopców. Przynajmniej

raz w stanie upojenia alkoholowego było 21 osób, 22 nie zaznały takiego

stanu podczas inicjacji, a pozostałe 9 osób w ogóle nie poznało jeszcze

smaku alkoholu.

3.3. Picie alkoholu przez badaną młodzież

Następnym zagadnieniem, któremu warto przyjrzeć się z bliska jest

częstotliwość spożywania alkoholu przez badaną młodzież. O częstotliwości

spożywania napojów alkoholowych można wnioskować przede wszystkim

na podstawie częstości picia. Wyniki badań przeprowadzonych na ten temat

zawiera tabela 7.

46

TABELA 7. Częstotliwość spożywania alkoholu przez badanych

CZĘSTOTLIWOŚĆ PICIA

ALKOHOLU

DZIEWCZĘTA CHŁOPCY

N % N %

raz w tygodniu - - 1 3,8

raz w miesiącu 2 7,7 1 3,8

raz w roku 2 7,7 1 3,8

w weekend 4 15,3 9 34,6

przy „okazji” 11 42,3 12 46,3

nie dotyczy 7 27,0 2 7,7

razem 26 100 26 100

Źródło: obliczenia własne

Z analizy danych przedstawionych w powyższej tabeli wynika, że w

grupie ankietowanych większość osób, odpowiedziała, że pije alkohol

okazjonalnie. Takiej odpowiedzi udzieliła blisko połowa badanych. 13 osób

deklarowało picie weekendowe, a pozostała część badanych twierdziła, że

pije raz w tygodniu, raz w miesiącu lub raz w roku.

Zarówno badane dziewczęta, jak i badani chłopcy deklarowali

najczęściej okazjonalne spożywanie alkoholu. W jednym i w drugim

przypadku występuje podobna zależność – u dziewcząt 42,3%, zaś u

chłopców 46,3%.

Z badań wynika, że picie alkoholu dotyczy głównie chłopców, chociaż

dziewczęta wcale im nie ustępują. 34,6% chłopców i 15,3% dziewcząt

zdeklarowało się, że najczęściej po alkohol sięgają w weekend, kiedy jest

wolne od nauki. Reszta ogółu badanych dziewcząt pije sporadycznie raz w

miesiącu (7,7%) lub raz w roku (7,7%). Jeżeli chodzi o chłopców to

niewielki procent badanych pije raz w tygodniu, raz w miesiącu lub raz w

roku (3,8%).

47

Choć spora część młodzieży deklarowała fakt spożywania alkoholu, nie

jest to zjawisko bardzo częste i znaczna grupa badanych pije napoje

zawierające alkohol przy „okazji”.

Z uwagi na fakt, że zdecydowana większość respondentów deklarowała

spożywanie alkoholu, analizie poddano rodzaj spożywanego przez badanych

alkoholu. Szczegółowe ustalenia dotyczące rodzaju spożywanego alkoholu

przez badaną młodzież przedstawia tabela 8.

TABELA 8. Rodzaj najczęściej spożywanego alkoholu przez badanych

RODZAJE ALKOHOLU

DZIEWCZĘTA CHŁOPCY

N % N %

piwo 14 53,8 17 65,3

wino 3 11,5 - -

wódka 2 7,7 7 27,0

szampan - - - -

inne - - - -

nie dotyczy 7 27,0 2 7,7

razem 26 100 26 100

Źródło: obliczenia własne

Jak widać badana grupa osób obojga płci deklarowała w 31

przypadkach, iż najczęściej pitym przez nich napojem alkoholowym jest

piwo. Badania wskazują, że ponad połowa dziewcząt i znaczna część

chłopców zdecydowanie preferuje ten gatunek alkoholu, który w większości

badani uważają za nieszkodliwy. Znacznie mniej popularne w przypadku

badanej młodzieży jest wino, wódka oraz szampan.

Najczęściej spożywanym alkoholem przez badanych było piwo, gdyż

jest to alkohol najbardziej dostępny i najczęściej nie kontroluje się wieku

kupujących. Rodzaj najczęściej spożywanego alkoholu, w zależności od płci,

przedstawia się następująco: na 26 dziewcząt – 14 (53,8%) najczęściej piło

piwo, 2 (7,7%) wino, 3 (11,5%) wódkę, a 7 w ogóle nie skosztowało jeszcze

48

tej używki. U chłopców przedstawia się to następująco: na 26 nastolatków

płci męskiej – 17 (65,3%) spożywa piwo, 7 (27%) wódkę, a 2 w ogóle nie

pije alkoholu. Dziewczęta najczęściej prócz piwa piją również wino, w

odróżnieniu od chłopców, którym ten gatunek alkoholu zbytnio nie

odpowiada. W badaniach wykazano większą zależność w fakcie spożywania

wódki przez chłopców w stosunku do dziewcząt.

Młodzież zdecydowanie preferuje piwo, prawdopodobnie ze względu

na stosunkowo niewielki koszt tego napoju i łatwą dostępność. Najbardziej

popularnym gatunkiem piwa wśród ankietowanych jest piwo: Kujawiak,

Tatra, Żubr i Warka, co do rodzaju wódki, to ankietowani najczęściej

wymieniali następujące rodzaje: Starogardzka, Bols i Absolwent.

Dla spożywania alkoholu przez młodych ludzi znamienne jest też

otoczenie osób, w jakim dochodzi do jego konsumpcji. Jedno z pytań

zawartych w kwestionariuszu ankiety dotyczyło towarzystwa, z jakim

badana młodzież najczęściej spożywa napoje alkoholowe. Rezultaty badań

przedstawia tabela 9.

TABELA 9. Osoby towarzyszące badanym podczas picia alkoholu

OSOBY

TOWARZYSZĄCE PICIU

ALKOHOLU

DZIEWCZĘTA CHŁOPCY

N % N %

koledzy/koleżanki 13 50,0 19 73,1

rodzeństwo 2 7,7 3 11,5

rodzice 4 15,3 2 7,7

nie dotyczy 7 27,0 2 7,7

razem 26 100 26 100

Źródło: obliczenia własne

Jak wynika z analizy powyższej tabeli, 32 badanych, jako najczęstsze

towarzystwo, z którym spożywają alkohol, podaje towarzystwo koleżanek i

49

kolegów. 5 osób pije najczęściej alkohol w towarzystwie brata lub siostry, a

6 osobom w spożywaniu napojów towarzyszą rodzice.

Opierając się na powyższych wynikach badań można wywnioskować,

że nastolatki najczęściej piją w towarzystwie rówieśników. Połowa badanych

dziewcząt (50%) i spora liczba chłopców (73,1%) zaznaczyła w

kwestionariuszu ankiety właśnie tą odpowiedź. Dość często, jako

towarzystwo spożywania alkoholu badani wymieniali towarzystwo

rodziców. 15,3% ogółu dziewcząt odpowiedziało, że pije alkohol przy

rodzicach, za ich wyraźną aprobatą. 7,7% badanych chłopców również pije

w obecności rodziców. Najczęściej do picia alkoholu w towarzystwie

rodziców dochodzi podczas uroczystości rodzinnych, typu imieniny,

urodziny lub święta. 5 osobom, w tym 2 dziewczętom (7,7%) i 3 chłopcom

(11,5%), w konsumpcji napojów alkoholowych towarzyszy ktoś z

rodzeństwa.

Uzyskane dane wskazują, że wśród badanej młodzieży, niezależnie od

płci, wyraźnie dominuje picie napojów alkoholowych w gronie rówieśników.

Poniżej zilustrowano powyższe rozważania.

WYKRES 4. Osoby towarzyszące badanym podczas picia alkoholu

50,0

73,1

7,7 11,5 15,37,7

27,0

7,7

0,0

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0

%

koledzy/koleżanki rodzeństwo rodzice nie dotyczy

Dziewczęta

Chłopcy

50

Kolejne pytanie zawarte w kwestionariuszu ankiety dotyczyło

określenia czynników, które sprawiają, że młodzi ludzie nadal sięgają po

napoje alkoholowe. Sięganie po alkohol w tak młodym wieku, musi mieć

swoje podłoże. Uzyskane dane ujęłam w tabeli 10. Omawianą kwestię

dodatkowo zobrazuje wykres 5.

TABELA 10. Czynniki sprzyjające piciu alkoholu przez badanych

CZYNNIKI SPRZYJAJĄCE

PICIU ALKOHOLU

DZIEWCZĘTA CHŁOPCY

N % N %

sposób na zapomnienie 5 19,2 4 15,4

chęć dostosowania się do innych 10 38,5 8 30,7

chęć wyluzowania się 14 53,8 17 65,4

picie dla poprawienia sobie nastroju 12 46,1 22 84,6

„piję bo lubię” 8 30,7 11 42,3

picie dla przyjemności 17 65,4 13 50,0

ucieczka od problemów 6 23,1 7 26,9

możliwość odreagowania 6 23,1 8 30,7

Źródło: obliczenia własne

UWAGA: zaniechano sumowania z uwagi na możliwość podania więcej niż jednej odpowiedzi

WYKRES 5. Czynniki sprzyjające piciu alkoholu przez badanych

51

19,2

15,4

38,5

30,7

53,8 65

,4

46,2 84

,6

30,7

42,3

65,4

50,0

23,1 26

,9

23,1 30

,7

0,0

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0

%sp

osób

na

zapo

mni

enie

chęć

dost

osow

ania

się

do in

nych

chęć

wyl

uzow

ania

się

pici

e dl

apo

praw

ieni

a so

bie

nast

roju

"piję

bo

lubi

ę"

pici

e dl

apr

zyje

mno

ści

ucic

zka

odpr

oble

mów

moż

liwoś

ćod

reag

owan

ia

Dziewczęta

Chłopcy

Dane procentowe zawarte w tabeli 10 i zobrazowane na wykresie 5

ukazują, że młodzież sięga po alkohol w konkretnym celu. Najwięcej osób,

bo aż 41, zapytanych o powód picia przez nich napojów alkoholowych,

odpowiedziało, że spożywają alkohol dla poprawienia sobie nastroju. Ponad

46% badanych dziewcząt i zdecydowana większość chłopców (85%)

przyznało, że właśnie z tego powodu najczęściej pije alkohol. Kolejnym

czynnikiem przyczyniającym się do picia alkoholu przez nastolatków jest

fakt, iż robią to oni dla przyjemności. Połowa badanych chłopców (50%) i

65,4% dziewcząt właśnie w tym celu spożywa alkohol. Częstym również

powodem picia napojów zawierających alkohol jest chęć wyluzowania się i

rozluźnienia. 53,8% dziewcząt i 65,4% chłopców opowiedziało się, że

właśnie z tego powodu sięga po alkohol. Jednym z istotnych czynników

podawanych przez grupę respondentów było to, że piją alkohol, bo go po

prostu lubią. Dla 30,7% dziewcząt i 42,3% chłopców jest to wystarczający

powód. 23,1% gimnazjalistek i ponad 26% ogółu badanych chłopców

wskazało, że picie alkoholu jest dla nich ucieczką od problemów. Dla

52

nielicznych badanych alkohol jest sposobem na zapomnienie, w tym dla

19,2% dziewcząt i 15,4% chłopców. Dla 23,1% ogółu badanych dziewcząt i

30,7% chłopców alkohol jest możliwością odreagowania.

Powyższe dane są przerażające. Wynika z nich jasno, że młodzież z

byle jakiego, a czasami nawet błahego powodu sięga po alkohol. Porównując

badanych obojga płci nie widać drastycznej różnicy, jeżeli chodzi o powody

spożywania napojów alkoholowych. Opierając się na powyższych wynikach

można stwierdzić, że kwestia picia alkoholu dla poprawienia sobie nastroju

jest niejako priorytetowym czynnikiem sprawiającym, że badana młodzież

nadal sięga po napoje zawierające alkohol.

Następna kwestia, która budzi moje zainteresowanie, i którą poruszyłam

w ankiecie, to kwestia tego, czy młodzież pijąc świadomie alkohol upija się,

i czy w związku z tym zdarza się, że miewa luki pamięciowe. Zależność tę

ilustrują dane zawarte w tabeli 11 i tabeli 12.

TABELA 11. Zjawisko upijania się przez badaną młodzież

UPIJANIE SIĘ PRZEZ

BADANYCH

DZIEWCZĘTA CHŁOPCY

N % N %

tak 6 23,1 9 34,6

nie 5 19,2 3 11,5

czasami 8 30,7 12 46,2

nie dotyczy 7 27,0 2 7,7

razem 26 100 26 100

Źródło: obliczenia własne

Dane zawarte w tabeli 11 wyraźnie wskazują, że badanej młodzieży nie

jest obcy stan upojenia alkoholowego. Zdecydowana większość

ankietowanych obojga płci odpowiedziała, że czasami zdarza się im upić. Do

tego stanu przyznało się 30,7% badanych dziewcząt oraz 46,2% badanych

53

chłopców. Również, jeśli chodzi o chłopców, to właśnie oni upijają się

znacznie częściej od swoich koleżanek. W 9 przypadkach (34,6%) chłopcy

odpowiedzieli twierdząco na zadane w ankiecie pytanie. 23,1% ogółu

badanych dziewcząt, także przyznało się do tego, że zdarzyło im się upić.

Analizując odpowiedzi negatywne można stwierdzić, że uzyskane dane

są niepokojące. Zaledwie 19,2% ogółu badanych dziewcząt i 11,5% ogółu

badanych chłopców nie doprowadziło się jeszcze do stanu upojenia. Ten

znikomy procent badanych, uzmysławia, że spożywanie przez młodych ludzi

napojów zawierających alkohol, prawie zawsze kończy się przekroczeniem

przez nich progu trzeźwości.

Powyższe rozważania ilustruje wykres 6.

WYKRES 6. Zjawisko upijania się przez badaną młodzież

54

0,0

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0

%

tak nie czasami nie dotyczy

Dziewczęta

Chłopcy

Kwestionariusz ankiety zawierał również pytanie dotyczące tego, czy

badanym zdarzają się „luki pamięciowe”. Poruszony przeze mnie problem

cieszył się dużym zainteresowaniem wśród respondentów. Badani chętnie

udzielali odpowiedzi na to pytanie. Rezultaty badań przedstawiam w

poniższej tabeli.

TABELA 12. Występowanie „luk pamięciowych” u badanych

„LUKI PAMIĘCIOWE”

BADANEJ MŁODZIEŻY

DZIEWCZĘTA CHŁOPCY

N % N %

tak 1 3,8 12 46,1

nie 15 57,6 5 19,2

czasami 3 11,5 7 27,0

nie dotyczy 7 27,0 2 7,7

razem 26 100 26 100

Źródło: obliczenia własne

Z przytoczonych danych wynika jednoznacznie, że luki pamięciowe

występują zdecydowanie u badanych płci męskiej. 12 respondentów (46,1%)

55

odpowiedziało twierdząco na zadane w kwestionariuszu ankiety pytanie.

27% ogółu badanych chłopców przyznało, że czasami zdarza się im miewać

luki pamięciowe. Zaledwie 19,2% chłopców zaprzeczyło, jakoby im się coś

takiego przytrafiło.

Jeżeli chodzi o dziewczęta, to wyraźnie widać, że ten problem nie

występuje u nich tak często, jak w przypadku chłopców. Ponad połowa

badanych dziewcząt (57,6%) odpowiedziała negatywnie, 11,5% przyznało

się, że czasami występują u nich luki, zaś zaledwie jedna osoba (3,8%)

zaznaczyła odpowiedź twierdzącą.

Analiza danych zawartych w powyższej tabeli wskazuje, że luki

pamięciowe zdarzają się głównie chłopcom, bowiem to właśnie oni piją

coraz intensywniej i coraz to mocniejsze trunki.

Sięganie przez młodych ludzi po napoje zawierające alkohol może być

wynikiem presji otoczenia. Dane uzyskane z wypowiedzi gimnazjalistów

dotyczące tego, czy ulegają presji, naciskom i namowom otoczenia

zamieszcza tabela 13.

TABELA 13. Picie alkoholu przez badanych a presja otoczenia

PICIE ALKOHOLU A

PRESJA OTOCZENIA

DZIEWCZĘTA CHŁOPCY

N % N %

tak 18 69,2 12 46,2

nie 8 30,8 14 53,8

razem 26 100 26 100

Źródło: obliczenia własne

Jak wynika z przeprowadzonych badań, 30 osób spośród badanych

gimnazjalistów było namawianych do konsumpcji alkoholu. Tabela 13

szczególnie jaskrawo wykazuje zróżnicowanie pomiędzy grupą badanych

dziewcząt, a grupą badanych chłopców. Spośród 26 dziewcząt, 18 z nich

(69,2%) odpowiedziało twierdząco na zadane pytanie. Dziewczęta

56

podawały, że najczęściej ulegały namowom kolegów i koleżanek,

znajomych, przyjaciół lub kogoś z rodziny (siostry, brata, kuzynki). 30,8%

respondentek przyznało, że nikt nie namawiał, nie naciskał i nie zmuszał ich

do konsumowania alkoholu.

W kwestionariuszu ankiety pojawiło się także pytanie odnośnie tego,

czy badany namawiał lub zmuszał kogoś do spożywania alkoholu.

Zdecydowana większość dziewcząt (84,6%) odpowiedziała przecząco, tylko

niewielki odsetek badanych dziewcząt (15,4%) przyznał się do wywierania

presji. Wyniki podjętych badań ilustruje tabela 14.

W grupie badanych chłopców, 14 z nich (53,8%) odpowiedziało, że nie

zmuszano ich do picia. Pozostałe 12 osób (46,2%) przyznało jednak, że

pojawiały się propozycje wspólnego konsumowania napojów zawierających

alkohol. Badani zapytani o to, kto namawiał ich do picia odpowiadali,

podobnie jak ich rówieśniczki, że byli to koledzy, koleżanki lub ktoś z

rodzeństwa. Większość badanych chłopców (73%) zdecydowanie

zaprzeczyła, jakoby zmuszała bądź też namawiała inne osoby do spożycia

alkoholu, co wyraźnie widać w poniższej tabeli.

TABELA 14. Namawianie przez badanych innych osób do picia alkoholu

NAMAWIANIE INNYCH OSÓB

DO PICIA ALKOHOLU

DZIEWCZĘTA CHŁOPCY

N % N %

tak 4 15,4 7 27,0

nie 22 84,6 19 73,0

razem 26 100 26 100

Źródło: obliczenia własne

Opierając się na wynikach przeprowadzonych badań można wysunąć

następujące wnioski. W badanej grupie młodzieży, dziewczęta w większym

stopniu niż chłopcy były namawiane do konsumpcji alkoholu. U większości

gimnazjalistów nie zaobserwowano zjawiska namawiania innych osób do

sięgania po alkohol.

57

Alkohol znacząco wpływa na samopoczucie człowieka, zwłaszcza jeżeli

jest to młody człowiek. Jego nadużywanie może doprowadzić do obniżenia

nastroju i dynamiki życiowej oraz do innych niebezpiecznych dla zdrowia i

życia objawów. W ankiecie zamieściłam pytanie dotyczące samopoczucia

badanych osób następnego dnia po spożyciu alkoholu. Wyniki badań

prezentuje tabela 15.

TABELA 15. Samopoczucie badanych po spożyciu alkoholu

SAMOPOCZUCIE BADANYCH

PO SPOŻYCIU ALKOHOLU

DZIEWCZĘTA CHŁOPCY

N % N %

dobre 7 27,0 6 23,1

złe 1 3,8 4 15,4

zależy od rodzaju wypitego alkoholu 3 11,5 3 11,5

działanie na „zwolnionych obrotach” 8 30,7 11 42,3

nie dotyczy 7 27,0 2 7,7

razem 26 100 26 100

Źródło: obliczenia własne

Dane procentowe zawarte w powyższej tabeli ukazują, że większość

badanych osób, bo aż 19, przyznało się do tego, że następnego dnia po

spożyciu alkoholu działają na tzw. „zwolnionych obrotach”. 42,3% ogółu

badanych chłopców i 30,7% ogółu badanych dziewcząt najczęściej

zakreślało w ankiecie tę odpowiedź. Analizując wyniki z tabeli 15 warto

również zwrócić uwagę na fakt, iż 13 osób spośród ankietowanych po

wypiciu alkoholu czuje się dobrze. 27% dziewcząt i 23,1% chłopców

stwierdziło, że alkohol nie wpływa znacząco na ich samopoczucie.

Najrzadziej udzielaną odpowiedzią przez młodzież było złe samopoczucie. 5

gimnazjalistów potwierdziło, że po wypiciu napojów zawierających alkohol,

nie czują się zbyt dobrze. W grupie tej znalazła się jedna ankietowana

(3,8%) i 4 ankietowanych (15,4%). Ponad 11% badanej młodzieży obojga

58

płci, odpowiedziało, że ich samopoczucie zależy głównie od tego, jaki

alkohol wypili i w jakich ilościach.

Młodzież gimnazjalna, jak wynika z danych prezentowanych w tabeli

15, zazwyczaj doprowadza się do takiego stanu, który nie pozwala im na

normalne funkcjonowanie w ciągu następnego dnia po spożyciu alkoholu. Po

nadmiernym piciu odczuwają znaczną obniżkę nastroju, sprawności i ogólne

zniechęcenie.

Podjęty temat zobrazowano dodatkowo na poniższym wykresie.

WYKRES 7. Samopoczucie badanych po spożyciu alkoholu

0,0

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0

%

dobre złe (kac) zależy odrodzaju wypitego

alkoholu

działanie na"zwolnionych

obrotach"

nie dotyczy

Dziewczęta

Chłopcy

Kolejny problem poruszony przeze mnie dotyczy obecności alkoholu

podczas imprez. Czy rzeczywiście alkohol jest środkiem, który towarzyszy

młodzieży podczas spotkań koleżeńskich, wskażą nam wyniki badań

przedstawione w poniższym zestawieniu tabelarycznym.

TABELA 16. Obecność alkoholu podczas imprez

59

OBECNOŚĆ ALKOHOLU

PODCZAS IMPREZ

DZIEWCZĘTA CHŁOPCY

N % N %

tak 13 50,0 18 69,3

nie 2 7,7 2 7,7

czasami 11 42,3 6 23,0

razem 26 100 26 100

Źródło: obliczenia własne

W konkluzji przeprowadzonych badań można stwierdzić, że w grupie

ankietowanych większość badanych chłopców (69,3%) odpowiedziało, że na

imprezach, na które uczęszczają, pojawia się alkohol. 23% respondentów

podało, że napoje alkoholowe pojawiają się od czasu do czasu, a 7,7%

zaprzeczyło, jakoby alkohol towarzyszył im podczas spotkań towarzyskich.

W odniesieniu do dziewcząt, w przypadku połowy badanych (50%),

padła odpowiedź twierdząca na zadane pytanie. Nieco mniej respondentek

(42,3%) opowiedziało się za opcją, że alkohol pojawia się sporadycznie na

prywatkach, a dokładnie tyle samo procent dziewcząt (7,7%), co badanych

chłopców odpowiedziało przecząco.

Jak wynika z powyższej analizy badań alkohol w powszechnym stopniu

pojawia się na różnego rodzaju imprezach, zabawach czy też spotkaniach,

których uczestnikami jest badana młodzież.

Podjęty temat zobrazowano dodatkowo na wykresie 8.

WYKRES 8. Obecność alkoholu podczas imprez

60

50,0

69,3

7,7

7,7

42,3

23,0

0,0

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0

%

tak nie czasami

Dziew częta

Chłopcy

Chcąc poznać opinię gimnazjalistów na temat tego, czy impreza, na

której nie pojawia się alkohol jest według nich „drętwa”, uzyskałam

następujące dane, które prezentuje poniższa tabela.

TABELA 17. Impreza bez alkoholu w opinii badanej młodzieży

IMPREZA BEZ ALKOHOLU

DZIEWCZĘTA CHŁOPCY

N % N %

tak 19 73,0 22 84,6

nie 7 27,0 4 15,4

razem 26 100 26 100

Źródło: obliczenia własne

Badania wskazują, że spośród osób, które deklarowały picie alkoholu,

41 z nich, zdecydowanie opowiedziało się za tym, że impreza, na której nie

ma alkoholu jest „drętwa”. Na tę odpowiedź wskazała większość badanych

dziewcząt (73%) oraz chłopców (84,6%). Tylko 11 osobom alkohol nie jest

potrzebny do zabawy, w tym 7 dziewczętom (27%) i 4 chłopcom (15,4%).

61

Gimnazjaliści zapytani o to, dlaczego sądzą, że impreza bez alkoholu jest

„drętwa”, najczęściej odpowiadali, że bez alkoholu jest sztywno, nudno, nikt

nie chce swobodnie rozmawiać, wszyscy łapią „doła”, alkohol rozluźnia, z

alkoholem jest weselej. Badani poproszeni o uzasadnienie swoich

odpowiedzi, dlaczego impreza bez alkoholu nie jest „drętwa”, udzielali

następujących odpowiedzi: alkohol nie jest potrzebny do zabawy, bez

alkoholu też można się dobrze bawić, to zależy od towarzystwa jaka jest

impreza.

W obu badanych grupach możemy zauważyć pełną zgodność, co do

tego, że alkohol jest niezbędnym środkiem, który przyczynia się do lepszej

zabawy i lepszej atmosfery podczas imprez.

Rodzina jest najważniejszym środowiskiem wychowawczym. Wszystko

co się w niej dzieje kształtuje osobowość dziecka. Jednym z powodów

sięgania po alkohol przez nieletniego może być przejmowanie

nieprawidłowych modelów i wzorów zachowania od źle funkcjonujących w

społeczeństwie rodziców lub rodziny. Tę kwestię również poruszam w

swoich badaniach, a uzyskane dane ujęłam w tabeli 18.

TABELA 18. Picie alkoholu przez członków rodziny badanego

PICIE ALKOHOLU PRZEZ CZŁONKÓW RODZINY

BADANEGO

DZIEWCZĘTA CHŁOPCY

N % N %

tak 3 11,5 5 19,2

nie 23 88,5 21 80,8

razem 26 100 26 100

Źródło: obliczenia własne

Tabela 18 wskazuje jaskrawo, że w grupie 52 ankietowanych,

większość osób odpowiadała, że nikt w ich rodzinie nie jest uzależniony od

alkoholu. 44 osoby, w tym 23 dziewczęta (88,5%) oraz 21 chłopców (80,8%)

stanowczo zaprzeczyło temu, że członkowie ich rodzin nadużywają napojów

62

zawierających alkohol. W grupie gimnazjalistów znalazły się osoby, które

przyznały się do tego, że w ich rodzinie dochodzi do nadmiernej konsumpcji

alkoholu. W tej grupie znalazło się 5 chłopców (19,2%) i 3 dziewczyny

(11,5%). Badana młodzież, niezależnie od płci, zapytana o to, kto w ich

rodzinie nadużywa alkoholu, najczęściej odpowiadała, że ojciec lub oboje

rodziców.

W obu badanych grupach możemy zaobserwować, że problem

nadmiernego spożywania alkoholu przez członków najbliższej rodziny osób

badanych, nie dotyczy sporej części ankietowanych, jednakże problem

takowy istnieje, co jest szczególnie niepokojące, bowiem negatywne wzorce,

jakie badany wyniesie z domu rodzinnego, mogą go skłonić do identycznych

zachowań.

Pozostając w temacie rodziny, kolejna kwestia, którą poruszyłam, miała

na celu uzyskanie informacji, o tym czy rodzice wiedzą, że ich dziecku

zdarza się pić alkohol i czy pozwalają na tego typu zachowania w ich

obecności? Wyniki badań odnośnie wyżej wymienionej kwestii

zamieszczam w tabeli 19 i tabeli 20.

TABELA 19. Wiedza rodziców na temat picia alkoholu przez swoje dziecko

WIEDZA RODZICÓW NA TEMAT PICIA ALKOHOLU

PRZEZ SWOJE DZIECKO

DZIEWCZĘTA CHŁOPCY

N % N %

tak 8 30,7 11 42,3

nie 11 42,3 13 50,0

nie dotyczy 7 27,0 2 7,7

razem 26 100 26 100

Źródło: obliczenia własne

63

TABELA 20. Zgoda rodziców na picie alkoholu przez swoje dziecko w ich

obecności

ZGODA RODZICÓW

DZIEWCZĘTA CHŁOPCY

N % N %

tak 4 15,3 6 23,0

nie 15 57,7 18 69,3

nie dotyczy 7 27,0 2 7,7

razem 26 100 26 100

źródło: obliczenia własne

Dane zawarte w tabeli 19 świadczą o tym, że większość rodziców

badanej młodzieży żyje w przekonaniu, że ich dziecko nie poznało jeszcze

do tej pory smaku alkoholu. Zdaniem większości badanych gimnazjalistów

rodzice nie wiedzą o piciu przez nich alkoholu. Tak sądzi blisko 42,3%

ogółu badanych dziewcząt i połowa badanych chłopców (50%). Jeżeli

chodzi o płeć, i o to czy rodzice wiedzą o spożywaniu alkoholu przez swoje

dziecko, to widać znaczną różnicę. W przypadku dziewcząt, 30,7% z nich

odpowiedziało, że rodzice są świadomi tego, że ich córka sięga po napoje

zawierające alkohol. W przypadku chłopców, 42,3% podało, że ich mama i

tata zdają sobie sprawę, że ich dziecko spożywa alkohol.

Jak wynika z tabeli 20 zdecydowana większość rodziców nie wyraża

zgody na picie alkoholu przez swoje dziecko w ich obecności. 33 badane

osoby, w tym 15 dziewcząt (57,7%) oraz 18 chłopców (69,3%),

odpowiedziały, że nie mogą konsumować alkoholu w towarzystwie matki

lub ojca. 23% ogółu badanych chłopców wypowiedziało się, że rodzice nie

mają nic przeciwko temu, aby ich dziecko piło przy nich alkohol. Również

15,3% dziewcząt potwierdziło, że rodzice zezwalają im na spożywanie

alkoholu pod ich okiem.

Warto zaznaczyć, że rodzice pozwalają swoim dzieciom na picie

alkoholu w ich obecności przy szczególnych okazjach i uroczystościach

rodzinnych, typu imieniny, urodziny lub święta. Rzadko jednak się zdarza,

64

aby rodzice całkowicie aprobowali fakt sięgania po alkohol przez ich

dziecko w tak wczesnym wieku.

Alkohol jest substancją, która wyzwala w człowieku różne reakcje i

różne zachowania, począwszy od totalnego odprężenia, wyluzowania się, aż

po nerwowość, nieopanowanie i brak samokontroli. Na jednych alkohol

działa kojąco, dla drugich jest źródłem napięć i frustracji. Człowiek pod

wpływem alkoholu zachowuje się nieprzewidywalnie. Trudno jest określić,

jak się może zachować w danej chwili. A jak to jest z nastolatkami? Jak na

nich działa ta używka? Odpowiedzi na pytania udzieli nam analiza danych

przedstawionych w tabeli 21.

TABELA 21. Reakcje badanej młodzieży będącej pod wpływem alkoholu

REAKCJE BADANEJ MŁODZIEŻY BĘDĄCEJ POD

WPŁYWEM ALKOHOLU

DZIEWCZĘTA CHŁOPCY

N % N %

uczucie wolności 6 23,0 6 23,0

uczucie, że nie ma się problemów 2 7,7 4 15,4

uczucie odprężenia 18 69,2 22 84,6

uczucie pewności siebie 5 19,2 7 27,0

poczucie się „duszą towarzystwa” 2 7,7 3 11,5

łatwiejsze nawiązywanie kontaktów 17 65,4 18 69,2

palenie papierosów 13 50,0 16 61,5

płacz, zły nastrój - - - -

agresja wobec otoczenia - - 6 23,0

agresja wobec siebie - - - -

izolowanie się od otoczenia - - - -

Źródło: obliczenia własne

UWAGA: zaniechano sumowania z uwagi na możliwość podania więcej niż jednej odpowiedzi

Z analizy danych przedstawionych w powyższej tabeli jednoznacznie

wynika, że w grupie badanej młodzieży, zdecydowana większość

respondentów była zdania, że pod wpływem alkoholu łatwiej nawiązuje

kontakty z innymi osobami. 35 osób udzieliło takiej odpowiedzi, w tym

65

65,4% dziewcząt i 69,2% chłopców. Oprócz tego, 18 dziewcząt (69,2%) i 22

chłopców (84,6%) podało, że pod wpływem alkoholu czują się odprężeni i

wyluzowani. Wysoki odsetek badanych przyznał się do palenia papierosów.

Dane zawarte w tabeli 21 wskazują, że do tego niepokojącego faktu

przyznała się połowa badanych dziewcząt (50%) i 61,5% badanych

chłopców. W grupie ankietowanych osób, 7 chłopców (27%) zaznaczyło

odpowiedź, że alkohol dodaje im pewności siebie. Za tą opcją opowiedziało

się również 5 dziewcząt (19,2%). Z przytoczonych danych wynika również,

że identyczna liczba gimnazjalistów obojga płci, podczas konsumpcji

napojów zawierających alkohol, doznaje uczucia wolności. Na tą odpowiedź

wskazało 6 dziewcząt (23%) i 6 chłopców (23%). Ponadto większość

badanych respondentów płci męskiej (15,4%) uważa, że alkohol pomaga

zapomnieć im o problemach. Taką samą opinię na ten temat ma zaledwie

7,7% dziewcząt. 23% chłopców pod wpływem alkoholu staje się

agresywnymi wobec otoczenia. Problem ten w ogóle nie dotyczy dziewcząt.

W grupie badanej młodzieży gimnazjalnej, 7,7% ogółu dziewcząt i 11,5%

ogółu chłopców odpowiedziało, że będąc w stanie upojenia alkoholowego

czuje się „duszą towarzystwa”.

Analiza przeprowadzonych badań zdaje się potwierdzać fakt, iż alkohol

wywołuje wśród młodych ludzi różnorodne odczucia, postawy i zachowania.

Często po spożyciu alkoholu dopadają człowieka wyrzuty sumienia.

Czasami człowiek żałuje, że przesadził z ilością wypitego napoju. Czy

młodych ludzi również „gryzie sumienie” po spożyciu alkoholu, wskażą nam

wyniki badań przedstawione w niniejszym zestawieniu tabelarycznym.

66

TABELA 22. Picie alkoholu przez badanych a wyrzuty sumienia

PICIE ALKOHOLU

A WYRZUTY SUMIENIA

DZIEWCZĘTA CHŁOPCY

N % N %

tak 6 23,0 - -

nie 9 34,6 17 65,3

czasami 4 15,4 7 27,0

nie dotyczy 7 27,0 2 7,7

razem 26 100 26 100

Źródło: obliczenia własne

Na podstawie analizy zebranego materiału badawczego można

stwierdzić, że w grupie ankietowanych, większość badanych odpowiedziała

przecząco na zadane w kwestionariuszu ankiety pytanie. 34,6% ogółu

badanych dziewcząt i 65,3% badanych chłopców stwierdziło, że nigdy nie

miało wyrzutów sumienia po konsumpcji napojów alkoholowych. W

odniesieniu do dziewcząt, 15,4% z nich podało, że od czasu do czasu, czyli

sporadycznie pojawiają się u nich wyrzuty, zaś 23% przyznało się otwarcie

do tego, że po spożyciu alkoholu gryzie je sumienie. Żaden z badanych

chłopców nie potwierdził faktu, jakoby miał kiedykolwiek wyrzuty sumienia

po wypiciu, a 27% respondentów przyznało się, że czasami dopada ich

uczucie żałości.

Jak wynika z danych prezentowanych w tabeli 22, daje się

zaobserwować wyraźną różnicę pomiędzy badanymi dziewczętami, a

chłopcami. Chłopcy zdecydowanie o wiele mniej żałują, w odróżnieniu od

swoich rówieśniczek, tego, że piją alkohol.

W kwestionariuszu ankiety pojawiło się również pytanie dotyczące

tego, czy badany szuka okazji do picia. Jak przedstawia się ten problem

pokazuje tabela 23.

67

TABELA 23. Szukanie okazji do wypicia przez badanych

SZUKANIE OKAZJI

DO WYPICIA

DZIEWCZĘTA CHŁOPCY

N % N %

tak 5 19,3 5 19,3

nie 21 80,7 21 80,7

razem 26 100 26 100

Źródło: obliczenia własne

Uzyskane dane prezentowane w powyższej tabeli jaskrawo ukazują, że

zdecydowana większość ankietowanych udzieliła negatywnej odpowiedzi.

42 osoby, w tym 21 dziewcząt (80,7%) i tyle samo chłopców (80,7%),

stanowczo zaprzeczyło temu, jakoby szukali okazji do wypicia. Co ciekawe

również identyczna ilość osób obu płci, przyznała się do tego, że szuka

okazji, aby się napić. W tej grupie znalazło się 10 osób, w tym 5 dziewcząt

(19,3%) i 5 chłopców (19,3%).

W obu badanych grupach, niezależnie od płci, możemy zaobserwować

pewną zgodność. Zarówno ani badane dziewczęta, ani badani chłopcy nie są

zwolennikami szukania okazji, aby móc się napić.

3.4. Opinie badanej młodzieży na temat picia alkoholu

Z uwagi na stale rozpowszechniające się zjawisko spożywania alkoholu

przez młodocianych, zapytałam badaną grupę, co według niej sprawia, że

młodzież tak często, i tak chętnie sięga po tę niebezpieczną używkę. Wyniki

odnośnie wyżej wymienionej kwestii przedstawiam w tabeli 24.

68

TABELA 24. Motywy picia alkoholu przez młodzież w opinii badanych

OPINIE BADANYCH

NA TEMAT MOTYWÓW PICIA

ALKOHOLU

DZIEWCZĘTA CHŁOPCY

N % N %

bo piją rodzice 7 26,9 5 19,2

bo piją koledzy/koleżanki 21 80,7 23 88,4

bo picie sprawia przyjemność 14 53,8 18 69,2

bo picie jest atrakcyjne 5 19,2 11 42,3

bo picie jest na czasie 13 50,0 16 61,5

zwrócenie na siebie uwagi 10 38,5 13 50,0

Źródło: obliczenia własne

UWAGA: zaniechano sumowania z uwagi na możliwość podania więcej niż jednej odpowiedzi

Z danych zawartych w tabeli 24 wynika, że zdecydowana większość

respondentów była zdania, iż niejako powodem sięgania po alkohol przez

młodzież jest fakt, że piją go ich koleżanki i koledzy. Za tą opcją

opowiedziały się 44 osoby, w tym 21 dziewcząt (80,7%) oraz 23 chłopców

(88,4%). Najczęściej udzielaną odpowiedzią było również picie dla

przyjemności. Dla 53,8% ogółu badanych dziewcząt i 69,2% ogółu

chłopców jest to wystarczający powód picia alkoholu przez ich rówieśników.

W grupie ankietowanych osób, 28 z nich sądzi, że młodzi ludzie sięgają po

alkohol, ponieważ picie jest obecnie „na czasie”. Na tę odpowiedź wskazało

50% badanych dziewcząt i 61,5% badanych chłopców. Z przytoczonych

danych wynika również, że połowa chłopców (50%) uważa, że nastolatki

sięgają po alkohol, aby zwrócić na siebie uwagę. W przypadku dziewcząt,

38,5% z nich również ma podobną opinię na ten temat. Również większość

chłopców (42,3%) wypowiedziało się na temat spożywania napojów

alkoholowych przez młodzież, zaznaczając w kwestionariuszu ankiety, że

picie jest dla nich atrakcyjne. 19,2% badanych dziewcząt nie zgadza się z tą

opinią. Bardziej skłaniają się ku odpowiedzi, że młodzież sięga po alkohol,

69

bo piją go również rodzice (26,9%). W grupie badanej młodzieży ten pogląd

podziela tylko 19,2% chłopców.

Opierając się na powyższych wynikach można stwierdzić, że

alkoholizowanie się kolegów i koleżanek jest tym czynnikiem, który

popycha młodych ludzi do picia alkoholu. W przypadku badanej grupy,

niezależnie od płci, spora ilość respondentów ma właśnie taki pogląd. W obu

badanych grupach najrzadziej udzielaną odpowiedzią na pytanie postawione

w kwestionariuszu ankiety, było w przypadku dziewcząt – bo picie jest

atrakcyjne, w przypadku chłopców – bo piją rodzice.

W kręgu mojego zainteresowania leży również poznanie stosunku

badanych do swoich rówieśników spożywających napoje zawierające

alkohol. Opinie badanych gimnazjalistów ilustruje tabela 25.

TABELA 25. Stosunek badanych do rówieśników pijących alkohol

STOSUNEK BADANYCH

DO RÓWIEŚNIKÓW

DZIEWCZĘTA CHŁOPCY

N % N %

obojętny 5 19,2 9 34,6

jestem temu przeciwna/przeciwny 4 15,4 5 19,2

nie uważam żeby było to coś złego 6 23,1 9 34,6

wszystkiego trzeba w życiu spróbować, ale z

umiarem

11 42,3 3 11,5

razem 26 100 26 100

Źródło: obliczenia własne

Z przytoczonych danych wynika, że większość badanych

gimnazjalistów jest zdania, że picie alkoholu to nie jest nic złego. Za tą

opinią opowiedziało się 15 osób, w tym 23,1% dziewcząt i 34,6% chłopców.

Jedną z częściej udzielanych odpowiedzi była również opinia, że

wszystkiego w życiu trzeba spróbować, ale z umiarem. 14 gimnazjalistów, w

tym 42,3% ogółu badanych dziewcząt, opowiedziało się za tą kwestią. Tylko

70

11,5% ogółu badanych chłopców podzieliło zdanie swoich rówieśniczek.

34,6% badanych chłopców i 19,2% badanych dziewcząt ma obojętny

stosunek, bowiem uważa, że to nie ich sprawa, co robią ich znajomi. Tylko 9

osób z grupy respondentów jest przeciwnych temu zjawisku i nie aprobuje

takiego zachowania twierdząc, że picie alkoholu w tak wczesnym wieku jest

dużym zagrożeniem dla człowieka i nie powinno się go nawet próbować. W

grupie tej znalazło się 15,4% dziewcząt i 19,2% chłopców.

Podsumowując uzyskane dane uważam, że badana przeze mnie grupa

młodzieży gimnazjalnej posiada zbyt mała wiedzę na temat negatywnych

skutków alkoholizowania się, stąd też w jej opiniach pojawiło się

lekceważące podejście do tego problemu.

Na wykresie 9 zobrazowano poruszony temat.

WYKRES 9. Stosunek badanych do rówieśników pijących alkohol

0,0

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0

%

obojętny jestem temuprzeciw na/przeciw ny

nie uw ażam, żeby było tocoś złego

w szystkiego trzebaspróbow ać, ale z

umiarem

Dziew częta

Chłopcy

Jak powszechnie wiadomo alkohol szkodzi zdrowiu. Jego nadużywanie

niesie za sobą często nieodwracalne skutki. Jak przedstawia się światopogląd

młodzieży na temat szkodliwości tej substancji pokazuje tabela 26.

71

TABELA 26. Wpływ alkoholu na zdrowie w opinii badanych

SZKODLIWOŚĆ ALKOHOLU

DZIEWCZĘTA CHŁOPCY

N % N %

tak 21 80,7 17 65,4

nie 5 19,3 9 34,6

razem 26 100 26 100

Źródło: obliczenia własne

Liczby zawarte w tabeli 26 świadczą o tym, że większość badanej

młodzieży uważa, że alkohol jest substancją szkodliwą. W grupie tej

znalazło się 38 osób, w tym 80,7% dziewcząt i 65,4% chłopców. Spory

odsetek ankietowanych twierdzi jednak, że alkohol nie wpływa ujemnie na

zdrowie człowieka. W grupie badanych chłopców, aż 34,6% odpowiedziało

przecząco. Również 19,3% ogółu badanych dziewcząt zgadza się z opinią

swoich kolegów.

Odnosząc się do wyników badań zdecydowana większość

gimnazjalistów jest zdania, że alkohol ma destrukcyjny wpływ na organizm

człowieka. Spora część badanych, niezależnie od płci, zdaje sobie sprawę z

niszczącego działania tej używki.

Oprócz tego, że nadmierna konsumpcja napojów alkoholowych odbija

się na zdrowiu człowieka, to również niesie to za sobą szkody społeczne.

Akty agresji, przestępczość, czy też narkomania, to tylko niektóre zjawiska

patologiczne, które mogą być skutkiem spożywania alkoholu. Jak na tą

kwestię zapatrują się młodzi ludzie? Pragnąc odpowiedzieć na to pytanie

przeanalizuję tabelę 27.

72

TABELA 27. Szkodliwość alkoholu w opinii badanych

SZKODLIWOŚĆ ALKOHOLU

DZIEWCZĘTA CHŁOPCY

N % N %

wzrost zachowań agresywnych 23 88,4 22 84,6

wzrost zachowań przestępczych 20 77,0 16 61,5

rozwój narkomanii 13 50,0 14 53,8

złe wyniki w nauce 19 73,0 15 57,6

konflikty z otoczeniem 19 73,0 19 73,0

Źródło: obliczenia własne

UWAGA: zaniechano sumowania ze względu na możliwość podania więcej niż jednej

odpowiedzi

Z danych zawartych w tabeli 27 wynika, iż najwięcej respondentów

było zdania, że picie alkoholu wpływa na wzrost zachowań agresywnych. 45

osób udzieliło takiej odpowiedzi, w tym 88,4% ogółu badanych dziewcząt i

84,6% badanych chłopców. 77% dziewcząt odpowiedziało, że

alkoholizowanie przyczynia się do wzrostu zachowań przestępczych. Nieco

mniej, bo 61,5% badanych chłopców podzieliło zdanie swoich koleżanek.

Jeżeli chodzi o kwestię, że spożywanie alkoholu wpływa na rozwój

narkomanii, to w tym przypadku wypowiedziało się więcej chłopców

(53,8%) niż dziewcząt (50%). Z kolei w następnym przypadku ma miejsce

odwrotna sytuacja. 19 dziewcząt (73%) zajęło stanowisko, że sięganie po

alkohol może przyczyniać się do złych wyników w nauce. Z tą opinią zgadza

się również 15 chłopców (57,6%). Badana grupa młodzieży gimnazjalnej

była zgodna co do jednego, a mianowicie do tego, że konsumowanie

alkoholu prowadzi do różnego rodzaju konfliktów z otoczeniem. 19 osób z

grupy dziewcząt (73%) i 19 osób (73%) z grupy chłopców wyraziło swoją

opinię w tej kwestii.

Omawianą kwestię dodatkowo zobrazuje wykres 10.

73

WYKRES 10. Szkodliwość alkoholu w opinii badanych

88,4

84,6

77,0

61,5

50,0 53

,8

73,0

57,6

73,0

73,0

0,0

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0

%

wzrost zachowańagresywnych

wzrost zachowańprzestępczych

rozwój narkomanii złe wyniki w nauce konflikty zotoczeniem

Dziewczęta

Chłopcy

Analizując powyższe wyniki badań można dojść do wniosku, że badana

grupa młodzieży zdaje sobie sprawę, iż alkohol przyczynia się do rozwoju

zjawisk powszechnie nieakceptowanych przez większość społeczeństwa.

Młodzież jest świadoma zagrożeń, jednak pomimo tego, alkohol jest dla

nastolatków nieodzownym elementem dobrej zabawy.

74

PODSUMOWANIE I WNIOSKI

Napoje zawierające alkohol towarzyszą człowiekowi prawie od

początku jego istnienia. Ich spożywanie służy wywołaniu nastroju

wzruszenia, radości, poczucia bliskości, zapomnienia w cierpieniu,

pokonaniu lęku i rozładowaniu napięć. Większość ludzi, w tym bardzo

młodych, stosunkowo wcześnie odkrywa możliwości dokonywania zmian w

swoim samopoczuciu za pomocą alkoholu. Alkoholizowanie się młodzieży

wynika, nie tylko z łatwości dostępu do napojów alkoholowych, pewnych

wzorców spożycia, ale przede wszystkim z trudności adaptacyjnych młodego

pokolenia do skomplikowanej rzeczywistości. Powszechność obyczaju picia

sprawia, że picie alkoholu staje się dla młodych ludzi atrybutem dorosłości,

pewnego rodzaju antidotum na kłopoty z rodzicami i szkołą. Młodzieżowe

picie wynika też z potrzeby więzi grupowych, chęci wyluzowania się i

zaimponowania innym. Do najważniejszych przyczyn alkoholizacji

nieletnich można zaliczyć przede wszystkim uwarunkowania rodzinne.

Alkoholizm młodzieży może być bezpośrednim skutkiem alkoholizmu

dorosłych. To właśnie rodzina jest najważniejszym środowiskiem

socjalizacyjno – wychowawczym i wszystko co się w niej dzieje kształtuje

osobowość dziecka. Dzieci wynoszą z domu rodzinnego pewne nawyki

postępowania i zachowania, przyjmują postawy i reakcje rodziców w

różnych sytuacjach życiowych. Utrwalone złe nawyki i negatywne wzorce

zachowań, jakie dziecko wyniesie z domu rodzinnego, w którym było

mimowolnym świadkiem nadmiernego picia rodziców, mogą go skłonić do

podobnych zachowań.

75

Przedstawione badania i analizy w niniejszej pracy, nie wyczerpują

wszystkich problemów związanych z piciem alkoholu przez młodzież,

dotyczą jednak najbardziej podstawowych aspektów tego zjawiska i

zawierają jego aktualną charakterystykę. Zamierzeniem badań było

uzyskanie odpowiedzi na pytanie: jaki jest aktualny stan zjawiska

spożywania alkoholu przez młodzież gimnazjalną. Dla tak pojętego

problemu głównego zostały wcześniej sformułowane problemy szczegółowe.

Na podstawie przeprowadzonych badań i uzyskanych wyników można

wysunąć następujące wnioski, dotyczące problemu picia alkoholu przez

młodzież:

1. Doświadczenia związane z piciem alkoholu charakterystyczne

są dla większości dorastających. Zaledwie kilka procent

młodzieży w wieku dorastania nie zna smaku alkoholu. Wśród

młodzieży gimnazjalnej, mającej za sobą inicjację alkoholową,

jest więcej chłopców niż dziewcząt. U chłopców wiek inicjacji

był niższy niż u dziewcząt. Większość badanych płci męskiej

smak alkoholu poznało w wieku 12-13 lat, natomiast

dziewczęta w wieku 14-15 lat. Nacisk ze strony rówieśników,

pragnienie dobrej zabawy, chęć wyluzowania i poczucia się

dorosłym, a przede wszystkim ciekawość, były tymi

znaczącymi powodami, które skłoniły młodzież, niezależnie od

płci, do spróbowania alkoholu.

2. W zakresie rozpowszechniania kontaktów z alkoholem, jak

również intensywności picia napojów alkoholowych, można

zaobserwować, że wśród młodzieży mającej doświadczenie z

piciem alkoholu jest więcej chłopców niż dziewcząt. Chłopcy

również znacznie częściej i w większych ilościach spożywają

alkohol niż dziewczęta. Większość gimnazjalistów obojga płci,

deklaruje picie okazjonalne. Chłopcy częściej od swoich

koleżanek, piją dla poprawienia sobie nastroju, natomiast

76

dziewczęta piją alkohol dla przyjemności. Chłopcy i dziewczęta

będąc pod wpływem alkoholu czują się bardziej odprężeni i

łatwiej im się nawiązuje kontakty z innymi osobami. Natomiast

po nadmiernej konsumpcji alkoholu odczuwają znaczną

obniżkę nastroju i samopoczucia i działają na tzw.

„zwolnionych obrotach”.

3. Chociaż wielu nastolatków pije, to jako grupa, nie uważają

picia alkoholu przez młodzież za problem. Zarówno chłopcy,

jak i dziewczęta są zdania, że spożywanie alkoholu w tak

wczesnym wieku, to nie jest nic złego. Większość

gimnazjalistów obojga płci uważa, że bezpośrednią przyczyną

sięgania po alkohol przez młodzież, jest fakt, iż piją go ich

koleżanki i koledzy. Młodzież ma świadomość tego, że alkohol

jest substancją szkodliwą i przyczynia się do wzrostu zachowań

patologicznych, jednak mimo to, alkohol jest dla niej

nieodzownym elementem dobrej zabawy.

Niniejsza praca nie wyczerpuje problematyki picia alkoholu przez

młodzież. Omówione wyniki jedynie sygnalizowały ten problem. Spożycie

alkoholu przez młodych ludzi w wieku dojrzewania nieustannie rośnie i

pociąga za sobą negatywne konsekwencje, tym większe, że okres dorastania

jest decydującym, jeśli chodzi o kształtowanie się stosunku do picia

alkoholu. Alkoholizowanie psychopatyzuje młodych ludzi, hamując w nich

rozwój uczuciowości wyższej, a ta z kolei jest niezbędną w procesie

prawidłowej socjalizacji człowieka.

Wyniki badań wskazują na potrzebę opracowania bardziej skutecznych

oddziaływań profilaktycznych, zapobiegających utrwalaniu się nawyku picia

alkoholu wśród dorastających.

77

SPIS TABEL

Tabela 1. Charakterystyka badanej populacji........................................... 36

Tabela 2. Kontakt badanej młodzieży z alkoholem.................................. 37

Tabela 3. Wiek inicjacji alkoholowej badanej młodzieży……………… 39

Tabela 4. Najczęstsze powody próbowania alkoholu przez badanych......41

Tabela 5. Okoliczności inicjacji alkoholowej badanej młodzieży............ 43

Tabela 6. Upicie się alkoholem przez badanych podczas inicjacji………44

Tabela 7. Częstotliwość spożywania alkoholu przez badanych................46

Tabela 8. Rodzaj najczęściej spożywanego alkoholu przez badanych..... 47

Tabela 9. Osoby towarzyszące badanym podczas picia alkoholu……….48

Tabela 10. Czynniki sprzyjające piciu alkoholu przez badanych………..50

Tabela 11. Zjawisko upijania się przez badaną młodzież………………..52

Tabela 12. Występowanie „luk pamięciowych” u badanych.................... 53

Tabela 13. Picie alkoholu przez młodzież a presja otoczenia...................54

Tabela 14. Namawianie przez badanych innych osób do picia alkoholu 55

Tabela 15. Samopoczucie badanych po spożyciu alkoholu……………..56

Tabela 16. Obecność alkoholu podczas imprez……………………….... 58

Tabela 17. Impreza bez alkoholu w opinii badanej młodzieży………..... 59

Tabela 18. Picie alkoholu przez członków rodziny badanego………...... 60

Tabela 19. Wiedza rodziców na temat picia alkoholu przez swoje

dziecko……………………………………………………... 61

Tabela 20. Zgoda rodziców na picie alkoholu przez swoje

dziecko w ich obecności……………………………………..62

Tabela 21. Reakcje badanej młodzieży będącej pod wpływem alkoholu 63

78

Tabela 22. Picie alkoholu przez badanych a wyrzuty sumienia………... 65

Tabela 23. Szukanie okazji do wypicia przez badanych………….......... 66

Tabela 24. Motywy picia alkoholu przez młodzież w opinii badanych... 67

Tabela 25. Stosunek badanych do rówieśników pijących alkohol………68

Tabela 26. Wpływ alkoholu na zdrowie w opinii badanych …………….70

Tabela 27. Szkodliwość alkoholu w opinii badanych............................... 71

SPIS WYKRESÓW

Wykres 1. Picie alkoholu przez badaną młodzież…………………….38

Wykres 2. Wiek inicjacji alkoholowej badanej młodzieży................... 40

Wykres 3. Powody próbowania alkoholu przez badanych................... 42

Wykres 4. Osoby towarzyszące badanym podczas picia...................... 49

Wykres 5. Czynniki sprzyjające piciu alkoholu przez badanych..........50

Wykres 6. Zjawisko upijania się przez badaną młodzież..................... 53

Wykres 7. Samopoczucie badanych po spożyciu alkoholu.................. 57

Wykres 8. Obecność alkoholu podczas imprez.....................................59

Wykres 9. Stosunek badanych do rówieśników pijących alkohol........ 69

Wykres 10. Szkodliwość alkoholu w opinii badanych......................... 72

79

BIBLIOGRAFIA:

1. Bielawiec A., Krężel M., Narkomania i alkoholizowanie się

młodzieży, Szczecin 1992.

2. Cekiera Cz., Palenie tytoniu: wolność czy zniewolenie?, Lublin 2001.

3. Cekiera Cz., Toksykomania, Lublin 2001.

4. Frączek A., Agresja wśród dzieci i młodzieży, Kielce 1996.

5. Gumułka W., Rewerski W., Encyklopedia Zdrowia tom I i II,

Warszawa 1992.

6. Hołyst B., Kryminologia, Warszawa 1999.

7. Hołyst B., Przestępczość nieletnich, [w:] Encyklopedia pedagogiczna,

(red.) W. Pomykało, Warszawa 1993.

8. Hołyst B., Wiktymologia, Warszawa 1999.

9. Izdebska H., Przyczyny konfliktów w rodzinie, Warszawa 1979.

10.Karwowska M., Sudar-Malukiewicz J., Wybrane zjawiska patologii

społecznej wśród młodzieży uczącej się w OHP, [w:] Utrudnienia

adaptacyjne młodego pokolenia, (red.) T. Sołtysiak i M. Kowalczyk-

Jamnicka, Bydgoszcz 1999.

11.Kinney L., Leaton G., Zrozumieć alkohol, Warszawa 1996.

12.Kołodziejczyk A., Czemierowska E., Spójrz inaczej na agresję,

Starachowice 2001.

13.Kozaczuk F., Postawy nieletnich wobec zagrożeń przestępczością, [w:]

Młodzież wobec współczesnych zagrożeń, Rzeszów 2003.

14.Kustra K., Alkoholizowanie się dzieci i młodzieży, Warszawa 1986.

80

15.Łabuć-Kryska I., Zachowania dewiacyjne uczniów szkół

ponadpodstawowych jako skutek zaburzeń adaptacyjnych, [w:]

Utrudnienia adaptacyjne młodego pokolenia, (red.) T. Sołtysiak i M.

Kowalczyk-Jamnicka, Bydgoszcz 1999.

16.Łobocki M., Metody i techniki badań pedagogicznych, Kraków 2000.

17.Malec I., Alkohol a młodzież, [w:] Problemy współczesnej patologii

społecznej, (red.) B. Urban, Kraków 1998.

18.McWhiter J.B., Zagrożona młodzież, Warszawa 2001.

19.Miłkowska-Olejniczak G., Przejawy i przyczyny agresywnych

zachowań młodzieży, [w:] Problemy opiekuńczo-wychowawcze, 1999

nr 10.

20.Nowak A., Wysocka E., Przestępczość nieletnich – pojęcie, przyczyny,

rozmiary, cechy charakterystyczne, [w:] Problemy i zagrożenia we

współczesnym świecie, Katowice 2001.

21.Ostaszewski K., Trendy w używaniu przez młodzież substancji

psychoaktywnych, Warszawa 2001.

22.Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych,

Alkohol a młode pokolenie Polaków połowy lat 90-tych, Warszawa

1999.

23.Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych,

Młodzi ludzie i alkohol w Europie, Warszawa 1994.

24.Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Picie

alkoholu w różnych okresach życia, Warszawa 2000.

25.Pilch T. Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 1995.

26.Puślecki W., Metody badań pedagogicznych, Kalisz 1985.

27.Skorny Z., Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, Warszawa

1984.

28.Słownik Współczesnego Języka Polskiego tom I, Warszawa 2001.

29.Stępień E., Alkohol a polska młodzież, Warszawa 1995.

81

30.Sztumski J., Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice

1995.

31.Szymanowski T., Młodzież wobec alkoholu, Warszawa 1990.

32.Urban B., Zachowania dewiacyjne młodzieży, Kraków 1999.

33.Wolińska J.M., Agresywność młodzieży, Lublin 2000.

34.Woronowicz B., Bez tajemnic, Warszawa 2001.

35. Żebrowski J., Rodzinne uwarunkowania przestępczości nieletnich,

[w:] Młodzież, a współczesne dewiacje i patologie społeczne, (red.) S.

Kawula i H. Machel, Gdańsk-Toruń 1996.

36. http://www.psychologia-edu.pl

82

ANEKS

KWESTIONARIUSZ ANKIETY

Poniższa ankieta jest anonimowa. Uzyskane dane posłużą do napisania pracy

licencjackiej na temat „Spożywania alkoholu przez młodzież gimnazjalną”.

Proszę o rzetelne i szczere odpowiedzi. Właściwe odpowiedzi należy

zaznaczyć znakiem X.

Dane osobowe:

dziewczyna

chłopiec

wiek.................

1. Czy kiedykolwiek wypiłaś/wypiłeś jakiś napój alkoholowy?

tak

nie

2. W jakim wieku po raz pierwszy spróbowałaś/spróbowałeś alkoholu?

poniżej 10 roku życia

10 – 11 lat

12 – 13 lat

14 – 15 lat

83

powyżej 15 roku życia

jeszcze nie piłam/piłem

3. Co skłoniło Cię do sięgnięcia po raz pierwszy po tę używkę?

(można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź)

ciekawość

namowy koleżanek/kolegów

chęć zaimponowania koleżankom/kolegom

chęć poczucia się dorosłym

chęć wyluzowania się

dopasowanie się do grupy

pragnienie dobrej zabawy

kłopoty w domu

kłopoty w szkole

inne (napisz co?)....................................................................................

jeszcze nie piłam/piłem

4. W jakich okolicznościach po raz pierwszy spróbowałaś/spróbowałeś

alkoholu?

podczas uroczystości rodzinnej

na wycieczce, biwaku szkolnym

na wakacjach

na wagarach

na imprezie

na podwórku

w domu koleżanki/kolegi

inne (napisz gdzie?)…………………………………………………..

jeszcze nie piłam/piłem

84

5. Czy pijąc po raz pierwszy alkohol upiłaś/upiłeś się?

tak

nie

nie piję alkoholu

6. Jak często pijesz napoje zawierające alkohol?

raz w tygodniu

raz w miesiącu

raz w roku

w weekend

przy „okazji”

inne (napisz jak często?).........................................................................

nie piję alkoholu

7. Do najczęściej spożywanych przez Ciebie napojów alkoholowych nale-

żą: (można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź)

piwo (rodzaj)………………….…………………………………….…

wino (rodzaj)…………………………………………………………..

wódka (rodzaj)………………………………………………………...

szampan (rodzaj)…..…………………………………………………..

inny napój alkoholowy (napisz jaki?)…………………………………

nie piję alkoholu

8. Z kim najczęściej pijesz alkohol?

…………………………………………………………………………………

9. Które z poniżej wymienionych czynników sprawiają, że nadal sięgasz

po alkohol? (można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź)

sposób na zapomnienie

chęć dostosowania się do innych

85

chęć wyluzowania się

piję, ponieważ alkohol poprawia mi nastrój

piję, bo lubię

piję dla przyjemności

ucieczka od problemów

możliwość odreagowania

inne (napisz jakie?).................................................................................

nie piję alkoholu

10. Czy zdarza się, że pijąc alkohol upijasz się?

tak

nie

czasami

nie piję alkoholu

11. Czy zdarza się, że miewasz „luki pamięciowe”?

tak

nie

czasami

nie piję alkoholu

12. Czy ktoś namawiał Cię lub zmuszał do picia alkoholu?

tak (kto?)..............................................................................................

nie

13. Czy namawiałaś/namawiałeś kogoś do picia alkoholu?

tak (kogo?)............................................................................................

nie

14. Jak czujesz się następnego dnia po wypiciu alkoholu?

dobrze, tak jak zawsze

86

źle, mam kaca

moje samopoczucie zależy od tego, jaki alkohol wypiłam/wypiłem

działam na „zwolnionych obrotach”

nie piję alkoholu

15. Czy na imprezach, na które chodzisz pojawia się alkohol?

tak, zawsze

nie, nigdy

czasami

16. Czy według Ciebie impreza bez alkoholu jest „drętwa”?

tak

nie

uzasadnij swoją odpowiedź…............................................................................

17. Czy w twojej rodzinie są osoby nadużywające alkoholu?

tak (kto?)..............................................................................................

nie

18. Czy rodzice wiedzą, że zdarza ci się pić alkohol?

tak

nie

nie piję alkoholu

19. Czy rodzice pozwalają Ci pić alkohol w swojej obecności?

tak

nie

nie piję alkoholu

20. Kiedy jesteś pod wpływem alkoholu to:

(można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź)

czujesz się wolna/wolny

87

czujesz, że nie masz problemów

czujesz się bardziej odprężona/y, wyluzowana/y

czujesz się bardziej pewnie

czujesz się „duszą towarzystwa”

łatwiej nawiązujesz kontakty z innymi

palisz papierosy

jesteś agresywna/y wobec otoczenia

jesteś agresywna/y wobec siebie

izolujesz się od otoczenia

inne……………………………………………………………………

nie piję alkoholu

21. Czy miałaś/miałeś kiedyś wyrzuty sumienia po wypiciu?

tak

nie

czasami

nie piję alkoholu

22. Czy szukasz okazji do picia?

tak

nie

23. Co według Ciebie sprawia, że młodzież sięga po alkohol?

(można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź)

bo piją rodzice

bo piją koleżanki/koledzy

bo sprawia im to przyjemność

bo picie jest atrakcyjne

bo picie jest „na czasie”

88

bo chcą zwrócić na siebie uwagę

inne (napisz co?)……………………………………………………

24. Jaki jest twój stosunek do kolegów/koleżanek spożywających alko-

hol?

obojętny

jestem temu przeciwna/przeciwny

nie uważam żeby było to coś złego

wszystkiego w życiu trzeba spróbować, ale z umiarem

inne........................................................................................................

25. Czy twoim zdaniem alkohol szkodzi zdrowiu?

tak

nie

26. Twoim zdaniem - spożywanie alkoholu wpływa na:

(można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź)

wzrost zachowań agresywnych

wzrost zachowań przestępczych

rozwój narkomanii

złe wyniki w nauce

konflikty z otoczeniem

Dziękuję za wypełnienie ankiety!

89

SPIS TREŚCI:

Wstęp………………………………………………………………… 3

ROZDZIAŁ 1. WYBRANE PROBLEMY ALKOHOLIZMU W ŚWIETLE LITERATURY

1.1. Wyjaśnienie podstawowych pojęć…………………… 81.2. Typologia wzorców picia……………………………

121.3. Powody picia alkoholu………………………………

151.4. Okoliczności spożywania alkoholu przez młodzież…

181.5. Fazy uzależnienia od alkoholu………………………

21

ROZDZIAŁ 2. SPOŻYWANIE ALKOHOLU PRZEZ MŁODZIEŻ A WYBRANE ZJAWISKA DEWIACYJNE

2.1. Alkohol a nikotynizm…………………………………26 2.2. Alkohol a agresja……………………………………...29

90

2.3. Alkohol a przestępczość………………………………32

ROZDZIAŁ 3. SPOŻYWANIE ALKOHOLU PRZEZ MŁODZIEŻ GIMNAZJALNĄ W ŚWIETLE BADAŃ WŁASNYCH

3.1. Charakterystyka badanej grupy……………………… 36 3.2. Inicjacja alkoholowa badanej młodzieży…………… 37 3.3. Picie alkoholu przez badaną młodzież………………. 45 3.4. Opinie badanych na temat picia alkoholu…………… 66

Podsumowanie i wnioski…………………………………………… 73

Spis tabel……………………………………………………………. 76

Spis wykresów……………………………………………………… 77

Bibliografia…………………………………………………………. 78

Aneks………………………………………………………………… 81

91