1

NEO-KLASK TEORDEN, NEO-MERKANTLST SSTEME; KRESEL EKONOMK KRZ EREVESNDE BR DEERLENDRME

Selda Atik1

Neo-klasik ekonomiyi koulsuz savunan ve serbest piyasa ekonomisi kurallarn bu teori zerine kuran bat ekonomileri, karlatklar her zorlukta, Merkantilist sistemin ardna snmaktadrlar. Son yllarda yaanan ve bat ekonomilerinin en gllerinin bile zorlanmalarna sebep olan kresel finans krizi (byk bunalm) sonras aranan k yollar da neo-merkantilist zmler olarak tanmlanabilir.

J. Stiglitzin de belirttii gibi; ABD ve bat dnyas, kriz sonras yaplan mdahalelerle kresel ekonomiyi rahatlatmaktan ok, korumac nlemlerle kendi yurttalarn rahatlatmaya ynelik programlara uygulamlardr.

almada; kresel finans krizi boyunca yaanan srete alnan nlemlerle, neo-merkantilist sisteme gei sorgulanarak neo-klasik teorinin hangi aamalarda yetersiz kald konusunda sonulara ulalmaya allmtr.

FROM NEO-CLASSC THEORY TO NEO-MERCANTILIST SYSTEM; AN EVALUATION WITHIN THE FRAMEWORK OF THE GLOBAL ECONOMIC CRISIS

Altough the western economies which unconditionally defending yhe neo-classical economic theory and based upon the rules of free market economy on this theory, esorting to mercantilist system, faced by any problem. In recent years, the global financial crisis causing difficult situations in most powerful western economies. Sought solutions to post-crisis can be seen as neo-mercantilist practices.

According to J. E. Stiglitz; post crisis interventions such as protectionist measures made by the US and the western world have been to rescue its own citizens instead of saving the global economy.

This study contact the causes of neo-mercantilist measures to be queried by western economies during the global financial crisis and conclusions about the inadequancies of the neo-classical theory in practice be pursued.

Anahtar kelimeler; Neo-klasik teori, Neo-merkantilizm, Kresel ekonomik kriz

Keywords; Neo-classic theory, Neo-mercantilism, Global economic crisis

Jel codes: B4, P1, P5 1 Dr. Bakent niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi ktisat Blm. e-mail: selda@baskent.edu.tr

2

Giri

Merkantilist sistem 15-18.yy bat dnyasnda hkm srm hakim ekonomik sistemdir.

Ulusal servet hedefi ile yola kan Merkantilist dncenin temel faktre dayal

olduunu sylemek mmkndr: Birincisi; milli ve gl devlet ilkesi. kincisi; kymetli

madenler ve ulusal g arasndaki pozitif balant ve kazanma tutkusu. ncs; d

ticaretin gerekliliidir.

te yandan, milli ve gl devlet ilkesinin gereklerinden biri, kuvvetli bir ordu ve

donanmaya sahip olmak, gl bir ticaret filosuyla dier devletlere stnlk salayabilmekti.

Ancak Smithe gre altn ve gm bir ulusun d mcadelede ordu ve donanmasn gl

klmakta yeterli deildi. (Smith, 1981: 440) . Klasiklerin, Merkantilistlere olan eletirilerinin

temelini oluturan bu ilk ve nemli eletiri ekonomi politikas erevesinde liberal dnceyle

zdeleen bir devrim nitelii tamaktadr. Ancak, klasik iktisatn balangtaki bu iyi niyetli

blm ve emek merkezli retim teorisi yaklamn, gnmz neoklasik sistemi adna

dnmek ne yazk ki mmkn deildir.

Gnmz gelimi lkelerinin neredeyse tamam, kendi sanayilerini gelitirmek iin gmrk

vergileri ve sbvansiyonlar kullanmlardr. Bunlardan Britanya ve ABD, gemite en atlgan

biimde koruma ve sbvansiyon salayan lkelerdendir. Liste gre; 18. Ve 19.yy da bebek

sanayi korumas sanatnda mkemmellie ulaan ilk lke Britanyadr. Hatta bebek sanayi

argman ile ikna olmam birinin nce Britanya sanayinin tarihi zerine almas gerektiini

syler (List; 1841[1985]: 39) Britanya, daha sonra kendisinden daha az gelimi olan Almanya ve

ABDye serbest ticareti tleyerek, zirveye trmand merdiveni tekmelemitir. Benzer biimde

ABD de i sava ile ikinci dnya sava arasnda dnyann en sk korunan ekonomisi olmutur.

Abraham Lincoln iyi bilinen bir korumacdr. Britanyay rnek alan ABD zirveye korumaclk ve

sbvansiyonlarla trmandktan yaklak 100 yl sonra az gelimi lkelere serbest ticareti nererek

merdiveni tekmeleme srecine girmitir.

Ancak ayn ABD 1980lerde, gemi uygulamalar hzla unutarak, IMF, Dnya Bankas ve ABD

hazinesi arasnda imzalanan Washington Uzlamas ile serbest piyasa uygulamalarna geri

dnmtr. (Acar; 2008:161) . Sz konusu uygulamalarn gelimelerinin banda olan lkeler iin

uygun olmad konusunda gelen eletirilerin yan sra, nerilen laissez faire (liberal)

politikalara en bata ABD olmak zere bat dnyas uymamaktadr.

almada, Gnmz hakim iktisat teorisi neo-klasik sistemin yetersizliklerine deinerek, neo-

klasik sistem iindeki merkantil metodoloji ele alnacak ve 2008 ekonomik krizi (byk bunalm)

3

dneminde bavurulan neo-merkantilist uygulamalara dair rnekler verilerek, bat ekonomilerinin

bu eski servet ve ulusal g politikasndan aslnda hi vazgemedikleri ve ekonomik

konjonktrn dip yapt her dnemde benzer uygulamalara dn yaptklar konusundaki

argmanlar ele alnarak sonulara ulalmaya allacaktr.

1. Merkantilist Dncenin Bileenleri ve Klasiklerden Eletiriler:

Merkantilist dnce ortaa (15-18. Yy) ulusal devletlerinin, refah ve zenginliini altn ve

gm mevcudu ile ayn dzeyde gren, refahn artrlabilmesi iin de devletlerin, lkelere

tatminkar bir d ticaret bilanosu salayabilecek (ihracatn teviki, ithal ikameci nlemler

gibi) politikalar uygulamasnn kanlmaz olduunu ileri sren bir iktisadi dnce biimidir.

Bu erevede Merkantilist dncenin temel faktre dayal olduunu sylemek

mmkndr: Birincisi; milli ve gl devlet ilkesi. kincisi; kymetli madenler ve ulusal g

arasndaki pozitif balant ve kazanma tutkusu. ncs; d ticaretin gerekliliidir. Bu

bileen arasndaki balantnn temelde ayn ilkeye dayal olduunu sylemek mmkndr:

lkenin deerli maden kaynaklar yoksa, zenginlie giden yol tatminkar bir d ticaret

bilanosundan, baka bir deyile d ticaret fazlasndan gemeliydi. (Gomes, 1987: 39)

Klasik iktisatlarn eletirilerini Merkantilizmin yukardaki temel grleri erevesinde

toplamak gerekirse; milli ve gl devlet ilkesinin gereklerinden biri, kuvvetli bir ordu ve

donanmaya sahip olmak, gl bir ticaret filosuyla dier devletlere stnlk salayabilmekti

(Tekeliolu, 1993: 18) Ancak Smithe gre altn ve gm bir ulusun d mcadelede ordu ve

donanmasn gl klmakta yeterli deildir. (Smith, 1981: 440) Militarist g ayn zamanda

tketilebilir mallarla da desteklenmelidir. Adam Smithin bu gr aslnda klasik iktisatn

arz arlkl yapsn ve yurtii sanayinin gelimesi konusuna verdii nemi de ortaya

karmaktadr. Askeri projelerin gl olabilecei ekonomik sistemin, korumaclkla deil,

serbest ticaretle mmkn olabileceini syleyen Smith, uluslarn zenginliinin temel prensibi

olarak; merkantilistlerinin deerli maden birikimi savna karlk retim arlkl ekonominin

nemini vurgulamtr.

Merkantil Sistem kavram Smithin kapitalizmin 16. Yzylla 18. Yzyl arasndaki ilk

dneminde hakim olan sermaye birikim modeline verdii isimdir. Bu sistem, karn kaynan

retimde deil, ticarette gren geleneksel anlay dorultusunda zenginliin sadece d

ticaretten elde edilecek fazla ile salanabileceini ngrmekte, bu erevede d ticaret

zerinde tekeller oluturarak, yeni olumaya balayan ulusal devletlerin hazinesini zenginliin

4

temel lt saylan deerli madenlerle doldurmaya odaklanmaktadr. Ancak, Smith e gre;

retimin tek amac ve hedefi tketim olmaldr. Bu dorultuda Merkantilist sistemin piyasay

bask altna alan yapsn da eletirerek, sistemin tketici karlarn, retici karlarna feda

ettiini ifade etmitir. (Smith, 1937: 438) Eletirinin sebebi; Merkantilist sistemin tekelci

yapsdr. Tccarlar ve manifaktr patronlarnn sistemlerini srdrmek iin devleti bask

altna almas ve karlarna uygun yasalar karlmasn salamalar, hile ve gzda ile

ynlendirilen ekonomi politikalarnn oluumuna ve tekellemelere yol amtr. Rekabetin

nlenmesi ve retimin bask altna alnmas ile doal olmayan ve piyasa dinamiklerine gre

olumayan fiyat ve karlar retim ve tketim arasndaki etkin ve dorusal ilikiyi

engellemektedir. Hatta pazar zerindeki bu kstlamalar bireylerin emeklerini kendi

belirledikleri alanlara ynlendirmelerini engelleyerek retim ve tketim arasndaki ilikiyi

tersine evirecektir. (Smith, 1937:460) Smithin retimi ikinci plana atan merkantilist

dnceye yapt eletiriler aslnda gnmz ekonomik sistemine de gndermeler

iermektedir. Liberal dnceyle zdeleen, klasik iktisatn balangtaki bu iyi niyetli

blm ve emek merkezli retim teorisi yaklamn, gnmz neoklasik sistemi adna

dnmek ne yazk ki mmkn deildir.

Klasiklerden David Hume ise; d ticaret dengesinin srekli fazla vermesini savunan

merkantilist dnceye madeni para akm mekanizmas ( price specie flow mechanism) ile

kar kmaktadr. Mekanizmaya gre; lke iinde durmadan oalan deerli madenler, ulusal

fiyatlar yukar doru ekerek, ihracatn kstlanmas ve ithalatn genilemesini salar ve bir

sre sonra lkeden deerli maden k balar. Tam tersi durumda yani deerli madenlerin

lkeden kmas ile birlikte bu kez para arz azalaca iin, ulusal fiyatlar decek ve d

ticaret dengesi tersine dnecektir. Klasiklerin nl laissez faire ilkesine gre ileyen

mekanizma srekli fazla veren d ticaret dengesinin hem mmkn olmayacan hem de lke

ekonomisine zarar verebileceini aklamaktadr.

Merkantilist sisteme, klasiklerin nc byk eletirisi David Ricardodan gelmitir.

Ricardonun karlatrmal stnlkler teorisi merkantilistlerin savunduu korumac d

ticaret sistemiyle elimekte ve Adam Smithi desteklemektedir. Teoriye gre; uluslar uzman

olduklar alanda mallar retip satarak zengin olabilirler ve sistemin ilemesi iin de serbest d

ticaret koullarnn var olmas gerekmektedir.

Klasikler sanayi kapitalizminin balangcnda yaam olmakla beraber, srete hz kazanan

sanayileme ve kentleme beraberinde pek ok toplumsal sorunu da beraberinde getirmitir.

5

Klasik teorinin temel tan oluturan laissez-faire ilkesi, ortaya kan toplumsal sorunlar

sonucunda devletin giderek ekonomiye daha fazla mdahale etmesi sonucu zedelenmeye balam

ve 19. yy sonunda, kapitalizme yneltilen iddetli eletiriler, toplumsal dzen konusunda tarafsz

kalmay imkansz hale getirmitir. (Guerrien, 1999 : 9)

2. Neo-Klasik ktisat ve Temel Varsaymlarn Eletirisi Neo-Klasik kuram iktisatta hakim gr olma konumunu yzyldan fazla bir sredir

korumaktadr. Klasik ekoln revizyonu da denebilecek olan Neo-klasik kuram, Marxizmin

gelimesinden de etkilenerek, deer teorisini yeniden aklamaya ynelmitir.(Wallerstein,1996:

93) Klasiklerin ortaya koyduu makroekonomik yaklam korunmakla birlikte, retici ve tketici

gibi kk karar birimlerinin davranlarn incelemek zere, mikro ekonomik gr ile ilgili

konularn n plana kt sylenebilir. Neo-klasikler, deeri yeni bir adan izah etmeye

alrken, nesnel reel maliyet, 1870lerden itibaren yerini, sbjektif reel maliyete brakmtr.

Yeni teori psikolojik etkenlere dayandrlarak fayda n plana alnm, deerin belirleyicisi olarak

da emek-zaman yerini sbjektif zahmete brakmtr. Bu erevede Neo-Klasik iktisat, marjinal

deer ve blm anlaynda birleen iktisat okullarnn oluturduu bir btndr. (Mousavi ve

Garrison, 2003: 131)

Modern Neo-klasik teorinin genel hatlarn Leon Walrasn izdiini sylemek mmkndr.

Walrasn ada olan Alfred Marshall, Adam Smith geleneini devam ettirmek zere ksmi

denge analizini kullanm ve tek piyasalarda ksmi denge zerinde durmutur. Bununla birlikte

analizin zaman aralklarn iermemesi, genel denge modeline ulalmasn engellemitir. Walras,

bu zorluktan kanmak iin, statik bir model kullanmay tercih etmi ancak bu yntemle

matematiksel analizin de n almtr.(Thomson, 1997 : 28) Statik bir modelin tpk fizik gibi

matematiksel bir yap zerine kurulmas olasdr. Bu erevede statik model, iktisadn doal

bilimler gibi bir bilim olma yolunda ilerlemesinde nemli bir rol oynamtr. Pareto, Hicks ve

Samuelson gibi isimlerin rettii kavramlar ve uyguladklar zekice yntemler, tam rekabet ve

pareto optimum gibi gz alc kavramlara ulalmasn salamtr. (Boland, 2002: 98)

Neo-Klasik kuramn en ok eletiri alan varsaymlarn genel balklar altnda toplamak gerekirse,

temel varsaymdan sz etmek mmkndr. Bunlar; homo economicus (ekonomik insan), tam

rekabet koullar ve kar maksimizasyonu ve ceteris paribus (dier artlar sabitken) olarak

sralanabilir. (Brenner, 1999 : 89)

Homo economicus varsaym, Klasik ve Neo-Klasik kuramlarn ortak paydas olarak kabul

edilebilir. Sz konusu kavram; bireylerin kendi karlarna gre hareket ederken uzun dnemde de

6

toplumun refahn artracak ekilde hareket ettiklerini ngrr. Burada nemli olan sorun, szde

bireyin ortalama tketici (retici) davranlarn genel olarak aklayp aklayamamasdr. Homo

economicus birey, mallar, piyasalar ve dier ekonomik konularda tam bilgiye sahip, karlat

seenekler arasnda mutlaka deerlendirme yapan, ou aza tercih eden, yapt tercihler

birbiriyle elimeyen kiidir. Homo economicus tketiciler, faydalarn maksimize ederken,

reticiler, karlarn maksimize eder.(een, 2004: 221) Homo economicus varsaym 2002

ekonomi Nobel dln alan Daniel Kahneman, bireyin, belirsizlik ve risk karsnda sistematik

olarak rasyonel modelle badamayan ekilde davranabildiini kantlamaktadr. Kahnemann bu

dorultuda gelitirdii refah teorisi Neo-Klasik kuramn dayand bu en gl varsaymn

geerliliini sorgulanr hale getirmektedir. Kahneman ve Tversky, 1979 :263)

Neo-Klasik kuramn dier bir varsaym tam rekabet koullardr. Bunlar aadaki gibi sralamak

mmkn olsa da, tam rekabet piyasasn oluturan koullarn gerek ekonomik hayatta

uygulanabilirlii neredeyse imkanszdr. (Finlayson ve dierleri, 2005 : 530)

Alc, satc ve retim faktrlerinin tam serbestiye sahip olmalarna dayanan mobilite koulu;

gerek ekonomik hayatta oluan bir takm nedenlerle aksamakta ve bu da piyasada n taneden daha

az firma bulunmasna sebep olmaktadr.

Tek tek bireylerden olutuu dnlen toplum kurgulamas ya da baka deyile atomisite

koulu; Fizikinin atomu, biyoloun genleri temel nesne olarak kabul etmesi gibi, ekonomi de

bireyleri temel birim olarak kabul eder. Toplum bireylerden olutuu kadar, snflar, politik

gruplar, sendikalar, dini cemaatler ve etnik gruplardan da olumaktadr. Birey Neo-klasik iktisadn

varsayd gibi tek tip bir yapdan (rasyonel birey) olumamakta, aksine deer yarglar, cinsiyeti,

ya, politik gr, ait olduu snf, etnik kimlii ve inanlar onu toplumsal bir varlk haline

getirir. Bu oulcu yap ihmal edilerek, zgr ve eit saylan rasyonel birey Neo-klasik iktisata

konu edilmitir. (Kuhn, 1970 : 78)

Alc, satc ve alverie konu olan mallarn birbirinin ayns olmasn ifade eden homojenlik

koulu ise; psikolojik ve mekansal nedenlerle olduu gibi, Pazar payn artrmay amalayan

firmalarn reklam ve mal farkllatrmasna bavurmas nedeni ile de uygulamada yerini

bulamamaktadr.

Alc ve satclarn piyasadaki tm fiyatlar bildii ve giri klardan haberdar olduunu

savunan aklk koulu ise; eitli zaman ve mekan engelleri sebebiyle, zellikle mal

piyasalarnda uygulanmas ok zor olan koullardan biridir. (Weintraub, 1999 : 140)

Neo-klasik iktisatlar yukardaki koullardan yola karak kurguladklar modelde tam rekabet

piyasasn, baka bir deyile ideal piyasay benimserler. Bu piyasa fiyatlar neren ve karar

7

birimlerinin bu nerilen fiyatlara dayanarak oluturduklar dileklerini kabul eden tek

merkezlerdir.(Guerrien , 1999: 10)

Tartlan dier bir varsaym da kar maksimizasyonudur. Neo-klasik iktisat hangi rekabet piyasas

koullarnda bulunursa bulunsun, her firmann nihai amacn kar maksimizasyonu olarak kabul

etmekte ve bunu gerekletirmek iin firmalarn retimlerine marjinal maliyetlerin, marjinal

haslatlarna eit olduu dzeye kadar artracaklarn ve sat fiyatlarnn da belirtilen retim

miktarna gre belirleneceini varsaymaktadr. Firmalarn gerek hayatta talep ve maliyet

fonksiyonlarn bilmeleri ya da rettikleri maln talep esneklikleriyle ilgili tam bilgiye sahip

olmalar mmkn deildir. Bir ok retim alannda marjinal hesaplamalar yapmak ya da baka

bir deyile blnebilirlik mmkn deildir.(Simon, 1979 : 493)

Son olarak, ceteris paribus varsaymna gre; iktisadi bir olgu incelenirken, bu olguyu inceleyen

deikenlerden belirli bir tanesinin deitiini, dier deikenlerin ise sabit kald varsaylr. Bu

varsaym, iktisat bilimine teori oluturmada ve analiz yapmada kolaylk salarken, yaplan

analizlerin gereklikten kopmasna sebep olan basitletirici bir manta karlk gelmektedir.

(Solow, 1985 : 328)

3. Neoklasik Sistem inde Merkantil Metodoloji

Yukarda bahsedilen neoklasik iktisatn tartmal varsaymlar, sistemin ideolojik ynelimi

yznden zaman zaman tm nesnellik duygusunu bir kenara brakarak amaca hizmet etmitir. Bu

konuda en etkin aklamalardan bir tanesi Guerrien aittir;

Neoklasik dnce, ilk amac piyasa ekonomisinin ileyii ile uyumlu veya optimal

durumlara erieceini gstermek olan bir teorik modele dayanr. Mantk asndan yneltilen

eletiriler sonucunda neoklasikler analizlerine daha genel bir geerlilik kazandrmak iin

varsaymlarn daha net ifade etme, baz varsaymlarn terk etme ve nihayet bir ksmn da yeni

bir tarzda formle etme gereini duydular. Ancak bu kez esas sorun u ekilde ortaya kt:

Piyasa kurallarnn bir optimuma gtreceini ispat etmek iin acaba hangi varsaymlar

yaplmaldr? Baka bir deyile, artk szkonusu olan bir varsaymdan yola kmak deil, tersine,

sonutan hareket etmek ve dolaysyla bu sonuca hangi artlarda ve hangi varsaymlar altnda

eriilebileceini belirlemektir.(Guerrien; 1999:13)

8

Blauga gre ise; ktisadn analizini gerek d varsaymlar zerine kurmasnn nedeni, belirli bir

hedefe ulama amacndan baka bir ey deildir. Hatta varsaymlar terk etmeye ynelik

almalar bile ayn amaca hizmet edebilir. (Blaug; 2004:164)

ktisat politikas uygulamalar, ideolojinin en ok etkisinde kalan alandr. Politika iinden geilen

zamana ve koullara gre deiebilen bir olgu olduundan, iktisat teorisi de benzer ekilde

uygulamalara tabi olabilmektedir.

rnein Change gre; Neo klasik iktisatn koullarndan biri olan serbest d ticaret

uygulamalar gerekte, gelimi lkelerin, gelimekte olan lkeler zerinde, iktisadi konumlarn

glendirebilmek iin ticaret ve yaptrm serbestliini ya da patent kanunu gibi bir grup politikay

benimsetmek amacyla bask kurmalardr. (Chang; 2003:17) Gnmz gelimi lkelerinin

neredeyse tamam, kendi sanayilerini gelitirmek iin gmrk vergileri ve sbvansiyonlar

kullanmlardr. Bunlardan Britanya ve ABD, gemite en atlgan biimde koruma ve

sbvansiyon salayan lkelerdendir. Liste gre; 18. Ve 19.yy da bebek sanayi korumas

sanatnda mkemmellie ulaan ilk lke Britanyadr. Hatta bebek sanayi argman ile ikna

olmam birinin nce Britanya sanayinin tarihi zerine almas gerektiini syler (List; 1885:

39) Britanya, daha sonra kendisinden daha az gelimi olan Almanya ve ABDye serbest ticareti

tleyerek, zirveye trmand merdiveni tekmelemitir.

Benzer biimde ABD de i sava ile ikinci dnya sava arasnda dnyann en sk korunan

ekonomisi olmutur. Abraham Lincoln iyi bilinen bir korumacdr. Britanyay rnek alan ABD

zirveye korumaclk ve sbvansiyonlarla trmandktan yaklak 100 yl sonra az gelimi lkelere

serbest ticareti nererek merdiveni tekmeleme srecine girmitir. te yandan Adam Smith

Uluslarn Zenginliinde Amerikallar bebek sanayi korumalarna kar sert bir ekilde

uyarmaktadr.(Smith; 1937: 348)

ABDnin Byk Bunalmn (1930) banda serbest ticaretten vazgeerek, korumac Smoot-

Hawley tarifesini benimsemesi konuyla ilgili ilgi ekici rneklerden biridir. Serbest ticaret yanls

Bhagwatiye gre sz konusu tarifeler ; Ticaret kart lgnln en aikar ve en dramatik eilimi

olarak grlmtr. (Bhagwati; 1985: 22) Ancak ayn ABD 1980lerde, gemi uygulamalar

hzla unutarak, IMF, Dnya Bankas ve ABD hazinesi arasnda imzalanan Washington

9

Uzlamas2

Serbest piyasaclar, endstri politikalarna kar karken ABD hkmeti yeni teknolojileri

uzun zamandr aktif biimde destekliyor. lk telgraf hatt 1842de ABD federal hkmeti

tarafndan kurulmutu. nternet ABD ordusu tarafndan gelitirildi ve Amerikan teknolojik

ilerlemesinin ou hkmet destekli bioteknoloji ya da savunma alanlarnda gerekleti. Benzer

biimde, birok lkeye sosyal gvenliini zelletirmesi sylenirken Amerikann kamu sosyal

gvenlik sistemi etkin biimde alrABD ekonomi politikasnn birok yn kalknma

stratejileri tartmalarndan bahsedilmeyen uygulamalardr.ama lkenin baarsna katkda

bulunur ABD hkmeti ayrca, hkmet destekli kurulular araclyla kredi salayarak ve tm

borlarnn drtte birinden fazlasn ksmen garanti altna alarak lkenin finansal piyasalarn

gelitirmekte de nemli bir rol oynad(Stiglitz; 2003:89)

ile serbest piyasa uygulamalarna geri dnmtr. (Acar; 2008:161) . Sz konusu

uygulamalarn gelimelerinin banda olan lkeler iin uygun olmad konusunda gelen

eletirilerin yan sra, nerilen laissez faire (liberal) politikalara en bata ABD uymamaktadr;

Stiglitze gre;

ABD nerdii politikalara uymad gibi, Washington Uzlamas ile bymenin, serbestleme ve

zelletirmelerle olaca dncesini dier lkelere empoze ederek, yatrmlara uygun ortamlar

hazrlanmas salk verir.(Acar; 2008:162)

Standart neoklasik model, teknolojinin lkelerde deiiklik gstermeyeceini ngrdnden ve

girdileri yalnzca; emek ve sermaye olarak belirlediinden, en yoksul lkelerin en yksek

sermayeyi ekmesi gerekirken, en iyi teknolojiye sahip lkelerin sermayeyi daha fazla ektii

sonucuna varlmaktadr. (Zebregs; 2004) Bu dorultuda !990lardan sonra gelimi lkelere

ynelik dorudan yabanc sermaye akm byk lde artmtr. Sermaye miktar artmasna

karn, sermayenin lke tercihleri deimemitir. Bu erevede, neoklasik modelin hem standart

hem de gelimi formlarnn dorudan yabanc sermaye akmlar konusunda aklayc

olamamtr. te yandan yabanc sermaye yatrmlar bir ok lkenin gelimesine yardmc

olabilmitir. Bununla birlikte, yabanc yatrm lkeye geldiinde, gl rekabet kanunlarnn

olmamas, firmaya kar garantisi salayan ve yksek fiyat vaat eden ya da riski devletin

2 Washington Uzlamas kavram ilk kez John Williamson tarafndan 1989 ylnda kullanlmtr. IMF ve Dnya Bankas gibi uluslararas kurulularn dncelerini yanstan ve temelde 1980li yllarn balarndan itibaren yapsal uyum programlar ile IMF ve Dnya Bankas tarafndan yelerine uygulattrlan politikalar Washington Uzlamas olarak isimlendirilmektedir

http://en.wikipedia.org/wiki/John_Williamson_%28economist%29http://maps.google.com/maps?ll=38.8988888889,-77.0425&spn=0.01,0.01&q=38.8988888889,-77.0425&t=h

10

stlenmesini ieren anlamalarn yaplmas ile yabanc firma, i rakiplerini yok ederek,

tekellemeye gidebilir.

Batl lkeler, serbest ticareti savunurken kendi rnlerini korumay srdrmektedirler. Gelimi

lkeler, kendi lkelerindeki tarm sbvansiyonlarn kaldrmamlardr. Gelimekte olan lkelerin

karlatrmal stnle sahip gelimi sektrlerine de kaplar kapatmay tercih etmilerdir.

Bununla birlikte karlatrmal stnlkler tezi, klasiklerin, merkantilist sisteme ynelttii en

nemli eletirilerden biri olmasna ramen gnmz merkantilist uygulamalarnn devam ettiinin

de bir gstergesidir. Bu konuda dier nemli bir rnek de; GATT Uruguay Turuunda3

hizmet

ticaretinin gndeme gelmesi ile piyasalar gelimi lkelerin ihra ettii finans hizmetleri ve bilgi

teknolojilerine alrken, gelimekte olan lkelerin stn olduklar inaat ve gemicilik sektrlerine

almamtr.(Stiglitz; 2003:85)

ktisat politikalarnn kamunun algsn biimlendirmekte ok nemli bir rol vardr. rnein;

IMF ve Dnya Bankas gibi kresel kurumlarn belirledii politikalar sorunlar zmekten ok,

kitlelerin ne dneceini belirlemeye hizmet ederler ve bu erevede kurumsal amalarndan

sapm olurlar. IMFyi uluslararas ve zellikle ABD merkezli finans evreleri ynetmektedir. Bu

yzden IMF politikalar yoksullara gre belirlenmez, kredilerin neredeyse tamamna yakn

gelimekte olan lkelere verildii halde kurum, hizmet verdii lkeyi temsil etmez. Ynetimde

bulunan maliye bakanlar ve merkez bankas yneticileri (gelimi finans evrelerinin temsilcileri)

ya da Dnya Bankas iinde grev yapan ticaret bakanlar kendi lke karlarn gzeterek,

dnyay finans kurumlarnn gzyle grrler. Benzer ekilde Dnya Ticaret rgt ticareti her

eyin stnde tutarak, piyasalarn yaratt evre sorunlarna mdahale edilmesini ticarete yersiz

bir mdahale olduu gerekesiyle reddeder. (Wolff; 2003:22)

4. Kresel Ekonomik Krize Yol Aan Neo-Klasik Paradigmalar Steve Keene gre; (Keen, 2009: 2) Kresel ekonomik krizin ortaya kmasna yol aan Neo-

klasik kuram sadece yanl deil ayn zamanda tehlikelidir. Neo-klasik iktisat yapsnda

bulundurduu piyasa ekonomisi ve doal istikrar inancnn bir sonucu olarak, gndemdeki

krizi dorudan tevik etmitir.

3 Uruguay Turu1986-1994 yllar arasndaki sonuncu ve en kapsaml GATT mzakere turu olmu, Dnya Ticaret rgt'nn kurulmas ile birok yeni anlamann imzalanmasn salamtr.

11

Neo-klasik kuram kendi yanl laissez-faire inanc iinde sisteme mdahaleyi kesinlikle

engelleyerek, piyasa istikrarszlklarndaki arta katkda bulunmutur. Gelinen noktada krizin

temel k noktas olan finans piyasalarndaki istikrarszlk hakim iktisat grnn varln

tehdit eder hale gelmitir. Finans piyasalarnda oluan balonlar ve bunlar finanse etmek iin

gittike artan zel borlardan oluan, krizin en belirgin sinyalleri bile ekonomistler tarafndan

grlememitir. Yerinde bir benzetmeyle iktisat yaznnda sk rastlanan ve kresel ekonomik

kriz anlamnda kullanlan mkemmel frtnann yaklamas bile Neo-klasik ekonomistlerin

piyasann kendi dngsne olan inanlarn kramamtr.(Galbraith, 2009:62) Ancak finansal

kurumlar ve piyasa zerindeki denetimi tamamen dlayan sistem, ne zaman finansal bir kriz

ortaya ksa speklasyonlarn piyasada at zararn nlenmesi iin kamu fonlarnn

piyasalara aktarlmasn gerekli grmektedir.

Kriz ncesi dnemde, ekonomik bymenin pozitif olmas, dk enflasyon, ekonomik

dalgalanmalardaki azalma gibi makroekonomik dengelerdeki olumlu gelimeler, Neo-klasik

ekonomistlerin sistemin temel dayana olan piyasa dengesi kavramn glendirmitir.

(Costanza, 2009:20) ekonomistlerin, finans piyasalarnda giderek artan fiyatlar ve ekonomik

bymenin fiziksel deil speklatif piyasalardaki fiyat artlar sonucu olutuu ynndeki

uyarlar hkmetler ve i dnyas tarafndan grmezden gelinmi hatta sz konusu sinyallerden

sz ederek sistemi eletirenler piyasann istikrarsz olduunu sylemeye cesaret ettikleri iin sert

biimde eletirilmiler hatta akademik evreler tarafndan, akademik dnmemekle

sulanmlardr.(Keen, 2009:8) Sulamann sebebi ise zellikle finansal piyasalarda yaplan

tahminlerin temelinde kullanlan youn matematiksel modeller ve daha bilimsel olduuna inanlan

akademik almalarn yanlmazlna duyulan gven olmutur.

Sisteme mdahalenin engellenmesinin yannda Neo-klasik kuramn temel varsaymlarndan bir

dieri ve krizin hzlanma srecini hazrlayan olgu homo-economicus dur. Rasyonel dnen ve

her zaman fayda maksimizasyonu peinde koup ou aza tercih eden bu makine insan yaps

sistemin en gvendii ve phe duymad yaplardan biridir. Kresel krize giden srete finansal

piyasalarn yaps ve rasyonel insan gr ne yazk ki beklenen kombinasyonu salayamam ve

bireyler kapasitelerinin ok stnde borlar altna girerek fayda maksimizasyonunu bir kenara

brakmtr.(Turton, 2009 : 83)

Finansal piyasalarda alm-satm ilemleri uzun dnemli arz talep ilikilerine gre deil,

dierlerinin hareketlerine ve niyetlerine baklarak yaplmaktadr. Finansal aralarn alm satmnda

yksek fiyata alp de satanlar her zaman irrasyonel olarak deerlendirilirken, rasyonel insan

12

her zaman de alp yksee satan olmaldr. 2002 yl ekonomi Nobel dln alan

Kahnemana gre; (Radikal, 13/10/2002)

Risk veya belirsizlik durumlarnda insan davranlar, rasyonel insan davranlaryla

farkllaabilmekte ve ortaya optimal olmayan sonular kabilmektedir. Bununla birlikte

varsaylan insan davranlar sistemli ve nceden tahmin edilebilir davranlardr. rnein; A

yatrmcs, borsada 50 dolara satn alnan bir hisse senedinin fiyat 70 dolara ykseldiinde,

yeterince deer kazandn dnerek senedi satmak isteyebilir. Buna karlk ayn senedi 90

dolardan alm olan B yatrmcs ise 70 dolarda ar deerlenmi olduunu bildii senedi satma

konusunda gnlsz davranacaktr. Byle bir durumda ikinci yatrmcnn tutumunun aklc

olduunu savunmak zordur

Rasyonel insann yksek risk ve belirsizlie prim vermeyeceini dnen finansal piyasa

aktrleri, yksek riskli subprime kredileri1, tek bana kullanmak yerine riski azaltmak ve

kredileri gvenli hale getirebilmek iin benzer aralarla birlikte bir kredi paketi dzenleyerek

piyasaya sunmulardr. Bu haliyle dardan bakldnda risklerin grnmez oluu sz konusu

finansal ktlarn ok daha gvenli hale gelmesine ve kolay yoldan bireylere sunulmasna yol

amtr. Bu noktada sorulmas gereken soru; bireylerin rasyonel olduklar iin mi, yoksa dier

bireyler satn ald iin mi bu yksek riskli kredileri satn aldklardr. Nitekim subprime

kredilerin risk durumunun piyasada ktye gitmeye balamasyla birlikte, sahte gven bir anda

yok olmu ve bilinen domino etkisiyle piyasalar hzla zlmeye balamtr.(Katsuhito, Tokyo

Foundation:12/08/2008)

Yukarda da deinildii gibi kresel ekonomiyi yaanmakta olan kriz srecine tayan on

yllarda uzun dnemli bak as, sarslmaz olarak kabul edilen Neo-klasik paradigmalar

sayesinde ksa dnem bak asyla speklasyonlara ve Wall-Streete ynlendirilmitir. Bu

gei beraberinde sadece ekonomik k getirmemi, ayn zamanda srdrlebilir

ekonomik istikrar iin gerekli olan; srdrlebilir byme, altyapnn yenilenmesi, iklim

deiikliinin azaltlmas, yeterli sermaye ak ve alternatif enerji kayaklarn gelitirilmesi

gibi uzun vadeli giriimleri de byk lde engellemitir.(Krugman, 2008 : 19)

Sz konusu srete izlenen Neo-klasik paradigmalar aadaki gibi sralamak mmkndr;.

Piyasalar ou zaman kararl dengede ya da dengeye yakn konumdadr.

Piyasa aktrleri fayda maksimizasyonu salamak amacyla rasyonel davranrlar.

Piyasa aktrlerinin piyasa hakknda tam ve mkemmel bilgiye sahip olduklar varsaylr.

13

Fiyatlar, ticarete dahil olan herkesin karlarn maksimize edecek

Fiyatlar, ticarete dahil olan herkesin karlarn maksimize edecek ekilde belirlenirler.

Fiyatlardaki dalgalanmalar, kk, rastgele ve balantszdr.

Piyasalarda, tm fiyatlarn iyi tanmland ve tm piyasalarn temiz olduu mkemmel

likidite ak sz konusudur.

Birka kiilik piyasalarn yer ald basit modeller ile milyonlardan oluanlar arasnda hibir

fark yoktur. Basit modeller, pazarlar yneten ilkeleri aydnlatmaya yeter.

Bununla beraber yaanmakta olan kresel ekonomik kriz Neo-klasik paradigmalarda ciddi

zayflklar olduunu gstermektedir; (Sean, 2009 :36)

Finansal aralarn fiyatlar, mal fiyatlar ve para birimlerindeki dalgalanmalar rastgele ve

balantsz deildir ve muhtemelen gerek piyasalarn ileyiini aklamak iin baka bir

paradigma gereklidir.

Rekabeti genel denge modeli, piyasalarn gerek hayattaki ileyiine gre ok idealizedir.

Piyasa aktrlerinin (tketici ve retici) genel denge teorisinin varsayd ekilde kesin bir

tercihleri yoktur. Beeniler ve koullar deikendir. Bu sebeple deiikleri ve yenilikleri

ngremeyen risk deerlendirmeleri sorunludur.

ki birey ve iki maldan oluan basit kurgu modeller, milyonlarca birey ve binlerce maldan oluan

gerek piyasalar aklayamamaktadr.

Piyasa aktrlerinin her zaman kusursuz ve tam bilgiye sahip olduklar inanc geerli deildir.

Gerekte piyasa koullar hakkndaki bilgi ve inanlar yanl veya gvenilmez olabilir. Ya da

farkl bireylerin farkl bilgi ve inanlar olmas mmkndr.

Piyasa lekleriyle ilgili tahminlerde ciddi yanlglarn ortaya kmas mmkndr. rnein;

finansal aralar ve trevlerini kullananlar piyasann sadece kk bir ksmn oluturuyorsa riskin

(zararn) dk olduunu sylemek mmkndr. Ancak sz konusu aralarn kullanm giderek

arttnda piyasann risk (zarar) tahmini yapmas da giderek zorlar.

Ekonomi, mal, bilgi ve enerji akn ieren fiziksel bir sistemdir. Bu erevede fiziksel sistem

olarak dnlen bir ekonomi modeli bilim iin yararl olabilir. Bununla birlikte, fiziksel denge

modeli sadece kapal sistemler iin geerli olduundan, kapal bir sistem olarak tanmlanmas

mmkn olmayan piyasalardan oluan ekonominin denge modeline uyarlanamaz.

14

5. Kresel Kriz ve Neo-merkantilist Politika Uygulamalar

Merkantilizmin klasik formu, uluslarn deerli maden stoklarn artrmak iin, ihracat

zendirip, ithalat azaltmalar gerektii ynnde hareket eder. Ancak gnmzde,

merkantilist uygulamalar ekil deitirmi olsa da, serbest ticareti savunan kresel kurumlarn

varlna ramen uygulamalar devam etmitir. Korumaclk uygulamalarnn kresel neo

merkantilist yntemleri incelendiinde bir ksmnn dorudan, bariyerler, kota uygulamalar,

destekler, vergiler vb. eklinde yeni geleneksel uygulamalar olduklar grlrken, almada

daha ok zerinde durulacak olan asl byk lekli korumacln kur maniplasyonu

yntemiyle uygulanan ticaret savalar olduu sylenebilir.

5.1. Neo merkantilizm ve Yeni Geleneksel Korumaclk

D ticarette korumacl gerektiren gncel neden 2008de ykc etkileri grlmeye balanan

kresel krizdir. Ancak dnya ekonomileri korumaclk nlemlerine yabanc deildir.

Ekonomik konjonktrn derin daralmalar yaad dnemlerde, d ticarette ortaya kan

dengesizliklerin retim ve istihdam zerindeki negatif etkilerini gidermeye ynelik politika

araylar erevesinde de, korumaclk gndeme gelmitir. Ancak gncel korumac

politikalar 1930larla kyaslamann mmkn olduu sylenemez. Kresel kurumlarn varl

ve neoliberal d ticaret politikalarnn genilemesi, yeni-geleneksel koruma yntemlerinin

olumasna yol amtr. Yeni-geleneksel korumacln dnya ticareti zerindeki etkisi hem

tarifeler ve Dnya Ticaret rgtnn (WTO) yasal ticaret areleri (antidamping ve koruyucu

nlemler) gibi dorudan (outright) ve hem de desteklemeler ve hkmet tedarik engelleri

gibi youn-kasvetli4

(murky protectionism) olmas- krizin gelecekteki rotasna byk

lde baml olacan gstermektedir. ( Baldwin ve Evenett: 2009; 4)

WTOnun 1930 krizine kar II. Paylam Sava sonrasnda imzalanan ve uluslararas ticaret

ilikilerine disiplin getirmeyi amalayan ve ilke olarak ticaret engellerini ve korumac

nlemeleri reddeden resmi GATTn yerine gemek zere 1995te kurulduu bilinmektedir.

Gelinen son noktada; Uruguay Turu temelinde ve WTOnun ats altnda mal ticareti ile ilgili

GATT, hizmet ticareti ile ilgili (GATS) ve fikri mlkiyet haklar ile ilgili (TRIPS) olmak

zere zel anlamann ada llerde yaplandrld grlmektedir. GATT turlarna

4 Murky protectionism; yabanc mal, irket, ii ve yatrmclara kar ayrmclk iin kullanlan yasal ihtiyati suiistimaller;rnein salk ve gvenlik dzenlemelerinin maniplasyonu, lisans snrlamalar, yeil politikalar, ayrmc standartlar vs. btn demektir.

15

baklrsa kresellemenin gerekli taban tahtas olan WTO, korumacl serbest ticaretin

nnde muhafazakr bir bariyer olarak grmekte ve genellikle yasaklamaktadr. (Kalayc:

2010; 85) WTO, dnya ticari ilikilerinin, serbest ticaretten korumaclk eksenine saplmadan

gvenlik ve istikrar disiplini iinde srmesine dikkat etmektedir. Ancak kriz batandan

kolayca kmak adna korumacla ilk bavuranlarn da yine daha ok korumacla kar

olan Batl hkmetlerin-gelimi ekonomilerin olduu ve onlar dier gelien lkelerin

izledii gzlemlenmitir.

Dnya d ticaretinde en byk paya sahip olan lkeler -ki bunlar ayn zamanda dnyann en

gelimi (G) ekonomileri olarak da kabul edilirler- kendi aralarnda kurduklar (G8 ve G20

gibi) kulpler, aldklar kararlarla kimi zaman hkmetler ve toplumlar zerinde etkili

olabilmektedirler. Bu kulplerden G-8, 1975te Fransa tarafndan, G-20 ise 1999da

Asya finans krizinin ardndan kuruldu. G-20, G-8 ile birlikte AB, Arjantin, Avustralya,

Brezilya, in, Endonezya, G.Afrika, G.Kore, Hindistan, Meksika, S.Arabistan ve Trkiyeden

olumaktadr. Kresel kriz dneminde, G20ye bakanlk yapan lke Fransadr. G20 znde

korumacla kardr ancak kriz zmnde pragmatik davranarak korumacl B plan

olarak grme eilimine girmitir. Kresel iktisadi ve finansal sistem asndan byk nem

tayan G20, dnya ekonomisinin yaklak %90n, dnya ticaretinin %80ini ve dnya

nfusunun 2/3n temsil etmektedir. Bu erevede sz konusu kulplerin aldklar korumac

nlemlerin dnya ticaretini byk lde etkilemesi kanlmazdr ve yle de olmutur.

G20 grubunun Kasm 2008de koyduu 47 nleme ek olarak Dnya Bankas (WB) ve Dnya

Ticaret rgt (WTO) tarafndan 2008den beri (bir yllk srede) yaklak 80 nlem devreye

sokulmutur. lkeler baznda; ABDnin 2009 yl ekonomiyi canlandrma yasa tasla

iindeki tedarik bariyerleri, inin ihracat snrlamalar, Rusyann oto tarifeleri, kimyasallarla

ilgili Avrupa standartlar/teknik bariyerleri, Latin Amerikan ithalat tarifeleri, genel destek,

anti damping (2008de %27+) ve snr nlemleri. WB 2009 yl itibaryla kresel retimde

%3-%4, WTO da kresel ticarette %9 orannda bir d tahmin emitir. (Gamberoni ve

Newfarmer: 2009; 37)

Korumaclk kapsamndaki tarifelerde mevcut durumu (status quo) gsteren oranlar,

ihracat lkelerin gelir grubuna gre %4,0 ile %4,6 arasnda birbirine yakn iken 2008de

kriz nedeniyle ortaya kan korumac politikalardan dolay snr oranlarn aarak yksek

gelirli lkeler iin %9, orta gelirli lkeler iin %8,9 ve dk gelirli lkeler iin ise %11,7ye

16

kmtr. (Baldwin; 2008: 31) Baldwine gre WTO, lkeleri korumaclktan (protection)

korumak (prevent) konusunda etkisiz olup sadece GATT kurallaryla disiplin salamaktadr.

WTO Direktr P.Lamyye atfen yaplan eletirilerde dk younluklu korumaclk

ekilleri uyguland ve WTO yeleri uyarld halde ABDnin son krizden k iin

2009da at youn korumac finansal (800 milyar dolarlk) paketine ve Amerikan mal

satn al kampanyasna baklrsa Smoot-Hawley Tarifelerine geri dnn olduunu

hatrlatlmaktadr. ( Clancy: 2009) svire Uluslararas ktisat Enstits Direktr S.Evenett,

youn korumaclk (murky protectionism) deyiminin mucididir ve bu deyim, hkmet

ncelikleri arasnda gizlenmi ve darda mkemmel mantkl amalar olarak gzken

ayrmc ticaret nlemleri demektir. Bunun bir rnei ad geen Amerikan ekonomisini

canlandrma paketidir. Unutmamal ki ABD hkmetleri, d ticarette korumacl salt

ekonomi asndan deil belki de daha da fazlasyla ulusal gvenlii asndan

nemsemektedirler.

The International Foundation for Production Researchnin (IFPR:2011) tahminlerine gre,

korumaclk ierikli kresel arelerin dnya ticaretine maliyeti 700 milyar dolar amtr. Bu

dramatik tablodan etkilenmemeleri olanaksz olduu varsaylan G20 liderleri iin -literatre

getii gibi- komunun can ksn (beggarthyneighbour) bencilliinden bahsedilmesi bu

noktada kulaa ok da garip gelmemektedir. (McKinnon: 2010: 3)

te yandan Krugman, her lkenin ekonomisinde finansal genilemenin etkilerini ieren

korumac nlemleri kabul etmesi halinde dnya ticaretinde nasl bir deimenin

gerekleeceini sormaktadr. Her lke bir baka lkeye gre tam istihdama

yaklalabileceini fakat ticaretin bozulabileceini; bunun komunun can ksn tezi ile

deil dnyay bir btn olarak daha iyi yapabilen korumaclk tezi ile ilgili olduunu,

korumacln yanll zerine sylenebilecek eylerin ise iktisadi deil ancak teolojik

olabileceini ileri srmektedir (Krugman: 2009)

5.2. Kur Maniplasyonu Yoluyla Korumaclk

Getiimiz yzyldaki, askeri gce dayal yaylmaclk ve bunun sonucunda deerli madenlere

ulama ve sahip olmaya dayal merkantilizmin, gnmzdeki uygulamalarndan biri; uluslarn

dviz kuru rezervlerini kendi karlar dorultusunda dzenleyerek, serbest d ticaret

17

kapsamnda, ihracat artrmak ve ithalat azaltmak amacyla kullanmalardr. Monetary

mercantilism kavram ile de ifade edilen ve kur maniplasyonlar yoluyla gerekletirilen

bu yeni korumaclk yntemi, modern dnyann neo merkantilist politikalarna serbest

piyasann dinamikleri yoluyla hizmet etmektedir.

II: Dnya savann bitiminden itibaren ABD dolar tm dnya tarafndan rezerv para olarak

kabul grmektedir. Bakan Nixonun 1971de altn penceresini kapatmas ile birlikte, altn ve

dolarn yollar ayrlm, ve FEDin yoktan dolar yaratma yetenei giderek artm ve hatta

birka tula yaratlan bu yeni parann maliyeti sfra yaklamtr. Modern dnya parasn

deerli herhangi bir mala balamaktansa, itibari para5

Boratav a gre;

(fiat Money) ad verilen rekabeti ve

miktar bakmndan herhangi bir st snr olmayan bu paray tercih etmektedir.(Cwik:2011; 9)

Bu para sistemine dahil olan tm lkeler benzere ekilde davranarak, merkez bankalar

tarafndan para miktarn istedikleri ekilde ayarlayabilmekte bylece yerli parann deerini

rakiplerine gre daha dk seviyede kontrol edebilmekte ve kendi merkantilist politikalar

gereince kolayca ynetebilmektedirler. Siyasi snrlarn neredeyse silindii bu sistemde

rezerv para snrlar arasnda istedii gibi dolaabilmekte ve para piyasasnn arz ve talep

dinamikleri tarafndan dengelenmektedir. Bu erevede uluslararas pazarlarda rekabet gc

kazanan gelimi pazarlar komunun can ksn (beggar-thy-neighbor) politika

uygulamalar yoluyla ve bu kez adeta bir ticaret savayla d ticaret fazlalar yaratma

abasna girmektedirler. (McKinnon;2010;12) tibari para sisteminin serbest dolamnn

durdurulamayacan savunanlar, herhangi bir mdahalenin etkinsizlik, dengesizlik ve

verimsizlik gibi sorunlar yaratabileceini sylemektedir.

Son krk ylda metropol ekonomileri arasnda iki kur sava yaand: 1971-1973te

dolarn deeri drld; altnla balantsna son verildi; byk paralar arasnda dalgal

kurlara geildi. 1985te ise Plaza Anlamas ile yen ve markn deerlenmesi saland. Bu iki

kur sava Amerikan ekonomisini (zellikle ucuz ithalatn sarst sanayi kollarn)

korumak amacyla balatld, sonulandrld.

ABDnin kresel kriz sonrasnda hzla para basmas (monetizasyon) sreci, kresel krizle

mcadele politikalar balamnda artm gibi gzkmesine ramen, yeni balam bir

5 tibari para (fiat Money): Altnla konvertibilitesi olmayan, maniplasyona uram kat para. 1971de altn standartnn kaldrlmas ile birlikte, ekonomik sistemde parann tamamna yakn kat paraya dnmtr. Bu yeni para birimi iin ilk olarak Avusturya okulu tarafndan kullanlan, fiat Money terimi kullanlmaktadr.

18

uygulama deildir. Dolarn rezerv para olmas sebebiyle, baka lkeleri zor duruma

sokabilecek bu sre ABD tarafndan rahatlkla yrtlebilmektedir. te yandan, dolarn, sz

konusu yksek para arzna ramen deer kaybetmesini engelleyen en nemli faktr rezerv

para olmasndan kaynaklanmtr.

ABD ekonomisinin 1990l yllarn ikinci yarsnda, Asya ekonomileri ile balants sayesinde

d aklar nemli miktarda azalma gstermitir; Asya lkelerindeki retim, ABDnin zel

tketimine karlk vermi, buna karlk Asya lkeleri d ticaret ilemlerini dolar zerinden

yrtm ve dviz rezervlerinin ok nemli bir blmn dolar cinsinden tutmutur. ABD

tahvil bonolarnn Asya lkeleri tarafndan satn alnmas, d aklarn azalmasna ve para

arznn artmasna yol amtr.(Dorlando:2008) Ancak bu likidite bolluuna ramen dolar,

rezerv para olmas sebebiyle deerini korumutur.

Boratava gre sz konusu likidite bolluu nceden tahmin edilemeyen finansal balonlamaya

yol amtr;

Balon patlayp uluslararas krize yol anca alglamalar deiti; Amerika kur

savalarnn nc perdesini at. Kresel dengesizliklerin hafifletilmesi iin ABDnin

(en bata ine kar verdii) astronomik aklar aa ekilmeliydi. Ucuz ithalatn yerli

retimi tehdit etmesi nlenmeliydi. Ve zellikle in Amerikadan ithalatn artrmalyd. in

parasnn (renminbi veya yuann) deerlendirilmesi bu nedenle istendi. Yuann

deerlenmesi, Amerikann ine kar devalasyon gerekletirmesi anlamna gelecektir.

Ayak diredii iin in, ABD Kongresi tarafndan para maniplasyonu yapan lke olarak

yaftaland ve olas ekonomik yaptrmlarn kaps araland.(Boratav: 2010) Kur savalarnn

ncs bylece, dolar-renminbi (yuan) arasnda gemektedir. nk merkantilist sisteme

gre d ticaret aklar uluslar gsz brakan tehlikeli bir sorundur.

Stiglitze gre ise; (Stiglitz: 2010)

Ticaret savalarndan kimsenin galip kmas mmkn deildir. inin maniplatr

olarak sulanmas tek tarafl bir grtr. nk Kriz ABD yapmdr; inin ok tarafl

ticaret fazlas, ok tarafl bir ekonomik sorun olduundan ve bu konuda pek ok lke

endielendiinden, ABD, ok tarafl ve kurallara dayal bir zm aramaldr. Tek tarafl

olarak ini dviz kuru maniplatr olarak yaftaladktan sonra, tek tarafl vergiler

koymak, ok az getirisine kar ok tarafl sisteme zarar verir. in Amerikann bankalar ve

19

otomobil irketlerini kurtaran devasa paketlerinin dorudan veya dolayl olarak sbvanse

ettii Amerikan rnlerine gmrk vergisi uygulayarak cevap verebilir.

Stiglitzin yukardaki grnn dayana; 1988de kabul edilen Ticaret ve Rekabet Yasas

dr. Yasaya gre; ABD hazine bakan haksz rekabeti nlemek amacyla, lkelerin dviz kuru

politikalarn analiz ederek, dviz kurunu maniple eden lkeleri belirleme ve dolar

kurlarndaki dengesizlikleri giderme yetkisine sahiptir. Kresel para ve ekonomi sisteminde,

dolar hegemonyas sayesinde ihtiyac olan her trl avantaja sahip olan ABDnin 1998-2001

yllar dnda sregelen d aklarnn varln hala korumas sebebi de; ekonomik

konjonktrn genileme dnemlerinde, neo-klasik iktisatn liberal politikalarn uygulanmas

daralma dnemlerinde ise neo-merkantilist politikalarn gndeme gelmesi ile oluan

istikrarsz ekonomi politikalarnda aranmaldr.

Kresel ekonominin merkezindeki byk oyuncular dnda kalan lkelerin bu sava srasnda

kar karya kaldklar en byk sorun; yerli parann deer kazanmasna (dvizin

ucuzlamasna) yol aan yksek tempolu d kaynak girileridir. Bu ortam rekabet gcn

baltalayarak, finansal varlklarda balonlamaya yol amakta, sermaye hareketlerinin

yavalamas ya da durmas halinde de finansal kriz riskine sebep olmaktadr. Baka bir

deyile bata ABD olmak zere daralma dnemlerinde uygulanan neo-merkantilist d ticaret

savalar, evre ekonomilerin liberal politikalar erevesinde nlem almasn gletirerek,

sz konusu lkeleri zor duruma sokmaktadr.

Sonu

Getiimiz yzyldaki, askeri gce dayal yaylmaclk ve bunun sonucunda deerli madenlere

ulama ve sahip olmaya dayal merkantilizm, aslnda gelimi batl lkeler tarafndan

ekonomik konjonktrn dip yapt her seferde neo-klasik iktisat politikalarnn yetersizlikleri

sebebiyle gndeme gelmeyi srdrmtr. 2008 krizi ile tekrar gndeme gelen neo-

merkantilizmin gnmzdeki uygulamalarndan biri; yeni geleneksel korumaclk

yntemleri iken, bir dieri; uluslarn dviz kuru rezervlerini kendi karlar dorultusunda

dzenleyerek, serbest d ticaret kapsamnda, ihracat artrmak ve ithalat azaltmak amacyla

kullanlmas yolu ile yaratlan ticaret savalardr. Monetary mercantilism kavram ile de

ifade edilen ve kur maniplasyonlar yoluyla gerekletirilen bu yeni korumaclk yntemi,

modern dnyann neo-merkantilist politikalarna serbest piyasann dinamikleri yoluyla hizmet

20

etmektedir. Her frsatta evre ekonomilere, serbest d ticareti gelitirmek amacyla empoze

edilen liberal ekonomi politikalar her nedense kriz dnemlerinde batl lkeler tarafndan

uygulanmamaktadr. Siyasi snrlarn neredeyse silindii bu sistemde rezerv para snrlar

arasnda istedii gibi dolaabilmekte ve para piyasasnn arz ve talep dinamikleri tarafndan

dengelenmektedir. Bu erevede uluslararas pazarlarda rekabet gc kazanan gelimi

pazarlar komunun can ksn (beggar-thy-neighbor) politika uygulamalar yoluyla ve bu

kez adeta bir ticaret savayla d ticaret fazlalar yaratma

te yandan, bata ABD olmak zere daralma dnemlerinde uygulanan neo-merkantilist d

ticaret savalar, evre ekonomilerin liberal politikalar erevesinde nlem almasn

gletirerek, sz konusu lkeleri zor duruma sokmaktadr.

21

Kaynaka

Acar, Gkmen T. (2008), ktisad Deitirmek: Neoklasik ktisada Eletirel Bir Yaklam, Birinci

bask, letiim yaynlar, stanbul.

Baldwin, Richard. (2008), The Crisis and Protectionism: History Doesn't Repeat Itself, But

Sometimes It Rhymes, What World Leaders must do to Halt the Spread of Protectionism,

Edited by Richard Baldwin and Simon Evenett London: Centre for Economic Policy Research

(CEPR), A VoxEU.org Publication, 31-33.

Baldwin Richard, Evenett, Simon J. (eds.) (2009): The collapse of global trade, murky

protectionism, and the crisis: Recommendations for the G-20, A Vox.EU.org publication, p. 4.

Bhagwati, J. (1985). Portectionism, Cambridge,Massachussets, The MIT Press

Blaug, M. (2004) Formalizmin Sorunlar, Post Otistik iktisat (ed.) Kaya ard, IFMC ktisat

Dergisi yaynlar, stanbul.

Boland, Lawrence A., (1997), Critical Economic Methodology: A Personal Odyssey, Routledge,

Londra

------------------ (2002), Applying Economic Methodology: Recognizing Knowledge in

Economic Models, International Journal of Philosophy and Methodology of Economics, vol.1, p.

82-95

Boratav, Korkut. (2010), Kur Savalarnn Evveliyat http:// www.yenicag.com.cy/yenicag/

2010/11/12, (Eriim: 10-10-2012)

Brenner, Robert. (1999). Dnya kapitalizminin Yaklaan Krizi: Neo-liberalizmden Buhrana m

(eviri: Pnar Bedirhanolu), Birikim 119, s.88-95

http://www.yenicag.com.cy/yenicag/

22

Clancy, Sarah. (2009), The Global Response to the 2008 Economic Crisis: A Return to

Smoot Hawley?, The George Washington University, The International Economics Study

Center, May, http://internationalecon.com/students/SClancy.pdf (Eriim:15/09/2012).

Chang, Ha.J. (2003). Kicking Away the Ladder: Development Strategy in Historical Perspective,

Wimbledon Publishing Company Ltd.

Costanza, Robert. (2009), Toward a New Sustainable Economy, Real-World Economics

Review, vol.49, part II, p.20-32

Cwik, Paul. F. (2011). The New Neo-Mercantilism: Currency Manipulation as a Form of

Protectionism Institute of Economic Affairs, Published by Blackwell Publishing, Oxford, p.

7-11

een, Aydn. (2004), Rasyonel Eylem Aksiyomatik Bilgi ve Homo Economicus, ktisat

zerine Yazlar I, letiim yaynlar, stanbul.

Dorlando, Maurizio. (2008, ), Economic crisis: US, China and the Coming Monetary Storm.

Asia News. http://www. asianews.it/index.php. (Eriim: 21.09.2012)

Friedman, Milton. (1994), The Methodology of Positive Economics The Philosophy of

Economics- An Anthology (ed.) Daniel M. Hausman, II. Bask, Cambridge Universty Press, ABD

Galbraith, James K. (2009), Statement to The US House of Representative Real-World

Economics Review, vol.49, part IV, p.62-80

Gamberoni, Elisa. and Newfarmer, Richard. (2009), Its Trade Protection: Incipient But

Worrisome Trends, Trade, Notes 37, The World Bank-Int Trade Department, March 2.

Guerrien, Bernard. (1999), Neo-Klasik ktisat, ev. Erturul Tokdemir, II. Bask letiim

Yaynlar, stanbul.

Finlayson, Alan C. Lyson, Thomas A. (2005) The Invisible Hand Neoclassical Economics and

The Ordering of Society Critical Sociology, vol.31, no.4, pp.515-536

http://www/

23

Kahneman, Daniel. and Tversky, Amos.(1979) Prospect Theory: An Analysis of Decision

Under Risk Econometrica, vol.47,no.2, pp.263-291.

Kalayc, rfan. (2011) 2008 Kresel Finans Krizi Sonrasnda D Ticarette Korumaclk:

Paradigma Kaymas (m?) Maliye Dergisi, Temmuz-Aralk, s. 76-105

Katsuhito, Iwai. (2008) Global Financial Crisis Shows Inherent Instability of

CapitalismTheTokyoFoundation,12.08.2008

(

Eriim: 19.04.2009)

http://www.tokyofoundation.org/en/articles/2008/global-finacial-crisis-shows-inhere..

Keen, Steve. (2001) Debunking Economics:The Naked Emperor of The Social Sciences, Pluto

Pres, Zed Boks, Sydney&London

------------- (2009) Neoclassical Economics: Mad, Bad and Dangerous to Know, Real-World

Economics Review, vol.49, partI, p.2-8

Kuhn, Thomas S. (1970) The Structure of Scientific Revolutions, Chicago IL: The Universty of

Chicago Press .

Krugman, Paul R.(2008) The Return of Depression Economics and the Crisis of 2008, W.W.

Norton, Seeking Alpha, hardcover, pp.224.

--------------------. (2009), Protectionism and stimulus (wonkish), The New York Times,

February 1, , http://www.nytimes.com/. ( Eriim: 20/09/2012)

List, Friedrich. (1841 [1985], The National System of Political Economy, London, Longmans,

Green and Company

McKinnon, Ronald I.(2010) Bigger-Thy-Neighbor Interest Rate Policies

http://www.stanford.edu/~mckinnon, p..1-26, (Eriim: 10/ 10/2012)

http://www.nytimes.com/http://www.stanford.edu/~mckinnon

24

Mousavi, Shabnam and Garrison, Jim. (2003) Toward a Transactional Theory of Decision

Making: Creative Rationality as Functional Coordination in Context Journal of Economic

Methodology, vol.10, p. 131-156

Sean, Malin. (2009) A Non-Formal Look at The Non-Formal Economy Real World Economics

Review, vol.49.partII, pp. 36-42

Simon, Herbert A.(1979) Rational Decision making in Business Organizations The American

Economic Review, vol. 69, pp.493-513

Solow, Robert M. (1985) Economic History and Economics, The American Economic Review,

vol.75, no.2,pp. 328-331

Smith, Adam. (1937) [1981] An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations,

(ed.) R.H. Campell and A.S. Skinner, Indianapolis, Liberty Classics Edition

Stiglitz, Joseph.E. (2003) Do as the US Says, Not as it Does Guardian, 29.10.2003, http://

globalpolicy.org/globaliz/econ/2003, eriim tarihi: 20.10.2004

--------------- (2010) Ticaret Savann Sras Deil Ekonomik Forum, Nisan , s.86-87

Wallerstein, Immanuel. (1996) Tarihsel Kapitalizm (ev. Necmiye Alpay), ikinci bask, Metis,

stanbul.

Thomson, George (1997) Kapitalizm ve Sonras: Meta retiminin Ykselii ve k (ev.

Fatmagl Berktay), ikinci bask, Kaynak, stanbul.

Turton, Dan (2009) The Real Dirth on Happiness Economics: A Reply to The Unhappy

Thing About Happiness Economies Real-World Economics Review, vol.49, Part II, pp.83-94

Weintraub, Roy E. (1999) How Should we Write The History of Twentieth Century

Economics? Oxford Review of Economic Policy, vol.15, pp.139-152

Wollf, Richard.D., The Critique of Economic Policy Post-Autistic Economic Review, vol.4

no.22

25

Young, Jeffrey T. (1997) Economics as a Moral Science: The Political Economy of Adam

Smith, Cheltenham. Edward Elger.

.