NOKTALAMA İŞARETLERİ€¦ · Web view2008 | Hazırlayan: İsmail Yavuz ÖZTÜRK NOKTALAMA İŞARETLERİ. Konuya başlamadan önce noktalama işaretlerinin hayatımızdaki öneminden

2008

|

Hazırlayan: İsmail Yavuz ÖZTÜRK

NOKTALAMA İŞARETLERİ

NOKTALAMA İŞARETLERİ

Konuya başlamadan önce noktalama işaretlerinin hayatımızdaki öneminden bahsedelim;

Duygu, düşünce ve isteklerimizi karşımızdaki insanlara aktarırken iki yol kullanırız. Bunlardan birincisi olan sözlü anlatımda önemli olan; duygu, düşünce veya isteklerimizi karşımızdakilere doğru aktarmak, onları etkileyecek şekilde sunmaktır. Bunu gerçekleştirmek için gerektiğinde sesimizi yük- seltir, gerektiğinde alçaltır, vurgu ve tonlamalara dikkat eder ve bu anlattıklarımızı vücut hareketleri- mizle (jest ve mimikler) destekleriz. İkinci yol olan yazılı anlatımda ise durum biraz farklıdır. Çünkü bu anlatım tekniği, sözlü anlatım tekniğindeki imkânlara sahip değildir. İşte sözlü anlatımdaki bu imkânlar, yerini yazılı anlatımdaki noktalama işaretlerine bırakır. “Noktalama işaretleri olmasa, her şeyden önce tam bir iletişim kurulamaz. Çünkü bu işaretler, yazının tam anlaşılmasını kolaylaştırır. Anlatımın temel birimi olan cümleleri ayırır, anlatımı etkili kılar. Yine bu işaretler okumanın düzenli yapılmasını, anlamın aydınlığa kavuşmasını ve okuyucunun ilgisini uyanık tutmasını sağlar. Yazılar- dan noktalama işaretlerini atarsak anlam karışır. Anlama da zorlaşır. Ortaya yanlış ve ters anlamlar çıkar.”( Kavcar vd. 1995:84 ) Fikirler arasındaki bağı belirtmek, anlamı iyi ifade etmek noktalama işaretlerini kullanmak şarttır. Çünkü bu işaretlere dikkat edilmezse yazı, önemini ve etkisini kaybe- der; kelimelerin karmakarışık dizildiği anlamsız bir yığın olur.

İnsanoğlu bir gün virgülü kaybetti; bütün söyledikleri birbirine karıştı.

Noktayı kaybetti; düşünceleri uzayıp gitti, ayıramadı onları.

Ünlem işaretini kaybetti bir gün de; sevincini, öfkesini, bütün duygularını yitirdi.

Soru işaretini kaybettiği gün de soru sormayı unuttu.

İki noktayı kaybettiği bir başka gün; hiçbir açıklama yapamaz hâle geldi.

Hayatının sonuna geldiğinde yalnızca tırnak işareti kalmıştı elinde;

“İçinde de başkalarının düşünceleri vardı.” yalnızca.

Şimdi de dünya üzerinde her milletin hemen hemen aynı şekilde kullandığı noktalama işaret- lerini inceleyelim;

1. NOKTA ( . )

1. Hüküm, yargı bildiren, tamamlanmış cümlelerin sonuna konur:

Türk’üm.

Okul açıldı.

“Artık ana dili büsbütün işitilmez olmuştu. Hasan, köşeye büzüldü; bir şeyler soran olsa da susuyordu, yanakları pençe pençe, al al olarak susuyordu. Portakal bahçele- rine dalmış, göğsünde bir katılık, gırtlağında lokmasını yutamamış gibi bir sert dü- ğüm, daima susuyordu.” (Eskici; Refik Halit Karay)

2. Bazı kısaltmaların sonuna konur:

Prof., Doç., Dr., İst., s., vb., Cad., Sok., Alm., Ar., Far., Fr., İng.

Nokta kullanılmayan kısaltmalar:

TBMM, TDK, D, B, K, G, KB, GB, KD, GD (sekizi de yön),

m, cm, g, kg, l, C, Fe

3. Sayılardan sonra sıra belirtmek için “-nci, -ncı, -ncü, -ncu” eklerinin yerlerine kullanılır:

50. yıl kutlamaları, Cumhuriyet’in 75. yılı, yılın 365. günü, II. Mehmet, XV. yüzyıl

4. Üçlü gruplara ayrılan sayılar arasına konur:

12.584.000, 325.355.254

5. Tarihlerde gün, ay ve yıl rakamlarının arasına konur.

05.02.1972, 119.12.1996, 29.X.1923

Ay adları harfle yazılırsa nokta kullanılmaz:

29 Ekim 1923

6. Saat bildiren sayılarda saat ile dakika arasına konur:

08.30, 14.40, 23.58, 00.20

7. Bir yazının maddelerini gösteren rakam ve harflerden sonra konur:

I. II. A. B. 1. 2. a. b. i. ii.

8. Bibliyografyada her künyenin sonuna konur:

Agâh Sırrı Levent, Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, Ankara 1960.

9. Matematikte çarpı işareti yerine konur: 4.5=20

2. VİRGÜL ( , )

1. Cümlede birbiri ardınca sıralanan, eş görevdeki kelime ve kelime grupları arasına konur:

Uzun boylu, sarışın, gözlüklü ve sevimli bir çocuktu. (sıfatlar arasına)

Kalemini, defterini, çantasını ve hırkasını alıp gitti. (nesneler arasına)Ali, Veli, Selâmi! Kivi getirin! (hitap kelimeleri arasına)

Babası, annesi, dayısı ve halası onu sürekli şımartıyorlardı. (özneler arasına)

Eve gelirken insanlara, arabalara, evlere, atlara, ağaçlara onları bir daha göremeyecekmiş gibi bakıyordu. (dolaylı tümleçler arasına)

2. Aralarında biçimce ve anlamca ilgi bulunan (sıralı) cümlelerin arasına konur:

Umduk, bekledik, düşündük.

Cemal Bey çantasını kapattı, yerinden kalktı, mahcup bir şekilde oradan ayrıldı.

Tozlu ve soluk kırmızı perdelerden yakıcı bir güneş taşıyor, bütün odayı dolduruyordu.

3. Cümlede özel olarak vurgulanması gereken öğelerden sonra konur:

Derslerde, yalnız ve ancak, çok çalışanlar başarılı olur.

4. Uzun cümlelerde yüklemden uzak düşmüş olan özneyi belirtmek için (özne ile yüklem arasına başka öğeler girmişse) özneden sonra kullanılır:

Çocuk, soğuk bir kış günü ayrıldığı ve uzun zaman haberini dahi alamadığı köyünü artık unut-muştu.

5. Cümlede isim olarak kullanılan adlaşmış sıfatlar, kendinden sonra gelen kelimenin sıfatı şeklinde anlaşılacaksa bu kelimelerden sonra virgül konur. Yani bir kelimenin kendinden sonraki kelimeyle ilgisi olmadığını göstermek için kullanılır.

Bu, tek gözlü, genç fakat ihtiyar görünen bir adamcağızdır.

İhtiyar, bekçiye müdür beyin içeride olup olmadığını sordu.

Bu cümlede ihtiyar kelimesinden sonra virgül olmasaydı bekçinin ihtiyar olduğu ve başka biri- nin bu ihtiyar bekçiye soru sorduğu anlaşılacaktı ( İhtiyar bekçiye müdür beyin içeride olup ol- madığını sordu ).

6. Anlama güç kazandırmak için tekrarlanan kelimeler arasına konur:

Akşam, yine akşam, yine akşam,Göllerde bu den bir kamış olsam. (Ahmet HÂŞİM)

7. Kendisinden sonraki cümleye bağlı olan “hayır, yok, yoo, evet, peki pekâlâ, tamam, olur, hayhay, baş üstüne, öyle, haydi, elbette” gibi kelimelerden sonra konur:

Evet, kırk seneden beri Türkçe kademe kademe Türkçeleşiyor.

Yoo, güvercinlerime dokunmayın, dedi.

8. Hitaplardan sonra kullanılır:

Muhterem Hocam, (mektubun hitap kısmını yazarken)

Arkadaşlar, bu sorular yarına kadar çözülmeli!

Efendiler, bilirsiniz ki, hayat demek, mücadele, müsademe demektir.

9. Arasözlerin ve ara cümlelerin (içe içe birleşik cümlelerde iç cümlenin) başında ve sonunda kullanılır:

Cihan yıkılsa, emin ol, bu cephe sarsılmaz.

Bu söz, ister inanın ister inanmayın, doğrudur.

Arka sıradakilerden biri, gözlüklü olanı, bir soru sordu.

Dün Ali amcalara, eski komşumuza, gittik.

Doğup, büyüdüğü yerleri, memleketini, çok özlemişti.

Onu dün akşama doğru, saat beş gibi, Kızılay’da gördüm.

10. Başkalarının sözlerinden yapılan veya yazanın kendine ait başka sözlerinden yaptığı alıntılar tırnak içine alınmamışsa iki virgül arasında verilir, cümle alıntı bir sözle baş- lıyorsa bu alıntı cümlesinden sonra virgül konur:

Hepinizi çok iyi tanıyorum, dedi.

Onlar da, eğitimi en yüksek seviyeye çıkaracağız, demişlerdi.

Ben, buna ihtiyacım yok, dediysem de o dinlemedi.

11. Yazışmalarda, başvurulan makamın adından sonra konur:

Türk Tarih Kurumu Başkanlığına,

12. Yazıların sonuna düşülen notlarda yer adıyla tarih arasına konur:

Kuşadası, 7 Şubat

13. Sayıların yazımında ondalık bölümleri ayırmak için kullanılır. Nokta kullanılmaz:

22,4 2,5 125,255

14. Bibliyografik künyelerde yazar adı, eser adı, basım evi vb. maddelerin arasına konur. Basım yeri ile tarihi arasına virgül konmaz:

Falih Rıfkı Atay, Tuna Kıyıları, Remzi Kitap Evi, İstanbul 1938

Cümle içinde “ve, veya, yahut” bağlaçlarından önce ve sonra virgül kullanılmaz; başka noktalama işaretleri de kullanılmaz.

3. NOKTALI VİRGÜL ( ; )

1. Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür veya takımları birbirinden ayırmak için konur:

Erkek çocuklara Doğan, Tuğrul, Aslan, Orhan; kız çocuklara ise İnci, Çiçek, Gönül, Yonca adları verilir.

2. Öğeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur:

Sevinçten, heyecandan içim içime sığmıyor; bağırmak, kahkahalar atmak, ağlamak istiyorum. Sabahtan beri bekliyorum; ne gelen var, ne giden. İş işten geçti; artık gelse de olur, gelmese de.

3. Virgülle ayrılmış örnekleri farklı örneklerden ayırmak için konur:

Türkiye, İngiltere, Azerbaycan; İstanbul, Londra, Bakû.

4. Kendilerinden evvelki cümleyle ilgi kuran ancak, yalnız, fakat, lâkin, çünkü, yoksa, bundan dolayı, binaenaleyh, sonuç olarak, bununla birlikte, öyleyse vb. cümle başı bağlaçlarından önce konur:

Halis bir şiir fena okunabilir; lâkin sahte bir şiir iyi okunamaz.

(Yahya Kemal Beyatlı)

Bir millet ordusunu kaybedebilir, bağımsızlığını da kaybedebilir; fakat dilini sakladıkça o millet yaşıyor demektir.

(Nihal Atsız, Türk Ülküsü)

* * *

Sıralı cümleler arasında ancak, fakat, çünkü vb. cümle başı bağlayıcılarından önce yazar, araya nokta, virgül, noktalı virgül koymakta serbesttir. Bu husus, yazarın üslûptaki tercihiyle ilgilidir.

4. İKİ NOKTA ( : )

1. Kendisinden sonra örnek verilecek cümlenin sonuna konur:

Millî Edebiyat akımının temsilcilerinden bir kısmını sıralayalım: Ömer Seyfettin, Halide Edip Adıvar, Ziya Gökalp, Mehmet Emin Yurdakul, Ali Canip Yöntem.

Yeni harfler alındıktan sonra eski yazı ile bir tek kelime bile yazmayan iki kişi görmüşümdür: Atatürk ve İnönü!

(Falih Rıfkı Atay, Çankaya)

– Buğdayla arpadan başka ne biter bu topraklarda?

Ziraatçı sayar:

– Yulaf, pancar, zerzevat, tütün...


2. Kendisinden sonra açıklama yapılacak cümlenin sonuna konur:

Bu kararın istinat ettiği en kuvvetli muhakeme ve mantık şu idi: Esas, Türk milletinin haysiyetli ve şerefli bir millet olarak yaşamasıdır.

(Mustafa Kemal Atatürk)

Kendimi takdim edeyim: Meclis kâtiplerindenim.

(Falih Rıfkı Atay, Denizaşırı)

Derler: İnsanda derin bir yaradır köksüzlük;

Budur âlemde hudutsuz ve hazin öksüzlük.


3. Kütüphanecilik alanında yazar adı ile eser başlığı arasına konur:

Yahya Kemal Beyatlı: Kendi Gök Kubbemiz, Falih Rıfkı Atay: Çankaya, Yakup Kadri Karaosmanoğlu: Yaban, Faruk Nafiz Çamlıbel: Bir Ömür Böyle Geçti (bk. Virgül 14).

4. Ses biliminde uzun ünlüyü göstermek için kullanılır: a:ile, ka:til, usu:le, i:cat.

5. Edebî eserlerdeki karşılıklı konuşmalarda, konuşan kişinin adından sonra konur:

Bilge Kağan: Türklerim, işitin!Üstten gök çökmedikçealttan yer delinmedikçeülkenizi, törenizi kim bozabilir sizin?

Koro : Göğe erer başımızbaşınla senin !

Bilge Kağan: Ulusum birleşip yücelsin diyegece uyumadım, gündüz oturmadım.Türklerim Bilge Kağan der bana.Ben her şeyi onlar için bildim.Nöbetteyim !

(A. Turan Oflazoğlu, Anıtkabir)

6. Matematikte bölme işareti olarak kullanılır: 56:8=7, 100:2=50.

5. ÜÇ NOKTA ( ... )

1. Tamamlanmamış cümlelerin sonuna konur:

Ne çare ki, çirkinliği hemencecik ve herkes tarafından görülüveriyordu da, bu yanı...

(Tarık Buğra, Dönemeçte)

2. Kaba sayıldığı için veya bir başka sebepten ötürü açıklanmak istenmeyen kelime ve bölümlerin yerine konur:

Kılavuzu karga olanın burnu b...tan çıkmaz.

B..., 7 Nisan (Reşat Nuri Güntekin, Çalıkuşu)

Arabacı B...'a yaklaştığını söylüyor, ikide bir fırsat bularak arabanın içine doğru başını çeviri- yordu.

(Ahmet Hamdi Tanpınar, Huzur)

3. Alıntılarda; başta, ortada ve sonda alınmayan kelime ve bölümlerin yerine konur:

Mümtaz, bu dükkâna bakarken hiç farkında olmadan Mallarmé'nin mısraını hatırladı: "Meçhul bir felâketten buraya düşmüş..."

(Ahmet Hamdi Tanpınar, Huzur)

Alınmayan kelime ve bölümlerin yerine yay ayraç içinde üç nokta konması da mümkündür.

4. Sözün bir yerde kesilerek geri kalan bölümün okuyucunun muhayyilesine bırakıldığını göstermek veya ifadeye güç katmak için konur:

Karşı sahilde mor, fark olunmaz sisler altındaki dağlar, korular, beyaz yalılar... Ve bütün bunların üzerinde bir esatir rüyasının havaî hakikati gibi uçan martı sürüleri...

(Ömer Seyfettin, Bahar ve Kelebekler)

Gök sarı, toprak sarı, çıplak ağaçlar sarı...

(Faruk Nafiz Çamlıbel, Han Duvarları)

Sana uğurlar olsun... Ayrılıyor yolumuz!

(Faruk Nafiz Çamlıbel, Sanat)

5. Ünlem ve seslenmelerde anlatımı pekiştirmek için konur:

Gölgeler yaklaştılar. Bir adım kalınca onu kıyafetinden tanıdılar:

— Koca Ali... Koca Ali, be!...

(Ömer Seyfettin, Diyet)

6. Karşılıklı konuşmalarda, yeterli olmayan, eksik bırakılan cevaplarda kullanılır:

— Yabancı yok!— Kimsin?— Ali...— Hangi Ali?— ...— Sen misin, Ali usta?— Benim!...— Ne arıyorsun bu vakit buralarda?— Hiç...— Nasıl hiç? Suya çekicini mi düşürdün yoksa !...— !...

(Ömer Seyfettin, Diyet)

UYARI: Türk imlâsında iki nokta yan yana kullanılmaz.

6. SORU İŞARETİ ( ? )

1. Soru bildiren cümle veya sözlerin sonuna konur:

Ne zaman tükenecek bu yollar, arabacı?

(Faruk Nafiz Çamlıbel, Yolcu ile Arabacı)

Sular mı yandı? Neden tunca benziyor mermer?

(Ahmet Haşim, Merdiven)

Atatürk bana sordu:

— Yeni yazıyı tatbik etmek için ne düşündünüz?


Soru, vurguyla belirtildiği zaman da soru işareti kullanılır:

Gümrükteki memur başını kaldırdı:

— Adınız?

Soru bildiren cümle veya sözlerde bazen cevabın ne olacağı sözün gelişinden belli olur. Bu tür cümle ve sözlerin sonunda da soru işareti kullanılır:

Bu havada dışarı mı çıkılır? (cevap beklemiyor:sözde soru cümlesi)

Böyle bir adama nasıl güvenirsin? (cevap beklemiyor:sözde soru cümlesi)

Seni hiç sevmez olur muyum? (cevap beklemiyor:sözde soru cümlesi)

2. Bilinmeyen yer, tarih vb. durumlar için kullanılır:

Yunus Emre (1240?-1320), (Doğum yeri: ?).

Türk halk felsefesinin, Türk nükteciliğinin ve mizah dehasının büyük mümessili Nasreddin Hoca da (Hâce Nasirüddin) bu asırda yaşamıştır (1208 ?-1284).

(Türk Dünyası El Kitabı)

3. Bir bilginin şüpheyle karşılandığı veya kesin olmadığı durumlarda yay ayraç içinde soru işareti kullanılır:

Ankara'dan Konya'ya 1,5 (?) saatte gitmiş.

1496 (?) yılında doğan Fuzulî ...

UYARI : mı / mi eki -ınca / -ince anlamında zarf-fiil işleviyle kullanıldığı zaman soru işareti konmaz:

Akşam oldu mu sürüler döner. Hava karardı mı eve gideriz.

Alp Er Tonga öldi mü

Esiz ajun kaldı mu

Ödlek öçin aldı mu

Emdi yürek yırtılur.

Bahar gelip de nehir çağıl çağıl kabarmaya başlamaz mı içimi geri kalmış bir saat huzursuzluğu kaplardı.

(Haldun Taner, Onikiye Bir Var)

UYARI : Soru ifadesi taşıyan sıralı ve bağlı cümlelerde soru işareti en sona konur:

Çok yakından mı bu sesler, çok uzaklardan mı?

Üsküdar'dan mı, Hisar'dan mı, Kavaklar'dan mı?


Ruhunu karartan neydi, yağmur mu yağıyordu; yoksa şimşekler mi çakıyordu?

7. ÜNLEM İŞARETİ ( ! )

1. Sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma gibi duyguları anlatan cümlelerin sonuna konur:

Ne mutlu Türküm diyene! (Mustafa Kemal Atatürk)

Gurbet o kadar acı

Ki ne varsa içimde

Hepsi bana yabancı

Hepsi başka biçimde!

(Kemalettin Kâmi Kamu)

Hava ne kadar da sıcak!

Aşkolsun!

Ne kadar akıllı adamlar var!

2. Seslenme, hitap ve uyarı sözlerinden sonra konur:

Ordular! İlk hedefiniz Akdenizdir, ileri!

(Mustafa Kemal Atatürk)

Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk cumhuriyetini, ilelebet, muhafaza ve müdafaa etmektir. (Mustafa Kemal Atatürk)

Ak tolgalı beylerbeyi haykırdı: İlerle! (Yahya Kemal Beyatlı)

Ey köyleri hududa bağlayan yaslı yollar,

Dönmeyen yolculara ağlayan yaslı yollar!

(Faruk Nafiz Çamlıbel)

Dur, yolcu! Bilmeden gelip bastığın

Bu toprak bir devrin battığı yerdir.

(Necmettin Halil Onan)

Ünlem işareti, seslenme ve hitap sözlerinden hemen sonra konulabileceği gibi cümlenin sonuna da konabilir:

Arkadaş, biz bu yolda türküler tuttururken

Sana uğurlar olsun... Ayrılıyor yolumuz!

(Faruk Nafiz Çamlıbel)

3. Bir söze alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırmak için ayraç içinde ünlem işareti kulla- nılır:

İsteseymiş bir günde bitirirmiş (!) ama ne yazık ki vakti yokmuş (!)

Bu kasabada onun ne kadar akıllı(!) olduğunu bilmeyen mi var?

8. KISA ÇİZGİ ( - )

1. Satıra sığmayan kelimeler bölünürken satır sonuna konur:

Soğuktan mı titriyordum, yoksa heyecandan, üzüntüden mi bilmem. Havuzun suyu bulanık. Kapı- nın saatleri 12'yi geçmiş. Kanepelerde kimseler yok. Tramvay ne fena gıcırdadı! Tramvaydaki a- dam bir tanıdık mı idi acaba? Ne diye öyle dönüp dönüp baktı? Yoksa kimseciklerin oturmadığı kanepelerde bu saatte pek başıboşlar mı oturur?

(Sait Faik Abasıyanık, Havuz Başı)

2. Ara sözleri ve ara cümleleri ayırmak için kullanılır:

Örnek olsun diye -örnek istemez ya- söylüyorum.

3. Dil bilgisinde kökleri ve ekleri ayırmak için konur:

al-ış, dur-ak, Dur-sun, Dur-muş, gör-gü-süz-lük.

4. Dil bilgisinde fiil kök ve gövdelerini göstermek için kullanılır:

al-, dur-, gör-, ver-; başar-, kana-, okut-, taşla-, yazdır-.

5. Dil bilgisinde eklerin başına konur:

-den, -lık, -ış, -ak.

6. Dil bilgisinde heceleri göstermek için kullanılır:

a-raş-tır-ma, bi-le-zik, du-ruş-ma, ku-yum-cu-luk, ya-zar-lık, prog-ram.

7. Eski harfli metinlerin yeni yazıya aktarılmasında Arapça ve Farsça kurallara göre yapılmış tamlamaların, birleşik ve türemiş kelimelerin ögelerini ayırmak için kullanılır:

dârü'l-fünûn, resm-i geçit, resm-i kabûl, Cemiyet-i Akvâm, Hâkimiyet-i Milliye, Servet-i Fünûn, hokka-bâz, âteş-perest, menfaat-perest, bî-bedel, nâ-mağlûb, fî-sebîlillâh, min-tarafillâh, bilâ-ücret.

8. Kelimeler arasında “-den...-a, ve, ile, ilâ, arasında” anlamlarını vermek üzere kullanılır:

Türkçe-Fransızca Sözlük, Aydın-İzmir yolu, Ankara-İstanbul uçak seferleri, Türk-Alman ilişkileri, Ural-Altay dil grubu, 09.30 - 10.30, Beşiktaş-Fenerbahçe karşılaşması, Manas Destanı'nda soy-dil-din üçgeni, 1914-1918 Birinci Dünya Savaşı, 1995-1996 öğretim yılı.

9. Bazı terim ve kuruluş adlarında kelimeler arasına konur:

sıfat-fiil, zarf-fiil; Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Fen-Edebiyat Fakültesi.

10. Yabancı özel adlarda ve henüz dilimize mal olmadığı için özgün imlâlarıyla yazılan yabancı kelimelerde kullanılır:

Joliot-Curie, Lévy-Bruhl, Saint-Gotthard, Sainte-Beuve, Boulogne-sur-Mer, Bouches-du-Rhône, Salins-les-Bains, by-pass, check-up, Aix-en-Provence.

11. Adres yazarken semt ile şehir arasına konur:

Kurtuluş – ANKARA

12. Matematikte çıkarma işareti olarak kullanılır: 50 - 20 = 30

9. UZUN ÇİZGİ (—)

1. Yazıda satır başına alınan konuşmaları göstermek için kullanılır. Buna konuşma çizgisi de denir.

Arabamız tutarken Erciyes'in yolunu:

“Hancı dedim bildin mi Maraşlı Şeyhoğlu'nu?”

Gözleri uzun uzun burkuldu kaldı bende,

Dedi:

— Hana sağ indi, ölü çıktı geçende!

(Faruk Nafiz Çamlıbel, Han Duvarları)

Frankfurt'a gelene herkesin sorduğu şunlardır:

— Eski şehri gezdin mi?

— Rothshild'in evine gittin mi?

— Goethe'nin evini gezdin mi?

(Ahmet Haşim, Frankfurt Seyahatnamesi)

— Yoo, güvercinlerime dokunmayınız, dedi.

(Yakup Kadri Karaosmanoğlu)

2. Oyunlarda uzun çizgi konuşanın adından sonra konabilir:

Sıtkı Bey — Oğlum ben kalenin teslimini düşünmüyorum. Kurtarmağa bir çare arıyorum. Kalenin teslimini düşünen seninle müzakere etmez a!

İslâm Bey — Kurtarmağa çare... Kavga ederiz... Ölürüz... Teslim olmayız...

Sıtkı Bey — Kaleyi kurtarmak için daha güzel bir çare var. Gerçekten ölecek adam ister.

İslâm Bey — Ben daha ölmedim.

(Namık Kemal, Vatan yahut Silistre)

UYARI : Konuşmalar tırnak içinde verildiği zaman uzun çizgi kullanılmaz.

10. EĞİK ÇİZGİ ( / )

1. Şiirlerden yapılan alıntılarda, mısraların yan yana yazılması gereken durumlarda mısraları belir- lemek için kullanılır:

Ne sen, ne ben / Ne de hüsnünde toplanan bu mesâ / Ne de âlâm-ı fikre bir mersâ / Olan bu mâî deniz / Melâli anlamayan nesle âşinâ değiliz. (Ahmet Haşim, O Belde)

2. Adres yazarken apartman numarası ile daire numarası arasına konur:

Altay Sokağı, Nu.: 21/6

3. Adres yazarken semt ile şehir arasına konur:

Altay Sokağı, Nu.: 21/6 Kurtuluş / ANKARA

4. Dil bilgisinde eklerin farklı şekillerini göstermek için kullanılır:

-a/-e, -an /-en, -lık /-lik, -madan /-meden.

5. Bölme işareti olarak kullanılır: 70 /2 = 35

11. TIRNAK İŞARETİ ( “...” )

1. Başka bir kimseden veya yazıdan olduğu gibi aktarılan sözler tırnak içine alınır:

Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesinin ön cephesinde Atatürk'ün “Hayatta en hakikî mürşit ilimdir.” vecizesi yer almaktadır. Ulu önderin “Ne mutlu Türküm diyene!” sözü her Türk'ü duygulandırır.

Bakınız, şair vatanı ne güzel tarif ediyor:

“Bayrakları bayrak yapan üstündeki kandır.

Toprak eğer uğrunda ölen varsa vatandır.”

UYARI : Aynen alınmayan söz ve yazılar tırnak içinde gösterilmez.

UYARI : Tırnak içindeki alıntının sonunda bulunan işaret (nokta, soru işareti, ünlem işareti vb.) tırnak içinde kalır: “Akıl yaşta değil baştadır.” atasözü yüzyılların tecrübesinden süzülüp gelen bir gerçeği ifade etmiyor mu?

“İzmir üzerine dünyada bir şehir daha yoktur!” diyorlar.


UYARI : Uzun alıntılarda her paragraf ayrı ayrı tırnak içine alınır.

2. Özel olarak belirtilmek istenen sözler tırnak içine alınır:

Yeni bir “barış taarruzu” başladı.

Özel olarak belirtilmek istenen sözler tırnak içine alınmadan koyu yazılarak veya altı çizilerek de gösterilebilir.

Höyük sözü Anadolu'da tepe olarak geçer.

3. Kitapların ve yazıların adları ve başlıkları tırnak içine alınır:

Yahya Kemal'in bazı şiirleri “Kendi Gök Kubbemiz” adı altında çıktı.

(Ahmet Hamdi Tanpınar)

“İmlâ Kuralları” bölümünde bazı uyarılara yer verilmiştir.

Kitapların ve yazıların adları ve başlıkları tırnak içine alınmaksızın koyu yazılarak veya eğik yazıyla (italik) dizilerek de gösterilebilir:

Cahit Sıtkı'nın Şairin Ölümü şiirini Yahya Kemal çok sevmişti.


Bugünün gençleri Dar Kapı'yı okumalıdırlar. (Ahmet Hamdi Tanpınar)

UYARI : Tırnak içine alınan sözlerden sonra kesme işareti kullanılmaz: Yahya Kemal’in “Kendi Gök Kubbemiz”i okudunuz mu?

12. DENDEN İŞARETİ (")

Bir yazıdaki maddelerin sıralanmasında veya bir çizelgede alt alta gelen aynı sözlerin veya söz grup- larının tekrar yazılmasını önlemek için kullanılır:

a. Etken fiilb. Edilgen "c. Dönüşlü "ç. İşteş "

13. YAY AYRAÇ ( ( ) )

1. Cümlenin yapısıyla doğrudan doğruya ilgili olmayan açıklamalar için kullanılır:

Anadolu kentlerini, köylerini (Köy sözünü de çekinerek yazıyorum.) gezsek bile görmek için değil, kendimizi göstermek için geziyoruz.

(Nurullah Ataç, Söyleşiler)

Süleyman Şah'ın cenazesi sudan ihraç olunarak (çıkarılarak) hemen orada defnedilmiştir ki makarrı (durağı) hâlâ “Türk Mezarı” namiyle maruftur (tanınmıştır).

(Refik Halit Karay, Bir İçim Su)

UYARI : Hakkında açıklama yapılan söze ait ek, ayraç kapandıktan sonra yazılır:

Yunus Emre (1240?- 1320)'nin...

UYARI : Yani ile yapılan açıklamalar ayraç içine alınmaz.

2. Tiyatro eserlerinde konuşanın hareketlerini, durumunu açıklamak ve göstermek için kullanılır:

İhtiyar – (Yavaş yavaş Kaymakama yaklaşır.) Ne oluyor beyefendi? Allah rızası için bana da anlatın...

Kaymakam – (hiddetle) Ne olacak baba... Oğlunun katili ecnebi tebaasıymış... Düşman gemileri üstümüze toplarını çevirmişler, Adalı'yı istiyorlar... Sağ salim onu teslim edecekmişiz.

İhtiyar – (Evvelâ vurulmuş gibi sendeler, sonra derin ve saf bir bakışla Kaymakam ve arkadaşlarına) Etmeyin Efendiler... Benim gibi dertli bir ihtiyarla eğlenmek günahtır... Sizin gibi efendilere yakışmaz...

(Reşat Nuri Güntekin, İstiklâl)

3. Alıntıların aktarıldığı eseri veya yazarı göstermek için kullanılır:

Cihanın tarihi, vatanı uğrunda senin kadar uğraşan, kanını döken bir millet daha gösteremez. Senin kadar kimse kendi vatanına sahip olmağa hak kazanmamıştır. Bu vatan ya senindir, ya kimsenin. (Ahmet Hikmet Müftüoğlu)

Eşin var, aşiyanın var, baharın var ki beklerdin

Kıyametler koparmak neydi ey bülbül, nedir derdin? (Safahat)

4. Alıntılarda, başta, ortada ve sonda alınmayan kelime ve bölümlerin yerine konulan üç nokta, yay ayraç içine alınabilir (bk. Üç nokta 3).

5. Bir söze alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırmak için kullanılan ünlem işareti yay ayraç içine alınır (bk. Ünlem işareti 3).

6. Bir bilginin şüpheyle karşılandığını veya kesin olmadığını göstermek için kullanılan soru işareti yay ayraç içine alınır (bk. Soru işareti 3).

7. Bir yazının maddelerini gösteren rakam ve harflerden sonra kapama ayracı konur:

I) 1) A) a)

II) 2) B) b)

13. KÖŞELİ AYRAÇ ( [ ] )

1. Ayraç içinde ayraç kullanılması gereken durumlarda yay ayraçtan önce köşeli ayraç kullanılır:

Mongolın Ertniy Tüü0 (Arheologiyn Nayruulal) [Mogolistan'ın Eski Tarihi (Arkeolojik Araştırmalar)], BNMAU-ın şinjleh U0aanı Akademii Tuu0ıyn)ureelen, Ulaanbaatar 1977.

2. Bibliyografik künyelere ilişkin bazı ayrıntıları göstermek için kullanılır:

Reşat Nuri [Güntekin], Çalıkuşu, Dersaadet 1922.

Yekta Bahir [Ömer Seyfettin], Yeni Lisan, Genç Kalemler.

3. Bilimsel çalışmalarda, metinde bulunmayan veya silinmiş olan, fakat araştırıcı tarafından tamam- lanan bölümler köşeli ayraç içine alınır:

Babam kağan öldüğünde küçük kardeşim Kül-tegin ye[di yaşında kaldı...].

(Çözülmüş Orhon Yazıtları)

14. TIRNAK İŞARETİ ( ‘...’ )

1. Tırnak içinde verilen ve yeniden tırnağa alınması gereken bir sözü belirtmek için kullanılır:

Edebiyat öğretmeni “Şiirler içinde ‘Han Duvarları’ gibisi var mı?” dedi ve Faruk Nafiz'in bu güzel şiirini okumaya başladı.

“Şinasi'nin ‘safi Türkçe’ ile yazdığını söylediği şiirlerden sonra vardığı bu konuşulan dil fikri şüphesiz ki ondan gelen en büyük kazancımızdır.”


2. Dil yazılarında verilen örneğin anlamını göstermek için kullanılır:

Göktürk Anıtları'nda geçen fakat günümüze ulaşmayan bazı örnekler: bodun ‘millet, kavim’, sab ‘söz’, eçü apa ‘ecdat, atalar’, tüketi ‘tamamen, bütünüyle’.

16. KESME İŞARETİ ( ' )

1. Özel adlara getirilen iyelik ve hâl eklerini ayırmak için konur:

Fatih Sultan Mehmet'e, Atatürk'üm, Türkiye'm, İnönü'den, Yurdakul'dan, Kâzım Karabekir'i, Yunus Emre'yi, Ziya Gökalp'tan; Türk'e, Alman'ı; Jüpiter'den, Venüs'ü; Türkiye'de, Van Gölü'ne, Ağrı Dağı'nın; Ziya Gökalp Bulvarı'nda, Çankaya Köşkü'ne, Sait Halimpaşa Yalısı'ndan; Kiralık Konak'ta, Sinekli Bakkal'ı.

Ancak aşağıda belirtilen özel adlardan sonra kesme işareti kullanılmaz:

a. Kurum ve kuruluş adları:

Türkiye Büyük Millet Meclisine, Türk Dil Kurumundan, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığına, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dekanlığına.

b. Akım, çağ ve dönem adları:

Eski Çağın, Yükselme Döneminin, Klâsik Türk Edebiyatına, Millî Edebiyat Akımının, Edebiyat-ı Cedide Topluluğunun.

c.Önemli kişi adlarından sonra kullanılan unvanlar:

Mustafa Kemal Paşaya, Nasrettin Hocada, Enver Paşanın, Zeynep Hanıma, Ayhan Beyden, Ahmet Mithat Efendinin, Enver Paşayı.

ç. Ay ve gün adları:

29 Ekime..., 30 Ağustos Çarşambadan sonra

d. Deyimlerde geçen özel adlar:

Allahtan hayırlısı, Allaha emanet; Alinin külâhını Veliye, Velinin külâhını Aliye.

UYARI : Ahmet, Halit, Mehmet, Murat, Recep; Gazi Antep, Sinop, Zonguldak gibi örneklerde kesme işareti kullanılır. Ancak kelimeler, Ahmeti, Haliti, Mehmeti, Muratı, Recepi, Gazi Antepi, Sinopu, Zonguldakı şeklinde telâffuz edilmez; Ahmedi, Halidi, Mehmedi, Muradı, Recebi, Gazi Antebi, Sinobu, Zonguldağı şeklinde telâffuz edilir.

UYARI : Özel adlar yerine kullanılan"o" zamiri cümle içinde büyük harfle yazılmaz ve kendisinden sonra gelen ekler kesme işaretiyle ayrılmaz.

2. Yabancı özel adlardan sonra getirilen çokluk ve yapım ekleri kesme işaretiyle ayrılır:

Nice'ler, Lille'li, Bordeaux'lu, Honolulu'lu.

UYARI : Yabancı özel adlar dışındaki özel adlara getirilen yapım ekleri ve çokluk eki kesmeyle ayrılmaz: Türklük, Türkleşmek, Türkçü, Türkçülük, Türkçe, Müslümanlık, Hristiyanlık, Avrupalı, Avrupalılaşmak, Aydınlı, Konyalı, Bursalı; Ahmetler, Mehmetler, Yakup Kadriler, Ereğliler. Bu eklerden sonra da kesme işareti kullanılmaz: Türklüğün, Türkleşmekte, Türkçenin, Müslümanlıkta, Hristiyanlıktan, Aydınlıdan.

3. Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için konur:

TBMM'nin, TDK'nin, BM'de, ABD'de, TV'ye.

UYARI : Küçük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde kelimenin okunuşu; büyük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde kısaltmanın son harfinin okunuşu esas alınır: kg'dan, cm'yi, mm'den; BDT'ye, THY'de, TRT'den. Ancak kısaltması büyük harflerle yapıldığı hâlde bir kelime gibi okunan kısaltmalara getirilen eklerde bu okunuş esas alınır: ASELSAN'da, BOTAŞ'ın, NATO'dan, UNESCO'ya.

UYARI : Sonunda nokta bulunan kısaltmalarla üs işaretli kısaltmalar kesmeyle ayrılmaz. Bu tür kısaltmalarda ek noktadan ve üs işaretinden sonra, kelimenin ve üs işaretinin okunuşuna uygun olarak yazılır: vb.leri, mad.si, Alm.dan, İng.yi, Nu.dan; cm³e (santimetre küpe), m²ye (metre kareye), 6 4 ten (altı üssü dörtten)

4. Sayılara getirilen ekleri ayırmak için konur:

“1919 senesi Mayısının 19'uncu günü Samsun'a çıktım.” 1985'te, 8'inci madde, 2'nci kat; 7,65’lik, 9,65’lik.

UYARI : Sıra sayıları ekle gösterildiği zaman rakamdan sonra sadece kesme işareti ve ek yazılır; ayrıca nokta konmaz: 8.'inci değil 8'inci, 2.'nci değil 2'nci.

UYARI : Üleştirme sayıları rakamla değil yazıyla gösterilir: 6'şar değil altışar, 10'ar değil onar.

5. Dilimizde kolmak, netmek, neylemek, napmak gibi fiiller yoktur. Ancak konuşmada ve vezin dolayısıyla şiirde bu tür kullanılışlar ortaya çıkabilmektedir. Seslerin vezin dolayısıyla şiirde veya konuşma sırasında düştüğünü göstermek için kesme kullanılır: K'oldu, N'oldu? N'etsin? N'eylesin? N'apalım?

Bir ok attım karlı dağın ardına

Düştü m'ola sevdiğimin yurduna

İl yanmazken ben yanarım derdine

Engel aramızı açtı n'eyleyim (Karacaoğlan)

6. Bir ek veya harften sonra gelen ekleri ayırmak için konur:

A'dan Z'ye kadar, b'nin m'ye dönüşmesi, Türkçede -daş'la yapılmış birçok söz vardır.

7. Özel adlar için yay ayraç içinde bir açıklama yapıldığı takdirde kesme işareti yay ayraçtan sonra konur:

Yunus Emre (1240?-1320)'nin, Yakup Kadri (Karaosmanoğlu)'nin.

Ancak, cins isimler için yapılan açıklamalarda yay ayraç (parantez)tan sonra doğal olarak kesme işaretine gerek yoktur:

İmek fiili (ek fiil)nin geniş zamanı şahıs ekleriyle çekilir.

ETKİNLİKLER

1. Aşağıdaki parçada boş bırakılan yerlere uygun noktalama işaretini getiriniz.

Bu Pazar erkenden kalkıp kahvaltımı yaptım Sofradan kalktığımda saat 07 30’u, takvimler de 17 11 2008’i gösteriyordu Bugün benim için önemli bir sınav vardı Sınav başlamadan önce Dr Nevzat Türker Bey gelip bize moral verdi Sınavda dikkat etmemiz gereken üç altın kuralı sıraladı:

1. Sınav esnasında sakin olunuz.

2. Soruları hızlı; ama dikkatli okuyunuz.

3. Sınav süresini iyi ayarlayınız ve yaptıklarınızı bir kez kontrol ediniz.

Sınavdan sonra Beyazıt Caddesi’ndeki evimizin yolunu tuttum Tam o sıra 3 kattan yükselen sesleri duydum Ne olup bittiğini merak ediyordum ki komşu “İmdat, hırsız var!” diye bağırmaya başladı Ne yapacağımı şaşırdım

2. Aşağıda virgülün kullanıldığı yerlerden bazıları verilmiştir. Bu kuralları örnekleyen cümleler kurunuz.

a. Bibliyografik künyelerde yazar, eser, basımevi vb. maddelerden sonra konur;

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

b. Sayıların yazılışında kesirleri ayırmak için konur;

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

c. Tırnak içinde olmayan aktarma cümlelerden sonra konur;

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

ç. Birbiri ardınca sıralanan eş görevli kelime ve kelime grupları arasına konur;

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

d. Konuşma çizgisinden önce konur;

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

3. Aşağıdaki parçada yay ayraç (parantez) içine uygun noktalama işaretlerini yazınız.

( )1 Nereden böyle ağam ( )2

( )3 Hikâyeler ( )4 türküler yurdundan ( )5 Öyküler, türküler yurdu neresidir ( )6 diye soracak olursan ( )7 Anadolu( )8 dur ( )9 derim ( )10 Anadolu derin bir duygusallık içinde hikâyeleri ( )11 türküleri ile yaşar ( )12 Ah ( )13 Anadolu insanı ( )14 beşikten mezara kadar hikâyeleri, türküleriyle harmanlansın ( )15

4. Aşağıdaki parçada yay ayraç içine gelecek noktalama işaretlerini belirleyiniz. İlgili kutuları örnekteki gibi doldurunuz.

Aslını arar ( )1 köküne inerseniz Anadolu( )2yu bir destanlar ülkesi olarak görürsünüz( )3 Destanlar( )4 Anadolu( )5nun şanındandır( )6 Türkler 900 yıl önce

Malazgirt( )7e gelir( )8 fetih destanlarıyla( )9 kent kent( )10 oba oba kapılarını açar Anadolu’nun( )11 Destanları tarih kitapları neden yazmaz ki( )12 Çünkü destanları

olaylar meydana getirir( )13 olaylar olağanüstü biçimlerde halkın hayal gücünde oluşur( )14 Değil mi ki bundan sonrası ozanın işi( )15

Nokta Virgül Üç Nokta Soru İşareti Kesme İşareti

14 5

5. Aşağıdaki cümlelerden uygun olanların sonuna soru işareti koyunuz.

Türk şiirinin en güzel lirik şiir örneği bu mu ( )

Bu soğuk ve yağmurlu havada hiç dışarı çıkılır mı ( )

Sen kim oluyorsun da bana hesap soruyorsun ( )

Bu sene hangi sınıfların dersine gireceğini de bilmiyordu ( )

Bağlama nasıl çalınır, sen biliyor musun ( )

Bir yabancı gördü mü hemen sokulur, elinden geldiğince yardım etmeye çalışırdı ( )

Nereye gideceğini, kime akıl danışacağını bilmiyordu ( )

Dediklerini dinlemez olur muyum hiç ( )

6. Aşağıdaki parçayı okuyunuz, siz de verilen noktalama işaretlerini tanıtıcı yazılar yazınız.

a.

?

b.

!

Merhaba! Benim adım soru işareti. Beni gördüğünüz cümleler üzerine biraz düşünür, mantıklı bir cevap ararsınız. Ben, hep bir şeyler sorar sizleri öğrenmeye teşvik ederim. Haa,unutmadan ekleyeyim benim işlevim sadece bu değil. Emin olmadığınız bilgilerin sonunda beni yay ayraç içinde kullanabilirsiniz.

Merhaba! Benim adım …………...................... Ben……...…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

c.

,

ç.

;

Merhaba! Benim adım ………………………………. Ben…………………………………………………………………

……………………………………………………………………….

………………………………………………………………………

……………………………………………………………………..

……………………………………………………………………..

Merhaba! Benim adım …………………………….. Ben ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

d.

:

e.

…



7. Aşağıdaki bulmacada saklı olan kelimeleri bulup alttaki bölüme yazınız.

N O K T A L A M A Ü İ N S

O R H A T A T U Y N K O O

K P V İ R G Ü L Z L İ K R

T Y A Z I M K R Ş E N T U

A L M N O S Z T U M O A İ

T I R N A K N M U L K L Ş

Y A Y A Y R A Ç R K T I A

Ü Ç N O K T A O Y Z A V R

K E S M E İ Ş A R E T İ E

P A R A N T E Z Ş K L R T

K I S A L T M A R E T G İ

N U Z U N Ç İ Z G İ M Ü R

K I S A Ç İ Z G İ T S L K

…………………………………… ………………………………………

…………………………………… ………………………………………

…………………………………… ………………………………………

…………………………………… ………………………………………

…………………………………… ………………………………………

…………………………………… ………………………………………

8. Aşağıdaki boşluklara uygun kelimeler yazıp cümleleri tamamlayınız.

Bazı kısaltmaların sonuna ………………… konur.

Birbiri ardınca sıralanan eş görevli kelime ve kelime gruplarının arasına ……………….. konur.

Uzun cümlelerde yüklemden uzak düşmüş öğeleri belirtmek için ………………… konur.

Kendisinden sonra örnek verilecek cümlelerin sonuna ………………….. konur.

Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için ……………. konur.

Cümle içerisinde ve, veya, yahut gibi bağlaçlardan önce ve sonra ……………. konmaz.

Tamamlanmamış cümlelerin sonuna ……………………… konur.

Soru bildiren cümlelerin veya sözlerin sonuna …………………. konur.

Sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma gibi duyguları anlatan cümlelerin sonuna ……………… .……………………… konur

Satıra sığmayan kelimeler bölünürken satır sonuna ……………………… konur.

Yazıda satır başına alınan konuşmaları göstermek için ……………………. kullanılır.

Başka bir kimseden veya yazıdan aktarılan sözler ………………. içine alınır.

Özel adlara verilen iyelik, durum ve bildirme ekleri ………………… ile ayrılır.

9. Aşağıdaki yargılardan doğru olanların başına “D”, yanlış olanların başına “Y” yazınız.

(….) “Sabah kahvaltı yaptın mı” cümlesinin sonuna nokta konur.

(….) “Her sabah spor yapar mısın” cümlesinin sonuna soru işareti konur.

(….) “Eyvah, çantayı unutmuşum” cümlesinin sonuna ünlem işareti konur.

(….) “Ahmet’ler” kelimesinde kesme işaretinin kullanımı yanlıştır.

(….) “Hasan ( ) Mehmet ve Ökkeş top oynuyorlar.” cümlesinde ( ) yerlerine virgül konur.

10.

Öğrencilerden hangilerinin kurduğu cümleler, ünlem işareti (!)’nin yukarıdaki kurallarını örneklemiştir? İşaretleyiniz.

Ünlem İşareti ( ! )

1. Sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma gibi duygular anlatan cümlelerin sonuna konur.

2. Seslenme, hitap ve uyarı sözlerinden sonra konur.

Aynur

Koray

Furkan

Tevfik

Büşra

Uğur

Aşk olsun, o nasıl söz!

Hava ne kadar güzel!

Arkadaşlar, haydi otobüs kalkıyor!

Bu çocuk ne kadar da akıllı (!) baksanıza

Of! Sınavda yine beklediğim puanı alamadım.

Anlaşılan bu sınavın birincisi (!) yine sen olacaksın.

ÇÖZÜMLÜ SORULAR

1. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin sonuna farklı bir noktalama işareti konur?

A) Her gelenden seni sordum

B) Gün olur devran döner

C) Beni nasıl oldu da görmedin

D) Kim bilir belki yarın döner

2. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin sonuna nokta(.) getirilmez?

A) Yazık, elindeki varlığın kıymetini bilemedin

B) Hazıra dağ dayanmaz, diye boş yere dememişler

C) Kalemini evde mi yoksa okulda mı unuttuğunu bilemedi

D) Son günlerde en çok “Ah İstanbul” şarkısını dinliyordu

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “virgül” yanlış kullanılmıştır?

A) Hasan, Usta sabah erkenden işe gitmiş.

B) Borçlarını ödemek için bakkala, manava ve kasaba uğramış.

C) Koşarak eve geldi, sonra çıkıp gitti.

D) Bilmem ki sana ne söylesem, ne anlatsam?

4.

Nokta işaretinin aşağıda verilen kurallarından hangisi bu cümlede örneklenmemiştir?

A) Beş ve beşten çok rakamlı sayılar sondan sayılmak üzere üçlü gruplara ayrılarak yazılır ve araya nokta konur.

B) Saat ve dakika gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur.

C) Bibliyografik künyelerin sonuna konur.

D) Bir yazının maddelerini gösteren rakam veya harflerden oluşur.

5. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin sonunda üç nokta(…) kullanılmalıdır?

A) Tekirdağ merkez, ilçe ve beldelerinde sağanak yağış nedeniyle birçok ev ve iş yeri su altında kaldı

B) Kumbağ beldesine ulaşımı sağlayan yol trafiğe kapatıldı

C) Sağanak yağış, Şarköy ve Hayrabolu ilçeleri dışında bütün yerleşim yerlerini etkiledi

D) Tekirdağ şehir içinde ve Çorlu – Silivri yolunda çökmeler meydana geldi ama

6. “Hacı Süleyman( )şafaktan beri elinde çifte ( ) önünde köpek ( ) kıyı kıyı taban tepiyordu( )” cümlesinde ( ) yerlere sırasıyla hangi noktalama işaretleri konmalıdır?

A) (,) (.) (!) (.) B) (.) (,) (.) (.)

C) (,) (,) (,) (.) D) (:) (;) (,) (.)

-Sınav 14,15’te yapılacakmış.

-256.165 km yol gitmişler.

-Peyami Safa, Sözde Kızlar, Ötüken Yayınları, Ankara 1988

7. Samet ( ) kendisini tutmayarak konuşmaya başladı ( )

( ) Efendim ( ) soylu kişi ( ) dedi ( )

Cümlelerindeki ( ) yerlere sıra ile hangi noktalama işaretleri konmalıdır?

A) (,) (:) (-) (,) (,) (.) B) (,) (:) (?) (-) (,) (.)

C) (-) (,) (-) (,) (,) (.) D) (:) (,) (-) (,) (,) (,)

8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “virgülün” kullanılması anlam kargaşasını önlemiştir?

A) Ankara, Yozgat ve Kırıkkale İç Anadolu Bölgesi’nin şehirleridir.

B) Genç, adama yer vermek için oturduğu yer- den kalktı.

C) Tuzlu, acılı yiyecekleri pek sevmez; hatta hiç yemezdi.

D) Sınıfta, kız öğrencilerin sayısı; erkek öğren- cilerden fazlaydı.

9. Memleketim ( ) derdim ( ) Memleketim ( )

Dağına ( ) taşına seslenirdim ( )

İçime vuran derinliklerden ( )

Yankılarda adını dinlerdim ( )

Sevdiğim göllerinin ( ) vadilerinin ( )

Beyitte aşağıdaki noktalama işaretlerinin hangisi kullanılmaz?

A) Nokta (.) B) Soru İşareti (?)

C) Virgül (,) D) Ünlem İşareti (!)

10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru işareti (?) farklı bir görevde kullanılmıştır?

A) Sakarya Caddesi’nde hangi kitapçılar var?

B) İşte size en vefalı (?) arkadaşımın fotoğrafı.

C) Yazar neden bu hikâyesinde İstanbul dışına çıkıyor?

D) Bu yatağı kaldıramayacağını nasıl akıl ede- medin?

11. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde kesme işaretinin (‘) kullanımı ile ilgili bir yanlış ya- pılmıştır?

A) İstanbul’da yıllarca yaşadıktan sonra Ana-dolu’da yaşamak zor geldi.

B) Kimse Canan’ların bize uğrayacağını san- mıyordu.

C) Kısmet Hanım’ın işleri bugünlerde çok sıkıymış.

D) Mehmet’in annesi bugün dönecekmiş.

12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir noktalama hatası yapılmıştır?

A) 39’uncu sayıdan sonra dergi çıkmaz oldu.

B) Derginin 1. sayısında “Türk Millî Eğitimi”ne yer verilmiş.

C) Dergi ilk, sayısında daha başarılı yayınlara imza atmıştı.

D) Bu dergi 1998’de çıkmaya başlamıştı.

13. Bir gün öğretmenime şöyle demiştim (1)

- Neden biz de manzara resmi yapmak için bahçeye çıkmıyoruz (2)

Bütün sınıf arkadaşlarım o gün ilk defa beni desteklemişti (3) Bunun üzerine öğretmenimiz bizi bahçeye çıkarabileceğini (4) ancak bunun için baharın gelmesini beklememiz gerektiğini söylemişti. Ama o sene hiç bahar gelmemişti.

Yukarıdaki parçada yay ayraçlardan hangisinin içine iki nokta (:) getirilmelidir?

A) 1. B) 2. C) 3. D) 4.

14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin sonuna ünlem işareti (!) konur?

A) Gelecek hafta burada bir festival mi olacak

B) Ya, sen sınavı kazandın demek

C) Yazar son günlerde topluma gözlerini kapa- mış, inzivaya çekilmişti.

D) Bana, kuzenimden bir mektup gelmiş

15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “nokta” yanlış kullanılmıştır?

A) 29. Haziran. 1972’de doğmuş.

B) Saat 13.00’te misafirim geldi.

C) Dr. Hasan Pelit bugün nöbetçi değil.

D) Üsküdar’da bir yalıda yaşıyormuş.

16. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin sonuna soru işareti (?) getirilmelidir?

A) Ah, yeni doğmuş bebeklerin ne güzel kokusu vardır

B) Bebeklerin süt dişlerini ne zaman çıkarmaya başladıklarını bile bilmiyordu

C) Bebeğin mama ve uyku saatlerinde bir değişiklik mi oldu

D) İşten eve geldi mi ilk olarak bebeğin odasına koşar, hasretle onu kucaklardı

17. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde “tırnak işareti” yanlış kullanılmıştır?

A) Ahmet Hamdi Tanpınar’ın “Beş Şehir” adlı kitabını okudum.

B) Babası bana, “Yarın erkenden gel.” dedi.

C) Ankara, “Eskişehir” ve Adana’da tanıdığım insanlar var.

D) Ömer Seyfettin’in “Bomba” adlı hikâyesinin konusu ne?

18. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin sonuna getirilen üç nokta (…), doğru olarak kulla- nılmıştır?

A) Ders çalışıyor; ama başarılı olamıyor…

B) Babasının öğütleri, bitmiyordu: Çalış, erken yat…

C) Ne zaman tükenecek bu yollar, arabacı…

D) Oraya bir daha uğramam, geçen sefer beni iyi karşılamadılar…

19. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde gereksiz noktalama işareti kullanılmıştır?

A) “Han Duvarları” ‘nı okudunuz mu?

B) Öğretmen, “Sizi yazılı yapacağım.” dedi.

C) “Yaban” İstiklâl Savaşı’nı anlatan ilk romandır.

D) Türk insanı “demokrasiyi” iyi benimsedi.

20. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ğnlem işareti (!) yanlış kullanılmıştır?

A) Ne mutlu Türk’üm diyene!

B) Ne kadar akıllı çocuklar var!

C) Mehmet, kim ne derse desin, iyi bir çocuktur!

D) Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri!

ÇÖZÜMLER

1. A, B ve D seçeneklerinde cümlelerin sonuna “nokta” konur. C seçeneğinde ise cümlede soru anlamı vardır. Cümlenin sonuna soru işareti (?) konur.

Doğru Seçenek “C”

2. B, C ve D seçeneklerinde verilen cümlelerin sonuna nokta getirilebilir. Oysa A seçeneğin- deki cümlelerin sonuna nokta değil; ünlem işa- reti konmalıdır.

Doğru Seçenek “A”

3. B,C ve D seçeneklerinde virgül uygun yerde kullanılmıştır. A seçeneğinde ise sıfat tamlama- sında tamlayan ve tamlanan arasında kullanıl- mıştır. Tamlamalarda tamlayan ile tamlanan a- rasına virgül konmaz.

Doğru Seçenek “ A”

4. D seçeneğinde verilen “Bir yazının maddelerini gösteren rakam veya harflerden sonra konur.” kuralı, verilen seçeneklerde örneklenme- miştir.

Doğru Seçenek “D”

5. A, B ve C seçeneklerinde verilen cümleler tamamlandığı için sonuna nokta konmalıdır. D seçeneğinde verilen cümle tamamlanmamış, okuyucu tarafından tamamlanması beklenmiştir. Bu yüzden sonuna üç nokta konmalıdır.

Doğru Seçenek “D”

6. Cümlede sıra ile (,) (,) (,) (.) işaretleri konma- lıdır.


7. Cümlede sıra ile (,) (:) (-) (,) (,) (.) işaretleri konmalıdır.


8. A, C ve D seçeneklerinde aynı tür kelimeler arasına virgül konmuştur. B seçeneğinde ise tamlama oluşturuyormuş gibi görünüp de tamlama olmayan iki kelime arasına anlam karga- şasını önlemek için konulmuştur.

Doğru Seçenek “B”

9. Bu şiirde soru anlamı yoktur. Bu nedenle soru işareti kullanılmaz.


10. A, C ve D seçeneklerinde soru işareti soru sormak amacıyla kullanılmıştır. B seçeneğinde ise cümleye alay anlamı katmak amacıyla kulla- nılmıştır.


11. A, C ve D seçeneklerinde kesme işareti ile ilgili bir yanlışlık yapılmamıştır. B seçeneğin- deki “Canan’ların” kelimesinde “-ler” çoğul eki kesme işareti ile ayrılmıştır. Çoğul eki olan “-ler” kesme işareti ile ayrılamaz.


12. C seçeneğinde verilen cümlede virgül, tam- lamanın arasına konup tamlamayı oluşturan kelimeleri ayırdığı için yanlıştır.


13. 1 numaralı yay ayraç içine iki nokta konma- lıdır. Çünkü kendisinden sonra bir açıklama ya- pılacaktır.


14. A seçeneğindeki cümlenin sonuna soru işa- reti, C ve D seçeneğinin sonuna nokta konur. B seçeneğindeki cümle ise “şaşma” duygusuna yer verilmiştir. Sonuna ünlem işareti konur.


15. B seçeneğinde saat ve dakika arasında, C seçeneğinde kısaltmaların sonunda, D seçene- ğinde ise cümlenin sonunda kullanımı doğrudur. A seçeneğinde, tarih yazımındaki kullanımı yanlıştır. Eğer tarih yazılırken ay sayı ile değil de yazı ile yazılırsa o zaman “gün, ay, yıl” ara- sına nokta konmaz.

Doğru seçenek “A”

16. A seçeneğinde verilen cümlenin sonuna ün- lem işareti, B ve D seçeneklerinde verilen cüm- lelerin sonuna nokta getirilmelidir. C seçeneğin- de verilen cümle soru sorduğu için cümlenin sonuna soru işareti konmalıdır.


17. A ve D seçeneklerinde bir hikâye veya ro- man isminin tırnak içine alınması ile ilgili olarak kullanılmıştır. B seçeneğinde aktarma söz- lerin verilmesinde kullanılmıştır. C’deki kulla- nımı yanlıştır. Tırnak işaretinin böyle bir kulla- nımı yoktur.

18. Bir takım örnekler sayıldıktan sonra benzer- lerinin devam ettiğini anlatmak için üç nokta (…) kullanılmalıdır. Bu da B’de vardır. A ve D’de nokta, C’de ise soru işareti kullanılmalıdır.


19. Tırnak içine alınan başlıklardan, eser adla- rından sonra kesme işareti kullanılmaz.


20. A’da kıvanç, B’de şaşma duygusu belirtil- mektedir. D’de seslenme vardır. C’de ünlem an- lamı yoktur, cümlenin sonunda nokta kullanıl- malıdır.


OKUMA PARÇASI

Bir yazının bölümleri ya da noktalama işaretleri olsaydınız hangisi olmayı tercih ederdiniz?

Düşünün ki insan değil de noktalama işaretisiniz. Ve sizin göreviniz artık insanların yazılarına hizmet etmek. Ne hissederdiniz?

Bir virgül mü olmak isterdiniz? İnsanların hayatına hep yarı nefes alıp vermesine yardım etmesi için...

Yoksa bir nokta mı? Son sözleri söylemek gibi... Ya da her şeyin bir sonu olduğunu belirtmek için... Ve ya bir başka cümlenin başlayacağını müjdelemek mi isterdiniz...

Hayatı kısaltmak için mi nokta olurdunuz; kaçıncı sırada bitirdiğinizi söylemek için mi?

Üç nokta mı olmak isterdiniz? Söyleyecek şeyler bulunamadığında belirsizliği desteklesin diye...

İki nokta üst üste olup sürekli açıklama yapmak mı isterdiniz?

Uzun çizgi olup sürekli kafa mı şişirirdiniz?

Soru işareti olup hep soru mu sorardınız?

Parantez mi olurndunuz her şeyi ayrıca açıklamak için?

Tırnak işareti olup başkalarından alıntı yaparak mı yaşardınız hayatınızı?

Ya da kesme işareti olup birilerine bağımlı olarak mı yaşardınız?

Denden mi olurdunuz yoksa? Hiç yakıştıramadım size oysa? Kişileri taklit ederdiniz yani…

Eğik çizgi olup ayırır mıydınız kimseyi birbirine düşman olmasa bile?

Düzeltme işareti olup düzeltir miydiniz herkesi; ilk önce kendinizi düzeltmeniz gerekirken… Yoksa noktalı virgül olup bir yandan bazı şeyleri sonlandırmak ya da sonlandırmamak arasında mı kalırdınız? Birilerine bağlı olmasanız da kendi içinizde bağımsız biri olmayı mı yeğlerdiniz?

Ünlem işareti mi olurdunuz? Her şeye şaşırarak bakmayı adet edinip... Ya da kızıp, sevinip, heyecanlanır mıydınız her şeye?

Belki de kısa çizgi olup hep mesafe koyardınız herkese...

Ne olmak isterdiniz?

Nasıl bir hayat yaşamak isterdiniz?

Dönüp bakın şöyle hayatınıza, hangi noktalama işareti olarak yaşamışsınız?

Ya da yaşıyorsunuz?

"Ben şuan bu yazı ile soru işareti olarak yaşıyorum..."

"Bazen nokta..."

Bazen de iki noktalama işaretini yaşıyorum kendi benliğimde...

İki nokta ve parantezi yan yana getirip gülümsüyorum hayata

Siz hangisisiniz?

Lütfen bana onu söyleyiniz...

TANER YAPKU

Documents

NOKTALAMA İŞARETLERİ€¦ · Web view2008 | Hazırlayan: İsmail Yavuz ÖZTÜRK NOKTALAMA İŞARETLERİ. Konuya başlamadan önce noktalama işaretlerinin hayatımızdaki öneminden