Nghe Thuat Tieu Thuyet

2 Nghệ thuật tiểu thuyết

Nguồn: “Milan Kundera, Ti uă lu n”,ăNguyênăNgọcăd chă t ă ti ngăPháp,ăNxbăVĕnăHoáăThôngăTinăvƠăTrungăTơmăVĕnăHoáăNgônăNg ăĐôngăTơy,ăHƠăN iă2001.ă

NXB Hà Nội Phố, 2015

3 L iănóiăđ u

MILAN KUNDERA

NGH THU T TI U THUY T

(L'art du Roman)

Nguyên Ngọc

dịch


5 L iănóiăđ u

Contents

LỜI NÓI ĐẦU ................................................................... 7

DI SẢN BỊ MẤT GIÁ CỦA CERVANTES ...............................10

TRÒ CHUYỆN VỀ NGHỆ THUẬT TIỂU THUYẾT ...................31

GHI CHÉP NẢY SINH TỪ "NHỮNG KẺ MỘNG DU" ..............53

TRÒ CHUYỆN VỀ NGHỆ THUẬT KẾT CẤU ..........................75

ĐÂU ĐÓ Ở PHÍA SAU KIA .............................................. 103

BẢY MƯƠI BA TỪ .......................................................... 123

DIỄN VĂN JÉRUSALEM - TIỂU THUYỂT VÀ CHÂU ÂU ....... 173


7 L iănóiăđ u

L i nói đầu

Tuy phần lớn những bài viết sau đây đã được viết trong những hoàn cảnh nhất định khác nhau, nhưng tôi đều đã viết với ý định một ngày nào đó sẽ nối kết chúng lại với nhau trong một cuốn sách tiểu luận, tổng kết các suy nghĩ của tôi về nghệ thuật tiểu thuyết.

(Tôi có cần phải nhấn mạnh rằng tôi không hề có chút tham vọng nào về lý thuyết và toàn bộ cuốn sách này chỉ là tâm sự của một ngư i thực hành? Tác phẩm của mỗi nhà tiểu thuyết đều chứa đựng một cách nhìn ẩn ngầm về lịch sử tiểu thuyết, một ý tư ng về thế nào là tiểu thuyết: đây tôi muốn trình bày chính cái ý tư ng đó, gắn liền với các tiểu thuyết của tôi.) Diăs năb ăm tăgiáăc aăCervantes trình bày quan niệm cá nhân của tôi về tiểu thuyết châu Âu, nó m đầu cuốn “tiểu luận gồm bảy phần” này.

Cách đây mấy năm, một tạp chí New York, t The Paris Review

đã nh Christian Salman phỏng vấn tôi về tôi và cái thói quen nhà văn của tôi. Cuộc nói chuyện đã nhanh chóng chuyển thành đối thoại về những kinh nghiệm thực hành của tôi trong nghệ thuật tiểu thuyết. Tôi đã chia bài phỏng vấn thành hai phần độc lập, phần đầu, Tròă chuy nă v ă ngh ă thu tă ti uă thuy t, tr thành chương hai của cuốn sách này.


Trong dịp nhà xuất bản Gallimard tái bản bộ Nh ngăk ăm ngădu,

tôi đã viết bài Diăchúcăc aăNh ngăk ăm ngădu đăng trên báo Le Nouvel Observateur, mong muốn giúp công chúng Pháp tái khám phá Broch. Tôi đã không in lại bài viết đó đây sau khi Guy Scarpetta đã cho ra mắt bài D nănh păvƠoăHermanăBroch tuyệt v i của ông. Tuy nhiên không thể bỏ qua Broch là ngư i đã chiếm một chỗ đứng lỗi lạc trong lịch sử cá nhân của tôi về tiểu thuyết, tôi đã viết bài Ghiăchépăn yăsinhăt Nh ngăk ăm ngădu, làm phần thứ ba của cuốn sách này, trình bày những suy nghĩ nhằm phân tích tác phẩm này ít hơn là nói lên những gì tôi đã chịu ơn ông, chúng ta đã chịu ơn ông.

Cuộc đối thoại thứ hai với Christian Salman, Tròăchuy năv ăngh ăthu t k tăc u, bàn về các vấn đề nghệ thuật, “thủ công nghệ” của tiểu thuyết, đặc biệt về kết cấu của nó, xuất phát từ những cuốn tiểu thuyết của chính tôi.

Ðơuăđóă ăphíaăsauăkia là tóm tắt những suy nghĩ của tôi về các tiểu thuyết của Kafka. B yăm iăbaăt là cuốn từ điển các từ-chìa khóa thư ng gặp trong các tiểu thuyết của tôi, và các từ-chìa khoá trong mỹ học về tiểu thuyết của tôi.

Mùa xuân 1985, tôi đã nhận Giải thư ng Jérusalem. Ðức cha Marcel Dubois, dòng Dominicain, giáo sư trư ng đại học Jérusalem, đã đọc l i chúc mừng bằng tiếng Anh với một giọng đặc Pháp; bằng tiếng Pháp với một giọng đặc Séc, tôi đã đọc đáp từ cám ơn, biết rằng đáp từ đó sẽ là phần cuối của cuốn sách này,

9 L iănóiăđ u

dấu chấm hết cho những suy nghĩ của tôi về tiểu thuyết và châu Âu. Tôi đã đọc đáp từ đó trong một môi trư ng không đâu có thể đậm chất châu Âu hơn, nồng nhiệt hơn, thân yêu hơn.

Milan Kundera


Phần thứ nhất

DI ỞẢN BỊ MẤT GIÁ CỦA CEờVANTEỞ

1.

Nĕmă1935,ă baănĕmă tr ớcăkhiăm t,ăEdmundăHusserlă đưă cóănh ngăcu cănóiăchuy nănổiăti ngă ăVienneăvƠă ăPrahaăv ăsựăkh ngăho ngăc aănhơnălo iăchơuăỂu.ăTínhăt ă“chơuăỂu”ătheoăôngălƠănhằmăch ăcáiăb năsắcătinhăth năm ăr ngăraăc ăngoƠiăchơuăỂuăđ aălỦă(đ năt năchơuăMỹ,ăchẳngăh n)ăvƠăđ ợcăsinhăraăcùngăvớiăn nătri tăhọcăcổăHyăL p.ăN nă tri tă họcă nƠy,ă theoă ông,ă l nă đ uă tiênă trongă l chă s ,ă đưă nhìnănh năth ăgiớiă(th ăgiớiătrongătổngăth ăc aănó)ănh ăm tăcơuăhỏiăc năgi iăđáp.ăNóăhỏi,ăkhôngăph iăđ thỏaămưnăm tănhuăc uă thựcă ti nănƠoăđó,ămƠăb iăvìă “ni măhamămuốnăhi uăbi tăđưăxơmăchi măconăng i”.ă

Cu că kh ngă ho ngămƠăHusserlă nóiă đ nă đóă theoă ôngă sơuă sắcă choăđ năn iăôngătựăhỏiăkhôngăbi tăchơuăỂuăcóăcònăsốngăsótăđ ợcăsauăôngăkhông.ăÔngăchoărằngănh ngăc iăr ăc aăkh ngăho ngăđóănằmă ăbuổiă kh iă đ uă c aă Th iăHi năÐ i,ă ă Galiléeă vƠăDescartes,ă trongătínhăch tăđ năph ngăc aăcácăkhoaăhọcăchơuăỂu,ăn năkhoaăhọcăđưăquyăc ăth ăgiớiăl iăch ăcònăđ năgi nălƠăm tăđốiăt ợngăkh oăsátăkỹăthu tăvƠătoánăhọc,ăvƠăđưălo iăbỏăkhỏiăchơnătr iăc aănóăcáiăth ăgiớiăc ăth ăc aăsựăsống,ădie Lebenswelt,ănh ăôngăgọi.ă

11 DIăS NăB ăM TăGIỄăC AăCERVANTES

Sựăphátătri năc aăkhoaăhọcăđ yăconăng iăvƠoănh ngăđ ngăh măc aăcácăb ămônăriêngăbi t.ăCƠngăđiătớiătrongăsựăhi uăbi tăc aămình,ăconăng iă cƠngăb ăm tăđiă cáiă nhìnă tổngă th ă v ă th ă giớiă vƠă c ă cáiănhìnăv ăchínhămình,ăvƠănh ăv yăb ăr iăvƠoătrongăcáiămƠăHeidegger,ămônăđ ăc aăHusserl,ăgọiăm tăcáchăth tăđ păvƠăg nănh ăth nădi uălƠă“sựăquênăm tăconăng i”.ă

T ngăđ ợcăDescartesăngƠyătr ớcătônăvinhălƠă“ng iăch ăvƠăng iăs ăh uăc ătựănhiên”,ăconăng iănayătr ăthƠnhăm tăv tăth ăđ năgi năđốiăvớiă cácă lựcă l ợngă (cácă lựcă l ợngăkỹă thu t,ă chínhă tr ,ă l chă s )ăv ợtăquaănó,ăv ợtă lênă trênănó,ăchi mă lĩnhănó.ăÐốiăvớiănh ngă lựcăl ợngă y,ăcáiă tồnăt iăc ăth ăc aăconăng i,ăcáiă“th ăgiớiăsựăsống”ă(dieăLenbenswelt)ăchẳngăcóăgiáătr ăgìăs tămƠăcũngăchẳngăcóălợiăíchăgìăráo:ănóăđưăb ăcheăkhu t,ăb ăquênălưngăt ătr ớcărồi.ă

2.

Tôiănghĩăs ălƠăngơyăth ăn uătaăcoiăsựănghiêmăkhắcătrongăcáiănhìnăv ăTh iăHi năÐ iătrênăđơyăch ălƠăm tăl iălênăán.ăTôiămuốnănóiărằngăhaiănhƠătri tăhọcălớnănƠyăđưăv chătr năraătínhăch tăn ớcăđôiăc aăcáiăth iăđ iăv aă lƠăsuyă thoái,ăv aă lƠă ti năb ,ăvƠăcũngănh ă t tăc ănh ngăgìăthu căv ăconăng i,ăngayăt ălúcămớiăraăđ iăđưămangătrongănóăm mămốngăc aăsựăk tăthúc.ăTínhăch tăn ớcăđôiănƠy,ăđốiăvớiătôi,ăkhôngăh ăh ăth păbốnăth ăkỷăg năđơyăc aăchơuăỂuămƠăvìălƠănhƠăti uăthuy tăch ă khôngă ph iă lƠă nhƠă tri tă học,ă nênă tôiă cƠngă th yămìnhă gắnăbó.ăQu ăv y,ăđốiăvớiă tôi,ăng iăsángă l păTh iăHi năÐ iăkhôngăch ă lƠăDescartes mà còn là Cervantes.


Cóă l ă haiă nhƠă hi nă t ợngă họcă lớnă đưă khôngă coiă trọngă đúngăm căCervantesă trongăsựăphánăxétăc aăhọăv ăTh iăHi năÐ i.ăT că lƠă tôiămuốnănói:ăn uăqu ăth tăkhoaăhọcăvƠă tri tăhọcăđưăbỏăquênăb năth ăconăng i,ăthìăcƠngăr tărõărƠngălƠăvớiăCervantesăđưăhìnhăthƠnhăm tăn năngh ăthu tăchơuăỂuăvĩăđ iămƠăthựcăch tăkhôngăcóăgìăkhácăh nălƠăkh oăsátăchínhăcáiăb năth ăb ăbỏăquênăđó.ăQu ăv y,ăt tăc ănh ngăđ ă tƠiăhi nă sinhă lớnămƠăHeideggerăphơnă tíchă trongă tácăph măBản thể và Th i gian,ăchoărằngăchúngăđưăb ătoƠnăb ăn nătri tăhọcăchơuăỂuătr ớcăđóăbỏăr i,ăthìăl iăđưăđ ợcăkhámăphá,ăphôăbƠy,ăsoiăsángăb iăbốnăth ăkỷăti uăthuy tăchơuăỂuă(bốnăth ăkỷăhóaăki păl iătheoăki uăchơuă Ểuă c aă ti uă thuy t).ă L nă l ợtă t ngă cáiă m t,ă ti uă thuy tă đưăkhámăphá,ă theoăki uăc aănó,ăbằngă logică riêngăc aănó,ănh ngămặtăkhácănhauăc aă tồnă t i:ăvớiănh ngăng iăđồngăth iăc aăCervantes,ănóătựăv năv ăỦănghĩaăc aăsựăphiêuăl u;ăvớiăSamuelăRichardsonănóăbắtăđ uăxemăxétă“đi uăgìăđangădi năraăbênătrong”,ăbócătr năđ iăsốngăbíă năc aăcácă tìnhăc m;ăvớiăBalzac,ănóăkhámăpháăraănh ngăc iă r ăc aăconăng iă trongăl chăs ;ăvớiăFlaubertănóă thámăhi măvùngăđ tăđ nălúcăb yăgi ăcònăbỏăhoangăc aăcáiăth ngănh t;ăvớiăTolstoiănóăchĕmăchúăđ năsựăcanăthi păc aăcáiăphiă lỦătrongănh ngăquy tăđ nhăvƠătrongă ngăx ăc aăconăng i.ăNóăthĕmădòăth iăgian:ăcáiăkho nhăkhắcăđưă trôiăquaăkhôngă th ănƠoănắmăbắtăđ ợcăvớiăMarcelăProust;ăcáiăkho nhăkhắcăhi năt iăkhôngăth ănắmăbắtăđ ợcăvớiăJamesăJoyce;ăvớiăThomasăMann,ănóăđặtăv năđ ăv ăvaiătròăc aănh ngăhuy nătho i,ăt ătrongăsơuăthẳmăt năcùngăc aăth iăgian,ădắtăd năt ăxaănh ngăb ớcăđiăc aăchúngătaăhômănay.ăVơnăvơnăvƠăvơnăvơn.ă


Ti uă thuy tă nh pă b ớcă cùngă conă ng iă th ngă xuyênă vƠă trungăthƠnhă t ă buổiă kh iă đ uă c aă Th iăHi năÐ i.ă “Ni mă sayămêă đ ợcăhi uăbi t”ă(mƠăHusserlăcoiănh ălƠătinhăch tăc aăđ iăsốngătinhăth năchơuăỂu)ă đưă xơmă chi mă l yă nó,ă khi nă nóă chĕmă chúă dòă xétă cu căsốngăc ă th ăc aăconăng iăvƠăb oăv ăcu căsốngănƠyăchốngăl iăsựălưngăquênăconăng i;ăkhi nănóăluônăgi ă“cáiăth ăgiớiăsựăsống”ăd ớiăm tănguồnăsángărọiăth ngătrực.ăChínhălƠătrongăỦănghĩaăđóămƠătôiăđưăhi uăvƠăchiaăs ăsựăkhĕngăkhĕngăc aăHermanăBrochăkhiăôngălặpăđiă lặpă l i:ă khámă pháă raă cáiămƠă ch ă cóă ti uă thuy tămớiă khámă pháăđ ợc,ăđóălƠăl ăsốngăduyănh tăc aăm tăcuốnăti uăthuy t.ăCuốnăti uăthuy tănƠoăkhôngăkhámăpháăraăthêmăđ ợcăm tăm uăsựăsốngătr ớcănayăch aăt ngăbi tălƠăm tăcuốnăti uăthuy tăvôăđ oăđ c.ăHi uăbi tălƠăđ oăđ căduyănh tăc aăti uăthuy t.ă

TôiăcònămuốnăthêmăvƠoăđó:ăti uăthuy tălƠăcôngătrìnhăc aăchơuăỂu;ănh ngăkhámăpháăc aănó,ăd uăđ ợcăthựcăhi nătrongănh ngăngônăng ăkhácănhau,ălƠăthu căv ăchơuăỂuătoƠnăv n.ăSự nối tiếp của các khám phá (ch ăkhôngăph iăsốăc ngăc aănh ngăcáiăđ ợcăvi tăra)ălƠmănênăl chăs ă ti uă thuy tăchơuăỂu.ăCh ă trongăbốiăc nhăsiêuăquốcăgiaăđóăgiáătr ăc aăm tătácăph mă(nghĩaălƠăt măm căkhámăpháăc aănó)ămớiăcóăth ăđ ợcănhìnănh năvƠăth uăhi uătoƠnăv n.ă

3.


KhiăTh ợngăđ ăt ăt ăr iăkhỏiăv ătríăc aăNg iăn iăt ăđóăNg iăđưăđi uăkhi nătoƠnăvũătr ăvƠăngôiăth ăc aăcácăgiáătr ătrongăvũătr ăđó,ăphơnăbi tăcáiăthi năvớiăcáiăácăvƠăbanăcho m iăsựăv tăm tăỦănghĩa,ăÐonăKihôtêăb ớcăraăkhỏiănhƠăvƠăkhôngăcònăđ ăs cănh năraăth ăgiớiăn a.ăCáiăth ăgiớiănƠy,ăthi uăm tăv ăPhánăxétătốiăcao,ăđ tănhiênăhi năraă trongăm tă tìnhă tr ngă nh pă nhằngăđángă sợ.ăChơnă lỦă th nă thánhăduyănh tăb ătanărưăthƠnhăhƠngătrĕm chơnălỦăt ngăđốiămƠănh ngăconăng iăchiaăl yăchoănhau.ăNh ăv yăđ y,ăth ăgiớiăc aăTh iăHi năÐ iăđưăraăđ i,ăvƠăcùngăvớiănóăraăđ iăti uăthuy t,ăhìnhă nhăvƠămôăhìnhăc aănó.ă

Hi uăđ ợcănh ăDescartesărằngăcái tôi biết suy tư lƠăc ăs ăc aăt tăc ,ădoă đóă tồnă t i đ nă đ că đốiă di nă vớiă vũă tr ,ă đóă lƠăm tă tháiă đ ămƠăHegelă đưă đánhă giáă r tă đúngă lƠă tháiă đ ă anhă hùng.ăHi uă đ ợcă nh ăCervantesă rằngă th ă giớiă lƠă nh pănhằng,ă ph iă đốiămặt,ă khôngăph iăvớiăm tăchơnălỦătuy tăđốiăduyănh t,ămƠăvớiăm tămớăchơnălỦăt ngăđốiătráiăng ợcănhauă(nh ngăchơnălỦăđ ợcănh păthơnăvƠoănh ng cái

tôi tư ng tượng gọiălƠănhơnăv t),ăt căch ăcònăcóăm tăni mătinăchắcăduyă nh tă lƠă sựă hi năminhă c aă l ỡngă lự;ă đi uăđóă đòiă hỏiăm tă s căm nhăkhôngăkém.ă

ụănghĩaăcuốnă ti uă thuy tăvĩăđ iăc aăCervantesă lƠăgì?ăNg iă taăđưăvi tă r tănhi uăv ăđ ă tƠiănƠy.ăCóăng iă tìmăth yă ăđơyăm tăsựăphêăphánăduyălỦăch ănghĩaăđốiăvớiăch ănghĩaăduyătơmătùămùăc aăÐonăKihôtê.ă Ng iă khácă l iă th yă ă đơyă sựă tánă d ngă chínhă cáiă ch ănghĩaăduyătơmă y.ăC ăhaiălốiăhi uăđóăđ uăsai,ăb iăhọămuốnătìmăth yă


ăn nămóngăc aăcuốnă ti uă thuy tănƠyăkhôngăph iăm tăcơuă tr ă l iămƠălƠăm tăkhẳngăđ nhăđ oălỦ.ă

Conăng iă v nămongămỏiăm tă th ă giớiă trongă đóă cáiă thi nă cáiă ácăđ ợcăphơnăbi tărõărƠng,ăb iăvìătrong họăvốnăcóăcáiăhamămuốnăđ ợcăphánăxétătr ớcăkhiăth uăhi u.ăChínhăcácătônăgiáoăvƠăcácăh ăỦăth căđưăđặtăc ăs ătrênăni măhamămuốnăđó.ăChúngăch ăcóăth ădungăhòaăđ ợcăvớiăti uăthuy tăn uăchúngăd chăđ ợcăngônăng ăt ngăđốiăvƠăn ớcăđôiăc aăti uăthuy tătrongăcácălu năvĕnăquy tăđ nhălu năvƠăgiáoăđi uă c aă chúng.ă Chúngă đòiă hỏiă m tă ng iă nƠoă đóă ph iă lƠă đúng;ăhoặcă AnnaăKarénineă lƠă n nă nhơnă c aă m tă tênă đ că tƠiă thi nă c n,ăhoặcăKarénineălƠăn nănhơnăc aăm tăng iăđƠnăbƠăvôăđ oăđ c;ăhoặcăK.ăvôăt i,ăb ăm tătòaăánăb tăcôngădƠy xéo,ăhoặcăđằngăsauătòaăánăcóănăgi uăcôngălỦătuy tăđốiăvƠăK.ăcóăt i.ă

Trongăcáiă“hoặcălƠă - hoặcălƠ”ăđóăch aăđựngăsựăb tă lựcăkhôngăth ăch uăđựngătínhăt ngăđốiăcốtăy uăc aăcu căsốngănhơnăth ,ăb tălựcăkhôngădámănhìnăthẳngăsựăv tămƠăkhôngăcóăm tăk ăphánăxét tốiăcao.ăChínhăvìăsựăb tălựcăđóămƠăcáiăhi năminhăc aăti uăthuy tă(cáiăhi năminhăc aăsựăl ỡngălự)ăkhóăch pănh năvƠăkhóăhi u.ă

4.


ÐonăKihôtêăraăđiăvƠoăm tăth ăgiớiăr ngăm ătr ớcămặtăông.ăÔngăcóăth ătựădoăđiăvƠoăđóăvƠătr ăv ănhƠălúcănƠoăôngămuốn.ăNh ngăcuốnăti uăthuy tăchơuăỂuăđ uătiênălƠănh ngăcu căduăhƠnhăbĕngăquaăth ăgiới,ăd ngănh ălƠăvôăt n.ăM ăđ uăcuốnăJacques, ngư i theo thuyết định mệnh taăbắtăgặpăhaiănhơnăv tăđangă ăgi aăđ ng,ătaăkhôngăbi tăhọă t ă đơuă đ năvƠă cũngă chẳngă rõă họă điă đơu.ăHọă ă trongăm tă th iăgianăkhôngăcóăkh iăđ uăcũngăkhôngăcóăk tăthúc,ătrongăm tăkhôngăgiană khôngă biênă giới,ă ă gi aă chơuăỂuă tựă choă rằngă t ngă laiă c aămìnhăkhôngăbaoăgi ăch măd t.ă

N aăth ăkỷăsauăDiderot,ăđ năBalzac,ăchơnătr iăxaăxĕmăđưăbi năm tănh ăm tă phongă c nhă thiênă nhiênă bi năm tă sauă nh ngă côngă trìnhăxơyădựngăhi năđ iăt călƠăcácăthi tăch ăxưăh i:ăc nhăsát,ătổăch căt ăpháp,ăth ăgiớiătƠiăchínhăvƠăt iăác,ăquơnăđ i,ănhƠăn ớc.ăTh iăBalzacăkhôngă cònăđ ợcăbi tă đ nă cáiă nhƠnă r iă sungă s ớngă c aăCervantesăhayăc aăDiderotăn a.ăNóăđưăb ăđ aălênăm tăconătƠuăgọiălƠăL chăs .ăLênătƠuăthìăd ,ăxuốngătƠuăthìăkhó.ăTuyănhiên,ăconătƠuă yăch aăcóăgìăđángăsợ,ăth măchíăcònăquy nărũăn a,ăvớiăcácăv ăkháchăđiătƠuănóăh aăh năcácăcu căphiêuăl u,ăvƠăcùngăđóăc ăchi căg yăthốngăch .ă

V ăsauăn a,ăđốiăvới EmmaăBovary,ăchơnătr iăb ăthuăh păđ năm cătựaănh ăm tăhƠngărƠo.ăCácăcu căphiêuăl uălƠă ăphíaăbênăkiaăvƠăn iănuốiă ti că khôngă tƠiă nƠoă ch uă nổi.ă Trongă n iă buồnă chánă c aă cáiăth ngănh t,ăcácăgi căm ăvƠăcácăm ngăt ngătr ănênăquanătrọng.ăCáiăvôăt năc aăth ăgiớiăbênăngoƠiăđ ợcăthayăth ăbằngăcáiăvôăt năc aătơmăhồn.ă oăt ngălớnăv ătínhăduyănh tăkhôngăthayăth ăđ ợcăc aăcáănhơn,ăm tătrongănh ngă oăt ngălớnănh tăc aăchơuăỂu,ăb ngăn .ă


Nh ngăgi căm ăv ăsựăvôăt năc aătơmăhồnăm tăđiămaălựcăc aănóăkhiăl chăs ăhayănh ngăgìăcònăl iăc aăl chăs ,ăth ălựcăsiêuănhơnăc aăm tăxưăh iătoƠnănĕng,ăxơmăchi măl yăconăng i.ăNóăkhôngăh aăh năchoăconăng iăcơyăg yăthốngăch ăn a,ămayălắmănóăch ăh aăh năchoăconăng iăm tă chơnănhơnăviênăđoăđ c.ăK.ăđốiămặtăvớiă tòaă án,ăK.ăđốiămặtăvớiă tòaă lơuăđƠi,ă li uăanhătaăcóă th ă lƠmăđ ợcăgì?ăChẳngănhi uănhặnăgì.ăệtăraăanhăcóăth ăm ăt ngănh ăEmmaăBovaryăngƠyătr ớcăchĕng?ăKhôngă đ ợc,ă cáiă b yă c aă tìnhă th ă quáă ă kh ngă khi pă vƠănh ăm tă cáiămáyă hút,ă hútă h tă trọiămọiă suyă nghĩă vƠă tìnhă c mă c aăanh:ă anhă ch ă cònă cóă th ă nghĩă đ nă b nă ánă c aă anh,ă cáiă chơnă nhơnăviênăđoăđ căc aăanh.ăCõiăvôăt năc aătơmăhồn,ăn uăcònăm tăcõiănh ăv y,ă đưă tr ă thƠnhă m tă th ă ru tă th aă g nă nh ă vôă d ngă c aă conăng i.ă

5.

Conăđ ngăc aăti uăthuy tăhi năraănh ăm tăl chăs ăsongăhƠnhăc aăTh iăHi n Ð i.ăTh ăquayăl iăđ ăbaoăquátănóătrongăm tăcáiănhìn,ătôiăth yănóăngắnăng iăvƠăb ătắcăm tăcáchăkỳăl .ăPh iăchĕngăchínhăth ălƠăÐonăKihôtêăđ y,ăsauăbaăth ăkỷăngaoădu,ănayătr ăv ,ăc iătrangăthƠnhăanhănhơnăviênăđoăđ c.ăÔngăđưăraăđiăngƠyătr ớcăđ ătìmăchọnănh ng cu căphiêuăl uăc aămìnhăvƠăbơyăgi ,ătrongăcáiălƠngăd ớiăchơnălơuăđƠiănƠy,ăchẳngăcònăcóăsựălựaăchọnănƠoăc .ăCu căphiêuăl uăđưăđ ợcăđặtăsẵnăchoăông:ăm tăv ătranhăch păth măh iăvớiănhƠăc măquy năv ăm tănh măl nătrongăhồăs ăc aăông.ăSauăbaăth ăkỷ,ăđưăx yăraăđi uăgìăv yă vớiă sựă phiêuă l u,ă cáiă đ ă tƠiă lớnă đ uă tiênă yă c aă ti uă thuy t?ăNh ăth ănghĩaălƠăth ănƠo?ăConăđ ngăc aăti uăthuy tăđưăđ ợcăđóngăl iăbằngăm tăngh chălỦăchĕng?ă


Vơng,ă cóă th ă nghĩă nh ăv y.ăVƠăkhôngăph iă ch ă cóăm t,ă cóănhi uăngh chălỦ.ăAnh lính Chveik gan dạ cóăth ălƠăquy năti uăthuy tădơnăgiană lớnă cuốiă cùng.ăChẳngă kỳă l ă saoă khiă cuốnă ti uă thuy tă hƠiă yăđồngă th iă l iă lƠăm tăcuốnă ti uă thuy tăvi tăv ăchi nă tranh,ă sựăvi cădi nă raă trongă quơnă đ iă vƠă ngoƠiămặtă tr n?ăChi nă tranhă vƠă nh ngăđi uăkh ngăkhi păc a nóăđưălƠmăth ănƠoămƠătr ăthƠnhătròăc iăv y?ă

ăHomère,ă ăTolstoi,ăchi nătranhămangăm tăỦănghĩaăhoƠnătoƠnărõărƠng:ăng iătaăchi năđ uăvìănƠngăHélèneăxinhăđ păhayăvìăn ớcăNga.ăChveikăvƠăcácăđồngăđ iăc aăanhăraă tr nămƠăchẳngăbi tăvìă saoăvƠ,ăcònăt ăh n,ăchẳngăquanătơmăgìăđ năchi nătranh.ă

Nh ăv yăthìăđ ngăc ăc aăm tăcu căchi nătranhălƠăgìăn uăkhôngăph iălƠănƠngăHélèneămƠăcũngăchẳngălƠătổăquốc?ăLƠăquy nălựcăđ năgi nămuốnătựăkhẳngăđ nhălƠăquy nălựcăchĕng?ăLƠă“cáiăỦăchíăc aăỦăchí”ăyănh ăsauănƠyăHeideggerănóiăđ năchĕng?ăSongăle,ăchẳngăph iăđưăt ngăluônălƠăv yăđằngăsauăt tăc ăcácăcu căchi nătranhăx aănay?ăDĩănhiên,ăđúngăth .ăNh ngăl nănƠy,ă ăHasekămọiăsựăbi nălu năph iăl ăb ă l tă tr năh t.ăChẳngăcònăaiă tină ănh ngăl mănh mătuyênătruy n,ăngayăc ănh ngăk ătuônăraăchúng.ăQuy nălựcătr nătr i,ăcũngătr nătr iănh ătrongăcácăti uăthuy tăc aăKafka.ăQu ăv y,ătòaăánăchẳngăđ ợcălợiăl căgìătrongăv ăhƠnhăquy tăK.,ăcũngănh ătòaălơuăđƠiăchẳngăđ ợcălợiăl căgìăkhiăphi nănhi uăgưănhơnăviênăđoăđ c.ăVìăsaoăn ớcăAăhômăqua,ăn ớcăBăhômănayămuốnăthốngătr ăth ăgiới?ăÐ ăchoămìnhăgiƠuăcóăh nălênăchĕng?ăKhông.ăTínhăhungăhĕngăc aăquy nălựcălƠăhoƠnă


toƠnăvôăt ,ăvôăcớ;ănóăch ămuốnăcáiănóămuốn;ănóălƠăcáiăphiălỦăthu nătúy.

Nh ăv yăKafkaăvƠăHasekăđốiămặtăchúngătaăvớiăm tăngh chălỦămênhămông: trong Th iăHi năÐ i,ă lỦă tínhăDescartesă ch ănghĩaă l nă l ợtăgặmă mònă h tă t tă c ă cácă giáă tr ă đ ợcă th aă k ă t ă th iă Trungă Cổ.ăNh ngăđ năth iăđi mătoƠnăthắngăc aălỦătrí,ăthìăcáiăphiălỦăthu nătúyă(quy nălựcăch ăcònămuốnăcáiănóămuốn)ăl iăxơmăchi măc ăth ăgiới,ăb iăkhôngăcònăm tăh ăthốngăgiáătr ăđ ợcăch pănh năchungănƠoăcóăth ăngĕnătr ănóăn a.ă

Ngh chă lỦă y,ă đ ợcă soiă sángăm tă cáchă th nă tìnhă trongăNhững kẻ mộng du c aăHermanăBroch,ălƠăm tătrongănh ngăcáiămƠătôiămuốnăgọiălƠăcuối kết.ăCònănh ngăngh chălỦăkhác:ăchẳngăh n:ăTh iăHi năÐ iănuôiăm ngăt ngăv ăm tănhơnălo i,ăđ ợcăchiaăthƠnhănhi uăn năvĕnăminhăcáchăbi t,ăm tăngƠyănƠoăđóăs ătìmăđ ợcăsựăthốngănh t,ăvƠăcùngălúc,ăm tăn năhòaăbìnhăvĩnhăc u.ăNgƠyănay,ăl chăs ăc aăhƠnhătinhăchúngătaăcuốiăcùngăđưătr ăthƠnhăm tăth ăthốngănh t khôngăth ăchiaăcắt.ăSựăthốngănh tăc aănhơnălo iăcóănghĩaălƠ:ăkhôngăaiăcònăcóăth ătrốnăthoátăđiăđơuăđ ợcăn a.ă

6.


Nh ngă cu că nóiă chuy nă c aă Husserlă v ă cu că kh ngă ho ngă c aăchơuăỂuăvƠăkh ănĕngăbi năm tăc aănhơnălo iăchơuăỂu,ălƠădiăchúcătri tăhọcăc aăông.ăÔngănóiăchuy nă ăhaiăth ăđôăvùngăTrungăỂu.ăSựătrùngăhợpănƠyămangăm tăỦănghĩaă sơuăsắc:ăqu ăv y,ăchínhă ăvùngăTrung Âu nƠy,ăl năđ uătiênătrongăl chăs ,ăchơuăỂuăcóăth ănhìnăth yăcáiăch tăc aăchơuăỂu,ăhayăchínhăxácăh n,ăm tăb ăph năc aănóăb ăcắtăc tăm tăkhiăVarsovie,ăBudapestăvƠăPrahaăb ănuốtă ch ngăm t.ăTaiăhọaănƠyăđ ợcăsinhăraăt ăcu căđ iăchi năth ăgiớiăl năth ănh t,ădoăđ

quốcăHadsbourgăphátăđ ng,ăd năđ năsựăk tăli uăc aăchínhăđ ăquốcănƠyăvƠămưiămưiălƠmăchaoăđ oăchơuăỂuăđưăb ăsuyăy u.ă

Th iăbìnhăyênăcuốiăcùngăkhiăconăng iăch ăph iăchi năđ uăchốngăl iă lũă ácă quỷă trongă chínhă tơmă hồnă mình,ă th iă c aă Joyceă vƠă c aăProust,ăđưăquaărồi.ăTrongăcácăti uăthuy tăc aăKafka,ăc aăHasek,ăc aăMusil,ă c aăBroch,ăácăquỷăđ nă t ăbênăngoƠiăvƠăng iă taăgọiănóă lƠăL chăs .ăNóăkhôngăcònăgiốngăconătƠuăc aănh ngăk ăphiêuăl u,ănóălƠă phiă nhơnă cách,ă khôngă đi uă khi nă đ ợc,ă khôngă đoă đ mă đ ợcă - khôngăhi uăđ ợcă- vƠăkhôngăaiă thoátăđ ợcătayănó.ăÐóă lƠă lúcă(vƠoăngƠyăhômăsauăc aăcu căchi nătranhă1914)ăkhiăchòmăsaoăsángăc aănh ngă nhƠă ti uă thuy tă lớnă Trungă Ểuă nh nă ra,ă s ă th y,ă nắmă bắtăđ ợcănhững nghịch lý cuối kết c aăth iăhi năđ i.ă

Nh ngăkhôngănênăcoiăti uăthuy t c aăhọănh ăm tăth ătiênătriăxưăh iăvƠă chínhă tr ,ă nh ăm tăki uăOrwellă [1] tr ớcă h n.ăÐi uăOrwellă nóiăvớiăchúngătaăcũngăcóăth ăđ ợcădi năđ tătốtănh ăv y (th măchíăcònăh n)ătrongăm tăti uălu năhayăm tăbƠiăvĕnăđ ăkích.ăTráiăl i,ăcácănhƠăti uăthuy tănƠyăkhámăpháăraă“cáiămƠăch ăcóăti uăthuy tămớiăkhámă

http://webwarper.net/ww/~av/www.talawas.org/talaDB/showFile.php?res=2906&rb=08#anm1


pháăraăđ ợc”,ăhọăch ăra,ătrongănh ngăđi uăki năc aănh ngă“ngh chălỦăcuốiăk t”,ăcácăph mătrùăcốtăy uăđưăđ tăng tăbi năđổiăỦănghĩaănh ăth ănƠo:ăsự phiêu lưu cònălƠăgìăkhiă tựădoăhƠnhăđ ngăc aăm tăanhăchƠngăK.ăhoƠnă toƠnă lƠăhưoăhuy n?ăTương lai cònăcóănghĩaăgìăkhiănh ngăng iă tríă th că trongăNgư i không có phẩm chất khôngăh ănghiăng ăchútănƠoărằngăngƠyămaiăchi nătranhăs ăquétăs chăh tăcu căsốngăc aăhọ?ăTội ác cònălƠăgìăn uăHuguenauăc aăBrochăkhôngăch ăchẳngăh ăhốiăti cămƠăcònăquênăbẵngăm tăc ăt iăácăyăph măph i?ăVƠăn uăcuốnăti uăthuy tăhƠiălớnănh tăc aăth iănƠy,ăcuốnăc aăHasek,ăl iăvi tăv ăchi nătranh,ăv yăthìăđi uăgìăđưăx yăđ năvớiăcái hài v y?ăÐơuălƠăsựăkhácăbi tăgi aăcái riêng tư và cái công cộng n uăanhăchƠngăK.ăngayă trênă gi ngă ng ă vớiă vợ,ă khôngă baoă gi ă khôngă cóă haiă pháiăviênăc aătòaălơuăđƠiă ăc nh?ăVƠ,ătrongătr ngăhợpăđó,ăcô đơn là gì? M tăgánhănặng,ăm tămốiăkinhăhoƠng,ăm tăsựătr ngăph t,ănh ăng iătaăt ngămuốnăchúngătaăt ng,ăhayăng ợcăl i,ăđóălƠăgiáătr ăquỦăbáuănh tăđangăb ănghi nănátăb iăcáiăt păth ăhi nădi năkhắpăn i?ă

Nh ngăth iăkỳăc aăti uăthuy tălƠăr tădƠiă(chúngăchẳngăliênăquanăgìăđ năcácăbi năđổiădaiădẳng c aăcácăki uămốt)ăvƠăđ ợcăđặcătr ngăb iădángăv ănƠyăhayădángăv ăkhácăc aăsinhălinhămƠăti uăthuy tă uătiênăkh oăsát.ăNh ăv yăđ y,ănh ngăkh ănĕngăch aăđựngătrongăkhámăpháăc aăFlaubertăv ăcáiă th ngănh tăch ăđ ợcăkhaiă tri năhoƠnătoƠnă60ănĕmăsauătrongăsựănghi păđồăs ăc aăJamesăJoyce:ăth iăkỳăđ ợcăkhaiătr ng,ăcáchăđơyă50ănĕm,ăb iăchòmăsaoăsángăcácănhƠă ti uă thuy tăTrungăỂuă(th iăkỳăc aănh ngăngh chălỦăcuốiăk t)ătheoătôiăcònălơuămớiăk tăthúc.ă


7.

Ng iătaăđưănóiănhi uăvƠăt ălơuăv ăsựăk tăli uăc aăti uăthuy t:ăđặcăbi tălƠăcácănhƠăt ngălaiăch ănghĩa,ăcácănhƠăsiêuăthực,ăh uănh ăt tăc ăcácănhƠătiênăphongăch ănghĩa.ăHọănhìnăth yăti uăthuy tăbi năm tătrênăconăđ ngăc aăti năb ,ăvìălợiăíchăc aăm tăt ngălaiămớiăv ăcĕnăb n,ăvìălợiăíchăc aăm tăn năngh ăthu tăchẳngăcó chútăgìăgiốngănh ănh ngăgìă th ngăcóătr ớcăđó.ăTi uăthuy tăđưăđ ợcăchônăvùiănhơnădanhăcôngă lỦă l chăs ,ăcũngănh ăsựăkhốnăcùng,ăcácăgiaiăc pă thốngătr ,ăcácăki uăxeăcũăvƠănh ngăcáiămũăchópăcao.ă

Songă le,ăn uănh ăCervantesă lƠăng iăkhaiăsinhă raăTh iăHi năÐ i, thìăsựăk tăthúcădiăs năc aăôngăhẳnăkhôngăch ălƠăm tăchặngăchuy nătr mă ti păs căđ nă thu nă trongă l chăs ăcácă th ă lo iăvĕnăhọc;ănóăs ăbáoăhi uăsựăk tă thúcăc aăTh iăHi năÐ i.ăVìăv yă tôiă th yăcáiăc iăngoácămồmăraăkhiăng iătaătuyênăbốăcáiăch tăc aăti uăthuy tăth tălƠăphùăphi m.ăPhùăphi măb iăvìătôiăđưănhìnăth yăvƠăsốngăquaăcáiăch tăc aă ti uă thuy t,ă cáiă ch tă b tă đắcă kỳă t ă c aă nóă (bằngă nh ngă c măđoán,ăbằngăki măduy t,ăbằngăápălựcăỦăth căh ),ă trongăcáiă th ăgiớiămƠătôiăđưătr iăquaăph nălớnăcu căđ iătôiăvƠăngƠyănayăng iătaăgọiălƠăth ăgiớiătoƠnătr .ăNh ăv y,ăr tărõărƠngălƠăti uăthuy tăcóăth ătƠnăl i,ăcũngăcóăth ătƠnăl iănh ăph ngăTơyăTh iăHi năÐ i.ăLƠăkhuônăm uăc aăcáiăth ăgiớiă y,ăđặtăn nămóngătrênătínhăt ngăđốiăvƠătínhăn ớcăđôiă c aă cõiă ng i,ă ti uă thuy tă khôngă th ă t ngă hợpă vớiă th ă giớiătoƠnătr .ăSựăxungăkhắcănƠyăcònăsơuăsắcăh năc ăxungăkhắcăgi aăm tă


ng iălyăkhaiăvƠăm tăk ăthu căb ămáyăc măquy n,ăgi aăm tăng iăđ uătranhăchoănhơnăquy năvƠăm tătênăchuyênătraăt năng i,ăb iăvìănóăkhôngăch ăcóătínhăcáchăchínhătr ăhayăđ oăđ c,ămƠăcóătínhăcáchăb nă th .ăÐi uăđóă cóănghĩaă lƠă cáiă th ă giớiă c ă s ă trênă chơnă lỦă duyănh tăvƠăth ăgiớiăn ớcăđôiăvƠăt ngăđốiăc aăti uăthuy tăđ ợcănhƠoănặnă theoănh ngăcáchă th căhoƠnă toƠnăkhácănhau.ăChơnă lỦă toƠnă tr ălo iă tr ă tínhă t ngă đối,ă sựă hoƠiă nghi,ă nghiă v n,ă vƠă nóă mưiă mưiăkhôngăth ădungăhòaăvớiăcáiătôiămuốnăgọiălƠătinh thần tiểu thuyết.

Nh ngă ăm tăn ớcăNgaăc ngăs n,ăchẳngăxu tăhi năhƠngătrĕmăhƠngăngƠnăcuốnăti uăthuy tăvớiăsốăl ợngăb năinăkhổngălồăvƠăthƠnhăcôngătoălớnăđóăsao?ăVơng,ănh ngănh ng quy năti uăthuy tă yăkhôngăth ănốiădƠiă thêmăđ ợcăcu căchinhăph căc aăconăng i.ăChúngăkhôngăh ăkhámăpháăthêmăđ ợcăchútăgìămớiăc aăsinhătồn,ăchúngăch ăkhẳngăđ nhă nh ngă cáiă đưă đ ợcă nóiă rồi...ă Khôngă khámă pháă đ ợcă gìă c ,ănh ngăcuốnăsáchă yăkhôngăthamăgiaăvƠoăquá trình thừa kế những khám phá mƠătôiăgọiălƠăl chăs ăti uăthuy t;ăchúngănằmăngoƠiăl chăs ăy,ăhoặcăgi :ăđóălƠănhững quyển tiểu thuyết sau lịch sử tiểu thuyết.

Ðưăg năn aă th ăkỷă l chăs ă ti uă thuy tăd ngăl iă trongăđ ăch ăc ngăs n.ăÐ yălƠăm tăbi năcốăkhổngălồ,ăchi uătheoăt măm căvĩăđ iăc aăti uă thuy tă Ngaă t ă Gogolă đ nă Biely.ă Nh ă v y,ă cáiă ch tă c aă ti uăthuy tăkhôngăph iălƠăm tăỦăt ngăngôngăcuồng.ăNóăđưăt ngăcóărồi.ăVƠăbơyăgi ăthìăchúngătaăbi tăti uăthuy tăch t như thế nào: nó không bi năm t;ănóăb ăr iăraăngoƠiăl chăs ăc aăchínhănó.ăCáiăch tăc aănóănh ăv yădi năraălặngăl ,ăkhôngăaiăth y,ăchẳngălƠmăr yăaiăc .ă


8.

Nh ngăcóăph iăti uăthuy tăđưăđiăđ nămútăđ ngăc aănóăb iăchínhălogicăn iăt iăc aănó?ăPh iăchĕngănóăđưăkhaiăthácăh tăcácăkh ănĕng,ăcácătriă th căvƠăcácăhìnhăth căc aănó?ăTôiăđưăt ngăngheăvíă l chăs ăc aănóănh ălƠăl chăs ăc aănh ngăh mămỏăđưăc năki tăt ălơu.ăSongăph iăchĕngănóăgiốngăhìnhă nhăcáiănghĩaăđ aăc aănh ngăc ăh iăb ăbỏălỡ,ănh ngăti ngăgọiăkhôngăđ ợcăngheăth yăh n?ăTôiăđặcăbi tănh yăc măvớiăbốnăti ngăgọiăsauăđơy:ă

Ti ng gọi của trò chơi:ăđốiăvớiă tôiăbơyăgi ăTristram Shandy c aăLawrance Sterne và Jacques, ngư i theo thuyết định mệnh c aăDenisăDiderotălƠăhaiătácăph măti uăthuy tălớnănh tăc aăth ăkỷăXVII,ăhaiăcuốnăti uăthuy tăđ ợcăsángăt oănh ăm tătròăch iăkỳăvĩ.ăÐ yălƠăhaiăđ nhăcaoăc aă sựăbayăbổngămưiămưiăkhôngăaiăđ tăđ năđ ợcăc ătr ớcăđơyăvƠăsauănƠy.ăTi uăthuy tăv ăsauăđóăb ătróiăbu căb iăđòiăhỏiăph iăgiốngăth t,ăb iăbốiăc nhăhi năthực,ăb iăsựăchặtăch ăc aălốiăbiênăniên.ăNóăđưăbỏăphíăm tănh ngăkh ănĕngăch aăđựngătrongăhaiăki tătácănƠy,ănh ngăkh ănĕngăcóăth ăt oănênăm tăcáchăti năhóaăkhácăc aăti uă thuy tă (vơng,ă taă cóă th ă t ngă t ợngăm tă l chă s ă ti uă thuy tăchâu Âu khác...).


Ti ng gọi của giấc mơ:ăsựăt ngăt ợngăb ăng ăquênătrongăth ăkỷăXIXăđ ợcăFranzăKafkaăthìnhălìnhăđánhăth căd y,ăvƠăôngăđưăthƠnhăcôngă trongă cáiă vi că mƠă nh ngă nhƠă siêuă thựcă sauă ôngă đưă cốă s cănh ngăkhôngă th tă sựă lƠmăđ ợc:ă tr nă l nă cáiăm ăvƠă cáiă th t.ăQu ăv y,ăđóălƠăm tăthamăvọngămỹăhọcălơuăđ iăc aăti uăthuy t,ăđưăt ngăđ ợcăNovalisătiênăc m,ănh ngănóăđòiăhỏiăngh ăthu tăph iăthựcăhi năm tă thu tă luy nă đanămƠăm tă trĕmă nĕmă sauă ch ăKafkaămớiă khámăpháă raă đ ợc.ăKhámăpháă vĩă đ iă nƠyă lƠă cu că khaiăm ăb tă ng ă ch ăkhôngăch ălƠăb ớcăhoƠnăthi năc aăm tăquáătrìnhăti năhóa,ănóăch ngătỏărằngăti uăthuy tălƠăn iăsựăt ngăt ợngăcóăth ăbùngănổănh ătrôngăm tăgi căm ăvƠăti uăthuy tăcóăth ăv ợtăquaăđòiăhỏiătrôngăch ngăcóăv ăt tăy uăph iăgiốngăth t.

Ti ng gọi của tư duy:ăMusilăvƠăBrochăđ aăvƠoăti uăthuy tăm tătríănĕngătốiă th ợngăvƠărựcătỏa.ăKhôngăph iăđ ăbi năti uăthuy tăthƠnhătri tăhọc,ămƠălƠăđ ăhuyăđ ngătrênăc ăs ăcốtătruy năt tăc ăcácăph ngăti n,ă lỦă tínhăvƠăphiă lỦ,ă tựăsựăvƠănghi năng m,ăcóă th soiăsángăb năth ăconăng i;ăđ ă lƠmăchoă ti uă thuy tă tr ă thƠnhăsựă tổngăhợpă tinhăth nă tốiă cao.ă Chi nă côngă c aă họă lƠă sựă hoƠnă thƠnhă l chă s ă ti uăthuy t,ăhayăđúngăh n,ălƠăl iăm iăvƠoăm tăcu căduăhƠnhădƠiălơu?ă

Ti ng gọi của thời gian:ăth iăkỳăc aănh ngănghịch lý cuối kết gi cănhƠăti uăthuy tăkhôngăch ăgiớiăh năv năđ ăth iăgianătrongăbƠiătoánăc aăProustăv ăkỦă căcáănhơnămƠăm ăr ngănóăđ năcáiăbíă năc aăth iăgianăt păth ,ăth iăgianăc aăchơuăỂu,ăcáiăchơuăỂuăđangăngoáiănhìnăl iăquáăkh ăc aămìnhăđ ămƠătựătínhăsổ,ăđ ănắmăbắtăl yăl chăs ăc aămình,ă h tă nh ă m tă ng iă giƠă thơuă tómă c ă cu că đ iă đưă quaă c aă


chínhămìnhătrongăm iăm tăcáiănhìn.ăT ăđóăn yăsinhăỦămuốnăv ợtăquaănh ngăcáiăgiớiăh nănh tăth iăc aăm tăcu căđ iăcáănhơnămƠăti uăthuy tă tr ớcă nayă v nă trúă ng ă ă đ yă vƠă đ aă vƠoă khôngă giană ti uăthuy tănhi uăth iăđ iăl chăs ă(AragonăvƠăFuentesăt ngăth ălƠmăth ).ă

Nh ngătôiăkhôngămuốnătiênăđoánănh ngăconăđ ngăt ngălaiăc aăti uă thuy tă mƠă tôiă chẳngă bi tă gìă s t;ă tôiă ch ă muốnă nói:ă n uă ti uăthuy tăph iăbi năm t,ăthìăkhôngăph iăvìănó đưăki tăs cămƠăvìănóă ătrongăm tăth ăgiớiăkhôngăcònălƠăth ăgiớiăc aănóăn a.ă

9.

Sựăthốngănh tătrongăl chăs ăc aăhƠnhătinh,ăgi căm ănhơnăvĕnăch ănghĩaămƠăTh ợngă đ ă đưă ácă đ că choă phépă hoƠnă thƠnh,ă đ ợcă kèmătheoăm tăquáătrìnhăc năki tăchóngămặt.ăQu ălƠă lũ mốiăc aăsựăc năki tăx aănayăv năgặmănh măcu căsốngăconăng i:ăngayăc ătìnhăyêuălớnănh tăcuốiăcùngăcũngăc năki tăch ăcònăl iăm tăb ăhƠiăcốtănh ngăhoƠiăni măcòmăcõi.ăNh ngătínhăch tăc aăxưăh iăhi năđ iăcƠngălƠmăđ măcáiătaiăhọaăđóălênăm tăcáchăquáiăd :ăcu căsốngăconăng iăb ărútăc năl iătrongăm iăm tăch cănĕngăxưăh iăc aănó;ăl chăs ăm tădơnăt căđ ợcă rútă c nă l iă trongă vƠiă bi nă cố,ă nh ngă bi nă cốă nƠyă đ nă l ợtăchúngăl iăb ărútăc nătrongăm tălốiăgi iăthíchăthiênăki n...ă


Song,ă n uă l ă sốngă c aă ti uă thuy tă lƠă th ngă xuyênă soiă sángă “th ăgiớiă sựă sống”ă vƠă b oă v ă chúngă taă chốngă l iă sựă “lưngă quênă conăng i”,ăthìăph iăchĕngăsựătồnăt iăc aăti uăthuy tălúcănƠyălƠăc năthi tăh năbaoăgi ăh t?ă

Theoătôiăthìăqu ăv y.ăNh ng,ăthanăôi,ăchínhăti uăthuy tăcũngăb ălũămốiăc aăsựărútăc năgặmămòn,ăchúngăkhôngăch ărútăc năỦănghĩaăc aăth ăgiớiămƠăcònărútăc năỦănghĩaăc aănh ngătácăph m.ăTi uăthuy tă(cũngănh ăc ăn năvĕnăhóa)ăngƠyăcƠngăr iăvƠoătayăcácăph ngăti nătruy năthôngăđ iăchúng;ănh ngăph ngăti nănƠy,ălƠătácănhơnăc aăsựăthốngă nh tă l chă s ă hƠnhă tinh,ă khu chă đ iă vƠă quyă t ă quáă trìnhă rútăc n;ăchúngăphơnăphốiătrênătoƠnăth ăgiớiănh ngăs ăđồăgi năl ợcăvƠăcôngăth c,ăcóă th ăđ ợcăsốăđôngănh t,ăđ ợcămọiăng i,ăđ ợcătoƠnăth ănhơnălo iăch pănh n.ăVƠăchẳngăquanătrọngăgìăvi căcácăc ăquanăkhácănhauăc aătruy năthôngăđ iăchúngăth ăhi nănh ngălợiăíchăchínhătr ăkhácănhau.ăCh ăc năgi ăquaăcácătu năbáoăMỹăhayăỂuăchơu,ăpheăt ăcũngănh ăpheăh u,ăt ă t ăTime choăđ năt ăSpiegel:ă t tăc ăchúngăđ uă cóă chungă m tă cáchă nhìnă cu că sống,ă đ ợcă ph nă ánhă trongănh ngătr tătựăgiốngănhau,ăcácăhìnhăth căbáoăchíăgiốngănhau,ăngônăng ă giốngă nhauă vƠă vĕnă phongă giốngă nhau,ă trongă cácă th mă đ nhăngh ăthu tăgiốngănhauăkhiăsắpăx păcáiăgìălƠăquanătrọngăvƠăcáiăgìălƠăkhôngăđángăk .ăTinhăth năchungăđóăc aăcácăph ngăti năthôngătinăđ iăchúngăgi u sauăv ăđaăd ngăv ăchínhă tr ăc aăchúng,ăđóă lƠă tinhăth năc aăth iăđ iăchúngăta.ăTôiăth yătinhăth năđóălƠătráiăng ợcăvớiătinhăth năti uăthuy t.ă


Tinhăth nă ti uă thuy tă lƠă tinhă th năc aăsựăph căt p.ăM iăcuốnăti uăthuy tănóiăvớiăđ căgi :ă“Sựăv tă ăđ iăph căt p h năanhăt ng.”ăÐóălƠăchơnălỦăvĩnhăc uăc aăti uăthuy t,ănh ngăcƠngăngƠyăcƠngăítăđ ợcăngheăth yătrongămớăh năđ nănh ngăcơuătr ăl iăgi năđ năvƠăl ălƠngăđiătr ớcăc ăcơuăhỏiăvƠălo iătr ăcơuăhỏi.ăÐốiăvớiătinhăth năc aăth iăđ iăchúngăta,ă thìăhoặcălƠăAnnaăhoặcălƠăKarénineăđúng,ăvƠăsựăhi năminhă c aăCervantesă nóiă vớiă chúngă taă v ă cáiă khóăkhĕnă trongăvi căhi uăbi tăvƠăv ăsựăth tăkhôngăth ănắmăbắtăđ ợc,ătr ănênăr yărƠăvôăích.

Tinhăth năc aăti uăthuy tălƠătinhăth năliênăt c:ăm iătácăph mălƠăcơuătr ăl iăchoănh ngătácăph mătr ớcăđó,ăm iătácăph măch aăđựngătoƠnăb ăkinhănghi mătr ớcăđóăc aăti uăthuy t.ăNh ngătinhăth năc aăth iăđ iăchúngătaăthìăchĕmăchắmăvƠoăcáiăhi năt i,ăk nhăcƠng,ăl ngăth ngăđ năn iănóăđ yălùiăm tăquáăkh ăkhỏiăt mămắtăchúngătaăvƠărútăgọnăth iăgianăvƠoăm iăgiơyăhi năt i.ăB ăđặtăvƠoătrongăc ăch ănƠy,ăti uăthuy tăkhôngăcònălƠătác phẩm (lƠăcáiănhằmăđ ăsốngălơuădƠi,ănốiăli năquáăkh ăvớiă t ngă lai)ămƠăch ă lƠăm tăbi năcốă th iă sựănh ănh ngăbi năcốăkhác,ăm tăhƠnhăviăkhôngăcóăngƠyămai.ă


10.

Cóăph iănh ăv yăcóănghĩaălƠătrongă“cáiăth ăgiớiăkhôngăph iăc aănóăn a”ă ti uă thuy tă s ă bi năm tă chĕng?ăNóă s ă đ ămặcă choă chơuăỂuăchìmăngh măvƠoăsựă“lưngăquênăconăng i”ăchĕng?ăS ăch ăcònălốiăl mănh măb tăt năc aătròăch iăch ,ăch ăcònănhững quyển tiểu thuyết sau lịch sử của tiểu thuyết chĕng?ăTôiăkhôngăbi t.ăTôiăch ăbi tărằngăti uă thuy tăkhôngă th ăchungăsốngăhòaăbìnhăn aăvớiă tinhă th năc aăth iăđ iăchúngătaăn uănóămuốnăti păt căkhámăpháăraăcáiăch aăđ ợcăkhám phá.

Pháiă ti nă phongă ch ă nghĩaă nhìnă sựă v tă cáchă khác;ă họă đ yă thamăvọngăhòaănh păvớiăt ngălai.ăCácăngh ăsỹă“ti năphongăch ănghĩa”ăsángă t oă raănh ngă tácăph m,ăqu ă th tădũngăc m,ăkhóăkhĕn,ăkhiêuăkhích,ăb ălaăó,ănh ngăhọăsángăt oăraăchúngăvớiăni mătinăchắcărằngă“tinhăth năc aăth iăđ i”ăđ ngăv ăphíaăhọăvƠăngƠyămaiăs ăch ngătỏăhọăđúng.

NgƠyătr ớc,ătôiăcũngăv y,ătôiăđưăxemăt ngălaiălƠăv ăquanătòaăduyănh tătinhăt ngăphánăxétăcácătácăph măvƠăcácăhƠnhăviăc aăchúngăta.ăV ă sauă tôiă hi uă raă rằngă lốiă veă vưnă t ngă laiă lƠă lốiă xuă th iă t ă h iănh t,ă lƠă sựă n nhă hótă đêă hènă k ăm nh.ăVìă t ngă laiă baoă gi ă cũngăm nhăh năhi năt i.ăQu ălƠăchínhănóăs ăphánăxétăchúngăta.ăVƠăchắcăchắnăkhôngăchútătinhăt ngănƠoăc .ă


Nh ngăn uăt ngălaiăchẳngăcóăgiáătr ăgìăđốiăvớiătôi,ăv yăthìătôiăgắnăbóăvớiăai:ăvớiăTh ợngăđ ?ăvớiătổăquốc?ăvớiănhơnădơn?ăvớiăcáănhơn?ă

Cơuătr ăl i c aătôiălốălĕngămƠăchơnăthƠnh:ătôiăgắnăbóăvớiădiăs năb ăm tăgiáăc aăCervantes.ă

[1]Orwellă (Erică Plain):ă nhƠă vĕnă Anhă chuyênă vi tă nh ngă chuy năchâm bi măvƠăvi năt ngăchínhătr .

http://webwarper.net/ww/~av/www.talawas.org/talaDB/showFile.php?res=2906&rb=08#nr1

31 TRÒăCHUY NăV ăNGH ăTHU TăTI UăTHUY T

Ph năth ăhaiă TờÒ CHUYỆN VỀ NGHỆ THUẬT TIỂU THUYẾT

Christian Salmon: Tôi mong muốn cuộc trò chuyện này sẽ tập trung vào vấn đề thẩm mỹ trong các tiểu thuyết của anh. Nhưng chúng ta nên bắt đầu từ đâu đây? Milan Kundera:ă T ă đi uă khẳngă đ nh:ă cácă ti uă thuy tă c aă tôiăkhôngăph iă lƠă ti uă thuy tă tơmă lỦ.ăNóiă chínhăxácăh n:ă chúngănằmăngoƠiăcáiăth mămỹăc aălo iăti uăthuy tămƠăng iătaăquenăgọiălƠăti uăthuy tătơmălỦ.ă C.S: Nhưng chẳng phải là tất cả các tiểu thuyết đều tất yếu phải là tiểu thuyết tâm lý sao? Nghĩa là chăm chú vào cái bí ẩn của tâm thần. M.K:ăHưyănóiăchoăchu năxác:ăt tăc ămọiăti uăthuy tăc aămọiăth iăđ iăđ uăchĕmăchúăvƠoăbíă năc aăcáiătôi.ăT ălúcăanhăbắtăđ uăsángăt oăm tăconăng iăt ngăt ợng,ăm tănhơnăv t,ăt căthìăanhăđốiămặtăvớiăcơuăhỏi:ăcáiătôiălƠăgì?ăBằngăcáchănƠoănắmăbắtăđ ợcăcáiătôi?ăÐ yălƠăm tă trongă nh ngă cơuă hỏiă c ă b nă trênă đóă ti uă thuy tă đ ợcă hìnhăthƠnhăvớiă t ăcáchă lƠă ti uă thuy t.ăN uăanhămuốn,ăquaăcácăcáchă tr ăl iăkhácănhauăđốiăvớiăcơuăhỏiăđó,ăanhăcóăth phơnăbi tăcácăkhuynhăh ớngăkhácănhau,ăvƠăcóă th ,ăcácă th iăkỳăkhácănhauă trongă l chăs ăti uăthuy t.ăCácănhƠăti uăthuy tăđ uătiênăc aăchơuăỂuăch aăbi tăđ năphơnă tíchă tơmă lỦ.ă Boccaceă ch ă đ nă gi nă k ă choă chúngă taă nh ngăhƠnhăđ ngăvƠănh ngăbi năcố.ăTuyănhiên,ăđằngăsauăcácăcơuăchuy năvuiăđó,ăng iă taănh năraăm tăni mătin:ăchínhăbằngăhƠnhăđ ngămƠă


conăng iăv ợtăraăkhỏiăcáiăth ăgiớiălặpăđiălặpăl iăth ngănh tătrongăđóămọiăng iăđ uăgiốngănhau,ăchínhăbằngăhƠnhăđ ngămƠăng iătaătựă phơnă bi tă mìnhă vớiă nh ngă ng iă khácă vƠă tr ă thƠnhă cáă nhơn.ăDanteăđưănóiăđi uăđó:ă"TrongămọiăhƠnhăđ ng,ăỦăđ nhătr ớcătiênăc aăk ăhƠnhăđ ngălƠăbi uăl ăraăhìnhă nhăc aăchínhămình."ăLúcăkh iăđ u,ăhƠnhăđ ngăđ ợcăhi uănh ălƠăchơnădungătựăhọaăc aăconăng iăhƠnhăđ ng.ăBốnă th ă kỷă sauăBoccace,ăDiderotă tỏă raă hoƠiă nghiă h n:ă anhăchƠngăJacques,ăk ătheoăch ănghĩaăđ nhăm nhăc aăôngăveăvưnăcôăvợăch aă c ớiă c aă b nă anh,ă anhămêăm năh nhăphúc,ă bốă anhăn nă choăanhăm tătr n,ălúcăđóăcóăm tăđoƠnăquơnăđiăqua,ăbựcămìnhăanhăđĕngălínhăluôn,ătrongătr năđánhăđ uătiênăanhăb ăm tăviênăđ năvƠoăgốiăvƠătr ă thƠnhă thọtă choă đ nă ngƠyă ch t.ă Anhă t ngă bắtă đ uă m tă cu căphiêuăl uătìnhăáiătrongăkhiătrongăthựcăt ăanhăl iăd năthơnăvƠoăc nhătƠnăt tăc aămình.ăAnhăkhôngăbaoăgi ătựănh năraăđ ợcămìnhătrongăhƠnhăđ ngăc aămình.ăGi aăhƠnhăđ ngăc aăanhăvƠăb năthơnăanh,ăđưăvỡăraăm tăk ăn t.ăConăng iămuốnăb căl ăhìnhă nhămìnhăraăbằngăhƠnhăđ ng,ănh ngăcáiăhìnhă nhă yăchẳngăgiốngăanhă ta.ăTínhăch tăngh chălỦăc aăhƠnhăđ ng,ăđóălƠăm tătrongănh ngăkhámăpháălớnăc aăti uăthuy t.ăNh ngăn uăcáiătôiăkhôngăth ănắmăbắtăđ ợcătrongăhƠnhăđ ng,ăthìă ăđơuăvƠălƠmăth ănƠoăcóăth ănắmăđ ợcănó?ăÐ nălúcăti uăthuy t,ătrongăcu căsĕnătìmăcáiătôi,ăđƠnhăph iăquayămặtăđiăkhỏiăcáiăth ăgiớiăcóăth ătrôngăth yăđ ợcăc aăhƠnhăđ ngăvƠăchúăm căvƠoăcáiăvôăhìnhăc aăđ iăsốngăbênătrong.ăÐ năgi a th ăkỷăXVIIIăRichardsonăkhámăpháăraăhìnhăth căti uăthuy tăgồmănh ngăláăth ătrongăđóăcácănhơnăv tăthổăl ăỦănghĩăvƠătìnhăc măc aăhọ.ă C.S: Sự ra đ i của tiểu thuyết tâm lý chăng?


M.K:ă Thu tă ng ă hẳnă lƠă khôngă chu nă xácă vƠă ch ă g nă đúng.ă NênătránhănóăđiăvƠăhưyădùngăm tăcáchănóiăvòng:ăRichardsonăđưăđ aăti uăthuy tăvƠoăconăđ ngăkhaiăpháăcu căsốngăbênătrongăc aăconăng i.ăTaă bi tă nh ngă tácă gi ă lớnă k ă t că tìmă tòiă c aă ông:ă Goetheă c aăWerther,ăConstant,ărồiăStendhalăvƠănh ngănhƠăvĕnăcùngăth ăkỷăvớiăông.ă Ð nhă caoă c aă sựă ti nă hóaă y,ă theoă tôi,ă lƠă Proustă vƠă Joyce.ăJoyceăphơnătíchăm tăcáiăgìăđóăcònăkhôngăth ănắmăbắtăđ ợcăh năc ă“th iăgianăđưăm t”ăc aăProust:ăkho nhăkhắcăhi năt i.ăKhôngăcònăgìăđ ngănhiênăh n,ăcóăth ăs ămóăđ ợcăh n,ăcóăth ănắnăbópăđ ợcăh nălƠăkho nhăkhắcăhi năt i.ăV yămƠ,ănóăhoƠnătoƠnătu tăm tăkhỏiătayăta.ăT tăc ăn iăphi nămu nătrênăđ iălƠă ăđ y.ăTrongăm tăgiơyăth ăgiác,ăthínhăgiác,ăkh uăgiácăghiănh nă(cốăỦăhayăvôătình)ăm tămớăsựăki năvƠătrongăđ uătaădi năquaăm tăchu iăc măgiácăvƠăỦăt ng.ăM iăm tăkho nh khắcăbi uăhi năm tăvũă tr ănhỏăbé,ăb ăquênăm tăngayă li năsauăđóăkhôngăc uăvưnăđ ợc.ăTh ămƠăcáiăkínhăhi năviălớnăc aăJoyceăbi tăchặnăl i,ănắmăbắtăkho nhăkhắcăthoángăquaăđóăvƠăchoătaăđ ợcănhìnă th yănó.ăSongăcu că truyă tìmăcáiă tôiăm tă l năn aă l iăk tă thúcăbằng m tăngh chălỦ:ăt măsoiăc aăkínhăhi năviăquanăsátăcáiătôiăcƠngălớnă baoă nhiêu,ă thìă cáiă tôiă vƠă tínhă đ nă nh tă c aă nóă cƠngă tu tăm tăkhỏiăchúngă taăb yănhiêu:ăd ớiă th uăkínhăc aăJoyceăphơnăch ă tơmăhồnă thƠnhă nh ngă nguyênă t ,ă t tă c ă chúngă taă đ uă giốngă nhauă t t.ăNh ngăn uăcáiă tôiăvƠă tínhăđ nănh tăc aănóă lƠăkhôngă th ănắmăbắtăđ ợcătrongăđ iăsốngăn iătơmăc aăconăng i,ăv yăthìăcóăth ănắmăl yănóă ăđơuăvƠăbằngăcáchănƠo?ă C.S: Và có thể nắm bắt được nó không?

M.K:ăChắcăchắnălƠăkhông.ăCu cătruyătìmăcáiătôiăk tăthúcăvƠăs ămưiămưiăk tă thúcăbằngăm tăsựăkhôngă thỏaămưnăng ợcăđ i.ăTôiăkhôngă


nóiă lƠă th tă b i.ă B iă vìă ti uă thuy tă khôngă th ă v ợtă quaă giớiă h nănh ngăkh ănĕngăc aămình,ăvƠăvi căsoiărõănh ngăgiớiăh năđóăđưălƠăm tăkhámăpháătoălớn.ăÐi uăđóăkhôngăngĕnăc năcácănhƠăti uăthuy tălớn,ăsauăkhiăđưăch măđ năđáyănh ăcôngăcu căthĕmădòăchiă ti tăcáiătôi,ăđưăbắtăđ uătìmăki m,ăm tăcáchăcóăỦăth căhayăkhôngăcóăỦăth c,ăm tăph ngăh ớngămới.ăNg iă taă th ngănóiăđ năb ătamăv ă th năkỳă c aă ti uă thuy tă hi nă đ i:ă Proust,ă Kafka,ă Joyce.ă Songă theoă tôiăkhôngă cóă cáiă b ă tamă v ă y.ă Trongă l chă s ă c aă riêngă tôiă v ă ti uăthuy t,ăchínhăKafkaăđưăm ăraăph ngăh ớngămới:ăph ngăh ớngăh uă - Proust.ăCáchă ôngă quană ni mă v ă cáiă tôiă hoƠnă toƠnă b tă ng .ăBằngăvƠoăđơuămƠăK.ăđ ợcăxácăđ nhănh ăm tăsinhă linhăđ nănh t?ăChẳngăph iăbằngăcáiăv ăbênăngoƠiăc aăanhătaă(khôngăaiăbi tănóăraăsaoăc ),ăchẳngăph iăbằngăti uăs ăc aăanhă(khôngăaiăbi tăgì),ăchẳngăph iă bằngă cáiă tênă c aă anhă (anhă khôngă cóă tên),ă cũngă chẳngă ph iăbằngănh ngăkỷăni m,ănh ngăthiênăh ớng,ănh ngămặcăc măc aăanh.ăBằngăcáchăx ăsựăc aăanhăchĕng?ăTr ngăho tăđ ngătựădoăc aăanhăb ăgiớiăh năm tăcáchăth măh i.ăBằngănh ngăsuyălu năbênătrongăc aăanhăchĕng?ăVơng,ăKafkaă liênă t căbámă theoănh ngăỦănghĩăc aăK.,ănh ngănh ngăỦănghĩănƠyăch ăchuyênăchúăvƠoăcáiătìnhăth ăhiênăt i:ăc năph iălƠmăgìăđơy,ăngayăt căth i?ăÐ năphòngăth măv năhayăl nătránh?ăNgheă theoă ti ngăgọiăc aăv ăchaăcốăhayă lƠăkhông?ăToƠnăb ăđ iăsốngăn iătơmăc aăK.ăđ uăb ăthuăhútăvƠoăcáiătìnhăth ăc măb yămƠăanhă đ ngă r iă vƠo,ă vƠă khôngă cònă gìă cóă th ă v ợtă quaă tìnhă th ă yăđ ợcăphátă l ă choă taăbi tă (nh ngăkỦă căc aăK.,ănh ngăsuyă t ă siêuăhìnhăc aăanh,ănh ngăđánhăgiáăc aăanhăv ănh ngăng iăkhác).ăVớiăProust,ăvũătr ăbênătrongăc aăconăng iălƠăhuy nădi u,ălƠăm tăcõiăvôăt năkhôngăng ngăkhi nătaăkinhăng c.ăNh ngăđ yăchẳngăph iălƠăđi uăng cănhiênăc aăKafka.ăÔngăkhôngătựăhỏiăđơuălƠănh ngăđ ngăc ăbênătrongăquy tăđ nhă ngăx ăc aăconăng i.ăÔngăđặtăm tăcơuăhỏiăkhácă


v ăcĕnăb n:ăđơuălƠănh ngăkh ănĕngăcònăl iăc aăconăng iătrongăm tăth ăgiớiămƠănh ngăquy tăđ nhăt ăbênăngoƠiătr ăthƠnhănặngătrĩuăđ năn iănh ngăđ ngăc ăbênătrongăchẳngăcònăchútătrọngăl ợngănƠoăn a?ăQu ăv y,ă li uă sốăph năvƠă tháiăđ ă anhăchƠngăK.ăcóă thayăđổiăđ ợcăchútăgìăn uăanhătaăcóănh ngăxungănĕngăđồngătínhăluy năáiăhayăm tăthiên tìnhăs ăđauăth ng?ăChẳngăchútăgìăh t.ă C.S: Ðó là điều anh đã nói trong Nh ă bồngă cáiă ki pă nhơnă sinh:

“Tiểu thuyết không phải là một l i tự thú của tác giả mà là một cuộc thăm dò cuộc sống con ngư i trong cái thế giới đã tr thành cạm bẫy.” Nhưng cạm bẫy là gì vậy?

M.K:ăÐi uăđóăng iătaăđưăbi tăt ălơuărồi:ăng iătaăsinhămƠăcóăđòiăđ ợcăsinhăraăđơu,ăb ănhốtătrongăm tăcáiăc ăth ămìnhăkhôngăh ălựaăchọnă vƠă cuốiă cùngă đ ă mƠă ch t.ă Ng ợcă l i,ă khôngă giană th ă giớiăth ngăxuyênă t oăkh ănĕngăv ợtă thoátă ra.ăM tă ng iă línhă cóă th ăđƠoăngũăvƠă cóă th ă bắtă đ uăm tă cu că sốngăkhácă ăm tă n ớcă lángăgi ng.Trongăth ăkỷăc aăchúngăta,ăđ tănhiên,ăth ăgiớiăđóngăl iăquanhăta.ăBi năcốăquy tăđ nhăsựăthayăđổiăth ăgiớiăthƠnhăc măb yăđóăhi nănhiênălƠăcu căchi nătranhă1914ă(vƠăl năđ uătiênătrongăl chăs )ăđ ợcăgọiă lƠă chi nă tranhă th ă giới.ă Khôngă đúngă lƠă th ă giới.ă Cu că chi nătranhă yăch ăgồmăcóăchơuăỂu,ăvƠăcũngăkhôngăph iăt tăc ăchơuăỂu.ăNh ngă tínhă t ă “th ă giới”ă di nă đ tă r tă hùngă hồnă c mă giácă kinhăhoƠngă tr ớcăcáiăđi uă lƠă t ă nayăkhôngăcònăcóăgìăx y ra trên hành tinhănƠyămƠăl iăcóătínhăcáchăđ aăph ng,ăt ănayăt tăc ămọiătaiăhọaăđ uăliênăquanăđ nămọiăng iăvƠădoăđó,ăchúngătaăngƠyăcƠngăb ăquy tăđ nhăb iăngo iăc nh,ăb iănh ngătìnhăth ăkhôngăaiăcóăth ătránhăthoátăđ ợc,ăvƠăngƠyăcƠngăkhi năchúngătaăgiốngănhauăh n.ă


Nh ngăhưyăhi uăđúngătôi.ăN uătôiătựăđặtămìnhăraăngoƠiăti uăthuy tăgọiălƠătơmălỦ,ăđi uăđóăkhôngăcóănghĩaălƠătôiăt ớcăm tăđ iăsốngăn iătơmăcácănhơnăv tăc aă tôi.ăÐi uăđóăch ăcóănghĩaă lƠăcácă ti uă thuy tăc aă tôiă uă tiênă theoăđuổiănh ngăbíă năkhác,ănh ngăcơuăhỏiăkhác.ăÐi uă đóă cũngă khôngă cóă nghĩaă lƠă tôiă ph nă đốiă nh ngă quy nă ti uăthuy tăb ăámă nhăb iăkhoaătơmălỦăhọc.ăÐúngăraălƠătìnhăth ăđổiăthayăsauăProustăkhi nătôiănuốiăti c.ăCùngăvớiăProust,ăm tăv ăđ păkỳăvĩăđưă t ă t ă r iă xaă chúngă ta.ă Mưiă mưi,ă khôngă cònă baoă gi ă tr ă l i.ăGombrowicză t ngă cóăm tă Ủă t ngă kỳă c cămƠă thiênă tƠi.ăÔngă b oătrọngăl ợngăcáiătôiăc aăchúngătaătùyăthu căvƠoăsốăl ợngădơnăsốăth ăgiới.ă Nh ă v yăDémocriteă lƠă bằngăm tă ph nă bốnă trĕmă tri uă nhơnălo i;ă Brahmsă m tă ph nă tỷ;ă chínhă Gombrowicză m tă ph nă haiă tỷ.ăTheoăquanăđi măc aăkhoaă sốăhọcăđó,ă trọngă l ợngăcõiăvôă t nă c aăProust,ă trọngăl ợngăc aăcáiă tôi,ăc aăđ iăsốngăn iă tơmăc aăm tăcáiătôi,ăngƠyăcƠngănh ăđi.ăVƠătrênăđ ngălaoătớiăcáiănh ătênhăđó,ăchúngătaăđưăv ợtăquaăm tăranhăgiớiătríăm ng.ă C.S: “Sự nhẹ bồng không thể biện minh được” của cái tôi là nỗi ám ảnh của anh, từ những tác phẩm đầu tiên. Tôi nghĩ đến Nh ngămốiă tìnhănựcăc i;ăchẳng hạn, truyện ngắn EdouardoăvƠăTh ợngăđ .ăSau đêm yêu đương đầu tiên với cô gái trẻ Alice, Edouardo bị một thứ bất ổn kỳ quặc, sẽ là quyết định đối với câu chuyện của anh ta: anh ta nhìn ngư i tình và tự bảo: “Những ý nghĩ của Alice thật ra là chỉ một thứ dán lên số phận cô ta, và số phận cô ta chỉ là một thứ dán lên cơ thể cô ta, và anh chỉ còn thấy cô ta một tập hợp ngẫu nhiên của một cơ thể, những ý nghĩ và một tiểu sử, một thứ tập hợp không hữu cơ, tùy tiện, r i rạc. Và trong một truyện ngắn khác nữa, truyện Tròăch iăđónăxeăđiănh ,ăcô gái, trong những đoạn cuối truyện, thấy rối loạn vì mối hoài nghi về bản sắc của


mình đến nỗi cô cứ thổn thức nhắc đi nhắc lại mãi: “Tôi là tôi mà, tôi là tôi mà...” M.K: Trong Nhẹ bồng cái kiếp nhân sinh,ăTerezaănhìnăvƠoăg ng.ăCôătựănh ăn uăm iăngƠyăcáiămũiăcôătaăc ădƠiăthêmăm tămilimetăthìăs ă raă lƠmă saoă nh .ăÐ nă baoă nhiêuă lơuă khuônămặtă côămớiă tr ă nênăkhôngă th ă nh nă raă đ ợcă n a?ă VƠă n uă khuônă mặtă côă khôngă cònăgiốngăTerezaăthìăTerezaăcóăcònălƠăTerezaăkhông?ăCáiătôiăbắtăđ uăt ăđơuăvƠăk tăthúcă ăđơu?ăAnhăth yăkhông:ăchẳngăcóăchútăkinhăng cănƠoătr ớcăcõiăvôăt năkhôngădòăđ ợcăc aătơmăhồn.ăCh ăcóăsựăkinhăng cătr ớcăn iăb păbênhăv ăcáiătôiăvƠăb năsắcăc aănó.ă C.S: Hoàn toàn không có độc thoại nội tâm trong tiểu thuyết của anh.

M.K:ăTrongăđ uăBloom,ăJoyceăđưăđặtăm tăcáiămicro.ăNh ăcáiă tròăgiánăđi păkỳă oălƠălốiăđ cătho iăn iătơmă y,ăchúng taăbi tăr tănhi uăđi uăv ăb năthơnăchúngăta.ăNh ngătôiăkhôngădùngăcáiămicroă y.ă C.S: Trong cuốn Ulysse của Joyce, độc thoại nội tâm xuyên suốt cả cuốn tiểu thuyết, nó là cơ s của kết cấu tiểu thuyết, là thủ pháp chính. Có phải trong tiểu thuyết của anh, sự chiêm nghiệm triết học đóng vai trò đó? M.K:ăTôiă th yă t ă “tri tăhọc”ăkhôngăđúng.ăTri tă họcă tri năkhaiă t ăt ngăc aămìnhătrongăm tăkhôngăgianătr uăt ợng,ăkhôngăcóănhơnăv t,ăkhôngăcóătìnhăhuống.ă


C.S: Anh đã bắt đầu tác phẩm Nh ăbồngăcáiăki pănhơnăsinh bằng một suy tư ng về sự quay tr lại vĩnh cửu của Nietzsche. Cái ấy là gì vậy nếu không phải là một sự trầm tư triết học được triển khai một cách trừu tượng, không có nhân vật, không có tình huống? M.K:ă Không!ă Sựă chiêmă nghi mă đó,ă t ă dòngă đ uă tiênă c a ti uăthuy t,ăd nătrựcăti păvƠoăngayătìnhăhuốngăchínhăy uăc aăm tănhơnăv tă - lƠăTomas;ănóă trìnhăbƠyăv năđ ăc aăanhă ta:ăcáiănh ă tênhăc aăsinhătồnătrongăcáiăth ăgiớiăkhôngăcóăsựăquayătr ăv ăvĩnhăc u.ăAnhăth yăđ y,ăcuốiăcùngăchúngătaăl iăquayătr ăl iăvớiăcơuăhỏiăc aăchúngăta:ă ăphíaăbênăkiaăc aăti uăthuy tăgọiălƠătơmălỦ,ăcóăcáiăgì?ăNóiăcáchăkhác:ănắmăbắtăcáiătôiătheoăcáchăth căphiătơmălỦănh ăth ănƠo?ăNắmăbắtăcáiă tôi,ă trongăcácă ti uă thuy tăc aă tôi,ăđi uăđóăcóănghĩaă lƠănắmăbắtă l yăb năch tăc cădi năhi nă sinhăc a nó.ăNắmăbắtă cáiămưăhi năsinhăc aănó.ăTrongăkhiăvi tăNhẹ bồng cái kiếp nhân sinh tôiăhi uăraărằngăcáiămưăc aănhơnăv tănƠyăhayănhơnăv tăkhácă lƠăgồmăvƠiă t ă - chìaăkhóa.ăVớiăTerezaăđóălƠă:ăthơnăth ,ătơmăhồn,ăc năchóngămặt,ăsựăy uăđuối,ăthiênădi mătình,ăThiênăđ ng.ăVớiăTomasăđóălƠ:ăcáiănh ătênh,ă cáiă nặngă trĩu.ăTrongă ch ngămangă tiêuăđ ăNhững từ không

được hiểu tôiăxemăxétă cáiămưăhi nă sinhăc aăFranzăvƠăcáiămưăc aăSabineă bằngă cáchă phơnă tíchă nhi uă t :ă đƠnă bƠ,ă sựă trungă thƠnh,ă sựăph năb i,ăơmănh c,ăbóngătối,ăánhăsáng,ăcácăđámăr ớc,ăsắcăđ p,ă tổăquốc,ănghĩaăđ a,ăs căm nh.ăM iăt ătrongăsốăđóăđ uăcóăm tăỦănghĩaăkhác trongăb ămưăc aăng iăkia.ăÐ ngănhiên,ăcáiămưăkhôngăph iăđ ợcănghiênăc uăm tăcáchătr uăt ợng,ănóăb căl ăraăd năd nătrongăhƠnhăđ ng,ătrongăcácătìnhăhuống.ăHưyăl yăvíăd ăcuốnăCuộc sống mãi ngoài kia,ăph năba:ănhơnăv t,ăanhăchƠngăJaromilăeăth n,ăcònălƠătrai tơn.ăM tăhôm,ăanhăđiăd oăvớiăcôănhơnătình,ăcôănƠyăb tăng ăng ăđ uă lênă vaiă anh.ăAnhă chƠngă th yă h nhă phúcă t tă b c,ă cònă b ă kíchă


thíchăv ăth ăxácăn aăkia.ăTôiăd ngăl iă ăcáiăsựăcốăminiăđóăvƠătôiăghiănh n:ă“H nhăphúcălớnănh tămƠăJaromilăđ ợcăbi tălƠăc mănh nămái đ uăcôăgáiăđangăng ătrênăvaiămình”.ăT ăcáiăđóătôiăcốănh năraăc măxúcă h ngă d că c aă Jaromil:ă “M tămáiă đ uă conă gáiă đốiă vớiă anhă taăcònăh nălƠăm tăt măthơnăconăgái.”ăTôiămuốnănóiărõ,ăđi uăđóăkhôngăcóă nghĩaă lƠă anhă taă d ngă d ngă vớiă t mă thơnă côă gái,ă mƠă lƠ:ă “anhăkhôngă hamămuốnă t mă thơnă tr nă c aă côă gái,ă anhă hamămuốnăm tăkhuônămặtăcôăgáiăđ ợcăchi uăsángăb iăt măthơnătr năc aăcô.ăAnhăkhôngămuốnă chi măđo tăm tă t mă thơnă conă gái,ă anhămuốnă chi măđo tăm tăkhuônămặtă conăgáiăvƠăkhuônămặtă yăhi nă tặngăanhă t măthơnăc aăcôănh ăm tăbằngăch ngătìnhăyêu”.ăTôiăcốăđặtătênăchoătháiăđ ăđó.ăTôiăchọnăt ătình âu yếm.ăVƠătôiăxemăxétăt ăđó:ăth tăv y,ăth ănƠoălƠătìnhăơuăy m?ăTôiăđiăđ nănh ngăcơuătr ăl iănốiăti p:ă“Tìnhăơuăy măn yă sinhă lúcă chúngă taă đ ợcănémă lênăng ỡngă c aă tuổiă thƠnhăniên và chúngătaănh năraăm tăcáchăloăsợănh ngălợiăth ăc aătuổiăth ămƠăchúngă taăđưăkhôngăhi uăkhiăchúngă taăcònă lƠăconă tr .”ăVƠă ti pătheo:ă“Tìnhăơuăy m,ăđóă lƠăn iăkhi păsợădoă tuổiă thƠnhăniênăgơyăraăchoăchúngăta.”ăVƠăm tăđ nhănghĩaăkhácăn a:ă“Tìnhăơuăy m,ă yă lƠăt oăra m tăkhôngăgianăgi ăt oătrongăđóăk ăkhácăch ăđ ợcăcoiănh ălƠăm tăđ aătr .”ăAnhăth yăkhông,ătôiăkhôngăch ăraăchoăanhănh ngăgìădi năraătrongăđ uăJaromil,ătôiăch ăch ăraănh ngăgìădi năraătrongăđ uătôi,ătôiăchĕmăchúăquanăsátăJaromilăvƠătôiăcốăt ngăb ớcăti păc năt năđáyătháiăđ ăc aăanhăta,ăđ ăhi uănó,ăgọiătênănó,ănắmăbắtănó.ă Trong Nhẹ bồng cái kiếp nhân sinh,ă Terezaă sốngă vớiă Tomas,ănh ngătìnhăyêuăc aăcôăđòiăhỏiăcôăph iăhuyăđ ngăt tăc ăs călựcăc aăcô,ăvƠăđ tănhiên,ăcôăkhôngăth ăch uăđựngăđ ợcăn a,ăcôămuốnătháoălui,ăt tă“xuốngăth p”,ăn iăt ăđóăcôăđưăđ năđơy.ăVƠătôiătựăhỏi:ăđi uăgìăx yăđ năvớiăcôăv y?ăVƠătôiătìmăth yăcơuătr ăl i:ăcôăth yăchóngămặt.ă


Nh ngă c nă chóngămặtă lƠă gìă v y?ă Tôiă tìmă đ nhă nghĩaă vƠă tôiă nói:ă“m tă sựăngơyăng t,ăm tă Ủămuốnăngưăxuốngăkhôngă saoă c ỡng l iăđ ợc”.ăNh ngăl păt cătôiătựăch aăl i,ătôiăđ nhănghĩaăchínhăxácăh n:ă“th yăchóngămặtălƠăb ăsayăvìăsựăy uăđuốiăc aăchínhămình.ăNg iătaăỦăth căđ ợcăsựăy uăđuốiăc aămìnhăvƠăng iătaăkhôngăth ăc ỡngăl iănó,ămƠăbuôngăth ămìnhătheoănó.ăNg iătaătựăđánhăsayămìnhăbằngăchínhăsựăy uăđuốiăc aămình,ăng iătaămuốnătr ănênăy uăđuốiăh năn a,ă ng iă taămuốnă ngưă quayă raă gi aă đ ngă tr ớcămặtă thiênă h ,ăng iătaămuốnănằmălĕnăraăđ t,ămuốnăxuốngăth păh năc ămặtăđ t.”ăC năchóngămặtălƠăm tătrongănh ngăchìaăkhóaăđ ăhi uăTereza. Ðó khôngăph iălƠăchìaăkhóaăđ ăhi uăanhăhayătôi.ăTuyănhiên,ăc ăanhăc ătôiăítăraăchúngătaăcũngăhi uălốiăchóngămặtăđóălƠăkh ănĕngăc aăchúngăta,ăm tă trongănh ngăkh ănĕngăc aă sinhă tồn.ăTôiăđưăph iă sángă t oăTereza,ă“m tăcáiătôiăth ănghi m”,ăđ ăhi uăcáiăkh ănĕng đó,ăđ ăhi uăsựăchóngămặt.ă Nh ngăkhôngă ch ăcácă tìnhăhuốngăđưăđ ợcăđặtă thƠnhă cơuăhỏiă nh ăv y,ăc ăcuốnăti uăthuy tăchẳngăquaălƠăm tăcơuăhỏiădƠi.ăCơuăhỏiăcóătínhăch tăchiêmănghi mă(sựăchiêmănghi măcóătínhăch tăcơuăhỏi)ălƠăc ă s ă trênăđóă t tă c ă cácă cuốnă ti uă thuy tă c aă tôiăđ ợcăxơyădựng. Hưyăd ngăl iă ăcuốnăCuộc sống mãi ngoài kia. Cuốnăti uăthuy tănƠyălúcăđ uăcóătênălƠ Tuổi trữ tình. TôiăđổiătênăvƠoăphútăcuốiădoăápălựcăc aăcácăb nătôiăth yăcáiătênăđóănh tănh oăvƠăd ăsợ.ăNh ợngăb ăhọ,ătôiăđưălƠmăm tăđi uăxằngăb y.ăQu ăv y,ătôiă th yăr tă nênăchọnătênăchoăm tăcuốnăti uăthuy tătheoăph mătrùăchínhăc aănó.ăL i nói đùa, Sách cư i và lãng quên, Nhẹ bồng cái kiếp nhân sinh. Ngay c Những mối tình nực cư i. Khôngă nênă hi uă tênă sáchă yă theoănghĩa:ă đơyă lƠă nh ngă cơuă chuy nă tìnhă buồnă c i,ă Ủă t ngă v ă tình yêuăbaoăgi ăcũngăliênăquanăđ năcáiănghiêmătúc.ăSong,ănh ngămốiă


tìnhănựcăc i,ăđóălƠălo iănh ngămốiătìnhăkhôngăcóăsựănghiêmătúc...ăM tăkháiăni măch ăy uăđốiăvớiăconăng iăhi năđ i.ăNh ngăhưyătr ăl iăvớiăcuốnăCuộc sống mãi ngoài kia. Cuốnăti uăthuy tănƠyăđặtăc ăs ătrênăm yăcơuăhỏi:ăth ănƠoălƠătháiăđ ătr ătình?ăTh ănƠoălƠătuổiătr ănh ă lƠă tuổiă tr ă tình;ăđơuă lƠăỦănghĩaă cu căk tăhônăbaăphía:ă tr ătình- cáchăm ng- tuổ ătr ?ăVƠălƠăthiăsĩănghĩaălƠăgì?ăTôiănhớătôiăđưăbắtăđ uăvi tăcuốnăti uă thuy tănƠyăvớiăgi ă thuy tă lƠmăvi căsauăđơyămƠătôiăđưăghiătrongăsổătayăc aămình:ă“ThiăsỹălƠăanhăchƠngătr ătuổiăđ ợcăm ădắtătayăđ nătr ngăbƠyătr ớcăcáiăth ăgiớiămƠăanhătaăkhôngăth ăb ớcăvƠoăđ ợc.”ăAnhăth yăđ y,ăđ nhănghĩaă yăkhôngăph iălƠăxưăh iăhọc,ăkhôngăph iălƠămỹăhọc,ăcũngăchẳngăph iătơmălỦăhọc.ă C.S: Nó là hiện tượng học. M.K:ăTínhăt ănƠyăkhôngătồi,ănh ngătôiătựăc mămìnhădùng.ăTôiăquáăsợăcácăv ăgiáoăs ăcoiăngh ăthu tăch ă lƠăm tă th ăpháiăsinhăc aăcácătrƠoă l uă tri tă họcă vƠă lỦă thuy t.ă Ti uă thuy tă bi tă đ nă cõiă vôă th cătr ớcăFreud,ăbi tăđ năđ uătranhăgiaiăc pătr ớcăMarx,ănóăthựcăhƠnhăhi nă t ợngă họcă (cu că tìmăki măb nă ch tă cácă tìnhă huốngă c aă conăng i)ătr ớcăcácănhƠăhi năt ợngălu n.ăTuy tăv iăbi tăbaoăcácă“c nhămôăt ăki uăhi năt ợngăhọc”ă ăProustă lƠăng iăch aăt ngăbi tăm tănhà hiênăt ợngăhọcănƠo!ă C.S: Chúng ta hãy tóm tắt lại. Có nhiều cách để nắm bắt cái tôi. Trước tiên, bằng hành động. Rồi, trong đ i sống nội tâm. Còn anh, anh khẳng định: cái tôi được quyết định b i bản chất cục diện hiện sinh của nó. Thái độ đó anh dẫn đến nhiều hệ quả. Chẳng hạn, sự say mê của anh muốn tìm hiểu bản chất của các tình huống khiến cho mọi kỹ thuật mô tả đối với anh đều là lỗi th i. Anh hầu


như không nói chút gì về hình dáng bên ngoài các nhân vật của anh. Và vì việc tìm kiếm những động cơ tâm lý đối với anh không đáng quan tâm bằng việc phân tích các tình huống, cho nên anh cũng rất hà tiện nói về quá khứ các nhân vật của anh. Lối kể chuyện có tính chất trừu tượng đó có nguy cơ khiến các nhân vật của anh kém sinh động đi không? M.K:ă Hưyă th ă đặtă cơuă hỏiă yă vớiă Kafkaă hayăMusil.ă VớiăMusil,ăng iătaăđưăt ngăđặtăcơuăhỏiăđó.ăNgayăc ănh ngăng iăcóăhọcăv nănh tăcũngăt ngătráchăôngăđưăkhôngăph iălƠăm tănhƠăti uăthuy tăth tăsự.ăWalterăBenjaminăkhơmăph căsựăthôngăminhăc aăôngăch ăkhôngăph iăngh ăthu tăc aăông.ăEdouardăRoditiăth yăcácănhơnăv tăc aăôngăkhôngăcóăsựăsốngăvƠăđ ăngh ăôngătheoăg ngăProust:ăôngătaăb oăbƠăVerdurinăsốngăđ ngăvƠăquy nărũăbi tăbaoăsoăvớiăDiotime!ăQu ălƠăhaiă th ă kỷă ch ă nghĩaă hi nă thựcă tơmă lỦă đưă t oă nênăm tă vƠiă chu nămựcăg nănh ăb t kh ăxơmăph m:ă1)ăPh iăcungăc păthôngătinătốiăđaăv ănhơnăv t:ăv ăb ăngoƠiăc aăy,ăcáchănóiăvƠă ngăx ăc aăy;ă2)ăPh iăbi tăquáăkh ăc aănhơnăv tăb iă ăđóăch aăđựngăt tăc ănh ngăđ ngăc ăc aă cáchă ngă x ă hi nă t iă c aă y;ă vƠă 3)ăNhơnă v tă ph iă đ ợcă hoƠnătoƠnăđ că l p, nghĩaă lƠă tácăgi ăvƠănh ngănh năxétă c aăanhă taăph iăbi năm tăđiăđ ăđ ngăqu yăr yăng iăđọcăđangămuốnăphóăthácămìnhăchoă oă nhăvƠăxemăh ăc uănh ălƠăsựăth t.ăSongăMusilăđưăpháăvỡăsựăcamăk tălơuădƠiăđóăgi aăti uăthuy tăvƠăng iăđọc.ăVƠăcùngăvớiăông,ănhi uănhƠ ti uă thuy tăkhácăn a.ăChúngătaăbi tăgìăv ăv ăbênăngoƠiăc aăEsch,ănhơnăv tălớnănh tăc aăBroch?ăChẳngăcóăgìăh t.ăTr ăm tăđi uălƠărĕngăanhătaăr tăto.ăChúngătaăbi tăgìăv ăth iăth ă uăc aăK.ăhayăc aă Chveik?ă VƠă c ă Musil,ă c ă Broch,ă c ă Gombrowicză chẳngă h ăng năng iăhi nădi nătrongăcácăti uăthuy tăc aăhọăbằngăcácăt ăt ngăc aăhọ.ăNhơnăv tăkhôngăph iălƠăsựămôăphỏngăm tăconăng iăsốngă


th t.ăÐóă lƠăm tă conă ng iă t ngă t ợng.ăM tă cáiă tôiă th ă nghi m.ăNh ăv y,ăti uăthuy tănốiămìnhătr ăl iăvớiăcáiăthu ăbanăđ uăc aănó.ăG nănh ăkhôngăth ănghĩăđ ợcărằngăDonăKihôtêălƠăm tăconăng iăsốngă th t.ăTuyănhiên,ă trongăkỦă că chúngă ta,ă cònăcóănhơnăv tănƠoăsốngăđ ngăh năông?ăHưyăhi uătôi,ătôiăkhôngămuốnătr chăth ợngăvớiăng iăđọcăvƠăvớiăhamămuốnăngơyăth ămƠăchínhăđángăc aăhọăđ ợcăđắmămìnhăvƠoăth ăgiớiăt ngăt ợngăc aăti uăthuy tăvƠăth nhătho ngănh mă l nănóăvớiă thựcă t i.ăNh ngă tôiăkhôngă tină rằngăkỹă thu tăc aăch ănghĩaăhi năthựcătơmălỦălƠăc năthi tăđ ălƠmăđ ợcăvi căđó.ăTôiăđưăđọcăLâu đài l nă đ uă tiênă lúcă14ă tuổi.ăHồiă yă tôiămêăm tă c uă th ăhốc- cơyătrênăbĕngăsốngăc nhănhƠătôi.ăTôiăđưăhìnhădungănhơnăv tăK.ăgiốngăanhăc uăth ănọ.ăMưiăđ năbơyăgi ătôiăv năhìnhădungănh ăv y.ăQuaăđóătôiămuốnănóiărằngătríă t ngăt ợngăc aăng iăđọcătựăđ ngăhoƠnăthi năt ngăt ợngăc aătácăgi .ăTomasădaănơuăhayăngĕmăđen?ăBốăanhătaăgiƠuăhayănghèo?ăTựăb năhưyăchọnăl y!ă C.S: Nhưng không phải lúc nào anh cũng theo đúng quy tắc ấy: trong Nh ăbồngăcáiăki pănhơnă sinh, nếu Tomas thực tế không có quá khứ nào cả, thì Tereza lại được trình bày không chỉ với th i thơ ấu riêng của cô mà cả th i thơ ấu của mẹ cô nữa. M.K:ăTrongăti uăthuy tăđó,ăanhăcóăth ătìmăth yăcơuănƠy:ă“Cu căđ iăcôăch ălƠăsựănốiădƠiăcu căđ iăm ăcô,ăg năgiốngănh ăđ ngăch yăc aăhònă bidaă lƠă sựă nốiă dƠiă cáiă c ă đ ngă doă cánhă tayă ng iă ch iă thựcăhi n.”ăN uătôiănóiăđ năng iăm ,ă yăkhôngăph iălƠăđ ădựngălênăm tăb ngăkêăcácăthôngătinăv ăTereza,ămƠăvìăng iăm ălƠăch ăđ ăchínhăc aăcô,ăvìăTerezaălƠăsựă“nốiădƠiăc aăm ăcô”ăvƠăcôăđauăkhổăvìăđi uăđó.ăChúngătaăcũngăbi tărằngăcôăcóăđôiăvúăquáănhỏăvớiăhaiănúmăvúăquáătoăvƠăquáăthơmănh lƠăchúngăđ ợcăv ăb iă“m tăanhăchƠngăhọaă


sỹănhƠăquêăchuyênăhọaănh ngăhìnhăt că tĩuăchoăng iănghèo”;ăcáiăthôngătinăđóăcũngăc năthi tăvìăthơnăth ăc aăcôăcũngălƠăm tăch ăđ ălớnăc aăTereza.ăNg ợcă l i,ăv ăTomas,ăchồngăcô,ă tôiăkhôngăh ăk ăchútă gìă v ă tuổiă th ă c a anhă ta,ă khôngăk ă chútă gìă v ă cha,ăm ,ăgiaăđìnhăanh,ăchúngătaăhoƠnătoƠnăkhôngăbi tăgìăv ăc ăth ăvƠăkhuônămặtăanh,ăb iăvìăb năch tăc cădi năhi năsinhăc aăanhăcắmăr ăvƠoănh ngăch ăđ ăkhác.ăSựăthi uăvắngăthôngătinăđóăkhôngălƠmăchoăanhăkémă“sinhăđ ng”.ăB iăvìălƠmăchoăm tănh năv tătr ănênă“sinhăđ ng”ăcóănghĩaălƠ:ăph iăđiăđ năt năcùngăc cădi năhi năsinhăc aăanhăta.ăT călƠ:ăđiăđ nă t nă cùngăm tăvƠiă tìnhăhuống,ăm tăvƠiăm uăhình,ă th măchíăm tăvƠiăt ăđưănhƠoănặnănênăanhăta.ăKhôngăcóăgìăkhácăn a.ă C.S: Như vậy quan niệm tiểu thuyết của anh có thể được xác định như là một sự chiêm nghiệm có tính thơ về sinh tồn. Tuy nhiên, không phải bao gi các tiểu thuyết của anh cũng được hiểu như vậy. Ngư i ta tìm thấy đó nhiều sự kiện chính trị chúng cung cấp cho ngư i ta một cách giải thích xã hội học, lịch sử hay ý thức hệ. Anh làm thế nào để dung hòa sự quan tâm đối với lịch sử xã hội của anh và niềm tin của anh rằng tiểu thuyết trước hết phải xem xét cái bí ẩn của sinh tồn? M.K:ăHeideggerăch ăraăđặcătr ngăc aăsinhătồnăbằngăm tăcôngăth căcựcăkỳăquenăthu c:ăină- der - Welt - sein,ătồnăt iă- trong - th ăgiới.ăConăng iăkhôngăliênăquanăvớiăth ăgiớiănh ăch ăth ăvớiăkháchăth ,ănh ă conă mắtă vớiă b că tranh;ă cũngă chẳngă nh ă m tă di nă viênă vớiătrangătríăsơnăkh u.ăConăng iăvƠăth ăgiớiăgắnăli năvớiănhauănh ăconăsơuăvớiăcáiăvỏăc aănó:ăth ăgiớiăthu căv ăconăng i,ănóălƠăkíchăcỡăc aăconăng i,ăvƠăm iăkhiăth ăgiớiăbi năđổi,ăcáiăsinhătồnă(ină- der - Welt - sein)ă cũngă bi nă đổi.ăK ă t ăBalzac,ă cáiă “Welt”ă c aă tồnă t iă


chúngătaămangătínhăch tăl chăs ăvƠ cu căsốngăc aăcácănhơnăv tădi năraă trongăm tăkhôngăgianăđ ợcăđánhăd uăbằngănh ngăngƠyă tháng.ăTi uă thuy tă khôngă baoă gi ă cóă th ă rũă bỏă đ ợcă cáiă diă s nă đóă c aăBalzacăn a.ăNgayăc ăGombrowicz,ăng iăđưăsángăt oăraănh ngăcơuăchuy nă lôngă bông,ă tùyă h ng,ă viă ph mă t tă c ămọiă quyă tắcă c aă sựăgiốngănh ă th t,ă cũngăkhôngă thoátăkhỏiădiă s nă y.ăCácă ti uă thuy tăc aăôngădi năraătrongăm tăth iăgianăcóăngƠyăthángăvƠăhoƠnătoƠnăcóătínhăl chăs .ăNh ngăchớăl năl năhaiăth :ăm tăbênăcóălo iăti uăthuy tăkh oăsátăkích cỡ lịch sử hiện sinh của con ngư i,ăm tăbênăkhácălƠălo iăti uăthuy tăminh họa một hoàn cảnh lịch sử,ămôăt ăxưăh iăvƠoăm tă th iă đi mănh tă đ nh,ăm tă côngă trìnhă s ă li uă ti uă thuy tă hóa.ăAnhă đưă bi tă t tă c ă nh ngă cuốnă ti uă thuy tă yă vi tă v ă cáchăm ngăPháp,ăv ăMarieăAntoinette,ăhayăv ănĕmă1914,ăv ăcôngăcu căt păth ăhóaă ă LiênăXô,ă hayă v ă nĕmă 1984;ă t tă c ă nh ngă cáiă đóă lƠă nh ngăcuốnă ti uă thuy tă lo iăphổăc p,ăchúngăd chăm tănh nă th căphiă ti uăthuy tăsangăngônăng ăti uăthuy t.ăMƠătôiăthìătôiăs ăkhôngăbaoăgi ăchánănóiăđiănóiăl i:ăl ătồnăt iăduyănh tăc aăti uăthuy tălƠănóiăraăcáiăđi uăch ăcóăti uăthuy tămớiănóiăđ ợc.ă C.S: Nhưng tiểu thuyết có thể nói điều gì đặc biệt về lịch sử? Hoặc là: cách xử lý lịch sử của anh thế nào? M.K:ăSauăđơyălƠăm tăsốănguyênălỦăc aătôi.ă Th ănh t:ăt tăc ăcácătìnhăti tăl chăs ,ătôiăx ălỦăvớiăsựăti tăki mătốiăđa.ăTôiă ngăx ăvớiăl chăs ăgiốngănh ănhƠăthi tăk ăsơnăkh uădƠnăm tăphốiăc nhătr uăt ợngăvớiăvƠiăđồăv tăc năthi tăchoăhƠnhăđ ngăk ch.ă


NguyênălỦăth ăhai:ătrongăcácătìnhăti tăl chăs ,ătôiăch ăgi ăl iănh ngăcáiăt oăchoăcácănhơnăv tăc aătôiăm tătìnhăhuốngăhi năsinhăti uăbi u.ăVíăd :ătrongăL i đùa cợt,ăLudvikăth yăcácăb năbèăvƠăđồngămônăc aăanhăđ aătayăbi uăquy tăm tăcáchăhoƠnătoƠnăd ădƠngăvi căđuổiăanhăraă khỏiă tr ngă đ iă họcă vƠă nh ă th ă lƠmă đ oă l nă c ă cu că đ iă anh.ăAnhătinăchắcărằng,ăn uăc n,ăhọăs ăbi uăquy tătreoăcổăanhăcũngăd ădƠngănh ăth .ăT ăđóăd năđ năđ nhănghĩaăc aăanhăv ăconăng i:ăm tăsinhăv tăcóăth ăđ yăk ăđồngălo iăc aămìnhăđ năch ăch tătrongăb tăc ă tìnhă huốngă nƠo.ăNh ă v yă kinhă nghi mănhơnă lo iă họcă cĕnă b năc aăLudvikăcóănh ngăcĕnănguyênă l chăs ,ănh ngăvi cămôă t ăđíchăth ă l chă s ă (vaiă tròă c aă Ð ng,ă nh ngă nguồnă gốcă chínhă tr ă c aă t ăkh ngă bố,ă tổă ch că c aă cácă thi tă ch ă xưă h iă v.v...)ă khôngă lƠmă tôiăquanătơmăvƠăanhăs ăkhôngăth yăchúngătrongăcuốnăti uăthuy t.ă Nguyênă lỦă th ă ba:ă khoaă chépă s ă vi tă l iă l chă s ă c aă xưă h i,ă ch ăkhôngă ph iă c aă conă ng i.ă Vìă v yă nh ngă sựă ki nă đ ợcă nóiă đ nătrongăcácăti uăthuy tăc aătôiăth ngăb ăkhoaăchépăs ăbỏăquên.ă Nh ngănguyênălỦăth ăt ăđiăxaăh năc :ăkhôngăch ălƠăhoƠnăc nhăl chăs ăph iăt oăraăm tătìnhăth ăhi năsinhămớiăm ăđốiăvớiănhơnăv tăti uăthuy t,ămƠăngayăc ăchínhăl chăs ătừ trong chính nó ph iăđ ợcăhi uăvƠăphơnătíchănh ălƠăm tătìnhăhuốngăhi năsinh.ă C.S: Ðiều đó nhắc chúng ta nhớ lại Jacques, anh chàng theo chủ nghĩa định mệnh mà anh đã nói đến đầu câu chuyện. M.K:ăNh ngăl nănƠyălƠăm tătìnhăth ăt păth ,ăm tătìnhăth ăl chăs .ă


C.S: Ðể hiểu được các tiểu thuyết của anh, có cần thiết phải biết lịch sử Tiệp Khắc không? M.K:ăKhông.ăT tăc ănh ngăgìăc năbi tăv ăl chăs ă y,ăti uăthuy tătựănóăđưănóiăc .ă C.S: Ðể đọc tiểu thuyết, không cần một hiểu biết lịch sử nào sao? M.K:ăCóăl chăs ăchơuăỂu.ăT ănĕmă1000ăđ nănay,ăl chăs ă yăch ălƠăm tă cu căphiêuă l uă chung.ăChúngă taă lƠăm tăph năc aănóăvƠămọiăhƠnhăđ ngăc aăchúngăta,ăcáănhơnăhayăquốcăgia,ăch ăb căl ăỦănghĩaăquy tăđ nhăc aăchúngăn uătaăđặtăchúngătrongă t ngăquanăvớiă l chăs ă y.ăTôiăcóăth ăhi uăDon Kihôtê mƠăkhôngăbi tăl chăs ăTơyăBanăNha.ăTôiăkhôngăth ăhi uăDon Kihôtê n uăkhôngăcóăm tăỦăt ng,ădùăch ălƠăkháiăquátăv ăcu căphiêuăl uăl chăs ăc aăchơuăỂu,ăv ăth iăđ iăhi păsỹăc aănóăchẳngăh n,ăv ătìnhăyêuăphongănhư,ăv ăsựăchuy năti păt ăth iăTrungăCổăsangăTh iăHi năÐ i.ă C.S: Trong Cu căsốngă ămưiăngoƠiăkia, mỗi đoạn trong cuộc đ i Jaromil đều được đối chiếu với những mẩu tiểu sử của Rimbaud, Keats, Lermontov, v.v... Cuộc diễu hành ngày 1 tháng 5 Praha hòa lẫn với những cuộc biểu tình sinh viên tháng 5 năm 1968 Paris. Như vậy anh tạo cho các nhân vật của anh một khung cảnh rộng lớn bao gộp toàn bộ châu Âu. Tuy nhiên, cuốn tiểu thuyết của anh diễn ra Praha. Nó đạt cao điểm vào lúc diễn ra cuộc chính biến năm 1948. M.K:ăÐốiăvớiă tôiăđ yă lƠăcuốnă ti uă thuy tăv ăcáchăm ngăchơuăỂuăđúngănh ăthựcăch tăc aănó,ătrongăd ngăcôăđặc...ă


D uălƠăkhôngăxácăthựcăđ năđơu,ăcu căchínhăbi năđóăđưăđ ợcăn mătr i.ă Vớiă t tă c ă sựă khoaă tr ngă c aă nó,ă nh ngă oă t ngă c aă nó,ănh ngă ph nă x ă c aă nó,ă nh ngă t iă ácă c aă nó,ă đốiă vớiă tôiă bơyă gi ăcu că chínhă bi nă yă lƠă sựă côă đặcă nh iă l iă c aă truy nă thốngă cách m ngăchơuăỂu.ăNh ălƠăsựănốiădƠiăvƠăhoƠnăt tăk chăcỡmăc aăth iăđ iăcácă cu că cáchă m ngă chơuă Ểu.ă Cũngă nh ă Jaromil,ă nhơnă v tă c aăcuốnăti uăthuy tănƠy,ălƠăsựănốiădƠiăc aăVictorăHugoăvƠăRimbaud,ălƠăsựăhoƠnăt tăk chăcỡmăn năth ăc aăchơuăỂu.ăJaroslav,ătrongăL i đùa cợt,ănốiădƠiăl chăs ăngƠnănĕmăc aăngh ăthu tădơnăgianăvƠoăth iăđ iămƠăn năngh ăthu tănƠyăđangăbi năm t.ăBácăsỹăHavel,ătrongăNhững mối tình nực cư i lƠăm tă chƠngăDonă JuanăvƠoă lúcămƠă ch ănghĩaăDonăJuanăkhôngăcònăcóăth ătồnăt i.ăFranz,ătrongăNhẹ bồng cái kiếp nhân sinh lƠă ti ngăvọngă s uămu năcuốiă cùngăc aăcu cădi uăhƠnhălớnăc aăcánhăt ăchơuăỂu.ăVƠăTereza,ătrongăm tăngôiălƠngăh oălánhăx ăBôhême,ăkhôngăch ăxaălánhăt tăc ăcu căsốngăcôngăc ngăc aăđ tăn ớcă cô,ă mƠă c ă “conă đ ngă trênă đóă nhơnă lo i,ă lƠă “ch ă nhơnă và ng iăchi măh uătựănhiên”ătheoăđuổiăcu căhƠnhăti năc aănó”.ăT tăc ănh ngănhơnăv tă yăkhôngăch ăhoƠnăt tăl chăs ăriêngăt ăc aămình,ămƠăh năn a,ă c ă l chă s ă siêuă cáănhơnă c aă cácă cu căphiêuă l uă c aăchâu Âu. C.S: Có nghĩa là các tiểu thuyết của anh nằm trong hồi cuối cùng của th i hiện đại mà anh gọi là “th i đại những nghịch lý cuối kết”? M.K:ăC ăchoălƠănh ăv y.ăNh ngăhưyătránhăm tăsựăhi uăl m.ăKhiătôiăvi tăcơuăchuy năc aăHavelătrongăNhững mối tình nực cư i, tôi khôngăcóăỦăđ nhănóiăv ăm tăanhăchƠngăDonăJuanătrongăth iăđ iămƠăcu căphiêuăl uăc aăch ănghĩaăDonăJuanăđưăh tărồi.ăTôiăvi tăm tăcơuă


chuy nătôiăth yăbuồnăc i.ăTh ăthôi.ăT tăc ănh ngăsuyănghĩăv ăcáiăngh chălỦăcuốiăk tăv.v...ă yăkhôngăđiătr ớcăcácăti uăthuy tăc aătôi,ămƠă bắtă nguồnă t ă cácă ti uă thuy tă đó.ăChínhă lƠă trongă khiă vi tăNhẹ bồng cái kiếp nhân sinh,ăđ ợcăgợiăỦăb iănh ngănhơnăv tăc aătôiăt tăc ăcáchănƠyăhayăcáchăkhácăđ uă rútă luiăkhỏiă thiênăh ,ămƠă tôiănghĩăđ năcôngăth cănổiăti ngăc aăDescartes:ăconăng i, “ch ănhơnăvƠăk ăchi măh uătựănhiên”.ăSauăkhiăđưălƠmănênănh ngăđi uăkỳădi uătrongăkhoaăhọcăvƠăkỹăthu t,ăv ă“ch ănhơnăvƠăk ăchi măh u”ă yăđ tănhiênănh năraărằngăanhătaăchẳngăcóăgìăs t,ăvƠăchẳngăh ălƠăch ănhơnăc aătựănhiênă(tựănhiênăngƠyăcƠngăbi năm tăkhỏiăhƠnhătinh),ăcũngăchẳngălƠăch ănhơnăl chăs ă(l chăs ăđưătu tăm tăkhỏiătayăanhăta),ăcũngăchẳngălƠă ch ănhơnă c aă chínhămìnhă (anhă taă b ă đi uăkhi năb iă nh ngă lựcăl ợngăphiălỦătrongătơmăhồnămình).ăNh ngăn uăTh ợngăđ ăđưăbỏăđiăvƠăconăng iăkhôngăcònălƠăch ănhơnăn a,ăv yăthìăaiălƠăch ?ăTráiăđ tăbayătớiătrongăkho ngăkhôngăchẳngăcóăch ănhơnănƠoăh t.ăTh ăđ y,ăcáiănh ătênhăkhôngăth ăbi năminhăđ ợcăc aăconăng i.ă C.S: Tuy nhiên, phải chăng là một ảo ảnh quy ngã khi cho rằng th i đại hiện nay là th i kỳ được đặc quyền, th i kỳ quan trọng hơn hết, có thể biết được lúc kết thúc? Ðã bao nhiêu lần rồi châu Âu từng nghĩ đã sống th i tận cùng, th i tận thế của mình! M.K:ă C ngă vƠoă t tă c ă nh ngă ngh chă lỦă cuốiă k t,ă hưyă thêmă c ăngh chălỦăc aăchínhăsựăt năcùngăn a.ăKhiăm tăhi năt ợngăbáoăhi uăt ăxaăsựăbi năm tăsắpăđ năc aănó,ănhi uăng iătrongăchúngătaăbi tăđ ợcăđi uăđó,ăvƠ,ă tùyă tìnhăhình,ănuốiă ti cănó.ăNh ngăkhiăc năh păhốiăđ năhồiăk tăthúcăthìăchúngătaăđưănhìnăraăch ăkhácărồi.ăCáiăch tătr ănênăvôăhình.ăÐưăítălơuărồi,ădòngăsông,ăchimăs năca,ănh ngăconăđ ngăbĕngăquaă cácăbưiă cỏăđưăbi năm tă trongăđ uăócăconăng i.ă


KhiăthiênănhiênăngƠyămaiăs ăbi năm tătrênăhƠnhătinh,ăcònăaiănh năraăn a?ăÐơuălƠănh ngăng iănốiănghi păOctaviaăPaz,ăRenéăChar?ăCònăđơuănh ngănhƠăth ălớn?ăHọăđưăbi năm tăchĕngăhayăti ngănóiăc aăhọăđưătr ănênăkhôngăth ăngheăth yăđ ợcăn a?ăDùăth ănƠoăđiăn a,ăđưăcóăsựă thayă đổiă toă lớnă trênă cáiă chơuă Ểuă ngƠyă x aă khôngă th ă t ngăt ợngănổiălƠăkhôngăcóăthiăsỹ.ăNh ngăn uăconăng iăđưăm tăđiăcáiănhuăc uăth ,ăthìănóăcóăcònănh năraăsựăbi năm tăc aăth ăkhông?ăSựăk tăthúcăđó,ăkhôngăph iălƠăm tăv ănổăt năth .ăCóăth ăchẳngăcóăgìăêmălặngăh nălƠăsựăk tăthúc.ă C.S: Hãy cho là như vậy đi. Nhưng nếu một cái gì đó đang kết thúc, thì ta có thể giả định một cái gì đó khác đang bắt đầu. M.K:ăChắcăchắnărồi.ă C.S: Nhưng cái gì đang bắt đầu? Không thấy cái đó trong các tiểu thuyết của anh. Từ đó nảy sinh mối nghi ng : phải chăng anh chỉ thấy một nửa tình thế lịch sử của chúng ta? M.K:ăCóăth ,ănh ngăđi uăđóăchẳngănghiêmătrọngăđ năth ăđơu.ăQu v y,ăc năph iăhi uăti uăthuy tălƠăgì.ăM tănhƠăs ăhọcăk ăl iăvớiăanhăcácăsựăki năđưăx yăra.ăNg ợcăl i,ăt iăácăc aăRaskolnikovăkhôngăh ăbaoăgi ăcóăth t.ăTi uăthuy tăkh oăsátăkhôngăph iăhi năthựcămƠăkh oăsátăcu căsống.ăVƠăcu căsốngăkhôngăph iălƠănh ngăgìădi năra,ăcu căsốngă lƠă vùngă cácă kh ă nĕngă c aă conă ng i,ă t tă c ă nh ngă gìă conăng iăcóăth ătr ănên,ăt tăc ănh ngăgìănóăcóăth .ăCácănhƠăti uăthuy tăv ănênătấm bản đồ cuộc sống bằngăcáchăkhámăpháăraăkh ănĕngănƠyăhayăkh ănĕngăkhácăc aăconăng i.ăNh ngăph iănóiăl iăm tăl năn a:ăsống,ăđi uăđóăcóănghĩaălƠă:ă“tồnăt iă- trong - th ăgiới”.ăDoăđó,ăc nă


hi uă c ă nhơnă v tă l nă th ă giớiă c aă nóă nh ă lƠă nh ngă khả năng.ă ăKafkaăđi uănƠyăsángărõ:ăth ăgiớiăc aăKafkaăkhôngăh ăgiốngăb tăc ăhi nă thựcă đ ợcă bi tă nƠo,ă nóă lƠăm tă khả năng tột cùng và không

được thực hiện c aăcõiăng i.ăÐúngălƠăcáiăkh ănĕngă yăm ăhi nălênăđằngă sauă th ă giớiă cóă thựcă c aă chúngă taă vƠă d ngă nh ă báoă tr ớcăt ngă laiăchúngă ta.ăChínhăvìăv yăng iă taănóiăđ nă t măcỡă tiênă triăc aăKafka.ăNh ngăn uănh ngă ti uă thuy tă c aăôngă chẳngăcóăgìă lƠătiênătriăc ,ăchúngăcũngăs ăkhôngăm tăđiăgiáătr ăc aăchúng,ăb iăchúngănắmăbắtăm tăkh ănĕngăc aăcu căsốngă(kh ănĕngăc aăconăng iăvƠăc aăth ăgiớiăc aăy)ăvƠănh ăv yăkhi năchúngătaăth yăchúngătaălƠăai,ăchúngătaăcóăth ătr ănênănh ăth ănƠo.ă C.S: Nhưng các tiểu thuyết của anh trong một thế giới hoàn toàn thực!

M.K:ăHưyănhớăNhững kẻ mộng du c aăBroch,ăb ăbaăti uăthuy tăbaoăquátă 30ă nĕmă l chă s ă chơuăỂu.ă TheoăBroch,ă l chă s ă đóă đ ợcă xácăđ nhănh ălƠăm tăcu căsuyăthoáiăcácăgiáătr ăkhôngăd t.ăCácănhơn v tăb ă nhốtă trongăquáă trìnhăđóănh ă trongăm tă chi că lồngăvƠăph iă tìmăcáchă ngăx ă thíchăhợpăvớiă sựăbi năm tăd năcácăgiáă tr ă chungă y.ăÐ ngănhiênăBrochă tină ă sựăđúngăđắnă trongăphánăxétă l chă s ă đóăc aăông,ănóiăcáchăkhác,ătinărằngăcáiăkh ănĕngăth ăgiớiăôngămô t ălƠăm tăkh ănĕngăđ ợcăthựcăhi n.ăNh ngăhưyăth ăt ngăt ợngălƠăôngăđưăl m,ăvƠăsongăsongăvớiăquáătrìnhăsuyăthoáiăđóăđangădi năraăm tăquáă trìnhăkhác,ăm tă sựăphátă tri nă tíchăcựcămƠăBrochăkhôngă trôngăth yăđ ợc.ăÐi uăđóăcóă lƠmă thayăđổiăchútăgìăgiáă tr ăc aăNhững kẻ mộng du không?ăKhông.ăB iăquáătrìnhăsuyăthoáiăcácăgiáătr ălƠăm tăkh ă nĕngă khôngă th ă chốiă cưiă c aă th ă giớiă conă ng i.ă Hi uă conăng iăb ănémăvƠoăvòngăxoáyăc aăquáătrìnhăđó,ăhi uănh ngăc ăch ,ă


nh ngătháiăđ ăc aăhọ,ăđóălƠăđi uăquanătrọng.ăBrochăđưăkhámăphá ra m tăvùngăđ tă ch aă t ngăbi tă c aă cu că sống.ăVùngăđ tă ch aă t ngăbi tăc aăcu căsốngăcóănghĩaălƠ:ăkh ănĕngăc aăcu căsống.ăKh ănĕngăyăcóătr ăthƠnhăhi năthựcăhayăkhông,ăđi uăđóălƠăth ăy u.ă

C.S: Như vậy, th i đại của những nghịch lý cuối kết trong các tiểu thuyết của anh được xem không phải là một hiện thực mà là một khả năng chăng? M.K:ăM tăkh ănĕngăc aăchơuăỂu.ăM tăhìnhă nhăkh ădĩăc aăchơuăỂu.ăM tătìnhăth ăkh ădĩăc aăconăng i.ă C.S: Nhưng nếu anh cố nắm bắt một khả năng chứ không phải một hiện thực, tại sao anh lại coi là quan trọng hình ảnh anh tả, chẳng hạn, về Praha và những biến cố đã diễn ra đó? M.K:ăN uătácăgi ănhìnănh nă ăm tătìnhăth ăl chăs ăm tăkh ănĕngăch aăt ngăcóăvƠătiêuăbi uăc aăth ăgiớiăconăng i,ăanhătaăs ămuốnămôă t ănóăđúngănh ănó có.ăCáiăđóăkhôngă tráiăvớiăđi uă lƠăsựă trungăthƠnhăvớiă sựă th tă l chă s ă lƠă chuy nă th ăy uă trongăgiáă tr ă c aă ti uăthuy t.ăNhƠăti uăthuy tăkhôngăph iălƠănhƠăs ăhọcăcũngăchẳngăph iănhƠătiênătri:ăanhătaălƠăng iăthámăhi măcu căsống.

53 GHIăCHÉPăN YăSINHăT ă"NH NGăK ăM NGăDU"

Phần thứ ba GHI CHÉP NẢY ỞINH TỪ "NHỮNG KẺ MỘNG DU"

K t cấu B ă baă gồmă baă ti uă thuy tăPasenow hay là chủ nghĩa lãng mạn;

Esch hay là chủ nghĩa vô chính phủ; Huguenau hay là chủ nghĩa hiện thực.ăL chăs ătrongăm iăcuốnăti uăthuy tădi năraă15ănĕmăsauăl chăs ă trongăcuốnă tr ớc:ă1888;ă1903;ă1918.ăKhôngăcuốnănƠoănốiăvớiăcuốnăkiaăbằngăm tămốiăquanăh ănhơnăqu :ăm iăcuốnăcóănhómănhơnă v tă riêngă c aă nóă vƠă đ ợcă xơyă dựngă theoă cáchă riêngă khôngăgiốngă ănh ngăcuốnăkhác.ă ÐúngălƠăPasenowă(nhơnăv tăch ăchốtăc aăcuốnăti uăthuy tăth ănh t)ăvƠăEschă (nhơnăv tă ch ăchốtă c aă cuốnă ti uă thuy tă th ă hai)ă cóămặtătrongăkhungă c nhăcuốnă ti uă thuy tă th ă ba,ă vƠăBertrandă (nhơnăv tăc aă cuốnă th ă nh t)ă cóă m tă vaiă ă cuốnă th ă hai.ă Tuyă nhiên, câu chuy nă Bertrandă đưă tr iă quaă ă cuốnă th ă nh tă (vớiă Pasenow,ăRuzena,ă Elisabeth)ă hoƠnă toƠnă khôngă cóă ă cuốnă th ă hai,ă vƠă anhăchƠngăPasenowăc aăcuốnăti uăthuy tăth ăbaăkhôngăh ăgi ăl iătrongămìnhăchútăkỷăni măgìăv ăth iătraiătr ăc aăanhătaă(đ ợcăt ătrongăcuốnăth ănh t).ă Nh ăv yăcóăm tăsựăkhácăbi tăc ăb năgi aăNhững kẻ mộng du vớiănh ngă “b că tranh”ă lớnă khácă c aă th ă kỷă XXă (c aă Proust,ă Musil,ăThomasăMann,ăv.v...):ă ăBrochăkhôngăph iătínhăliênăt căc aăti uăs ă(m tănhơnăv t,ăm tăgiaă t c)ă t oănênă tínhă thống nh tăchung.ăÐóălƠă


m tăđi uăkhác,ăkhóăth yăh n,ăkhóănắmăbắtăh n,ăth măkín:ătínhăliênăt că c aăm tă ch ăđ ă (ch ăđ ăconăng iăđốiămặtăvớiăquáă trìnhă suyăthoáiăcácăgiáătr ).ă

Những khả năng

Ðơuă lƠă nh ngă kh ă nĕngă c aă conă ng iă trongă cáiă th ă giớiă đưă tr ăthành c măb y?ăCơuătr ăl iăđòiăhỏiătr ớcăh tăph iăcóăm tăỦăt ngănh tăđ nhăv ăth ăgiớiălƠăgì.ăÐòiăhỏiătaăph iăcóăm tăgi ăthuy tăcóătínhăb năth ăv ăđi uăđó.ăTh ăgiớiă theoăKafka:ăvũă tr ăb ăquanăliêuăhóa.ăCáiăcôngăs ăkhôngăph iănh ăm tăhi năt ợngăxưăh iătrongăsốănh ngăhi năt ợngăxưăh iăkhácămƠănh ălƠăb năch tăc aăth ăgiới.ă Chínhă ăđóătaăgặpăsựăgiốngănhauă(sựăgiốngănhauăl ălùng,ăb tăng )ăgi aă Kafkaă bíă hi mă vƠă Hasekă dơnă dư.ă Hasekă khôngă t ă quơnă đ iă(theoă lốiăm tănhƠăhi nă thựcăch ănghĩa,ăm tănhƠăphêăbìnhăxưăh i)ănh ălƠăm tăth ăgiớiăc aăxưăh iăỄoă- Hung,ămƠănh ăphiênăb năhi năđ iăc aăth ăgiới.ăCũngănh ătòaăánăc aăKafka,ăquơnăđ iăc aăHasekăch ă lƠă m tă thi tă ch ă mênhă môngă quană liêuă hóa,ă m tă quơnă đ iă - chínhăquy năx aăcũă(dũngăc m,ăm uăl ợc,ăkhéoăléo)ăchẳngăcònăđ ălƠmăgìăn a.

Bọnăquanăliêuăquơnăsựăc aăHasekăxu năngốc;ăcáiălogicăphôătr ngămƠăphiălỦăc aălũăquanăliêuă ăKafkaăcũngăv y,ăchẳngăcóăchútăkhônăngoană nƠo.ă ă Kafka,ă đ ợcă cheă ph ă bằngăm tă t mă áoă choƠngă bíăhi m,ăsựăxu năngốcămangădángăv ăm tăth ăng ăngônăsiêuăhình.ăNóăđeădọaăng iăta.ăJosephăK.ăs ăcốăh tăs cămòătìmătrongănh ngăth ăđo n,ănh ngă l iănóiă tốiănghĩaăc aănóăm tăỦănghĩaănƠoăđó.ăB iăvìă


n uăb ăk tăt iăch tălƠăđi uăkh ngăkhi p,ăthìăb ăk tăt iăkhôngăvìăcáiăgìăc ălƠăđi uăhoƠnătoƠnăkhôngăth ăch uănổi,ănh ălƠăk ătu năn năchoăcáiăvôănghĩaăv y.ăChoănênăK.ăđồngăỦălƠămìnhăcóăt iăvƠăcốătìmăchoăraăt iă c aă mình.ă Trongă ch ngă cuối,ă anhă cheă haiă tênă đaoă ph ă c aămìnhă tránhă cáiă nhìnă c aă nh ngă viênă c nhă sátă thƠnhă phốă (nh ngăviênăc nhăsátănƠyăcóăth ăc uăanh)ăvƠăm yăgiơyătr ớcăkhiăch t, anh ơnăh năđưăkhôngăđ ăs cătựăcắtăcổămìnhăvƠătránhăchoăhọăm tăcôngăvi căb năth u.ă Chveikănằmă ăchínhăphíaăđốiăl păvớiăK.ăAnhăbắtăch ớcăcáiăth ăgiớiăquanhămìnhă(cáiăth ăgiớiăc aăsựăxu năngốc)ăm tăcáchărĕmărắpăchoăđ năn iăkhôngăaiăbi tăanhăcóăngốcăth tăhayăkhông.ăN uăanhăthíchăngăvớiăcáiătr tătựăhi năhƠnhăd ădƠngănh ăth ă(vƠăvuiăv ăđ năth !),ăyăchẳngăph iălƠăvìăanhătìmăth yă ăđóăm tăỦănghĩa,ămƠăb iăvìăanhăchẳngăth yă ăđóăcóăỦănghĩaăgìăc .ăAnhăvuiăđùa,ăchọcăc iănh ngăng iă khácăvƠăbằngă cáchă c ngăđi uă thóiă xuă th iă c aămình,ă anhăbi năth ăgiớiăthƠnhăm tătròăđùaăduyănh tăvƠăkhôngălồ.ă (LƠăng iăđưăch ngăki năcáiăbi nătháiătoƠnătr ăc aăth ăgiớiăhi năđ i,ăchúngătaăhi uărằngăhaiătháiăđ ăđó,ărõărƠngălƠăgi ăt o,ălƠăcóătínhăvĕnăhọc,ăthổiăphồng,ăkỳăthựcăl iăr tăcóăth t:ăchúngătaăsốngătrongăkho ngăkhôngăgianăđ ợcăgiớiăh năm tăphíaăb iăkh ănĕngăK.,ăphíaăbênăkiaăb iă kh ănĕngăChveik;ă nghĩaă lƠă trongăkho ngăkhôngăgianămƠăm tăcựcălƠăsựăđồngănh tăhóaăvớiăquy nălựcăđ năm căliênăk tăgi aăn nănhơnăvớiăchínhăđaoăph ăc aăy,ăcònăcựcăkiaălƠăsựăkhôngăch pănh năquy nălựcăbằngăcáchăt ăchốiăcoiăb tăc ăcáiăgìălƠănghiêmătúc;ănghĩaălƠ:ătrongăkho ngăkhôngăgiană ăgi aăcáiătuy tăđốiănghiêmătúcă- K. - vƠăcáiătuy tăđốiăkhôngănghiêmătúcă- Chveik.)


CònăBroch?ăGi ăthuy tăb năth ăc aăôngălƠăgì? Th ăgiớiă lƠăquáătrìnhăsuyăthoáiăcácăgiáă tr ă (nh ngăgiáă tr ăđ ă l iă t ăth iăTrungăCổ),ăquáă trìnhă tr iădƠiă suốtăbốnă th ăkỷăc aăTh iăHi năÐ iăvƠălƠăb năch tăc aănó.ă ÐơuălƠănh ngăkh ănĕngăc aăconăng iăđốiădi năvớiăquáătrìnhăđó?ă

Brochăkhámăpháăbaăkh ănĕng:ăkh ănĕngăPasenow,ăkh ănĕngăEsch,ăkh ănĕngăHuguenau.ă

Khả năng Pasenow Ng iă anhă c aă Joachimă Pasenowă ch tă trongă m tă tr nă đ uă súng.ăNg iăchaăb o:ă“Nóăch tăvìădanhădự.”ăNh ngăt ăđóăkhắcăsơuămưiămãi trong tâm trí Joachim. Nh ngăb năanh,ăBertrand,ăng cănhiên:ă lƠmăsaoă trongă th iăđ iăcácăxeăhỏaăvƠăcácănhƠămáy,ăhaiăconăng iăl iăcóăth ăđ ngăthẳng,ăc ngăđ ,ăđốiămặtănhau,ătayăđ aăthẳngăraătr ớc,ăc măsúngăngắn?ă V ăđi uăđó,ăJoachimătựănh :ăBertrandăchẳngăh ăcóăỦăth căv ădanhădự.ă VƠăBertrandă ti pă t că nghĩ:ă cácă tìnhă c mă chốngă chọiă l iă vớiă th iăgian.ăChúngălƠăcáiăn năkhôngăth ăpháăvỡăc aătínhăb oăth .ăM tăth ăcặnăbưăl iăgiống.ăNh ng,ăsựăgắnăbóăvớiănh ngătìnhăc măđ ợcăth aă


k ,ăvớiăcáiăcặnăbưăl iăgiốngăc aăchúng,ăđ yălƠătháiăđ ăc aăJoachim Pasenow. Pasenowă đưă nhi mă cáiăm uă hìnhă c aă b ă đồngă ph c.ăNgƠyă x aă - ng iăk ăchuy năgi iă thíchă - nhƠă th ,ănh ă lƠăk ăphánăxétă tốiăcao,ăthốngătr ăconăng i.ăB ăáoăc aăv ălinhăm călƠăd uăhi uăquy nălựcăsiêuă tr nă th ,ă trongăkhiăb ăđồngăph căc aăviênă sỹăquan,ă chi că áoăth ngăc aăv ăquanătòaăbi uăhi năcáiă tr nă t c.ăKhiă nhăh ngăth nădi uăc aănhƠăth ăphaiănh tăd năđi,ăb ăđồngăph căthayăth ăchi căáoătĕngăl ăvƠătựănơngămìnhălênăđ năm cătuy tăđối.ă B ăđồngăph c,ăđóălƠăcáiăchúngătaăkhôngălựaăchọn,ăđóălƠăcáiătaăđ ợcăc p;ălƠăsự tinăchắcăc aăcáiătoƠnăth ăđốiămặtăvớiăsựăb păbênhăc aăcáiăcáănhơn.ăKhiănh ngăgiáătr ,ăx aăkiaăv ngăchắcăth ,ăb ăđặtăthƠnhăv năđ ăvƠălùiăxa,ăđ uăcúiăgằmăxuống,ăk ănƠoăkhôngăbi tăsốngămƠăkhôngăcóănh ngăgiáă tr ă đóă (khôngă cóă lòngă trungă thƠnh,ă khôngăgiaă đình,ăkhôngătổăquốc,ăkhôngăkỷălu t,ăkhôngătìnhăyêu)ăk ăđóătựănaiăn tăchặtătrongătínhătoƠnănĕngăc aăb ăđồngăph căcóăth ăcheăch ăchoăyăchốngăl iăcáiăgiáăl nhăc aăt ngălaiă ăđóăchẳngăcònăcóăgìăph iătônătrọngăn a.ă Cơuăchuy năc aăPasenowălênăđ năđ nhăđi mătrongăđêmătơnăhônăc aăanhăta.ăElisabeth,ăvợăanh,ăkhôngăyêuăanh.ăAnhăchẳngănhìnăth yăgìătr ớcămặtăngoƠiăcáiăt ngălaiăkhôngăcóătìnhăyêu.ăAnhănằmădƠiăbênăc nhăcôămƠăkhôngăc iăqu năáo.ăChuy năđóă“cóă lƠmăx căx chăb ăđồngăph căc aăanhăđôiăchút,ătƠăáoăb ăr ăxuốngăđ ăl ăchi căqu nădƠiăđen,ănh ngăv aăth yăth ăJoachimăv iăs aăl iăngay,ăph ăkínăch ă yăl iăngay.ăAnhăcoăchơnăl iăđ ăđôiăgiƠyăđánhăbóngăkhôngăch măvƠoă


t mă đắp,ă anhă r tă khóă nhọcă gácă đôiă chơnă lênă chi că gh ă c nhăgi ng”.ă

Khả năng Esch Nh ngăgiáătr ăđ ăl iăt ăth iăkỳănhƠăth ăcònăthốngătr ăhoƠnătoƠnăconăng iăđưăb ă layăchuy nă t ă lơu,ănh ngăđốiăvớiăPasenow,ăn iădungăc aăchúngăcònăr tăsángărõ.ăAnhăkhôngăh ănghiăng ănh ngăgìăt ngălƠă tổă quốcă c aă mình,ă anhă bi tă anhă ph iă trungă thƠnhă vớiă aiă vƠăTh ợngăđ ăc aăanhălƠăai.ă Tr ớcămắtăEsch,ă di năm oăc aăcácăgiáă tr ăđưăb ă cheăm .ăTr tă tự,ătrungăthƠnh,ăhyăsinh,ănh ngăt ăđóăđốiăvớiăanhăthơnăthi t,ănh ngăth tăraăchúngăđ iădi năchoăcáiăgì?ăHyăsinhăchoăcáiăgì?ăPh iăđòiăhỏiătr tătựănƠo?ăAnhăchẳngăh ăbi t.ă N uăm tăgiáătr ăđưăm tăđiăn iădungăc ăth ăc aănó,ăthìăcònăl iăcáiăgì?ăCh ăcònăm iăm tăhìnhă th că trốngă r ng;ăm tăđòiăhỏiăđiênăd iăh năbu căng iătaăph iăngheăvƠăvơngătheo.ăCƠngăkhôngăbi tămìnhămuốnăgì,ăEschăl iăcƠngăhamămuốnăđiênăd iăh n.ă Esch,ă yălƠăsựăcuồngătínătrongăth iăđ iăkhôngăcònăcóăChúa.ăB iăvìăt tăc ăcácăgiáătr ăđ uăb ăcheăm ,ămọiăth ăđ uăcóăth ăcoiălƠăgiáătr .ăSựăcôngă bằng,ă tr tă tự,ă lúcă thìă anhă tìmă nóă trongă cu că đ uă tranhă côngăđoƠn,ălúcăkhácătrongătônăgiáo,ăhômănayătrongăquy nălựcăc nhăsát,ăngƠyămaiătrongă oă nhăchơuăMỹămƠăanhăm ă ớcădiăc ăđ n.ăAnhăcóăth ălƠăm tătênăkh ngăbốănh ngăcũngăcóăth ălƠăm tătênăkh ngăbốăĕnănĕnăđiătốăcáoăcácăđồngăchíăcũăc aămình,ălƠăchi năsỹăc aăm tăđ ng,ă


lƠăthƠnhăviênăm tăgiáoăpháiănh ngăcũngăcóăth ălƠăm tăk ăquy tăt ăsẵnă sƠngă hyă sinhă thơnămình.ă T tă c ă nh ngă d că vọngă t ngă hoƠnhăhƠnhă trongă l chă s ă đ mămáuă c aă th ă kỷă chúngă taă đ uă đ ợcă ch aăđựng,ă l tă tr n,ă ch nă đoánă vƠă rọiă sángă d ă dằnă trongă cơuă chuy năkhiêmătốnăc aăanh.ă Anhă b tă bìnhă ă nhi mă s ă c aă mình,ă anhă gơyă sự,ă b ă đuổi.ă Cơuăchuy năc aăanhăbắtăđ uănh ăv y.ăNguyênănhơnăc aăt tăc ănh ngăsựăl năx năkhi năanhăbựcăb i,ătheoăanh,ălƠăm tăviênăk ătoánăNentwigănƠoăđó.ăCóătr iăbi tăt iăsaoăl iăchínhălƠăhắnăta.ăKhôngăvìăth ămƠăanhăkhôngăquy tăđ nhăđiătốăcáoăhắnătaă ăs ăc nhăsát.ăChẳngăph iălƠăbổnăph năanhăđó sao?ăChẳngăph iănh ăth ălƠăanhăph căv ăt tăc ănh ngăaiăcũngănh ăanhămongămuốnăcôngă lỦăvƠă tr tă tự?ăNh ngăm tăb aănọ,ătrongăm tăquánăr ợu,ăNentwigăchẳngăh ăhayăbi tăgìăc ăđưăthơnăm tăm iăanhăngồiăcùngăbƠnăvƠăth tăanhăm tălyăr ợu.ăEsch,ăbốiărối,ăcốănhớăl iăl iăc aăNentwig,ănh ngăcáiăl iănƠyă“bơyăgi ăkhóăs ăth yăm tăcáchăl ăkỳăvƠăm ăhồăđ năn iăEschăb ngăth yăỦăđ nhăc aămìnhălƠăphiălỦăvƠ,ăbằngăm tăc ăch ăv ngăv ,ăh iăhổăth năn a,ăanhăvồăl yălyăr ợu”.ă Tr ớcămặtăEschă th ăgiớiă chiaă thƠnhăv ngăquốcăc aăcáiă thi năvƠăv ngăquốcăc aăcáiăác,ănh ngăhỡiăôiăc ăcáiăthi năvƠăcáiăácăđ uăkhóănh năd ngănh ănhauă(ch ăc năgặpăNentwigăvƠăchẳngăcònăbi tăaiălƠătốtăaiă lƠăd ăn a).ăTrongăcáiă tròă l ăh iăhóaă trangămặtăn ă lƠăcáiă th ăgiớiănƠy,ăch ăcóăm iăBertrandălƠăsuốtăđ iămangătrênămặtăd uăv tăôănh căc aăcáiăác,ăb iăt iăl iăc aăanhătaăchẳngăcònănghiăng ăgìăn a:ăanhătaăđồngătínhăluy năái,ălƠăk ălƠmărốiălo nătr tăt ăth năthánh.ăM ăđ uăti uăthuy tăEschăsẵnăsƠngătốăcáoăNentwig,ăđ năcuốiăti uăthuy tăanhăbỏăvƠoăthùngăth ăláăth ătốăcáoăBertrand.ă


Khả năng Huguenau EschăđưătốăcáoăBertrand.ăHuguenauătốăcáoăEsch.ăBằngăhƠnhăđ ngăc aămìnhăHuguenauămuốnăc uăl yăcáiăgh ăc aămình.ă Trongăcáiă th ăgiớiăkhôngăcóănh ngăgiáă tr ăchung,ăHuguenau, anh chƠngă c ă h iă ngơyă th ,ă c mă th yă tho iămáiă tuy tă v i.ăKhôngă cóănh ngăđòiăhỏiăđ oăđ c,ăđóălƠătựădo,ălƠăsựăgi iăthoátăđốiăvớiăanhăta.ă Cóăm tăỦănghĩaăsơuăxaătrongăcáiăvi călƠăchínhăanhăta,ăkhôngăchútăc măgiácăt iă l i,ăđưăámăsátăEsch.ăB iă“conăng iăthu căm tăqu năhợpă nh ngă giáă tr ă nhỏă h nă tiêuă di tă conă ng iă thu că qu nă hợpănh ngăgiáă tr ă lớnăh nănh ngăđangă tană rư,ăk ăkhốnăn nă t ăh iăh năluônăluônăcángăđángăvaiătròăđaoăph ătrongăquáătrìnhăsuyăthoáiăcácăgiáătr ăvƠ,ăđ năngƠyăphánăxétăcuốiăcùng,ăchínhăk ăthoát ra ngoài các giáătr ătr ăthƠnhăđaoăph ăc aăm tăth ăgiớiăđưătựăk tăánăchínhămình”.ă Th iăHi năÐ i,ă trongă tinhă th nă c aăBroch,ă lƠă chi că c uă nốiă gi aătri uăđ iă c aăni mă tinăphiă lỦăvƠă tri uăđ iă c aă cáiăphiă lỦă trongă th ăgiớiăkhôngăcóăni mătin.ăConăng iăhi năhìnhălênă ăcuốiăchi căc uăđóălƠăHuguenau.ăTênăsátănhơnăsungăs ớng,ăkhôngăth ăcóăt i.ăSựăk tăthúcăc aăTh iăHi năÐ iătrongăphiênăb năkhoáiătráăc aănó.ă K.,ăChveik,ăPasenow,ăEsch,ăHuguenau:ănĕmăkh ănĕngăc ăb n,ănĕmăđi măđ nhăh ớngăthi uăđiăthìătôiăt ngăkhông th ănƠoăv ănênăđ ợcăt măb năđồăhi năsinhăc aăth iăđ iăchúngăta.ă

Dưới những bầu trời của các th kỷ


Nh ngăhƠnhătinhăquayătrênăb uătr iăc aăTh iăHi năÐ iăph năchi uăl nă nhau,ă luônă luônă thƠnhăm tă chòmă saoă đặcă thù,ă trongă tơmă hồnăt ngăcáănhơn;ătìnhăth ăc aăm tănhơnăv t,ăỦănghĩaăconăng iăc aăhọ,ăđ ợcăxácăđ nhătheoăchòmăsaoă y.ă Brochănóiăv ăEschăvƠăđ tăng t,ăôngăvíăanhăvớiăLuther.ăC ăhaiăthu căv ăh ngăng iănổiălo nă(ôngăphơnătíchăr tădƠiăv ăch ănƠy).ăEschălƠăk ănổiălo năcũngănh ăLutherăt ngălƠăth .ăNg i taăth ngăquenătìmăc iăr ăm tănhơnăv tătrongătuổiăth ăc aăhọ.ăC iăr ăc aăEschă(mƠătaăkhôngă bi tă gìă v ă tuổiă th )ă nằmă ăm tă th ă kỷă khác.ăQuáă kh ă c aăEsch,ăđóălƠăLuther.ă Ð ănắmăbắtăPasenow,ăconăng iămặcăđồngăph căđó,ăBrochăph iăđặtăanhă taă vƠoă gi aă quáă trìnhă l chă s ă lơuă dƠiă trongă đóăb ă đồngă ph căphƠmăt căthayăch ăt măáoăchoƠngălinhăm c;ăt căkhắc,ătrênăđ uăanhăchƠngă sỹăquanăkhốnăkhổăđóăvòmă tr iă c aăTh iăHi năÐ iă rựcă lênămênh mông. ăBroch,ănhơnăv tăkhôngăph iăđ ợcăquanăni mănh ăm tăth ăthốngă

nh tăkhôngăth môăphỏngăvƠăthoángăqua,ăm tăgiơyăphútăhuyăhoƠngăđ ărồiătắtăng m,ămƠănh ăm tăchi căc uăv ngăchắcăbắcăquaăcácăth iăđ i,ă ăđóăLutherăvƠăEsch,ăquáăkh ăvƠăhi năt iăgặpănhau.ă

Tôiă nghĩă rằngă khôngă ph iă ch ă y uă vìă cáiă tri tă họcă v ă l chă s ămƠănhi uăh nălƠăvìăcách nhìnăconăng iămớiăm ăđóăc aăôngămƠăBroch,ătrong Những kẻ mộng du,ăbáoăhi uătr ớcănh ngăkh ănĕngăt ngălaiăc aăti uăthuy t.ă


D ớiă ánhă sángă c aă Brochă tôiă đọcă Bác sỹ Fautus c aă ThomasăMann,ăcuốnă ti uă thuy tăvi tăkhôngăch ăv ăcu căđ iăm tănhƠăso nănh cătênălƠăAdrianăLeverkuhnămƠăcũngălƠăv ănhi uăth ăkỷăơmănh căÐ c.ăAdrianăkhôngăch ălƠănhƠăso nănh c,ăôngăcònălƠănhƠăso nănh căđưăhoƠnăt tăl chăs ăơmănh că(tácăph mănh călớnănh tăc aăôngăcóătênălà Tận thế).ăVƠăôngăkhôngăch ălƠănhƠăso nănh căcuốiăcùngă(tácăgi ăTận thế),ă ôngă cònă lƠăFaust.ăChĕmăchúănhìnăvƠoă tínhămaăquỷă c aăquốcă giaă ôngă (ThomasăMannă vi tă cuốnă ti uă thuy tă vƠoă cuốiă đ iăchi năth ăgiớiăl năth ăhai)ăThomasăMannănghĩăđ năb năgiaoă ớcămƠăconăng iăhuy nătho i,ăhi năthơnăc aătinhăth năÐ c,ăđưăkỦăvớiăquỷăs .ăToƠnăb ăl chăs ăđ tăn ớcăôngăb ngăhi nălênănh ălƠăcu căphiêuăl uăc aăm tănhơnăv tăduyănh t,ăm tăchƠngăFaustăduyănh t.ă D ớiăánhăsángăc aăBroch,ătôiăđọcăTerra Nostra c aăCarlosăFuentesătrongă đóă toƠnă b ă cu că phiêuă l uă TơyăBanăNhaă lớnă (chơuăỂuă vƠăchơuăMỹ)ă đ ợcă ch pă l yă trongăm tă ki uă đană lồngă vƠoă nhauă khóăt ngă t ợngănổi,ăm tă bi năd ngănh ă trongă chiêmăbaoăkhóă t ngăt ợngănổi.ăNguyênălỦăc aăBroch,ăEschăgiốngănh ăLuther,ă ăFuentesăđưăbi năthƠnhănguyênălỦătri tăđ ăh n:ăEsch là Luther. Fuentes cung c păchoătaăchìa khóaăc aăph ngăphápăc aăông:ă“C nănhi uăcu căđ iăđ ălƠmănênăch ăm tăconăng i.”ăHuy nătho iăx aăcũăv ăsựăhóaăki pă đưă v tă ch tă hóaă thƠnhă m tă th ă phápă ti uă thuy tă khi nă cho

Terra Nostra tr ăthƠnhăm tăgi căm ămênhămôngăvƠăkỳăl ă ăđóămưiămưiăv nălƠănh ngăcon ng iă yăđ ợcăhóaăki păkhôngăng ng,ălƠmănênă l chă s ă vƠă điă l iă dọcă ngangă trongă đó.ă V nă lƠă anhă chƠngăLudovicoăđưăt ngăth yăt iăMehicoăm tăl căđ aămớiăch aăt ngăđ ợcăbi tăđ nă y,ăvƠiă th ăkỷăsau,ă l iăcóămặtă ăParisăcũngăvớiăv nănƠngăCélestineăhaiăth ăkỷătr ớc t ngălƠătìnhănhơnăc aăvuaăPhilippeăIIă y.ăVân vân...


ChínhălƠăvƠoălúcăk tăthúcă(k tăthúcăm tătìnhăyêu,ăk tăthúcăm tăth iăđ i)ămƠă th iă giană đưă trôiă quaăb ngăđ tă nhiênăhi nă lênă thƠnhăm tăch nhă th ă vƠă mangă m tă hìnhă th că sángă rõă vƠă hoƠnă t t.ă Ðốiă vớiăBroch,ălúcăk tă thúcălƠăHuguenau,ăđốiăvớiăMannălƠăHitler.ăÐốiăvới Fuentes,ă yălƠă ăth iăranhăgiớiăhuy nătho iăgi aăhaiăthiênăniênăkỷ;ănhìnă t ă đƠiă quană sátă t ngă t ợngă y,ă l chă s ,ă cáiă đi uă d ă th ngăchơuă Ểuă đó,ă cáiă v tă đốmă trênă n nă trắngă trongă c aă th iă giană đó,ătrôngă nh ă đưă k tă thúc,ă đưă b ă ruồngă bỏ,ă côă đ n,ă vƠă t că khắc tr ăthƠnhănhỏănhoi,ăđángăc măth ngănh ălƠăm tăchuy nănhỏăcáănhơnăs ăb ăquênăbẵngăm tăngayăngƠyămai.ă Qu ăv y,ăn uăLutherălƠăEsch,ăthìăl chăs ăđưăđ aăd năt ăLutherăđ năEschăch ăcònălƠăti uăs ăc aăm tăconăng iăduyănh t.ăMartinăLutheră- Esch.ăVƠăt tăc ă l chăs ăch ăcònălƠă l chăs ăc aăvƠiănhơnăv tă(m tăFaust,ăm tăDonăJuan,ăm tăDonăKihôtê,ăm tăEsch)ăđưăcùngănhauăđiăquaăcácăth ăkỷăc aăchơuăỂu.ă

Bên kia h nhân quả T iătrangătr iăc aăLévineă[1] ,ăm tăng iăđƠnăôngăvƠăm tăng iăđƠnăbƠăgặpănhau,ăhaiăconăng iăcôăđ n,ăđ uătr .ăHọăthíchănhauăvƠăth mămongăgắnăbóăcu căđ iăvớiănhau.ăHọăch ăch ăc ăh iăđ ợcăgặpăriêngănhauăvƠănóiăvớiănhauăđi uăđó.ăCuốiăcùng,ăm tăhôm,ăhọăcùngăđiăháiăn mătrongăr ngăvƠăkhôngăcònăaiăn aăngoƠiăhaiăng i.ăBốiărối,ăhọăimă lặng,ăbi tă rằngăcái giơyăphútă yăđưăđ năvƠăkhôngăđ ợcăbỏăquaăm t.ăImălặngăhồiălơu,ărồiăng iăđƠnăbƠăđ tăng t,ă“tráiăvớiăỦămuốnăc aămình,ăb tăng ”ăbắtăđ uănóiăv ăn m.ăRồiăl iăimălặng,ăng iăđƠnă



ôngătìmăl iăđ ătỏătìnhănh ngăl ăraăph iănóiăchuy nătìnhăyêu,ă“vìăm tăthúcăđ yăb tăng ”...ăcũngăl iănóiăchuy năn m.ăTrênăđ ngăv ,ăhọăv nă nóiămưiă chuy nă n m,ă b tă lựcă vƠă tuy tă vọng,ă b iă họă bi tămưiămưi,ămưiămưiă họă s ă khôngă cònăbaoăgi ă nóiă vớiă nhauăv ă tìnhăyêuăn a.ă V ănhƠ,ăng iăđƠnăôngătựănh ăanhăđưăkhôngănóiăchuy nătìnhăyêuălƠăvì anh khôngă th ăph năb iă kỷăni măv ăng iă vợăđưă ch t.ăNh ngăchúngătaăbi t:ăđ yălƠăm tălỦădoăgi ămƠăanhăch ăvi năraăđ ătựăană i.ăTựăană iă ?ăVơng.ăB iăvìăng iătaăcamăch uăđánhăm tăm tătìnhăyêuăvìăm tălỦădoănƠoăđó.ăNg iătaăkhôngăbaoăgi ăcóăth ătựăthaăth ăchoămình đưăđánhăm tătìnhăyêuămƠăkhôngăcóălỦădoănƠoăc .ă Ðo năvĕnăr tăđ păđóăcóă th ăcoiă lƠă tiêuăbi uăchoăm tă trongănh ngăthƠnhăcôngălớnănh tăc aăAnna Karénine: thành công soi sáng khía c nhăphiă- nhơnăqu ,ăkhôngătínhăđ ợc,ăth măchíăhuy năbíăc aăhƠnhăviăconăng i. HƠnhăviălƠăgì:ăcơuăhỏiămuônăthu ăc aăti uăthuy t,ăcóăth ănóiăcơuăhỏiăcóătínhăc uăthƠnhăc aăti uăthuy t.ăM tăquy tăđ nhăđ ợcăsinhăraănh ăth ă nƠo?ăNóă bi nă thƠnhă hƠnhă viă nh ă th ă nƠoă vƠă cácă hƠnhă viă nốiănhauănh ăth ănƠoăđ ătr ăthƠnhăm tăbi năcố?ă

T ăch tăli uăxaăl ăvƠăh năđ năc aăcu căsống,ăcácănhƠăti uăthuy tăcốălọcăraăcáiălõiăhợpălỦătínhăsángărõ;ătrongăcáchănhìnăc aăhọ,ăđ ngăc ăcóăth ănắmăbắtăđ ợcăm tăcáchălỦătínhăsinhăraăhƠnhăvi,ăhƠnhăviănƠyălƠmăn yăsinhăhƠnhăviăkhác.ăBi năcốălƠăsựănốiăti pănhơnăqu ărõărƠng c aăcácăhƠnhăvi.ă


Wertherăyêuăvợăc aăb năanhăta.ăAnhăkhôngăth ăph năb iăb n,ăanhăkhôngăth ăt ăbỏătìnhăyêu,ăv yăthìăanhătựăv n.ăCu cătựăsátăsángărõănh ăm tăph ngătrìnhătoánăhọc.ă Nh ngăvìăsaoăAnnaăKarénineătựăsát?ă Ng iăđƠnăôngăđángăl ănóiăchuy nătìnhăyêuăl iăđiănóiăchuy năn mămuốnătinărằngă yălƠăvìăanhăchungătìnhăvớiăng iăvợăđưăm t.ăNh ngălỦădoămƠăchúngătaăcóăth ătìmăraăchoăhƠnhăviăc aăAnnaăcũngăcóăgiáătr ăđ năth ăthôi.ăQu ălƠăthiênăh ăcóătỏăraăkhinhăb ănh ngăchẳngăl ăbƠăkhôngăcóăth ăkhinhăb ătr ăl iăhọănh ăth ăsao?ăNg iătaăngĕnăbƠăđiăgặpă con,ănh ngă chẳngă l ăđ yă lƠăm tă tìnhă c măvôăvọngăvƠăb ă tắcăsao?ăVronskiăđưăcóăph năth tăvọng,ănh ngăd uăsaoăôngăv năyêuăbƠăc ămƠ?ă V ăl iăAnnaăđ nănhƠăgaăkhôngăph iăđ ătựăv n.ăBƠăđ nătìmăVronski.ăBƠălaoăvƠoătƠuăhỏaămƠăkhôngăh ăcóăquy tăđ nh.ăÐúngăh năcáiăquy tăđ nhănóănắmăl yăbƠ.ăNóăvồăl yăbƠ.ăCũngăgiốngănh ăng iăđƠnăôngăđưănóiăv ăn m,ăAnnaăhƠnhăđ ngă“vìăm tăsựăthúcăđ yăkhôngăng ”.ăÐi uăđóăkhôngăcóănghĩaălƠăhƠnhăviăc aăbƠălƠăkhôngăcóăỦănghĩaăgìăc .ăCh ăcóăđi uălƠăcáiăỦănghĩaă yănằmă ăngoƠiăh ănhơnăqu ăcóăth ănắmă bắtă đ ợcăm tă cáchă cóă lỦă tính.ă Tolstoiă đưă ph iă (l nă đ uă tiênătrongăl chăs ăti uăthuy t)ădùngăđ năđ cătho iăn iătơmăg nănh ătheoăki uăJoyceăđ ăkhôiăph căl iăcáiămớătinhăviănh ngăxungăđ tăv tăqua,ănh ngă c măgiácă thoángăhi n,ă nh ngă suyănghĩă r iă r c,ă đ ă ch ă choăchúngătaăth yăsựăti năđ nătựăsátătrongătơmăhồnăAnna.ă VớiăAnna,ăchúngătaăđưăđiăxaăh năWerther,ăcũngăđưăxaăKirilov.ăAnhăchƠngănƠyătựăv năvìănh ngălợiăíchăđ ợcăxácăđ nhăhoƠnătoƠnărõărƠng,ă


nh ngătìnhăti tăđ ợcămôăt ărƠnhăm ch,ăđưăd năanhătaăđ năđó.ăHƠnhăviă c aă anh,ă d uă cóă điênă rồ,ă v nă hợpă lỦ,ă cóă Ủă th c,ă đ ợcă nghi năng m,ădựătínhătr ớc.ăTínhăcáchăc aăKirilovăhoƠnătoƠnăc ăs ătrênăcáiătri tălỦăkỳăquặcăc aăanhăv ăsựătựăsát,ăvƠăhƠnhăviăc aăanhăch ălƠăsựănốiădƠiăhoƠnătoƠnălogicănh ngăỦăt ngăc aăanh.ă Dostoievskiă nắmă bắtă sựă điênă rồă c aă lỦă tính,ă trongă c nă ngoană cố,ămuốnăđiăđ năt năcùngălogicăc aănó.ăLĩnhăvựcăkh oăsátăc aăTolstoiănằmă ăphíaăng ợcăl i:ăôngăl tătr nănh ngăsựăcanăthi păc aăcáiăphiălogic,ăc aăcáiăphiălỦ.ăChoănênătôiăđưănóiăđ năông.ăVi căquyăchi uăv ăTolstoiăđặtăBrochă trongăbốiă c nhăm tă trongănh ngăcu căkh oă sátălớnănh tăc aăti uăthuy tăchơuăỂu:ăcu căkh oăsátăvaiătròăc aăcáiăphiălỦătrongănh ngăquy tăđ nhăc aăchúngăta,ătrongăđ iăsốngăchúngăta.ă

Những trộn l n

Pasenowăđiăl iăvớiăm tăcôăđi măng iăTi p,ătênălƠăRuzena,ănh ngăbốăm ăanhăl iăchu năb ăđámăc ớiăc aăanhăvớiăm tăcôăgáiăthu căt ngălớpăanh:ăElisabeth.ăPasenowăchẳngăh ăyêuăcôăta,ătuyănhiênăcôăv năh păd năanh.ăNóiăchoăđúngăra,ăđi uăh păd năanhăkhôngăph iălƠăcôămƠălƠăt tăc ănh ngăgìăcôăđại diện đốiăvớiăanh.ă

Khiăanhăđ nă thĕmăcôă l năđ u,ăcácăconăđ ng,ăcácăkhuăv n,ăcácăngôiănhƠătrongăkhuăphốăcôăsốngălanătỏaăraăm tăc măgiácăth tăbìnhăanănh ăgi aăđ oăvắngăv y;ăngôiănhƠăElisabethăđónăanhăbằngăm tăb uăkhôngăkhíăđ yăh nhăphúc,ă“đ yăbìnhăanăvƠăêm d u,ăđ ợcăcheăch ăb iă tìnhăbằngăh u”,ăm tăngƠyănƠoăđó,ă“s ăchuy nă thƠnhă tìnhăyêu”ăđ ărồiă“tìnhăyêu,ăđ năl ợtănó,ăs ătắtăđiăthƠnhătìnhăb n”.ăCáiăgiáă


tr ă mƠă Pasenowă aă thíchhă (sựă bìnhă ană bèă b nă c aăm tă giaă đình)ăhi nălênătr ớcămặtăanhătr ớcăkhiăanhătrôngăth yăng iăconăgáiărồiăs ăph iătr ă thƠnhă(khôngăcóăỦăth căvƠătráiăvớiăb nătínhăc aămình)ăng iămangăt iăcáiăgiáătr ă y.ă Anhăngồiă trongănhƠă th ă lƠngăquêăanhăvƠ,ănhắmămắtă l i,ă anhăhìnhădungăc nhăgiaăđìnhăth năthánhătrênăm tăđámămơyăánhăb c,ă ăgi aălƠăÐ căM ăÐồngăTrinhăMariaăđ păkhôngăt ănổi.ăNgƠyătr ớc,ăcònăbé,ăcũngăchínhătrongăngôiănhƠăth ănƠy,ăanhăđưă t ngăsayăs aăvớiăhìnhănhă y.ăB yăgi ăanhăyêuăm tăcôăh uăgáiăng iăBaăLanătrongătrangătr iăc aăchaăanh,ămƠătrongăphútăm ăm ng,ăanhăđồngănh tăvớiăÐ căM ăÐồngăTrinh,ăt ngăt ợngămìnhăđangăngồiătrênăđôiăđ uăgốiăđ p,ăđôiăđ uăgốiăc aăÐ căM ăÐồngăTrinhăđưăbi năthƠnhăng iăh uăgái.ăVƠăhômănay,ănhắmămắtă l i,ăanhă l iă th yăÐ căM ăÐồngăTrinh,ăvƠăđ tănhiênăanhănh năraălƠătócăNg iămƠuăvƠngăhoe.ăVơng,ătócăÐ căM ăMariaăgiốngămƠuătócăElisabeth.ăAnhăng cănhiên,ăanhăxúcăđ ngăvìăđi uă y.ăAnhăngỡărằngăquaămôiăgiớiăc aăphútăm ăm ngă y,ăchínhălƠăChúaăđưăch ăchoăanhăbi tărõăng iăconăgáiămƠăanhăkhôngăh ăyêuăđóăl iăchínhălƠămốiătìnhăchơnăchínhăvƠăduyănh tăc aăanh.ă Logicăc aăsựăphiălỦ c ăs ătrênăc ăch ăc aăsựăl năl n:ăPasenowăc mănh năr tătồiăv ăthựcăt ;ăanhăkhôngăhi uăđ ợcănguyênănhơnăc aăcácăsựăki n;ăanhăkhôngăbaoăgi ăbi tăđ ợcăđi uăgìă năsauăcáiănhìnăc aănh ngăng iăkhác;ătuyănhiên,ăd uălƠăgi ătrang,ăkhôngănh năraăđ ợc,ăphiănhơnăqu ,ă th ăgiớiăbênăngoƠiăkhôngăcơm:ănóăv nănóiăvớiăanh.ăCũngăgiốngănh ătrongăbƠiăth ăc aăBeaudelaire,ă ăđóă“nh ngăti ngăvọngădƠi...ătr năl năvƠoănhau”,ă ăđóă“cácămùiăh ng,ăcácăsắcămƠu,ăcácăơmăthanhăđốiăđápănhau”:ăm tăcáiănƠyăti năl iăg năcáiăkia,ătr nă


l năvƠo cáiăkiaă(Elisabethătr năl năvƠoăÐ căM ăÐồngăTrinh)ăvƠănh ăv y,ăbằngăsựăxíchăl iăg năđó,ătựăb căl ăỦănghĩaăc aămình.ă EschălƠăng iătìnhăc aăcáiătuy tăđối.ăKh uăhi uăc aăanhălƠă“Ng iătaăch ăcóăth ăyêuăm tăl n”ăvƠăb iăvìăbƠăHentjenăyêuăanh,ă(theoălogicăc aă Esch)ă bƠă taă khôngă th ă yêuă ng iă chồngă th ă nh tă c aă bƠă đưăch t.ăDoăđó,ăôngă yăđưălợiăd ngăbƠ,ăvƠăch ăcóăth ălƠăm tătênăkhốnăn n.ăKhốnăn nănh ăBertrand.ăB iăvìănh ngăk ăđ iădi năchoăcáiăácăcóă th ă thayăđổiă l nănhau.ăHọă l năvƠoănhau.ăHọăch ă lƠănh ngăhi năhìnhăkhácănhauăc aăm tăb năch tăchung.ăChínhălƠăvƠoălúcăli cănhìnăth yăb căchơnădungăôngăHentjenătrênăt ng,ătrongăđ uăanhăđưăn yăsinhăỦănghĩ:ăngayă l pă t căđiă tốăcáoăBertrandăchoăc nhăsát.ăB iăvìăn uă Eschă đánhă Bertrand,ă thìă cũngă giốngă nh ă anhă đưă đánhă trúngăng iă chồngă th ănh tăc aăbƠăHentjen,ăcũngă lƠăanhăđưăd păđiăchoăchúngăta,ăt tăc ăchúngăta,ăm tăm uănhỏăc aăcáiăácăchung.ă

Khu rừng những tưởng tượng Ph iăđọcăchĕmăchú,ăch mărưiăNhững kẻ mộng du,ăd ngăl iă ănh ngăhƠnhăviăv aăphiălogicăv aăd ăhi uăđ ănh năra m tătrật tự gi uăkín,ăch yă ng m,ă trênă đóă nh ngă quy tă đ nhă c aă m tă Pasenow,ă m tăRuzena,ăm tăEschăđặtăc ăs .ăNh ngănhơnăv tănƠyăkhôngăth ăđ ngăđ uăvớiăthựcăt iănh ăvớiăm tăv tăc ăth .ăTr ớcămặtăhọăt tăc ăbi năthƠnhăt ợngătr ngă(ElisabethăthƠnhăbi uătr ngăc aăsựăbìnhăanătrongăgiaă đình,ăBertrandă thƠnhăbi uă tr ngăđ aăng c)ăvƠă chínhă anhăph năngăl iăcácăbi uătr ngătrongăkhiăt ngărằngămìnhăđangătácăđ ngătớiăthựcăt i.ă


Brochăgiúpăchúngă taăhi uă rằngăchínhăc ă ch ăcácă tr nă l n,ă c ă ch ăc aăt ăduyăbi uătr ngălƠăc ăs ăc aămọiă ngăx ,ăcáănhơnăcũngănh ăt păth .ăCh ăc năxemăxétăngayăcu căsốngăc aăchúngătaăđ ăth yăcáiăc ăch ăphiălỦă y,ăh nălƠăm tăsựăsuyăg măcóălỦăl ăr tănhi u,ăđưăuốnăcongăcácă tháiăđ ăc aă chúngă taăđ năch ngănƠo:ă conăng iăkia,ădoăsayămêăcácăconăcáănuôiătrongăb ăcá,ăgợiăchoătôiănhớăl iăm tăng iăkhác,ăngƠyătr ớc,ăt ngăgơyăchoătôiăm tătaiăhọaăkinhăkh ng,ăs ăluônăluônăkhi nătôiăng ăvựcăkhôngăsaoăd păđiăđ ợc...ă Tôi nghĩăđ nănh ngăv ăch tăchócăth ngăngƠyătrênăcácăđ ngăl ,ăđ năcáiăch tăghêă t măv aănhƠmăchánăvƠăchẳngăh ăgiốngăc ăb nhăungăth ăl năsidaăb iăkhôngăph iădoăt oăhóaămƠădoăconăng iăgơyăra,ănóăg nănh ălƠăm tăth ăch tătựănguy n.ăT iăsaoănóăkhôngăkhi nătaă s ngă sốt,ă nóă khôngă đ oă l nă cu că sốngă chúngă ta,ă khôngă gi căchúngă taă ti nă hƠnhă nh ngă c iă cáchă lớn?ă Không,ă nóă khôngă lƠmăchúngă taă s ngăsốtăb iăvì,ă cũngănh ăPasenow,ăchúngă taăc mănh năthựcăt iă r tăxoƠng,ăvƠăcáiăch tăkia,ăđ ợcăcheăgi uăsauă t mămặtăn ăm tăchi căxeăđ p,ătrongălĩnhăvựcăsiêuăthựcăc aăcácăbi uăt ợng,ăqu ălƠătiêuăbi uăchoăsựăsống:ăt iăc i,ănóătiêuăbi uăchoăhi năt i,ătựădo,ăphiêuă l u,ă cũngă giốngă nh ă Elisabethă nh pă lƠmăm tă vớiăÐ căM ăÐồngăTrinhăv y.ăCáiă ch tă c aănh ngăng iăb ăk tă ánă t ăhình,ăvôăcùngăítăh n,ă l iă thuăhútăsựăchúăỦăc aănhi uăng iăh n,ăđánhăth căcácăd căvọng:ănh pă l năvớiăhìnhă nhăk ăđaoăph ,ănóăcóăm tăđi năth ă bi uă t ợngă caoă h nă nhi u,ă đenă tốiă h nă vƠă gơyă ph nă n ă h nănhi u.ăVơnăvơn.ă Conăng iălƠăm tăđ aătr ăb ăl că- m tăl năn aătaăl iăd năbƠiăth ăc aăBeaudelaire - trongă“khuăr ngănh ngăbi uăt ợng”.ă


(Tiêuă chu nă c aă sựă tr ngă thƠnh:ă nĕngă lựcă c ỡngă l iă cácă bi uăt ợng.ăNh ngănhơnălo iăngƠyăcƠngătr ăra.)ă

Ða lịch sử Nóiăv ăcácăti uăthuy tătơmălỦăc aămình,ăBrochăt ăchốiămỹăhọcăc aăti uăthuy tă“tơmălỦ”ăbằngăcáchăđốiăl păl iăvớiănóălo iăti uăthuy tămƠăôngăgọiălƠă“nh năth călu n”ăhayă“đaăl chăs ”.ăTôiănghĩărằngăt ăth ăhaiăqu ălƠăđưăđ ợcăchọnăsaiăvƠănóăđánhăl căh ớngăchúng ta. Chính lƠăAdalberthăStifter,ăm tăđồngăbƠoăc aăBroch,ăng iăkhaiăsinhăn năvĕnăxuôiăỄoăvớiăquy năti uăthuy tăDer Nachsommer (Nh ngăngƠyăđ pă tr iăcuốiă thángă11)ăc aămìnhăvi tănĕmă1857ă(vơng,ăđúngăvƠoăcáiănĕmătrọngăđ iăraăđ iătácăph măBà Bovary)ăđưăsángăt oăraăm tăcuốnăti uăthuy tăđaăl chăs ătheoăđúngănghĩaăchínhăxácăc aăt ănƠy.ăV ăchĕngăđơyălƠăm tăcuốnăti uăthuy tănổiăti ng,ăNietzcheăđưăx pănóăvƠoăsốăbốnăcuốnăsáchălớnănh tăc aăn năvĕnăxuôiăÐ c.ăÐốiăvớiătôiănóă th tăkhóăđọc:ăchúngătaăhọcăđ ợcă ăđóăr tănhi uăđi uăv ăđ aă lỦăhọc,ăthựcăv tăhọc,ăđ ngăv tăhọc,ăv ăt tăc ăcácăngh ăth ăcông,ăv ăh iăhọaăvƠăki nătrúc,ănh ngăconăng iăvƠăcácăhoƠnăc nhăc aăconăng iăhoƠnătoƠnă ăngoƠiărìaăc aăcuốnăt ăđi năbáchăkhoaătoălớnăvƠăbổăíchăđó.ăChínhăvìătínhăch tăđaăl chăs ăc aănóămƠăcuốnăti uăthuy tănƠyăđưăthi uăhẳnătínhăđặcăthùăc aăti uăthuy t.ă Tr ngăhợpăBrochăkhôngănh ăv y.ăÔngăđeoăđuổiă“cáiămƠăch ăcóăti uăthuy tămớiăkhámăpháăraăđ ợc”.ăNh ngăôngăbi tărằngăhìnhăth căquyă ớcă(đặtăc ăs ăch ătrênăcu căphiêuăl uăc aăm tănhơnăv tăvƠ tựăthỏaămưnă ch ă bằngă cáchă t ngă thu tă cu că phiêuă l uă đó)ă h nă ch ăti uăthuy t,ălƠmănghèoăđiăcácănĕngălựcănh năth căc aănó.ăÔngăbi tă


rằngăti uăthuy tăcóăm tăkh ănĕngăđi uăhợpăkỳăl :ătrongăkhiăth ăhayătri tăhọcăkhôngă th ăđi uăhợpă ti uă thuy tă thìă ti uă thuy tă l iă cóă th ăđi uăhợpăc ăth ăl nătri tăhọcămƠăkhôngăvìăth ăđánhăm tăđiăcáiăb năsắcăđ ợcăđặcătr ngăb iăchínhăxuăh ớngăbaoăg păvƠoămìnhănh ngăth ă lo iă khácă (ch ă c nă nhớă l iă Rabelaisă vƠă Cervantes),ă h pă thuănh ngă triă th că tri tăhọcăvƠăkhoaăhọc.ăTrongăcáchănhìnăc aăBrochănh ăv yăt ă“đaăl chăs ”ăcóănghĩaălƠ:ăhuyăđ ngămọiăph ngăti nătríătu ăvƠămọiăhìnhă th căđ ă soiă sángă“cáiăđi uămƠăch ăcóă ti uă thuy tămớiăkhámăpháăraăđ ợc”:ăsinhătồnăc aăconăng i.ă Ð ngănhiênăđi uăđóăt tăph iăkéoătheoăm tăsựăthayăđổiăsơuăsắcăhìnhăth căti uăthuy t.ă

Phần chưa hoàn thi n Tôiă tựă choăphépăm tănh năxétă r tă cáă nhơn:ă cuốnă ti uă thuy tă cuốiăcùngătrongăb ăNhững kẻ mộng du (Huguenau hay chủ nghĩa hiện thực)ă ăđóăxuăh ớngă tổngăhợpăvƠă sựăbi năđổiăv ăhìnhă th căđ ợcăđ yă xaă h nă c ,ă đemă đ nă choă tôiă m tă ni mă vuiă khơmă ph că songăcũngăđ ăl iăđôiăđi uăkhôngăthỏaămưn:ă

ụăđ nhă“đaăl chăs ”ăđòiăhỏiăm tăkỹăthu tătinhăl ợcămƠăBrochăkhôngătìmăđ ợcăbaoănhiêu;ăđi uăđóălƠmătổnăh iăđ năsựăsángăs aăc aăk tăc u;ă

Cácă thƠnhă tốăkhácănhauă (th ,ă truy n,ăchơmăngôn,ăphóngăsự,ătùyăbút)ăđ ngăli nănhauăch ăkhôngăgắnăchặtăvớiănhauăthƠnhăm tăth ăthốngănh tă“đaăơm”;ă

Ph nă ti uă lu năđặcăsắcăv ăsựăxuốngăc păc aăcácăgiáă tr ,ăd uăđ ợcătrìnhăbƠyăd ớiăhìnhăth căm tăvĕnăb nădoăm tănhơnăv tăvi tăra,ăv năd ăb ăhi uălƠăbi nălu năc aătác gi ,ălƠăchơnălỦăc aă


ti uăthuy t,ătómătắtăc aăti uăthuy t,ălu năđ ăc aănó,ăvƠădoăđóălƠmăhỏngătínhăt ngăđốiăthi tăy uăc aăkhôngăgianăti uăthuy t.

T tă c ă nh ngă tácă ph mă lớnă (vƠă chínhă vìă chúngă lớn)ă đ uă cóăm tăph năkhôngăhoƠnăch nh.ăBrochăgơyăc măh ngăchoăchúng ta không ch ăbằngăt tăc ănh ngăgìăôngăđưăhoƠnăt tămỹămưnămƠăcònăvìănh ngăgìă ôngă đưă nhằmă đ nă mƠă khôngă đ tă đ ợc.ă Sựă khôngă hoƠnă ch nhătrongătácăph măc aăôngăcóăth ălƠmăchoăchúngătaăhi uăc năthi tăph iăcó:ă 1)ăm tă ngh ă thu tămớiă c aă phépă giản lược căn bản (nó cho phépăbaoăquátăsựăph căt păc aăth ăgiớiăhi năđ iămƠăkhôngăm tăđiătínhăsángăs aă trongăk tăc u);ă2)ăm tăngh ă thu tămớiă trongă lốiăđối âm tiểu thuyết (cóăkh ănĕngăgắnăl iătrongăm tăơmăđi uăduyănh tăc ătri tăhọc,ătruy năk ,ăgi căm );ă3)ăm tăngh ăthu t tiểu luận đặc biệt có tính tiểu thuyết (nghĩaălƠăkhôngăthamăvọngămangăđ năm tăthôngăđi păt tăy uămƠăgi ăđ ợcătínhăch tăgi ăđ nh,ăcóătínhătròăch i,ăhayăm aămai).ă

Các chủ nghĩa hi n đại

Trongănh ngănhƠăti uăthuy tălớnăc aăth ăkỷăchúngăta,ăcóăl ăBrochălà ng iă ítă đ ợcă bi tă đ nă h nă c .ăChẳngă khóă hi uă lắmăđơu.ăV aăhoàn thành Những kẻ mộng du ôngăđưăch ngăki năHitleră lênăc măquy năvƠăđ iăsốngăvĕnăhóaăÐ căb ănghi nănát;ănĕmănĕmăsauăôngăt ăgiưăáoăsangăMỹăvƠă ăđ yăchoăđ nălúcăm t.ăTrongănh ngăđi uăki nă


đó,ătácăph măc aăôngăm tăđiăcôngăchúngătựănhiênăc aănó,ăthi uăđiăsựăti păxúcăvớiăm tăđ iăsốngăvĕnăhọcăbìnhăth ng,ăkhôngăcònăcóăth ăđóngăvaiătròăc aănóătrongăth iăđ iăc aănó:ăt păhọpăquanhănóăm tăc ngăđồngănh ngăđ căgi ,ănh ngăng iătánăthƠnhăvƠănh ngăchuyênăgia,ă t o nênăm tă tr ngă phái,ă nhă h ngă đ nă cácă nhƠă vĕnă khác.ăCũngă giốngă nh ă tácă ph mă c aă Musilă vƠă tácă ph mă c aăGombrowicz,ă nóăđ ợcăkhámăpháă raă (khámăpháă l i)ă r tămu nă (vƠăsauă khiă tácă gi ă đưă m t)ă b iă nh ngă ng iă cũngă giốngă nh ă chínhăBroch,ăsayămêăm tăhìnhăth cămới,ănóiăcáchăkhác,ăcóăkhuynhăh ớngă“hi nă đ iă ch ă nghĩa”.ă Nh ngă ch ă nghĩaă hi nă đ iă c aă họă khôngăgiốngănh ăc aăBroch.ăKhôngăph iăvìăch ănghĩaăhi năđ iăc aăBrochămu năh n,ătiênăti năh n;ănóăkhácăb iăgốcăr ăc aănó,ăb iătháiăđ ăc aănóăđốiăvớiăth ăgiớiăhi năđ i,ăb iămỹăhọcăc aănó.ăSựăkhácănhauăđóăđưăgơyăraăítănhi uălúngătúng:ăBrochă(cũngănh ăMusil,ăGombrowicz)ălƠăm tă nhƠă cáchă tơnă lớnă nh ngă khôngă giốngă vớiă hìnhă nhă thôngăth ngăvƠăquyă ớcăv ăch ănghĩaăhi năđ iă (b iăvìă trongăphơnăn aăsauă th ă kỷă nƠy,ă ph iă tínhă sổă vớiă ch ă nghĩaă hi nă đ iă c aă nh ngăchu nămựcăđ ợcăphápăđi năhóa,ăch ănghĩaăhi năđ iăđ iăhọc,ăcóăth ănói,ăchínhăng ch).ă

Ch ă nghĩaă hi nă đ iă chínhă ng chă nƠyă bu că ta,ă chẳngă h n,ă pháă vỡăhìnhăth că ti uă thuy t.ăTrongăcáiănhìnăc aăBroch,ănh ngăkh ănĕngăc aăti uăthuy t cònălơuămớiăc năki t.ă

Ch ănghĩaăhi năđ iăchínhăng chămuốnărằngă ti uă thuy tăph iăv tăbỏăcáiăm oănhơnăv tăđi,ăb iătheoăhọ,ănóiăchoăcùngăđóăch ălƠă m tă cáiă mặtă n ă hoƠiă côngă cheă gi uă khuônă mặtă tácă gi .ă


Trongăcácănhơnăv tăc aăBroch,ăcáiătôiăc aătácăgi ălƠăkhôngăth ătáchăraăđ ợc.ă

Ch ănghĩaăhi năđ iăchínhăng chăbƠiă tr ăkháiăni mă tổngă th ,ăchínhăcáiăt ămƠăBroch,ăng ợcăl i,ăsẵnăsƠngădùngăđ ănóiărằng:ătrongăth iăđ iăphơnăcôngălaoăđ ngăđ năm căcựcăđoan,ăchuyênămônă hóaă vôă đ ,ă ti uă thuy tă lƠă m tă trongă nh ngă v ă tríă cuốiăcùngă ăđóăconăng i cònăcóăth ăgi ăđ ợcănh ngămốiăquanăh ăc aămìnhăvớiăcu căsốngătrongătổngăth ăc aănó.ă

Theoăch ănghĩaăhi năđ iăchínhăng ch,ăcóăm tăranhăgiớiăkhôngăth ăv ợtăquaăchiaăcáchăti uăthuy tă“hi năđ i”ăvớiăti uăthuy tă“truy năthống”ă(“ti uăthuy tătruy năthống”ănƠyălƠăm tăth ărổătrongăđóăng iă taă tốngăngổnăngangă t tă c ăcácăgiaiăđo năc aăbốnă th ă kỷă ti uă thuy t).ă Trongă cáchă nhìnă c aă Broch,ă ti uăthuy tăhi năđ iăti păt căcu cătìmăki mămƠăt tăc ăcácănhƠăti uăthuy tălớnăt ăCervantesăđưăthamăgia.

Ðằngăsauăch ănghĩaăhi năđ i chínhăng chăcóăm tăth ăcặnăbưăngơyăngôăc aăni mătinăthuy tăh uăth :ăm tăl chăs ăch măd t,ăm tăl chăs ăkhácă(tốtăh n),ăđ ợcăt oăl pătrênăm tăc ăs ăhoƠnătoƠnămới,ăbắtăđ u.ăăBroch,ă cóăm tăỦă th că s uă t ă c aăm tă l chă s ăđangăhoƠnă thƠnh,ătrongănh ngăhoƠnăc nhăthùăngh chăm tăcáchăsơuăsắcăvớiăsựăti năhóaăc aăngh ăthu tăvƠăđặcăbi tăc aăti uăthuy t.ă

[1]Trongăti uăthuy tăAnna Karénine c aăL.ăTolstoi.


75 TRÒăCHUY NăV ăNGH ăTHU TăK TăC U

Phần thứ tư

TờÒ CHUYỆN VỀ NGHỆ THUẬT KẾT CẤU

C.S: Tôi sẽ bắt đầu cuộc trò chuyện này bằng một đoạn trích trong bài viết của anh về Herman Broch. Anh viết: “Tất cả các tác phẩm lớn (và chính vì nó lớn) đều có một phần không hoàn chỉnh. Broch gây cảm hứng cho chúng ta không chỉ bằng tất cả những gì ông đã hoàn tất mỹ mãn mà còn vì tất cả những gì ông đã nhằm đến mà không đạt được. Sự không hoàn chỉnh trong tác phẩm của ông có thể làm cho chúng ta hiểu cần thiết phải có: 1) một nghệ thuật mới của phép gi năl ợcăcĕnăb nă(nó cho phép bao quát sự phức tạp của thế giới hiện đại mà không mất đi tính sáng sủa trong cấu trúc); 2) một nghệ thuật mới trong lối đốiăơmăti uăthuy tă(có khả năng gắn lại trong một âm điệu duy nhất cả triết học, truyện kể, giấc mơ); 3) một nghệ thuật ti uă lu nă đặcă bi tă cóă tínhă ti uă thuy tă (nghĩa là không tham vọng mang đến một thông điệp tất yếu mà giữ được tính chất giả định, có tính trò chơi, hay mỉa mai).” Trong ba điều đó, tôi nhận ra cương lĩnh nghệ thuật của anh. Hãy bắt đầu bằng điểm thứ nhất. Sự giản lược căn bản.

M.K:ăTôiănghĩărằngăđ ănắmăbắtăđ ợcătínhăph căt păc aăcu căsốngătrongăth ăgiớiăhi năđ iăc năcóăm tăkỹăthu tătinhăl ợc,ăcôăđặc.ăLƠmăkhácăđiăanhăs ăr iăvƠoăcáiăb yăkéoădƠiădằngădặc.ăNgư i không có phẩm chất lƠăm tătrongăsốăhaiăhayăbaăcuốnăti uăthuy tătôiăthíchăh nă


c .ăNh ngăđ ngăcóăđòiătôiăthánăph căchi uăr ngămênhămôngăch aăhoƠnăthƠnhăc aănó.ăTh ăt ngăt ợngăm tătòaălơuăđƠiăkhổngălồăđ năn iăkhôngă th ăbaoăquátăh tă trongă t mămắt.ăTh ă t ngă t ợngăm tăb nănh căb ăt ăkéoădƠiăchín ti ngăđồngăhồ.ăCóănh ngăgiớiăh năc aăconăng iăkhôngănênăv ợtăqua,ănh ngăgiớiăh năc aătríănhớăchẳngăh n.ăKhiăđọcăđ năph năcuốiăm tă cuốnă sách,ă anhăph iăcònăđ ă s cănhớă l iă ph nă m ă đ u.ă N uă khôngă cuốnă ti uă thhuy tă s ă thƠnhă d ăhình,ătínhă“sángăs aăv ăk tăc u” c aănóăs ătốiăs măl i.ă

C.S:ăSáchăc iăvƠălưngăquênăgồm có bảy phần. Nếu anh đã xử lý nó một cách ít tĩnh lược hơn, anh sẽ có thể viết bảy cuốn tiểu thuyết khác nhau.

M.K:ăNh ngăn uătôiăvi tăb yăcuốnăti uăthuy tăđ căl p,ătôiăs ăkhôngăcònăhyăvọngăgìănắmăbắtăđ ợcă“tínhăph căt păc aăcu căsốngătrongăth ă giớiă hi năđ i”ă ch ă trongăm iăm tă cuốnă ti uă thuy t.ăDoăđóă tôiăth yă ngh ă thu tă tĩnhă l ợcă lƠă c nă thi t.ă Nóă đòiă hỏi:ă luônă luônă điăthẳngăngayăvƠoătrungătơmăsựăv t.ăTrongăph ngăh ớngăđó,ătôiănghĩăđ nănhƠăso nănh c mƠătôiăkhơmăph căt ăbé:ăLeosăJanacek.ăÔngălƠăm tătrongănh ngănhƠăso nănh călớnănh tăc aăn năơmănh căhi năđ i.ăVƠoăth iăđ iămƠăSchonbergăvƠăStravinskiăcònăvi tănh ngătácăph măchoădƠnănh călớn,ăôngăđưănh năraăm tădƠnăbèăchoădƠnănh cătrĩuăquỵăxuốngăvìăs cănặngăc aănh ngănốtăvôăích.ăChínhăt ăcáiăỦămuốnătĩnhăl ợcă yăbắtăđ uăcu cănổiălo năc aăông.ăAnhăbi tăđ y,ătrongăm iătácăph măơmănh c,ăcóăr tănhi uăkỹăthu t:ătrìnhăbƠyăch ăđ ,ăkhaiătri n,ăcácă bi nă t u,ă côngă vi că ph că đi uă r tă th ngă đ ợcă tựă đ ngă hóa,ăhoàn thànhăphốiăkhí,ăcácăchuy năđo năv.v...ăNgƠyănayăng iătaăcóăth ălƠmănh căbằngăcácămáyătính:ăhọăcóăth ,ătrongătr ngăhợpăcùngă

77 TRÒ CHUY NăV ăNGH ăTHU TăK TăC U

cực,ălƠmăraăm tăb năsonateămƠăkhôngăcóăm tăỦăt ngăđ căđáoănƠoăc ,ă ch ăđ nă thu năbằngă cáchă tri nă khaiă “theoă lốiăđi uăkhi năhọc”ănh ngăquyătắcăsángătác.ăÐòiăhỏiăc aăJanacekălƠ:ăpháăh yăcáiămáyăviătínhăđi!ăThayăchoănh ngăchuy năđo n,ălƠăm tălốiăđặtăk ănhauăgayăgắt,ăthayăchoănh ngăbi năt u,ălƠălốiălặpăl iăvƠăluônăluônăđiăđ năt năcùngăsựăv t.ăNh ngănốtănƠoănóiă lênăm tăđi uăgìăb năch tămớiăcóăquy nă tồnă t i.ă Vớiă ti uă thuy t,ă cũngă g nă nh ă th :ă nóă cũngă cồngăk nhăvìă“kỹăx o”,ăvìănh ngăquyă ớcăchúngălƠmăvi căthayăchoătácăgi :ă tr ngă bƠyăm tă nhơnă v t,ămôă t ăm tă bốiă c nh,ă đ aăm tă hƠnhăđ ngăvƠoăm tăhoƠnă c nhă l chă s ,ă l pă đ yă th iă giană sốngă c aă cácănhân v tă bằngă nh ngă tìnhă ti tă vôă d ng,ă m iă l nă thayă đổiă khungăc nhă l iă đòiăhỏiănh ngă tr ngăbƠy,ămôă t ,ă gi iă thíchămới.ăÐòiăhỏiăc aă tôiă lƠă cóă“tínhă Janacek”:ă t yă r aăkhỏiă ti uă thuy tă lốiă tựăđ ngăhóaă kỹă x oă ti uă thuy t,ă lốiă nóiă suôngă ti uă thuy t,ă lƠmă choă nóă côăđọngăl i.ă

C.S: Ðiều thứ hai anh nói đến là một “nghệ thuật đối âm tiểu thuyết mới”. Broch, điều này không làm anh thỏa mãn hoàn toàn.

M.K:ăHưyăl yăcuốnăti uăthuy tăth ăbaătrongăb ăNhững kẻ mộng du.

NóăgồmăcóănĕmăthƠnhătố,ănĕmă“tuy n”ăcốătìnhăkhôngăđồngăch t:ă1- lốiă truy năk ăcóă tínhă ti uă thuy tăđặtăc ăs ă trênăbaănhơnăv tăchínhăc aăb ăbaăti uăthuy tăPasenow,ăEsch,ăHuguenau;ă2- lốiătruyện tâm tình v ăHannaăWendling;ă3- lốiăphóng sự v ăm tăb nhăvi năquân đ i;ă4- lốiătruyện thơ (m tăph năvi tăbằngăth )ăv ăm tăcôăgáiătrongăđ iăquơnăc uăt ;ă5- lốiă tùy bút triết học (vi tă theoăngônăng ăkhoaă


học)ăv ăsựăxuốngăc păcácăgiáătr .ăM iăm tătuy năđóătựănóălƠătuy tăv i.ăTuyănhiên,ăcácătuy năđó,ăd uăđ ợcătrìnhăbƠyăđồngăth i,ăth ngăxuyênă xenă k ă (nghĩaă lƠă vớiă m tă d ngă Ủă “đaă ơm”ă rõă r t)ă khôngăthốngănh tăvớiănhau,ăkhôngăhìnhăthƠnhăm tătổngăth ăkhôngăth ăchiaăcắt,ănóiăcáchăkhácăỦăđ nhăđaăơmăkhôngăhoƠnăt tăđ ợcăv ămặtăngh ăthu t.ă

C.S: Từ ngữ “đa âm” được áp dụng một cách ẩn dụ vào văn học có đưa đến những đòi hỏi mà văn học không thể thỏa mãn không?

M.K:ă Ðaă ơmă trongă ơmă nh că lƠă lốiă tri nă khaiă đồngă th iă haiă hayănhi uă giọngă (tuy nă giaiă đi u),ă nh ngă giọngă nƠyă tuyă lƠă hoƠnă toƠnăgắnăli năvƠoănhauăsongăv năgi ătínhăđ căl păt ngăđốiăc aăchúng.ăCònă đaă ơmă ti uă thuy t?ăTr ớcă h tă hưyă nóiă cáiă ng ợcă l iă đư:ă c uătrúc một dòng.ăNh ngăngayăt ăđ uăl chăs ăc aămình,ăti uăthuy tăđưătìmăcáchă thoátă raăkhỏiă tínhăm tădòngăvƠăm ănh ngăđ tăpháă trongădòngăk ăliênăt căm tăcơuăchuy n.ăCervantesăk ăl iăcu căduăhƠnhăr tătuy nătínhăc aăDonăKihôtê.ăNh ngătrongăkhiăduăhƠnh,ăDonăKihôtêăgặp nh ngănhơnăv tăkhác,ăhọăk ănh ngăcơuăchuy năc aăhọ.ăTrongăt păm tăcóăbốnănhơnăv tănh ăv y.ăBốnăc aăm ăchoăphépăthoátăraăkhỏiăkhuônăch yătuy nătínhăc aăcuốnăti uăthuy t.ă

C.S: Nhưng đấy không phải là đa âm!

M.K:ăB iăvìă ăđơyăkhôngăcóăsựăđồngăth i.ăNóiătheoăch ănghĩaăc aăChklovski,ăđơyălƠănh ngătruy năngắnă“lồng”ăvƠoătrongă“cáiălồng”ăc aăti uăthuy t.ăAnhăcóăth ătìmăth yăph ngăphápă“lồngăvƠo”ă yă ănhi uănhƠăti uăthuy tăth ăkỷăXVIIăvƠăXVIII.ăTh ăkỷăXIXăđưătri nă


khaiăm tă hìnhă th că khácă đ ă v ợtă quaă tínhă thẳngă dòng,ăm tă cáchăth cămƠ,ăkhôngătìmăraălốiănƠoăh n,ăng iătaăgọiălƠăđaăơm.ăLũ quỷ [1]

.ăN uăanhăphơnă tíchăcuốnă ti uă thuy tănƠyă trênăph ngădi nă thu nătúy kỹăthu tăanhăs ănh năraănóăgồmăbaătuy năphátătri năđồngăth iăvƠă đúngă raă thìă cóă th ă lƠmă thƠnhă baă cuốnă ti uă thuy tă đ că l p:ă 1- cuốnă ti uă thuy tămỉa mai v ămốiă tìnhăc aăm ăgiƠăStavroguineăvƠăStepan Verkhovenski; 2- cuốnăti uăthuy t lãng mạn v ăStavroguineăvà v ăcácăquanăh ăyêuăđ ngăc aăyăta;ă3- cuốnăti uăthuy tăchính trị v ăm tănhómăcáchăm ng.ăVìăcácănhơnăv tăđ uăbi tă l nănhau,ănênăm tăkỹăx oăk tăc uătinhăt ăcóăth ăd ădƠngănốiăli năbaătuy năđóăl iăthƠnhăm tătổngăth ăkhôngăth ăchiaăcắt.ăBơyăgi ăhưyăsoăsánhălốiăđaăơmăc aăDostoievskiă yăvớiălốiăc aăBroch.ăBrochăđiăxaăh nănhi u.ăTrongăkhiăbaătuy năc aăLũ quỷ,ăd uătính cách khácănhauănh ngăđ uăcùngăm t thể loại (baăcơuăchuy nătiểu thuyết),ă ăBroch,ăcácăth ălo iăănĕmătuy năkhácănhauăv ăc ăb n:ăti uăthuy t;ătruy năngắn;ăphóngăsự,ăth ,ăti uălu n.ăSựăsápănh pănh ngăth ălo iăphiăti uăthuy tătrongădƠnăđaăơmăc aăti uăthuy tălƠăb ớcăcáchătơnăcóătínhăcáchăm ngăc aăBroch.

C.S: Nhưng theo anh, năm tuyến đó không thật gắn bó với nhau. Quả vậy, Hanna Wendling không biết Esch, cô gái của đội quân cứu tế sẽ không bao gi biết đến sự tồn tại của Hanna Wenling. Như thế chẳng có kỹ thuật kết cấu nào có thể thống nhất lại trong một tổng thể duy nhất năm tuyến khác nhau không bao gi gặp nhau, không bao gi cắt ngang đư ng nhau ấy.



M.K:ăChúngă ch ănốiă vớiă nhauă b iăm tă ch ă đ ă chung.ăNh ngă tôiăth yăsựăthốngănh tăv ăch ăđ ăđóălƠăhoƠnătoƠnăđ ărồi.ăV năđ ăkhôngăthốngănh tălƠă ăch ăkhácăkia.ăHưyăcùngăônăl i:ă ăBroch,ănĕmătuy năc aă ti uă thuy tă phátă tri nă đồngă th i,ă mƠă khôngă gặpă nhau,ă đ ợcăthốngănh tăb iăm tăhayăvƠiăch ăđ .ăTôiăđưăgọiăcáchăk tăc uăđóăbằngăm tă t ă m ợnă c aă khoaă ơmă nh că học:ă tínhă đaă ơm.ă Anhă s ă th yăchẳngă ph iă lƠă vôă íchă lắmă đơuă khiă taă soă sánhă ti uă thuy tă vớiă ơmănh c.ăQu ăv y,ăm tătrongănh ngănguyênălỦăcĕnăb năc aăcácănhƠăđaăâm lớnălƠăsựăbình đẳng giữa các giọng khôngăm tăgiọngănƠoăđ ợcăl nă át,ă khôngă m tă giọngă nƠoă đ ợcă phépă ch ă lƠmă ph nă đ mă đ năthu n.ăNh ng,ătôiăngỡărằngăm tăkhuy tăđi mătrongăcuốnăti uăthuy tăth ăbaăc aăb ăNhững kẻ mộng du lƠă ăch ănĕmă“giọngănói”ăkhôngăngangăbằng nhau.ăTuy năth ănh tă(truy năk ă“cóătínhăti uăthuy t”ăv ăEschăvƠăHuguenau)ăv ăsốăl ợngăchi măquáănhi uăsoăvớiănh ngătuy năkhácăvƠănh tălƠ,ănóăđ ợcăđặcăquy năv ămặtăch tăl ợngătrongăch ngămựcămƠ,ăquaămôiăgiớiăc aăEschăvƠăPasenow,ănóăgắnăli năvớiăhaiăcuốnăti uăthuy tătr ớc.ăDoăđóănóăthuăhútăsựăchúăỦănhi uăh năvƠăcóănguyăc ăthuănhỏăvaiătròăc aăbốnă“tuy n”ăkiaăl iăch ăcònălƠă“ph năđ m”ăđ nă thu n.ăÐi uă th ăhai:ăn uă trongăm tăb nă fugaăc aăBachăkhôngăth ăbỏăquaăb tăc ăm tăgiọngănƠo,ăthìătráiăl i,ătaăcóăth ăhìnhădungăthiênătruy năngắnăv ăHannaăWendlingăhayăph năti uălu năv ăsựăxuốngăc păcácăgiáă tr ănh ănh ngăb năvĕnăđ că l pămƠă thi uăđiăcũngăkhôngălƠmăchoăti uăthuy tăm tăỦănghĩaăhayătr ănênăkhóăhi u.ăSong,ăđốiăvớiă tôi,ă nh ngăđi uăki năkhôngăcóă thìăkhôngăxongăc aăđối ơmăti uăthuy tălƠ:ă1- sựăbìnhăđẳngăc aăcácătuy năt ngă ng;ă2- tínhăkhôngăth ăchiaăcắtăc aătổngăth .ăTôiănhớăcáiăngƠyătôiăvi tăxongăph năbaăđặtătênălƠăNhững thiên thần trongăti uăthuy tăSách cư i và quên lãng.ăThúăth tălƠătôiătựăhƠoăkinhăkh ng,ătinăchắcărằngămìnhăđưătìmăraăđ ợcăm tăcáchăth cămớiăxơyădựngăm tătruy năk .ăB năvĕnă


yăgồmăcácă thƠnhătốăsauăđơy:ă1- giaiă tho iăv ăhaiăcôăsinhăviênăvƠăthu tăbayălênăkhôngăc aăhọ;ă2- cơuăchuy năk ătựăthu t;ă3- ti uălu năphêăbìnhăm tăcuốnăsáchătheoăch ănghĩaăn ăquy n;ă4- ng ăngônăv ăthiênăth năvƠăquỷăs ;ă5- truy năk ăv ăEluardăbayătrênăthƠnhăPraha.ăCácăthƠnhătốăđóăkhôngăth ătồnăt iăcóăcáiănƠyămƠăkhôngăcóăcáiăkhác,ăchúngăsoiăsángănhauăvƠăcắtănghĩaăl nănhauătrongăkhiăcùngăkh oăsátăm tăch ăđ ăduyănh t,ăm tăcơuăhỏiăduyănh t:ă“m tăthiênăth nălƠăgì?”ăCh ă cóă cơuă hỏiă đóă thốngă nh tă chúngă l iă vớiă nhau.ă Ph nă th ă sáu,ăcũngăđặtătênălƠăNhững thiên thần gồmăcó:ă1- cơuăchuy nănh ătrongăchiêmăbaoăv ăcáiăch tăc aăTamina;ă2- cơuăchuy nă tựă thu tăv ăcáiăch tăc aăchaătôi;ă3- nh ngăsuyănghĩăv ơmănh c;ă4- nh ngăsuyănghĩăv ăsựă lưngăquênăđangătƠnăpháăPraha.ăCóăsợiădơyăliênăh ănƠoăgi aăchaătôiăvƠăTaminaăb ănh ngăđ aăconăhƠnhăh ?ăNóiătheoăcơuănóiăr tăquenăthu căc aăcácănhƠăsiêuăthực,ăthìăđóălƠă“cu căgặpăgỡăgi aăm tăcáiăôăvớiăm tăcáiămáyăkhơu”ătrênăchi căbƠnăc aăm tăch ăđ ăchung.ăTínhăđaăơmăti uăthuy tălƠăth ăr tănhi uăh nălƠăkỹăthu t.ă

C.S: Trong Nh ăbồngăcáiăki pănhơnăsinhăđối âm kín đáo hơn.

M.K:ă Trongă ph nă th ă sáu,ă tínhă ch tă đaă ơmă r tă nă t ợng:ă cơuăchuy năng iăconă traiăc aăStalin,ăm tăsuyănghĩă th năhọc,ăsựăki năchínhă tr ă ă chơuă Ễ,ă cáiă ch tă c aă Franză ă Bangkokă vƠă đámă tangăTomasă ă Bohêmeă đ ợcă nốiă li nă b iă cơuă hỏiă th ngă trực:ă “CáiăKitschălƠăgì?”ăÐo năvĕnăđaăơmănƠyălƠăt ngăđáăđ nhăvòmăc aătoƠnăb ăk tăc u.ăT tăc ăbíăquy tăc aăsựăcơnăbằngăk tăc uănằmă ăđó.ă


C.S: Bí quyết nào vậy?

M.K:ă Cóă haiă cái.ă Th ă nh t:ă ph nă nƠyă khôngă dựaă trênă dƠnă Ủă c aăm tăcơuăchuy nămƠă trênădƠnăỦăc aăm tă ti uă lu nă (v ăcáiăKitsch). Nh ngăm uăđ iăc aăcácănhơnăv tăđ ợcălồngăvƠoăthiênăti uălu nă yănh ălƠănh ngă“víăd ”,ănh ngă“tìnhăhuốngăđ ăphơnătích”.ăBằngăcáchăđó,ă“nhơnă th ănóiăqua”ăvƠă trongăd ngărútăngắnă l i,ăng iă taăđ ợcăbi tă v ă lúcă k tă thúcă cu că đ iă c aă Franz,ă c aă Sabina,ă chungă c cănh ngăquanăh ăgi aăTomasăvƠăconătraiăôngăta.ăSựătĩnhăl ợcănƠyăđưălƠmănh ăk tăc uăđiăr tănhi u.ăTh ăhai,ălƠăsựăd chăchuy năniênăđ i:ăcácăsựăki nătrongăph năth ăsáuădi năraăsauăcácăsựăki nătrongăph năth ă b yă (ph nă cuốiă cùng).ă Nh ă sựă d chă chuy nă nƠy,ă ph nă cuốiăcùng,ătuyăcóătínhăch tătìnhăt ,ăv nătrƠnăng păm tăn iă uăt ădoăt ăsựănh năbi tăt ngălaiăc aăchúngăta.ă

C.S: Tôi tr lại với những ghi chép của anh về Nh ngăk ăm ngădu.ăAnh đã bày tỏ đôi chút dè dặt khi nhận xét phần tiểu luận về sự xuống cấp các giá trị. Do giọng điệu có chiều tất yếu của nó, ngôn ngữ khoa học của nó, theo anh nó có thể áp đặt lên ngư i đọc như một chìa khóa có tính hệ tư tư ng của cuốn tiểu thuyết, như là “chân lý” của cuốn sách, và biến cả bộ ba Nh ngă k ăm ngă duăthành một thứ minh họa đơn thuần được tiểu thuyết hóa của một suy nghĩ lớn. Chính vì vậy mà anh đã nói đến sự cần thiết của một “nghệ thuật đặc thù tiểu thuyết”.


M.K:ăTr ớcăh t,ăm tăđi uăhi nănhiên:ăkhiănh păvƠoă trongăc ă th ăc aăti uăthuy t,ăsựăchiêmănghi măthayăđổiăb năch tăc aănó.ă ăbênăngoƠiă ti uă thuy t,ă ng iă taă sốngă trongă th ă giớiă c aă nh ngă đi uăkhẳngă đ nh:ăm tă nhƠă chínhă tr ,ăm tă nhƠă tri tă học,ăm tă ng iă gácăcổng.ăTrongălưnhăđ aăc aăti uăthuy t,ăng iă taăkhôngăkhẳngăđ nh:ăđơyă lƠă lưnhă đ aă c aă tròă ch iă vƠă c aă nh ngă gi ă thuy t.ă Sựă chiêmănghi măti uăthuy tădoăv y,ătrongăb năch tăc aănó,ămangătínhănghiăv n,ăgi ăthuy t.ă

C.S: Nh ngăt iăsaoăm tănhƠăti uăthuy tăl iăph iătựăt ớcăbỏăđi quyền được bày tỏ triết lý của mình trong tiểu thuyết một cách trực tiếp và khẳng định?

M.K:ăCóăm tă sựăkhácăbi tă cĕnăb nă trongăcáchă suyănghĩă c aăm tănhƠătri tăhọcăvƠăm tănhƠăti uăthuy t.ăNg iătaăth ngăhayănóiăđ nătri tă lỦăc aăTchékov,ăc aăKafka,ăc aăMusil,ăv.v...ăNh ngăhưyă th ăcốătìmăm tătri tălỦăchặtăch ăt ănh ngătácăph măc aăhọăxem!ăNgayăc khiăhọăbi uăl ănh ngăsuyănghĩăc aăhọăm tăcáchătrựcăti p,ătrongăcácăsổătayăc aăhọ,ăthìăđ yăcũngăch ălƠănh ngăbƠiăt păsuyănghĩ,ă tròăch iă nh ngă ngh chă lỦ,ă nh ngă ngă tácă h nă lƠă khẳngă đ nhăm tă t ăt ng.ă

C.S: Tuy nhiên Dostoievski trong Nh tăkỦăc aănhƠăvĕnăcủa ông lại hoàn toàn khẳng định.

M.K:ăNh ngăsựăvĩăđ iăc aăt ăt ngăôngăkhôngănằmă ăđ y.ăÔngăch ălƠănhƠăt ăt ngălớnăkhiăôngălƠănhƠăti uăthuy t.ăCóănghĩaălƠ:ăôngăbi tăsángă t oă raă nh ngă nhơnă v t,ă nh ngă th ă giớiă tinhă th năphongă phúăm tăcáchăkỳăl ăvƠăch aăt ngăcó.ăNg iătaăthíchătìmă ănh ngănhơnăv tă c aă ôngă sựă chi uă tỏaă nh ngă t ă t ngă c aă ông.ăChẳngă h nă ăChatov.ăNh ngăDostoievskiăđưăđ ăphòngăc nă th n.ăNgayăl năxu tă


hi nă đ uă tiên,ă Chatovă đưă đ ợcă v ă raă kháă ác:ă “đ yă lƠă m tă trongănh ngă nhƠă duyă tơmă Nga,ă đ tă ng tă đ ợcă chi uă sángă b iă m tă t ăt ngăr ngălớnănƠoăđó,ăb ăchoángăngợpăvìănó,ăth ngălƠăsuốtăđ i.ăHọăkhôngăbaoăgi ădámăch ăngựăt ăt ngăđó,ăhọăđắmăđuốiătinăt ngăvƠoăđó,ăvƠăt ăđóăt tăc ăcu căsốngăc aăhọ,ăcóăth ănói,ăch ăcònălƠăcu căh păhốiădƠiăd ớiăt ngăđáăđưăđèănátăhọăđ năn aăph n”.ăNh ăv yăn uăDostoievskiăcóăgắnănh ngăt ăt ngăc aăchínhăôngăchoăChatov,ăthìănh ngă t ă t ngă nƠyă cũngă l pă t că b ă t ngă đốiă hóa.ă Ðốiă vớiăDostoievskiăcũngăv y,ăquyătắcăv nălƠ:ăm tăkhiăđưăđiăvƠoăc ăth ăti uăthuy t,ă sựă suyă t ă thayă đổiă b nă ch t:ă m tă t ă t ngă giáoă đi uă tr ăthƠnhă cóă tínhăgi ă thi t.ăÐ yă lƠă đi uă cácănhƠă tri tă họcăkhôngăhi uăđ ợcă khiă họă th ă lƠmă ti uă thuy t.ă Ch ă cóă m tă ngo iă l :ă Diderot.ăCuốnăJacques, anh chàng theo thuyết định mệnh tuy tăv iăc aăông!ăKhiăđưăb ớcăquaăranhăgiớiăti uăthuy t,ănhƠăbáchăkhoaănghiêmătúcănƠyăhóaăthơnăthƠnhănhƠăt ăt ngăđùaăch i:ăchẳngăcóăcơuănƠoătrongăti uă thuy tă c aă ôngă nghiêmă trang,ă t tă c ă ă đ yă đ uă lƠă tròă ch i.ăChínhăvìă th ă ăPhápăcuốnăti uăthuy tănƠyăb ăcoiă th ngăm tăcáchăđángăph năn .ăQu ă lƠăcuốnăsáchă nƠyăh iă t ă t tă c ănh ngăgìăn ớcăPhápăđưăđánhăm tăvƠăt ăchốiăkhôngămuốnătìmăth yăl i.ăNgƠyănayăng iă taă thíchăcácă t ă t ngăh nă lƠă tácăph m.ăJacques, anh chàng

theo thuyết định mệnh lƠăkhôngăth ăd chăđ ợcăraăngônăng ăcácăt ăt ng.ă

C.S: Nhưng thư ng những suy nghĩ của anh không gắn liền với nhân vật nào cả: những suy nghĩ về âm nhạc học trong Sáchăc iăvà lãng quên hay những chiêm nghiệm của anh về cái chết của con trai Stalin trong Nh ăbồngăcáiăki pănhơnăsinh.ă


M.K:ăÐúngăv y.ăTôiăthíchăth nhătho ngălênăti ngătrựcăti p,ăvớiăt ăcáchătácăgi ,ăvớiăt ăcáchălƠăchínhătôi.ăTrongătr ngăhợpănƠy,ăt tăc ătùyăthu că ăgiọngăđi u.ăNgayăt ăch ăđ uătiên,ăsuyănghĩăc aătôiăđưăcóăcáiăgiọngăđùaăch i,ăm aămai,ăkhiêuăkhích,ăth ănghi măhayănghiăv n.ă ToƠnă b ă ph nă th ă sáuă trongă Nhẹ bồng cái kiếp nhân sinh (cu că hƠnhă quơnă lớn)ă lƠăm tă ti uă lu nă v ă cáiăKitschă vớiă lu nă đ ăchính:ă“CáiăKitschălƠăcáiăph ăđ nhătuy tăđốiăc aăcáiăđồăv tăđi.”ăT tăc ă sựă suyă nghi mă v ă cáiăKitschă yă đốiă vớiă tôiă cóăm tă t mă quanătrọngă cĕnă b n,ă đằngă sauă đóă cóă r tă nhi uă suyă nghĩ,ă kinhă nghi m,ănghiênăc u,ăc ăd căvọngăn a,ănh ngăgiọngăđi uăkhôngăh ănghiêmătúc:ănóăkhiêuăkhích.ăPh năti uălu nănƠyăkhôngăth ăhìnhădungăđ ợcăkhiănằmăngoƠiăti uăthuy t;ăđ yălƠăcáiăđi uătôiăgọiălƠăm tă“ti uălu năđặcăthùăti uăthuy t”.ă

C.S: Anh đã nói đến đối âm tiểu thuyết như là sự thống nhất của triết học, truyện kể và giấc mơ. Lối kể chuyện có tính chiêm bao chiếm toàn bộ phần hai cuốn Cu căsốngă ămưiăngoƠiăkia, phần sáu tác phẩm Sáchă c iă vƠă lưngă quên đặt cơ s trên lối kể đó, còn Tereza chính là qua các giấc mơ mà cô ấy đi khắp Nh ăbồngăcáiăki pănhơnăsinh.ă

M.K:ăLốiă k ă chuy nănh ă trongă chiêmăbao;ă đúngăh năhưyănóiă lƠ:ăt ngăt ợng,ăđ ợcăgi iăphóngăkhỏiăsựăki măsoátăc aălỦătrí,ăc aăn iăloăph iăgiốngănh ăth t,ăđiăvƠoănh ngăquangăc nhămƠăsuy t ngălỦătínhăkhôngăth ăvớiătớiăđ ợc.ăGi căm ăch ălƠăhìnhăm uăc aălốiăt ngă


t ợngăđóămƠătôiăcoiălƠăchi năcôngălớnănh tăc aăngh ăthu tăhi năđ i.ăNh ngălƠmăth ănƠoăđ ăđ aăsựăt ngăt ợngăkhông bị kiểm soát vào ti uăthuy t,ătheoăđ nhănghĩa,ăvốnălƠăm tăcu căkh oăsátătỉnh táo cu căsống?ăLƠmăsaoăthốngănh tăhaiăthƠnhătốăth tăsựălƠăkhôngăđồngăch tăy?ăÐi uănƠyăđòiăhỏiăm tăthu tăgi ăkimăchínhăcống!ăNg iăđ uătiênăđưănghĩăđ năthu tăgi ăkimănƠy,ătheoătôi,ălƠăNovalis.ăTrongăt păm tăb ăbaăti uăthuy tăHeinrich von Ofterdingen c aămình,ăôngăđưăđ aăvƠoă baă gi că m ă lớn.ă Khôngă ph iă lƠă m tă th ă bắtă ch ớcă theoă lốiă“hi năthực”ănh ngăgi căm ănh ătaăđưăth yă ăm tăTolstoiăhayăm tăMann.ă Ðơyă lƠă m tă bƠiă th ă lớnă phỏngă theoă “lốiă kỹă thu tă t ngăt ợng”ăđặcătr ngăc aăcácăgi căm .ăNh ngăôngăkhôngăthỏaămưn.ăBaăgi căm ă y,ă ôngă th yă chúngă nh ă nh ngă hònă đ oă riêngă bi tă gi aăcuốnăti uăthuy t,ăchoănênăôngămuốnăđiăxaăh năvƠăôngăvi tăt păhaiăb ăti uăthuy tănh ăm tăth ătruy năk ătrongăđóăgi căm ăvƠăhi năthựcănốiăli năvƠoănhau,ăl năl năvƠoănhauăđ năm căkhôngăth ăphơnăbi tăraăđ ợcăn a.ăNh ngăôngăđưăkhôngăbaoăgi ăvi tăt păhaiăđó.ăÔngăch ăđ ăl iăchoăchúngătaăđôiăghiăchépătrongăđóăôngăphácăraăỦăđồămỹăhọcăc aămình.ăụăđồănƠyăđ ợcăthựcăhi nă120ănĕmăsau,ăb iăFranzăKafka.ăCácăti uăthuy tăc aăKafkaălƠăsựăhợpănh tăkhôngăcóăk ăh ăgi aăgi căm ăvƠăthựcăt i.ăV aălƠăcáiănhìnăsángăsuốtănh tăv ăth ăgiớiăhi năđ iăv aălƠă sựă t ngă t ợngă d ă d iă nh t.ăKafka,ă yă tr ớcă h tă lƠăm tă cu căcáchăm ngămỹăhọcămênhămông.ăM tăkỳădi uăngh ăthu t.ăHưyăl yăvíăd ănh ăcáiăch ngăkhôngăt ngăt ợngănổiă trongăcuốnăLâu đài mƠăK.ălƠmătìnhăl năđ uăvớiăFreida.ăHayăcáiăch ngăanhătaăbi năm tălớpăti uăhọcăthƠnhăphòngăng ăchoămình,ăFreidaăvƠăng iăph ătáăc aămình.ăTr ớcăKafka,ăm tăm tăđ ăt ngăt ợngăđ năth ălƠăkhôngăth ăhìnhădungănổi.ăT tănhiên,ăbắtăch ớcăôngăs ălƠălốăb ch.ăNh ngăcũngănh ăKafkaă (vƠă cũngănh ăNovalis)ă tôiă th yă thíchăđ aăgi căm ,ă sựăt ngă t ợngăvốnălƠăđặcă tr ngăc aăgi căm ,ăvƠoăti uă thuy t.ăCáchă


lƠmăvi căđóăc aătôiăkhôngăph iălƠăm tă“hợpănh tăgi căm ăvƠăthựcăt i”ămƠălƠăm tăđốiăchi uăđaăơm.ăTruy năk ă“ki uănh ătrongăchiêmăbao”ălƠăm tătrongănh ngătuy năc aălốiăđaăơm.ă

C.S: Chúng ta hãy sang trang. Tôi muốn ta tr lại vấn đề tính thống nhất trong một kết cấu. Anh đã xác định Sáchăc iăvƠălưngăquên là một cuốn “tiểu thuyết theo hình thức biến tấu”. Như vậy có còn là một cuốn tiểu thuyết không?

M.K:ăÐi uăkhi nănóăm tăđiădángăv ăm tăcuốnăti uăthuy t,ălƠăthi uăthốngă nh tă hƠnhă đ ng.ă Ng iă taă khóă hìnhă dungă m tă cuốnă ti uăthuy tămƠă thi uă cáiă y.ăNgayă nh ngă thíă nghi mă c aă “ti uă thuy tămới”ăcũngăcĕnăc ătrên tínhăthốngănh tăhƠnhăđ ngă(hayăphiă - hành đ ng).ă Sterneă vƠăDiderotă đùaă bỡnă bằngă cáchă lƠmă choă tínhă thốngănh tă yăcựcăkỳămongămanh.ăCu căduăhƠnhăc aăJacquesăvƠăôngăth yăanhătaăchi măph năth ăy uătrongăcuốnăti uăthuy t,ănóăch ălƠăm tăcáiăcớăhƠiăh ớcăđ ălồngăvƠoăđóănh ngăgiaiă tho i,ă truy năk ,ăsuyănghĩăkhác.ăTuyănhiênăcáiăcớăđó,ăcáiă“lồng”ăđóălƠăc năthi tăđ ăchoăquy năti uăthuy tănƠyăđ ợcăc mănh nănh ălƠăti uăthuy t,ăhayăítăra,ănh ălƠănh iăti uăthuy t.ăSongăle,ătôiănghĩăcóăm tăđi uăgìăđóăsơuăxaăh năb oăđ mătínhă liênăk tăc aăm tăcuốnăti uă thuy t:ăsựă thốngănh tăv ăch ăđ .ăV ăchĕngătr ớcănayăv năluônăluônănh ăv y.ăBaătuy năk ăchuy nălƠmăc ăs ăchoăti uă thuy tăLũ quỷ đ ợcăthốngănh tă l iăb iăm tăkỹăthu tăk tăc u,ănh ngănh tă lƠăb iăm tăch ăđ ăchung:ăch ăđ ăv ă lũăquỷă ámă l yă conă ng iă khiă họă đánhă m tă Th ợngă đ .ă Trongă m iătuy năk ăchuy n,ăch ăđ ănƠyăđ ợcănhìnănh năd ớiăm tăgócăđ ăkhácănhauănh ăm tăv tăđ ợcăph năchi uătrongăbaăt măg ng.ăVƠăchínhăcáiăv tă yă(cáiăv tătr uăt ợngămƠătôiăgọiălƠăch ăđ )ălƠmăchoăc ăcuốnăti uăthuy tăcóăm tăsựăliênăk tăn iăt i,ăsựăliênăk tăkhóăth yăh năc ,ăquanătrọngăh năc .ăTrong Sách cư i và lãng quên,ăsựăliênăk tăc aă


toƠnăth ăđ ợcăt oănênăduyănh tăb iăsựăthốngănh tăc aăm yăch ăđ ă(vƠăm uăhình)ăđaăd ng.ăÐóăcóăph iălƠăm tăcuốnăti uăthuy tăkhông?ăTheoătôi,ăcó.ăTi uăthuy tălƠăm tăsựăchiêmănghi măv ăcu căđ iăđ ợcănhìnăth yăthôngăquaăcácănhơnăv tăt ngăt ợng.ă

C.S: Nếu ta tán thành một định nghĩa rộng đến thế, thì có thể gọi cả Decaméron [2] là tiểu thuyết! Tất cả các truyện ngắn đây đều được thống nhất b i chủ đề chung về tình yêu và đều được kể lại b i mư i ngư i ấy...

M.K:ăTôiăkhôngăđ yăsựăkhiêuăkhíchăđiăxaăđ năm căgọiăDecaméron

lƠăm tăcuốnăti uăthuy t.ăTuyănhiênăkhôngăvìăth ămƠă ăchơuăỂuăhi năđ iăcuốnăsáchăđóăkhôngălƠăm tătrongănh ngătoanătínhăđ uătiênăsángăt oăm tăk tăc uălớnăc aăvĕnăxuôiăk ăchuy năvƠăvớiăt ăcáchăđóănóădựăph năvƠoăl chăs ăti uăthuy t,ăít nhất nh ălƠăng iăkh iăx ớngăvƠăbáo tr ớcăti uăthuy t.ăAnhăbi tăđ y,ă l chăs ă ti uăthuy tăđưăđiă theoăm tăconăđ ngămƠănóăđưăđi.ăNóăcũngăcóăth ăđiătheoăm tăconăđ ngăkhác.ăHìnhă th că ti uă thuy tă lƠă tựădoăg nănh ăvôă t n.ăTi uă thuy tătrongăsuốtăl chăs ăc aănóăđưăkhôngăt năd ngăđ ợcăđi uăđó.ăNóăđưăđánhătr ợtăm tătựădoăđó.ăNóăđưăbỏănhi uăkh ănĕngăhìnhăth căkhôngăđ ợcăkhaiăthác.ă

C.S: Tuy vậy, ngoài Sáchăc iăvƠă lưngăquên, các tiểu thuyết của anh cũng cơ s trên sự thống nhất hành động tuy có hơi lỏng lẻo.



M.K:ăTôiă luônăluônăxơyădựngăchúngă ăhaiăm c:ă ăm căth ănh t,ătôiădựngăcơuăchuy năti uăthuy t;ăbênătrên,ătôiătri năkhaiăcácăch ăđ .ăCácăch ăđ ăđ ợcătrauăchuốtăkhôngăng ngătrong và b i cơuăchuy năti uăthuy t.ă ăch ănƠoăcuốnăti uăthuy tăr iăbỏăcácăch ăđ ăc aănóăvà ch ăđ năthu năk ăchuy n,ănóătr ănênănh tănh o.ăNg ợcăl i,ăm tăch ăđ ăcóă th ăđ ợcă tri năkhaiă riêng,ăbênăngoƠiăcơuăchuy n.ăCáchă ti păc năm tăch ăđ ăđó,ătôiăgọiălƠătán rộng ra.ăTánăr ngăraăcóănghĩaălƠ:ăr iă bỏă m tă lúcă cơuă chuy nă ti uă thuy t.ă T tă c ă suyă nghĩ v ă cáiăKitsch trong Nhẹ bồng cái kiếp nhân sinh chẳngăh n,ălƠăm tăsựătánăr ngăra:ătôiăr iăbỏăcơuăchuy năti uăthuy tăđ ătấn công trựcăti păch ăđ ăc aătôiă(cáiăKitsch).ăNhìnănh nătheoăquanăđi măđó,ăsựătánăr ngăraăkhôngălƠmăy uăđiămƠăxácănh nătínhăkỷălu tăc aăk tăc u.ăTôiăphơnăbi tăch ăđ ăvớiămẫu hình:ăđóă lƠăm tă thƠnhătốăc aăch ăđ ăhayăc aăcơuăchuy nătr ăđiătr ăl iănhi uăl năsuốtăcuốnăti uăthuy t,ăluônăluônătrongăm tăng ăc nhăkhác;ăvíăd :ăm uăhìnhăb ăt ăc aăBeethovenăđiăt ă cu că đ iă Terezaă vƠoă nh ngă suyă nghĩă c aă Tomasă vƠă cũngă điăxuyênăquaănhi uăch ăđ ăkhácănhau:ăch ăđ ăv ătrọngălực,ăch ăđ ăv ăcáiăKitsch;ăhayălƠăchi cămũăhìnhăqu ăd aăc aăSabina,ăcóămặtătrongăcácăc nhăSabinaă- Tomas, Sabina - Tereza, Sabina - FranzăvƠăcũngăb căl ăch ăđ ăv ă“nh ngăt ăkhôngăđ ợcăhi u”.ă

C.S: Nhưng chính xác ra thì anh hiểu từ ch ăđ ălà gì?

M.K:ăM tăch ăđ ,ălƠăm tăcơuăhỏiăhi năsinh.ăVƠăcƠngăngƠyătôiăcƠngănh năraărằngăm tăcơuăhỏiănh ăv y,ăcuốiăcùng,ălƠăsựăkh oăsátănh ngăt ăđặcăthù,ănh ngăt ă- chìaăkhóa.ăÐi uăđóăkhi nătôiănh năm nh: ti uăthuy tătr ớcăh tăđ ợcăxơyădựngătrênăm tăsốăt ăcĕnăb n.ăCũngăgiốngă


nh ă“chu iănốt”ă ăSchonberg.ăTrongăSách cư i và lãng quên, cái “chu i”ălƠ:ăsựălưngăquên,ăcáiăc i,ăcácăthiênăth n,ăcáiă“litost”,ăbiênăgiới.ă Nĕmă t ă chínhă nƠy,ă trongă suốtă cuốnă ti uă thuy t,ă đ ợcă phơnătích,ănghiênăc u,ăđ nhănghĩa,ătáiăđ nhănghĩa,ăvƠănh ăv yăbi năthƠnhănh ngăph mă trùă c aă cu că sống.ăCuốnă ti uă thuy tăđ ợcăxơyădựngătrênăm yăph mătrùăđóănh ăm tăngôiănhƠătrênăcácăcơyăcọc.ăCácăcơyăcọcă c aăNhẹ bồng cái kiếp nhân sinh lƠ:ă trọngă lực, cáiă nh ă tênh,ătơmăhồn,ăthơnăth ,ăcu căhƠnhăquơnălớn,ăđồăv tăđi,ăcáiăKitsch,ălòngătrắcă n,ăc năchóngămặt,ăs căm nh,ăsựăy uăđuối.ă

C.S: Chúng ta hãy nói về đồ án cấu trúc trong các tiểu thuyết của anh. Tất cả chúng, trừ mỗi một cuốn, đều chia làm bảy phần.

M.K:ăSauăkhiăđưăhoƠnăthƠnhăcuốnăL i đùa cợt,ătôiăchẳngăcóălỦădoăgìăđ ăng cănhiênălƠănóăcóăb yăph n.ăSauăđó,ătôiăvi tăCuộc sống mãi ngoài kia.ăCuốnă ti uă thuy tăg nănh ăđưăxongăvƠăgồmăcóăsáuăph n.ăTôiăkhôngăthỏaămưn.ăTôiă th yăcơuăchuy năcóăv ănh tănh o.ăÐ tă nhiênă tôiă n yă raă Ủă nghĩă đ aă vƠoă ti uă thuy tăm tă cơuă chuy nădi nă raăbaănĕmă sauă cáiă ch tă c aă nhơnăv tă (t că lƠă nằmăngoƠiă th iăgianăc aăti uăthuy t).ăÐóălƠăph năg năcuối,ăph năth ăsáuă(Ngư i tứ tuần).ăT căkhắc,ămọiă sựă thƠnhăhoƠnăh o.ăV ă sau,ă tôiă nh nă raă cái ph năth ăsáuă yăt ngă ngăm tăcáchăkỳăl ăvớiăph năth ăsáuătrong

L i đùa cợt (Kostka)ă ăđó,ăcũngănh ăv y,ăđ aăm tănhơnăv tăt ăbênăngoƠiă vƠoă ti uă thuy t,ăm ă raă trênă b că t ngă c aă ti uă thuy tăm tăkhungăc aăsổăbíăm t.ăNhững mối tình nực cư i lúcăđ uălƠăm tăt p m iă truy năngắn.ăKhiă tôiă so nă l iă b năcuốiă cùng,ă tôiă lo iăđiăba;ătoƠnă b ă tr ă nênă r tă chặtă ch ă đ nă n iă nóă báoă tr ớcă c uă trúcă Sách

cư i và lãng quên:ăv nănh ngăch ăđ ă yă(đặcăbi tăch ăđ ăv ăsựăl aăph nh),ăk tănốiăthƠnhăm tătổngăth ăduyănh tăb yătruy năk ătrongăđóătruy năth ăt ăvƠăth ăsáuăngoƠiăraăcònăđ ợcănốiăvƠoăbằngăcáiăđinhă

91 TRÒ CHUY NăV ăNGH ăTHU TăK TăC U

ghimă lƠă nhơnă v tă chính,ă bácă sỹăHavel.ă Trongă Sách cư i và lãng quên,ăph năth ăt ăvƠăph năth ăsáuăcũngăđ ợcănốiăk tăb iăcùngăm tănhơnă v t:ă Tamina.ăKhiă tôiă vi tăNhẹ bồng cái kiếp nhân sinh, tôi muốnă bằngămọiă giáă pháă vỡă conă sốă b yă đ nhăm nhă đi.ăCuốnă ti uăthuy tă đưă đ ợcă th ă thaiă t ă lơuă theoă m tă dƠnă Ủă gồmă sáuă ph n.ăNh ngătôiăth yăph năth ănh tăc ăkhôngăổn.ăCuốiăcùngătôiăhi uăraărằngăph nă yăth tăraăgồmăhaiăph n,ănóănh ăhaiăđ aătr ăsinhăđôiădính li nă vƠoănhauă c nă táchă raăbằngăm tă cană thi păph uă thu tă tinhăvi.ăTôiăk ăt tăc ănh ngăcáiăđóăđ ănóiărằngăvớiătôiăđ yăkhôngăph iălƠălốiăđi uăđƠămêătínăm tăconăsốăbùa,ăcƠngăchẳngăph iălƠătínhătoánălỦătrí,ămƠălƠăđòiăhỏiăsơuăxa,ăvôăth c,ăkhôngăth ăhi uăđ ợc,ăm uălỦăt ngăv ăhìnhăth cămƠătôiăkhôngăth ăthoátăraăđ ợc.ăCácăcuốnăti uăthuy tăc aă tôiă lƠă nh ngăbi nă t uă c aăm tă ki nă trúcă chungă c ă s ă trênă sốăb y.ă

C.S: Thứ tự toán học đó đi đến tận đâu?

M.K:ăHưyăl yăL i đùa cợt xem.ăCuốnăti uăthuy tănƠyăđ ợcăk ăb i bốnănhơnăv t:ăLudvik,ăJaroslav,ăKostkaăvƠăHelena.ăÐ cătho iăc aăLudvikă chi mă 2/3ă sách,ă đ că tho iă c aă nh ngă ng iă khác,ă g păchung,ă chi mă 1/3ă sáchă (Jaroslavă 1/6,ă Kostkaă 1/9,ă Helenaă 1/18).ăCáchăc uătrúcătoánăhọcăđóăxácăđ nhăđi uămƠătôiăs ăgọiălƠ sự chiếu sáng các nhân vật.ăLudvikăđ ngăgi aănguồnăsáng,ăđ ợcăchi uăsángăc ăt ăbênătrongă(b iăđ cătho iăc aăchínhăanhăta)ăc ăt ăbênăngoƠiă(t tăc ănh ngăng iăkhácăđ uăv ăraăchơnădungăanh).ăJaroslavăchi mă1/6ăcuốnăsáchăbằngăđ că tho iăc aămìnhăvƠăchơnădungă tựăhọaăc aăanhăđ ợcăch aăthêmăt ăbênăngoƠiăb iăđ cătho iăc aăLudvik.ăVơnăvơn.ă


M iănhơnăv tăđ ợcăchi uăsángăb iăm tăc ngăđ ăánhăsángăkhácăvƠătheoăcáchăkhácănhau.ăLucie,ăm tătrongănh ngănhơnăv tăquanătrọngănh t,ăkhôngăcóăđ cătho iăriêngăvƠăch ăđ ợcăchi uăsángăt ăbênăngoƠiăb iă cácă đ că tho iă c aă Ludvikă vƠă Kostka.ă Vi că khôngă cóă nguồnăchi uăsángăt ăbênătrongăkhi năcôătaăcóăm tăv ăbíăm tăvƠăkhôngăth ănắmăbắtăđ ợc.ăCóăth ănóiăcôă ăbênăkiaă t măkínhăvƠăkhôngăth ăs ăđ ợcăđ năcô.ă

C.S: Cấu trúc toán học đó có chủ ý trước không?

M.K:ăKhông.ăT tăc ănh ngăcáiăđó,ătôiăđưăkhámăpháăraăsauăkhiăcuốnăL i đùa cợt raăđ iă ăPraha,ănh ăbƠiăbáoăc aăm tănhƠăphêăbìnhăvĕnăhọcăTi p:ăKhoa hình sự của “L i đùa cợt”.ăM tă bƠiă vi tă cóă tínhăphátă hi nă đốiă vớiă tôi.ă Nóiă cáchă khác,ă “th ă tựă toánă học”ă đóă hìnhăthƠnhăhoƠnătoƠnătựănhiênănh ăm tăt tăy uăc aăhìnhăth căvƠăkhôngăc nătínhătoánăgìăc .ă

C.S: Có phải từ đó mà anh đã có cái tật thích dùng con số? Trong tất cả các tiểu thuyết của anh, các phần và các chương đều được đánh số.

M.K:ă Vi că chiaă cuốnă ti uă thuy tă raă thƠnhă t ngă ph n,ă cácă ph năthƠnhăch ng,ăcácăch ngăthƠnhăđo n,ănóiăcáchăkhác,ăvi căphát âm

rành rọt c aăti uăthuy t,ătôiămuốnănóăth tăsángăs a.ăM iăph nătrongăb yăph nălƠăm tătoƠnăth ătựăt i.ăM iăph năđ ợcăđặcătr ngăbằngăm tălốiă k ă riêng:ă víă d :ă trongăCuộc sống mãi ngoài kia:ă ph nă th ănh t:ălốiăk ă“liênăt c”ă(nghĩaălƠăcóămốiăliênăk tănhơnăqu ăgi aăcácăch ng);ăph năth ăhai:ălốiăk ănh ătrongăchiêmăbao;ăph năth ăba:ălốiăk ă đ tă đo nă (nghĩaă lƠă khôngă cóămốiă liên k tă nhơnă qu ă gi aă cácăch ng);ăph năth ăt :ălốiăk ăđaăơm;ăph năth ănĕm:ălốiăk ăliênăt c;ăph năth ăsau:ălốiăk ăliênăt c;ăph năth ăb y:ălốiăk ăđaăơm.ăM iăph nă


cóăm tăquan điểm riêngă c aămìnhă (đ ợcă k ă theoă quană đi mă c aăm tă cáiă tôiă t ngă t ợngă khácă nhau).ăM iă ch ngă cóăm t độ lâu riêngăc aănó:ăth ătựăđ ălơuătrongăL i đùa cợt lƠ:ăr tăngắn;ăr tăngắn;ădƠi;ă ngắn;ă dƠi;ă ngắn;ă dƠi.ăCuộc sống mãi ngoài kia th ă tựă đ oăng ợcăl i:ădƠi;ăngắn;ădƠi;ăngắn;ădƠi;ăr tăngắn;ăr tăngắn.ăCácăch ngăcũngăv y,ătôiămuốnăchúngăm iăch ngălƠăm tătoƠnăth ănhỏătựăt i.ăVìăth ătôiăyêuăc uăcácănhƠăxu tăb năghiărõăcácăconăsốăvƠăbốătríăcácăch ngăcáchănhauăth tă rõărƠng.ă(Cáchăhayănh tă lƠă ănhƠăxu tăb năGallimard:ăm iăch ngăbắtăđ uătrênăm tătrangămới.)ăChoăphépătôiăm tă l nă n aă soă sánhă ti uă thuy tă vớiă ơmă nh c.ăM iă ph nă lƠă m tăch ngănh c.ăCácăch ngăsáchălƠăcácăkhuônănh p.ăCácăkhuônănh păhoặcăngắn,ăhoặcădƠiă hoặcă cóăđ ădƠiăb tă th ng.ăÐi uănƠyăđ aă taăđ năv năđ ănh păđ .ăM iăph nă ti uă thuy tăcóă th ămangănh ngăkỦăhi uăơmănh c:ămoderato,ăpresto,ăadagio...

C.S: Như vậy nhịp độ được xác định b i mối tương quan giữa độ lâu của một phần và số lượng các chương trong đó chăng?

M.K:.Trênăquanăđi măđóăhưyăxemăxétăCuộc sống mãi ngoài kia.

Ph năth ănh t:ă11ăch ngăcóă71ătrang,ămoderato [3] .

Ph năth ăhai:ă14ăch ngăcóă31ătrang,ăallgretto [4] .

Ph năth ăba:ă28ăch ngăcóă82ătrang,ăallegro [5] .

Ph năth ăt :ă25ăch ngăcóă30ătrang,ăprestissimo [6] .

Ph năth ănĕm:ă11ăch ngăcóă96ătrang,ămoderato.

Ph năth ăsáu:ă17ăch ngăcóă26ătrang, adagio [7] .

Ph năth ăb y:ă23ăch ngăcóă28ătrang,ăpresto [8] .








Anhăth yăđ y:ăph năth ănĕmăcóă96ătrangămƠăch ăcóă11ăch ng:ăm tădòngăch yălặngăl ,ăch m:ămoderato;ăph năth ăt ăcóă25ăch ngămƠăch ăcóă30ătrang!ăCóăc măgiácăh tăs cănhanh:ăprestissimo.

C.S: Phần thứ sáu có 17 chương mà chỉ có 26 trang. Nếu tôi hiểu đúng, như thế có nghĩa là tần số khá nhanh. Thế mà anh lại cho là adagio!

M.K:ăVìănh păđ ăcònăđ ợcăxácăđ nhăb iăm tăđi uăkhác:ăt ngăquanăgi aăđ ădƠiăc aăm tăph năvớiăth iăgiană“th t”ăc aăsựăki năđ ợcăk ăl i.ăPh năth ănĕm,ăNhà thơ ghen,ăbi uăhi năc ăm tănĕmăsống,ăcònăph năth ăsáu,ăNgư i tứ tuần,ăch ănóiăv ăvƠiăti ngăđồngăhồ.ăSựăngắnăgọnăc aăcácăch ng ă đơyănh ăv yăcóăch cănĕngă lƠmăch mă th iăgianăl i,ălƠmăđôngăđặcăl iăm tăkho nhăkhắcătrọngăđ iăduyănh t.ăTôiăth yănh ngăsựăt ngăph năc aăcácănh păđ ăquanătrọngăm tăcáchăkỳăl !ăÐốiăvớiătôi,ăth ngănóănằmătrongăỦăt ngăđ uătiênămƠătôiăhìnhădung,ăr tălơuătr ớcăkhiăc măbút,ăv ăcuốnăti uăthuy tăc aămình.ăCáiăph nă th ă sáuă đóă trongă ti uă thuy tă Cuộc sống mãi ngoài kia, adagio (khôngăkhíă thanhă tĩnhăvƠă t ngă thơn)ăđ ợcă ti pă li năbằngăph nă b yă (khôngă khíă b ă kíchă đ ngă vƠă hungă d ).ă Trongă sựă t ngăph năk tăcu cănƠyătôiămuốnădồnănénăt tăc ăhi uă lựcăxúcăc măc aăcuốnăti uăthuy t.ăTr ngăhợpăNhẹ bồng cái kiếp nhân sinh là hoàn toƠnă ng ợcă l i.ă ă đơy,ă ngayă t ă lúcă bắtă đ uă vi t,ă tôiă đưă bi tă ph năcuốiăcùngăph iălƠăpianissimo [9] và adagio (Nụ cư i của Karénine: khôngăkhíăyênătĩnh,ăs uăt ,ăítăsựăki n)ăvƠăph iăcóăm tăch ngăkhácăđ ngă tr ớcăđó,ă fortissimo [10] , prestissimo (Cuộc hành quân lớn: khôngăkhíăhungătợn,ăvôăs ,ănhi uăsựăki n).ă




C.S: Như vậy sự thay đổi nhịp độ cũng kéo theo sự thay đổi không khí cảm xúc.

M.K:ăThêmăm tăbƠiăhọcălớnăn aăc aăơmănh c.ăM iăđo năc aăm tătácăph măơmănh cătácăđ ngăđ năta,ăd uămuốnăhayăkhông,ăb iăm tăcáchăbi uăhi năxúcăc m.ăTh ătựăcácăch ngătrongăm tăgiaoăh ngăhayăm tăb năsonateăbaoăgi ăcũngăđ ợcăxácăđ nhăb iăsựăxenăk ăgi aăcácăch ngăch măvƠăcácăch ngănhanh,ăđi uăg nănh ăđ ngănhiênăcóănghĩaălƠ:ăcácăch ngăbuồnăvƠăcácăch ngăvui.ăLốiăt ngăph năc măxúcăđóăđưănhanhăchóngătr ăthƠnhăm tăth ălặpăl iămáyămócăácăh iămƠăch ănh ngăb căth yălớnămớiăbi tăcáchăv ợtăquaă(vƠăkhôngăph iă baoă gi ă cũngă v ợtă đ ợc).ă Ð ă nhắcă l iă m tă víă d ă quáă quenăthu c,ătrongăỦănghĩaăđóătôiăthánăph căb năsonateăc aăChopin,ăb năsonateămƠăch ngăbaălƠăm tăkhúcăđ aătang.ăCònăcóăth ănóiăgìăn aăsauă cu că vĩnhă bi tă lớnă nƠy?ă K tă thúcă b nă sonateă nh ă th ngă l ăbằngăm tă rondo [11] m nh?ăNgayă c ăBeethovenă trongăb nă sonateăop.26ăc aăôngăcũngăkhôngă thoátăkhỏiă lốiă lặpă l iămáyămócăđóăkhiăôngăti păli năsauăkhúcăđ aătangă(cũngălƠăch ngăba)ăm tăkhúcăcuốiănhanhănh .ăCh ngăbốnăb nă sonateă c aăChopinăhoƠnă toƠnăkỳă l :ăpianissimo nhanhă gọn,ă khôngă cóă giaiă đi uă nƠoă c ,ă hoƠnă toƠnă vôăc m:ăm tătr năcuồngăphongă ătítăxa,ăm tăti ngăvangăđ căbáoăhi uăsựă lưngă quênă vĩnhă quy t.ăVi că đặtă li nă nhauă hai ch ngă yă (xúcăđ ngăvƠăvôăc m)ănh ăsi tăl yătimăta.ăNóătuy tăđốiăđ căđáo.ăTôiănóiăchuy nă đóă đ ă anhă hi uă rằngă c uă t oăm tă cuốnă ti uă thuy tă lƠă đặtăc nhănhauănh ngăkhôngăgianăxúcăc măkhácănhauăvƠătheoătôiăđ yălƠăngh ăthu tătinhăviănh tăc aăm tănhƠăti uăthuy t.



C.S: Học vấn về âm nhạc của anh có ảnh hư ng nhiều đến cách viết của anh không?

M.K:ăChoăđ nă25ătuổi,ăơmănh căđưăh păd nătôiăh nălƠăti uăthuy t.ăCáiăkháănh tămƠătôiăđưălƠmăđ ợcăhồiăđóălƠăm tăb nănh căvi tăchoăbốnănh căc :ăpiano,ăalto,ăclarinetteăvƠătrống.ăNóăg nănh ăbáoăhi uătr ớcăm tăcáchăl ợcăđồăc uătrúcănh ngăti uăthuy tăc aătôiămƠăb yăgi ătôiăkhôngăh ăng ăs ăcó.ăAnhăbi tăkhông,ăBản nhạc viết cho bốn nhạc cụ đóăgồmăcóăb yăph n!ăCũngăgiốngănh ăcácăti uăthuy tăc aătôi,ătoƠnăb ăb nănh căgồmănh ngăph năr tăkhôngăđồngănh tăv ăhìnhăth că (nh că jazz;ănh iăm tăvũăkhúc;ănh că fuga;ăhợpăx ớngăv.v...).ăSựăđaăd ngăv ăhìnhăth căđóăđ ợcăcơnăbằngăb iăm tăsựăthốngănh tăr tălớnăv ăch ăđ :ăt ăđ uăđ năcuốiăch ădựngăcóăm iăhaiăch ăđ :ăAăvƠăB.ăBaăph năcuốiădựaătrênăm tăph căđi uămƠăhồiăđóă tôiăchoălƠă r tăđ căđáo:ăsựăphátătri năđồngăth iăc aăhaiăch ăđ ăkhácănhauăvƠătráiăng ợcănhauăv ăxúcăc m;ăvíăd ,ătrongăph năm t:ătrênăm tămáyăghiăơmăng iătaăchoăphátăl iăb năghiăơmăch ngăBă(ch ăđ ăAăđ ợcăvi tănh ă lƠă m tă hợpă x ớngă trangă trọngă choă kènă clarinette,ă đƠnă alto,ăpiano)ătrongăkhi,ăcùngălúc,ătrốngăvƠăkènătrompetteă(ng iăch iăkènăclarinetteă ph iă đổiă l yă kènă trompette)ă vƠoă cu că vớiăm tă bi nă t uă(theoăphongăcáchă“barbaro”)ăc aăch ăđ ăB.ăVƠăm tăsựăgiốngănhauăthúăv ăn a,ăchínhălƠă ăph năth ăsáuăxu tăhi năch ăm tăl năm tăch ăđ ămới,ăC,ăhoƠnă toƠnăgiốngănh ăKostkaă trongăL i đùa cợt hay là Ng iăt ătu nătrongăCuộc sống mãi ngoài kia.ăTôiăk ăvớiăanhăt tăc ă nh ngă cáiă đóă đ ă ch ă choă anhă rằngă hìnhă th că m tă cuốnă ti uăthuy t,ă“k tăc uă toánăhọc”ăc aănó,ăchẳngăph iă lƠăm tăcáiăgìăđ ợcătínhătoán;ăđóălƠăm tăđòiăhỏiăvôăth c,ăm tăámă nh.ăNgƠyătr ớc,ăth măchíătôiăđưănghĩărằngăcáiăhìnhăth cănóăámă nhătôiăđóălƠăm tăth ăđ nhă


nghĩaăđ iăsốăhọcăv ăchínhăconăng iă tôi,ăsong,ăm tă l n,ăcáchăđơyăvƠiă nĕm,ă khiă chĕmă chúă nghiênă c uă b nă nh că b ă t ă op.131ă c aăBeethoven,ă tôiă ph iă t ă bỏă cáiă quanăni mă tựă sayămêămìnhă vƠă ch ăquanăđóăv ăhìnhăth c.ăHưyăxem:ă

Chương một: chậm, hình thức fuga; 7,21 phút

Chương hai: nhanh, hình thức không xếp loại được; 3,26 phút

Chương ba: chậm, trình bày đơn giản một chủ đề duy nhất; 0,51 phút

Chương bốn: chậm và nhanh, hình thức biến tấu; 13,48 phút

Chương năm: rất nhanh, khúc keczô; 5,35 phút

Chương sáu: rất chậm, trình bày đơn giản một chủ đề duy nhất; 1,58 phút

Chương bảy: nhanh, hình thức sonate; 6,30 phút

Beethovenăcóă th ă lƠănhƠăki nă trúcă lớnănh tăc aăn năơmănh că ti năBach.ăÔngă đưă th aă k ă t ă nh că sonateă đ ợcă vi tă nh ă lƠăm tă chuătrìnhă gồmă bốnă ch ng,ă th ngă đ ợcă t pă hợpăm tă cáchă tùyă ti n,ătrongăđóăch ngăđ uă (vi tă theoăhìnhă th căsonate)ă luônă luônăquanătrọngăh năcácăch ngă ti pă theoănhi uă (vi tă theoăhìnhă th că rondo,ămenuetă v.v...).ă Trongă toƠnă b ă sựă phátă tri nă ngh ă thu tă c aăBeethovenănổiărõăỦămuốnăbi năcáiăt păhọpăđóăthƠnhăm tăth ăthốngănh tăth tăsự.ăNh ăv yăđó, trongăcácăsonateăvi tăchoăpianoăc aămình,ă


ôngăd năd năchuy nă trọngă tơmă t ă ch ngăđ uă sangăch ngăcuối,ăôngărútăgọnăb năsonateăch ăcònăcóăhaiăph nă(đôiăkhiăchenăvƠoăgi aăm tăch ngăchuy năti p,ănh ătrongătr ngăhợpăcácăsonateăop.27ăsốă2ă vƠă op.53,ă đôiă khiă trựcă ti pă k ă sátă nhauă nh ă tr ngă hợpă sonateăop.111)ăôngătrauăchuốtăv nănh ngăch ăđ ă yătrongănh ngăch ngăkhácănhauăv.v...ăSongăđồngăth iăôngăcốăđ aăvƠoătrongăkhốiă“thốngănh t”ăđóăm tăsựăđaăd ngăhìnhăth cătốiăđa.ăNhi uăl năôngălồngăm tăkhúcăfugaălớnăvƠoăcác b năsonateăc aăông,ălƠăd uăhi uăm tăsựătáoăb oăkỳăl ăb iăvì,ătrongăm tăb năsonate,ăkhúcăfugaăcũngăcóăv ăkhôngăđồngăch tănh ăthiênăti uălu năv ăsựăxuốngăc păcácăgiáătr ătrongăti uăthuy tăc aăBroch.ăB nănh căb ăt ăop.131ălƠăđ nhăcaoăc aăsựăhoƠnăthi năv ă thu tăki nă trúc.ăTôiăch ămuốnăanhăchúăỦăv ăm iăm tăchiăti tămƠăchúngătaăđưănóiăđ n:ăsựăđaăd ngăc aăcácăđ ădƠi.ăCh ngăbaăngắnă h nă ch ngă ti pă li nă đóă đ nă 13ă l n!ă VƠă chínhă th ă lƠă haiăch ngăngắnăm tăcáchăl ălùngăđóă(ch ngăbaăvƠăch ngăsáu)ănốiăli n,ăduyă trìă chungăc ăb yăph nă r tăkhácănhauă y!ăN uă t tă c ă cácăph nă yăđ uăg năbằngănhau,ăsựă thốngănh tăs ăđổăvỡ.ăVìăsao?ăTôiăchẳngă bi tă cắtă nghĩaă th ă nƠo.ă Th ă đ yă thôi.ă B yă ph nă dƠiă bằngănhau,ăthìăs ăgiốngănh ăb yăcáiăt ătoăt ớngăx păc nhănhau.ă

C.S: Anh gần như không nói gì cả về cuốn Ði uăvanăgiưăt .

M.K:ăTh ămƠăđ yă lƠăcuốnă ti uă thuy t,ă trongăm tăỦănghĩaănƠoăđó,ăthơnăthi tăvớiătôiăh năc .ăCũngănh ăcuốnăNhững mối tình nực cư i, tôiăvi tănóăvuiăh n,ăthúăh nănh ngăcuốnăkhác.ăVớiăm tătơmătr ngăkhác.ăCũngănhanhăh nănhi u.ă


C.S: Cuốn này chỉ có năm phần.

M.K:ăNóădựaătrênăm tăm uăgốcăhìnhăth căkhácăhẳnăcácăti uăthuy tăkhácăc aă tôi.ăNóăhoƠnă toƠnăđồngănh t,ăkhôngăcóănh ngăph nă tánăr ngă ra,ăđ ợcăc uă t oăbằngăm tă ch tă li uăduyănh t,ăđ ợcăk ă theoăm tănh păđ ănh ănhau,ănóăcó v ăr tăk ch,ăcáchăđi u,ăxơyădựngătrênăhìnhăth căk chăvui.ăTrongăNhững mối tình nực cư i,ăanhăcóăth ăđọcătruy nă ngắnă Cuộc hội thảo.ă Trongă b nă ti ngă Ti pă nóă tênă lƠăSymposium,ăámăch ănh iă theoă tácăph măSymposion (Bữa tiệc)ăc aăPlaton.ăNh ngă cu că bƠnă cưiă dƠiă v ă tìnhă yêu.ă Th ămƠ,ă cáiă truy năCuộc hội thảo yă l iăđ ợcăc uă t oăh tănh ăÐiệu van giã từ:ăk chăvuiănĕmăhồi.ă

C.S: Theo anh kịch vui là gì?

M.K:ăM tăhìnhăth cătrongăđóătìnhăti tăđ ợcăđ yălênăr tăcaoăbằngăt tăc ăb ămáyănh ngătr ngăhợpăb tăng ăvƠăphóngăđ i.ăLabicheă [12] . Trongăm tă cuốnă ti uă thuy t,ă chẳngă cóă gìă đángă ng ă h n,ă lốă b chăh n,ăl iăth iăh n,ăvôăv ăh nălƠătìnhăti tăđ ợcăđ yăquáălốăb chăki uăk chăvui.ăT ăFlaubertătr ăđiăcácănhƠăti uăthuy tătìmăcáchăxóaăđiăcácăth ăx oăthu tăc aătìnhăti t,ăti uăthuy tădoăđóătr ănên xámăx tăh năc ăm tăcu căđ iăxámăx tănh t.ăTuyănhiênăcácănhƠăti uăthuy tăđ uătiênăchẳngăh ăcóănh ngăng iăngùngănh ăv yătr ớcăcáiăkhôngăchắcăchắn.ăTrongăcuốnăm tăc aăb ăDon Kihôtê,ăcóăm tăcáiăquánăr ợu,ăđơuăđóă



ăgi aăTơyăBanăNha,ă ăđ yămọiăng i,ăthu nătúyăng uănhiên,ăgặpănhau:ăDonăKihôtê,ă Sanchoă Pancha,ă nh ngă ng iă b nă thợă c oă vƠăchaăx ăc aăhọ,ărồiăCardenio,ăanhăchƠngătraiătr ăđưăb ăm tăgưăDonăFernandănƠoăđóăcu măm tăcôăvợăch aăc ớiăLucinde,ănh ngărồiăl iăcóă c ăDorothée,ă côă vợă ch aă c ớiă b ă ruồngă bỏă c aă chính gã Don Fernandănọ,ăvƠăsauăđóălƠăDonăFernandăvớiăLucinde,ărồiăm tăviênăsỹăquanăv aăthoátăkhỏiănhƠătùăc aăbọnăMaures,ăvƠărồiăemătraiăanhătaăđưăđiătìmăanhăsuốtăbaoănĕmănay,ărồiăconăgáiăc aăanhătaălƠăClaireăvƠăcònăthêmăng iătìnhăc aăClaireăđuổiătheoăcôăta,ăchínhăanhătaăl iăb ănh ngăng iăđ yătớăc aăchaăanhăr ợtăđuổi...ăDồnăd pănh ngătrùngăhợpăvƠăgặpăgỡăhoƠnătoƠnătìnhăc .ăNh ngă ăCervantesăchớănênăcoiăđóă lƠăm tă sựă ngơyă ngôă hayă v ngă v .ăCácă ti uă thuy tă hồiă yă cònăch aăkỦăk tăvớiăđ căgi ăb năgiaoă ớcăph iăgiống nh ăth t.ăChúngăkhôngămuốnăgi ălƠmăcáiăth t,ăchúngămuốnălƠmăvui,ăgơyăkinhăng c,ăgơyăb tăng ,ăbỏăbùaămê.ăChúngăcó tính trò chơi vƠăkỳătƠiăc aăchúngălƠă ăđó.ăKh iăđ uă th ăkỷăXIXăđ ợcăcoiă lƠăm tăbi năđổiăkhổngă lồătrongăl chăs ăti uăthuy t.ăTôiămuốnăgọiăđóăg nănh ălƠăm tăcúăsốc.ăÐòiăhỏiăbắtă ch ớcăcáiă cóă th tă l pă t că lƠmăchoăcáiăquánă r ợuăc aăCervantesătr ăthƠnhălốăb ch.ăTh ăkỷăXXăth ngănổiălo năchốngăl iădiă s nă c aă th ăkỷăXIX.ăTuyăv yăkhôngă th ăđ năgi năquayă l iă cáiăquánă r ợuă c aă Cervantesă n a.ă Gi aă n iă đóă vƠ chúng ta, kinh nghi măc aăch ănghĩaăhi năthựcăth ăkỷăXIXăđưăchenăvƠoăkhi năchoătròăch iănh ngăng uăhợpăchắcăchắnăkhôngăcònăcóăth ălƠăvôăt iăn a.ăNóă tr ă thƠnhă hoặcă lƠă cốă tìnhă kỳă c c,ă m aă mai,ă nh iă (chẳngă h năNhững tầng hầm Vatican hay Ferdydurke),ăhoặcălƠăh ă o,ăcóătínhăch tăchiêmăbao.ăÐ yă lƠă tr ngăhợpăcuốnă ti uă thuy tăđ uă tiênăc aăKafka Châu Mỹ.ăHưyăđọcăch ngăđ u,ăvớiăcu căgặpăgỡăh tăs căkhóătinăgi aăKarlăRossmannăvƠăng iăchúăc aăanhăta:ăgiốngănh ălƠăm tăhoƠiăni mănhớăti căcáiăquánăr ợuăc aăCervantes. Nh ngătrongăcuốnă


ti uăthuy tănƠyănh ngătìnhăhuốngăkhóătină(th măchíăkhôngăth ăcó)ăđ ợcăgợiălênăth tăt ăm ,ăth tă oă nhăv ăcáiăcóăthựcăchoăđ năn iătaăcóăc mă giácă điă vƠoăm tă th ă giới,ă dùă huy nă hoặc,ă songă l iă thựcă h năthựcăt i.ăNênănhớăl yăđi uă y:ăKafkaăđưăđiăvƠoăth ăgiớiă“siêuăthực”ăđ uătiênăc aăôngă(vƠoă“sựătr năl năcáiăthựcăvƠăcáiăm ”ăđ uătiênăc aăông)ă thôngă quaă cáiă quánă r ợuă c aă Cervantes,ă quaă cánhă c aă c aăk chăvui.ă

C.S: Từ kịch vui gợi lên ý tư ng về một trò giải trí.

M.K:ăVƠoăth iăkh iăđ uăc aămình,ăn năti uăthuy tălớnăchơuăỂuălƠăm tătròăgi iătríăvƠăt tăc ănh ngănhƠăti uăthuy tăchơnăchínhăđ uănhớăti că th iă y.ăV ă l i,ă gi iă tríă khôngă h ă lo iă tr ă tínhă nghiêmă trang.ăTrongă cuốnăÐiệu van giã từ ng iă taă tựăhỏi:ă conăng iă cóăx ng đángăđ ợcăsốngătrênăhƠnhătinhănƠyăkhông,ăcóănênă“gi iăphóngăhƠnhătinhăkhỏiănh ngămóngăvuốtăc aăconăng i”?ăHợpănh tătínhăcựcăkỳănghiêmătrangăc aăcơuăhỏiăvớiătínhăcựcăkỳănh ănhƠngăc aăhìnhăth c,ălƠăthamăvọngăc aătôiăt ălơu.ăVƠăđ yăkhôngăph iălƠăm tăthamăvọngăthu nă túyă ngh ă thu t.ă Sựă hợpă nh tăm tă hìnhă th că phùă phi măvớiăm tăch ăđ ănghiêmătrangăl tătr năcácăbiăk chăc aăchúngătaă(nh ngăbiăk chădi nă raă trênăgi ngăng ăc aăchúngă taă cũngănh ănh ngăbiăk chămƠăchúngătaădi nă trênăsơnăkh uălớnăc aă l chăs )ă trongăsự vô nghĩaăkinhăkh ngăc aănó.ă

C.S: Như vậy có hai hình thức mẫu gốc trong các tiểu thuyết của anh: 1- lối bố cục đa âm thống nhất các thành tố không đồng chất


trong một kết cấu cơ s trên con số bảy; 2- lối bố cục kiểu kịch vui thuần nhất, mang tính kịch và mấp mé cái huyền hoặc.

M.K:ăTôiăluônăluônăm ă ớcăcóăm tăsựăb iă ớcălớnăb tăng .ăNh ngălúcănƠyătôiăch aăthoátănổiătìnhătr ngăhaiăvợăvớiăhaiăhìnhăth cănƠy.ă

[1]Ti uăthuy tăc aăF.ăDostoievski. [2]Decaméron:ă tuy nă t pă nh ngă truy nă ngắnă c aă nhƠă vĕnă ụăBoccacio (1313-1375)ă ch ă y uă môă t ă cácă phongă t că hồiă th ă kỷăXIV. [3]V aăph i. [4]Nhanhăv a. [5]Nhanh. [6]Cựcănhanh. [7]Khoan thai. [8]R tănhanh. [9]Cựcănh . [10]Cựcăm nh. [11]Hìnhă th că nh că chenă l nă nh ngă đo nă bƠiă hátă vƠă nh ngă đi păkhúc. [12]Labiche (1815-1888):ănhƠăvi tăk ch,ă tácăgi ă nh ngăhƠiăk chăv ăphongăt căvƠăk chăvui.













103 ĐỂUăĐịă ăPHệAăSAUăKIA

Phần thứ năm

ĐÂU ĐÓ PHÍA ỞAU KIA

Các nhà thơ không sáng chế ra các bài thơ Bài thơ nằm đâu đó phía sau kia Lâu lắm rồi nó vẫn đó Nhà thơ chỉ có việc khám phá ra nó. Jan Skacel

1 B nă tôi,ă Josefă Skvorecky,ă trongă m tă cuốnă sáchă c aă anhă k ă cơuăchuy năcóăth tănƠy:ă M tă viênă kỹă s ă thƠnhă Prahaă đ ợcăm iă điă dựăm tă cu că h iă th oăkhoaăhọcă ăLuơnăÐôn.ăAnhăđ năđó,ăanhăthamăgiaăth oălu năvƠăanhătr ăv ăPraha.ăVƠiăgi ăsauăkhiătr ăv ,ăt iăcôngăs ăc aămình,ăanhăc măt ă nh tă báoăRudo Pravo, vƠă ă đ yă anhăđọcă th y:ăm tă viênăkỹă s ăTi p,ăđ iăbi uăt iăm tăcu căh iă th oă ăLuơnăÐôn,ăsauăkhiăđưăphátăbi uă tr ớcăbáoăchíăph ngăTơyăm tă tuyênăbốănóiăx uă tổăquốcăxưăh iăch ănghĩaăc aămình,ăđưăquy tăđ nhă ăl iăph ng Tây. M tă cu că diă t nă b tă hợpă phápă gắnă thêmă m tă tuyênă bốă nh ă v yăchẳngăph iăchuy năvặt.ăVƠiăch cănĕmătù.ăViênăkỹăs ăc aăchúngătaăkhôngăcònă tinănổiă ămắtămình.ăNh ngăbƠiăbáoănóiăv ă chínhăanh,ăchẳngă cònă nghiă ng ă gìă n a.ăCôă th ă kỦă c aă anhă b ớcă vƠoă phòngă


anh,ăho ngăhốtăkhiătrôngăth yăanh:ăTr iăđ t,ăcôăkêuălên,ăanhăv ăđ yăƠ!ăTh tăchẳngăbi tăđi uătíănƠo,ăanhăđưăđọcănh ngăgìăng iătaăvi tăv ăanhăch a?ă Viênăkỹăs ăđọcăth yăn iăloăsợătrongămắtăcôăth ăkỦ.ăAnhăcóăth ălƠmăgìăđơy?ăAnhăbổăđ nătòaăso năt ăRudo Pravo. ăđ y,ăanhăgặpăng iăbiênă t pă viênă cóă tráchă nhi m.ă Anhă chƠngă nƠyă xină l i,ă qu ă th t,ăchuy nănƠyăđúngălƠăth tăphi n,ănh ngăanhăta,ăbiênăt păviên,ăchẳngădínhădángăgìăvƠoăđơyăc ,ăanhătaăđưănh năvĕnăb năbƠiăbáoănƠyătrựcăti păt ăB ăNgo iăgiao.ă Viênăkỹăs ăch yăsangăB ăNgo iăgiao.ă ăđ y,ăng iătaănóiăvớiăanh,ăvơng,ăchắcăchắn,ăđơyălƠăm tănh măl n,ănh ngăph năhọ,ăhọăđưănh năđ ợcăbáoăcáoăv ăanhăkỹăs ăt ăc ăquanăm tăv ăc aăhọă ăs ăquánăt iăLuơnăÐôn.ăViênăkỹăs ăđòiăm tăsựăc iăchính.ăNg iătaăb oăanh,ăc iăchính, không, khôngăcóălƠmăcáiăđóăđơu,ănh ngăhọăb oăđ măvớiăanhărằngăs ăkhôngăcóăchuy năgìăx yăraăvớiăanhăc ,ăanhăcóăth ăyênătơm.ă Nh ngă viênă kỹă s ă khôngă yênă tơm.ă Tráiă l i,ă r tă nhanh,ă anhă nh năth yăđ tănhiênăanhăb ătheoădõiăr tăchặt,ăđi nătho iăc aăanhăb ăngheătr măvƠ anhăcóăk ăbámăđuôiăngoƠiăđ ng.ăAnhăkhôngăth ăng ăđ ợcăn a,ă anhă b ă nh ngă c nă ácă m ng,ă choă đ nă ngƠy,ă khôngă th ă ch uăđựngă sựă cĕngă thẳngă đóă đ ợcă n a,ă anhă th tă sựăm oă hi mă trốnă raăkhỏiăn ớcăm tăcáchăb tăhợpăpháp.ăV yălƠăanhătr ăthƠnhăm tăk ădiăt năth tăsự.ă 2

105 ĐỂUăĐịă ăPHệAăSAU KIA

Cơuăchuy nătôiăv aăk ălƠăm tătrongăsốănh ngăcơuăchuy nămƠăng iătaăgọiăngayăkhôngădoădựălƠăcóătính chất Kafka.ăT ăng ăđó,ărútăraăt ăm tătácăph măngh ăthu t,ăch ăđ ợcăxácăđ nhăb iănh ngăhìnhăt ợngăc aă m tă nhƠă ti uă thuy t,ă tr ă thƠnhă m uă sốă chungă duyă nh tă c aănh ngă tìnhăhuốngă (c ăvĕnăhọcă l nă cóă th t)ămƠăkhôngăm tă t ă nƠoăkhácăcóăth ănắmăbắtăđ ợc,ăvƠăc ăkhoaăchínhătr học,ăxưăh iăhọcăl nătơmălỦăhọcăkhôngăth ăcungăc pănổiăchìaăkhóa.ă

Nh ngăv yăthìătính chất Kafka là gì? Hưyăth ăcốămôăt ăvƠiăph ngădi n.ă

Thứ nhất:ăViênăkỹăs ăđốiămặtăvớiăquy nălựcănóăcóătínhăch tăm tămê cung bất tận.ăAnhăs ăkhôngăbaoăgi ăđ năđ ợcăt năcùngănh ngăhƠnhă langă vôă t nă c aă nóă vƠă s ă khôngă baoă gi ă tìmă raă đ ợcă aiă lƠăng iă đưă đọcă lênă b nă ánă đ nhăm nh.ăNh ă v yă anhă lơmă vƠoă tìnhătr ngăgiốngănh ăJosephăK.ăđốiădi năvớiătòaăánăhayăanhănhơnăviênăđoăđ căK.ăđốiădi năvớiă tòaă lơuăđƠi.ăT tăc ăhọăđ uă ăgi aăm tă th ăgiớiănóălƠăm tăthi tăch ăcóătínhămêăcungăduyănh tămênhămôngămƠăhọăkhôngă th ă thoátă raăvƠăkhôngă th ăhi uăđ ợc.ăTr ớcăKafka,ă cácănhƠăti uăthuy tăth ngătốăcáoăcácăth ăch ănh ălƠănh ngătr ngăđ uăă đóă vaă ch mă nh ngă lợi íchă xưă h iă hayă cáă nhơnă khácă nhau.ă ăKafka,ăthi tăch ălƠăm tăc ăch ătuơnătheoănh ngăquyălu tăc aăchínhănóăđưăđ ợcăđặtă ch ngă trìnhăkhôngăbi tă doă aiă vƠă lúcănƠo,ă chúngăchẳngăliênăquanăgìăđ nă lợiă íchăc aăconăng iăvƠădoăđóăkhôngăth ăhi uăđ ợc.ă

Thứ hai: Trongăch ngăVăcuốnăLâu đài,ăviênăxưătr ngăgi iăthíchăchoăK.,ăm tăcáchăchiăti t,ăcơuăchuy nădƠiădòngăv ăhồăs ăc aăanhăta.ă


Taăhưyătómăgọnăl i:ăcáchăđơyăch ngăm iănĕm,ătòaălơuăđƠiăcóăg iăđ năchínhăquy năxưăđ ăngh ătuy năd ngăchoăxưăm tănhơnăviênăđoăđ c.ăViênăxưătr ngăđưătr ăl iăt ăchốiăbằngăth ă(chẳngăaiăc nănhơnăviênăđoăđ cănƠoăc )ănh ngăth ătr ă l iă yăb ăl căsangăm tăc ăquanăkhácăvƠ,ănh ăth ,ădoăcáiătròăr tătinhăviănh ngăsựăhi uăl măquanăliêuăch ănghĩaăkéoădƠiănhi uănĕm,ăm tăngƠyănọ,ădoăvôăỦ,ăgi yăm iăđưăth tă sựăđ ợcăg iăđ năchoăK.ăđúngăngayăvƠoă lúcămƠă t tă c ăcácăc ăquanăcóăliênăquanăđangăv tăbỏăcáiăđ ăngh ăcũăđưăthƠnhăl iăth i.ăV yălƠăsauăm tăchuy năđiădƠi,ăK.ăđ nălƠngănọădoănh măl n.ăCònăh năth ăn a,ăvìă rằngăđốiăvớiăanhă taăkhôngăcònăcóăcáiă th ăgiớiăkh ădĩănào khácăn aăngoƠiătòaălơuăđƠiăvớiăcáiălƠngăkia,ătoàn bộ cu căsốngăc aăanhăch ălƠăm tănh măl n.ă Trongăth ăgiớiăc aăKafka,ăb năhồăs ăgiốngănh ăỦăt ngăc aăPlaton.ăNóăđ iădi năchoăthựcăch tăc aăconăng i,ăch ălƠăánhăph năchi uăhắtălênă trênă t mămƠnăc aăcácă oă t ng.ăQu ăv y,ăc ăgưănhơnăviênăđoăđ căl năviênăkỹăs ăthƠnhăPrahaăch ălƠănh ngăcáiăbóngăc aăcácăt măphi uăc aăhọ:ăvƠăcònăítăh năth ăr tănhi u:ăhọălƠănh ngăcáiăbóngăc aăm tănhầm lẫn trongăm tăhồăs ,ănghĩaălƠănh ngăcáiăbóngăkhôngăcóăc ăquy nătồnăt iănh ănh ngăcáiăbóng.ă Song,ă n uă cu că sốngă conă ng iă ch ă lƠăm tă cáiă bóng,ă vƠă thựcă t iănằmă ăđơuăkia,ătrongăcáiăkhôngăvớiătớiăđ ợc,ătrongăcáiăphiănhơnăvƠăsiêuănhơn,ăt căthìătaăb ớcăvƠoăth năhọc.ăQu ăv y,ănh ngăng iăđ uătiênăchúăgi iăKafkaăđưăgi iăthíchăcácăti uăthuy tăc aăôngănh ălƠăm tăng ăngônătônăgiáo.ă Cáchăhi uăđóătheoătôiălƠăsaiă(b iăvìănóăth yăm tăth ăphúngăd ă ăn iămƠăKafkaă đưă nắmă bắtă nh ngă tìnhă th ă c ă th ă c aă cu că sốngă conă


ng i)ă tuyă nhiênă v nă cóă Ủă nghĩaă phátă hi n:ă ă t tă c ă n iă nƠoămƠăquy nălựcănghiăng , nóăt tăy uăt oăraăth ăth năhọcăc aăchínhănó;ă ăt tă c ăn iănƠoămƠănóăc ăx ănh ă lƠăTh ợngăđ ,ănóăgợiă lênănh ngătìnhăc mătônăgiáoăđốiăvớiănó;ăth ăgiớiăcóăth ăđ ợcămôăt ătrongăm tăt ăvựngăth năhọc.ă Kafkaăkhôngăvi tănh ngăphúngăd ătônăgiáo,ănh ngătính chất Kafka

(trongăthựcăt iăvƠătrongăh ăc u)ălƠăkhôngăth ătáchăr iăvớiăph ngădi năth năhọcăc aănóă(hayăđúngăh n:ăgiả thần học).

Thứ ba:ăRaskolnikovăkhôngăth ăch uănổiăs cănặngăt iăl iăc aămình,ăvƠăđ ătìmăđ ợcăsựăyênăbình,ăanhătựănguy nănh năsựătr ngăph t.ăÐóălƠătìnhăhuốngăr tăquenăthu c tội lỗi đi tìm sự trừng phạt. ăKafka,ălogicăb ăđ oăng ợc.ăK ăb ătr ngăph tăkhôngăbi tănguyênă

nhơnăc aă sựă tr ngăph t.ăTínhăphiă lỦă c aă sựă tr ngăph tăkhôngă th ănƠoăch uăđ ợcăchoăđ năn i,ăđ ătìmăđ ợcăsựăyênătĩnh,ăk ăb ăk tăt iămuốnăđiătìmăm tăcáchăbƠoăch aăchoăhìnhăph tăc aămình:ăsự trừng phạt đi tìm tội lỗi. Viênăkỹăs ăthƠnhăPrahaăb ătr ngăph tăbằngăm tăsựătheoădõiăráoări tăc aăc nhăsát.ăSựătr ngăph tăđóăđòiăhỏiăm tăt iăl iăkhôngăh ăph măph i,ăvƠăviênăkỹăs ămƠăng iătaăk tăt iădiăt năcuốiăcùngăđưădiăt năthựcăsự:ăsự trừng phạt cuối cùng đã tìm thấy tội lỗi. Khôngăbi tămìnhăb ăk tăt iăvìăcáiăgì,ăK.ătrongăch ngăVIIăcuốn Vụ án quy tăđ nhăxétăl iătoƠnăb ăcu căđ iămình,ătoƠnăb ăquáăkh ăc aămìnhă “đ nă t nă nh ngă chiă ti tă nhỏă nh t”.ăB máyă “tựă k tă t i”ă đưăkh iăđ ng.ăKẻ bị kết tội đi tìm tội lỗi của mình.


M tă hôm,ă Amaliaă nh nă đ ợcă m tă b că th ă t că tĩuă c aă m tă viênăch căthu cătòaălơuăđƠi.ăB ăxúcăph m,ăcôăxéăđi.ăTòaălơuăđƠiăth măchíăchẳngăc năqu ătráchăcáchăc ăx ătáoăb oăc aăAmalia.ăN iăsợă(chínhălƠăcáiăn iăsợămƠăviênăkỹăs ăth yătrongămắtăcôăth ăkỦăc aăanh)ătựănóătácăđ ng.ăChẳngăcóăm nhăl nhănƠoăc ,ăchẳngăcóăchútăd uăhi uăcóăth ănh năth yănƠoăc ăt ăphíaătòaălơuăđƠi,ămọiăng iăv nătránhăgiaăđìnhăAmaliaănh ălƠăcôăb ăd chăh chăv y.ă BốăAmaliaămuốnăb oăv ăgiaăđìnhămình.ăNh ngăcóăm tăkhóăkhĕn:ăkhôngăth ătìmăraătácăgi ăc aăb năán,ămƠăngayăc ăb năánăcũngăkhôngăcó!ăMuốnăchốngăán,ăthìăph iăb ăk tăánăch !ăNg iăchaăvanănƠiătòaălơuăđƠiătuyênăbốăt iă l iăđi.ăNh ăv yănóiărằngăsựătr ngăph tăđiă tìm t iăl iăcònălƠăít.ăTrongăcáiăth ăgiớiăgi ă- th năhọcănƠy,ăkẻ bị trừng phạt van xin ngư i ta nhìn nhận là nó có tội! V năth ngăx yăraătìnhătr ngăm tăng iădơnăthƠnhăPrahaăhômănayăb ă th tăs ng,ăkhôngăcònă tìmăđ ợcăchútăvi că lƠmănƠo.ăAnhă taăhoƠiăcông xin m tăch ngănh năch ărõărằngăanhăđưăph măm tăl iăvƠăc măkhôngăaiăđ ợcădùngăanh.ăB năánăkhôngăth ătìmăra.ăVƠăvìă ăPraha,ălaoăđ ngălƠăm tănghĩaăv ăđ ợcăphápălu tăquyăđ nh,ăcuốiăcùngăanhăb ă k tă t iă lƠă k ă ĕnă bám:ă đi uă đóă cóă nghĩaă lƠă anhă cóă t iă trốnă laoăđ ng.ăSự trừng phạt đã tìm ra tội lỗi.

Thứ tư: Chuy năviênăkỹăs ă thƠnhăPrahaăcóă tínhăch tăm tăchuy năkhôiăhƠi,ăchuy năđùa;ănóăgơyăc i.ă HaiăgưăhoƠnătoƠnăb tăkỳănƠoăđóă(khôngăph iălƠănh ngă“v ăthanhătra”ănh ăb năd chăti ngăPhápăđưăkhi nătaăt ngănh m)ăm tăbuổiăsángănọă


ch păđ ợcăK.ătrênăgi ngăng ăc aăanh,ătuyênăbốălƠăanhătaăđưăb ăbắtăvƠă chénăm tăb aă ĕnă sángă c aă anh.ăK.,ăm tă viênă ch că cóăkỷă lu t,ăđángăl ătốngăhọăraăkhỏiănhƠăanh,ăl iătựăbƠoăch aădôngădƠiătr ớcămặtăhọ,ă trongăkhiă đangămặcă áoă ng .ăKhiăKafkaă đọcă choă cácă b nă ôngăngheăch ngăm tăcuốnăVụ án,ăaiăn yăđ uăc i,ăk ăc ătácăgi .ă PhilipăRothăm ă ớcăquayăm tăcuốnăphimădựaătheoăcuốnăLâu đài: ôngă đ nhă đ aăGrouchoăMarxă vƠoă vaiă gưă nhơnă viênă đoă đ căK.ă vƠăChicoăHarpoăvaiăviênăph ătáăc aăanhăta.ăVơng,ăôngăhoƠnătoƠnăcóălý: cáiăhƠiălƠăkhôngăth ătáchăr iăchínhăb năch tăc aăch tăKafka.ă Nh ngăth tă lƠăm tăni măană iă tồiăđốiăvớiăviênăkỹăs ăn uăanhăbi tărằngăcơuăchuy năc aăanhălƠăhƠi.ăAnhăb ănhốtătrongăcơuăchuy năđùaăc aă chínhă cu că đ iă mìnhă nh ă m tă conă cáă trongă cáiă b ă cá;ă anh chẳngă th yăchuy nă yăbuồnăc iă tíă nƠoăc .ăQu ăv y,ăm tăchuy năđùaă ch ă buồnă c iă đốiă vớiă nh ngă ng iă đ ng trước b ă cá;ă chất Kafka,ă tráiă l i,ă đ aă chúngă taăvƠoăbênă trong,ăvƠoă t năgană ru tă c aăm tăchuy năđùa,ăvƠoăđ năchỗ ghê t m của cái hài. Trongăth ăgiớiăc aăKafka,ăcáiăhƠiăkhôngăph iălƠăm tăđốiăơmăc aăcáiăbi (cái bi - hƠi)ănh ătrongătr ngăhợpă ăShakespeare;ănóăcóămặtă ăđóăkhôngăph iăđ ă lƠmăchoăcáiăbiăd ăch uăđựngăđ ợcăh nănh ăsắcătháiănh ănhƠng;ănóăkhôngăđệm choăcáiăbi,ăkhông,ănóăh yădi tăcái bi

t ătrongătr ngăbằngăcáchăt ớcăm tăc aăcácăn nănhơnăni măană iăduyănh tăhọăcònăcóă th ăhyăvọng:ăni măană iănằmă trongăsựăcaoăc ă (cóăth tăhayăgi ăđ nh)ăc aăt năbiăk ch.ăViênăkỹăs ăđưăm tătổăquốcăc aămìnhăvƠăt tăc ăc ătọaăc iăồălên.ă


3 Trongă l chăs ăhi năđ iăcóănh ngă th iăkỳămƠăcu căsốngăgiốngăh tănh ătrongăcácăti uăthuy tăc aăKafka.ă Hồiă tôiăcònăsốngă ăPraha,ăbaoănhiêuă l nă tôiăđưăngheăng iă taăgọiătòaănhƠăBanăBíăth ăÐ ngă(m tăngôiănhƠăx uăxíăvƠăhi năđ i)ălƠă“tòaălơuăđƠi”.ăBaoănhiêuă l nă tôiă đưăngheăng iă taă gọiă nhơnăv tă sốăhaiătrongăÐ ngă(m tăđồngăchíăHendrychănƠoăđó)ălƠăKlammă(cƠngăthúăv ă h nă lƠă trongă ti ngă Sécă “klam”ă cóă nghĩaă lƠă “ oă nh”ă hayă “tròăb p”).ă NhƠă th ăA.,ăm tă nhơnă v tă c ngă s nă lớn,ă b ă tùă vìăm tă v ă ánă ki uăStalinăhồiănh ngănĕmă50.ăTrongătù,ăôngăvi tăm tăt păth ătrongăđóăôngă tuyênăbốă lòngă trungă thƠnhă c aămìnhăđốiă vớiă ch ă nghĩaă c ngăs nă b tă ch pă t tă c ă nh ngă đi uă ghêă rợnă ôngă đưă ph iă ch uă đựng.ăKhôngă ph iă vìă hènă nhát.ă NhƠă th ă coiă sựă trungă thƠnhă c aă mìnhă(trungă thƠnhă vớiă nh ngă tênă đaoă ph ă c aă mình)ă lƠă d uă hi uă đ căh nhă c aă ông,ă sựă c ngă trựcă c aă ông.ă Nh ngă ng iă dơnă thƠnhăPrahaă bi tă t pă th ă đóă vƠă đặtă choă nóă cáiă tênăm aămaiă th tă hayă lƠ:ăLòng biết năcủa Joseph K. Nh ngăhìnhăt ợng,ănh ngătìnhăhuống,ăc ănh ngăcơuăchínhăxácărútăraăt ăcácăti uăthuy tăc aăKafka,ăthamăgiaăvƠoăđ iăsốngăthƠnhăPraha.ă Tuyănhiênăsựăkhẳngăđ nhăđóăc năđ ợcăch aăl i:ăchất Kafka không ph iălƠăm tăkháiăni măxưăh iăhọcăhayăchínhătr ăhọc.ăNg iătaăđưăcốăgi iăthíchăcácăti uăthuy tăc aăKafkaănh ălƠăm tăsựăphêăphánăxưăh iăcông nghi p,ăphêăphánăsựăbócăl t,ăsựăthaăhóaăđ oăđ căt ăs n,ătómă


l i,ă phêăphánăch ănghĩaă t ă b n.ăNh ngă trongă th ăgiớiă c aăKafka,ăg nă nh ă khôngă h ă tìmă th yă nh ngă gìă lƠmă nênă ch ă nghĩaă t ă b n.ăKhôngă cóăđồngă ti nă vƠăquy nă lựcă c aănó,ă khôngă cóă th ngăm i,ăkhông có quy năs ăh uăvƠănh ngăk ăs ăh u,ăkhôngăcóăgiaiăc p.ă

Chất Kafka khôngăt ngă ngăvớiăđ nhănghĩaăv ăch ănghĩaătoƠnătr .ăTrongăcácăti uăthuy tăc aăKafka,ăkhôngăcóăđ ng,ăh ăt ă t ngăc aănóăvƠăt ăvựngăc aănó,ăkhôngăcóăchínhătr ,ăkhôngăcóăc nhăsát,ăkhôngăcóăquơnăđ i.ă Hìnhănh ăđúngăh nălƠ chất Kafka bi uăhi năm tăkh ănĕngăs ăđẳngăc aăconăng iăvƠăth ăgiớiăc aănó,ăkh ănĕngăkhôngăđ ợcăxácăđ nhăv ămặtăl chăs ,ănóătheoăđuổiăconăng iăg nănh ăvĩnhăhằng.ă Nh ngăgi iăthíchăđóăkhôngălƠmăm tăđiăcơuăhỏi:ăvìăsaoă ăPrahaăcác ti uăthuy tăc aăKafkaăđưăcóăth ătr năl năvớiăcu căsống,ăvƠăt iăsaoă ăParisăcũngănh ngăcuốnăti uăthuy tă yăl iăcóăth ăđ ợcăti pănh nănh ălƠăbi uăhi năbíăhi măth ăgiớiăriêngăbi tăch ăquanăc aătácăgi ?ăÐi uăđóăcóănghĩaălƠăcáiăti mănĕngătrongăconăng iăvƠăth giớiăc aănóămƠătaă gọiă lƠ chất Kafka d ă dƠngă tr ă thƠnhă nh ngă sốă ph nă c ă th ă ăPrahaăh nălƠă ăParisăchĕng?ă Cóănh ngăxuăh ớngătrongăl chăs ăhi năđ iăt oănênăchất Kafka t măcỡăxưăh iălớn:ăsựăt pătrungăd năd năquy nălựcăh ớngăđ năsựătựăth năthánhă hóa;ă sựă quană liêuă hóaă ho tă đ ngă xưă h iă bi nă t tă c ă cácă c ăquan thành những mê cung bất tận;ăsựăphiăcáătínhăhóaăcáănhơnălƠăk tăqu ăc aătìnhătr ngătrên.ă


CácăNhƠăn ớcătoƠnătr ăt pătrungăcựcăđ ăcácăxuăh ớngăđóăđưălƠmănổiăb tă nh ngă quană h ă chặtă ch ă gi aă cácă ti uă thuy tă c aă Kafkaă vớiăcu căsốngăthực.ăSongăn uă ăph ngăTơyăng iătaăkhôngănhìnăth yămốiăliênăh ăđó,ăđ yăkhôngăph iăch ăvìăcáiăxưăh iăgọiălƠădơnăch ăítăch tăKafkaăh năxưăh iăPrahaăhômănay.ăTôiă t ngăcònălƠăvìă ăđơyăng iătaăđưăđánhăm t,ăm tăcáchăkhôngătránhăđ ợc,ăc măgiácăv ăcáiăcóăth t.ă

B iăvìăxưăh iăgọiă lƠădơnăch ăcũngă t ngăbi tăquáă trìnhăphiăcáă tínhăhóaăvƠăquanăliêuăhóa;ăc ăhƠnhătinhăđưătr ăthƠnhăsơnăkh uăc aăquáătrìnhă y.ăCácăti uăthuy tăc aăKafkaălƠăm tăth ăngoaăd ănh ătrongăchiêmăbaoăvƠă t ngă t ợngăv ă tìnhă tr ngăđó;ănhƠăn ớcă toƠnă tr ă lƠăm tăth ăngoaăd ănômănaăvƠăv tăch tăc aănó.ă Nh ngăvìăsaoăKafkaă l iă lƠănhƠă ti uă thuy tăđ uă tiênănắmăbắtăđ ợcănh ngăxuăh ớngăđóăkỳăthựcăch ădi năraătrênăsơnăkh uăl chăs ,ăsángărõăvƠăd ădằnănh t,ăsauăkhiăôngăđưăch t?ă 4 N u taăkhôngămuốnăb ăl aăvìănh ngăsựăph nhăph ăvƠănh ngătruy năthuy t,ătaăkhôngătìmăth yăm tăd uăv tăquanătrọngănƠoăc ăv ănh ngămốiăquanătơmăchínhătr ăc aăFranzăKafka.ăV ămặtăđó,ăôngăkhácăt tăc ănh ngăng iăb năthƠnhăPrahaăc aăông,ăMaxăBrod,ăFranăWerfel,ăEgon Erwină Kisch,ă cũngă nh ă t tă c ă nh ngă nhƠă ti nă phongă ch ănghhĩa,ătựăchoălƠăbi tăđ ợcăỦănghĩaăc aăl chăs ,ăthíchăgợiălênădi năm oă c aă t ngă lai.ă T iă saoă khôngă ph iă tácă ph mă c aă họ,ămƠă l iăchínhălƠătácăph măc aăng iăb năđ ngăcôăđ năc aăhọ,ăl căloƠiăvƠă


ch ăchĕmăchúăvƠoăcu căsốngăriêngăc aămìnhăvƠăvƠoăngh ăthu tăc aămình,ăngƠyănayăđưătr ăthƠnhăm tăth ătiênătriăchínhătr ă - xưăh iăvƠ,ădoăđó,ăb ăc mătrênăm tăb ăph nălớnăc aăhƠnhătinh?ă Tôiăđưănghĩăđ năđi uăbíă năđóăm tăhômăsauăkhiăđ ợcăch ngăki năcáiăc nhănƠyă ănhƠăm tăbƠăb năgiƠ.ăBƠăb nănƠy,ăhồiănh ngăv ăánăki uăStalină ăPrahaănĕmă1951,ăđưăb ăbắtăvƠăx ăvìănh ngăt iăácăbƠăkhôngă h ă ph m.ă Th iă y,ă hƠngă trĕmă ng iă c ngă s nă đưă r iă vƠoăhoƠnă c nhăgiốngănh ăbƠ.ăSuốtă đ i,ă họăhoƠnă toƠnăđồngănh tă cu căđ iăhọăvớiăÐ ngăc aăhọ.ăKhiăÐ ngăđ tănhiênă tr ă thƠnhăk ăk tă t iăhọ,ă họă đưă ch pă nh n,ă đúngă nh ă JosephăK.,ă “xemă xétă l iă toƠnă b ăcu căđ iămìnhăchoăđ nănh ngăchiăti tănhỏănh t”ăđ ătìmăchoăraăt iăl iăcheăgi uă trongăđóăvƠ,ăcuốiăcùng,ă thúănh nănh ngă t iăácă t ngăt ợng.ăBƠăb nătôiăđưăsốngăsótănh ălòngădũngăc măphiăth ngăc aămình,ăbƠăđưăkhôngăch uălƠmănh ăt tăc ăcácăđồngăchíăc aămình,ănh ănhƠăth ăA.,ă“tựăđiătìmăt iăl iăc aămình”.ă T ăchốiăti pătayăchoăbọnăđaoăph ăc aămình,ăbƠăđưăchẳngăcóăíchăgìăchoăc nhăt ợngăv ăánăk tăc c.ăChoănên,ăthayăvìăb ătreoăcổ,ăbƠăch ăb ătùăchungăthơn.ăM iălĕmănĕmăsau,ăbƠăđ ợcăph căhồiădanhădựăhoƠnătoƠnăvƠăth ăra.ă BƠăb ăbắtăkhiăconătraiăbƠămớiăm tătuổi.ăKhiăbƠăraătù,ăc uătaăđưă16,ăvƠăbƠăđưăcóăđ ợcăni măh nhăphúcăhaiăm ăconăsốngăcùngănhauătrongăm tăc nhăcôăđ n khiêmănh ng.ăBƠăyêuăconămêăm n,ăchẳngăcóăgìălƠăl .ăM tăhôm,ălúcăc uăconătraiăbƠăđưă26ătuổi,ătôiăđ năthĕmăhọ.ăTôiăth yă bƠăm ă khóc,ă vìă b tă bình,ă gi nă h n.ăNguyênă doă chẳngă cóă gìăđángăk :ăbuổiăsángăc uăconătraiăd yămu năquá,ăhayăm tăchuy năgìă


đóăki uănh ăv y.ăTôiăb oăbƠ:ă“Vi căgìăph iăgi năh năvìăchuy năvặtăvưnhănh ăth ?ăÐángăgìăđơuămƠăkhóc!ăBƠăc ngăđi uăquáăđ y!”ă C uăconătraiăbƠătr ăl iătôi,ăthayăm :ă“Không,ăm ăcháuăkhôngăc ngăđi uăđơu.ăM ăcháuălƠăm tăng iăph ăn ătuy tăv iăvƠădũngăc m.ăM ăđưăbi tăkhángăcựăchínhă ăn iămƠămọiăng iăđưăch uăthua.ăM ămuốnăcháuătr ăthƠnhăm tăconăng iătrungăthực.ăÐúngălƠăcháuăđưăd yăquáămu n,ănh ngăđi uăm ăcháuăchêătráchăcháuălƠăm tăcáiăgìăđóăcònăsơuăxaăh nănhi u.ăÐ yă lƠă ngăx ăc aăcháu.ă ngăx ă íchăkỷăc aăcháu.ăCháuămuốnăđ ợc đúngănh ăm ăcháuămongămuốnă ăcháu.ăVƠăcháuăxinăh aăđi uăđóăvớiăm ăcháuătr ớcămặtăbác.”ă Ði uăÐ ngăđưăkhôngăth ănƠoălƠmăđ ợcăvớiăng iăm ,ăng iăm ăđưălƠmăđ ợcăvớiăconătraiămình.ăBƠăđưăbu cănóăph iătựăđồngănh tămìnhăvớiă l iăbu că t iănguăngốc,ăph iă“tựă tìmăraă t iă l iăc aămình”,ăph iăthúăt iăcôngăkhai.ăTôiăđưăkinhăng căđ ngănhìnăcáiăv ăánăki uăStalin miniă y,ăvƠătôiăl păt căhi uăraărằngănh ngăc ăch ătơmălỦăv năhƠnhăbênătrongănh ngăbi năcốăl chăs ălớnă(cóăv ăkhôngăth ătinăđ ợcăvƠăth tăphiănhơn)ăcũngăchínhălƠănh ngăc ăch ăchiăphốiăcácăhoƠnăc nhăriêngăt ă(hoƠnătoƠnăt măth ngăvƠăvôăcùngăconăng i).ă 5 B căth ănổiăti ngămƠăKafkaăđưăvi tăvƠăđưăkhôngăbaoăgi ăg iăchoăbốăôngăch ngăminhăkháă rõă rƠngăchínhă lƠă t ă trongăgiaăđình,ă trongămốiăquanăh ăgi aăđ aăconăvƠăquy nălựcăđ ợcăth năthánhăhóaăc aăbốăm ,ămƠăKafkaăđưă rútă raăđ ợcăhi uăbi tă c aăôngăv ăcáiă cơ chế nhận tội đưă tr ă thƠnhăm tă trongănh ngăch ăđ ă lớnă trongăcácă ti uă


thuy tăc aăông.ăTrongăBản án,ătruy năngắnăcóăquanăh ăchặtăch ăvớiăkinhănghi măgiaăđìnhăc aătácăgi ,ăng iăbốăk tăt iăđ aăconătraiăc aămìnhăvƠăraă l nhăchoănóăph iănh yăxuốngăsôngătựăv n.ăNg iăconănh nă cáiă t iă t ngă t ợngă c aămìnhă vƠă điă nh yă xuốngă sôngă cũngăngoană ngoưnă nh ,ă sauă nƠy,ă k ă nốiă nghi pă c uă taă lƠă JosephăK.ă b ăm tăc ăquanăbíăhi mănƠoăđóăk tăt i,ăđiăđ năch ăchoăng iătaăcắtăcổ.ăSựăgiốngănhauăgi aăhaiă l năbu căt i,ăhaiă l nănh năt iăvƠ haiăcu căhƠnhăquy tăb căl ătínhăliênăt cătrongăcácătácăph măc aăKafka,ănốiăli nă“ch ănghĩaătoƠnătr ”ăriêngăt ătrongăgiaăđìnhăvớiăch ănghĩaătoƠnătr ăc aănh ngă oă nhăxưăh iătoălớn.ă Xưăh iătoƠnătr ,ănh tălƠătrongănh ngăbi nătháiăcựcăđoanăc aănó,ăcóăkhuynh h ớngăxóaăbỏăranhăgiớiăgi aăcáiăcôngăc ngăvƠăcáiăriêngăt ;ăquy nă lựcăngƠyăcƠngă tr ănênăbíăhi măđòiăhỏiă cu că sốngăc aămọiăcôngădơnăph iărõărƠngăkhôngăchêăvƠoăđơuăđ ợc.ă Ng iă taă r tă th ngă nóiă rằngă cácă ti uă thuy tă c aă Kafkaă bi uă l ămongămuốnăsayămêăc ngăđồngăvƠăsựăti păxúcăvớiăconăng i;ăcóăv ănh ăsinhălinhăb ăm tăgốcălƠăanhăchƠngăK.ăch ăcóăm tăc uăcánhăduyănh t:ăv ợtălênăsựătr ngăph tăph iăch uăcôăđ năc aămình.ăSong,ălốiăgi iă thíchăđóăkhôngă ch ă lƠăm tă th ă sáoă r ng,ăm tă sựă lƠmăgi măỦănghĩa,ămƠăcònălƠăm tăcáchăhi uăsai.ă

Gưănhơnăviênăđoăđ căK.ăkhôngăh ăđiătìmănh ngăconăng iăvƠăh iămăc aăhọ,ăanhă taăkhôngămuốnă tr ă thƠnhă“conăng iăgi aănh ngăconăng i”ănh ăOresteăc aăSartre;ăanhămuốnăđ ợcăthuănh năkhôngăph iăb iăm tăc ngăđồng,ămƠăb iăm tăc ăquan.ăÐ ăđ tăđ ợcăđi uăđó,ăanhăph iătr ăgiáăđắt:ăanhăph iăt ăbỏăsựăcôăđ n.ăVƠăđơyălƠăđ aăng căc aăanh:ăanhăkhôngăbaoăgi ăđ ợcă ăm tămình,ăhaiăviênăph ătáădoă


tòaă lơuăđƠiăpháiă tớiăbámătheoăanhăliênă t c.ăNgồiă trênăqu yăcƠăphêănhìnăxuốngăcặpă tìnhănhơn,ăchúngădựăvƠoăhƠnhăđ ngă lƠmătìnhăđ uătiênăc aă anhăvớiăFreida,ăvƠă t ă lúcăđóăkhôngă r iă khỏiăgi ngăng ăc aăhaiăng iăn a.ă Khôngăph iălƠăsựătr ngăph tăph iăch uăcôăđ n,ămƠălƠăsự cô đơn b ăcưỡng hiếp,ăđ yălƠăámă nhăc aăKafka.ă

KarlăRossmannăkhôngăng ngăb ămọiăng iăqu yăr y:ăng i ta bán qu nă áoă c aă anh;ăng iă taă l yăm tă c aă anhă t mă nhă duyănh tă cóăhìnhăbốăm ăanh;ătrongănhƠăng ,ăc nhăgi ngăanh,ăbọnătr ăđ măbốcăvƠ,ăth nhătho ng,ăngưăc ăvƠoăanh;ăRobinsonăvƠăDelamarche,ăhaiăgưăl uămanh,ăbu căanhăph iăsốngăchungăvớiăvợăchồngăchúng,ăđ năn iănh ngăti ngăth ădƠiăc aăm ăBruneldaăbéoă ăvangăđ năt nătrongăgi căng ăc aăanh.ă Cơuăchuy năv ăJosephăK.ăkh iăđ uăcũngăchínhăbằngăc nhăriêngăt ăb ăxơmăph m:ăhaiăgưăl ămặtăđ năbắtăanhăngayătrênăgi ngăng .ăT ăhômăđó,ă anhă khôngă cònă c mă th yăm tămìnhă n a:ă tòaă ánă s ă bámăđuổiăanh,ătheoădõiăanhăvƠănóiăvớiăanh;ăcu căsốngăriêngăt ăc aăanhăc ăbi năm tăd n,ărồiăs ăb ănuốtăch ngăb iăcáiăc ăquanăbíăhi măvơyădồnăanh.ă

Nh ngătơmăhồnătr ătìnhăthíchăraoăgi ngăv ăsựăxóaăbỏănh ngăbíăm tăvƠăcaăngợiăsựărõărƠngăc aăcu căsốngăriêngăt ăkhôngăhi uăđ ợcăcáiăquáătrìnhămƠăhọăđangăb măvƠoăđóăs ăđ aăđ năđơu.ăÐi măxu tăphátăc aăch ănghĩaătoƠnătr ăgiốngănh ăđi măxu tăphátăc aăVụ án:ăng iătaăs ăđ nătómăcổăanhăngayăt iăgi ngăng ăc aăanh.ăHọăđ năđ yăh tănh ăbốăanhăvƠăm ăanhăv năthíchălƠmăv y.ă


Ng iă taă th ngă tựă hỏiă khôngă bi tă cácă ti uă thuy tă c aăKafkaă cóăph iă lƠăph năánhănh ngăxungăđ tă r tă cáănhơnăvƠă riêngă t ăc aă tácăgi ,ăhayălƠăsựămôăt ă“guồngămáyăxưăh i”ăkháchăquan.ă Chất Kafka khôngătựăgiớiăh năc ătrongălĩnhăvựcăriêngăt ăl nătrong lĩnhă vựcă côngă c ng;ă nóă baoă g pă c ă hai.ă Cáiă côngă c ngă lƠă t măg ngăchi uăc aăcáiăriêngăt ,ăcáiăriêngăt ăph năánhăcáiăcôngăc ng.ă 6 Khiănóiăđ nănh ngălĩnhăvựcăxưăh iăđưăt oăraăchất Kafka, tôi không ch ă nghĩă đ nă giaă đình,ă mƠă cònă nghĩă đ nă m tă tổă ch că khácă ă đóăKafkaăđưătr iăquaăcu căđ iăthanhăniênăc aăông:ăcáiăcôngăs .ă Ng iătaăth ngăgi iăthíchăcácănhơnăv tăc aăKafkaănh ălƠăph năánhăcóătínhăphúngăd ăc aăng iătríăth c,ănh ngăGrégoreăSamsaăchẳngăcóăchútăgìălƠăm tănhƠătríăth c.ăKhiăanhăth căd yăvƠăth yămìnhăbi năthƠnhăconăgián,ăanhăch ăcóăm tăn iălo:ălƠmăth ănƠo,ătrongătìnhătr ngămớiănƠy,ăđ năcôngăs ăchoăk păgi ?ăTrongăđ uăanhăch ăcóăsựăph cătùngăvƠătínhăkỷălu tămƠăngh ănghi păc aăanhăđưălƠmăchoăanhăquen:ăanhălƠăm tăng iălƠmăcông,ăm tăviên chức,ăvƠăt tăc ăcácănhơnăv tăc aăKafkaăđ uălƠăv y;ăviênăch căkhôngăph iăđ ợcăquanăni mănh ăm tăhìnhăm uăxưăh iăhọcă(s ălƠănh ăv yă ăZola),ămƠănh ăm tăkh ănĕngănhơnălo i,ăm tăcáchătồnăt iăs ăđẳng.ă Trongăth ăgiớiăquanăliêuăc aăng iăviênăch c,ă thứ nhất, không có sángăki n,ăphátăminh,ă tựădoăhƠnhăđ ng,ă ch ăcóăcácăm nhă l nhăvƠăquyătắc:ăđấy là thế giới của sự phục tùng. Thứ hai,ăng iăviênăch că


thựcă thiăm tăb ăph nănhỏăc aăm tăho tăđ ngăhƠnhăchínhă lớnămƠăm căđíchăvƠăph măviă ăngoƠiăt măbi tăc aăanhăta:ăđấy là thế giới đó các cử động tr thành máy móc vƠăkhôngăaiăhi uăỦănghĩaănh ngăgì mình làm. Thứ ba,ăng iăviênăch căch ălƠmăvi căvớiănh ngăk ăvôădanhăvƠăvớiăcácăhồăs :ăđấy là thế giới của các trừu tượng. Ðặtăm tăcuốnăti uăthuy tăvƠoătrongăcáiăth ăgiớiăc a sựăph cătùng,ăc aămáyămócăvƠăc aătr uăt ợng,ă ăđóăphiêuăl uăduyănh tăc aăconăng iălƠăđiăt ăbƠnăgi yănƠyăsangăbƠnăgi yăkhác,ăđ yălƠăđi uăcóăv ăng ợcăl iăvớiăchínhăb năch tăc aăch tăth ăs ăthi.ăT ăđóăn yăraăcơuăhỏi:ălƠmăsaoăKafkaăl iăcóăth ăbi năcáiăch tăli uăph năthiăcaăxámăx tăyăthƠnhănh ngăti uăthuy tămêăhồn?ă

Taă cóă th ă tìmă th yă cơuă tr ă l iă trongă m tă b că th ă ôngă vi tă choăMilena:ă “Côngă s ă khôngă ph iă lƠăm tă c ă quană ngớă ng nă đơu;ă nóăthu căv ăcáiăh ă oăh nă lƠăcáiăngớăng n”.ăCơuăđóăch aăđựngăm tătrongănh ng bíăm tălớnănh tăc aăKafka.ăÔngăđưăbi tănhìnăth yăcáiăkhôngă aiă th y:ă khôngă ch ă t măquană trọngă c ă b nă c aă hi nă t ợngăquanăliêuăch ănghĩaăđốiăvớiăconăng i,ăvớiăthơnăph năc aănóăvƠăvớiăt ngă laiă c aă nó,ămƠă (đi uănƠyă cònăđángăng cănhiênăh n)ă c ă cáiăti mănĕngăch tăth ă năch aătrongătínhăcáchămaăquáiăc aăcácăcôngăs .ă

Nh ngă“côngăs ăthu căv ăcáiăh ă o”ănghĩaălƠăth ănƠo?ă Viênăkỹăs ăthƠnhăPrahaăs ăhi uăđ ợcăđi uăđó:ăm tăl măl nătrongăhồăs ăc aăanhăđưăbắnăanhăsangăLuơnăÐôn;ănh ăv yăanhăđưălangăthangăăPraha,ălƠăm tăbóng ma th tăsự,ăđiătìmăcáiăxácăđã mất,ăcònănh ngă


côngăs ămƠăanhăđưătìmăđ năđốiăvớiăanhătrôngănh ăm tămêăcungăb tăt năthu căm tăthần thoại xaăl ănƠoăđó.ă Nh ă cáiă h ă oă mƠă ôngă đưă nh nă raă trongă th ă giớiă quană liêuă ch ănghĩa,ăKafkaăđưăcóăth ălƠmăđ ợcăđi uătr ớcăôngăkhóăt ngăt ợngănổi:ăbi năm tăch tăli uăph năth ăm tăcáchăsơuăsắc,ăthƠnhăch tăth ălớnăc aăti uăthuy t;ăbi năm tăcơuăchuy năcựcăkỳănh tănh o,ăchuy năm tăng iăkhôngăth ătìmăđ ợcăcáiăch căv ăđưăđ ợcăh aăh nă(chínhălƠăcốtătruy năc a Lâu đài)ăthƠnhăhuy nătho i,ăthƠnhăs ăthi,ăthƠnhăv ăđ păch aăt ngăth y.ă Sauăkhiăđưăm ăr ngăc nhătríăcácăcôngăs ăđ năt măcỡăkhổngă lồăvũătr ,ăKafkaăkhôngăth ăng ăđưăđ tăđ năhìnhă nhălƠmămêăhoặcăchúngătaăb iănóăgiốngăquáăcáiăxưăh iămƠăôngăch aăt ngăbaoăgi ăbi tăvƠăđangălƠăxưăh iăthƠnhăPrahaăngƠyănay.ăKỳăth t,ăm tăxưăh iătoƠnătr ăch ălƠăm tăc ăquanăhƠnhăchínhămênhămôngăduyănh t:ăvìărằng toàn b ălaoăđ ngă ăđ yăđ uăđưăđ ợcănhƠăn ớcăhóa,ămọiăng iăthu cămọiăngƠnhăngh ăđ uătr ăthƠnhănh ngăng i làm công.ăM tăcôngănhơnăkhôngăcònălƠăcôngănhơn,ăm tăviênăquanătòaăkhôngăcònălƠăquanătòa,ăm tălinhăm căkhôngăcònălƠălinhăm c,ăt tăc ăhọăđ uălƠăviênăch căc aănhƠăn ớc.ă“Tôiă thu căv ă tòaăán”,ăv ăgiáoăsỹăđưănóiăvớiăJosephăK.ănh ăv y,ă trongă thánhăđ ng.ăCácă lu tă s ă cũngă th ă trôngă th ă giớiăc aăKafka,ăt tăc ăđ uăph căv ătòaăán.ăM tăng iădơnăthƠnhăPrahaăhômă nayă chẳngă ng că nhiênă gìă chuy nă đó.ăAnhă taă cũngă s ă chẳngăđ ợcă bƠoă ch aă gìă tốtă h nă K.ă Cácă lu tă s ă c aă anhă taă cũngă v y,ăkhôngăph căv ăcácăb ăcáoămƠăph căv ătòaăán.ă 7


Trongăm tăbƠiăth ăgồmă100ăđo năt ătuy t,ăvi tăgi năd ăđ năg nănh ătr ăcon,ămƠăsoiă th uăđ năcáiănghiêmătrọngănh tăvƠăph că t pănh t,ănhƠăth ăTi păvĩăđ iăvi t:ă Các nhà thơ không sáng chế ra các bài thơ Bài thơ nằm đâu đó phía sau kia Lâu lắm rồi nó vẫn đó Nhà thơ chỉ có việc khám phá ra nó. Nh ăv yăđốiăvớiănhƠăth ,ăvi tăcóănghĩaălƠăpháăvỡăb căváchăngĕnă ăphíaăsauăđóăm tăcáiăgìăđ yăb tăbi nă(“bƠiăth ”)ăb ăgi uătrongăbóngătối.ăChínhăvìăv yă(nh ăvƠoăđ ngătácăvénămƠnăcheăkỳăl ăvƠăb tăng ăđó)ă“bƠiăth ”ăhi năraăvớiăchúngătaătr ớcăh tănh ăm t ánh sáng lòa. TôiăđọcăLâu đài l năđ uătiênălúcătôiă14ătuổi,ăvƠăv ăsauăkhôngăbaoăgi ă cuốnă sáchă yă khi nă tôiă sungă s ớngă đ nă th ,ă d uă b yă gi ă tôiăkhôngăth ăhi uăđ ợcăt tăc ătriăth cămênhămôngăch aăđựngătrongăđóă(t tăc ăt măquanătrọngăthựcăsựăc aăch tăKafka):ăhồiăđóătôiăb ăchóiălòa. V ăsauămắtătôiăđưăquenăvớiănguồnăsángăc aă“bƠiăth ”ăvƠătôiăbắtăđ uănh nă raă trongăcáiă đưăkhi nă tôiăb ă chóiă lòaănh ngă tr iănghi măc aăchínhătôi;ătuyănhiên,ănguồnăsángăv năcònăđ yămưi.ă B tă bi n,ă “bƠiă th ”ă ch ă đợiă chúngă ta,ă JanăSkacelă nói,ă “t ă r tă lơuărồi”.ă Songă trongă cáiă th ă giớiă bi nă đổiă khôngă ng ng,ă cáiă b tă bi năph iăchĕngăch ălƠăthu nătúyă oă nh?ă


Không.ăMọiătìnhăhuốngăđ uălƠăb năch tăc aăconăng iăvƠăch ăcóăth ăch aăđựngăcáiăgìăcóătrongăconăng i;ănh ăv yăng iătaăcóăth ăhìnhădungărằngănóătồnăt iă(nóăvƠ t tăc ăch tăsiêuăhìnhăhọcăc aănó)ă“t ăr tălơuărồi”ăvớiăt ăcáchălƠăkh ănĕngăc aăconăng i.ă Nh ngătrongătr ngăhợpăđó,ăl chăs ă(cáiăkhôngă- b tăbi n)ălƠăgìăđốiăvớiănhƠăth ?ă

Trongămắtă nhƠă th ,ă l chă s ,ă l ă thay,ă nằmă trongăm tă t ă th ă songăsongăvớiăchínhănó: nó không sáng chế, nó khám phá.ăBằngănh ngătìnhăhuốngăch aăt ngăth y,ănóăbócătr năconăng iălƠăgì,ăcáiăgìănằmăsẵnătrongănóă“t ăr tălơuărồi”,ăđơuălƠănh ngăkh ănĕngăc aănó.ă N uă“bƠiăth ”ăđưănằmăsẵnă ăđóărồi,ăs ălƠăphiălỦăkhiăbanăchoănhƠăth ănĕngălựcădự báo;ăkhông,ăanhătaă“ch ăkhámăphá”ăm tăkh ănĕngăc aăconăng iă(cáiă“bƠiăth ”ă yă“đưănằmăsẵnă ăđ yăt ăr tălơuărồi”)ămƠăl chăs ăđ năl ợtănó,ăcũngăs ăkhámăpháăraăm tăngƠyănƠoăđó.ă Kafkaă khôngă tiênă tri.ă Ôngă ch ă th yă cáiă “ ă đằngă sauă kia”.ă Ôngăkhôngă bi tă rằngă c mă nh nă c aă ôngă cũngă lƠă m tă tiênă c m.ă ÔngăkhôngăcóăỦăđ nhăl tămặtăn ăm tăch ăđ ăxưăh i.ăÔngăđưăđ aăraăánhăsángănh ngăc ăch ămƠăôngăbi tătrongăho tăđ ngăriêngăt ăvƠăviă- xã h iăc aăconăng i,ăkhôngăng ărằngăsựăti năhóaăv ăsauăc aăl chăs ăl iălƠmăchuy năđ ngăchúngălênăsơnăkh uălớnăc aănó.ăCáiănhìnăthôiămiênăc aăquy nălực,ăcu căđiătìmătuy tăvọngăt iăl iăc aăchínhămình,ăsựălo iătr ăvƠăn iăkinhăhoƠngăb ălo iătr ,ăt iăbu căph iăxuăth i,ătínhăch tă h ă oă c aă cáiă th tă vƠă thựcă t iămaă thu tă c aă hồă s ,ă sựă xơmăph mă th ngă xuyênă đ iă sốngă riêngă t ă v.v...,ă t tă c ă nh ngă tròă thíănghi măđóămƠăl chăs ăđưăthựcăhi năvớiăconăng iătrongănh ngăốngă


nghi mă khổngă lồ,ăKafkaă đưă thựcă hi nă chúngă (vƠiă nĕmă sớmăh n)ătrongăcácăti uăthuy tăc aăông.ă Sựăgặpăgỡăgi aă th ăgiớiă thựcăc aă cácăNhƠăn ớcă toƠnă tr ăvớiă “bƠiăth ”ă c aăKafkaă s ă cònă gi ămưiăm tă chútă gìă đóă bíăm t,ă vƠă nóă s ăch ngătỏăhƠnhăđ ngăc aănhƠăth ,ăt ăngayătrongăb năch tăc aănó,ălƠăkhôngătoanătínhăđ ợc;ăvƠăng ợcăđ i:ă t măquanătrọngăkhổngălồăv ămặtăxưăh i,ăchínhătr ,ă“tiênătri”ăc aăcácăti uăthuy tăKafkaănằmăchínhăngayătrongătínhăch tă“khôngăd năthơn”ăc aăchúng.ă Qu ăv y,ăn u,ăthayăvìăđiătìmă“bƠiăth ”ăgi uă“đơuăđóăsauăkia”,ănhƠăth ă“d năthơn”ăph căv ăm tăchơnălỦăđưăbi tătr ớcă(nóătựăhi năthơnăchoăanhătaăvƠănằmăđóă“ ătr ớcămặt”)ănh ăth ăanhăs t ăbỏăs ăm nhăriêngăc aăth .ăVƠăchẳngăquanătrọngăbaoănhiêuăcáiăvi căchơnălỦătiênăđ nhă cóă tênă lƠă gì,ă lƠă đ că tină c ăđốcă giáoăhayă lƠă vôă th n,ă lƠă đúngănhi uăh năhayă lƠăđúngă ítăh n;ănhƠă th ăph căv ăm tăchơnă lỦăkhácăvớiăcáiăchơnălỦ phải khám phá (nó là chói lòa). N uătôiăthaăthi tănồngănhi tăđ năth ăvớiădiăs năc aăKafka,ăn uătôiăb oăv ănóănh ălƠătƠiăs năc aăchínhămình,ăkhôngăph iălƠătôiăth yăc năbắtăch ớcăcáiăkhôngă th ăbắtăch ớcăđ ợcă(vƠăkhámăpháă thêmăm tăl năn aăchất Kafka)ămƠăvìăt măg ngătuy tăv iăv tính tự trị triệt để c aăti uăthuy tă(c aăcáiăch tăth ăcóătênălƠăti uăthuy t).ăNh ănó,ăFranzăKafkaăđưănóiăv ăthơnăph năconăng iăc aăchúngătaă(nh ănóăbi uăhi năraătrongăth ăkỷănƠy)ăđi uămƠăkhôngăm tăsuyăt ngăxưăh iăhọcăhayăchínhătr ăhọcănƠoăcóăth ănóiăđ ợcăvớiăchúngăta.

123 B YăM IăBAăT

Phần thứ sáu

BẢY MƯƠI BA TỪ

Năm 1968 và 1969, cuốn L iăđùaăcợt được dịch ra tất cả các ngôn ngữ phương Tây. Nhưng thật bất ng ! Pháp, ngư i dịch đã viết lại cuốn tiểu thuyết bằng cách trang trí văn phong của tôi. Anh, nhà xuất bản đã cắt tất cả các đoạn suy tư ng, loại bỏ các chương nói về âm nhạc, thay đổi thứ tự các phần, tổ chức lại cuốn tiểu thuyết. một nước khác, tôi gặp ngư i dịch cuốn sách của tôi: ông không biết một từ Séc nào. “Vậy ông dịch thế nào?” Ông trả l i: “Bằng trái tim của tôi”, và đưa cho tôi xem tấm ảnh tôi mà ông lấy từ trong ví ra. Ông ta đáng yêu đến mức tôi đã suýt tin rằng ngư i ta có thể dịch bằng một thứ thần giao cách cảm của con tim. Tất nhiên, đơn giản hơn: ông đã dịch từ bản viết lại bằng tiếng Pháp,

cũng như ngư i dịch Achentina.

Một nước khác: ngư i ta đã dịch từ tiếng Séc. Tôi m cuốn sách và tình c đọc đoạn độc thoại của Helena. Các câu dài, mỗi câu cuốn sách của tôi chiếm hết cả một tiết, được chia ra thành vô số câu đơn giản... Cú sốc do các bản dịch cuốn L iăđùaăcợt gây ra

còn để lại dấu vết mãi trong tôi. May thay về sau tôi đã gặp được những ngư i dịch trung thành hơn... Tuy nhiên, đối với tôi là kẻ thực tế không còn có công chúng Séc, các bản dịch là tất cả. Vì vậy vài năm gần đây, cuối cùng tôi đã quyết định lập lại trật tự trong các lần xuất bản bằng tiếng nước ngoài các cuốn sách của tôi. Chẳng phải không có xung đột và không mệt: đọc, kiểm tra,


xem lại các tiểu thuyết của tôi, cũ và mới, trong ba hay bốn thứ tiếng nước ngoài mà tôi đọc được đã chiếm hết trọn cả một giai

đoạn trong đ i tôi...

Anh chàng tác giả ra sức canh giữ các bản dịch tiểu thuyết của mình chạy đuổi theo vô số các từ giống như một gã chăn cừu chạy theo một đàn cừu hoang; hình ảnh thật đáng buồn đối với chính anh ta, đáng buồn đối với cả những ngư i khác. Tôi ng rằng bạn tôi Pierre Noza, giám đốc t tập san Tranhălu n đã thấy rất rõ cái tình cảnh cuộc sống chăn cừu khôi hài của tôi. Một hôm, với một sự đồng cảm lộ liễu, anh nói với tôi: “Thôi hãy quên những day dứt của anh và viết cho tôi một cái gì đi. Các bản dịch đã buộc anh phải suy nghĩ về từng từ của anh. Vậy thì hãy viết cuốn tự điển cá nhân của anh đi. Cuốn tự điển các tiểu thuyết của anh. Các từ -

chìa khoá, các từ - vấn đề, các từ - yêu của anh...”

Tôi đã làm xong rồi, đây này [1] .

ẩn dụ (métaphore)

Tôiăkhôngă thíchăchúngăn uăchúngăch ă lƠăm tă th ă trangă trí.ăVƠă tôiăkhôngăch ănghĩăđ năcácăhìnhă nhăsáoămònănh ă“b căth măxanhăc aăm tăbưiăcỏ”,ămƠăc ,ăchẳngăh nănh ăkhiăRilkeăvi t:ă”Cáiăc iăr ăraă ă


125 B YăM IăBAăT

mi ngăhọănh ănh ngăv tăth ngăm ngăm ”.ăHoặc:ă“L iăc uăkh năc aăanhătaăđưăr iăr ngăh tăláăvƠămọcălênătrênămi ngăanhătaănh ăm tăcáiă cơyă conăđưă ch t”.ă (Tập san của Malte Laurids Brigge) (Theo tôi,ăKafka,ă t ă chốiă rõă rƠngă cácă nă d ,ă lƠă cốă Ủă chốngă l iă cáă nhơnăRilke.)ăTráiăl i,ătôiăth yăkhôngăgìăthayăth ăđ ợcă năd ătrongăvaiătròălƠă ph ngă ti nă đ ă nắmă bắt,ă trongăm tă phátă l ă b tă ng ,ă b nă ch tăkhôngăth ănắmăbắtăđ ợcăc aăcácăsựăv t,ăcácătìnhăth ,ăcácănhơn v t.ănăd ă- đ nhănghĩa.ăChẳngăh n,ă ăBroch,ă năd ăv ătháiăđ ăhi năsinhă

c aăEsch:ă“AnhăthíchăsựăsángărõărƠnhăm ch:ăanhămuốnăt oăraăm tăth ăgiớiăgi năd ăm tăcáchăsángărõăđ năm căni măcôăđ năc aăanhăcóăth ăđ ợcăbu căvƠoă sựă sángă rõăđóănh ăbu căvƠoăm tă cơyăc tă sắt”ă(Những kẻ mộng du).ăQuyătắcăc aătôi:ăr tăítă năd ătrongăm tăcuốnăti uăthuy t;ănh ngăcácă năd ănƠyăph iălƠănh ngăđ nhăcaoănh t.ă

biên giới (frontière)

“Ch ăc năm tăchút,ăm tăchútăxíuăvôăcùngănhỏăbéăthôiălƠăđưăcóăth ăchuy năsangăbênăkiaăbiênăgiớiărồiăn iăchẳngăcònăcóăgìăcóăỦănghĩaăn a:ătìnhăyêu,ănh ngăni măxácătín,ăđ cătin,ăl chăs .ăToƠnăb ăbíă năc aăcu căsốngăconăng iălƠă ăch ănóădi năraăsátăr tăbênăc nh,ăth măchíă ti pă giápă trựcă ti pă vớiă cácă biênă giớiă đó,ă khôngă ph iă cáchă xaăhƠngăcơyăsố,ămƠăch ăcóăm tămilimet...”ă(Sách cư i và lãng quên)


bút danh (pseudonyme)

Tôiăm ăt ngăm tăth ăgiớiătrongăđóăcácănhƠăvĕnăs ăb ăphápălu tăbắtăbu căph iăgi ăbíăm tălỦăl chăc aămìnhăvƠăph iădùngăbútădanh.ăBaăđi uă lợi:ăh năch ăc ăb năch ngăcuồngăvi t;ăgi măthi uăsựăgơyăgổătrongăvĕnăhọc;ăm tăhẳnăcáiălốiăgi iăthíchătácăph măbằngăti uăs ănhƠăvĕn.ă

các con chữ (caractères)

Ng iătaăinăcácăcuốnăsáchăvớiănh ngăconăch ăngƠyăcƠngănhỏ.ăTôiăhìnhădungăraăc nhăk tăthúcăc aăvĕnăhọc:ăd năd n,ăchẳngăaiănh năra,ăcácăconăch ăc ănhỏăd năđiăchoăđ năkhiăhoƠnătoƠnăkhôngăcònănhìnăth yăgìăn aăh t.ă

cái cười (của châu Ểu) (rire (européen))

ÐốiăvớiăRabelais,ăcáiăvuiăvƠăcáiăhƠiăcònălƠăm t.ăÐ năth ăkỷăXVIII,ăcáiăhƠiăh ớcăc aăSterneăvƠăc aăDiderotălƠăm tăkỷăni măêmăđ măvƠăbuồnănhớăv ăni măvuiăki uăRabelais.ăSangă th ăkỷăXIX,ăGogolă lƠă

127 B YăM IăBAăT

m tănhƠăhƠiăh ớcă“buồn”.ăÔngăb o:ă“N uătaănhìnăchĕmăchúăvƠăth tălơuă m tă cơuă chuy nă buồnă c i,ă nóă cƠngă lúcă cƠngă tr ă nênă buồnăh n.”ăChơuăỂuăđưănhìnăcơuăchuy năbuồnăc iăc aă sựă tồnă t iă c aăchínhămìnhătrongăm tăth iăgianădƠiăchoăđ năn i,ăsangăth ăkỷăXX,ăthiênă s ă thiă vuiă c aă Rabelaisă đưă chuy nă thƠnhă v ă hƠiă k chă tuy tăvọngăc aăIonesco,ălƠăng iăđưănóiărằng:ă“T ăcáiăghêărợnăđ năcáiăhƠiăcóăbaoănhiêuăđơu.”ăCơuăchuy năc aăchơuăỂuăv ăcáiăc iăđưăđ năhồiăk tăthúc.ă

chảy (couler)

Trongăm tă b că th ,ă Chopinămôă t ă nh ngă ngƠyă ôngă ăAnh.ăÔng ch iă trongă cácă phòngă kháchă vƠă cácă quỦă bƠă baoă gi ă cũngă bi uă l ăni măh ngăkh iăc aămìnhăbằngăm tăcơu:ă“Ôiăđ păquáăch ng!ăC ănh ălƠăn ớcăch yăv y!”ăChopinăkhóăch uăvìăchuy năđó,ăcũngăgiốngănh ătôiăkhiătôiăngheăng iătaăkhenăm tăb năd chăcũngăbằngăcáiălốiăđó:ă“Th tătrôiăch y”ăhoặcă“C ănh ălƠădoăm tăng iăPhápăvi tăv y”.ăNh ngăđọcăHemingwayănh ă lƠăm tănhƠăvĕnăPháp,ă lƠăđọcă r tă tồi!ăKhôngă th ă t ngă t ợngăđ ợcăvĕnăphongă c aăôngă ăm tă nhƠăvĕnăPháp!ăRobertoăCalasso,ăng iăxu tăb năsáchăc aătôiăbằngăti ngăụănói:ăNg iătaănh năraăm tăb năd chătốtăkhôngăph iă ăsựătrôiăch yăc aănóămƠălƠă ănh ngăth ăth căkhácăth ngăvƠăđ căđáoămƠăng iăd chăđưăcóăcamăđ măgi ănguyênăvƠăb oăv .ă


châm ngôn (aphorisme)

T ă t ăHyăL păaphorimos cóă nghĩaă lƠă “đ nhă nghĩa”.ăChơmăngôn:ăhìnhăth căcóătínhăth ăc aăsựăđ nhănghĩa.ă(Xem:ăđịnh nghĩa.)

châu Âu (Europe)

Th iă Trungă Cổ,ă sựă thốngă nh tă c aă chơuă Ểuă dựaă trênă tônă giáoăchung.ăTh iăHi năÐ i,ă tônăgiáoănh ngăch ăchoăvĕnăhóaă(choăsựăsángăt oăvĕnăhóa)ăđưătr ăthƠnhăthƠnhătựuăc aăcácăgiáătr ătốiăcaoăqua đóănh ngăng iăchơuăỂuănh năraănhau,ătựăđ nhănghĩa,ătựăxácăđ nhănhau.ă Song,ă ngƠyă nay,ă đ nă l ợtă vĕnă hóaă nh ngă ch ă c aă nó.ăNh ngăchoăcáiăgìăvƠăchoăai?ăÐơuălƠălĩnhăvựcăn iănh ngăgiáătr ătốiăth ợngă cóă kh ă nĕngă thốngă nh tă đ ợcă chơuăỂuă cóă th ă đ ợcă thựcăhi n?ăNh ngă kỳă tíchă kỹă thu tă chĕng?ă Th ă tr ngă chĕng?ăHayă lƠăchínhă tr ă vớiă lỦă t ngă v ă dơnă ch ,ă vớiă nguyênă lỦă khoană dung?ăNh ngăđ căkhoanădungă y,ăn uănóăkhôngăb oăv ăchoăm tăsángăt oăphongăphúăhayăm tăt ăt ngăm nhăm ănƠoăc ,ăthìănóăcóătr ăthƠnhătrốngă r ngăvƠ vôă íchăkhông?ăHayăcóă th ăxemă tìnhă tr ngă thoáiă luiăc aăvĕnăhóaălƠăm tăsựăgi iăthoátăkhi nătaăcóăth ăs ngăkhoáiăbuôngăxuôi?ăTôiăchẳngăhi uăgìăs t.ăTôiăch ăbi tărằngăvĕnăhóaăđưăt ăbỏăv ătríăc aămìnhărồi.ăVƠănh ăv y,ăhìnhă nhăc aăb năsắcăchơuăỂuăđangălùi xa vƠoăquáăkh .ăNg iăchơuăỂu,ăđóălƠăconăng iăđangăti cănhớăchâu Âu.

129 B YăM IăBAăT

chủ nghĩa giới tinh hoa (élitisme)

T ăch ănghĩaăgiớiătinhăhoaăch ăxu tăhi nătrongăti ngăPhápăt ănĕmă1967,ă t ă ng iă theoă ch ă nghĩaă giớiă tinhă hoaă nĕmă 1968.ăL nă đ uătiênă trongă l chăs ,ă tựăchínhăngônăng ăph ă lênăkháiăni măgiớiă tinhăhoaăm tăth ăánhăsángătiêuăcựcăn uăkhôngăph iălƠăkhinhăb .ă

Tuyênătruy năchínhăth cătrongăcácăn ớcăc ngăs năbắtăđ uăđ ăkíchăch ănghĩaăgiớiă tinhăhoaăvƠănh ngăng iă theoăch ănghĩaăgiớiă tinhăhoaă cùngăm tă lúc.ăQuaă nh ngă t ă đó,ă nóă khôngă nhằmăvƠoă nh ngăng iăch ăxíănghi p,ănh ngănhƠăth ăthaoănổiăti ngăhayănh ngănhƠăchínhătr ,ămƠăch ănhằmăriêngăvƠoăgiớiă tinhăhoaăvĕnăhóa,ă tri tăhọc,ănhƠăvĕn,ăgiáoăs ,ătri tăgia,ăs ăgia,ănh ngăng iălƠmăđi nă nhăvƠăsơnăkh u.ă

M tăsựăđồngăb kỳă l .ăNóăkhi nă taănghĩă rằngă ă toƠnăb ăchơuăỂuăgiớiă tinhăhoaăvĕnăhóaăđangănh ngăch ă choănh ngăgiớiă tinhăhoaăkhác.ăBênăkia,ălƠăchoăgiớiătinhăhoaăc aăb ămáyăc nhăsát.ăBênănƠy,ălƠăgiớiătinhăhoaătrongăcácăph ngăti năthôngătinăđ iăchúng.ăCácăgiớiătinhăhoaămới,ăs ăchẳngăaiă lênăánăhọăv ăcáiă t iăch ănghĩaăgiớiătinhăhoaăc .ăNh ăv y,ăt ăch ănghĩaăgiớiătinhăhoaănayămaiăs ăr iăvƠoălưngăquên.


chủ nghĩa trữ tình (và cách mạng) (lyrisme (et révolution))

“Ch ă nghĩaă tr ă tìnhă lƠăm tă c nă sayă vƠă conă ng iă sayă đ ă tựă hòa mìnhăd ădƠngăh năvƠoăth ăgiới.ăCáchăm ngăkhôngămuốnăng iătaănghiênă c uă vƠă quană sátă nó,ă nóă muốnă ng iă taă gắnă li nă vớiă nó;ăchínhătrongăỦănghĩaăđóănóălƠătr ătìnhăvƠăch ănghĩaătr ătìnhăc năthi tăchoă nó.”ă (Cuộc sống mãi ngoài kia)ă “B că t ng,ă đằngă sauă đóăgiamăc mănh ngăng iăđƠnăôngăvƠănh ngăng iăđƠnăbƠ,ăhoƠnătoƠnăđ ợcăph ăbằngănh ngăcơuăth ,ăvƠătr ớcănh ngăb căt ngăđóăng iătaănh yămúa.ăKhôngăđơu,ăkhôngăph iălƠăm tăđi uănh yăt ăth n.ă ăđơyăchínhălƠăsựăngơyăth ănh yămúa!ăSựăngơyăth ăvớiăn ăc iăđ yămáuăc a nó.”ă(Cuộc sống mãi ngoài kia)

chuỗi lải nhải (litanie)

Lặpă l i:ă nguyênă lỦă c aă k tă c uă nh c.ă Chu iă l iă nh i:ă l iă nóiă tr ăthƠnhăơmănh c.ăTôiămuốnăti uăthuy t,ătrongănh ngăđo năsuyăt ng,ăth nhătho ngăbi năthƠnhăbƠiăhát.ăSauăđơyălƠăm tăđo năchu iăl i nh iătrongăcuốnăL i đùa cợt đ ợcăk tăc uătrênăc ăs ăt nhà mình:

“...ăvƠătôiănh năraărằngătrongănh ngăbƠiăhátă yăcóălốiăthoátăc aătôi,ăd uăhi uănguyênălaiăc aă tôi,ăn iănhà mình c aă tôiămƠătôiăđưăph năb iăsongănóăl iăcƠngălƠăn i nhà mình c aătôiă(b iăvìăl iăthanătráchăthốngăthi tănh tăc tălênăt ăn iănhƠămìnhăb ăph năb i);ănh ngăcùngălúcătôiăhi uărằngăcáiăn iănhƠămìnhăđóăchẳngăthu căv ăth ăgiớiănƠyă

131 B YăM IăBAăT

(nh ngă lƠăn iănhƠămìnhănƠoăv y,ăn uănóăchẳngă thu căv ă th ăgiớiănƠy?),ă rằngăt tăc ănh ngăgìăchúngătaăhátăch ă lƠ m tăkỷăni m,ăm tăt ợngăđƠi,ălƠăsựăl uăgi ătrongăt ngăt ợngănh ngăgìăkhôngăcònătồnăt iăn aăvƠătôiăc măth yămặtăđ tăn iănhƠămìnhăđóăbi năm tăđiăd ớiăchơnă tôiă vƠ,ă chi că kènă gắnă trênămôi,ă tôiă trôiă tr ợtă vƠoă chi uă sơuăkhôngăđáy,ăvƠătôiăkinhăng cătựănh ărằngăn iănhƠămìnhăduyănh tăc aătôiăchínhălƠăsựăđiăxuống,ăsựăr iănƠyăđơy,ătìmăki măvƠăhauăháu,ăvƠătôiăbuôngămìnhăvƠoăđóăvƠăvƠoăni măkhoáiăl căc aăc năchóngămặtănƠy.”ă(L i đùa cợt, tr.393)

Trongăl năxu tăb nă th ănh tăbằngăti ngăPháp,ă t tăc ănh ngăt ă lặpăl iăđ uăđ ợcăthayăth ăbằngănh ngăt ăđồngănghĩa:ă

“...ăvƠătôiănh năraărằngătrongănh ngăkhúcăhátă y,ătôiăđangă ăn iănhà

mình,ă tôiă t ăđóămƠăra,ă thựcăth ăc aănóălƠăd uăhi uănguyênălaiăc aătôi,ă lƠăgiaăđìnhă tôi,ămƠăvìă tôiăđưăph măph iă trọngă t i,ă nóă l iă cƠngăthu căv ătôiăh nă(b iăvìăl iăthanătráchăthốngăthi tănh tăc tălênăt ăcáiătổă mămƠătaăđưăph ălòngăm năyêu);ăqu ălƠăcùngălúcăđóătôiăđưăhi uăngayăt căkhắcărằngănóăchẳngăthu căv ăth ăgiớiănƠyă(nh ngănóălƠăcáiăn iătrúăng ănƠoăv y,ăn uănóăkhôngă ăn iăcõiătr nănƠy?),ărằngănh ng ti ngăhátă vƠănh ngăgiaiă đi uă c aă chúngă taă cũngămỏngămanhănh ăm tăkỷăni m,ălƠăt ợngăđƠi,ălƠăhìnhăt ợngătƠnătíchăc aăm tăcõiăthựcăhoangăđ ngăkhôngăcònătồnă t i,ăvƠă tôiăc măth yăn năt ngă l căđ aăc aă ngôiă nhƠă yă đangă bi nă m tă đi,ă tôiă c mă th yă mìnhă đangă trôiătr ợt,ăvớiăchi căkènătrênămôi,ăb ălôiătu tăvƠoăcáiăhốăsơuănh ngănĕmătháng,ănh ngăth ăkỷ,ăvƠoăm tăvựcăthẳmăkhôngăđáy,ărằngăcu călaoăxuốngăđóălƠăn iătrúăng ăduyănh tăc aătôi,ăsựăr iănƠyăđơy,ătìmăki m,ăhauăháu,ăvƠăth ămìnhălaoătr ợt,ăvƠoăni măkhoáiătráăc aăc n chóng mặtănƠy.”ă(L i đùa cợt, tr.343)


Cácăt ăđồngănghĩaăkhôngăch ăpháăh yăgiaiăđi uăc aăvĕnăb nămƠăc ăsựărõănghĩaăc aănó.ă(Xem:ălặp lại)

chứng cuồng vi t (graphomanie)

Ð yăkhôngăph iălƠăch ngăcuồngă“vi tăth ,ăvi tănh tăkỦ,ăvi tănh ngăth ăbiênăniênăs ăgiaăt că(t călƠăvi tăchoămìnhăhayăchoănh ngăng iăthơnăc aămình),ămƠălƠăvi tăsáchă(t călƠăcóăm tăcôngăchúngănh ngăđ căgi ăkhôngăquenăbi t)”ă(Sách cư i và lãng quên).ăKhôngăph iălƠăch ngăcuồngăsángăt oănênăm tăhìnhăth cămƠălƠăápăđặtăcáiă tôiăc aămình cho nh ngăng iăkhác.ăLƠăd ngăth ăhi nălốăb chănh tăc aăỦăchíăquy nălực.ă

công khai (Transparence) [2]

Trongă di nă t ă chínhă tr ă vƠă báoă chí,ă t ă nƠyă cóă nghĩaă lƠ:ă ph iă bƠyăcu căsốngăc aăcácăcáănhơnăraătr ớcăcáiănhìnăc aăcôngăchúng.ăKhi nătaănhớăđ năAndréăBretonăvƠăỦămuốnăc aăôngăđ ợcăsốngătrongăm tăcăn nhà bằng kính tr ớcămắtămọiăng i.ăCĕnănhƠăbằngăkính:ăm tăsựăkhôngă t ngăx aăcũăvƠăđồngă th iă lƠăm tă trongănh ngăph ngă


133 B YăM IăBAăT

di năkinhăkh ngănh tăc aăcu căsốngăhi năđ i.ăQuyătắc:ăcácăsựăv ăc aăNhƠăn ớcăcƠngătùămùăbaoănhiêu,ăthìăcácăcôngăvi căc aăcáănhơnăcƠngăph iăcôngăkhaiăb yănhiêu;ăch ănghĩaăquanăliêuăd uălƠăđ iădi năc aăm tăviệc công l iălƠăvô danh, bí mật, mã hóa, tối nghĩa, trong khi con ngư i riêng tư l iăbu căph iăph iăbƠyăs căkhỏe,ătƠiăchính,ăhoƠnăc nhăgiaăđìnhăc aămìnhăra,ăvƠăn uăb năánăc aăcácăph ngăti năthôngă tinăđ iă chúngăđưăquy tă đ nhănh ăv yă rồi,ă thìă anhă s ă khôngăcònăcóăđ ợcăm tăkho nhăkhắcăriêngăt ănƠo h tăc ătrongătìnhăyêu,ăl nătrongăb nhăt t,ăc ătrongăcáiăch t.ăụămuốnăxơmăph măvƠoăchốnăriêngă t ă c aă ng iă khácă lƠă m tă hìnhă th că cổă x aă c aă tínhă hungăhĕng,ă ngƠyă nayă đ ợcă th ă ch ă hóaă (ch ă nghĩaă quană liêuă vớiă cácăphi uăc aănó,ăbáoăchíăvớiăcácăphóngăviênăc aănó),ăđ ợcăch ngăthựcăv ămặtă đ oă đ că (quy nă đ ợcă thôngă tină tr ă thƠnhă quy nă th ă nh tătrongă cácăquy nă conăng i)ă vƠă thiă v ă hóaă (bằngă cáiă t ă đ p:ă côngăkhai).

cộng tác (collabo)

Nh ngătìnhăth ăl chăs ăluônăluônămớiăbócăl ănh ngăkh ănĕngăhằngăl ợngă c aă conă ng iă vƠă choă phépă taă gọiă tênă chúngă lên.ă Nh ă t ăc ngă tác,ă trongăchi nă tranhăchốngăphát-xít,ăđưăcóă thêmăm tănghĩaămới:ă tựă nguy nă ph că v ă choă m tă quy nă lựcă b nă th u.ăM tă kháiăni măc ăb n!ăLƠmăth ănƠoămƠănhơnălo iăđưăcóăth ăbỏăquaănóăchoăđ năt nănĕmă1944?ăM tăkhiăđưătìmăraăđ ợcăt ăđó,ăcƠngăngƠyăng iătaăcƠngănh năraărằngăho tăđ ngăc aăconăng iăcóătínhăch tăc aăm tăsựăc ngătác.ăT tăc ănh ngăk ătánăd ngăcáiăinhăỏiăc aăcácăph ngăti năthôngătinăđ iăchúng,ăcáiăc iăđ năđ năc aăqu ngăcáo,ăsựăquênă


lãng thiên nhiên, sựăxoiămóiăđ ợcăđ aălênăhƠngăđ căh nh,ăc năph iăgọiăhọălƠ:ănhững kẻ cộng tác với tính hiện đại.

cuộc sống (vi t hoa) (Vie (avec le V en majuscule))

TrongăbƠiăvĕnăđ ăkíchăcácănhƠăsiêuăthựcăMột xác chết (1924), Paul Eluardă nặngă l iă vớiă thiă hƠiă Anatoleă France:ă “Bọnă đồngă lo iă c aăng i,ăhỡiăxácăch t,ătaăchẳngăh ăyêu...”ăv.v.ăL iăbi năb chăsauăđóăcònăđángăchúăỦăh năc ăcúăđáăvƠoăquanătƠiă y:ă“Ði uătôiăkhôngăcònăcóăth ăhìnhădungămƠăkhôngă aăn ớcămắt,ălƠăCu căsống,ăngƠyănayănóăv năcònăhi nă raăđóă trongănh ngăđi uănhỏănhặtăkhôngăđángăk ăbơyă gi ă ch ă cònă dựaă vƠoă ni mă ơuă y m.ăHoƠiă nghi,ăm aămai,ă hènănhát,ăhỡiăFrance,ătinhăth năPhápălƠăgìăv y?ăM tăc năgióălưngăquênăcuốnătôiăđiăxaăt tăc ănh ngăcáiă y.ăCóăth ătôiăch aăt ngăbaoăgi ăđọcăth y,ănhìnăth yăm tăcáiăgì,ănóălƠmăôănh căCu căsống?”ă

Ðốiă l pă l iă vớiă hoƠiă nghiă vƠă m aă mai,ă Eluardă đưă đ aă ra:ă nh ngăchuy nănhỏăkhôngăđángăk ,ămắtăđ măl ,ăni măơuăy m,ăvinhădựăc aăCu că sống,ă vơng,ă c aă Cu că sốngă vi tă hoa!ă Ðằngă sauă cáiă c ă ch ăchốngă hìnhă th că ch ă nghĩaă đ yă nă t ợng,ă lƠă cáiă tinhă th năKitschănh tănh oănh t.ă

135 B YăM IăBAăT

cửng lên (bander)

“C ăth ăanhăch măd tăsựăkhángăcựăth ăđ ngăc aănó.ăÉdouardăxúcăđ ng!”ă (Những mối tình nực cư i).ă M tă trĕmă l nă tôiă d ngă l i,ăkhôngă thỏaă mưn,ă tr ớcă t ă “xúcă đ ng”ă nƠy.ă Trongă ti ngă Séc,ăÉdouardă“h ngăph n”.ăNh ngăc ăxúcăđ ngă l năh ngăph năkhôngălƠmătôiă thỏaămưn.ăRồi,ăđ tăng t,ă tôiă tìmăra;ăph iăvi tă lƠă“Édouardăc ngălên!”ăT iăsaoăỦănghĩăđ năgi năđ năv y l iăkhôngăđ năvớiătôiăsớmăh n?ăB iăvìă t ă yăkhôngăcóă trongă ti ngăSéc.ăÔiăx uăhổă lƠmăsao:ăti ngăm ăđ ăc aătôiăkhôngăbi tăc ngălên!ăThayăvìă“c ngălên”,ăng iăSécăbu căph iănói:ăconăbòiăc aăanhătaăđ ngăthẳngăd y.ăHìnhănhă thúăv ,ă nh ngăh iă tr ă con.ăTuyănhiên nóă l iă choă taă cáiă thƠnhăng ădơnăgianăđ păđ ănƠy:ă“Họăđ ngăđó,ăthẳngăđ ,ănh ănh ngăconăbòi.”ăTrongătinhăth năSéc,ăđ yăhoƠiănghi,ăthƠnhăng ăđóăcóănghĩaălƠ:ăhọăđ ngăđó,ăs ngăs ,ătiuăngh u,ălốăb ch.ă

định nghĩa (définition)

Cáiăn nătr măt ngăc aăcuốnăti uăthuy tăđ ợcăchốngăđỡăb iăđôiăbaăt ă tr uă t ợng.ăN uătôiăkhôngămuốnăr iăvƠoăcáiă th ăm păm ă ăđóămọiăng iăt ngămìnhăđưăhi uăh tămọiăth ămƠăchẳngăhi uăgìăc ,ăthìăkhôngă nh ngă tôiă ph iă chọnă cácă t ă yă cựcă kỳă chínhă xác,ămƠă cònăph iă đ nhă nghĩaă điă rồiă đ nhă nghĩa l iă chúngă nhi uă l n.ă (Xem:ă sốăph n,ă biênăgiới,ă tuổiă tr ,ă cáiă nh ă tênh,ă tr ă tình,ă ph năb i)ăD ngă


nh ăđôiăkhiăm tăcuốnăti uăthuy tăch ălƠăm tăcu căđuổiăbắtădƠiăđôiăbaăđ nhănghĩaăc ăl iătrốn.ă

đồng phục (đồng nhất - hình thức) (uniforme (uniforme)) [3]

“B iăvìăhi năthựcălƠăm tăconătínhăđ năđi uăcóăth ădi năd chăthƠnhăs ăđồ,ăchoănênăconăng iăcũngăph iăđiăvƠoăsựăthốngănh tăv ăhìnhăth căn uănóă cònămuốnă liênăh ăvớiă thựcă t i.ăM tă ng iă khôngă cóăđồngă ph că ngƠyă nayă lƠă đưă gơyă c mă giácă phiă thựcă rồi,ă giốngă nh ăm tă“diăv tătrongăth ăgiớiăc aăchúngăta”ă(Heidegger,ăVượt quá siêu hình học).ăAnhănhơnăviênăđoăđ căK.ăkhôngăđiătìmăm tătìnhăh uăái,ămƠătuy tăvọngăđiă tìmăm tăsựăđồngănh tă - hìnhăth c.ăKhôngăcóăsựăđồngănh tă - hìnhă th c,ăkhôngăcóăb ăđồngăph căviênăch c,ăanhă taăkhôngă cóă mốiă “liênă h ă vớiă thựcă t i”,ă anhă taă gơyă “c mă giácă phiăthực”.ă Kafkaă lƠă ng iă đ uă tiênă (tr ớcă Heidegger)ă nắmă đ ợcă sựăthayăđổiătìnhăth ăđó:ăhômăqua,ăcònăcóăth ănh năraătrongăsựăđaăd ngăhìnhăth c,ătrongăsựăthoátăraăkhỏiăb ăđồngăph c,ăm tălỦăt ng,ăm tăc ă h i,ăm tă thắngă lợi;ă ngƠyămai,ăm tă b ă đồngăph că s ă lƠă taiă họaătuy tăđối,ălƠăb ănémăraăkhỏiăcõiăng i.ăK ăt ăKafka,ănh ăcóănh ngăb ămáyălớnătínhătoánăvƠăk ăho chăhóaăcu căsống,ăsựăđồngănh tăhóaăth ăgiớiăđưăti nănh ngăb ớcăkhổngălồ.ăNh ngăkhiăm tăhi năt ợngătr ă thƠnhă phổă quát,ă th ngă nh t,ă cóă mặtă khắpă n i,ă thìă ng iă taăkhôngăphơnăbi tăđ ợcănóăn a.ăTrongăc năs ngăkhoáiăvìăcu căsốngăđồngănh tăc aămình,ăng iă taăkhôngăcònănhìnă th yăb ăđồngăph căc aămìnhăn a.ă


137 B YăM IăBAăT

ghét đàn bà (misogyne)

M iăchúngătaăngayăt ăkhiămớiăraăđ iăđ uăđưăđ ợcăđốiăchi uăvớiăm t ng iăm ăvƠăm tăng iăcha,ăvớiăm tăn ătínhăvƠăm tănamătính.ăVƠ,ănh ă v y,ă đ ợcă ină d uă bằngă m tă mốiă quană h ă hƠiă hòaă hayă đốiăngh chăvớiăm iăv ătrongăhaiăm uăgốcăđó.ăNh ngăk ăghétăgiốngăcáiă(ghétăđƠnăbƠ)ăkhôngăch ăcóătrongăđƠnăôngămƠăc ătrongăđƠnăbƠ,ăvƠăcóăbaoănhiêuăk ăghétăgiốngăcáiă thìăcũngăcóăb yănhiêuăk ăghétăgiốngăđựcă(nh ngăng iăđƠnăôngăvƠăđƠnăbƠăđốiăngh chăvớiămẫu gốc đƠnăông).ăNh ngătháiăđ ă yălƠănh ngăkh ănĕngăkhácănhauăvƠăhoƠnătoƠnăhợpăphápăc aăthơnăph năconăng i.ăÐ oăthi năácăn ăquy năchẳngăbaoăgi ăđ ă c păđ năv năđ ă tínhăghétăgiốngăđựcăvƠăbi nă thóiăghétăđƠnăbƠăthƠnhăm tăl iănguy năr aăđ năthu n.ăNh ăv y ng iătaăđưătránhănéăn iădungătơmălỦăhọcăc aăkháiăni mănƠy,ălƠăn iădungăduyănh tăđángăquanătơm.ă

ghét ngh thu t (misomuse)

Khôngă cóă c mă quană ngh ă thu t,ă thìă chẳngă cóă gìă nghiêmă trọng.ăNg iă taăcóă th ăkhôngăđọcăProust,ăkhôngăngheăSchubert,ămƠăv năsốngăyênăổn.ăNh ngăk ăghétăngh ăthu tăchẳngăch uăsốngăyên.ăHắnă


c măth yăb ăs ănh căvìăsựătồnăt iăc aăm tăth ăv ợtăquáăhắnăvƠăhắnăghét cáiăth ă y.ăCóăm tăth ăch ănghĩaăghétăngh ăthu tăcóătínhădơnăgianăcũngănh ăcóăm tăth ăch ănghĩaăbƠiăDoăTháiădơnăgian.ăCácăch ăđ ăphát-xítăvƠăc ngăs năbi tălợiăd ngăcáiăđóăkhiăhọăsĕnăđuổiăngh ăthu tă hi nă đ i.ă Nh ngă l iă cóă ch ă nghĩaă ghétă ngh ă thu tă tríă th c, mƠuămè:ănóă tr ă thùăngh ăthu tăbằngăcáchăc tăchặtăngh ăthu tăvƠoăm tăm căđíchănằmă ăbênăkiaămỹăhọc.ăLỦăthuy tăv ăngh ăthu tăd năthơn:ăngh ă thu tăđ ợcăcoiănh ă lƠăph ngă ti nă c aăm tăđ ngă lốiăchínhătr .ăCácănhƠălỦăthuy tăcoiăm tătácăph măngh ăthu tăch ălƠăm tăcáiăcớăđ ăthựcăthiăm tăph ngăphápă(phơnătơmăhọc,ăkỦăhi uăhọc,ăxưăh iăhọc,ăv.v).ăNgƠyăt năth ăc aăngh ăthu t:ăbọnăghétăngh ăthu tătựămìnhăđ ngăraălƠmăngh ăthu t;ălúcă yăcu cătr ăthùăl chăs ăc aăchúngăs ăhoƠnăt t.ă

giá trị (valeur)

Ch ănghĩaăc uătrúcănh ngănĕmă60ăđưăđ ăv năđ ăgiáătr ătrongăngoặcăđ n.ăTuyănhiênăng iăsángăl pămỹăhọcăc uătrúcălu nănói:ă“ăCh ăcóăgiáătr ămỹăhọcăkháchăquanămớiăđemăđ năchoăsựăphátătri năl chăs ăc aăngh ăthu tăm tăỦănghĩa”ă(JanăMukarovsky: Chức năng, chuẩn mực và giá trị mỹ học với tư cách là sự kiện xã hội, Praha, 1934).

Xemăxétăm tăgiáătr ămỹăhọcăcóănghĩaălƠ:ăcốăgắngăxácăđ nhăvƠăgọiătênănh ngăkhámăphá,ănh ngăcáchătơn,ăsựăsoiăsángămớiămƠăm tătácăph măđemăl iăchoăcõiănhơnăsinh.ăCh ăcóănh ngătácăph măđ ợcăcôngănh nălƠăgiáă tr ă (tácăph mămƠăsựăcáchătơnăđ ợcănh năraăvƠăgọiă tênălên)ămớiăcóăth ătr ăthƠnhăb ăph năc aă“sựăti năhóaăl chăs ăc aăngh ăthu t”,ănóăkhôngăph iălƠăm tăchu iăđ năthu năcácăsựăki nămƠăm tăcôngă cu că đeoă đuổiă cácă giáă tr .ăN uă taă xaă r iă v nă đ ă giáă tr ,ă ch ă

139 B YăM IăBAăT

bằngălòngăvớiăm tămôăt ă(v ăch ăđ ,ăv ăxưăh iăhọc,ăv ăhìnhăth c)ăm tătácăph mă(m tăgiaiăđo năl chăs ,ăm tăn năvĕnăhóaăv.v.),ăn uătaăđặtăngangăhƠngă t tăc ăcácăn năvĕnăhóaăvƠăcácăho tăđ ngăvĕnăhóaă(BachăvƠănh cărock,ăho tăhìnhăvƠăProust),ăn uăphêăbìnhăngh ăthu tă(chiêm nghi măv ăgiáătr )ăkhôngăcònătìmăđ ợcăch ăđ ăbi uăđ t,ăthìă“sựă ti năhóaăl chăs ăc aăngh ăthu t”ăs ăm ătốiăỦănghĩaăđi,ăđổăs păxuống,ă tr ă thƠnhă cáiă khoă ch aă mênhă môngă vƠă vôă nghĩaă cácă tácăph m.

giấu (celer)

Cóă th ă tôiă thíchă t ă nƠyă vìă nóă cùngă ơmă vangă vớiă t ă niêmă phongă(sceller).ă Gi u:ă niêmă phongămƠă khôngă cóă conă d u;ă gi uă điă bằngăcáchăniêmăphong;ăniêmăphongăbằngăcáchăgi uăđi.ă

hài (comique)

T oăchoătaă oăt ngăv ăsựăcaoăquỦăc aăconăng i,ăcáiăbiăđemăđ năchoătaăm tăni măană i.ăCáiăhƠiăthìăácăh n:ănóătƠnănh năphátăl ăchoătaăcáiăvôănghĩaăc aămọiăth .ăTôiănghĩărằngămọiăsựănhơnăth ăđ uăcóăcáiăkhíaăhƠiăc aănóă- mƠ,ătrongăm tăsốătr ngăhợp,ăđ ợcănhìnănh n,ăch pă nh n,ă khaiă thác,ă trongă m tă sốă tr ngă hợpă khác,ă b ă cheă đi.ăNh ngăthiênătƠiăchơnăchínhăc aăcáiăhƠiăkhôngăph iălƠănh ngăng iălƠmăchoătaăc iănhi uăh năc ,ămƠălƠănh ngăng iălƠmăphátăl ăm tămiền chưa được biết đến của cái hài.ăL chăs ăbaoăgi ăcũngăđ ợcăxemălƠăm tălưnhăđ aăđặcăbi tănghiêmătúc.ăSong,ăl iăcóăcáiăhƠiăkhôngăđ ợcăbi tă đ nă c aăL chă s .ăCũngănh ă cóă cáiă hƠiă (khóăđ ợcă ch pănh n)ăc aăcáiăgiớiătính.ă


hi n đại (là người hi n đại) (moderne (être moderne))

“Mới,ămớiămớiălƠăngôiăsaoăc aăch ănghĩaăc ngăs n,ăvƠăngoƠiăcáiăđóăraă khôngă cònă cóă tínhă hi nă đ iă nƠoă n aă h t”,ă nĕmă 1920ă nhƠă ti uăthuy tă ti năphongăch ănghĩaă lớnăng iăSécăVladislavăVancuraăđưăvi tănh ăv y.ăT tăc ăth ăh ăôngăch yăùaăđ năvớiăđ ngăc ngăs năđ ăkhỏiălỡăm tăc ăh iălƠăng iăhi năđ i.ăTh iăsuyătƠnăl chăs ăc aăđ ngăc ngă s nă đ ợcă đóngă d uă khiă ă đơuă đ ngă cũngă “đ ngă ngoƠiă tínhăhi năđ i”.ăB iă“ph iătuy tăđốiăhi năđ i”,ănh ăRimbaudăđưăraăl nh.ăMongămuốnă lƠăng iăhi năđ iă lƠăm tă th ăm uăgốc,ănghĩaă lƠăm tăm nhăl nhăphiălỦ,ăcắmăr ăsơuătrongăchúngăta,ăm tăhìnhăth căngoanăcốăcóăn iădungăluônăthayăđổiăvƠăkhôngăxácăđ nh:ăhi năđ iălƠăcáiătựătuyênăbốămìnhă lƠăhi năđ iăvƠăđ ợcăcôngănh nă lƠănh ăv y.ăBƠăm ăLejeuneătrongăcuốnăFerdydurke tr ngăraăm tătrongănh ngăd uăhi uăc aătínhăhi năđ iăc aămìnhăbằngă“lốiăđiăđ năbuồngăv ăsinhăm tăcáchăngangă nhiên,ă trongă khiă x aă kiaă ng iă taă điă đ nă đóăm tă cáchă lenălén”.ă Cuốnă Ferdydurke c aă Gombrowicz:ă sựă phiă lỦă huy nă tho iăhóaărựcărỡănh tăđốiăvớiăhìnhăm uăgốcăc aăcáiăhi năđ i.

hi n đại (ngh thu t hi n đại; th giới hi n đại) (moderne (art moderne; monde moderne))

Cóăm tăth ăngh ăthu tăhi năđ i,ăvớiăm tăsựăngơyăng tă trữ tình,ătựăđồngănh tămìnhăvớiă th ăgiớiăhi năđ i.ăApollinaire.ăTánăd ngăkỹă

141 B YăM IăBAăT

thu t,ă mêă m nă t ngă lai.ă Cùngă vớiă ôngă taă vƠă ti pă sauă ôngă ta.: Maiakovski,ăLéger,ă cácă nhƠă v ă laiă ch ă nghĩa,ă cácă nhƠă ti nă phongăch ănghĩa.ăNh ngăđốiăl păvớiăApollinaireălƠăKafka.ăTh ăgiớiăhi năđ iănh ălƠăm tăchốnămêăcungătrongăđóăconăng iălaoătới.ăCh ănghĩaăhi năđ iăphản trữ tình,ăph nălưngăm n,ăhoƠiănghi,ăphêăphán. Cùng vớiă Kafkaă vƠă sauă Kafka:ă Musil,ă Broch,ă Gombrowicz,ă Ionesco,ăFellini...ăConăng iăngƠyăcƠngăd nă thơnăvƠoă t ngă lai,ă thìădiă s năc aă“ch ănghĩaăhi năđ iăph năhi năđ i”ăcƠngătoălớn.ă

hoàng hôn (và người đi xe đạp) (crépuscule (et vélocipédiste)

“Ng iăđiăxeăđ pă(cáiăt ă yăanhăth yăđ pănh ăm tăbuổiăhoƠngăhôn)ă...”ă (Cuộc sống mãi ngoài kia)ăTôiă th yăhaiă th ă t ăđóă th tă th nădi u,ă b iă chúngă đ nă vớiă tôiă t ă r tă xaă xôi.ă Hoàng hôn,ă t ă đ ợcăOvideăr tăyêu.ăNg iăđiăxeăđ p,ăm tăt ăđ năvớiăchúngătaăt ănh ngăbuổiăđ uăxaăxôiăvƠăngơyăd iăc aăth iăđ iăkỹăthu t.ă

hư vô (non - être)

“...ă cáiă ch tă ph nă phớtă xanhă êmă d uă nh ă cõiă h ă vô”.ă Ng iă taăkhôngăth ănói:ă“ph năphớtăxanhănh ăchốnăh ăkhông”,ăb iăvìăchốnăh ăkhôngăkhôngăph năphớtăxanh.ăBằngăch ngă rằngăcõiăh ăvôăvƠăchốnăh ăkhôngălƠăhaiăcáiăkhácănhau.ă


hưng phấn (excitation)

Không ph iălƠăthúănh căd c,ăl căthú,ătìnhăc m,ăsayămê.ăH ngăph nălƠăn năt ngăc aăh ngăd c,ăbíă năsơuăxaănh tăc aănó,ăt ă- chìa khóa

c aănó.ă

kitsch

Khiăvi tăcuốnăNhẹ bồng cái kiếp nhân sinh tôiăcóăkhiăloăvìăđưădùngăt ă“Kitsch”ălƠmăm tătrongăcácăt ă- tr ăc tăc aăcuốnăti uăthuy tă y.ăQu ăv y,ămưiăđ năg năđơy,ă t ă yăh uănh ăkhôngăđ ợcăbi tăđ nă ăPháp,ăhoặcălƠăđ ợcăbi tăđ nătrongăm tănghĩaăđưăb ălƠmănghèoăđiăr tănhi u.ăTrongăb năd chăraă ti ngăPhápăc aă thiênă ti uă lu nănổiă ti ngăc aăHermanăBroch,ăt ă“Kitsch”ăđ ợcăd chălƠă“ngh ăthu tăt măt m”.ăM tăph nănghĩa,ăb iăvìăBrochăch ngăminhărằngăKitschălƠăcáiăkhácăvớiăm tă tácăph măch ăđ năgi nă lƠă th ăhi uă tồi.ăCóă tháiăđ ăKitsch.ăCáchă ngă x ă Kitsch.ă Nhuă c uă Kitschă c aă con ngư i - Kitsch (Kitschmensch):ăđ yălƠăcáiănhuăc uătựănhìnămìnhătrongăt măg ngădốiătráălƠmăđ păng iălênăvƠătựănh năraămìnhătrongăđóăvớiăm tăsựăthỏaămưnăđ yăxúcăđ ng.ăÐốiă vớiăBroch,ă cáiăKitschăgắnă chặtăm tăcáchă l chă s ă vớiă ch ă nghĩaă lưngăm nă tìnhă c mă th ă kỷăXIX.ăVìă ă

143 B YăM IăBAăT

Ð căvƠă ăTrungăỂuăth ăkỷăXIXălưngăm năh nă(vƠăítăhi năthựcăh n)ăănh ngăn iăkhácănhi u,ănênăchínhă ăđ yăđưăsinhăraăt ăKitsch,ăđ nănayăv năcònă thôngăd ng.ă ăPraha,ăchúngă tôiăcoiăKitschă lƠăk ă thùăchínhă c aă ngh ă thu t.ă ă Phápă thìă khôngă th .ă ă đơy,ă đốiă l pă vớiăngh ăthu tăchơnăchính,ălƠăcáiăgi iătrí.ăÐối l păvớiăngh ăthu tălớn,ălƠăngh ăthu tănh ,ănhỏ.ăNh ngăv ăph nătôi,ătôiăchẳngăbaoăgi ăl yălƠmăkhóă ch uăđốiă vớiă cácă ti uă thuy tă c aăAgathaăChristie!ăNg ợcă l i,ăTchaikovski,ăRochmaninov,ăHorowitzăch iătrênăpiano,ăcácăb ăphimălớnăc aăHollywood,ăKramer chống lại Kramer, Bác sỹ Jivago (ôi Pasternakăkhốnăkhổ!),ăđ yălƠăth ătôiăghét,ăm tăcáchăsơuăsắc,ăchơnăthƠnh.ăVƠăcƠngăngƠyătôiăcƠngăkhóăch uăvớiăcáiătinhăth năKitschăhi nădi nă trongăcácă tácăph mămƠăhìnhă th căcốă lƠmă raăv ăhi năđ iă ch ănghĩa.ă(Tôiănóiăthêm:ăvi căNietzcheăghétăcácă“t ăxinhăx o”ăvƠăcácăcáiă“v ăphôătr ng”ăc aăVictorăHugoăchínhălƠăsựăghêăt măđốiăvớiăcáiăKitschăkhiănóăcònăch aăhoƠnăb .)ă

[1]Ch ngănƠyă đ ợcă vi tă nh ăm tă cuốnă t ă đi nă nhỏ.ăCácăm că t ăđ ợcă sắpă x pă theoă th ă tựă trongă v nă ti ngă Pháp.ă (Cuốnă sáchă nƠyăđ ợcă vi tă trựcă ti pă bằngă ti ngă Pháp.)ă Trongă b nă d chă ti ngă Vi tănƠy,ăchúngătôiăx păl iăcácăm căt ătheoăv năti ngăVi t.ă Cóănh ngăt ăđ ợc tácăgi ăxemăxétăc ăv ămặtăơmăvangăc aăchúng.ăÐ ăb năđọcăcóăth ăph nănƠoăhìnhădungăđ ợcăỦăt ăc aătácăgi ,ăsauăt ngătênăm căt ăd chăraăti ngăVi t,ăchúngătôiăghiăthêmănguyênăvĕnăti ngăPháp. [2]Cònăcóăth ăd chălƠătrongăsuốt. [3] ăđơyătácăgi ăch iăch ,ăbằngăcáchătáchăt ăđồngăph că(uniforme)ăraăthƠnhăhaiăph năuniă(đồngănh t)ăvƠăformeă(hìnhăth c).





lãng quên (oubli)

“Cu că đ uă tranhă c aă conăng iă chốngă l iă quy nă lựcă lƠă cu că đ uătranhăc aătríănhớăchốngăl iăsựălưngăquên”.ăCơuăđóătrongăcuốnăSách

cư i và lãng quên,ă doăMirek,ăm tănhơnăv t,ănóiă ra,ă th ngăđ ợcăd năl iăcoiănh ălƠăthôngăđi păc aăcuốnăti uăthuy t.ă yălƠăvìăng iăđọcă nh nă raă trongă m tă cuốnă ti uă thuy tă tr ớcă h tă “cáiă đưă đ ợcăbi t”.ă“Cáiăđưăđ ợcăbi t”ăc aăcuốnăti uăthuy tănƠyălƠăcáiăch ăđ ănổiăti ngăc aăOrwell:ăsựălưngăquênădoăm tăchínhăquy nătoƠnătr ăápăđặt.ăNh ngăch ăđ căđáoătrongăcơuăchuy năc aăMirek,ătôiănhìnăth yănóă ăm tăch ăkhácăhẳnăkia.ăAnhăchƠngăMirekăđưădùngătoƠnăb ăs călựcăc aămìnhăđ ăđ uă tranhăchoăng iă taăkhôngă lưngăquênă(chínhăanh,ăcácăb năanhăvƠăcu căđ uătranhăchínhătr ăc aăhọ),ăchínhăanhăl iăđồngăth iăcốălƠmăt tăc ăđ ăquênăđiăng iăkiaă(côăng iătìnhăcũăc aăanhămƠăanhăl yălƠmăx uăhổ).ăTr ớcăkhiătr ăthƠnhăm tăv năđ ăchínhătr ,ăcáiă Ủămuốnă lưngă quênă lƠăm tă v nă đ ă nhơnă lo iă học:ă t ă x a,ă conăng iăđưăbi tăđ năcáiămongămuốnăvi tăl iăti uăs ăc aăchính mình, thayăđổiăquáăkh ,ăxóaăcácăd uăv t,ăcácăd uăv tăc aămìnhăvƠăcácăd uăv tăc aănh ngăng iăkhác.ăụămuốnălưngăquênăkhôngăch ălƠăm tăxuăh ớngăđ năthu nămuốnăgianăl n.ăSabinaăchẳngăcóălỦădoănƠoăđ ăph iăcheăgi uăb tăc ăđi uăgìăv yămƠăcôăv năcóăcáiămong muốnăphiă lỦălƠmăchoăng iă taă lưngăquênămìnhăđi.ăSựălưngăq ên:ăv aă lƠăsựăb tăcôngă tuy tă đốiă v aă lƠă ni mă ană iă tuy tă đối.ă Kh oă sátă bằngă ti uăthuy tăch ăđ ăsựălưngăquênălƠăkhôngăbaoăgi ăk tăthúcăvƠăkhôngăth ăcóăk tălu n.ă

145 B YăM IăBAăT

lặp lại (répétitions)

Nabokovăphátăhi nă ăđo năm ăđ uăcuốnăAnna Karénina,ătrongăb năti ngăNga,ăt ă“nhƠ”ătr ăđiătr ăl iătámăl nătrongăsáuăcơuăvƠăsựălặpăl iăđóălƠăm tăth ăphápăcóătínhătoánăc aătácăgi .ăTuyănhiên,ătrongăb năd chă ti ngă Pháp,ă t ă “nhƠ”ă ch ă xu tă hi nă m tă l n,ă trongă b nă d chăti ngă Sécă khôngă quáă haiă l n.ă Cũngă trongă cuốnă sáchă đó:ă ch ă nƠoăTolstoiă vi tă “Skazal”ă (nói),ă thìă tôiă th yă trongăb năd chă lƠă thốtă ra,ăvặnăl i,ănóiăl i,ălaălên,ăk tălu năv.v.ăNh ngăng iăd chăcuồngălênăvìăcácă t ă đồngă nghĩa.ă (Tôiă khôngă th aă nh nă ngayă c ă kháiă ni mă t ăđồngănghĩa:ăm iăt ăcóănghĩaăriêngăc aănóăvƠănóălƠăkhôngăth ăthayăth ăđ ợcăv ămặtăng ănghĩaăhọc.)ăPascal:ă“Khiătrongăm tădi năt ătaăth yănh ngăt ălặpăl iăvƠăcốăs aăch aăchúngăđiătaăth yăchúngăs chăs ăđ năm că lƠmăhỏngăm tădi nă t ă đi,ă thìă ph iă đ nguyênă chúngă l i,ăđ yălƠăd uăriêngăc aădi năt ă y”.ăSựăphongăphúăv ăt ăvựngăkhôngăph iălƠăm tăgiáătr ătựăthơn:ă ăHemingway,ăsựăh năch ăv ăt ăvựng,ăvi călặpăl iăcùngăcácăt ă yătrongăcùngăm tăđo năvĕn,ăt oănênăgiaiăđi uăvƠăv ăđ păvĕnăphongăc aăông.ăLốiătròăch iătinhăt ăv ăcáchălặpăl iătrongăđo năđ uă ăm tătrongănh ngătácăph măvĕnăxuôiăđ pănh tăc aăvĕnăhọcăPháp:ă“Tôiăyêuămêăm năbáă t ớc...;ă tôiămớiăhaiăm iătuổiăvƠătôiăngơyăth ;ăbƠă yăb iănghĩaăvớiătôi,ătôiăgi n,ăbƠăbỏătôi.ăTôiăngơyăth ,ătôiăti căbƠ;ătôiămớiăhaiăm iătuổi,ăbƠăthaăth ăchoătôi;ăvƠăb iăvìătôiămớiăhaiăm iătuổi,ătôiăngơyăth ,ăv năb ăb iănghĩa,ănh ngăkhôngă cònă b ă bỏă n a,ă tôiă ngỡă tôiă lƠă ng iă h nhă phúcă nh tă trongă


nh ngă conă ng iă ă đ i...”ă (VivantăDenon:ăChẳng có ngày mai). (Xem: chuỗi lải nhải).

li m (ensevelir)

V ăđ păc aăt ănƠyăkhôngănằmătrongăsựăhƠiăhòaăv ăơmăv ăc aănó,ămƠăănh ngăk tăhợpăng ănghĩaăhọcădoăơmăvangăc aănóăgợiălên.ăCũngăgiốngănh ăm tănốtăđánhătrênăđƠnăpianoăđ ợcăkèmătheoănh ngăơmăb iămƠătaăkhôngănh năraăvangălênăcùngănó,ăm iăt ăcũngăđ ợcăbaoăquanhăbằngăm tăđoƠnănh ngăt ăkhácăvôăhìnhăcùngăvangălên,ăch ăcóăth ăthoángănh năra.ă

M tăvíăd .ăBaoăgi ătôiăcũngăth yăd ngănh ăt ăliệm gỡăbớtăđiăm tăcáchăkhoanădungăkhíaăc nhăv tăch tăc aăcáiăcôngăvi căkinhăkh ngănh tăđó.ă yălƠăvìăgốcăt ă(sevel)ăchẳngăgợiăchoătôiăđi uăgìăc ătrongăkhiăơmăvangăc aăt ăkhi nătôiăm ămƠng:ănhựaă(sève)ă - l aă(soie)ă- ève - èvelinie - nhung - (velours);ăph ăbằngăl aăvƠănhung.ă(Ng iătaănóiăchoătôiăbi t:ăđ yălƠăm tăcáchăc mănh năchẳngăPhápăchútănƠoăđốiăvớiăt ăđó.ăVơng,ătôiăcùngănghiăng .)ă

(Xem: giấu, nhàn cư, dai dẳng)

147 B YăM IăBAăT

lừa phỉnh (mystification)

T ă mới,ă tựă nóă mangă tínhă ch tă đùaă vuiă (pháiă sinhă t ă t ă mystèreă(đi uăhuy năbí,ăbíă n)),ă xu tăhi nă ăPhápăhồiă th ăkỷăXVIIIă trongăgiớiă cóăđ uăócăphóngăkhoángăđ ă ch ănh ngăv đánhă l aă đặcăbi tăbuồnăc i.ăDiderotăđưăh nă47ătuổiăkhiăôngădựngălênăcáiătròădi uăkỳăl ăkhi năh uăt ớcăCroismareătinărằngăcóăm tăn ătuăsĩăđauăkhổăc uăxină sựăb oă trợăc aăquỦăôngă y.ăSuốtănhi uă thángăôngăvi tănh ngăb căth ăkỦătênăng iăđƠnăbƠăkhôngăcóăth tăđóăg iăchoăôngăh uăt ớcăkhi năv ănƠyăh tăs căxúcăđ ng.ăCuốnăNữ tu sĩ, k tăqu ăc aăm tăv ăl aăph nh:ăthêmăm tălíădoăn aăđ ătaăcƠngăyêuăDiderotăvƠăth ăkỷăc aăôngă h n.ă L aă ph nh:ă ch ă đ ngă coiă th ă giớiă nƠyă chẳngă cóă gìă lƠănghiêm túc.

mỉa mai (ironie)

Aiă đúngă vƠă aiă sai?ă EmmaăBovaryă cóă ph iă lƠă khôngă th ă ch uă nổiăkhông?ăHayăbƠădũngăc măvƠăđángăc măđ ng?ăCònăWerther?ăNh yăc măvƠăcaoăth ợng?ăHayăđaăc măm tăcáchăhungăhĕng,ăch ăbi tătựămìnhă yêuămình?ăCƠngă đọcă kỹă cuốnă ti uă thuy tă baoă nhiêu,ă taă l iăcƠngăth yăkhôngăth ătr ăl iăđ ợcăb yănhiêu,ăb i,ăngayăt ăđ nhănghĩaăc aănó,ă ti uă thuy tă lƠăngh ăthu tăm aămai:ă“chơnălỦ”ăc aănóăđ ợcăcheăgi u,ăkhôngănóiăra,ăkhôngăth ănóiăra.ă“Razunova,ăanhăhưyănhớă


rằngăđƠnăbƠ,ătr ăconăvƠănh ngăng iăcáchăm ngăghétăcayăghétăđắngăsựăm aămai,ănóălƠăph ăđ nhăđốiăvớiăt tăc ăcácăb nănĕngăhƠoăhi p,ăt tăc ă đ că tin,ă t tă c ă lòngă trungă thƠnh,ă t tă c ă hƠnhă đ ng!”ă JosephăConradăđưăđ ăchoăm tănhƠăn ăcáchăm ngăNgaănóiănh ăv yă trongăcuốnăDưới những con mắt của phương Tây.ă Sựă m aă maiă khi năng iătaăbực t c.ăKhôngăph iăvìănóăch ăgi uăhayănóăcôngăkíchămƠăvìănóălƠmătaăm tăh tămọiăxácătín,ăbằngăcáchăph iăl ătínhăn ớcăđôiăc aăth ăgiớiăra.ăLeonardoăSciascia:ă“Khôngăcóăgìăkhóăhi uăh n,ăkhóăgi iă raă h nă sựăm aămai.”ăChẳngă c năph iă lƠmăchoăm tă cuốnă ti uăthuy tă tr ă thƠnhă “khó”ă bằngă lốiă ki uă cáchă trongă vĕnă phong;ăm iăcuốnă ti uă thuy tăx ngăđángăvớiă cáiă tênăđó,ăd uăcóă trongăveoăđ năđơu,ăđưăđ ăkhóăvìăsựăm aămaiăcóătínhăb năch tăc aănó.ă

mũ (chapeau)

Ðồăv tămaăthu t.ăTôiănhớăl iăm tăgi căm :ăm tăc uăbéăm iă tuổiăđ ng bênăb ăm tăcáiăhồ,ăđ uăđ iăm tăchi cămũăđenălớn.ăC uănh yăxuốngăn ớc.ăNg iătaăkéoălên,ăc uăđưăch tăđuối.ăV năcònănguỷênăcáiămũăđenă yătrênăđ uăc u.ă

muôn thuở (sempiternel)

Khôngăm tăngônăng ănƠoăkhácăcóăđ ợcăm tăt ănh ăt ănƠy,ătựădoătho iămáiăđ nă th đốiăvớiă cáiăvĩnhăhằng.ăHưyăngheăcácăc ngăơm:ăđ ngălòngăth ngă(s’apitoyer)ă- anhăh ă(pitre)ă- th măh iă(piteux)ă-

149 B YăM IăBAăT

t ă nh tă (terne)ă - vĩnhăc uă (éternel);ă anhăh ăđ ngă lòngă th ngăh iăcáiăvĩnhăhằngăt ănh tăđ năth .ă

nam quy n (và ghét đàn bà) (macho (et misogyne))

K ătheoăthuy tănamăquy nătônăth ăn ătínhăvƠăthíchăthốngătr ăcáiăhắnătônăth .ăTrongăkhiătánăd ngăn ătínhăm uăgốcăc aăng iăđƠnăbƠăb ăthốngă tr ă (tìnhăm uă t ă c aă họ,ă kh ă nĕngă sinhă s nă c aă họ,ă sựă y uăđuốiăc a họ,ătínhăcáchăthíchăquanhăqu nă ănhƠăc aăhọ,ătínhăđaăc măc aăhọ,ăv.v),ăhắnătaătựătánăd ngănamătínhăc aămình.ăNg ợcăl i,ăk ăghétăđƠnăbƠăghêăsợăn ătính,ăhắnăch yătrốnănh ngăng iăđƠnăbƠăquáăđƠnă bƠ.ă LỦă t ngă c aă k ă theoă thuy tă namă quy n:ă giaă đình.ă LỦăt ngăc aăk ăghétăđƠnăbƠ:ăđ căthơnăvớiănhi uănhơnătình;ăhoặc:ăcóăvợăvớiăm tăng iăvợăyêuămƠăkhôngăcóăcon.ă

nhàn rỗi (oisiveté)

M ăđ ăc aămọiăthóiăx u.ăD uălƠătrongăti ngăPháp,ătôiăngheăơmăvangăc aăt ănƠyăth tăquy nărũ.ăÐóălƠăvìăsựăđồngăvang:ăcánhăchimămùaăhèă(oiseauăd’été)ăvƠănhƠnăr iă(oisiveté)ă

nhẹ bồng (légèreté)


Cáiănh ăbồngăkhôngăth ăbi năb chăđ ợcăc aăconăng i,ătôiăđưătìmăraănóăngayă t ă cuốnăL i đùa cợt:ă “Tôiă b ớcăđiă trênănh ngăv aăhèăph ăb iăđóăvƠătôiănh năraăcáiănh ăbồngănặngătrĩuăc aăh ăkhôngăđèănặngăcu căđ iătôi.”ă

VƠă trongă cuốnăCuộc sống mãi ngoài kia:ă “Ðôiă khiă Jaromilă cóănh ngăgi căm ăkinhăhoƠng:ăanhăm ăth yămìnhăph iănơngălênăm tăv tăcựcăkỳănh ,ăm tăchénătrƠ,ăm tăcáiăthìa,ăm tăchi călông,ăvƠăanhăkhôngă lƠmăsaoănơngănổi,ăv tăcƠngănh ă thìăanhăcƠng y u,ăanhăquỵăg căxuốngăd ớiăs cănh ăbồngăc aănó”.

VƠătrongăcuốnăÐiệu van giã từ:ă“Raskolnikovăđưăch uăđựngăt iăácăc aămìnhă nh ăm tă biă k chă vƠă cuốiă cùngă đưă quỵă xuốngă d ớiă s cănặngăhƠnhăviăc aămình.ăCònăJakubăthìăng cănhiênăth yăsaoăhƠnhăviăc aă mìnhă l iă nh bồngă đ nă v y,ă nóă chẳngă đèă nặngă lênă anh,ă nóăchẳngăkéoăanhăxuốngăchútănƠoăh t.ăVƠăanhă tựăhỏiăph iăchĕngăcáiănh ăbồngăkiaăcònăkh ngăkhi păh năc ănh ngătìnhăc măcuồngălo năc aănhơnăv tăNgaănọ.”ă

VƠă ăcuốnăSách cư i và lãng quên:ă“Cáiă túiăr ngăkhôngătrongăd ădƠyăanhăđó,ăchínhălƠăsựăphiătrọngăl ợngăkhôngăth ăch uăđựngănổi.ăVƠăgiốngănh ăm tăsựăquáăm călúcănƠoăcũngăcóăth ăbi năthƠnhăcáiăng ợcăl iăvớiănó,ăcáiănh ăbồngăb ăđ yăđ năcựcăđ ăđưătr ăthƠnhătrọngăl ợngăkh ngăkhi păc aăcáiănh ăbồngăvƠăTaminaăbi tărằngăcôăkhông cònăcóăth ăch uăđựngăđ ợcănóăthêmăm tăgiơyănƠoăn a.”ă

Trongăkhiăđọcăl iăcácăb năd chăt tăc ăcácăcuốnăsáchăc aămình,ătôiăđưăr ngăr iănh năraănh ngăsựălặpăl iăđó!ăRồiătôiătựăană i:ăcóăl ăt tă

151 B YăM IăBAăT

c ă cácănhƠă ti uă thuy tă ch ăvi tăm tă lo iă chủ đề (cuốnă ti uă thuy tăđ uătiên)ăvới những biến tấu khác nhau.

nhịp đi u (rythme)

Tôiăghêăsợăkhiăngheăti ngătimămìnhăđ p,ănóăkhôngăng ngănhắcătôiărằngăth iăgianăsốngăc aătôiăcóăh n.ăVìăv yătôiăluônăth yătrongăcácăv chă r iă trênă cácă dƠnă bèă c aă b nă nh căm tă v ă gìă th tă ch tă chóc. Nh ngăcácăb căth yălớnănh tăv ănh păđi uăđưăbi tăcáchălƠmăchoăcáiănh pă đ uă đ uă đ nă đi uă đóă cơmă lặngă điă vƠă bi nă ơmă nh că c aă họăthƠnhăm tăvùngăkínănhỏăc aă“th iăgianănằmăngoƠiăth iăgian”.ăCácănhƠăđaăơmălớn:ăt ăt ngăđốiăơm,ănằmăngang,ălƠmăy uăđiăt măquan trọngăc aănh p.ăBeethoven:ă trongăgiaiăđo năcuốiăc aăông,ă r tăkhóănh năraăcácănh p,ănh tălƠătrongăcácăch ngăch m,ăvìănh păđi uăr tăph căt p.ăSựăthánăph căc aătôiăđốiăvớiăOlivierăMessianen:ănh ăgiáătr ăcácănh păđi uănhỏăthêmăvƠoăhayăbớtăđi,ăôngăsángăch ăraăm tăc uătrúcăth iăgianăkhôngăth ăđoánătr ớcăvƠăkhôngăth ăđoăđ măđ ợc.ăụăt ngăquenă thu c:ă tƠiănĕngăv ănhh păđi uăbi uăhi nă trongă sựăđ uăđặnăđ ợcănh năm nhăm tăcáchăồnă Ơo.ăSai.ăLốiănh păđi uănguyênăth yăquáă ănhọcănhằnăc aănh cărock:ănh pătimăđ ợcăphóngăđ iălênăđ ăchoăconăng iăkhôngăm tăgiơyănƠoăquênărằngămìnhăđangăti nătớiăcáiăch t.ă

nhớn nhác (hagard)


Tôiă thíchă t ă gốcă Ð că nƠy,ă nhớnă nhácă vìă l că vƠoă m tă ngônă ng ăkhác.

Octavio

Tôiăđangăso năcuốnăt ăđi nănhỏănƠy,ăthìăx yăraătr năđ ngăđ tăkh ngăkhi pă ătrungătơmăMehico,ăn iăOctavioăPazăvƠăMarieă - Joăvợăôngăđangăsống.ăChínăngƠyăchẳngăcóă tină t căgìăc aăhọ.ăNgƠyă27ă thángăm i,ăđi nătho iăreo:ăOctavioăgọi.ăTôiăm ăm tăchaiăr ợuăm ngăs c khỏeăông.ăVƠă tôiă l yă tênăông,ăvôăcùng,ăvôăcùngă thơnă thi tă lƠmăt ăm căth ă42ă[1] trongă73ăt ănƠy.ă

opus [2]

Thóiăquenă tuy tăv iăc aăcácănhƠăso nănh c.ăHọăch ăđặtă sốă th ă tựăopusăchoănh ngătácăph măhọăcoiălƠă“đángăgiáătr ”.ăHọăkhôngăđánhăsốă nh ngă tácă ph mă ch aă chínă c aă họ,ă sángă tácă trongă m tă d păthoángăquaănƠoăđó,ăhayăthu călo iăbƠiăt p.ăM tăb nănh căBeethovenăkhôngă đánhă số,ă chẳngă h nă b nă Biến tấu gửi Salieri, qu ă th tă lƠăkém,ănh ngălƠmătaăth tăvọng,ăvìăchínhănhƠăso nănh căđưăbáoătr ớcăchoătaărồi.ăCơuăhỏiăcĕnăb năđốiămọiăng iăngh ăsĩ:ăsựănghi pă“đángăgiáătr ”ăc aăanhăbắtăđ uăt ătácăph mănƠoăđơy?ăJanacekăđưătìmăđ ợcătínhă đ că đáoă c aămìnhă sauă bốnăm iă lĕmă tuổi.ă Tôiă đauă đớnă khiăngheăđôiăb nănh căc ăcònă ă trongăgiaiăđo nă tr ớcăc aăhọ.ăTr ớcălúcăch t,ăDebussyăđưăh yăt tăc ăcácăphácăth o,ăt tăc ănh ngăgìăôngă



153 B YăM IăBAăT

cònăbỏăd ădang.ăVi cănhỏănh tăm tătácăgi ăcóăth ălƠmăđ ợcăchoătácăph măc aămình:ăquétărácă ăquanhăchúng.ă

ở nhà mình (chez-soi)

Domov (ti ngă Séc),ă das Heim (ti ngăÐ c),ă home (ti ngăAnh)ă cóănghĩaălƠ:ăn iătôi cóănh ngăc iăr ăc aămình,ătôiăthu căv ăn iă y.ăCácăranhăgiớiăđ aăhìnhăch ăđ ợcăquyăđ nhăbằngăsắcăl nhăc aăconătim:ăcóăth ălƠăm tăcĕnăphòng,ăm tăc nhăv t,ăm tăđ tăn ớc,ăc ăvũătr .ăDas

Heim,ătrongătri tăhọcăcổăđi năÐ căcóănghĩaălƠ:ăth ăgiớiăcổăHyăL p.ăQuốcăcaăSécăbắtăđ uăbằngăcơuăth :ă“Domov c aătôiă ăđơu?”ăNh ngătổăquốcă lƠăcáiăkhác:ăb năd chăchínhătr ,ăNhƠăn ớcăc aădomov.ăTổăquốc:ăt ăkiêuăhưnh.ăDas Heim:ă t ă tìnhăc m.ăGi aătổăquốcă(patrie)ăvƠă tổă mă (foyer)ă (cĕnă nhƠă c ă th ă c aă tôi),ă ti ngă Phápă (tínhă nh yăc măPháp)ăcóăm tăkhi măkhuy t.ăCh ăcóăth ăl păđ yăkhi măkhuy tăđóăbằngăcáchăgánăchoăt ă nhà mình trọngăl ợngăc aăm tăt ă lớn.

(Xem chuỗi lải nhải)

phản bội (trahir)


“Nh ngăph năb iălƠăgì?ăPh năb i,ălƠăraăkhỏiăhƠngăngũ.ăPh năb i,ălƠăraăkhỏiăhƠngăngũăvƠăđiăvƠoăcõiăvôăđ nh.ăSabinaăkhôngăth yăcònăgìăđ păh nălƠăđiăvƠoăcõiăvôăđ nh.”ă(Nhẹ bồng cái kiếp nhân sinh)

phỏng vấn (interview)

Ðốiătho iălƠăm tăhìnhăth căvĕnăhọcălớnăvƠătôiăkhôngăchốiăcưiărằngătôiăvuiă lòngăvớiănhi uăcu cătròăchuy năcóăsuyănghĩ,ăđ ợcătổ ch căvƠă so nă th oă cóă sựă phốiă hợpă c aă tôi.ăBuồnă thay,ă phỏngă v nă nh ăng iătaăv nălƠmăphổăbi năl iălƠăchuy năkhác:ă1- Ng iăphỏngăv năđặtăchoăanhănh ngăcơuăhỏiămƠăanhătaăquanătơm,ăcònăanhăchẳngăh ăquan tâm; 2- Trongă cácă cơuă tr ă l iă c aă anh,ă anhă taă ch ă s ă d ng nh ngăcơuă thíchăhợpăvớiă anhă ta;ă3- Anhă taăd chănh ngăcơuă yă raătrongăt ăng ăc aăanhăta,ătrongăcáchănghĩăc aăanhăta.ăBắtăch ớcăbáoăchíăMỹ,ăth măchíăanhătaăchẳngăthèmăđ aăchoăanhăduy tăl iănh ngăgìăanhătaăđưăbu căanhănóiăra.ăPhỏngăv năđ ợcăđĕngălên.ăAnhătựăanăi:ăNg iătaăs ăquênăngayăđiămƠ!ăKhôngăh :ăng iătaăs ăd năl iăl iăanh!ăNgayăcácănhƠăgiáoăđ iăhọcă th nă trọngănh tă cũngăkhôngăcònăphơnăbi tăcácă t ăm tănhƠăvĕnăvi tă raăvƠăkỦă tênăvớiănh ngăl iăc aăôngă taă đ ợcă k ă l iă (Ti nă l ă l chă s :ăNhững cuộc nói chuyện với Kafka c aă Gustavă Janouch,ă m tă v ă l aă ph nh,ă đốiă vớiă cácă nhƠăKafkaăhọc,ă lƠăm tănguồnătríchăd năvôăt n).ăThángăsáuănĕmă1985,ătôiăđưăd tăkhoátăquy tăđ nh:ăkhôngăbaoăgi ătr ăl iăphỏngăv năn a.ăTr ănh ngăcu căđốiătho i,ădoătôiăcùngăthamăgiaăso năth o,ăcóăkèm

155 B YăM IăBAăT

theoăxácănh năv ăquy năs ăh uătácăph măc aătôi,ăt tăc ănh ngăl iăc aătôiăđ ợcăng iăkhácăk ăl i,ăk ăt ăngƠyă y,ăph iăđ ợcăcoiălƠăgi .

phơn phớt xanh (bleuté)

Khôngă t ănƠoăkhácăcóăđ ợcăcáiăhìnhă th căngônăng ăơuăy mănh ăv y.ăM tăt ămangăch tăNovalisă [3] .ă“Cáiăch tăph năphớtăxanhănh ălƠăcõiăh ăvôăv y.”ă(Sách cư i và lãng quên)

sách (livre)

HƠngănghìnă l nă tôiăđưăngheătrongăcácăbuổiăphátă thanhăkhác nhau: “...ănh ă tôiăđưănóiă trongăcuốnăsáchăc aă tôi...”ăNg iă taăđưănóiăơmăti tăSAăr tădƠiăvƠăítăraălƠăcaoăh năm tăbátăơmăsoăvớiăơmăti tătr ớc:ă

Cũngăng iă đóă khiă nói:ă “...ă giốngă nh ă thôngă th ngă trongă thƠnhăphốă c aă tôi”,ă gi aă cácă ơmă ti tă ThƠnhă vƠă tôiă ch ă cáchă nhauă m tăquưngăbốn:ă



“Cuốnăsáchăc aătôi”ă- cáiăthangămáyăơmăthanhăc aăsựătựăkhoáiătráă

(Xem: chứng cuồng viết)

số ph n (destin)

Ð năm tălúc,ăhìnhă nhăv ăcu căđ iătaătáchăkhỏiăchínhăcu căđ iă y,ătr ănênăđ căl păvƠ,ăd năd n,ăbắtăđ uăch ăngựăchúngăta.ăNgayătrongăcuốnăL i đùa cợt đưăcóăđo n:ă“...ăchẳngăcóăph ngăcáchănƠoăđínhăchínhăđ ợcăhìnhă nhăc aăconăng iătôi,ăđ ợcăđặtătrongăphòngăxét x ătốiăcaoăcácăsốăph năconăng i;ătôiăbi tărằngăhìnhă nhă yă(d uănóăcóăítăgiốngăth tăđ năm y)ăv năvôăcùngăth tăh năchínhătôi;ărằngănóăchẳngăh ăchútănƠoălƠăcáiăbóngăc aătôi,ămƠăchínhătôi,ătôiămớiălƠăcáiăbóngăc aăhìnhă nhătôi;ărằngăkhôngăth ănƠoăk tăt iănó saoăl iăkhôngăgiốngătôiămƠăchínhătôiălƠăk ăcóăt iăv ăsựăkhôngăgiốngănhauăđó...”ă

157 B YăM IăBAăT

VƠă trongă cuốnăSách cư i và lãng quên:ă “Sốăph nă chẳngăh ă cóăỦăđ nhăđ ngăđ năm tăngónătayănhỏăvìăMirekă(vìăh nhăphúcăc aăanh,ăvìăsựăanătoƠnăc aăanh,ăvìătơmătr ngăvuiăv ăc aăanhăvƠăs căkhỏeăc aăanh)ătrongăkhiăMirekăsẵnăsƠngălƠmăt tăc ăvìăsốăph năc aămìnhă(vìăvinhăquangăc aănó,ăsựărựcăsángăc aănó,ăv ăđ păc aănó,ăphongăcáchăvƠăỦănghĩaă lỦă tínhăc aănó).ăAnhă th yăcóă tráchănhi măvớiă sốăph năc aămình,ănh ngăsốăph năc aăanhăchẳngăth yăcóăchútătráchănhi mănƠoăvớiăanhăc .”ă

Tráiă vớiăMirek,ă nhơnă v tă hoană l că ch ă nghĩaă lƠă cáiă ôngă t ă tu nă(trongăcuốnăCuộc sống mãi ngoài kia)ăbằngălòngăvớiăthiênădi mătình phi - sốăph năc aămìnhă(xem:ăthiênădi mătình).ăQu ăv y,ăm tăng iăhoanăl căch ănghĩaăchốngăl iăvi căbi năcu căđ iămìnhăthƠnhăsốăph n.ăSốăph năhútăh tămáuăc aăchúngăta,ăđèănặngăchúngăta,ănóănh ăm tăcáiăqu ăsắtăbu căvƠoăchơnăta.ă(Nhơnăth ăxinănóiărằng,ăcáiăôngăt ătu nă yălƠănhơnăv tăg năgũiătôiănh tătrongăt tăc ăcácănhhơnăv tăc aătôi.)ă

suy nghĩ (Réflexion)

Khóăd chăh năc :ăkhôngăph iăđốiă tho i,ămôăt ,ămƠălƠănh ngăđo năsuyănghĩ.ăPh iă tuy tăđốiăchínhăxácă (m iă sựăkhôngă trungă thƠnhăv ăng ănghĩaăs ăkhi năchoăsuyănghĩătr ăthƠnhăgi )ăđồngăth iăgi ăđ ợcăv ăđ păc aăchúng.ăV ăđ păc aăsuyănghĩăb căl ătrongăcác hình thức


thơ của suy nghĩ.ăTôiăbi tăbaăhìnhăth cănh ăv y:ă1- châm ngôn, 2- chuổiăl iănh i,ă3- năd .ă( Xem: châm ngôn, chuỗi lải nhải, ẩn dụ)

tác phẩm (Ậuvre)

“T ăphácăth oăđ nătácăph m,ăconăđ ngă yăph iăquỳămƠăđi.”ăTôiăkhôngă th ă quênă đ ợcă cơuă th ă yă c aă Vladimiră Holan.ă VƠă tôiă t ăchốiă đặtă ngangă t mă vớiă nhauă nh ngă b că th ă vi tă choă Féliceă vƠăcuốnăLâu đài.

thiên di m tình (idylle)

T ăítăđ ợcădùngă ăPháp,ănh ngă lƠăm tăkháiăni măquană trọngăđốiăvớiăHegel,ăGoethe,ăSchiller:ătr ngătháiăc aăth ăgiớiătr ớcăcu căxungăđ tăth ănh t;ăhay,ă ăngoƠiăcácăcu căxungăđ t;ăhay,ăvớiănh ngăcu căxungăđ tăchẳngăquaăch ă lƠănh ngăv ăhi uă l m,ă t că lƠănh ngăcu căxungăđ tă gi .ă “Tuyă cu căđ iă tìnhă áiă c aă ôngă cựcăkỳă đaăd ng,ă kỳăthựcă cáiă ôngă t ă tu nă yă lƠăm tă ng iă di mă tình...”ă (Cuộc sống mãi ngoài kia).ăMongămuốnăhòaăgi iăphiêuăl uătìnhăd căvớiăthiênă

159 B YăM IăBAăT

di mătình,ăđ yăchínhălƠăb năch tăc aăch ănghĩaăhoanăl căvƠă lỦădoăkhi nănóăkhôngăth ăcó.ă

thi u từng trải (inexpérience)

Tiêuăđ ăđ uă tiênădựăđ nhăchoăcuốnăNhẹ bồng cái kiếp nhân sinh:

“HƠnhătinhăc aăsựăthi uăt ngătr i”.ăSựăthi uăt ngătr iăđ ợcăxemăxétănh ălƠăm tăph măch tăc aăsốăph năcon ng i.ăNg iătaăch ăsinhăraăđ iăcóăm iăm tăl n,ăng iătaăkhôngăbaoăgi ăcóăth ăbắtăđ uăl iăm tăcu căđ iăkhácăvớiănh ngăt ngătr iăc aăcu căđ iătr ớcăđó.ăNg iătaăb ớcă raă khỏiă tuổiă th ă mƠă chẳngă bi tă th ă nƠoă lƠă tuổiă thanhă niên,ăng iă taă c ớiă vợă c ớiă chồngămƠă chẳngă bi tă th ă nƠoă lƠă cóă vợă cóăchồng,ă vƠă ngayă c ă khiă điă vƠoă tuổiă giƠ,ă ng iă taă cũngă chẳngă bi tămìnhăđangăđiăv ăđơuăđơy:ănh ngăng iăgiƠă lƠănh ngăđ aă tr ă conăngơyăd iăc aătuổiăgiƠ.ăTrongăỦănghĩaăđó,ătráiăđ tăc aăconăng iălƠăhƠnhătinhăc aăsựăthi uăt ngătr i.

thời hi n đại (temps moderne)

Sựă raăđ iă c aăTh iăHi năÐ i.ăTh iă đi mă - chìaă khóaă c aă l chă s ăchơuăỂu.ăChúaătr ăthƠnh Deus absconditus [4] và con ng iălƠăn năt ngăc aăt tăc .ăCh ănghĩaăcáănhơnăchơuăỂuăraăđ iăvƠăcùngăvớiănóălƠăm tătìnhăth ămớiăc aăngh ăthu t,ăc aăvĕnăhóa,ăc aăkhoaăhọc.ă ă



Mỹătôiăgặpăkhóăkhĕnătrongăvi căd chăt ăng ănƠy.ăN uăvi tămodern

times,ăng iăMỹăs ăhi uălƠ:ăth iăđ ngăđ i,ăth ăkỷăchúngăta.ăVi căchơuăMỹăkhôngăbi tăđ năkháiăni măTh iăHi năÐ iăb căl ăt tăc ăcáiăk ăn tăgi aăhaiă l căđ a.ă ă chơuăỂu,ă chúngă taăđangă sốngăbuổiăk tăthúcăc aăTh iăHi năÐ i;ăk tăthúcăc aăch ănghĩaăcáănhơn;ăk tăthúcăngh ăthu tăđ ợcăquanăni mănh ălƠăbi uăhi năc aăm tătínhăđ căđáoăcáănhơnăkhôngăth ăthayăth ;ăbuổiăk tăthúcăbáoăhi uăth iăkỳăc aăm tăsựă đ nă đi uă ch aă t ngă có.ă Cáiă c mă giácă k tă thúcă y,ă chơuă Mỹăkhôngăc măth y,ănóăkhôngăsốngăbuổiăraăđ iăc aăTh iăHi năÐ iăvƠăkhôngăph iălƠăk ăth aăk ămu nămằnăc aăth iăđ i y.ăNóăbi tănh ngătiêuăchíăkhácăv ăbuổiăkh iăđ uăvƠăbuổiăk tăthúc.ă

Ti p Khắc (Tchécoslovaquie)

Tôiăkhôngăbaoăgi ădùngăt ăTi păKhắcătrongăcácăti uăthuy tăc aătôi,ăd uăhƠnhăđ ngăti uăthuy tănóiăchungădi năraă ăđó.ăCáiăt ăghépănƠyăcònăquáă tr ă (sinhă raănĕmă1948),ă khôngă cóă c iă r ă trongă th iă gian,ăkhôngăđ p,ăvƠănóăph iăbƠyătínhăch tăghépăvƠăquáătr ă(không đ ợcăth iăgianăth ăthách)ăc aăcáiăv tănóăch .ăN uăkhôngăth ăg ợngăépămƠăl pă raăm tăNhƠăn ớcădựaă trênăm tă t ăkémăchắcăchắnăđ nă th ,ă thìăcũngăkhôngăth ădựaătrênăt ăđóămƠălƠmănênăm tăcuốnăti uăthuy t.ăVìăv y,ă đ ă ch ă cáiă đ tă n ớcă c aă cácă nhơnă v tă c aămình,ă baoă gi ă tôiăcũngă dùngă t ă cổă Bohême.ă V ă mặtă đ aă lỦă chínhă tr ,ă nh ă v yă lƠăkhôngăchínhăxácă(nh ngăng iăd chăvĕnătôiă th ngăchốngăl iă tôi)ănh ngăv ămặtăth ,ăđ yălƠăcáchăgọiăduyănh tăcóăth ădùng.ă

161 B YăM IăBAăT

ti u thuy t (roman)

Hìnhăth călớnăc aăvĕnăxuôiătrongăđó,ăquaănh ngăcáiătôiăth ănghi mă(cácănhơnăv t)ătácăgi ăkh oăsátăđ năt năcùngăđôiăbaăch ăđ ălớnăc aăsinhătồn.ă

ti u thuy t (châu Ểu) (roman (européen))

Khôngă tồnă t iă l chă s ă (sựă phátă tri nă bằngă phẳngă vƠă liênă t c)ă c aăti uăthuy tă(c aăt tăc ănh ngăgìăng iătaăgọiălƠăti uăthuy t).ăCh ăcó

các l chăs ăti uăthuy t:ăl chăs ăti uăthuy tăTrungăQuốc,ăti uăthuy tăHy - La,ăti uăthuy tăNh t,ăti uăthuy tăTrungăCổăv.v.ăTi uăthuy tămƠătôiăgọiălƠăti uăthuy tăchâu Âu hìnhăthƠnhă ămi nănamăc aăchơuăỂuăvƠoăbuổiă bìnhăminhă c aăTh iăHi năÐ iă vƠă tựănóă lƠăm tă thựcă th ăl chăs ,ăv ăsau,ăs ăm ăr ngăkhôngăgianăc aănóăraăngoƠiăchơuăỂuăđ aălỦă(đặcăbi tă ăhaiăph năchơuăMỹ).ăDoăsựăphongăphúăv ăhìnhăth căc aănó,ădoăc ngăđ ă t pă trungăđ năchóngămặtă trongăsựăphátă tri năc aănó,ădoăvaiătròăxưăh iăc aănó,ăti uăthuy tăchơuăỂuă(cũngănh ăơmănh căchơuăỂu)ăkhôngăcóăm tăth ăgìăgiốngănh ăv yătrongăb tăc ăn năvĕnăminhănƠoăkhác.ă


ti u thuy t (và thơ) (roman (et poésie))

1857:ănĕmăvĩăđ iănh tăc aă th ăkỷ.ăHoa ác [5] :ă th ă tr ă tìnhăkhámăpháăraălưnhăđ aăriêngăc aănó,ăb năch tăc aănó.ăBà Bovary [6] :ă l n đ uă tiên,ăm tă cuốnă ti uă thuy tă sẵnăsƠngăđ mănh nănh ngăđòiăhỏiăcaoănh tăc aăth ă(Ủăđ nhă“tr ớcăh tătìmăraăv ăđ p”;ăt măquanătrọngăc aăm iăt ăriêngăbi t;ăgiaiăđi uămưnhăli tăc aăvĕnăb n;ăđòiăhỏiăv ătínhă đ că đáoă ápăd ngă choăm iă chiă ti t).ăK ă t ă 1857,ă l chă s ă ti uăthuy tă s ă lƠă l chă s ă c aă “ti uă thuy tă tr ă thƠnhă th ”.ă Nh ngă đảm nhận những đòi hỏi của thơ khácăvớiăvi cătrữ tình hóa ti uăthuy tă(t ăbỏătínhăm aămaiăcóătínhăb năch tăc aănó,ăquayăl ngăl iăth ăgiớiăbênă ngoƠi,ă bi nă ti uă thuy tă thƠnhă l iă thúă t iă cáă nhơn,ă ch tă nặngătrangătríălênănó).ăCácănhƠăti uăthuy tălớnănh tătrongăsốănh ngă“nhƠăti uă thuy tă tr ă thƠnhă nhƠă th ”ă đ uă quy tă li tă phản trữ tình: Flaubert,ă Joyce,ă Kafka,ă Gombrowicz.ă Ti uă thuy t:ă th ă ph nă tr ătình.

ti u thuy t gia (và cuộc sống của anh ta) (romancier (et sa vie))

Flaubertănói:ă“Ng iăngh ăsĩăph iălƠmăchoăh uăth ăt ngărằngăanhăkhôngăh ăsống.”ăMaupassantăkhôngăchoăđ aăchơnădungăc aămìnhăvƠoăm tă lo tă chơnă dungă cácă nhƠă vĕnă nổiă ti ng:ă “Ð iă t ă c aăm tăng iă vƠă khuônă mặtă anhă taă khôngă ph iă lƠă c aă côngă chúng”.ăHermanăBrochănóiăv ămình,ăv ăMusil,ăv ăKafka:ă“C ăbaăchúngătôiăđ uăkhôngăcóăti uăs ăth tăsự”.ăÐi uăđóăkhôngăcóănghĩaălƠăcu căđ iăhọănghèoăsựăki n,ămƠănóăkhôngăph iănhằmăđ ăđ ợcăchúăỦ,ătr ngăraă



163 B YăM IăBAăT

choăcôngăchúng,ătr ăthƠnhăti uăs .ăNg iătaăhỏiăCarel Capek vì sao ôngă khôngă vi tă th .ă Cơuă tr ă l iă c aă ông:ă “Vìă tôiă ghétă tựă nóiă v ămình”.ăNétă khácăbi tă c aăm tă nhƠă ti uă thuy tă chơnă chính:ă anhă taăkhôngă thíchănóiă v ămình.ăNabokov:ă “Tôiă ghétă chõămũiă vƠoă cu căđ iăki uăcáchăc aăcácănhƠăvĕnă lớnăvƠăkhôngăbaoăgi ă cóăm tănhƠăvi tă ti uăs ăgi ă t mămƠnăcheăph ăcu căđ iăriêngăc aă tôiă lên”.ăVƠăFaulkneră muốnă lƠmă “ng iă b ă tri tă tiêu,ă b ă xóaă bỏă khỏiă l chă s ,ăkhôngăđ ăl iăb tăc ăd uăv tăgì,ăkhôngăcóăcáiăgìăkhácăngoƠiănh ngăcuốnăsáchăđưăin”.ă(C nănh năm nh:ăsách và đã in,ăt c là không có cácăb năth oăd ădang,ăth ăt ,ănh tăkỦ.)ăTheoăm tă năd ăc aăKafka,ănhƠăti uăthuy tăpháăngôiănhƠăc aămìnhăđi,ăđ ăl yăg chăxơyăm tăngôiănhƠăkhác:ăcuốnăti uăthuy t.ăT ăđóăđiăđ năk tălu nălƠănh ngăng iăvi tă ti uă s ă c aă m tă nhƠă ti uă thuy tă pháă dỡă nh ngă gìă nhƠă ti uăthuy tăđưălƠm,ălƠmăl iăcáiănhƠăti uăthuy tăđưăpháădỡăra.ăCôngăvi căc aă họ,ă thu nă túyă tiêuă cực,ă khôngă th ă soiă sángă cácă giáă tr ă l nă Ủănghĩaăc aăcuốnăti uăthuy t;ămayăraăthìăch ănh năd ngăđ ợcăvƠiăviênăg ch.ăÐ nălúcămƠăKafkaăkhi năng iătaăchúăỦănhi uăh nălƠăJosephăK.,ăthìăti nătrìnhăc aăcáiăch tăsauăkhiăch tăc aăKafkaăđưăbắtăđ u.ă

ti u thuy t gia (và nhà văn [7] ) (romancier (et écrivain))

Tôiăđọcăl iăthiênăti uălu năngắnăc aăSartreă“Vi tălƠăgì?”ăÔngăkhôngăh ădùngăm tăl nănƠoăcácăt ătiểu thuyết, nhà tiểu thuyết.ăÔngăch ănóiăđ nănhà văn viết văn xuôi.ăSựăphơnăbi tăđúng:ă



NhƠăvĕnă cóănh ngă Ủă t ngăđ că đáoă vƠăm tă giọngăkhôngă th ă bắtăch ớc.ă Anhă taă cóă th ă s ă d ngă b tă kỳă hìnhă th că nƠoă (k ă c ă ti uăthuy t)ăvƠăt tăc ănh ngăgìăanhăvi t,ăinăd uăt ăt ngăc aăanh,ăđ ợcăgiọngă anhă chuy nă t iă đi,ă đ uă lƠă tácă ph mă c aă anh.ă Rousseau,ăGoethe, Chateaubriand, Gide, Camus, Montherlant.

NhƠăti uăthuy tăkhôngăcoiătrọngălắmăcácăt ăt ngăc aămình.ăAnhălƠăm tă k ă điă khámăphá,ămòăm m,ă cốă lƠmăph iă l ă raăm tă khíaă c nhăkhôngăđ ợcăbi tăđ năc aăsinhătồn.ăAnhăkhôngăb ămêăhoặcăb iăgiọngănóiăc aămìnhămƠăb iăm tăhìnhăth cămƠăanhăđuổiătheo,ăvƠăch ănh ngăhìnhă th căđápă ngănh ngăđòiăhỏiăanhăm ăt ngămớiă lƠmănênă tácăph măc aăanh.ăFielding,ăSterne,ăFlaubert,ăProust,ăFaulkner,ăCéline,ăCalvino.

NhƠăvĕnăghiătênămìnhătrênăt măb năđồătinhăth năc aăth iăđ iămình,ăquốcăgiaămình,ătrênăt măb năđồăl chăs ăcácăt ăt ng.ă

Ng ă c nhă duyă nh tă ă đóă taă cóă th ă nắmăbắtă đ ợcă giáă tr ă c aăm tăcuốnăti uăthuy tălƠăng ăc nhăl chăs ăti uăthuy tăchơuăỂu.ăNhƠăti uăthuy tăchẳngăph iăthanhăminhăvớiăaiăc ,ătr ăvớiăCervantes.ă

trầm tư (méditation)

Baăkh ănĕngăs ăđẳngăc aăm tănhƠă ti uă thuy t:ăanhă taăkể m tăcơuăchuy nă(Fielding),ăanhătaătả m tăcơuăchhuy nă(Flaubert),ăanhăta suy

165 B YăM IăBAăT

nghĩ m tăcơuăchuy nă(Musil).ăLốiămôăt ăti uăthuy tăhồiăth ăkỷăXIXăhợpăvớiă tinhă th nă (thựcă ch ng,ă khoaăhọc)ă c aă th iă y.ăÐặtă c ă s ăc aăm tăcuốnăti uăthuy tătrênăsựătr măt ăliênăt c,ă ăth ăkỷăXX,ăđi uăđóăđiăng ợcăl iătinhăth năth iăđ i,ănóăchẳngămuốnăsuyănghĩăgìăs t.ă

trẻ con - trị (infantocratie)

“M tă ng iă điă xeămáyă laoă tớiă trênăm tă đ ngă phốă vắng,ă tayă vƠăchơnăkhuỳnhăl iătheoăhìnhăch ăO,ăvƠăbĕngăquaăđ iăl ătrongăti ngărítănh ăs m;ăkhuônămặtăanhătaăcóăcáiăv ănghiêmătúcăc aăm tăđ aătr ăconătựăchoănh ngăti ngăthétăc aămìnhălƠăr tă ăquanătrọng”ă(Musil trongăcuốnăNgư i không có phẩm chất).ăCáiănghiêmă túcăc aăm tăđ aătr ăcon:ăđ yălƠădi năm oăc aăth iăđ iăkỹăthu t.ăTr ăconă- tr :ălỦăt ngăc aătuổiătr ăconăápăđặtăchoătoƠnăb ănhơnălo i.ă

Trung Âu (Europe centrale)

Th ăkỷăXVII:ă s căm nhămênhămôngăc aăch nghĩaăba-rốcăápăđặtălênăvùngăđ tă đaăquốcăgiaăvƠădoăđó,ă nhi uă trungă tơmănƠy;ăm tă sựăthốngănh tănh tăđ nhăv ăvĕnăhoá.ăBóngărơmămu nămằnăc aăc ăđốcăgiáo ba-rốcăcònăkéoăsangăđ năth ăkỷăXVIII:ăchẳngăcóăm tăVoltaire,ăchẳngăcóăm tăFieldingănƠoăc .ăTrongăh ătônătiăc aăcácăngh ăthu t,ăơmă nh că đ ngă hƠngă đ u.ă T ă Haydnă (vƠă choă đ nă Schonbergă vƠă


Bartók)ătrọngătơmăc aăơmănh căchơuăỂuănằmă ăđơy.ăTh ăkỷăXIX:ăm tăvƠiănhƠăth ălớnănh ngăkhôngăh ăcóăm tăFlaubert;ătinhăth năc aăBiedermeier:ăt măkhĕnăchoƠngăc aăthiênădi mătìnhăph ălênătrênăcáiăcóăth t.ăÐ năth ăkỷăXX,ănổiălo n.ăNh ngăđ uăócălớnănh tă(Freud,ăcácănhƠăti uăthuy t)ăph căhồiăgiáătr ăchoănh ngăgìăt ngăkhôngăđ ợcăchúăỦăvƠăkhôngăđ ợcăbi tăđ năsuốtănhi uă th ăkỷ:ă sựă t nhă táoăgi iăng ăduyălỦ;ăc măquanăv ăcáiăth t;ăti uăthuy t.ăCu cănổiălo năc aăhọănằmăđúngă ăcựcăđốiă l păvớiăch ănghĩaăhi năđ iăPháp,ăphiăduyălỦ,ăphiăhi năthực,ătr ătìnhă(đi uăđóăs ăgơyăraălắmăsựăhi uăl m).ăChòmăth tă tinhăcácănhƠă ti uă thuy tă lớnăTrungăỂu:ăKafka,ăHasek,ăMusil,ăBroch,ăGombrowicz:ă sựă ghêă t mă c aă họă đốiă vớiă ch ă nghĩaă lưngăm n;ă tìnhăyêuăc aăhọăđốiăvớiă ti uă thuy tă ti nă - BalzacăvƠăđốiăvớiătinhăth năphóngăđưngă(BrochăcoiăthóiăKitschălƠăm tăcu căm uăph năc aăch ănghĩaă thanhăgiáoăchốngăl iă th ăkỷăánhăsáng);ăsựăng ăvựcăc aăhọăđốiăvớiă l chăs ăvƠăsựă tánăd ng t ngă lai;ăch ănghĩaăhi năđ iă c aă họă đ ngă ngoƠiă nh ngă oă t ngă c aă pháiă ti nă phongă ch ănghĩa.ă

Sựăs păđổăc aăđ ăch ,ărồi,ăsauănĕmă1945,ătìnhătr ngăđ ngăbênăl ăv ăvĕnăhóaăc aăn ớcăáoăvƠăsựăkhôngătồnăt iăv ăchínhătr ăc aăcácăn ớcăkhácăkhi năTrungăỂuătr ăthƠnhăt măg ngăbáoăhi uăsốăph năkh ădĩăc aătoƠnăb ăchơuăỂu,ăphòngăthíănghi măc aăbuổiăhoƠngăhôn.ă

Trung Âu (và châu Âu)

167 B YăM IăBAăT

Trongă l iă giớiă thi uă ină ă bìaă sách,ă ng iă xu tă b nămuốnă đ nhă v ăBrochă trongă m tă ng ă c nhă r tă Trungă Ểu:ă Hofmannsthal,ă Svevo.ăBrochăph năđối.ăN uămuốnă soă sánhăôngăvớiă aiăđó,ă thìăđóăph iă lƠăGideăvƠăJoyce!ăCóăph iăôngămuốnăchốiă“tínhăTrungăỂu”ăc aămình?ăKhông,ăôngăch ămuốnănóiărằngăcácăng ăc nhăquốcăgia,ămi năchẳngăcóăỦănghĩaăgìă c ăkhiă c năph iănắmăbắtăỦănghĩaăvƠăgiáă tr ăm tă tácăph m.ă

trữ tình (lyrique)

TrongăcuốnăNhẹ bồng cái kiếp nhân sinh cóănóiăđ năhaiălo iăng iălĕngănhĕngăchimăchu t:ănh ngăk ălĕngănhĕngătr ătìnhă(họătìmăki mătrongăđƠnăbƠăcáiălỦăt ngăc aăchínhăhọ)ăvƠănh ngăk ălĕngănhĕngăs ăthiă(họătìmăki mătrongăđƠnăbƠăsựăđaăd ngăvôăt năc aăth ăgiớiăđƠnăbƠ).ăÐi uăđóăphùăhợpăvớiăsựăphơnăbi tăcổăđi năgi aăcáiătr ătìnhăvớiăcáiăs ăthiă(vƠăvớiăcáiăbiăk ch),ăsựăphơnăbi tăch ăxu tăhi nă ăÐ căvƠoăcuốiăth ăkỷăXVIIIăvƠăđ ợcăphátătri năm tăcáchăth nătìnhătrongăb ăMỹ học c aăHégel:ă tr ă tìnhă lƠă bi uăhi nă c aă cáiă ch ăquană tựă thúănh n;ăs ăthiăbắtănguồnăt ăni măsayămêămuốnăchi măl yătínhăkháchăquanăc aăth ăgiới.ăTheoătôiăcáiătr ătìnhăvƠăcáiăs ăthiăv ợtăraăngoƠiălĩnhăvựcămỹăhọc,ăchúngătiêuăbi uăchoăhaiătháiăđ ăcóăth ăcóăc aăcon ng iăđốiăvớiă chínhămình,ăđốiăvớiă th ăgiới,ă đốiăvớiănh ngăng iăkhácă(th iătr ătìnhă=ăth iătuổiătr ).ăThanăôi,ăquanăni măđóăv ăcáiătr ătìnhăvƠăcáiăs ăthiăđốiăvớiăng iăPhápăxaăl ăđ năm c,ătrongăb năd chăraă ti ngăPháp,ă tôiăđƠnhăph iăch pănh năanhăchƠngă lĕngănhĕngă tr ă


tìnhălƠăk ăng ăvớiăgáiălưngăm năvƠăanhăchƠngălĕngănhĕngăs ăthiălƠăk ăng ăvớiăgáiăphóngăkhoáng.ăÐ yălƠăgi iăphápătốtăh năc ,ătuyănóăv năkhi nătôiăh iăbuồn.ă

tục tĩu (obscénité)

Trongăm tăngônăng ăn ớcăngoƠi,ătaădùngăcácăt ăt cătĩu,ămƠăkhôngăc măth yăt cătĩu.ăT ăt cătĩu,ăđọcănh năgiọng,ătr ăthƠnhăhƠi.ăKhóăt cătĩuă vớiăm tă ng iă đƠnă bƠă ngo iă quốc.ăT că tĩu:ă cáiă gốcă r ă sơuă xaănh tăgắnăli nătaăvớiătổăquốcăc aămình.ă

tuổi già (vieillesse)

“NhƠăbácăhọcăgiƠăquanăsátăbọnătr ăồnăƠoăvƠăđ tănhiênăôngăhi uăraătrongăcĕnăphòngănƠyăôngălƠăng iăduyănh tăcóăđ ợcăcáiă uăth ăc aătựădo,ăb iăvìăôngăđưăgiƠ;ăch ăkhiăđưăgiƠăconăng iămớiăcóăth ăkhôngăbi tăđ năỦăki năc aăb yăđƠn,ăc aăcôngăchúngăvƠăc aăt ngălai.ăÔngătaăm tămìnhăđốiădi năvớiăcáiăch tăsắpăđ năc aămìnhăvƠăcáiăch tăthìăchẳngăcóămắtăcũngăchẳngăcóătai,ănóăchẳngăph iălƠmăv aălòngăông;ănóăcóăth ălƠmăvƠănóiăcáiătựănóăthíchălƠmăvƠănói”ă(Cuộc sống mãi ngoài kia).ăRembrandtăvƠăPicasso.ăBrucknerăvƠăJanacek.ăBachăth iăNghệ thuật fuga.

tuổi trẻ (jeunesse)

169 B YăM IăBAăT

“M t c nătựăgi năchínhămìnhătrƠoălênătrongătôi,ăgi năcáiătuổiăc aătôiăhồi b yăgi ,ăcáiătuổiătr ătìnhăngốcăngh ch...”ă(L i đùa cợt)

tư tưởng (idées)

Sựăkinhăt măc aătôiăđốiăvớiănh ngăk ăquyăm tătácăph măvƠoăcácăt ăt ngăc aănó.ăSựăkhi păsợăc aă tôiăđốiăvớiăvi căb ă lôiăkéoăvƠoăcáiăgọiălƠănh ngăcu că“tranhălu năt ăt ng”.ăNi mătuy tăvọngăc aătôiăđốiăvớiăcáiăth iăkỳăb ăcheăm ăb iăcácăt ăt ng,ăd ngăd ngăvớiăcácătácăph m.ă

tưởng tượng (imagination)

Ng iă taăhỏiă tôi:ăanhăđ nhănóiăgìăv yăquaăcơuăchuy năv ăTaminaătrênă hònă đ oă tr ă con?ă Cơuă chuy nă yă tho tă tiênă lƠă m tă gi că m ăkhi nătôiăsayămê,ăsauăđóătôiăđưăm ănóătrongătìnhătr ngăth c,ăvƠătôiăđưăm ă r ngăvƠăđƠoăsơuă thêmăkhiăvi tă ra.ăụănghĩaăc aănóă ?ăN uăanhămuốn:ăđ yălƠăm tăhìnhă nhăchiêmăbaoăv ăm tăt ngălaiătr ăconătr ă (Xem:ă trẻ con trị).ăTuyănhiên,ăỦănghĩaă yăkhôngăcóă tr ớcăgi căm ,ăchínhăgi căm ăđiă tr ớcăỦănghĩa.ăChoănênăph iăđọcă truy năđóăbằngă cáchăđ ă choă sựă t ngă t ợngă lôiă kéoămìnhăđi.ăNh tă lƠă đ ngăđọcănóănh ăm tăcơuăđốăph iăgi i.ăChínhătrongăkhiăcốăgắngăgi iămưăKafkaămƠăcácănhƠăKafkaăhọcăđưăgi tăch tăông.ă

vẻ đẹp (và sự hi u bi t) (beauté (et connaissance))

Nh ngăng iăđồngăỦăvớiăcáchănóiăc aăBrochărằngăhi uăbi tălƠăđ oăđ căduyănh tăc aă ti uă thuy tăb ăcácăhƠoăquangăc aă t ă“hi uăbi t”ăquáăliênăl yăvớiăkhoaăhọcăkhi năng iătaăhi uăsai.ăChoănênăph iănóiă


thêm:ă t tă c ă cácă ph ngă di nă c aă sinhă tồnă mƠă ti uă thuy tă khámăphá,ănóăkhámăpháănh ălƠăv ăđ p.ăCácănhƠăti uă thuy tăđ uă tiênăđưăkhámăpháăraăsựăphiêuăl u.ăChínhănh ăcóăhọămƠăsựăphiêuăl uăvớiăt ăcáchălƠăsựăphiêuăl uăđốiăvớiăchúngătaălƠăđ păvƠătaăyêuănó.ăKafkaăđưămôăt ătìnhăth ăc aăconăng iăb ăđánhăb yăm tăcáchăbiăth m.ăNgƠyătr ớc,ăcácănhƠăKafkaăhọcăđưătranhălu năxemăv ătácăgi ăc aăhọăcóăđ ăchoă chúngă taă chútă hyă vọngă nƠoă không.ăKhông,ă khôngă ph iă lƠă hyăvọng.ăMƠălƠăm tăcáiăkhác.ăNgayăc ăcáiătìnhăth ăkhôngăth ăsốngănổiăđó,ăKafkaăcũngăkhámăpháă raănóănh ăm tăđi uăkỳă l ,ă nh ăm tăv ăđ păđen.ăV ăđ p,ăni măhyăvọngăcuốiăcùngăcònăcóăth ăc aăconăng iăkhôngă cònă chútă hyă vọng.ăV ă đ pă trongă ngh ă thu t:ă ánhă sángă b tăng ă lóeă lênă c aă cáiă ch a-t ng-bao-gi -đ ợc-nói-ra. Cái ánh sáng lanătỏaătrongăcácăti uăthuy tălớnă y,ăth iăgianăkhôngăcheăm ănóăđiăđ ợc,ăb iăvìăconăng iăc ămưiămưiăquênăm tăcu cănhơnăsinh,ănênănh ngă khámăpháă c aă cácă nhƠă ti uă thuy t,ă d uă cóă x aă cũăm yă điăn a,ăv năkhôngăng ngăkhi năhọăkinhăng c.ă

vi t lại (rewriting)

Phỏngăv n,ătròăchuy n,ădi năt ăghiăl i.ăC iăbiên,ăso năl i,ăchoăđi nănh,ăchoătruy năhình.ăVi tăl iătr ăthƠnhătinhăth năc aăth iăđ i.ăÐ năm tăngƠyăkiaătoƠnăb ăn năvĕnăhóaăđưăquaăs ăhoƠnătoƠnăđ ợcăvi tăl iăvà hoàn toƠnăb ăquênăm tăđằngăsauăcáiăđ ợcăvi tăl iăc aănó.ă

171 B YăM IăBAăT

“Hưyăch tăti tăh tăđiănh ngăk ătựăchoăphépămìnhăvi tăl iănh ngăgìăđưăđ ợcăvi tăra!ăÐemămƠăđóngăxuyênăcọcăvƠoăđítăchúngăvƠăđemămƠăh măr căchúngăđi!ăÐemămƠăho năvƠăcắtăh tătaiăchúngăđi!”ă(Ng iăTh yătrong cuốnăJacques và ngư i thầy của anh ta)

xô-vi t (soviétique)

Tôiăkhôngădùngătínhăt ănƠy.ăLiênăbangăc ngăhòaăxưăh iăch ănghĩaăxô-vi t:ă“Bốnăt ,ăbốnăl iănóiădối”ă(Castoriadis).ăNhơnădơnăxô-vi t:ăcáiăbìnhăphongă t ăvựngăđằngăsauăđóă t tăc ăcácăquốcăgiaăNgaăhóa c aăđ ăquốcăđ ợcăcheăđi.ăT ăng ă“xô-vi t”ăkhôngăch ăphùăhợpăvớiăch ănghĩaăquốcăgiaăhungăhĕngăc aăn ớcăÐ iăNgaăc ngăs n,ămƠăcònăphùăhợpăvớiăn iăuăhoƠiăquốcăgiaăc aănh ngăk ălyăkhai.ăNóăchoăphépăhọăng ărằng,ăbằngăm tăhƠnhăviămaăthu t,ăn ớcăNgaă(n ớcăNgaăth tăsự)ăkhôngăcóămặtătrongăcáiăNhƠăn ớcăgọiălƠăxô-vi tăvƠănóăđưăm tăđiăcáiă b nă ch tă nguyênă v n,ă trinhă trắngă c aă nó,ă tránhă đ ợcămọiă l iăbu căt i.ăL ngătơmăÐ c:ăb ăch năth ng,ăb ăt iăl iăhóaăsauăth iăkỳăphát-xít;ăThomasăMann:ăđặtăl iăm tăcáchăgayăgắtăv năđ ătinhăth năÐ c.ăSựăchínămuồiăc aăvĕnăhóaăBaăLan:ăGombrowiczăvuiăv ăxuyênăt că cáiă “BaăLană tính”.ăÐốiă vớiă ng iăNga,ă khôngă th ă cóă chuy năxuyênă t că cáiă “Ngaă tính”,ă vốnă lƠă cáiă b nă ch tă trinhă trắng.ă ă họ,ăkhôngăcóăMann,ăcũngăkhôngăcóăGombrowicz.ă

[1]Nguyênăvĕnăti ngăPháp:ăT ăm căt ăth ă49ă(Theoăth ătựăv năti ngăPháp). [2]Danhăt ăơmănh c,ăcóănghĩaăt ngătựănh ă“tácăph m”. [3]Novalis (1772-1901):ănhƠăvĕnăÐ c,ăthƠnhăviênăc aănhómălưngăm nă ăIéna,ăôngăk tăhợpăch ănghĩaăth năbíăvớiăm tălốiăgi iăthíchăphúngăd ăv ăthiênănhiênă





trongăcácăbƠiăth ăvƠătrongăcuốnăti uăthuy tăHenri d’Orfiedingen ch aăhoƠnăthƠnhăc aămình. [4]Chúaăgi uămặt. [5]Tácăph măth ăc aăCh.Beaudelaire. [6]Ti uăthuy tăc aăG.ăFlaubert [7]Cóăth ăd chălƠănhƠăti uăthuy t.ăChúngătôiăd chălƠăti uăthuy tăgiaăđ ăcóăth ăx păm căt ănƠyăg năvớiăcácăt ăti uăthuy tă ătrên.





173 DI NăVĔNăJÉRUSALEMă- TI UăTHUY TăVẨăCHÂU ÂU

Phần thứ bảy DIỄN VĂN JÉờUỞALEM - TIỂU THUYỂT VÀ CHÂU ÂU

N uă gi iă th ngă quană trọngă nh tămƠă Israelă traoă lƠă dƠnhă choă vĕnăhọcăquốcăt ,ăthìătôiănghĩăđi uă yăkhôngăh ăng uănhiênămƠălƠădoăm tătruy năthốngălơuăđ i.ăQu ăv y,ăchínhăcácănhơnăv tăDoăTháiăt măcỡălớn,ăb ăđ yăđiăxaăvùngăđ tănguyênălaiăc aămình,ăđ ngăv ợtălên trên

nh ngăd căvọngăquốcăgiaăch ănghĩa,ăđưăluônăluônătỏăm tăsựănh yăc măđặcăbi tăv ăm tă chơuăỂuă siêuăquốcăgia,ă chơuăỂuăđ ợcăquanăni măkhôngăph iăvớiăt ăcáchălưnhăthổămƠăvớiăt ăcáchăvĕnăhóa.ăN uănh ngăng iăDoăThái,ă sauăkhiă đưăb ă chơuăỂuă lƠmă choă th tă vọngăm tăcáchăbiăđát,ăv năgi ăv nătrungăthƠnhăvớiăch ănghĩaăth ăgiớiăcóătínhăchơuăỂu,ăthìăIsrael,ătổăquốcăbéănhỏăcuốiăcùngăđưătìmăl iăđ ợcăc aăhọ,ăhi nălênătr ớcămắtătôiănh ălƠătráiătimăchơnăchínhăc aăchơuăỂu,ăm tătráiătimăkỳăl ăđặtăngoƠiăc ăth .ă Tôiăh tă s că c măđ ngăhômănayăđ ợcănh năgi iă th ngămangă tênăJérusalemăvƠăd uă năc aăcáiătinhăth năth ăgiớiăch ănghĩaăDoăTháiăvĩăđ iă y.ăTôiănh năgi iăth ngănƠyăvớiăt ăcáchălƠănhƠăti uăthuy t.ăTôiănh năm nh,ănhà tiểu thuyết,ătôiăkhôngănóiănhƠăvĕn.ăNhƠăti uăthuy tălà ng i,ă theoă Flaubert,ă muốnă bi nă mìnhă điă sauă tácă phh mă c aămình.ăBi nămìnhăđiăsauătácăph măc aămình,ăđi uăđóăcóănghĩaălƠăt ăchốiăvaiă tròănhơnăv tăxưăh i.ăNgƠyănayăchuy năđóăchẳngăd ădƠngăkhiămƠămọiăsựăđôiăchútăquanătrọngăđ uăph iăđiăquaăcáiăsơnăkh uăb ăchói sángăm tăcáchăkhôngăth ăch uăđựngănổiăc aăcácăph ngăti năthôngătinăđ iăchúng,ătráiăvớiăỦăđ nhăc aăFlaubert,ălƠmăchoătácăph măbi năm tăđiăđằngăsauăhìnhă nhătácăgi ăc aănó.ăTrongătìnhăc nhă y,ămƠăchẳngăaiă thoátănổi,ă tôiă th yănh năxétă c aăFlaubertăg nănh ă lƠ


rĕnăđe:ăch pănh năvaiătròănhơnăv tăxưăh i,ănhƠăti uăthuy tăkhi năchoătácăph măc aămìnhăcóănguyăc ăđ ợcăxemănh ălƠăm tăth ăru tăth aăc aăcácăhƠnhăvi,ăcácătuyênăngôn,ăcácăquanăđi măc aăanhăta.ăSong,ănhƠăti uăthuy tăkhôngăph iălƠăng iăphátăngônăc aăaiăc ,ăvƠătôiăs ăđ yăxaăsựăkhẳngăđ nhăđóăđ năch ănóiărằngăanhătaăth măchíăkhôngăph iă lƠă ng iă phátă ngônă nh ngă Ủă t ngă c aă chínhă mình.ă KhiăTolstoiăphácăth oăb nănhápăđ uătiênăcuốnăAnna Karénina, Anna là m tăng iăđƠnăbƠăr tăđángăghétăvƠăcáiăch tăbiăth măc aăbƠăqu ă là

đúngăvƠăđáng.ăB năvi tăcuốiăcùngăcuốnăti uă thuy tănƠyăkhácăhẳn,ăsongătôiăkhôngătinărằngăTolstoiăđưăthayăđổiăcácăỦăt ngăđ oălỦăc aămìnhăgi aăhaiăl năvi tăđó,ătôiămuốnănóiăđúngăh nălƠ,ătrongăkhiăvi t,ăôngăđưălắngăngheăm tăti ngănóiăkhácăvớiăti ngănóiăc a ni mătinăđ oălỦăriêngăc aăông.ăÔngăđưălắngăngheăcáiămƠătôiămuốnăgọiălƠăsựăhi năminhă c aă ti uă thuy t.ă T tă c ă cácă nhƠă ti uă thuy tă chơnă chínhă đ uălắngăngheăsựăhi năminhăsiêuăriêngăđó,ăđi uăđóăgi iăthíchăvìăsaoăcácăti uă thuy tă lớnă baoă gi ă cũngă thôngă minhă h nă chínhă tácă gi ă c aăchúngă đôiă chút.ă Nh ngă nhƠă ti uă thuy tă mƠă thôngă minhă h nă tácăph măc aămìnhăthìănênăđổiăngh ăđiăthôi.ă Nh ngăsựăhi năminhă yă lƠăgì,ă ti uă thuy tă lƠăgì?ăCóăm tăcơuăng năng ăDoăTháiă tuy tădi u:ăCon ngư i suy nghĩ, còn Thượng đế thì cư i.ă Ð ợc gợiă Ủă t ă cơuă đó,ă tôiă muốnă hìnhă dungă rằngă FrançoisăRabelaisăm tăngƠyănọăđưăngheăđ ợcăti ngăc iăđóăc aăTh ợngăđ ăvƠănh ăv yăỦăt ngăv ăcuốnăti uăthuy tălớnăđ uătiênăc aăchơuăỂuăđưăraăđ i.ăTôiă thíchănghĩărằngăngh ăthu tă ti uă thuy tăđưăxu tăhi nătrênătr năth ănƠyănh ălƠăti ngăvọngăl iăcáiăc iăc aăTh ợngăđ .ă Nh ngă t iă saoă Th ợngă đ ă l iă c iă khiă nhìnă conă ng iă đangă suyănghĩ?ăB iăconăng iăsuyănghĩăvƠăchơnălỦătu tăm tăkhỏiătayăanhăta.ă

175 DI NăVĔNăJÉRUSALEMă- TI UăTHUY TăVẨăCHỂUăỂU

B iăvìăconăng iăcƠngăsuyănghĩ,ăthìăỦănghĩăc aăng iănƠyăl iăcƠngăxaăỦănghĩ c aăng iăkhác.ăVƠăcuốiăcùng,ăconăng iăkhôngăbaoăgi ălƠăcáiămƠănóăt ngănóălƠăth .ăChínhăvƠoăbuổiăbìnhăminhăc aăTh iăHi năÐ iămƠăcáiătìnhăc nhăcĕnăb năđóăc aăconăng i,ăv aăđiăraăt ăth iă Trungă Cổ,ă đưă b că l ă ra:ă Donă Kihôtêă suyă nghĩ,ă Sanchoă suyănghĩ,ăvƠăkhôngăch ăchơnălỦăc aăth ăgiớiămƠăc ăchơnălỦăv ăchínhăcáiătôiăc aăhọătu tăm tăkhỏiătayăhọ.ăCácănhƠăti uăthuy tăchơuăỂuăđ uătiênăđưă th yăvƠăch pă l yă cáiă tìnhăc nhămớiăđóăc aă conăng i,ăvƠătrênăđóăđưăđặtăc ăs ăn năngh ăthu tămới,ăngh ăthu tăti uăthuy t.ă FrançoisăRabelaisăđưăđặtănhi uă t ămớiăv ăsauăs ăđiăvƠoăngônăng ăPhápăvƠăcácăngônăng ăkhác,ănh ngăm tă trongănh ngă t ăđóăđưăb ăquênăđiăvƠăth tăđángăti c.ăÐóălƠăt ăagélaste,ănóăl yăl iăt ăti ngăHyăL păvƠăcóănghĩaălƠ:ăng iăkhôngăc i,ăkhôngăcóătinhăth năkhôiăhƠi. Rabelaisăghétănh ngăk ăagélaste.ăÔngăsợăhọ.ăÔngăthanăphi nărằngăbọnăagélasteă“đốiăvớiăôngătƠnăb o”ăchoăđ năn iăôngăđưăsuỦtăbỏăvi t,ăvƠăbỏămưiămưi.ă Chẳngă cóă th ă cóă hòaă bìnhă gi aă nhƠă ti uă thuy tă vƠă k ă agélaste.ăKhôngăngheăth yăti ngăc iăc aăTh ợngăđ ,ăbọnăagélasteătinăchắcărằngă chơnă lỦă lƠă sángă rõ,ă rằngă t tă c ămọiă ng iă ph iă suyănghĩă h tănhau,ăvƠăhọăđúngănguyênăxiăcáiămƠăhọănghĩăhọălƠăth .ăNh ngăchínhăth ă lƠăbằngăcáchăđánhăm tăni mă tină chắcăvƠoăchơnă lỦăvƠă sựăđồngătìnhă nh tă tríă c aă nh ngă ng iă khácă mƠă conă ng iă tr ă thƠnhă cáănhơn.ă Ti uă thuy t,ă đóă lƠă thiênă đ ngă t ngă t ợngă c aă nh ngă cáănhơn.ăÐ yă lƠă lưnhă đ aă n iă chẳngă cóă aiă lƠă ng iă s ă h uă chơnă lỦ,ăkhôngăph iăAnnaăcũngăchẳngăph iăKarénine,ăsongămọiăng iăđ uăcóăquy năđ ợcăng iătaăhi uămình,ăc ăAnnaăl năKarénine.


Trongă b ă baă Gargantua và Pantagruel,ă Panurge,ă nhơnă v tă ti uăthuy tălớnăđ uătiênăchơuăỂuăt ngăbi tătới,ăb tăr tăvìăcơuăhỏi:ăanhătaăcóănênăc ớiăvợăkhông?ăAnhăđiăhỏiăỦăki năcácăth yăthuốc,ăcácănhƠăth uăth ,ăcácăgiáoăs ,ăcácăthiăsỹ,ăcácănhƠătri tăhọc,ăđ năl ợtăhọăd năra cho anh nào Hippocrate, nào Aristote, Homère, Héraclite, Platon.ăNh ngăsauănh ngătìmătòiăbácăhọcăghêăgớmăchi mătoƠnăb ăcuốnă sách,ă Panurgeă v nă khôngă bi tă anhă taă cóă nênă c ớiă vợă hayăkhông.ă Chúngă ta,ă ng iă đọc,ă chúngă taă cũngă chẳngă bi t.ă Song,ăng ợcăl i,ăchúngătaăđưăthámăhi măd ớiăt tăc ăcácăgócăđ ăkh ădĩăcáiătìnhăc nhăkỳăc cămƠăs ăđẳngăc aăcáiăanhăchƠngăchẳngăbi tămìnhăcóănênăc ớiăvợăhayăkhông.ă Sựă uyênă bácă c aăRabelais,ă d uă r tă lớn,ă nh ă v yă cóăm tă Ủă nghĩaăkhácăsựăuyênăbácăc aăDescartes.ăTi uăthuy tăsinhăraăkhôngăph iăt ătinhăth nălỦăthuy tămƠăt ătinhăth năhƠiăh ớc.ăM tătrongănh ngăth tăb iăc aăchơuăỂuălƠăkhôngăbaoăgi ăhi uăđ ợcăn năngh ăthu tăcóătínhăchơuăỂuănh tă- lƠăti uăthuy t,ăc ătinhăth năc aănó,ăl nătínhătựătr ăl chăs ăc aănó.ăNgh ăthu t bắtănguồnăc măh ngăt ăcáiăc iăc aăTh ợngăđ ,ătrongăb năch tăc aănó,ăkhôngăl ăthu cămƠătráiăng ợcăvớiănh ngăni mătinăỦăth căh .ăNoiăg ngăPénélope,ăbanăđêmănóătháoătungăt măth mămƠăcácănhƠă th năhọc,ăcácănhƠă tri tăhọc,ăcácănhƠăbácăhọcăđưăd tănênăngƠyăhômătr ớc.ă

G năđơy,ăng iătaăcóăthóiăquenănóiăx uăth ăkỷăXVIIIăvƠăđiăđ năc ăcáiă lốiă nóiă nhƠmă chánă nƠy:ă taiă họaă ch ă nghĩaă toƠnă tr ăNgaă lƠă tácăph măc aăchơuăỂuăđ y,ănh tălƠăc aăch ănghĩaăduyălỦăvôăth năth iăth ăkỷăánhăsáng,ăc aălòngătinăvƠoăs căm nhătuy tăđốiăc aălỦătríăth iăđó.ăTôiăkhôngăth yămìnhăcóăth măquy năđ ăph năbácănh ngăng iăchoă rằngăVoltaireă ph iă ch uă tráchănhi măv ănh ngă tr iă t pă trung.ă


Tuyănhiênătôiăth yăcóăth măquy năđ ănóiărằng:ăth ăkỷăXVIIIăkhôngăch ă lƠă th ă kỷă c aă Rousseau,ă Voltaire,ă Holbach,ă mƠ cònă lƠă (n uăkhôngăph iănh tălƠ)ăth ăkỷăc aăFielding,ăSterne,ăGoethe,ăLaclos.ă Trongă t tă c ă nh ngă cuốnă ti uă thuy tă th iă y,ă tôiă thíchă cuốnăTristram Shandy c aăLaurenceăSterneăh năc .ăM tăcuốnăti uăthuy tăthúă v .ă Sterneă kh iă đ uă bằngă c nhă đêmă Tristramă đ ợcă th ă thai,ănh ngăôngăv aăbắtăđ uănóiăchuy năđóăthìăl păt căm tăỦăt ngăkhácălôiăcuốnăông,ăvƠăỦăt ngănƠyăbằngăm tăcáchăk tăhợpătựădo,ăl iăgợiălênăm tăsuyănghĩăkhác,ărồiăm tăgiaiătho iăkhác,ăđ năn iăc ătánăr ngăraăliênăti p,ăvƠăTristram,ănhơnăv tăc aăcuốnăsách,ăb ăquênăbẵngăđiăc ă trĕmă trangă sách.ă Lốiă c uă t oă m tă cuốnă ti uă thuy tă m tă cáchăngôngăcuồngănh ă th ăcóă th ăcóăv ăđ năgi nă lƠăm tă tròăch iăhìnhăth c.ăNh ngătrongăngh ăthu t,ăhìnhăth căluônăluônălƠăm tăcáiăgìăđóăh nălƠăhìnhăth c.ăM iăcuốnăti uăthuy tăđ ăxu tăm tăcơuătr ăl iăchoăcơuăhỏiădùămuốnădùăkhôngăđ uătồnăt i:ăconăng iălƠăgìăv y,ăvƠăch tăth ăc aănóălƠă ăđơu?ăNh ngăng iăđồngăth iăc aăSterne,ăchẳngăh n Fielding,ă đưă bi tă th ngă th că v ă đ pă kỳă l ă c aă hƠnhă đ ngă vƠă sựăphiêuăl u.ăCơuătr ăl iăng măc aăSterneătrongăcuốnăti uăthuy tăc aăôngăcóăkhác:ă ch tă th ă theoăông,ăkhôngănằmă trongăhƠnhăđ ngămƠănằmătrongăsự đứt đoạn hành động. Cóăth ,ăm tăcáchăgiánăti p,ă ăđơyăđưănổăraăm tăcu căđốiătho iălớnăgi aă ti uă thuy tă vƠă tri tă học.ăCh ănghĩaă duyă lỦă th ă kỷăXVIIIă đặtăn nămóngătrênăcơuănóiănổiăti ngăc aăLiebnitz:ănihil est sine ratione. Khôngăcóăgìătồnăt iămƠăkhôngăcóălỦ.ăKhoaăhọcăđ ợcăkíchăthíchăb iăni mătinăchắcăđóăsay mêăkh oăsátăcái vì sao c aămọiăth ăđ năm cămọiăcáiătồnăt iăcóăv ăđ uăcóăth ăcắtănghĩa,ăt călƠăcóăth ăđoăđ măt t.ăConăng iămuốnăcu căsốngăc aămìnhăcóăm tăỦănghĩa,ăt ăchốiăm iă


hƠnhăviăkhôngăcóănguyênănhơnăvƠăm căđíchăc aănó.ăMọiă ti uă s ăđ uăđ ợcăvi tănh ă th .ăCu căsốngăhi nă raănh ăm tăquỹăđ oăsángărựcă nh ngă nguyênă nhơn,ă k tă qu ,ă th tă b iă vƠă thƠnhă công,ă vƠă conăng iănóngălòngănhìnăchĕmăchĕmăcáiăchu iănhơnăqu ăcácăhƠnhăviăc aămình,ăcƠngătĕngătốcăcu căch yăđiênăd iăc aămìnhăđ năcáiăch t.ă Ð ngătr ớcăsựărútăgọnăth ăgiớiă thƠnhăchu iănhơnăqu ăcácăsựăki năđó,ăcuốnăti uăthuy tăc aăSterne,ăch ăbằngăhìnhăth căc aămìnhăthôi,ăkhẳngăđ nh:ăch tă th ăkhôngănằmătrongăhƠnhăđ ngămƠă ăch ăhƠnhăđ ngăd ngăl i;ă ăch ăcáiăc uănốiăm tănguyênănhơnăvƠăm tăk tăqu ăb ăpháăvỡăvƠăt ăt ngălangăthangătrongăm tăth ătựădoănhƠnăr iăêmăđ m.ă Ch tă th ă c aă cu că sống,ă theoă cuốnă ti uă thuy tă c aă Sterne,ănằmă ăsựătánăr ngăra.ăNóănằmă ătrongăcáiăkhôngăđoăđ măđ ợc.ăNóănằmă ăphíaăbênăkiaăh ănhơnăqu .ăNóălƠăsine ratione, không có lý. Nóănằmă ăphíaăbênăkiaăcơuănóiăc aăLiebnitz.ă Vìăv yăkhôngăth ăphánăxétătinhăth năc aăm tăth ăkỷăch ăriêngăbằngăvƠoăcácăt ăt ng,ăcácăquanăni mălỦăthuy tăc aănó,ămƠăkhôngăxemăxétăđ năngh ăthu t,ăđặcăbi tălƠăti uăthuy t.ăTh ăkỷăXIXăđưăsángăch ăraăđ uămáyăxeă l a,ăvƠăHegelă l yă lƠmăchắcă rằngăđưănắmăbắtăđ ợcăđíchăth ătinhăth năc aăl chăs ătoƠnăth ăgiới.ăFlaubertăđưăkhámăpháăraăcáiănguăđ n.ă

Qu ănhiên,ăngayăc ătr ớcăFlaubertăng iătaăkhôngănghiăng ăsựătồnăt iăc aăcáiănguăđ n,ănh ngăng iătaăhi uănóăcóăh iăkhác:ănóăđ ợcăcoiănh ălƠăm tăth ăđ năgi năthi uăhi uăbi t,ăm tăkhuy tăt tăcóăth ăch aăđ ợcănh ăhọcăv n.ăNh ng,ătrongăcácăti uăthuy tăc aăFlaubert,ănguăđ nălƠăm tăph ngădi năkhôngăth ătáchăr iăc aăcu căsốngăconăng i.ăNóăđeoăđuổiăbƠăEmmaăt iănghi păsuốtăđ iăđ năt nătrênăchi că


gi ngă tìnhă c aă bƠ,ă trênă gi ngă ch tă c aă bƠă ă đóă cóă haiă tênăagélasteăđángăsợăcònătraoăđổiădôngădƠiănh ngăđi uăxu năngốcăc aăchúngănh ăm tăth ăđi uăvĕn.ăNh ngăđi uăch ớngăh năc ,ăquáăđángăh năc ătrongăcáiănhìnăc aăFlaubertăv ăsựănguăđ nălƠă ăch :ăsựănguăđ năkhôngăb ăxóaăm tăđiă tr ớcăsựăcóămặtăc aăkhoaăhọc,ăkỹă thu t,ăti năb ,ăhi năđ i,ă tráiă l i,ă cùngăvớiă sựă ti năb ,ănóăcũngăphátă tri năthêm.

Vớiăm tăni măsayămêăácăd ,ăFlaubertăđưăs uăt pănh ngăcôngăth căsáoăr ngămƠăbọnăng iăquanhăôngănóiăraăđ ă tỏăv ă thôngăminhăvà th căth i.ăÔngăđưăl păm tăcuốnăTự điển những ý tư ng nhặt được nổiăti ng.ăTaăhưyădùngăcáiătênăsáchăđóăđ ănóiărằng:ăsựănguăđ năhi năđ iăkhôngăcóănghĩaă lƠănguădốtămƠă lƠă tínhăch tă không-có-tư-tư ng của những ý tư ng nhặt được.ă Khámă pháă c aă Flaubertă đốiă vớiăt ngălaiăc aăth ăgiớiăvôăcùngăquanătrọng.ăB iăvìăcóăth ăhìnhădungăt ngălaiăkhôngăcóăđ uătranhăgiaiăc păhayăkhôngăcóăkhoaătơmăth năhọc,ănh ngăkhôngăth ăkhôngăcóăc nătri uălênăkhôngăc ỡngăl iănổiăc aănh ngăỦăt ngănhặtăđ ợc,ăđ ợcăghiăvƠoămáyătính,ăđ ợcătruy năbáăb iă cácăph ngă ti nă thôngă tină đ iă chúng,ă cóănguyă c ă sớmă tr ăthƠnhăm tăs căm nhăđèănátămọiăt ăt ngăđ căđáoăcáănhơnăvƠănh ăth ăs ăbópăngh tăchínhăb năch tăc aăvĕnăhóaăchơuăỂuăth iăhi năđ i.ă Ch ngă 80ă nĕmă sauă ngƠyă Flaubertă đưă t ngă t ợngă raă bƠă EmmaăBovaryă c aămình,ă trongă nh ngă nĕmă 30ă c aă th ă kỷă nƠy,ăm tă nhƠăti uăthuy tălớnăkhác,ăHermanăBroch,ăs ănóiăđ năcốăgắngădũngăc măc aă ti uă thuy tăhi năđ iă chốngă l iă lƠnă sóngăc aăcáiăKitschănh ngăcuốiă cùngăđưăb ănóăqu tăngư.ăT ăKitschăch ă tháiăđ ă c aăk ămuốnălàm vuiălòngăb tăc ăgiáănƠoăvƠăsốăđôngănh t.ăMuốnălƠmăvuiălòng,ăthìăph iăxácănh nămọiăth ăng iătaămuốnănghe,ăph iăph căv ănh ngă


Ủă t ngă thuă gópă đ ợc.ăCáiăKitsch,ă đ yă lƠă b nă d chă c aă nh ngă Ủăt ngăthuăgópăđ ợcăsangăngônăng ăc aăcáiăđ păvƠăsựăxúcăđ ng.ăNóăkhi nă taă r iă l ă th ngă c mă chínhă ta,ă th ngă c mănh ngă th ă t măth ngătaănghĩăvƠătaăc m.ăNĕmăm iănĕmăsau,ăngƠyănay,ăcơuănóiăc aăBrochăcƠngăđúngăh n.ăVìăđòiăhỏiăc păbáchăph iălƠmăvuiălòngăvƠă thuăhútăsựăchúăỦăc aăsốăcƠngăđôngăcƠngă tốt,ă th mămỹăc aăcácăph ngăti năthôngătinăđ iăchúngăkhôngăth ătránhăkhỏiălƠăth mămỹăki uăKitsch;ăvƠăcácăph ngăti năthôngătinăđ iăchúngăcƠngăd năd năbaoă trùmăvƠă thơmănh pă t tăc ăcu căsốngăc aăchúngă ta,ăcáiăKitschăcƠngătr ăthƠnhăth mămỹăvƠăđ oălỦăth ngăngƠyăc aăchúngăta.ăChoăđ năm tăth i kỳămớiăg năđơy,ăch ănghĩaăhi năđ iăcóănghĩaălƠăm tăcu cănổiăd yăph nă- xuăth iăchốngăl iănh ngăỦăt ngănhặtăđ ợcăvƠăcáiăKitsch.ăNgƠyănayăch ănghĩaăhi năđ iăđưăhòaă lƠmăm tăvớiăs căsốngămênhămôngăc aăcácăph ngăti năthôngătinăđ iăchúng,ăvƠăhi năđ iăcóănghĩa lƠăn ălựcăvôăđ ăđ ăđ ợcăc pănh t,ăđ ợcăhợpăth i,ăđ ợcăhợpă th iă h nă c ă nh ngă k ă hợpă th iă nh t.ă Tínhă hi nă đ iă đưă mặcăchi căáoădƠiăc aăcáiăKitsch.ă Bọnăagélaste,ăcáiăphiă- t ăt ngăc aănh ngăỦăt ngănhặtăđ ợc,ăcáiăKitsch,ăđóăv nălƠăk ăthùăduyănh tă yăcóăbaăđ uăc aăn năngh ăthu tăđ ợcăsinhăraănh ă lƠă ti ngăvọngă l iăcáiăc iăc aăTh ợngăđ ăvƠăđưăbi tăsángăt oănênăcáiăkhôngăgianăt ngăt ợngămêăhồnă ăđóăkhôngăaiălƠăng iăs ăh uăchơnălỦămƠăm iăng iăđ uăcóăquy năđ ợcăng iătaăhi uămình.ăCáiăkhôngăgianăt ngăt ợngăđóăđưăđ ợcăsinhăraăcùngălúcăvớiăchơuăỂuăhi năđ i,ănóă lƠăhìnhă nhăc aăchơuăỂu,ăhayă ítă ra,ăớcăm ăđưăbi tăbaoăl năb ăph năb iăsongăv năđ ăm nhăđ ăđoƠnăk tăt tăc ăchúngătaăl iătrongătìnhăh uăáiăv ợtăxaăc ăcáiăl căđ aănhỏăbéăc aăchúngăta.ăNh ngăchúngătaăbi tărằngăcáiăth ăgiớiă ăđóăcáănhơnăđ ợcătônătrọngă(th ăgiớiăt ngăt ợngăc aăti uăthuy t,ăvƠăth ăgiớiăcóă


th tă chơuă Ểu)ă lƠă mongă manhă vƠă đưă tƠnă l i.ă Taă th yă ă chơnă tr iănh ngăquơnăđoƠnăbọnăagélasteăđangărìnhăchúngăta.ăVìăchínhăxácălƠătrongă th iăkỳăchi nă tranhăkhông tuyênăbốăvƠă th ngă trựcănƠy,ăvƠătrongăcáiăthƠnhăphốăcóăsốăph năbiăk chăvƠăđauăđớnănƠy,ătôiăđưăquy tăđ nhăch ănóiăv ăti uăthuy t.ăHẳnăcácăb năđưăhi uărằngăv ăphíaătôiăđóăkhôngăph iăm tăcáchătrốnătránhănh ngăv năđ ănghiêmătrọngăvìăn uăn năvĕnăhóaăchơuăỂuătheoătôiăđangăb ăuyăhi păt ăbênăngoƠiăvƠăt ăbênătrongăđúngăvƠoăch ăquỦăgiáănh tăc aănóălƠăsựătônătrọngăcáănhơnăc aănó,ăsựătônătrọngăt ăt ngăđ căđáoăc aănóăvƠăcáiăquy năđ ợcăcóăm tăđ iăsốngăriêngăt ăkhôngăth ăb ăxơmăph măc aănó,ăv yăthì,ătôiănghĩ,ăcáiăb năch tăquỦăbáuăđóăc aătinhăth năchơuăỂuănh ălƠăđ ợcăđặtătrongăm tăcáiăh păbằngăb cătrongăl chăs ăti uăthuy t,ătrongăsựăhi năminhăc aăti uăthuy t.ăTrongăbƠiădi năvĕnăc măt ănƠyăchínhălƠătôiămuốnăbƠyătỏălòngăkínhătrọngăsựăhi năminhăđó.ăSongăđưăđ nălúcătôiăph iăng ngăl i.ăTôiăđangăquênărằngăTh ợngăđ ăc iăkhiăNg iăth yătôiăsuyănghĩ.ă


Documents

Nghe Thuat Tieu Thuyet