Nowelizacja ustawy

- Prawo o szkolnictwie wyższym oraz ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym -

wybrane zagadnienia

Spis treści

3 Słowo od redakcji

4 Zmiany w przepisach dotyczących profilu praktycznego

10 Nowe (lepsze?) zasady pobierania opłat od studentów

15 Wybrane zamiany w sprawach nauczycieli akademickich po

kolejnej nowelizacji

18 Przedsiębiorczość szkół wyższych - moda czy konieczność?

Informacja

1 października 2014 r. weszła w ży-cie kolejna nowelizacja ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym. Od tego mo-mentu regularnie pojawiają się także kolejne rozporządzenia wykonawcze do znowelizowanej ustawy.

Redakcja:

Fundacja Instytut Rozwoju Szkolnictwa Wyższegoul. Dobrzańskiego 1, lok. I.220-262 Lublintel.: +48 81 8228 615fax: +48 81 8228 616e-mail: biuro@irsw.plwww.irsw.pl

Szanowni Państwo,z przyjemnością przekazujemy w Wasze ręce pierwszy numer biuletynu Instytutu Rozwoju Szkolnictwa Wyższego. Jest to numer szczególny, również z uwagi na tematykę, której został poświęcony. Za nami bowiem kolejna już nowelizacja przepisów regulujących funkcjonowanie sektora szkolnictwa wyższe-go w naszym kraju. Czy lepsza? – czas pokaże. Ustawodawcy udało się doprecyzować wiele kwestii, co pozwoli na ograniczenie problemów występujących w codziennym funkcjonowaniu uczelni. Jed-nocześnie wiele spraw nadal pozostało nierozwiązanych, a nowe regulacje stawiają kolejne wyzwania.

Najnowsza nowelizacja nie wprowadza tak znaczących zmian jak ta z 2011 roku, ale te dokonane mają charakter gruntowny i obejmują wiele ważnych aspektów funkcjonowania uczelni, związanych m.in. z jej wewnętrzną organizacją, problematyką kształcenia, sprawami pracowniczymi czy kwestiami stu-dencko-doktoranckimi.

Realizując naszą misję wspierania rozwoju uczelni, postanowiliśmy dokonać krytycznej oceny wprowa-dzonych zmian w odniesieniu do wybranych obszarów nowelizacji. Nasi eksperci zaprezentują Państwu te zagadnienia w kolejnych artykułach niniejszego biuletynu, poruszających problematykę kształcenia na studiach o profilu praktycznym, zawierania umów ze studentami na nowych zasadach oraz zmian w sprawach nauczycieli akademickich.

Jednocześnie pragniemy zaprosić Państwa do nowego serwisu informacyjnego poświęconego proble-matyce szkolnictwa wyższego, który znajduje się na naszej stronie internetowej: www.irsw.pl. Znaj-dziecie w nim Państwo starannie wybrane aktualności z kraju i ze świata, informacje o nadchodzących wydarzeniach, w których warto wziąć udział, oraz publikacje i raporty do pobrania.

Wierzymy, iż dostarczając Państwu wiedzy na temat aktualnych trendów i zmian w szkolnictwie wyż-szym, możemy przyczynić się znoszenia barier, które Uczelnie napotykają w swej bieżącej i strategicznej działalności.

Zespół IRSW

4 Biuletyn IRSW

Zmiany w przepisach dotyczących profilu praktycznego

Grzegorz Laskowski

5www.irsw.pl

Uzasadnienie projektu nowelizacji ustawy z 2011 r. wśród celów wprowadzanych zmian wskazywało na potrzebę zwiększenia integracji uczelni z oto-czeniem społeczno-gospodarczym i wyposaże-nia absolwentów w umiejętności i kompetencje niezbędne na współczesnym rynku pracy, m.in. przez wprowadzenie profilu praktycznego, który

w art. 2 ust. 1 pkt. 18e zdefiniowano jako profil „obejmujący moduł zajęć służących zdobywaniu przez studenta umiejętności praktycznych”.

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 5 października 2011 r. w sprawie warunków prowadzenia studiów na określonym kierunku i poziomie kształcenia za-kładane efekty kształcenia opisywało się odrębnie dla każdego profilu, a ich merytoryczne zróżnico-wanie uwidoczniono w rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 2 listopada 2011 r. w sprawie Krajowych Ram Kwalifikacji dla Szkol-nictwa Wyższego.

W § 12 pierwszego z ww. rozporządzeń wskaza-no, iż nauczyciel akademicki może być wliczany do minimum kadrowego kierunku studiów o pro-filu praktycznym, jeżeli posiada dorobek w obsza-rze wiedzy, odpowiadający obszarowi kształcenia, wskazanemu dla tego kierunku studiów, w zakre-sie jednej z dyscyplin naukowych lub artystycz-nych, do których odnoszą się efekty kształcenia dla danego kierunku lub posiada doświadcze-nie zawodowe zdobyte poza uczelnią, związane z umiejętnościami wskazanymi w opisie efektów kształcenia dla tego kierunku.

W myśl art. 9a ustawy – Prawo o szkolnictwie wyż-szym w brzemieniu sprzed nowelizacji, podstawo-wa jednostka organizacyjna uczelni prowadząca studia pierwszego stopnia o profilu praktycznym może zaliczyć do minimum kadrowego w miej-sce samodzielnego pracownika naukowego lub osoby, która nabyła uprawnienie równoważne

Dotychczasowe przepisy nie precyzowały w dostatecznym stopniu wymagań, jakie powinna spełniać uczelnia chcąca prowadzić kształcenia o profilu praktycznym...

6 Biuletyn IRSW

z uprawnieniami doktora habilitowanego, dwóch pracowników posiadających stopień naukowy doktora, natomiast w miejsce osoby posiadającej stopień naukowy doktora - dwie osoby posiada-jące tytuł zawodowy magistra i znaczne doświad-czenie zawodowe zdobyte poza uczelnią w dzie-dzinie związanej z kierunkiem studiów. Liczba wspomnianych osób nie może jednak przekraczać połowy liczby osób zaliczanych do minimum ka-drowego w każdej z wskazanych grup nauczycieli akademickich.

Ponadto w art. 168a ustawy umożliwiono uczel-ni prowadzenie studiów o profilu praktycznym z udziałem podmiotów gospodarczych, których sposób prowadzenia i organizację określa umo-wa zawarta w formie pisemnej między uczelnią a podmiotem gospodarczym.

Dotychczasowe przepisy nie precyzowały w do-statecznym stopniu wymagań, jakie powinna spełniać uczelnia chcąca prowadzić kształcenie o profilu praktycznym, w czym można upatrywać jednej z głównych przyczyn relatywnie niewiel-kiego zainteresowanie tworzeniem kształcenia o takim profilu. Większość uczelni nie zdecydowa-ła się na realizację kształcenia o omawianym pro-filu, a te które podjęły się tego zadania, kierowały się przede wszystkim wskazówkami ekspertów bolońskich.

W trudnej sytuacji postawiona została również PKA, formułująca opinie w sprawie wniosków o przyznanie uprawnień do prowadzenia studiów o profilu praktycznym czy też dokonująca oceny

na podstawie ogólnych wskazań wynikających z rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 29 września 2011 r. w sprawie warunków oceny programowej i oceny instytucjo-nalnej.

Nowelizacja ustawy wchodząca w życie 1 paź-dziernika br. zmienia w znaczny sposób tę sytu-ację.

Po pierwsze, doprecyzowano definicję profilu praktycznego opisując go w art. 2 ust. 1 pkt 18ae ustawy jako „profil programu kształcenia obejmu-jącego moduły zajęć służące zdobywaniu przez studenta umiejętności praktycznych i kompeten-cji społecznych, realizowany przy założeniu, że ponad połowa programu studiów określonego w punktach ECTS obejmuje zajęcia praktyczne kształtujące te umiejętności i kompetencje, w tym umiejętności uzyskiwane na zajęciach warszta-towych, które są prowadzone przez osoby posia-dające doświadczenie zawodowe zdobyte poza uczelnią”.

Po drugie, w związku z powyższym zmieniono treść art. 9a, który w nowym brzmieniu umożliwia na wcześniej wskazanych zasadach zastępowanie w minimum kadrowym jednego nauczyciela aka-demickiego dwoma innymi, już nie tylko na stu-diach pierwszego stopnia o profilu praktycznym, ale również na studiach drugiego stopnia lub jednolitych studiach magisterskich o takim profi-lu. Ponadto nauczyciele akademiccy zaliczani do minimum kadrowego na takich zasadach, posia-dający doświadczenie zawodowe zdobyte poza

7www.irsw.pl

uczelnią, mogą być zatrudnieni w wymiarze nie mniejszym niż 25% pełnego wymiaru czasu pra-cy. Zmiany te powinny ułatwić pozyskiwanie osób, które ze względu na pracę zawodową przede wszystkim poza uczelnią nie mają możliwości po-święcenia się pracy dydaktycznej w pełnym wy-miarze czasu pracy.

Po trzecie, zgodnie z ust. 6 znowelizowanego art. 8 UPSW dotyczącego zwiększenia ogólnej liczby osób, które uczelnia publiczna może przyjąć na studia stacjonarne na dany rok akademicki, mi-nister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego określi w drodze rozporządzenia m. in. zakres danych zawartych we wnioskach o wyrażenie zgody na takie zwiększenie. Uwzględni przy tym w szczególności informacje o liczbie miejsc prze-widzianych dla studentów kierunku studiów o profilu praktycznym, biorących udział w obo-wiązkowych praktykach zawodowych, mając na względzie strukturę kształcenia i zapotrzebowa-nie rynku pracy na absolwentów poszczególnych kierunków studiów.

Czwarta istotna zmiana wiąże się z zakresem podstawowych zadań uczelni ujętych w art. 13 UPSW. Wśród nich przewidziane jest m. in. pro-wadzenie badań naukowych i prac rozwojowych, świadczenie usług badawczych oraz transfer tech-nologii do gospodarki, kształcenie i promowanie kadr naukowych oraz stwarzanie osobom niepeł-nosprawnym warunków do pełnego udziału w ba-daniach naukowych.

Z obowiązku realizacji tych zadań zwolniona jest

uczelnia zawodowa prowadząca wyłącznie studia o profilu praktycznym. Powstanie podgrupy ta-kich uczelni będzie wynikiem znacząco przebudo-wanych zasad uzyskiwania uprawnień do prowa-dzenia studiów, opisanych w art. 11 UPSW.

Podstawowa jednostka organizacyjna uczelni nieposiadająca uprawnienia do nadawania stop-nia naukowego doktora habilitowanego w ob-szarze kształcenia i dziedzinie, do których jest przyporządkowany kierunek studiów, spełniają-ca warunki określone w przepisach dotyczących nauczycieli akademickich, efektów kształcenia oraz standardów kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela - w przypad-ku kształcenia przygotowującego do wykonywa-nia zawodu nauczyciela, która nie posiada upraw-nienia do nadawania stopnia naukowego doktora w obszarze kształcenia i dziedzinie, do których jest przyporządkowany kierunek studiów - może uzyskać uprawnienie do prowadzenia, zgodnie z opisem efektów kształcenia określonym przez senat uczelni studiów o profilu innym niż prak-tyczny, tj. studiów o profilu ogólnoakademickim, dopiero jeżeli:

Opisane zmiany zmniejszają liczbę pytań stawianych przez uczelnie tworzące studia o profilu praktycznym, jednak nie wyczerpują ich puli...

8 Biuletyn IRSW

a) prowadzone na tym kierunku studia pierwsze-go lub drugiego stopnia o profilu praktycznym uzyskały co najmniej pozytywną ocenę jakości kształcenia Polskiej Komisji Akredytacyjnej,

b) zatrudnia w pełnym wymiarze czasu pracy co najmniej ośmiu samodzielnych nauczycieli akademickich lub będących osobami, które na-były uprawnienia równoważne z uprawnieniami doktora habilitowanego, dla których uczelnia sta-nowi podstawowe miejsce pracy, reprezentują-cych dziedzinę nauki lub sztuki związaną z danym kierunkiem studiów,

c) prowadzi badania naukowe w dziedzinie zwią-zanej z kierunkiem studiów.

Wspomnianym podstawowym jednostkom orga-nizacyjnym uczelni uprawnienie do prowadze-nia studiów nadaje, na wniosek rektora, minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego, po za-sięgnięciu opinii Polskiej Komisji Akredytacyjnej

– w zakresie wskazanym w omawianym artykule – oraz właściwego ministra nadzorującego uczelnię, o którym mowa w art. 33 ust. 2. Przepisy stosuje się odpowiednio do uczelni, w której nie ma pod-stawowej jednostki organizacyjnej prowadzącej co najmniej jeden kierunek studiów, jeżeli w jej strukturze nie występuje jednostka organizacyjna posiadająca uprawnienie do nadawania stopnia naukowego doktora habilitowanego.

Ponadto, uwzględniając także omawiany już art. 8 ust. 6, co jednoznacznie rozwiewa dotychczaso-we wątpliwości dotyczące nie wynikającej wprost

z przepisów sprzed nowelizacji obligatoryjności przewidzenia w programie kształcenia praktyki zawodowej – „podstawowa jednostka organiza-cyjna uczelni prowadząca kształcenie na okre-ślonym kierunku studiów i poziomie kształcenia o profilu praktycznym jest obowiązana uwzględ-nić w programie kształcenia co najmniej trzymie-sięczne praktyki zawodowe. Jednostka ta może organizować kształcenie przemiennie w formie zajęć dydaktycznych realizowanych w uczelni i w formie praktyk odbywanych u pracodaw-cy, uwzględniając realizację wszystkich efektów kształcenia przewidzianych w programie kształ-cenia dla tego kierunku, poziomu i profilu kształ-cenia”. Niestety, pojawia się pytanie o sposób transponowania tygodni na godziny w przypadku konieczności włączenia praktyk do programu stu-diów i przyznania im punktów ECTS.

Opisane zmiany w ustawie zmniejszają liczbę py-tań stawianych przez uczelnie tworzące studia o profilu praktycznym, jednak nie mogą wyczerpy-wać ich puli. Dalece bardziej szczegółowe niż do-tychczas obowiązujące wytyczne dotyczące tego profilu, zawarte we wspomnianym na wstępie rozporządzeniu z 5 października 2011 r., można już odnaleźć w nowym rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 3 października 2014 r. w sprawie warunków prowadzenia studiów na określonym kierunku i poziomie kształcenia (Dz. U. z 2014 r., poz. 1370) oraz - pośrednio - w rozpo-rządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 3 października 2014 r. w sprawie podstawo-wych kryteriów i zakresu oceny programowej oraz oceny instytucjonalnej (Dz. U. z 2014 r., poz. 1356).

9www.irsw.pl

Grzegorz LaskowskiEkspert Polskiej Komisji Akredytacyjnej ds. formalno-prawnych w latach 2007-2013. Pełnomocnik rektora ds. kształcenia w jednej z uczelni niepublicznych. Absolwent kierunku „prawo” na Wydziale Prawa i Admi-nistracji Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.

g.laskowski@irsw.pl

Więcej informacji na stronie: www.irsw.pl

10 Biuletyn IRSW

Nowe (lepsze?) zasady pobierania opłat od studentów

Adam Szot

11www.irsw.pl

Nowelizacja przepisów, co do zasady, ma na celu poprawę obowiązujących uregulowań poprzez wyeliminowanie niejasności interpretacyjnych i usunięcie dotychczasowych niedoskonałości. Tyle teorii – w praktyce bywa z tym niestety różnie. Prace nad nowelizacją przepisów ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym (UPSW) zdają się to po-twierdzać. Bardzo wiele kwestii zostało faktycznie poprawionych i udoskonalonych. Jednocześnie (najprawdopodobniej ze względu na pośpiech w ostatniej fazie procesu legislacyjnego) ustawo-dawca nie ustrzegł się pewnych niedociągnięć. W związku z tym, w dniu wejścia tych przepisów

w życie, zasadne jest postawienie pytania o to, co udało się poprawić, a co pozostawia wątpliwości. W niniejszym artykule pytanie to odnosić się bę-

dzie do zmian w zasadach pobierania opłat od studentów.

Na wstępie warto przypomnieć, iż uczelnia może pobierać od studenta dwa rodzaje opłat:

a) opłaty o charakterze administracyjnym (m.in. opłata rekrutacyjna, opłata za wydanie legityma-cji i indeksu czy za wydanie dyplomu),

b) opłaty o charakterze cywilnoprawnym (związa-ne ze świadczonymi przez uczelnię usługami edu-kacyjnymi).

Omawiane zmiany dotyczą drugiej grupy opłat.

Zasady pobierania opłat określa umowa zawarta pomiędzy studentem a uczelnią. Dotychczasowe przepisy wymagały wprawdzie zachowania formy pisemnej tej umowy, nie określały jednak skutków niewywiązania się z tego obowiązku. W praktyce oznaczało to, że mogło dojść do zawarcia takiej umowy np. w formie ustnej. Ewentualną konse-kwencją dla uczelni lub studenta, dochodzących z tego tytułu swoich roszczeń, mogła być trudność w udowodnieniu faktu zawarcia umowy w postę-powaniu sądowym. Przykładem tego jest m.in. wyrok Sądu Rejonowego we Wrocławiu z 14 sierp-nia 2013 roku (sygn. akt VIII C 873/13).

Zgodnie z przepisami, które weszły w życie życie 1.10.2014 r., niezachowanie pisemnej formy umo-wy będzie skutkowało jej nieważnością. W prak-tyce umowa zawarta np. w formie ustnej będzie uznawana za nieistniejącą. Oczywiście, jeśli obie

Zasady pobierania opłat określa umowa zawarta pomiędzy studentem a uczelnią. Dotychczasowe przepisy wymagały wprawdzie zachowania formy pisemnej tej umowy, nie określały jednak skutków niewywiązania się z tego obowiązku.

12 Biuletyn IRSW

strony (uczelnia i student) wywiążą się ze swoich zobowiązań, nie będzie miało to większego prak-tycznego znaczenia. Problem powstanie dopiero w momencie, gdy jedna ze stron przestanie prze-strzegać postanowień umowy. Wówczas druga strona może zostać pozbawiona możliwości ich skutecznego egzekwowania.

Nowością jest również określenie momentu, od którego uczelnia może podpisać umowę. Do-tychczas momentem początkowym była chwila nabycia pełni praw studenckich, czyli immatryku-lacja i złożenie ślubowania. W wyniku wprowadza-nych zmian umowę będzie można podpisać za-równo ze studentami, jak również z osobami, któ-re otrzymały decyzję o przyjęciu na studia, czyli w okresie pomiędzy doręczeniem tej decyzji a przy-jęciem w poczet studentów (należy jednak pamię-tać, że przepisy te będą miały zastosowanie dopie-ro w kolejnej rekrutacji – zimowej lub letniej). Ale to nie koniec – nowe przepisy wprowadzają obo-wiązek podpisania takiej umowy maksymalnie w ciągu 30 dni od rozpoczęcia zajęć dydaktycznych.

Powyższe zmiany porządkują wiele kwestii zwią-zanych z zawieraniem umów, z którymi dotych-czas borykały się uczelnie. Możliwość podpisania umowy z osobą, która została przyjęta na studia, ale nie nabyła jeszcze praw studenta, czyni re-alnym dochodzenie – w przypadku rezygnacji przed rozpoczęciem studiów – zwrotu kosztów, jakie uczelnia poniosła w związku z przystąpie-niem do wykonania umowy. Wprowadzenie koń-cowego terminu, do którego należy zawrzeć taką umowę, pozwoli na wyeliminowanie sytuacji, w których jedna ze stron działa w złej wierze i nie chce umowy podpisać. Wymóg pisemności umo-wy pozwoli natomiast ograniczyć znaczną część sy-tuacji, w których student lub uczelnia nie jest pew-na swoich praw i obowiązków, a co za tym idzie – umożliwi skuteczniejsze egzekwowanie tych praw.

Stosowanie nowych przepisów może jednak w praktyce prowadzić do powstawania nowych problemów:

a) po pierwsze, niejednoznaczne jest określenie maksymalnego terminu, do którego umowę moż-na podpisać. Ustawodawca posłużył się terminem

„rozpoczęcia zajęć”. Nie jest jednak do końca jasne, czy chodzi o termin rozpoczęcia zajęć wynikający z kalendarza akademickiego (np. 1 października), czy też termin faktycznego rozpoczęcia zajęć (np. pierwszego zjazdu na studiach niestacjonarnych). To ostatnie może być o tyle problematyczne, iż już w ramach jednej uczelni czy nawet wydziału zaję-cia na różnych kierunkach mogą rozpoczynać się w różnych terminach;

Wprowadzenie końcowego terminu, do którego należy zawrzeć taką umowę, pozwoli na wyeliminowanie sytuacji, w których jedna ze stron działa w złej wierze i nie chce umowy podpisać.

13www.irsw.pl

b) po drugie, dyskusyjne są konsekwencje nieza-warcia umowy w ogóle lub niezawarcia jej w wy-maganym terminie. Dla studenta niepodpisanie umowy, pomimo jej przedłożenia przez uczelnię, może oznaczać koniec studiów. Takie unormo-wanie zostało wprowadzone przez nowe brzmie-nie art. 190 UPSW, który upoważnia dziekana do skreślenia takiej osoby z listy studentów (war-to zwrócić uwagę na fakultatywność uprawnienia dziekana, który może z niego skorzystać lub też nie). Problematyczne jest jednak w tym zakresie wskazanie sposobu „przedłożenia” umowy przez uczelnię i czasu oczekiwania na jej podpisanie przed podjęciem decyzji o ewentualnym skreśle-niu. Dla uczelni konsekwencje te są równie zna-czące, ponieważ oznaczają brak możliwości po-bierania opłat od studenta, z którym umowa nie została zawarta.

Pozostaje jednak kluczowe pytanie: czy istnieje możliwość podpisania umowy pomimo upływu wymaganego terminu? Zasadne jest opowiedze-nie się za istnieniem takiej możliwości z uwagi na jedną z podstawowych zasad prawa cywil-nego, a mianowicie zasadę swobody zawierania umów. Nowe przepisy zdają się dyscyplinować studentów w dopełnieniu obowiązków wzglę-dem uczelni, ale jednocześnie przewidują mecha-nizmy ochrony ich praw. W związku z tym można sformułować wniosek, iż podpisanie umowy, po-mimo upływu terminu jej zawarcia, jest możliwe i dopuszczalne pod warunkiem zgodnych oświad-czeń woli studenta i uczelni.

Pewne niejasności interpretacyjne mogą wystąpić również w związku ze stosowaniem innych prze-pisów dotyczących zawierania umów, związanych m.in. z określeniem katalogu opłat wymienionych w umowie oraz wskazaniem ich wysokości, wpły-wem regulaminów i innych uczelnianych aktów prawnych na prawa i obowiązki studenta (jako konsumenta), obowiązkiem publikowania wzo-rów umów na stronie internetowej uczelni, a także okresami zawierania umów i ich zmiany.

Szczególnie dużo problemów praktycznych mogą natomiast wywołać nowe zasady dotyczące za-sad pobierania opłat za drugi i kolejne kierunki studiów. Ten przykład wyraźnie pokazuje, że po-śpiech nie do końca popłaca. Ustawodawca zre-zygnował ostatecznie (po wcześniejszym wyroku Trybunału Konstytucyjnego) z nałożenia na stu-denta obowiązku płacenia za studia na więcej niż jednym kierunku. Wszystko byłoby dobrze, gdyby nie mały szkopuł, polegający na nieprecyzyjnym unormowaniu sytuacji przejściowych – mianowi-cie sytuacji osób, które swój drugi kierunek rozpo-częły pod rządami „starych przepisów”.

Od października 2014 uczelnia będzie miała tylko 3 lata na dochodzenie swoich praw względem studentów, który nie wywiązali się ze swoich zobowiązań.

14 Biuletyn IRSW

Jednoznacznie uregulowana została natomiast kwestia, która nawet w orzecznictwie sądowym budziła kontrowersje, a dotyczyła okresu przedaw-nienia roszczeń z tytułu umowy. Od października 2014 uczelnia będzie miała tylko 3 lata na docho-dzenie swoich praw względem studentów, który nie wywiązali się ze swoich zobowiązań.

Reasumując, ustawodawca w procesie legislacyj-nym nie ustrzegł się błędów, a znowelizowane przepisy nie rozwiązują wszystkich dotychcza-sowych problemów – co więcej, tworzą nowe wątpliwości. Można jednak z całą stanowczością stwierdzić, iż wprowadzane zmiany to znaczący krok w kierunku ograniczenia niejednoznaczności dotychczasowych przepisów regulujących zasady pobierania opłat przez uczelnie.

Adam SzotRzecznik Praw Studenta, ekspert ds. jakości Polskiej Komisji Akredytacyjnej oraz ekspert ds. formalno-prawnych PKA, członek Rady Młodych Naukowców przy Ministrze Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

a.szot@irsw.pl

Więcej informacji na stronie: www.irsw.pl

15www.irsw.pl

Wybrane zmiany w sprawach nauczycieli akademickich po kolejnej nowelizacji prawa o szkolnictwie wyższym

Piotr Pokorny

16 Biuletyn IRSW

Z dniem 1 października 2014 r. weszła w życie no-welizacja ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym. Wśród wielu zmian objętych jej zakresem znajdują się także sprawy dotyczące nauczycieli akademic-kich. Zmiany te nie są liczne, jednakże obejmują zarówno kwestie stricte związane ze stosunkiem pracy, jak i zagadnienia szeroko rozumianych pro-cedur awansu naukowego.

Jedną z ważniejszych zmian jest doprecyzowanie wyjątków dotyczących zatrudniania na stanowi-sku profesora nadzwyczajnego i profesora wizy-tującego. Według nowych reguł, każdorazowe zatrudnienie na tych stanowiskach osoby niepo-siadającej stopnia naukowego doktora habilito-wanego, poza znaczącymi osiągnięciami nauko-wymi, będzie wymagało udokumentowania przez kandydata co najmniej 5-letniego doświadczenia w samodzielnym kierowaniu zespołami badaw-czymi w innym państwie. W odniesieniu do sta-nowiska profesora nadzwyczajnego, wymagania zostały dopełnione również wymogiem uzyskania pozytywnej opinii Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów. Pozostaje kwestią dyskusji, czy wpro-wadzenie wymogu doświadczenia w kierowaniu zespołami badawczymi poza granicami naszego kraju było konieczne, i czy nie wystarczyłoby le-gitymować się takim doświadczeniem zdobytym w Polsce.

Kolejna grupa zmian, wzbudzająca bardzo duże kontrowersje na wszystkich etapach prac legisla-cyjnych, dotyczy urlopów. W odniesieniu do tzw.

„płatnych urlopów naukowych” usunięto wymóg posiadania statusu nauczyciela mianowanego.

W związku z tym od 1.10.2014 r. o płatny urlop na-ukowy mogą ubiegać się nauczyciele już ze stop-niem doktora. Minimalna, 7-letnia częstotliwość pozostała bez zmian. Co ważne, wprowadzono dość istotne zaostrzenie wymogów dotyczących działalności naukowej – urlop naukowy będzie można uzyskać tylko na potrzeby przeprowadze-nia badań poza uczelnią. Sformułowanie tego przepisu jest o tyle niefortunne, że może nasuwać na myśl całkowite ograniczenie możliwości prowa-dzenia badań na jakiejkolwiek uczelni, a nie tylko na macierzystej. Wydaje się to jednak jedynie le-gislacyjnym niedopatrzeniem stylistycznym, które nie powinno mieć wpływu na rzeczywistą możli-wość wykorzystania urlopu naukowego. Warto w ramach ciekawostki podkreślić, że w począt-kowym stadium procesu legislacyjnego, wymóg ten był o wiele bardziej radykalny, przewidywał bowiem jedynie badania poza granicami kraju. Na szczęście w toku prac podkomisji sejmowej udało się wynegocjować zmianę, dzięki której uniknię-to „wykluczenia” pewnej grupy naukowców, która z uwagi na specyfikę obszaru swojej pracy nauko-wej, mogłaby mieć problem ze spełnieniem wspo-mnianego kryterium badań międzynarodowych.

W zakresie zasad przyznawania urlopów dużej zmianie uległ także urlop dla poratowania zdro-wia. Największą modyfikacją w stosunku do po-przednich regulacji jest wydłużenie stażu pracy, po jakim można będzie ubiegać się o wspomnia-ny urlop, aż o 10 lat. Oznacza to, że po wejściu w życie nowelizacji zgodę na urlop dla poratowa-nia zdrowia można otrzymać nie wcześniej niż po przepracowaniu 15 lat. Ponadto łączny wymiar

17www.irsw.pl

urlopu w całym okresie zatrudnienia nauczyciela akademickiego nie będzie mógł przekraczać jed-nego roku, a nie, jak do tej pory, dwóch lat. Dodat-kowo, regulacje ustawowe zostały wzbogacone o uszczegółowione zasady orzekania o potrzebie udzielenia nauczycielowi akademickiemu urlopu dla poratowania zdrowia przez właściwych leka-rzy.

Jak można zauważyć, już tych kilka „drobnych” zmian na pierwszy rzut oka wydaje się być nie do końca przemyślanych i dopracowanych. Szko-da, że Senat Rzeczypospolitej nie zmierzył się z kilkudziesięcioma poprawkami do nowelizacji UPSW, które zostały przedłożone przez Biuro Le-gislacyjne oraz inne podmioty. Być może udałoby się uniknąć pewnych prostych wpadek legislacyj-nych.

Co ważne, wprowadzono dość istotne zaostrzenie wymogów dotyczące działalności naukowej – urlop naukowy będzie można uzyskać tylko na potrzeby przeprowadzenia badań poza uczelnią.

Piotr PokornyCzłonek Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższe-go, Ekspert Polskiej Komisji Akredytacyjnej. Asystent w Katedrze Nauki Administracji KUL, gdzie przygoto-wuje rozprawę doktorską z zakresu prawnych uwarun-kowań szkolnictwa wyższego w Polsce. Specjalizuje się w prawie administracyjnym.

p.pokorny@irsw.pl

Więcej informacji na stronie: www.irsw.pl

18 Biuletyn IRSW

Przedsiębiorczość szkół wyższych – moda czy konieczność?Fragmenty publikacji W. Popławskiego, M. Markowskiego, M. Frokiewicza pt. Przedsiębiorczość polskich szkół wyższych. Diagnoza, uwarunkowania, perspektywy. TNOiK Toruń 2014. Publikacja jest dostępna na stronie www.irsw.pl

19www.irsw.pl

Zmienność otoczenia jest (a z pewnością powinna być) uświadamiana przez kierujących każdą orga-nizacją. Głównym powodem, dla którego orga-nizacje dokonują zmian jest to, że warunki, które są istotne dla ich istnienia już się zmieniły, albo ulegną zmianie w dającej się przewidzieć przy-szłości. Czynniki wywołujące zmiany tkwią zarów-no wewnątrz, jak i poza organizacją, zatem w jej otoczeniu. Umiejętność twórczego reagowania na zmiany otoczenia jest wyrazem świadomej przedsiębiorczości, a kryzys organizacji – przeja-wem jej braku. Dotyczy to, jak się wydaje, wszyst-kich organizacji, wchodzących w interakcję z oto-czeniem. Szkoły wyższe też do nich należą. Kie-rujący taką organizacją powinni dobrze wiedzieć jak otoczenie, na które nie mają oni wpływu (lub ten wpływ jest bardzo ograniczony), może oddzia-ływać na funkcjonowanie, lub wręcz na istnienie uczelni. Zmiana jest procesem naturalnym, na-tomiast to co jest charakterystyczne dla czasów współczesnych to jej tempo, wszechobecność oraz nieodwracalność. Zachodzące w obecnym świecie przemiany społeczne, ekonomiczne czy technologiczne, dotykają każdego aspektu na-szej rzeczywistości. Bez wątpienia stanowią rów-nież wyzwanie dla współczesnej szkoły wyższej w praktycznie każdym aspekcie jej funkcjonowania. Wraz z rozwojem społecznym zmieniają się za-równo uwarunkowania funkcjonowania uczelni w sferze edukacyjnej, jak również rola uczelni we współczesnym społeczeństwie oraz ekonomicz-nym dobrobycie narodów. Zmiany demograficzne, przewartościowania kulturowe, otwarte światowe rynki edukacyjne, zmiany w systemach i prze-pisach regulujących funkcjonowanie szkół wyż-

szych, to tylko niektóre z elementów zmiennego otoczenia instytucji szkolnictwa wyższego.

Jednym z nielicznych paradygmatów w naukach o zarządzaniu jest konieczność ciągłej obserwacji, analizy a w rezultacie reakcji organizacji na zmia-ny zachodzące w jej otoczeniu. Niepowodzenie organizacji jest niemal pewne, gdy kierujący nią nie chcą (nie potrafią, lekceważą itp.) dostosować się do zmian otoczenia. Zmiany otoczenia kształ-tują bowiem funkcjonowanie każdej organizacji, włączając w to szkoły wyższe. Proces komercjali-zacji szkolnictwa wyższego oraz upodabniania sa-mych uniwersytetów do przedsiębiorstw w pełni komercyjnych obserwowany jest już od początku

XX wieku, choć jak wyraził to Thorstein Veblen, fakt ten jest raczej niezbyt chętnie uznawany. Spo-strzeżenie Veblena potwierdzane jest na początku XXI wieku, w postaci diagnozy potrzeby zmiany w sposobie zarządzania uczelniami, w kierunku nowego modelu instytucjonalnego, wykorzystu-jącego metody dotychczas stosowane w sektorze

Jednym z nielicznych paradygmatów w naukach o zarządzaniu jest konieczność ciągłej obserwacji, analizy a w rezultacie reakcji organizacji na zmiany zachodzące w jej otoczeniu.

20 Biuletyn IRSW

przedsiębiorstw. Poziom rozwoju nauk o zarządza-niu oraz praktyczna weryfikacja tej wiedzy w róż-nych kontekstach instytucjonalnych stawia szkoły wyższe w uprzywilejowanej pozycji. Dysponują one bowiem sprawdzoną, stosunkowo łatwo do-stępną i adaptowalną metodologią zarządzania, którą z powodzeniem mogą wykorzystać, ustrze-gając się błędów prekursorów i poprzedników.

Zmienność i niestabilność otoczenia, rosnąca presja konkurencyjna czy rosnące oczekiwania społeczeństwa co do poprawy efektywności

i skuteczności funkcjonowania uczelni, sprawiają iż uczelnie poszukują nowych sposobów i metod sprostania tym wyzwaniom. W światowej literatu-rze naukowej, dużą uwagę w tym kontekście przy-kłada się do fenomenu przedsiębiorczości, jako cechy organizacyjnej obserwowanej w niemal każdym rodzaju instytucji. Wyzwania z którymi obecnie zmagają się polskie szkoły wyższe, nie są niczym niezwykłym w globalnym świecie akade-mickim. Niemal każdy narodowy system szkolnic-twa wyższego zmagał się z podobnymi problema-mi. Rywalizacja konkurencyjna jest przecież nie-

uchronną konsekwencją ograniczonych zasobów (np. finansowych) i rosnącego zapotrzebowania na nie. Zatem przetrwanie i rozwój organizacji, w tym również uczelni, uzależniony jest w dużej mierze, od jej skuteczności w pozyskiwaniu i efek-tywności w wykorzystywaniu ograniczonych za-sobów. Wszystkie te uwarunkowania wpisują się w kontekst przedsiębiorczości organizacyjnej,

Sektor szkolnictwa wyższego w Polsce liczy po-nad 450 uczelni, z dużą przewagą instytucji niepu-blicznych. Te ostanie, z racji swego charakteru, po-winny (muszą) być w pierwszej kolejności przed-siębiorcze. Chcąc utrzymać się na rynku muszą pozyskać odpowiednią liczbę kandydatów, zdo-bywając w ten sposób podstawowy zasób, jakim są środki finansowe. W coraz większym stopniu problem ten dotyczy również uczelni publicznych, pomimo gwarancji finansowania ich podstawo-wej działalności przez państwo. Jednak, o czym wspomniano wyżej, wraz ze zmianami otoczenia zmieniają się warunki zarządzania i tymi organiza-cjami. Wiadomo, że przyznawane im środki finan-sowe tylko w części pokrywają ich potrzeby, a na niektóre formy działalności muszą one starać się o środki równie intensywnie, jak to robią uczelnie niepubliczne. Można, a nawet należy zakładać różne formy postępowania przedsiębiorczego w dwóch wymienionych rodzajach szkół.

Wyniki badań nad przedsiębiorczością polskich uczelni wzbudzają w niektórych przypadkach głęboki niepokój. W odniesieniu do uczelni pu-blicznych wiara w opiekuńczą rolę państwa przy-słania niekiedy wizje konieczności opracowania

Chcąc utrzymać się na rynku muszą pozyskać odpowiednią liczbę kandydatów, zdobywając w ten sposób podstawowy zasób, jakim są środki finansowe

21www.irsw.pl

rzetelnej strategii rozwoju, która, w niejednym przypadku, jest traktowana tylko jako wymagany prawem dokument. Ogranicza to, a nawet unie-możliwia podejmowanie działań przedsiębior-czych nakierowanych na utrzymanie i/lub popra-wę pozycji konkurencyjnej, a czasami wręcz – na przetrwanie. (…) Światowa literatura, jak i prakty-ka zarządzania szkołami wyższymi pozwala raczej na postawienie wniosku, iż uczelnie w coraz więk-szym stopniu czerpią z klasycznego dorobku nauk o zarządzaniu, zbliżając się nieuchronnie do spo-sobu funkcjonowania innych organizacji, zarów-no sektora non-profit, jak i w pełni komercyjnego. Nie oznacza to oczywiście, iż uczelnie nieuchron-nie zmierzają do transformacji w kierunku przed-siębiorstwa. W obecnych, niepewnych czasach, w których zmiana staje się naturalnym elementem krajobrazu funkcjonowania szkół wyższych, ist-nieje realna potrzeba podnoszenia ich zdolności reagowania na te zmiany. Mechanizmy te zostały wypracowane w sektorze komercyjnym, który od zawsze zmaga się wyzwaniami konkurencyjności, co z kolei wymusza innowacyjność. Warto podkre-ślić również fakt, iż przedsiębiorstwa zarządzane są w sposób dużo bardziej efektywny niż instytu-cje sektora publicznego, gdyż nie mogą pozwolić sobie na marnotrawstwo posiadanych zasobów, zarówno materialnych, jak i ludzkich.

Należy jednocześnie postawić pytanie – czy każda uczelnia musi być przedsiębiorcza by przetrwać? Odpowiedzi udzielił po części Burton Clark, pod-sumowując wyniki swoich badań. Stwierdził on, iż w konkurencyjnym świecie szkolnictwa wyższego, jedynie Oxford i Cambridge mogą sobie pozwo-

lić, aby nie być przedsiębiorcze. Wynika to z faktu, iż ich ugruntowana pozycja w kraju i na świecie, zawsze będzie atrakcyjna dla najlepszych studen-tów i najlepszych badaczy. Stwierdzenie to można z powodzeniem przełożyć na konkluzję, iż w każ-dym narodowym sektorze szkolnictwa wyższego, występują uczelnie, których pozycja wydaje się być niezależna od panujących okoliczności. Jak pokazuje chociażby przykład University of Cam-bridge opisany w niniejszej publikacji, nie oznacza to, iż nie mogą one wykorzystać własnego poten-cjału przedsiębiorczego do stymulowania własne-go rozwoju.

Zapraszamy do bezpłatnego pobrania publikacji

w wersji elektronicznej – www.irsw.pl

22 Biuletyn IRSW

Szkolenia zamknięte dla uczelni Instytut Rozwoju Szkolnictwa Wyższego wypełniając misję wspierania wiedzą realizuje zamknięte projekty szkoleniowe, dostosowane do potrzeb i oczekiwań ich odbiorców.

Organizowane przez IRSW projekty szkoleniowe dla uczelni dotyczą zagadnień związanych m.in. z nowelizacją przepisów, kształceniem w ramach profilu praktycznego, uznawaniem efektów uczenia się, komercjalizacji wyników badań, spraw pracowniczych w uczelniach, kwestii studencko-doktoranckich oraz innych w zależności od zaistniałych potrzeb.

Dlaczego warto skorzystać z naszej oferty?Dokonujemy diagnozy indywidualnych potrzeb szkoleniowych uczestników;Nasze szkolenia pomagają w rozwiązaniu konkretnych problemów uczelni poprzez dostarczenie jej pracownikom niezbędnej wiedzy;Zakres szkoleń, ich program oraz formy prowadzenia zajęć dostosowujemy do oczekiwań odbiorców;Szkolenia realizują wyspecjalizowani i doświadczeni eksperci;W trakcie szkoleń dokonywana jest kompleksowa analiza omawianych zagadnień;Gwarantujemy efektywną formę przekazywania wiedzy popartą praktycznymi przykładami jej zastosowania;Zapewniamy profesjonalne materiały szkoleniowe, także w wersji on-line;Nasze szkolenia charakteryzuje doskonała organizacja i obsługa na najwyższym poziomie;Zapewniamy konsultacje poszkoleniowe z ekspertami;Miejsce, termin i czas trwania szkolenia ustalane są elastycznie;

23www.irsw.pl

Procedura organizacji szkoleń zamkniętych

Pełna oferta szkoleń Instytutu: www.irsw.pl

Zgłoszenie zapotrzebowania na szkolenieOkreślenie tematyki oraz podstawowych parametrów szkolenia za pośrednictwem formluarza nadesłanego przez IRSW w odpowiedzi na zapytanie o szkolenie lub dostępnego na stronie www.irsw.pl

Diagnoza indywidualnych potrzeb szkoleniowychBezpośredni kontakt ze strony eksperta IRSW w celu ustalenia szczegółowych potrzeb szkoleniowych.

Opracowanie wstępnej wersji programu Przygotowanie przez eksperta IRSW oferty szkolenia z uwzględnieniem zidentyfikowanych potrzeb szkoleniowych – dobór zagadnień szczegółowych i metod szkoleniowych.

Konsultacje i przygotowanie ostatecznej oferty szkoleniowejWspólna analiza wstępnej oferty szkoleniowej – ostateczne określenie wszystkich kwestii organizacyjnych i merytorycznych.

Przygotowanie szkoleniaWewnętrzne konsultacje między ekspertami IRSW. Przygotowanie merytoryczne szkolenia i materiałów szkoleniowych dostosowanych do indywidualnych potrzeb odbiorców.

Przeprowadzenie szkoleniaRealizacja potrzeb szkoleniowych w formie dostosowanej do odbiorców.

EwaluacjaPodsumowanie i ocena efektywności szkolenia przez uczestników.

Konsultacje poszkolenioweMożliwość konsultowania zagadnień szczegółowych z ekspertem po zakończeniu szkolenia, w ustalonym zakresie.

Instytut Rozwoju Szkolnictwa Wyższego zaprasza do nowego serwisu informacyjnego poświęconego szkolnictwu wyższemu: www.irsw.pl