Nastavni Plan i Prograasm (Od I Do v Razreda Devetogodisnje Osnovne Skole) Za Skole Koje Realiziraju Nastavu Na Bosanskom Jeziku

Nastavni plan i program

9 789958 550003

BOSNA I HERCEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE

SREDNJOBOSANSKI KANTON

MINISTARSTVO OBRAZOVANJA, NAUKE, KULTURE I SPORTA

NASTAVNI PLAN I PROGRAM

(OD I DO V RAZREDA DEVETOGODINJE OSNOVNE KOLE)ZA KOLE KOJE REALIZIRAJU NASTAVU NA BOSANSKOM JEZIKU

TRAVNIK, 2012.

NASTAVNI PLAN I PROGRAM (OD I DO V RAZREDA DEVETOGODINJE OSNOVNE KOLE)

ZA KOLE KOJE REALIZIRAJU NASTAVU NA BOSANSKOM JEZIKU

NASTAVNI PLAN I PROGRAM (OD I DO V RAZREDA DEVETOGODINJE OSNOVNE KOLE)

ZA KOLE KOJE REALIZIRAJU NASTAVU NA BOSANSKOM JEZIKU

MINISTARSTVO OBRAZOVANJA, NAUKE, KULTURE I SPORTA

NASTAVNI PLAN I PROGRAM (OD I DO V RAZREDA DEVETOGODINJE OSNOVNE KOLE) ZA KOLE KOJE REALIZIRAJU NASTAVU NA BOSANSKOM JEZIKU Izdava: MINISTARSTVO OBRAZOVANJA, NAUKE, KULTURE I SPORTA SBK Za izdavaa: Ministar Jozo Jurina, prof.

Radna grupa za izradu Nastavnog plana i programa:

Prof. dr. (emeritus) Lada esti Van.prof.dr. Hazema Nitovi Doc. Dr. Hazim Selimovi Mr. sci. Esminka Burek

Mr. sci. Muradif Hajder

Amela Mameledija, prof.

tampa: tamparija Fojnica d.o.o. Tira: 200 primjeraka LEKTOR: Denan Kos, prof. TEHNIKA OBRADA: mr.sc Hadib Salki

----------------------------------------------------------------------------------

CIP - Katalogizacija u publikaciji

Nacionalna i univerzitetska biblioteka

Bosne i Hercegovine, Sarajevo

373.3:371.214(497.6=163.4*3)

NASTAVNI plan i program : (od I do V razreda

devetogodinje osnovne kole) : za kole koje

relizuju nastavu na bosanskom jeziku. - Travnik :

Ministarstvo obrazovanja, nauke, kulture i sporta

SBK, 2012. - 332 str. ; 30 cm

ISBN 978-9958-550-00-3

COBISS.BH-ID 19674374

---------------------------------------------------------------------------------------

2

SADRAJ

1. KONCEPCIJA DEVETOGODINJEG OSNOVNOG OBRAZOVANJA ......................................... 1 1.1. PRISTUP KONCEPCIJI DEVETOGODINJEG OSNOVNOG OBRAZOVANJA ................................. 1 1.2. TEMELJNI PRINCIPI NA KOJIMA POIVA KONCEPCIJA DEVETOGODINJEG OSNOVNOG OBRAZOVANJA .................................................................................................... 2 1.2.1. Svrha odgoja i obrazovanja ...................................................................................................... 2 1.2.2. Globalni cilj ............................................................................................................................... 3 1.2.3. Obrazovanje za ivot ................................................................................................................ 3 1.2.4. Obrazovanje za odabir vanih sadraja .................................................................................... 3 1.2.5. Obrazovanje za praktino djelovanje ....................................................................................... 3 1.2.6. Obrazovanje za zajedniki ivot ............................................................................................... 4 1.2.7. Specifini ciljevi obrazovanja ................................................................................................... 4 1.2.8. Specifini ciljevi koji se odnose na uenika .............................................................................. 4 1.2.9. Specifini ciljevi koji se odnose na nastavnike ......................................................................... 5 1.2.10. Specifini ciljevi koji se odnose na kole .................................................................................. 5 1.2.11. Specifini ciljevi koji se odnose na drutvo .............................................................................. 5 1.3. REZULTATI UENJA .................................................................................................................. 6 1.3.1. Uenici ...................................................................................................................................... 6 1.4. PROGRAMI ODGOJNO-OBRAZOVNOG RADA U OSNOVNOJ KOLI.......................................... 7 1.4.1. Nastavni plan i program (kurikulum) ....................................................................................... 7 1.4.2. Dokumenti podrke redefiniranog Nastavnog plana i programa ............................................ 8 1.4.3. Odgojno-obrazovne oblasti u Nastavnom planu i programu .................................................. 8 1.4.4. Vrste nastavnih predmeta u Nastavnom planu i programu .................................................... 9 1.4.5. Okvirni nastavni kalendar i organizacije nastavnih sati ........................................................... 9 1.4.6. Meupredmetna povezanost u Nastavnom planu i programu ............................................... 9 1.5. NASTAVNICI I STRUNI SARADNICI ........................................................................................ 10 1.5.1. Nastavnici ............................................................................................................................... 10 1.5.2. Struni saradnici .............................................................................................................. 11 1.6. OTVORENOST KOLE .............................................................................................................. 11 1.6.1. Otvorenost kole prema roditeljima ...................................................................................... 11 1.6.2. Otvorenost kole prema zajednici ......................................................................................... 12 1.7. ORGANIZACIJA NASTAVE I STRATEGIJE UENJA ................................................................ 12 1.8. SMJERNICE ZA PRAENJE I OPISNO OCJENJIVANJE ............................................................... 13 1.8.1. Postignua uenika ................................................................................................................ 13 1.9. KOMPONENTE ODGOJNO-OBRAZOVNOG RADA U RAZREDNOJ NASTAVI ............................ 15 1.9.1. Dopunska nastava .................................................................................................................. 15 1.9.2. Dodatna nastava .................................................................................................................... 16 1.9.3. Slobodne aktivnosti ................................................................................................................ 16 1.9.4. Uloga i znaaj ......................................................................................................................... 16 1.9.5. Zadaci ..................................................................................................................................... 16 1.9.6. Principi na kojima treba da poiva plan i program slobodnih aktivnosti ............................... 17 1.9.7. Oblasti u okviru slobodnih aktivnosti u osnovnoj koli .......................................................... 17

3

1.9.8. Sekcije .................................................................................................................................... 17 1.9.9. Plan slobodnih aktivnosti ....................................................................................................... 18 1.9.10. Program slobodnih aktivnosti ................................................................................................ 18 1.10. OPE NAPOMENE .................................................................................................................. 19 1.11. PREDMETNO-PLANSKA STRUKTURA ...................................................................................... 21 2. BOSANSKI JEZIK I KNJIEVNOST ...................................................................................... 23 2.1. DIDAKTIKO-METODIKO STRUKTURIRANJE PREDMETA ..................................................... 23 2.2. CILJEVI NASTAVE .................................................................................................................... 24 2.3. ZADACI NASTAVE ................................................................................................................... 25 3. ENGLESKI JEZIK ............................................................................................................... 67 3.1. DIDAKTIKO - METODIKO STRUKTURIRANJE PREDMETA .................................................... 67 3.2. CILJEVI I ZADACI PREDMETA NA SVIM OBRAZOVNIM NIVOIMA ........................................... 68 3.2.1. Obaveze nastavnika na svim obrazovnim nivoima ................................................................ 69 3.3. DIDAKTIKO-METODIKE NAPOMENE ZA PRVU GODINU UENJA ENGLESKOG JEZIKA ...... 70 3.3.1. Ope napomene ..................................................................................................................... 70 3.3.2. Teme ...................................................................................................................................... 70 3.3.3. Metodika uputstva ............................................................................................................... 70 3.3.4. Gramatika ............................................................................................................................... 71 3.3.5. Vokabular ............................................................................................................................... 71 3.4. PROGRAMSKO-PLANSKE NAPOMENE ZA DRUGU GODINU UENJA ENGLESKOG JEZIKA .... 75 3.4.1. Ope napomene ..................................................................................................................... 75 3.4.2. Teme ...................................................................................................................................... 75 3.4.3. Metodika uputstva ............................................................................................................... 76 3.4.4. Gramatika ............................................................................................................................... 76 3.4.5. Vokabular ............................................................................................................................... 76 3.5. PROGRAMSKO-PLANSKE NAPOMENE ZA TREU GODINU UENJA ENGLESKOG JEZIKA ...... 81 3.6. DIDAKTIKO-METODIKE NAPOMENE .................................................................................. 81 3.6.1. Ope napomene ..................................................................................................................... 81 3.6.2. Teme ...................................................................................................................................... 81 3.6.3. Metodiko-didaktika uputstva ............................................................................................. 81 3.6.4. Gramatika ............................................................................................................................... 82 3.6.5. Vokabular ............................................................................................................................... 82 4. MATEMATIKA ................................................................................................................. 89 4.1. DIDAKTIKO-METODIKO STRUKTURIRANJE PREDMETA ..................................................... 89 4.2. CILJ NASTAVE ......................................................................................................................... 89 4.3. ZADACI NASTAVE ................................................................................................................... 90 5. MOJA OKOLINA ............................................................................................................ 115 5.1. DIDAKTIKO-METODIKO STRUKTURIRANJE PREDMETA ................................................... 115 5.2. CILJEVI NASTAVE .................................................................................................................. 117 5.3. ZADACI NASTAVE ................................................................................................................. 117 6. MUZIKA KULTURA ....................................................................................................... 149 6.1. DIDAKTIKO-METODIKO STRUKTURIRANJE PREDMETA ................................................... 149 6.2. CILJEVI NASTAVE .................................................................................................................. 150 6.3. ZADACI NASTAVE ................................................................................................................. 150

4

7. LIKOVNA KULTURA ....................................................................................................... 179 7.1. DIDAKTIKO-METODIKO STRUKTURIRANJE PREDMETA ................................................... 179 7.2. CILJEVI I ZADACI ................................................................................................................... 179 8. TJELESNA I ZDRAVSTVENA KULTURA ............................................................................. 213 8.1. DIDAKTIKO-METODIKO STRUKTURIRANJE PREDMETA ................................................... 213 8.2. CILJEVI NASTAVE .................................................................................................................. 214 8.3. ZADACI NASTAVE ................................................................................................................. 215 8.4. POSEBNI ZADACI NASTAVE .................................................................................................. 215 8.4.1. Obrazovni ............................................................................................................................. 215 8.4.2. Antropoloki ......................................................................................................................... 216 8.4.3. Odgojni ................................................................................................................................. 217 9. PRIRODA ....................................................................................................................... 247 9.1. DIDAKTIKO-METODIKO STRUKTURIRANJE PREDMETA ................................................... 247 9.2. CILJ NASTAVE ....................................................................................................................... 248 9.3. ZADACI NASTAVE ................................................................................................................. 248 10. DRUTVO ...................................................................................................................... 253 10.1. DIDAKTIKO-METODIKO STRUKTURIRANJE PREDMETA ................................................... 253 10.2. CILJ NASTAVE ....................................................................................................................... 254 10.3. ZADACI NASTAVE ................................................................................................................. 254 11. ISLAMSKA VJERONAUKA ............................................................................................... 265 11.1.1. ISLAMSKA VJERONAUKA PRVI RAZRED ............................................................................. 265 11.1.2. CILJ VJERONAUKE ................................................................................................................. 266 11.1.3. ZADACI VJERONAUKE ........................................................................................................... 266 11.1.4. PROGRAMSKA STRUKTURA PREDMETNIH SADRAJA ......................................................... 267 11.2. ISLAMSKA VJERONAUKA DRUGI RAZRED .......................................................................... 283 11.2.1. Uvod ..................................................................................................................................... 283 11.2.2. Cilj vjeronauke...................................................................................................................... 284 11.2.3. Zadaci vjeronauke ............................................................................................................... 284 11.2.4. Programska struktura predmetnih sadraja ........................................................................ 284 11.3. ISLAMSKA VJERONAUKA TREI RAZRED ........................................................................... 297 11.3.1. Uvod ..................................................................................................................................... 297 11.3.2. Programska struktura predmetnih sadraja ........................................................................ 297 11.4. ISLAMSKA VJERONAUKA ETVRTI RAZRED ....................................................................... 311 11.4.1. Uvod ..................................................................................................................................... 311 11.4.2. Programska struktura predmetnih sadraja ........................................................................ 311 11.5. ISLAMSKA VJERONAUKA PETI RAZRED ............................................................................. 325 11.5.1. Uvod ..................................................................................................................................... 325 11.5.2. Programska struktura predmetnih sadraja ........................................................................ 325 11.5.3. Literatura ............................................................................................................................. 335 12. ODJELJENSKA ZAJEDNICA .............................................................................................. 337 12.1. DIDAKTIKO-METODIKO STRUKTURIRANJE ODJELJENSKE ZAJEDNICE .............................. 337 12.2. CILJ ODGOJNOG RADA S ODJELJENSKOM ZAJEDNICOM .................................................... 337 12.3. ZADACI RADA S ODJELJENSKOM ZAJEDNICOM ................................................................... 337 13. DJECA SA POSEBNIM POTREBAMA ................................................................................ 349

5

13.1. OPSERVACIJA I PREPOZNAVANJE POTREBA UENIKA U KOLI ZA SVE ................................ 350 13.1.1. Bitni elementi za ostvarivanje pedagoke opservacije ........................................................ 350 13.1.2. Neka odstupanja .................................................................................................................. 351 13.1.3. Pravilno utvrivanje uzroka potekoa ................................................................................ 352 13.2. DJECA SA OTEENJEM VIDA ............................................................................................... 353 13.2.1. Razvojne specifinosti .......................................................................................................... 353 13.2.2. Simptomi koji mogu ukazati na smetnje vida ...................................................................... 353 13.2.3. Zapaanja za vrijeme itanja ................................................................................................ 353 13.2.4. Djeca sa oteenjem vida u inkluzivnoj nastavi ................................................................... 353 13.2.5. Obezbjeivanje uvjeta za rad sa slabovidnom djecom ........................................................ 354 13.2.6. Podrka nastavniku u radu ................................................................................................... 354 13.3. DJECA SA OTEENJEM SLUHA ............................................................................................ 355 13.3.1. Razvojne specifinosti .......................................................................................................... 355 13.3.2. Simptomi na osnovu kojih nastavnik moe zakljuiti da dijete slabije uje......................... 355 13.3.3. Dijete sa oteenjem sluha u inkluzivnoj nastavi ................................................................. 356 13.3.4. Podrka nastavniku u radu .................................................................................................. 357 13.3.5. Preporuke nastavnicima ...................................................................................................... 358 13.4. DJECA S OTEENJEM GOVORA I SPECIFINIM POTEKOAMA U UENJU ....................... 358 13.4.1. Razvojne specifinosti .......................................................................................................... 358 13.4.2. Uenici s jezinim tekoama i specifinim tekoama u uenju ........................................ 359 13.4.3. Djeca sa smetnjama u govoru u inkluzivnoj nastavi ............................................................ 359 13.4.4. Preporuke nastavnicima ...................................................................................................... 360 13.4.5. Radu sa uenicima koji imaju potekoe govora ................................................................. 360 13.5. DJECA S TJELESNIM INVALIDITETOM I HRONINIM BOLESTIMA ........................................ 360 13.5.1. Razvojne specifinosti .......................................................................................................... 360 13.5.2. Podrka nastavniku u radu .................................................................................................. 361 13.6. DJECA S POREMEAJIMA U PONAANJU UVJETOVANIM ORGANSKIM FAKTORIMA I PSIHOPATOLOKIM STANJIMA ...................................................................... 362 13.6.1. Razvojne specifinosti .......................................................................................................... 362 13.6.2. Djeca s poremeajima u ponaanju u inkluzivnoj nastavi ................................................... 362 13.7. DIJETE S LAKE SMANJENIM SAZNAJNIM SPOSOBNOSTIMA .............................................. 363 13.7.1. Razvojne specifinosti .......................................................................................................... 363 13.7.2. Djeca sa smanjenim saznajnim sposobnostima u inkluzivnoj nastavi ................................. 364 13.7.3. Preporuke nastavnicima ...................................................................................................... 364 13.7.4. Zahtjevi u odnosu na nastavne metode i postupke ............................................................. 365 13.7.5. Zahtjevi u odnosu na provjeravanje i ocjenjivanje .............................................................. 365 13.7.6. Prilagoavanje sredstava i zahtjeva u njihovoj upotrebi ..................................................... 365 13.7.7. Podrka nastavniku u radu ................................................................................................... 366 13.7.8. Aktivnosti koje potiu kreativnost i samospoznaju ............................................................. 366 13.7.9. Likovne aktivnosti i art terapija ........................................................................................ 366 13.8. STIMULACIJA SOCIJALNOG I EMOCIONALNOG RAZVOJA DJETETA ..................................... 366 13.8.1. Cilj......................................................................................................................................... 366 13.8.2. Ostvarivanje cilja sljedeim programskim zadacima ........................................................... 367 13.8.3. Dijete u igri ........................................................................................................................... 368

6

13.8.4. Odnos djeteta prema drugom djetetu ................................................................................. 368 13.8.5. Odnos djeteta prema razliitostima .................................................................................... 368 13.8.6. Podsticanje djece ................................................................................................................. 369 13.9. PRINCIPI RADA U INKLUZIVNOM PRISTUPU ........................................................................ 369 13.10. METODE RADA U INKLUZIVNOJ NASTAVI ............................................................................ 370 13.10.1. Rad na sadrajima ................................................................................................................ 370 13.11. OBLICI RADA U INKLUZIVNOJ NASTAVI ................................................................................ 370 13.12. NASTAVNIK U INKLUZIVNOJ NASTAVI .................................................................................. 371 14. PLANIRANJE I PROGRAMIRANJE ODGOJNO-OBRAZOVNOG RADA U KOLI ZA SVE ........ 373 14.1. INDIVIDUALIZIRANI PROGRAMI ........................................................................................... 373 14.2. PRILAGOENI PROGRAM ..................................................................................................... 373 15. PROFIL I STRUNA SPREMA NASTAVNIKA ..................................................................... 375 15.1. NASTAVNIKA U RAZREDNOJ NASTAVI U OSNOVNOJ KOLI ................................................ 375 15.2. NASTAVNIK ENGLESKOG JEZIKA U OSNOVNOJ KOLI .......................................................... 375 15.3. NASTAVNIK ISLAMSKE VJERONAUKE U OSNOVNOJ KOLI ................................................. 375

1

1. KONCEPCIJA DEVETOGODINJEG OSNOVNOG OBRAZOVANJA

U Bosni i Hercegovini prelo se na devetogodinje obavezno osnovno obrazovanje u skladu sa

iskustvima kvalitetne pedagoke prakse u zemljama Evrope i svijeta. U Federaciji Bosne i Hercegovine taj prelazak poeo je kolske 2004/2005. godine i povezan je s promjenama u strukturi i organizaciji osnovnog odgoja i obrazovanja.

Spomenute promjene su neminovne, jer se svijet u kojem e ivjeti naa djeca mijenja etiri puta bre od naih kola. Promjene u sistemu odgoja i obrazovanja prilika su da se otklone uoene slabosti postojee osnovne kole i stvori temelj za njenu modernizaciju i poboljanje kvaliteta, te vea demokratizacija i humanizacija naeg obrazovnog sistema openito.

Koncepcija kole se redefinira kako bismo u sklopu drutva koje ui i kole kao zajednice koja ui mogli ostvariti razvoj pedagoke djelatnosti koja nam moe dati elemente oblikovanja optimalne sredine i strategije uenja, te kako bi se stvorili uslovi za proaktivno djelovanje i podsticanje razvoja svakog djeteta. Novi model kole se razvija po konceptu kole kao zajednice koja je visoko profesionalizirana, otvorena za nove spoznaje i veoma fleksibilna.

U sreditu nove koncepcije je dijete, njegovi interesi i potrebe. Svakom ueniku treba osigurati jednake mogunosti obrazovanja i ostvariti uzajamnu saradnju uenika i nastavnika u procesu uenja i nastave te, u kontekstu toga, nae osnovno obrazovanje uiniti to je vie mogue, usporedivim i kompatibilnim osnovnom obrazovanju sa razvijenim zemljama Evrope i svijeta.

1.1. PRISTUP KONCEPCIJI DEVETOGODINJEG OSNOVNOG OBRAZOVANJA Razumijevanje procesa promjena u naoj osnovnoj koli prva je i osnovna pretpostavka ljudske

sklonosti prema tim promjenama. Spremnost i otvorenost ka promjenama bitni su preduvjeti uspjeha bilo koje promjene. Pored navedenih pretpostavki za uspjean proces promjena nune su i sljedee pretpostavke:

- promjena odnosa nastavnikuenik; - savremene metode nastave; - promjena atmosfere u uionici; - institucionalne i sistemske promjene; - izrada novog nastavnog plana i programa; - ukljuivanje roditelja u drutveni proces.

Djelotvorna promjena iziskuje dosta vremena, stoga je upornost nuna (ak i promjene

umjerenog opsega mogu trajati od tri do pet godina). Potrebna je izvjesna mjeavina pritisaka i podrke (ljudima su potrebni pomo i podsticaji kad se

radi o ponovnom uenju; naroito su vani pomo, izobrazba u stjecanju novih umijea i pomo poslije izvrenih promjena).

Od onih koji e nositi te promjene, a to su nastavnici, zavisit e kojom brzinom e tei uspostavljeni proces promjene kole i procesa obrazovanja. Zato je itekako vano pitanje kako nastavnici razumiju devetogodinje osnovno kolovanje.

2

Izmeu ostalog, treba da shvate da se deveta godina uvodi za estogodinjake, a ne za petnaestogodinjake.

Populacija estogodinjaka je izuzetno heterogena (individualne razlike u tjelesnoj, mentalnoj, socijalnoj i emocionalnoj razvijenosti, razliita iskustva i predznanja i slino).

Meutim, bez obzira na veliku raznolikost svima je zajedniko da imaju znatne potencijale i mogunosti ranog uenja. Ovi potencijali se najbolje mogu iskoristiti sputanjem granice upisa u osnovnu kolu.

Novom koncepcijom trebalo bi sauvati pozitivno iskustvo i tradiciju postojee organizacije kole, a unaprijediti njene najslabije take.

1.2. TEMELJNI PRINCIPI NA KOJIMA POIVA KONCEPCIJA DEVETOGODINJEG

OSNOVNOG OBRAZOVANJA U skladu sa iskustvima evropskih zemalja i postignuima pedagokih znanosti, utemeljenje

koncepta zasniva se na sljedeem:

- pavo sve djece na osnovno obrazovanje u skladu sa Konvencijom o djeijim pravima; - obaveznost i besplatnost osnovne kole; - demokratizacija i depolitizacija; - decentralizacija, autonomija i odgovornost; - jaanje odgojne funkcije osnovne kole; - usklaenost sa modernim koncepcijama osnovne kole i kompatibilnost standarda u

obrazovanju sa zemljama Evropske unije; - aktivno sudjelovanje lokalne sredine u radu kole (roditelja, organizacija, udruenja); - jelovitost razvoja individue: kognitivni, afektivni, psihomotorni i voljni; - sloboda, solidarnost i kompetencija u razvoju pojedinca, uvaavanje individualnih

karakteristika i razliitosti; - ubrzano napredovanje uenika; - opeobrazovnost i cjelovitost znanja; - jednakost i pravinost u obrazovanju, inkluzivno obrazovanje; - zadravanje pozitivno dokazanih elemenata i vrijednosti stare osnovne kole;

Orijentacija na ishode odgoja i obrazovanja; - znanstvena utemeljenost; - obrazovanje za potrebe informatiko-tehnolokog drutva i globalne ekonomije; - obrazovanje kao doivotni proces (cjeloivotno uenje).

1.2.1. Svrha odgoja i obrazovanja Svrha odgoja i obrazovanja u savremenom drutvu je podsticanje i ostvarivanje povoljnih prilika

za razvoj ljudskog bit a tokom itavog ivota, a iji je smisao cjelovito osobno sudjelovanje u intelektualnom, osjeajnom, tjelesnom, moralnom i duhovnom djelovanju koje upuuje pojedinca na ostvarivanje visokih kvaliteta ivota. Krajnja svrha obrazovanja je unapreenje kvaliteta ivota. Zato promjene u odgoju i obrazovanju moraju biti orijentirane na demokratizaciju i humanizaciju

3

obrazovnog sistema, s fokusom na osposobljavanje uenika za zadovoljavanje vlastitih potreba (preivljavanje, ljubav, mo, zabava i sloboda) i potreba savremenog, demokratskog drutva. Znanje i vjetine stjeu se obrazovanjem, a vrijednosti, stavovi i navike odgojem. kole treba da odgajaju dobre ljude, a ne samo dobre uenike.

1.2.2. Globalni cilj

Obrazovanje za ivot: stjecanje znanja, razvoj sposobnosti i vjetina, formiranje pozitivnih stavova i navika, usvajanje vrijednosti, razvoj punih potencijala svakog djeteta.

Ovako postavljen cilj obrazovanja ima svoj civilizacijski i znanstveni smisao uobrazovanju za ivot

1.2.3. Obrazovanje za ivot

Obrazovanje za biti ili obrazovanje za ivot je poznato jo i pod nazivom Uiti za ivot. U podruju obrazovanja za ivot favoriziraju se znanja o vlastitom razvoju tokom itavog ivota, planiranje vlastite karijere, uvanje zdravlja i okolia, brojna praktina znanja koja su svakog dana potrebna poevi od prehrane, higijene, slobodnog vremena, sitnih popravaka, odgovornosti do profesionalnog obavljanja bilo koje djelatnosti. U njemu se prepliu humane, demokratske, graanske i ljudske vrijednosti bez kojih tradicionalna i savremena evropska kola nije mogua.

Svaki ovjek je originalna, unikatna i neponovljiva vrijednost odreenog trajanja, a njegov ivot sasvim osobita pojava neke vjerojatno svrhovite namjene. Zato je poduavanje pojedinca za odgovorno i svrhovito upravljanje sobom i vlastitim ivotom zadatak dostojan svakog truda.

1.2.4. Obrazovanje za odabir vanih sadraja

Obrazovanje za znanje, odnosno obrazovanje za odabir vrijednih sadraja iz postojeeg ljudskog iskustva, obuhvata uglavnom kognitivni, emocionalni i konativni razvoj pojedinca. U sklopu kognitivnog razvoja poblie se misli na razvoj verbalnih, matematiko-logikih, prostornih, muzikih, interpersonalnih i intrapersonalnih sposobnosti uz pomo kojih osoba upravlja sama sobom, izborom ciljeva i strategijama ostvarivanja postojeih ciljeva, sposobnou obnavljanja i nadogradnje vlastitog znanja, pravilnom selekcijom vrijednog znanja, uenjem uenja, primjenom znanja i inovacijama putem znanja. U vremenu u kojem ivimo, ovo je strateki najznaajnije podruje iako to ne znai da je i najvie zastupljeno.

1.2.5. Obrazovanje za praktino djelovanje Savremena kola treba da kod uenika razvije potrebu praktinog djelovanja i aktivnog odnosa

prema gotovo svim pitanjima, problemima i izazovima iz njihove ivotne sredine. Pozitivan odnos prema svakom radu i sposobnost za izvoenje odreenog konkretnog djelovanja i poslovanja, primjena teorijskih znanja i zamisli u praksi, prosudba stvarnih dimenzija nae svakidanjice, ostvarljiv je zadatak moderne kole. Djelovati, biti aktivan i poduzetan, imati viziju boljeg svijeta i drutva za koje se treba izboriti bez ekanja da to ostvare drugi.

4

1.2.6. Obrazovanje za zajedniki ivot

Globalizacija odnosa u svijetu u kojem nacionalne granice predstavljaju samo administrativna podruja upravljanja i transfera kapitala, tehnologije i sve veih koliina roba, radne snage i kreativnosti, donosi sasvim nove potrebe zajednikog i odgovornog suivota. Najjednostavnija inaica te sloene situacije je interkulturalizam, odnosno multikulturalizam kao stvarnost pluraliteta kultura, vjera, jezika, tradicija, prehrane, odijevanja, ali i zajednikih ozonskih rupa, smanjenja koliina pitke vode, zagaenosti tla, vode i zraka, terorizma i mogue prijetnje sukoba svjetskih sila, zajednikog ivota u globalnom svijetu, tolerancije prema nepoznatom i tuem, snoljivosti svega to su duni i drugi podnositi, mirnog rjeavanja problema i drugih drama svakidanjeg ivota.

1.2.7. Specifini ciljevi obrazovanja

Ovi ciljevi izraavaju potrebe koje u obrazovanju ima pojedinac i potrebe i interese koje u

obrazovanju ima drutvo. Ova podjela je uslovna, jer su potrebe i interesi pojedinca i drutva meusobno povezani.

1.2.8. Specifini ciljevi koji se odnose na uenika:

- omoguavanje razvoja svih aspekata linosti u skladu sa razvojnim potrebama, potencijalima i interesima;

- ostvarivanje mogunosti za samoupoznavanje; - osposobljavanje uenika za samostalno, promiljeno i odgovorno donoenje odluka

koje se tiu njihovog razvoja i budueg ivota; - osposobljavanje uenika za kontinuirano obrazovanje i uenje; - omoguavanje poznavanja i razumijevanja prirodnog i drutvenog okruenja,

meusobne povezanosti uenika i spomenutih okruenja te vlastitog mjesta u istim; - osposobljavanje uenika za uspjeno suoavanje sa izazovima savremenog svijeta i

ivota te izazovima koje ih oekuju u budunosti; - omoguavanje sticanja znanja i stvaranja temelja za nove vjetine potrebne drutvu

koje se stalno i brzo mijenja; - osposobljavanje za nastavak kolovanja i izbor odgovarajue profesije u skladu sa

individualnim sposobnostima i interesima, uzimajui u obzir ekonomsko okruenje i mogunost zapoljavanja i ostvarenja vlastitih prihoda;

- omoguavanje usvajanja znanja i vjetina neophodnih za ujednaen razvoj mentalnih i tjelesnih sposobnosti uenika;

- pruanje uslova za ovladavanje maternjim jezikom i osnovama stranih jezika, matematike, prirodnih znanosti, umjetnosti, tehniko-informatikog i medijskog obrazovanja, ekolokim i zdravstvenim odgojem te drugim obrazovnim sadrajima u skladu sa potrebama i interesovanjima;

- osposobljavanje za selektivni pristup informacijama; - osposobljavanje uenika za zapamivanje i pohranjivanje te pretraivanje i koritenje

usvojenih znanja; - osposobljavanje za uenje putem otkria;

5

- osposobljavanje za primjenu projekt metode; - razvijanje, podravanje i koritenje oblika rada koji omoguava individualni prilaz

nastavi i uenju, uz istovremeno stvaranje uslova za zajedniko uenje; - razvijanje motivacije za stalno uenje.

1.2.9. Specifini ciljevi koji se odnose na nastavnike:

- osposobljavanje za ponudu relevantnih i uenicima interesantnih nastavnih sadraja

te za podizanje standarda u obrazovanju; - sposobljavanje za razumijevanje i razvijanje kompetencija potrebnih za obavljanje

nastavnikog poziva; - osposobljavanje za provoenje novih standarda (u tu svrhu neophodna je dodatna

obuka, tako da profesionalno usavravanje postane integralni dio nastavnikih poslova i radnih zadataka);

- osposobljavanje za razumijevanje mehanizma razvoja unutarnje motivacije, samopouzdanja i samopotovanja kod uenika.

1.2.10. Specifini ciljevi koji se odnose na kole:

- autonomija koja e osigurati fleksibilnost u kreiranju dijela programa, slobodu u

izboru, primjeni metoda i postupaka rada; - odgovornost i organizacija kontrole kvaliteta; - sredstva koja su kolama potrebna i njihovo fleksibilno koritenje, a s obzirom na

postignute rezultate, kako bi visoke rezultate realno nagraivale u odnosu na slab rad;

- zakonodavno reguliranje i njegova dosljedna primjena u osiguranju podrke od strane osnivaa, opine, privrede, roditelja, javnih i privatnih agencija;

- saradnja sa lokalnim, kantonalnim i federalnim vlastima kako bi doivotno uenje, kao pretpostavka za sve zaposlene, bilo realno ostvarivo;

- zatita od droge, nasilja i svih oblika asocijalnog ponaanja; - partnerstvo sa roditeljima i lokalnom zajednicom.

1.2.11. Specifini ciljevi koji se odnose na drutvo:

- omoguavanje razvoja osjeaja pripadnosti socijalnim grupama i drutvu u cjelini, kao i osjeaja pripadnosti vlastitom i evropskom prostoru;

- razvijanje meusobnog uvaavanja, saradnje i solidarnosti meu pripadnicima razliitih socijalnih, etnikih i kulturnih grupa;

- podravanje procesa integracije zemlje u meunarodne tokove; - razvijanje svijesti o znaaju zatite i ouvanja prirode i prirodnih resursa; - djelovanje na formiranje osnovnih odrednica moralnog ponaanja osobe,

stvaralatva, produktivnosti i saradnje sa drugima.

6

1.3. REZULTATI UENJA

Rezultati izuavanja svih programa u osnovnoj koli e biti:

- izgraena pismenost kod uenika u irem smislu toga znaenja (itanje i pisanje, numerika i informatika pismenost, medijska kultura i slino);

- steene line vjetine (mogunost donoenja odluka, sposobnost uspjenog noenja s tekoama u ivotu, briga o vlastitom zdravlju i zdravlju drugih, razvijenost pozitivnih navika, human odnos prema svakom ivom biu);

- steena spremnost za prihvatanje uloge odgovornog graanina (koliko uenik cijeni kulturu i obiaje drugih ljudi, koliko zastupa jednakost i pravdu, koliko utjee na atmosferu mira i tolerancije u zajednici?);

- steena sposobnost kritikog miljenja i uspjenog rjeavanja problema; - jasno izraene razlike u nivou postignua na poetku i na kraju devetogodinjeg

osnovnog odgoja i obrazovanja; - steena sposobnost pozitivne komunikacije; - izgraena jasna predstava o znaaju znanosti i tehnologije u savremenom ivotu; - ovladavanje osnovnim znanjima dvaju stranih jezika.

1.3.1. Uenici

U prvi razred osnovne kole upisuju se djeca koja e do polaska u prvi razred imati punih est godina. Roditelj ili staratelj moe zatraiti ranije pohaanje osnovne kole samo ako je dijete spremno i pripremljeno za pohaanje prvog razreda, pod uvjetom da do kraja te kalendarske godine navrava est godina ivota.

Ukljuivanje djece sa posebnim potrebama u obrazovni sistem nuno je urediti kroz prilagoavanje samog sistema obrazovanja individualnim potrebama svakog djeteta.

Kad se govori o djeci sa posebnim potrebama, misli se na irok spektar djece koja zahtijevaju diferencirane i individualizirane oblike uenja i poduavanja. Svako dijete sa posebnim potrebama ima pravo da izrazi svoju elju u vezi sa obrazovanjem.

S ciljem osnaivanja obitelji i zajednice za ukljuivanje njihove djece u redovno obrazovanje, nuno je obavezati obrazovne vlasti da:

- osiguraju ukljuivanje djece sa posebnim potrebama u svim nivoima sistema odgoja i

obrazovanja; - izrade plan obrazovanja zajednice u pogledu ukljuivanja uenika s posebnim potrebama; - osiguraju izradu novog sistema kategorizacije djece sa posebnim potrebama na

kantonalnom nivou; - osiguraju da svako dijete sa posebnim potrebama ima razvojni dosje izraen u svrhu

pruanja odgovarajueg obrazovanja i pripremanja djeteta za ivot nakon kole; - osnuju strune timove unutar kole ili lokalne zajednice kako bi izradili individualne

obrazovne programe utemeljene na nastavnom planu i programu redovne nastave te pratili napredak djeteta;

7

- izrade program strune obuke i usavravanja nastavnika za rad sa djecom s posebnim potrebama;

- omogue djeci, koja su iz opravdanih razloga sprijeena da redovno pohaaju nastavu, polaganje predmetnih, odnosno razrednih ispita;

- omogue nadarenoj djeci kolsku akceleraciju kroz kolovanje unutar pojedinih ciklusa; - omogue djeci naih graana u inozemstvu dio nastave na materinjem jeziku.

1.4. PROGRAMI ODGOJNO-OBRAZOVNOG RADA U OSNOVNOJ KOLI

Programi odgojno-obrazovnog rada u osnovnoj koli temelje se na Koncepciji osnovnog odgoja i obrazovanja i sadre utvrene ciljeve i zadatke koji e se realizirati kroz pojedine programe.

U sistemu osnovnog odgoja i obrazovanja cjelokupna programska struktura mora biti fleksibilna, vodoravno i uspravno povezana, kako bi se osigurala mobilnost uenika i diferencirani pristupi u odgoju i obrazovanju.

U skladu sa savremenim obrazovnim trendovima, potrebno je modernizirati pristup planiranju i programiranju odgojno-obrazovnog rada u osnovnoj koli. Veliki broj zemalja u Evropi i svijetu koristi i primjenjuje kurikularni pristup. Takav pristup obuhvata, osim sadraja, naina i uvjeta za izvoenje programa i odgovarajue standarde koje bi trebalo dostii te kriterije za vrednovanje kvaliteta i uspjenosti izvoenja programa.

1.4.1. Nastavni plan i program (kurikulum)

Kreiranje novog koncepta nastavnog plana i programa je kljuni element kreiranja devetogodinje osnovne kole. Pristup koncipiranju Nastavnog plana i programa zahtijeva modeliranje kurikuluma.

Prije svega, Nastavni plan i program omoguava kvalitetno obrazovanje za uenike razredne nastave. Kao takav, on prepoznaje, priznaje, uvaava i odgovara na obrazovne potrebe, iskustva i interese uenika, bez obzira na spol, uzrast, etniku, socijalnu i vjersku pripadnost, sposobnosti, mogunosti i ogranienja, uvaavajui, potujui i razvijajui djeija prava, obaveze i odgovornosti. Nastavni plan i program je inkluzivan, otvoren za djecu sa posebnim potrebama.

Nastavni planovi i programi Srednjobosanskog kantona sastoje se od: a) Opeg dijela zajednike jezgre; b) Posebnog dijela lokalne komponente. Zajednika jezgra nastavnih planova i programa sastoji se od nastavnih planova i programa sa

irokim zajednikim osnovama za sve nastavne predmete. Nastavni plan i program osigurava koheziju sistema osnovnog odgoja i obrazovanja.

Lokalna komponenta Nastavnog plana i programa Srednjobosanskog kantona daje mogunost kolama i opinana da razviju programe birajui sadraje i podruja uenja.

Nastavni planovi i programi pojedinih predmeta (silabusi) daju odgovore nastavnicima na sljedea pitanja:

8

- ta b i trebalo poduavati (koja podruja, oblasti bi trebalo poduavati)? - Zato b i to trebalo poduavati (koji ciljevi i koncepti)? - Kako b i to trebalo poduavati (koristei razliite metode i oblike prilagoene

potrebama i interesima uenika)? - Kada b i to trebalo poduavati (razvojna primjerenost uzrastu i ciklusima)?

Nastavni plan i program svakog predmeta sadri:

- argumentaciju uloge i znaaja predmeta; - ciljeve; - oekivane ishode uenja; - sadraj; - strategije uenja i nastave (didaktiko-metodike upute); - smjernice za praenje i ocjenjivanje.

1.4.2. Dokumenti podrke redefiniranog Nastavnog plana i programa

Podrku ine svi materijali koji dopunjavaju nastavne planove i programe predmeta, a koji

pruaju nastavnicima specifine informacije, savjete i smjernice u vezi sa izvoenjem plana i programa (plan nastavnih jedinica, operativni plan rada, iri opis nastavnih strategija i tehnika specifinih za predmet, upute za poduavanje uenika sa posebnim potrebama, izvore informacija za nastavnike i uenike, dokumente i obrazovne materijale za obuku nastavnika, informativne broure za roditelje i iru javnost i drugo).

1.4.3. Odgojno-obrazovne oblasti u Nastavnom planu i programu

Nastavni plan i program u obaveznom osnovnom obrazovanju organizira se kroz est sljedeih obrazovnih oblasti (podruja uenja):

- jezici; - drutvene znanosti; - prirodne znanosti i matematika; - tehnika i informatike tehnologije; - umjetnosti; - tjelesni i zdravstveni odgoj.

Uvoenjem obrazovnih oblasti sistemski se uspostavlja vodoravna i uspravna povezanost unutar

kolskog programa, ime se:

- zbjegava nepotrebno ponavljanje i preklapanje nastavnih sadraja; - moguava da se srodni sadraji iz vie razliitih predmeta integriraju;

9

- uspostavljaju sutinske, sadrajne i druge veze meu predmetima iz iste obrazovne oblasti (to ne iskljuuje mogunost uspostavljanja veza izmeu sadraja iz razliitih obrazovnih oblasti);

- omoguava i podrava tematsko, projektno i problemsko koncipiranje nastavnih sadraja;

- omoguava upoznavanje i sagledavanje fenomena iz perspektive razliitih znanosti, odnosno umjetnikih disciplina;

- omoguava da sloenost gradiva bude prilagoena uzrasnim karakteristikama i razvojnim potrebama uenika;

- omoguava da uenik razvija i gradi konceptualni sistem pojmova; - omoguava da uenici znanja i vjetine razvijene unutar jednih predmeta primjenjuju u

kontekstima drugih te da shvate njihovu meusobnu povezanost i sagledaju veze izmeu razliitih vrsta i oblika znanja (deklarativnih, proceduralnih, i slino).

1.4.4. Vrste nastavnih predmeta u Nastavnom planu i programu

- Obavezni predmeti (predmeti koje svaki uenik treba da ui); - Izborni predmeti (predmeti koje uenici biraju da ue, obino unutar propisane grupe predmeta); - Fakultativni predmeti (predmeti koje uenici mogu uiti ako to ele).

Za svaki predmet uraeni su ishodi uenja/postignua. 1.4.5. Okvirni nastavni kalendar i organizacije nastavnih sati

Nivo Razredi Godinji broj

nastavnihsedmica

nastavnih dana

Sedmini broj sati

1. 1 34 170 do 20 sati od 2. do 3. 35 175

2. od 4. do 5. 35 175 do 26 sati

U prvom razredu osnovne kole moe se organizirati fleksibilno trajanje nastavnog sata unutar zadanog dnevnog vremenskog okvira. Nastavnik organizira rad na odreenoj temi onoliko vremena koliko je potrebno i razvojno primjereno. U realizaciji nastave od drugog do petog razreda nastavni sat traje 45 minuta, izuzev u onim predmetima (temama) kojima je potrebna fleksibilna organizacija nastave (kooperativno uenje i projektna nastava).

1.4.6. Meupredmetna povezanost u Nastavnom planu i programu

Obrazovne oblasti doputaju mogunost da se nastavni sadraji, izuzev u vidu predmeta,

organiziraju i u vee cjeline teme. Teme su srodni sadraji koji se mogu grupisati u jedinstvenu i misaonu cjelinu. One se obrazuju prema definiranim ciljevima i ishodima i predstavljaju temelj modela integriranog uenja u kome se jedna ideja ili problem prouava i sagledava kroz sadraje vie

10

pojedinanih predmeta i obrazovnih oblasti. Tematski pristup nastavi zahtijeva saradnju nastavnika u procesu planiranja nastave. koli se preputa izbor da organizira nastavne sadraje i realizira ih kroz integrativne teme (Porodica; Svijet oko nas; Okolina; Voda i druge, i druge).

1.5. NASTAVNICI I STRUNI SARADNICI

U realizaciji razliitih programa osnovnog odgoja i obrazovanja u javnom i privatnom sektoru

angairaju se nastavnici i struni suradnici te volonteri odgovarajueg profila. 1.5.1. Nastavnici

Nastavnici su struna lica koja neposredno sa uenicima realiziraju razliite programe osnovnog

odgoja i obrazovanja. Funkcije nastavnika su:

- planiranje; - programiranje; - pripremanje; - organizacija; - realizacija; - verifikacija efekata odgojno-obrazovnog rada.

Uporedno s tim, oni moraju brinuti o svom profesionalnom razvoju tokom cijelog radnog

angamana. Funkcije nastavnika su neprenosive na bilo kojeg drugog uesnika u odgoju i obrazovanju.

Nastavnik treba da posjeduje:

- dgovarajui stepen obrazovanja; - pedagoko-psiholoku i didaktiko-metodiku osposobljenost za realizaciju odgojno-

obrazovnog rada u odgovarajuim podrujima / predmetima; - sposobnost da identificira i uvaava potrebe te individualne razlike i stilove uenja; - sposobnost da kreira uslove i okruenje za aktivno uenje te inkluzivno obrazovanje; - sposobnost za evaluaciju rezultata uenja i razvoja uenika te postupaka, metoda i

oblika koje koristi u odgoju i obrazovanju; - sposobnost voditelja, dijagnostiara, instruktora aktivne nastave, koordinatora, kreatora

novih interpersonalnih odnosa, graditelja emocionalne klime u odjeljenju i menadera odgojno-obrazovnog procesa;

- motiviranost za stalno struno usavravanje i otvorenost za promjene u odgoju i obrazovanju;

- osposobljenost za rad u timu; - kreativnost; - odgovornost za kvalitet i rezultate obrazovnog procesa; - odgovornost za zatitu privatnosti djeteta i porodice.

11

Zbog odgovornosti i sloenosti posla kojim se bave, neophodno je insistirati na visokokolskom (fakultetskom) stepenu obrazovanja nastavnika osnovne kole.

Razlozi za takvo to su:

- sloenost zadataka savremeno koncipiranog osnovnog odgoja i obrazovanja, utemeljenog na najnovijim znanstvenim teorijama;

- osiguranje kontinuiteta u odgoju i obrazovanju osnovne kole; - praenje dostignua u struci i znanosti, permanentno usavravanje i razvijanje vlastite

prakse (samorefleksija); - osposobljavanje za razvoj projekata i pedagoko istraivanje.

Nastavnici i ostali struni saradnici moraju proi programe pripravnikog staa i poloiti struni

ispit, kao uvjet za sticanje licence za samostalan odgojno-obrazovni rad. Stalno struno usavravanje je uvjet za relicenciranje i opstanak u struci. Nastavnici i struni saradnici mogu napredovati u struci i stjecati struna, akademska i poloajna

zvanja u osnovnom odgoju i obrazovanju. Licenciranje, akreditiranje i certificiranje vre ovlatene institucije i pojedinci u skladu sa

propisanim kriterijima i procedurama. 1.5.2. Struni saradnici

Struni saradnici su lica koja obavljaju specifine odgojno-obrazovne zadatke kole, pomau

nastavnicima u ostvarivanju njihovih funkcija, aktivno uestvuju u rjeavanju razvojnih problema djece. Uestvuju u unapreivanju odgojno-obrazovnog rada kole u cjelini. Struni saradnici mogu biti razliitog profila: pedagozi, psiholozi, ljekari, specijalni pedagozi, socijalni radnici i drugi.

1.6. OTVORENOST KOLE

1.6.1. Otvorenost kole prema roditeljima

U novoj koncepciji kole osnauje se uloga roditelja, a kole se obavezuju da izrade programe

partnerstva. Roditelji imaju znaajan udio u cjelokupnom javnom ivotu kole i njenom upravljanju kroz vijee roditelja i kolski odbor u kojem imaju udio od jedne treine.

Jaanje roditeljskih kompetencija u oblasti razvoja, odgoja i obrazovanja djeteta zahtijeva kontinuiranu i intenzivnu afirmaciju roditeljske uloge, programiranu edukaciju roditelja i koritenje svih potencijala meu roditeljima.

Ostvarivanje ciljeva na podruju jaanja roditeljskih kompetencija mogue je na temelju unaprijed pripremljenih i osmiljenih programa. Spomenuti programi mogu biti u funkciji:

- razvoja svijesti o vanosti roditeljske uloge u odgoju i obrazovanju; - informiranja i strune pomoi roditeljima u razvoju odgoja i obrazovanja vlastitog djeteta; - stjecanja znanja i vjetina vanih za pravovremeno i kvalitetno zadovoljavanje djeijih

potreba;

12

- osposobljavanja roditelja za jae angairanje u programima, drutvenim zbivanjima i akcijama

te raspravama vanim za djecu i podsticanje njihovog razvoja. Programi jaanja roditeljskih kompetencija mogu se odnositi na sljedee oblasti:

- zatitu i unapreivanje zdravlja djeteta; - zatitu prava djeteta; - obiteljski i kolski odgoj i obrazovanje; - odgoj i razvoj talentirane djece; - snalaenje i funkcioniranje djece sa posebnim potrebama u posebnim ivotnim situacijama; - odgoj i podsticanje djece sa faktorima rizika; - rehabilitaciju i integraciju hospitalizirane djece u redovne tokove odgoja i obrazovanja.

1.6.2. Otvorenost kole prema zajednici

S obzirom na to da se dijete odgaja i obrazuje za ivot u zajednici nuno je ukljuivanje kole u

drutvene tokove i ivot zajednice. Jednako tako, drutvena zajednica treba da promilja o mjestu i ulozi kole te da shvati da bez razumijevanja i ispravnog stava prema koli ona gubi glavnu polugu vlastitog razvoja.

1.7. ORGANIZACIJA NASTAVE I STRATEGIJE UENJA

Nastava proizlazi iz naprijed spomenutih ciljeva koncepcije osnovne kole. Temelji se na sljedeim nastavnim principima:

- individualizacije; - racionalizacije; - aktuelnosti; - znanstvenosti; - sistematinosti; - postupnosti; - povezanosti teorije sa praksom.

Organizacione forme obuhvataju etape, oblike, metode, sredstva, tehniku i tehnologiju

nastavnog rada. Od oblika e se dati prioritet individualiziranim oblicima rada (programirana nastava, algoritmizacija uenja, problemska nastava, nastava otkrivanja, doivljajna nastava i drugo), grupnim oblicima rada (tandem, rad u malim grupama, rad u velikim grupama) i, u manjoj mjeri, frontalnom obliku. U primjeni metoda e dominirati polimetodizam i metode u kojima e uenici aktivno sudjelovati u nastavnoj spoznaji. Tu se misli na interakciju razliitih metoda i metodikih postupaka te vrsta komunikacije.

13

Naputaju se strategije uenja i pouavanja svojstvene frontalnom radu i jednosmjernom komuniciranju u razredu, a umjesto njih dolaze strategije problemskog uenja, uenja putem otkria, integrativnog uenja, akcelerativnog uenja, uenje softverskih paketa i istraivako uenje. Sve strategije polaze od specifinih sposobnosti uenika i njegovih drugih bitnih kvaliteta znaajnih za razvoj u konkretnom nastavnom podruju. Strategije nastavnika treba da budu komplementarne sa spomenutim strategijama uenika i da se ogledaju u stvaranju demokratske klime za ugodno i efikasno uenje. Nastavnik naputa strategije predavanja i pruanja gotovih znanja, a razvija strategije koordiniranja, voenja, usmjeravanja, podsticanja, motiviranja i pruanja povratnih informacija.

1.8. SMJERNICE ZA PRAENJE I OPISNO OCJENJIVANJE

1.8.1. Postignua uenika

Opisno ocjenjivanj je kvalitativna analiza uenikih postignua. Na jednoj su strani ciljevi koje smo

definirali, ishodi uenja i indikatori uspjenosti, a na drugoj pokuaj da na odreenoj skali postignua odredimo poziciju svakog uenika. To je kvalitativno ocjenjivanje. Opisno je ocjenjivanje primjereno uenicima mlaeg kolskog uzrasta. Programski zahtjevi s obzirom na sadraj nisu obimni, ali su ueniku prevelik teret, jer on ne vlada itanjem kao osnovnim sredstvom, odnosno metodom uenja.

Ocjene uenikih postignua vre se opisno na temelju definiranih ishoda pojedinih obrazovnih oblasti (nastavnih predmeta), s tim to se tek na kraju treeg razreda izvodi brojana ocjena.

Opisna ocjena ima svoju analitiku strukturu i kontinuitet u opservaciji i evidentiranju napredovanja. To su informacije o postignuima u pojedinim segmentima nastavnog programa. Na osnovu tih informacija mogue je formirati sliku o napredovanju svakog uenika. To su bitne informacije o nastavniku i njegovoj sposobnost procjene karakteristinih podataka o svakom ueniku, koje su istovremeno orijentir za planiranje narednih koraka.

Ukoliko uenik ne uspijeva zadovoljiti minimalne standarde, kola je duna izraditi individualni program nadoknaivanja zaostatka u uenju kako bi dijete ostvarilo definirani minimum. Ukupna organizacija rada u razredu mora biti podreena zahtjevu obezbjeivanja napredovanja u skladu sa individualnim mogunostima.

Pri donoenju opisne ocjene morali bismo imati u vidu sljedee elemente:

- ostvarivanje konkretnih odgojno-obrazovnih zadataka; - koliko je uenik usvojio programske sadraje (potpuno, djelimino, nije usvojio); - podruije u kojem je uenik uspjean. ta je njegova jaa strana; - stepen napredovanja uenika u odnosu na poetak kolske godine (mnogo, malo, - nimalo, kolika je razlika izmeu startne pozicije i sadanjeg stanja); - podruja u kojima uenici imaju potekoa (izgovor, analiza i sinteza, razumijevanje, - reprodukcija, odsustvo panje, zamjena glasova slova, nemogunost zakljuivanja i - slino); - utvrivanja preporuka za prevazilaenje tekoa u uenju; - samostalnost uenika u radu (nesamostalan je, za najmanju sitnicu trai pomo,

14

- samostalan je, djelimino je samostalan); - odnos uenika prema radu i obavezama; - usmjerenost panje na sadraje; - odnos prema drugim uenicima; - odnos prema nastavnicima; - druge osobine.

Za procjenjivanje i ocjenjivanje je posebno vano:

- da je zasnovano na kriterijima; - da je kontinuirano i zasnovano na praenju uenikog rada; - da podrazumijeva vie aspekata; - da odraava razliitost pristupa; - da polazi od onog to dijete zna i to je njegova jaa strana; - da se oslanja na ueniku mogunost i slobodu samoprocjenjivanja; - da su svi uenici ukljueni u postupak i da znaju ta ih oekuje; - da je ocjenjivanje podreeno vanim ciljevima (znanje, ivot, rjeavanje problema u

ivotnim - situacijama), a ne samo zahtjevima nastavne jedinice i apstraktnim ciljevima; - da uvaava razvojne karakteristike djece odreene dobi i svakog djeteta; - da pomae u identifikaciji djece sa posebnim potrebama; - da se ocjenjivanje vri u okolnostima koje su primjerene potrebama djece, a bez

zastraivanja - uenika slabom ocjenom i teinom zadataka; - da imamo na umu da ocjenjujemo ba ono to treba ocjenjivati; - da ocjenjujemo pojedine segmente u odnosu na ciljeve Programa i ukupna

postignua.

Ocjenjivanje uenika je jedna od najdelikatnijih komponenti obrazovnog procesa koja u znaajnoj mjeri odreuje kvalitet obrazovanja. Za razvoj kvaliteta potrebno je: definirati kriterije ocjenjivanja (standarde obrazovnih postignua), razviti novu koncepciju ocjenjivanja zasnovanu na obrazovnim standardima i na formativnom ocjenjivanju, u kojoj e naglasak biti na informativnoj, instruktivnoj i razvojno-motivacijskoj funkciji ocjenjivanja, razviti razliite modele i tehnike ocjenjivanja (naprimjer: analitiko, portfolio, participaciono, projektno, testovno, proizvodi i vjetine, usmena demonstracija i slino), razvijati sposobnosti uenika za samoocjenjivanje.

Kvalitet nastavnog osoblja i nastavnog programa, kvalitet okoline u kojoj se izvodi uenje i kvalitet procesa uenja moraju dovesti do kvaliteta uenikih postignua.

Kvalitet uenikih postignua podrazumijeva: garantirano usvajanje bazinih znanja, vjetina, kompetencija i vrijednosti; sposobnosti uenika da koriste ova postignua u nastavku svog obrazovanja, ali i u ivotu; relevantnost usvojenog znanja, vjetina, kompetencija i vrijednosti za sociokulturni kontekst u kome uenici ive.

Uskladiti sistem ocjenjivanja sa najrelevantnijim postavkama koncepcije: principi, ishodi uenja, standardi, organizacija nastave i strategije uenja.

15

1.9. KOMPONENTE ODGOJNO-OBRAZOVNOG RADA U RAZREDNOJ NASTAVI

Strukturu sadraja obrazovanja i odgoja uenika u razrednoj nastavi ine:

- nastavni sadraji obavezni za sve uenike; - dopunska i dodatna nastava; - slobodne aktivnosti uenika; - odgojni rad u odjeljenskoj zajednici. Nastava se izvodi na osnovu nastavnog plana kojim se utvruje raspored nastavnih disciplina i

odgojnih oblasti po razredima, te broj nastavnih asova nedjeljno za svaku od njih. Sadraji odgoja i obrazovanja u nastavi utvreni su nastavnim programima.

1.9.1. Dopunska nastava

Dopunska nastava je pratei, sukcesivni i izborni vid nastave, koji ima interventni karakter s ciljem

da se otkloni zaostajanje pojedinih uenika ili grupe uenika u redovnoj nastavi. Dopunska nastava se izvodi prema potrebama uenika, s tendencijom da se uenici to bre

osposobe za normalno napredovanje u redovnom nastavnom procesu. Dopunska nastava se organizira od prvog do petog razreda radi pruanja individualne pomoi

uenicima. Dopunska nastava je namijenjena onim uenicima koji u redovnoj nastavi ne uspijevaju da usvoje

sadraje odreenog nastavnog predmeta do zadovoljavajueg nivoa, a kako bi mogli normalno uestvovati i napredovati u redovnoj nastavi. Ovdje se ne misli na uenike koji zaostaju u razvoju i koji u procesu inkluzivne nastave imaju posebne programe. Dopunska nastava ima neposredni i interventni karakter u obrazovanju uenika i poboljanju cjelokupnog odgojno- obrazovnog rada kole. Izbor uenika za dopunsku nastavu vri odjeljensko vijee na osnovu prijedloga i obrazloenja nastavnika.

Prilikom planiranja rada u dopunskoj nastavi moramo imati na umu sljedee:

- precizno odreivanje programskih sadraja u kojima uenici zaostaju; - utvrivanje oblika i sredstava rada; - utvrivanje naina evaluacije znanja; - usklaivanje naina rada sa intelektualnim sposobnostima uenika kako bi ova nastava

dobila obiljeje individualnog oblika rada. Dopunska nastava, kao element efikasnijeg rada u koli, nema za cilj produavanje nastave

uenicima, nego pruanje organizirane pomoi uenicima koji zaostaju u savladavanju odreenog nastavnog gradiva. Dopunska nastava nastava ima interventni karakter, organizira se onda kada se ustanovi da grupa uenika iz jednog odreenog predmeta ne postie zadovoljavajue rezultate. U razrednoj nastavi bi trebalo organizirati dopunsku nastavu po odjeljenjima, i to iz Bosanskog jezika, Matematike i stranog jezika.

16

O dopunskoj nastavi vodi se odgovarajua evidencija. Pri organiziranju dopunske nastave trebalo bi obezbijediti odgovarajue uvjete ,u odjeljenju stvoriti takvu klimu da uenici ovaj vid nastave ne doivljavaju kao kaznu nego kao pomo koja im je neophodna pri savladavanju nastavnih sadraja.

1.9.2. Dodatna nastava

kola organizira dodatnu nastavu za one uenike iji interesi i mogunosti prelaze okvire

nastavnog programa redovne nastave. Dodatna nastava u razrednoj nastavi se organizira iz: Bosanskog jezika, Matematike i stranog jezika. Dodatni rad iz ostalih predmeta organizira se u okviru slobodnih aktivnosti.

Dodatna nastava je integralni dio nastave, a cilj dodatne nastave je da nadarenim uenicima i onim uenicima koji bre napreduju od ostalih omogui napredovanje u skladu sa njihovim sposobnostima i interesovanjima. Za ukljuivanje uenika u dodatnu nastavu potrebno je pored miljenja nastavnika pribaviti i miljenje pedagoko-psiholoke slube u koli za svakog uenika pojedinano. Za dodatnu nastavu izrauje se poseban program. Taj program obuhvata sadraje i oblike rada iz odreeog predmeta koji doprinose intenziviranju i proirivanju steenih znanja, sposobnosti I navika. Ostale interese uenici e zadovoljavati u slobodnim aktivnostima.

Dodatna nastava unosi se u godinji plan rada kole. Rad se organizira tako to se formiraju grupe od uenika jednog razreda. Radom grupe rukovodi nastavnik koji moe povremeno angairati i druge strunjake i eksperte za odreenu oblast. Dodatnu nastavu mogu izvoditi nastavnici koji imaju najveu ocjenu za svoj rad i koji se istiu strunou, marljivou i afinitetom za odreenu oblast. Nastavniko vijee e vriti izbor nastavnika i utvrditi program na prijedlog strunih aktiva razredne nastave i predmetnih nastavnika. O dodatnoj nastavi vodi se odgovarajua evidencija. Postignuti rezultati (ocjene) se evidentiraju u kolskoj dokumentaciji.

1.9.3. Slobodne aktivnosti

1.9.4. Uloga i znaaj

Slobodne aktivnosti su vaan segment ivota i rada u koli. Osnovno su obiljeje savremene kole.

U slobodnim aktivnostima mogue je prepoznati sklonosti uenika prije nego na nastavnom asu. Uenik nam ve svojim opredjeljenjem za odreene sadraje nagovjetava neto o svojoj jaoj strani.

Mogunost izbora je korak ka slobodi i izraavanju u skladu sa mogunostima i afinitetima. Hoe li to biti gluma, ples, otkrivanje pojedinosti o prirodi, zatita prirode, prouavanje obiaja, prikupljanje podataka o igrama koje su nekad bile popularne, bavljenje ekologijom ili uivanje u novim priama i razgovorima o isprianom, manje je vano. Vanije je da uenici proire vidike i istovremeno obogate emocionalni svijet.

1.9.5. Zadaci:

- povezivanje, proirivanje i produbljivanje znanja, vjetina i navika steenih u nastavi i vannastavnim aktivnostima; - usvajanje novih znanja, vjetina i navika;

17

- uazvijanje interesovanja za drutveno koristan rad; - osposobljavanje za aktivnosti u slobodnom vremenu koje e biti u funkciji razvoja odgoja i obrazovanja, prevencije svih vrsta ovisnosti, zatite i unapreivanja zdravlja; - osposobljavanje za aktivno uee u drutvenom ivotu i njegovom demokratskom razvoju; - podsticanje djeijeg stvaralatva kreativnosti; - osposobljavanje za komunikaciju, interakciju i kooperaciju sa drugima; - omoguavanje upoznavanja drugih i drugaijih; -omoguavanje uenja fleksibilnosti i tolerancije.

1.9.6. Principi na kojima treba da poiva plan i program slobodnih aktivnosti:

- slobodne aktivnosti su integralni dio odgojno-obrazovnog rada u osnovnoj koli i u funkciji su ostvarivanja globalnog cilja odgoja i obrazovanja;

- slobodne aktivnosti se organiziraju u skladu sa interesovanjima, mogunostima i dobrovoljnim opredjeljenjima uenika;

- planiranje, programiranje, pripremanje, organizacija i realizacija slobodnih aktivnosti podrazumijevaju aktivno uee uenika;

- plobodne aktivnosti ne bi smjele ni sadrajem, ni trajanjem preopteretiti uenike; - plobodne aktivnosti se ne bi smjele pretvoriti u bilo koju vrstu nastavka nastavnog

rada; - trajanje slobodnih aktivnosti, njihovi sadraji i koordinatori voditelji, utvruju se

planom i programom koji se donosi na poetku kolske godine, a verifikuje ga nastavniko vijee;

- ako se u okviru nekih slobodnih aktivnosti ostvaruje i dobit, pravo je uenika da uestvuju u odluivanju o njenoj namjeni i raspodjeli, pri emu se iskljuuje novano nagraivanje uenika;

- u skladu sa odgovarajuim propisima, kola je duna da nain koritenja tako ostvarenih sredstava regulie posebnim aktima.

1.9.7. U okviru slobodnih aktivnosti u osnovnoj koli mogu biti zastupljene sljedee

oblasti:

- Slobodne aktivnosti iz oblasti nauke - Slobodne aktivnosti iz oblasti kulture i umjetnosti - Slobodne aktivnosti iz oblasti tehnike - Slobodne aktivnosti iz oblasti sporta - Slobodne aktivnosti iz oblasti rada i proizvodnje - Slobodne aktivnosti iz oblasti drutvenog ivota, odnosno ivota zajednice

1.9.8. Sekcije:

- Zdravlje i sport - Mali hor - Mladi prirodnjaci

18

- Mladi slikari - Mali orkestar - Ritmika i plesna sekcija - Mladi ekolozi - Dramska sekcija - kola ima slobodu da uvede nove sekcije, a u skladu s osobenostima sredine i

interesima djece. 1.9.9. Plan slobodnih aktivnosti treba da obuhvati:

- broj asova koji e biti realiziran u okviru slobodnih aktivnosti u toku kolske godine; - oblasti slobodnih aktivnosti koje e biti zastupljene u osnovnoj koli; - dan, sat i mjesto realizacije slobodnih aktivnosti; - imena koordinatora voditelja slobodnih aktivnosti;

S obzirom na injenicu da je u jednoj koli nerealno oekivati da se jednaka panja posveti svim

oblastima, potrebno je na poetku kolske godine detaljno razmotriti u kojoj mjeri e pojedine oblasti biti zastupljene.

Od posebnog znaaja je da se u planu slobodnih aktivnosti odredi dan, sat i mjesto gdje e se one odvijati.

Kad uenici i koordinatori, odnosno voditelji znaju da e se aktivnosti odvijati sedmino ili petnaestodnevno i koliko e one trajati, onda se oni mogu adekvatno pripremiti i bit e motivirani za aktivnost, a to e znaajno utjecati na efekte u njihovom ostvarivanju.

Pravovremeno i tano odreenje vremena, mjesta i trajanja aktivnosti ima svoju pedagoku vrijednost i zato ga treba obezbijediti ve u planu na poetku kolske godine.

Imenovanje koordinatora, odnosno voditelja slobodnih aktivnosti vri nastavniko vijee na poetku kolske godine i ono ne moe biti rezultat licitiranja i dobrovoljnog opredjeljivanja nastavnika, nego izbora na osnovu unaprijed utvrenih kriterija od strane najvieg strunog organa u osnovnoj koli.

1.9.10. Program slobodnih aktivnosti treba da obuhvati:

- vrste aktivnosti (sadraja) u okviru svake oblasti; - ko treba da uestvovuje u kreiranju i realiziranju programa aktivnosti; - koje organizacione forme aktivnosti e biti zastupljene; - koje uslove treba da obezbijedi osnovna kola da bi aktivnosti mogle biti realizirane

(objekti, mjesta, namjetaj, oprema, sredstva, materijali i slino).

Svaka oblast podrazumijeva niz konkretnih aktivnosti (sadraja) za koje e se kola opredijeliti na poetku kolske godine, vodei rauna o primjerenosti aktivnosti uzrastu uenika, njihovim mogunostima, interesovanjima i potrebama, kao i o kadrovskom potencijalu i uvjetima kojima kola raspolae.

Pri kreiranju programa i njihovoj realizaciji neophodno je obezbijediti uee najireg kruga zainteresiranih, a prije svih, uenika i njihovih roditelja, specijaliziranih strunjaka razliitog profila

19

(pedagoga, psihologa, ljekara, umjetnika, sportista i drugih) koji se mogu angairati na profesionalnoj i volonterskoj osnovi.

kole e na poetku kolske godine, na osnovu usvojenog plana i programa slobodnih aktivnosti poduzeti odreene korake kako bi stavile na raspolaganje uenicima i koordinatorima, odnosno voditeljima sve raspoloive materijalne resurse. One koji su neophodni, a koje kola ne posjeduje, kola e obezbijediti naknadno u skladu s mogunostima i uz pomo nadlenog ministarstva.

Slobodne aktivnosti je nuno organizirati na principu homogenih uzrasnih grupa. Samo tada se moe postii istinska primjerenost aktivnosti sadraja uzrastu, mogunostima, interesovanjima i potrebama uenika, a za veinu lanova grupe programi mogu predstavljati realno i optimalno optereenje, to je osnova za ostvarivanje odgojno-obrazovnih efekata u ovom sektoru kolskog ivota i rada. Ovim se postie jo jedan efekat, a to je povezivanje slobodnih aktivnosti sa nastavom i uope sa ivotom u uoj i iroj socijalnoj sredini.

Razliita shvatanja slobodnih aktivnosti i njihove funkcije u razvoju, odgoju i obrazovanju djece osnovnokolskog uzrasta do sada dovodila su do dezorijentacije u ovom znaajnom sektoru ivota i rada u osnovnoj koli. Razliita shvatanja, otpori, predrasude, pa i tradicionalna optereenja, treba da budu podreeni nastojanjima koja su izraena u Koncepciji devetogodinje osnovne kole i prevaziena decidnim zahtjevima koji se tiu stjecanja, razvijanja i usavravanja profesionalne kompetentnosti svih onih koji su odgovorni za rezultate odgoja i obrazovanja u osnovnoj koli.

1.10. OPE NAPOMENE

Nastava se izvodi na bosanskom jeziku, a u skladu sa utvrenim principima savremene

standardnojezike norme. Ovo se posebno odnosi na dosljednu primjenu ijekavskog izgovora i ravnopravnost oba pisma( latinice i irilice). U skladu sa ovim principima potuje se jeziki izraz uenika, a odstupanja od jezike norme u govoru uenika proistekla iz govornih navika sredine, otklanjaju se postupno, briljivim i kontinuiranim odgojno-obrazovnim radom. Za pripadnike naroda i nacionalnih manjina kojima bosanski jezik nije maternji jezik, nastava se izvodi shodno Zakonu o osnovnoj koli Srednjobosanskog kantona. Nastavnici razredne nastave su duni da ostvaruju principe standardnojezike norme u nastavnom procesu i razvijaju jeziku kulturu uenika kao bitan element odgoja i stjecanja ope kulture.

21

1.11. PREDMETNO-PLANSKA STRUKTURA

red. br.

I RAZRED II RAZRED III RAZRED IV RAZRED V RAZRED

OBAVEZNI NASTAVNI PREDMETI

FOND ASOVA FOND ASOVA FOND ASOVA FOND ASOVA FOND ASOVA

sedmini godinji sedmini godinji sedmini godinji sedmini godinji sedmini godinji

1. Bosanski jezik

4 136 5 175 5 175 5 175 5 175 i knjevnost

2. Engleski jezik 2 70 3 105 3 105

3. Matematika 2 68 4 140 4 140 4 140 4 140

4. Moja okolina 2 68 2 70 2 70 3 105

5. Muzika kultura 2 68 1 35 1 35 1 35 1 35

6. Likovna kultura 2 68 1 35 1 35 1 35 1 35

7. Tjelesna i zdravstvena kultura

2 68 2 70 2 70 2 70 2 70

8. Priroda 2 70

9. Drutvo 2 70

red. br.

OBAVEZNI PREDMETI S

PRAVOM IZBORA




10. Vjeronauka1 2 68 2 70 2 70 2 70 2 70

UKUPNO REDOVNE NASTAVE

16 544 17 595 19 665 21 735 22 770

red. br.

OSTALI OBLICI ODGOJNO-

OBRAZOVNOG RADA




11. Odjeljenska zajednica 1 35 1 35 1 35 1 35

12. Slobodne aktivnosti 1 35 1 35 1 35 1 35 1 35

13. Dodatna nastava

14. Dopunska nastava

1Predmet Vjeronauka obavezni je predmet s pravom izbora, pa ne pripada izbornim nego obaveznim predmetima i dio je redovne nastave. Pravo na izbor odnosi se na pravo uenika i njihovih roditelja / staratelja da slobodno izaberu i na anketnom listiu, pri upisu uenika u prvi razred osnovne kole, potpiu koju e vjeronauku pohaati njihovo dijete. Nakon provedene ankete pri upisu u kolu i pismene odluke roditelja, izabrana vjeronauka dio je redovne nastave tokom devetogodinjeg osnovnog kolovanja.

23

2. BOSANSKI JEZIK I KNJIEVNOST

2.1. DIDAKTIKO-METODIKO STRUKTURIRANJE PREDMETA

Planiranje i programiranje gradiva iz Bosanskog jezika i knjievnosti u konceptu devetogodinje osnovne kole razlikuje se od planiranja u konceptu osmogodinje kole. Sloenost planiranja posebno je izraena u razrednoj nastavi (od prvog do petog razreda) gdje se poinje od emocionalnog i socijalnog razvoja da bi se dolo do kognitivne pismenosti. Uspjeh u nastavi ovog predmeta zavisi od pravilno izabranih, rasporeenih i saopenih nastavnih sadraja, jer nastavno gradivo nije samo sredstvo obrazovanja, ono je i odgojni medij, a bosanski jezik nije samo nastavni predmet nego je i nastavni jezik.

Tokom planiranja nastavnog gradiva vodilo se rauna o izboru i rasporedu programskih sadraja, o meusobnom dopunjavanju i uzrono-posljedinoj povezanosti. Posebno se vodilo rauna o didaktiko-metodikom aspektu programsko-planskog strukturiranja u pojedinim predmetnim podrujima, te o izboru i rasporedu nastavnog gradiva s obzirom da je novi koncept stvorio mogunost integriranja srodnih nastavnih oblasti kroz razne aktivnosti.

Trudili smo se da nastavno gradivo, iz pojedinih predmetnih podruja, ne bude izolirano i ogranieno na povrinske, gotovo pozitivistike podatke, injenice, informacije i osnovne pojmove.

U revidiranoj programskoj strukturi nije zanemarena meupredmetna i unutarpredmetna korelacija, jer bez korelativnih tendencija nema kvalitetnijeg i funkcionalnijeg znanja. Nastavni planovi i programi koncipirani su tako da sadre kljuna saznanja, naglaavaju neophodne razvojne elemente koji su vani za ostvarivanje kontinuiteta u nastavi kako bi dali dovoljno prostora dinamici, logici i funkcionalnosti nastavnog gradiva.

U plansko-programskoj strukturi predmetnih podruja naputen je deskriptivni pristup optereen faktografijom koja ne pripada funkcionalnom programskom jezgru.

Programski sadraji su osloboeni suvinih injenica koncipiranih u duhu tradicionalnog enciklopedizma.

U planiranju i programiranju ovog predmeta naputena je i receptivna funkcija, jer takva nastava ne aktivira dovoljno uenike, oni postaju indiferentni i zasieni, nisu zainteresirani za uenje.

Raspored i izbor nastavnog gradiva vani su za uenje pa je i radi toga znaajno kvalitetno sastavljanje nastavnih planova i programa.

Put do bolje i funkcionalnije nastave podrazumijevao je izradu studioznije plansko-programske strukture. Ukoliko je plansko-programska struktura nedoreena, ukoliko nema konkretnih programskih zahtjeva, onda nastavnik pristupa obradi nastavnih sadraja po nekim, subjektivnim mjerilima. Ukoliko je nastavno gradivo nedovoljno povezano u sistem, onda dolazi do lutanja i nesnalaenja u njegovoj realizaciji. Trudili smo se da sistem nastavnog gradiva, redoslijed predmetnih podruja i tema valjano postavimo u naunom, psiholokom i didaktikom smislu.

Prilikom rasporeda nastavnog gradiva i pri postavljanju zadataka nastavnih podruja i tema presudnu ulogu imali su objektivni, verificirani kriteriji.

24

Pri planiranju gradiva imali smo na umu naelo psiholoke blizine nastavnog gradiva koje u plansko-programskoj strukturi ne treba da bude kruto i uopeno primijenjeno, nego prilagoeno psihikim mogunostima uenika i njihovom predznanju.

U fazi rasporeivanja nastavnog gradiva po razredima izbjegavalo se naelo koncentrinog razvrstavanja, a preferirano je progresivno, linijsko razvrstavanje gradiva.

Gradivu iz prethodnog razreda dato je onoliko znaaja koliko je potrebno za uspostavljanje progresivnog kontinuiteta i ivljeg ritma uenja. Zbog nepotovanja ovog naela i zbog metodike sitnih koraka gubi se puno vremena na onim temama koje su uenicima poznate, ili koje e oni shvatati kasnije.

U konceptu nove programsko-planske strukture, prilagoene devetogodinjem osnovnom obrazovanju pravi se razlika izmeu vremenske i intelektualne optereenosti uenika jer su to dvije vrste optereenosti ije uzajamno uvjetovanje nije nuno.

U vezi s ovim imali smo na umu injenicu da didaktika strana ima svoje formativne mogunosti, ali ne bi trebalo polaziti od uvjerenja da su nastavne metode, oblici rada, pomona nastavna sredstva i didaktika naela neke apstraktne kategorije koje bi se generalno mogle primjenjivati. Njihova primjena zavisi od odgojno-obrazovnih zadataka svakog predmetnog podruja.

U realizaciji programskih zadataka nastavnicima najvie pomaemo ukoliko im ponudimo kvalitetne i funkcionalne programe po obimu i dubini.

Ovakve programe namee izbor i raspored nastavnog gradiva, jer nije logino da se tako objektivne kategorije kao to su zakonitost sutine, uzronost, loginost i funkcionalnost nastavnog gradiva prepuste subjektivnoj procjeni svakog nastavnika.

Detaljno i studiozno uraeni nastavni planovi i programi su dobra osnova za savremenu nastavu u okviru koje se nastavno gradivo dijeli na pojmove, injenice, informacije u emu je sadrana programska i nauna sutina.

Ovi programi su logiki povezani tako da uenici do sintetikog znanja dolaze postupno to omoguava temeljito savladavanje svakog prethodnog elementa.

Nastavni plan i program koji nudimo obrazovnoj javnosti raen je timski, jer do detaljnijih programa se jedino moe doi timskim radom i istraivakim postupkom, a njihova primjena u praksi zahtijeva studiozan i odgovoran odnos nastavnika prema sutinskim programskim odrednicama.

2.2. CILJEVI NASTAVE

Nastava Bosanskoga jezika i knjievnosti treba da:

- osposobljava uenike za samostalno sluenje knjigom; - priprema uenike za aktivan drutveni ivot u multikulturalnom okruenju; - razvija sposobnost za permanentno usavravanje i koritenje novih znanja; - osposobljava uenike za pravilno usmeno i pisano izraavanje standardnim jezikom; - uvodi uenike u osnove obrazovanja i ope kulture;

25

- razvija ljubav i potovanje prema kulturnoj batini svih naroda i narodnosti; - doprinosi svestranom razvoju uenikove linosti; - razvija sposobnost pravilnog i smislenog govora.

2.3. ZADACI NASTAVE

Nastava Bosanskoga jezika i knjievnost treba da:

- izgrauje opu kulturu uenika i razvija interes za kontinuirano obrazovanje; - razvija pozitivna svojstva i estetski ukus uenika; - osposobljava uenike za razumijevanje i usvajanje moralnih naela; - osposobljava uenike za aktivan drutveni rad; - razvija i njeguje ljubav prema domovini; - njeguje ljubav prema knjizi; - utjee na usvajanje jezikih zakonitosti; - sistemski uvodi uenike u sve oblike usmenog i pisanog izraavanja; - utjee na razvoj jezike kulture i izraajnih sposobnosti uenika; - razvija osjeaj jednakosti, ravnopravnosti, zajednitva i razumijevanja meu

narodima; - utjee na usvajanje norme savremenog standardnog bosanskoga jezika; - osposobljava uenike za doivljavanje i razumijevanje filmskog djela; - upoznaje uenike sa osnovnim elementima filmskog i pozorinog izraza; - razvija etika i estetska svojstva kod uenika.

27

NAZIV PREDMETA: BOSANSKI JEZIK I KNJIEVNOST RAZRED: PRVI BROJ SATI: SEDMINO 4, GODINJE 136

red. br.

Predmetno podruje

Programski sadraji sa didaktikim napomenama

Kljuni

pojmovi

Obrazovni ishodi

Orijentacioni broj sati

I

Razvoj govora

- Prepoznavanje i imenovanje predmeta i bia, zapaanje osobina: Idemo u kolu; Prvi dan u koli; U uionici; U gradu; Na selu.

- Imenuj sve to ti je poznato: Slike i rijei; Oblik i veliina predmeta...

- Vjebe diskriminacije glasova. - Vjebe artikulacije glasova (Gramatika esma).

- Razvijanje jezikog osjeaja posredstvom spontane komunikacije:

- Svjesne imitacije i organizirane usmjerene imitacije stvaralake primjene (prepoznavanje i oponaanje glasova i zvukove).

- Bogaenje rjenika: razvoj jezikog stvaralatva (prianje, razgovor, rekreativni razgovor, opis i dramatizacija).

- Slika (slike) odreenog dogaaja kao podsticaj: Da sam uiteljica; Muzika mi je apnula; Ja sam voditeljica; Mikrofon je moj.

- Prianje na osnovu slika: Pela i golub; Lisica i roda; Na izletu;

- Nastavi zapoetu priu. - Oponaanje ritma i zvukova. - Neverbalna komunikacija: gest, mimika, pantomima u komunikaciji i igranju uloga.

- Govor pokretima pojedinih dijelova tijela (gestovi).

- Govor pokretima pojedinih dijelova lica (mimika).

- Pantomima: Kako skae aba; Kako hoda slon; Kako tri zec.

Predmeti, bia, osobine, oblik, veliina predmeta, slike rijei, diskriminacija glasova, artikulacija glasova, spontana komunikacija, imitacija, bogaenje rjenika, jeziko stvaralatvo, neverbalna komunikacija, gest, mimika, pantomima, spontanost govora, memoriranje teksta, brzalice, brojalice, bajalice, zagonetke, pitalice, stvaralaka mata, stvaralako miljenje, nonsensni iskaz, nonsensni tekstovi, smisleni iskaz, besmisleni iskaz, vedrina, smijeh, ala, pria, stvaralako sluanje, kritiko sluanje.

- Na kraju prvog polugodita uenici e zapaati i imenovati: predmete, bia i osobine.

- Uenici e diskriminirati glasove u svim pozicijama (inicijalnoj, medijalnoj i finalnoj).

- Uenici e savladati artikulaciju veine glasova.

- Uenici e uspjeno oponaati neke glasove iz svoje blie i dalje okoline.

- Uenici e spontano komunicirati posredstvom organizirane usmjerene komunikacije.

- Uenici e prepoznavati i oponaati glasove i zvukove.

- Uenici e posjedovati sposobnost pravilnog i smislenog govora.

- Uenici e svojiti pojmove: p r ia n j e , r a z g o v o r , r e k r e a t i v n i r a z g o v o r , o p i s , d r a m a t i z a c i j a .

- Uenici e uspjeno priati na osnovu slike (posluit e im slika kao podsticaj odreenog dogaaja).

- Uenici e moi da oponaaju ritam i zvukove.

- Uenici e razumjeti pojam n e v e r b a l n e k o m u n i k a c i j e (gest, mimika i pantomima u komunikaciji i igranju

60

28

- Razvijanje spontanosti govora:

- Memoriranje i reproduciranje stihova, zagonetki, pitalica, brzalica, bajalica i brojalica.

- Razvijanje i poticanje stvaralake mate i stvaralakog miljenja:

- Praenje napredovanja u govoru i uspjeha u samostalnom sastavljanju reenica i teksta. Vjebanje leksike i dikcije (Nastavi izmiljati nove rijei; Nastavi izmiljati pozdravljanje; Novo ime za olovku i knjigu; To se izgovara ovako...).

- Razumijevanje sadraja: reenica, teksta nonsensnih iskaza i nonsensnih knjievnih tekstova.

- Uspostavljanje logike u iskazima i priama.

- Transformacija smislenog iskaza u besmisleni i obrnuto (Tri lovca narodna lagarija; Neto u vam kobajagi rei).

- Humoristiko prianje, prepoznavanje elemenata vedrine, smijeha, ale u prii i iskazu (Medo u duanu; Love, love ta si ulovio aljiva pjesma; ta je smijeno...).

- Vjebe stvaralakog sluanja: - Izbacio bih to iz prie; Pozvao bih u priu; Promijenio bih kraj prie; Sluao sam i vidim; Zapamtio sam ilustriram...

- Kritiko sluanje: - Nije tako u prii; Pria ne poinje tako...).

uloga).- Uenici e uspjeno memorirati i reprodukovati krae knjievne forme (stihove, zagonetke, brzalice, bajalice, pitalice i brojalice).

- Uenici e posredstvom stvaralake mate izmiljati nove rijei i nove nazive za predmete i situacije.

- Uenici e razumjeti sadraje nonsensnih iskaza i nonsensnih tekstova.

- Uenici e uspjeno uspostavljati logiku u iskazima i priama.

- Uenici e moi transformirati smisleni iskaz u besmisleni i obrnuto.

- U humoristikim tekstovima i iskazima uenici e prepoznavati elemente vedrine, smijeha i ale.

- Uenici e uspjeno savladati igre kobajagi.

- Uenici e ovladati stvaralakim i kritikim sluanjem tipa: Izbacio bih to iz prie; Pozvao bih u priu; Promijenio bih kraj prie; Zapamtio sam ilustriram; Pria ne poinje tako...).

- Na kraju prvog polugodita smanjit e se razlike meu djecom u pogledu prethodnih postignua.

II

itanje i pisanje

- Usvajanje tampanih slova latinice: (Obraivati veliko i malo slovo na istom nastavnom asu).

- itavanje rijei, reenica i kraeg teksta.

- Insistiranje na pravilnom itanju i razumijevanju proitanog.

tampano slovo, veliko slovo, malo slovo, itavanje rijei, itanje reenica, itanje teksta, reproduko-

- Uenici e pravilno itati rijei, reenice i krae tekstove.

- Uenici e razumjeti proitano i moi e reproducirati sadraj na osnovu detaljnih pitanja.

- Uenici e uspjeno

30

29

- Reproduciranje proitanog na osnovu detaljnih pitanja, u usmenoj formi. Ilustriranje proitanog sadraja.

- Razvijanje sposobnosti povezivanja rijei u smislene cjeline: reenice, nizove reenica i krae tekstove.

- Dopunjavanje reenica i kraeg teksta.

- Zamjena rijei u reenici. - Vjebe uz upotrebu kartona rijei.

- Grupisanje rijei oko odabrane rijei.

- itanje kraih reenica. - Uspostavljanje logikog slijeda u poremeenom nizu reenica.

- itanje kraih tekstova.

vanje proitanog, detaljna pitanja, usmena forma, kartoni rijei, logiki slijed, poremeeni niz reenica.

povezivati rijei u smislene cjeline (reenice, nizove reenica i krae cjeline).

- Uenici e uspjeno ilustrirati proitani sadraj.

- Uenici e moi dopuniti reenice i krai sadraj.

- Uenici e uspjeno zamjenjivati rijei u reenici.

- Uenici e vjeto i kvalitetno grupisati rijei oko odabrane rijei.

- Uenici e uspostavljati logiki slijed u poremeenom nizu reenica.

- Uenici e moi s razumijevanjem proitati krai tekst.

- Uenic

Documents

Nastavni Plan i Prograasm (Od I Do v Razreda Devetogodisnje Osnovne Skole) Za Skole Koje Realiziraju Nastavu Na Bosanskom Jeziku