ONTWIKKELINGSGER PSYCHOTHERAPIE - VPPK · practica ontwikkelingsger. psychotherapie. inhoud belangrijk: algemeen 1 overlopen bij vib 1 overlopen bij ... interventies: gezin 2 interventie:

Academiejaar 2015-2016

Lesgever: Tina Wullaert | Door: Delfien Vansteelandt

PRACTICA ONTWIKKELINGSGER. PSYCHOTHERAPIE

INHOUD

BELANGRIJK: ALGEMEEN 1

OVERLOPEN BIJ VIB 1

OVERLOPEN BIJ THERAPIEPLAN 1 INTERVENTIES: JONGERE 1

Technieken 2

Werken aan talenten 2

INTERVENTIES: GEZIN 2

INTERVENTIE: OUDERS 2

INTERVENTIE: SCHOOL 2

EVALUATIE 3

POSITIEVE PSYCHOLOGIE 3

STAPPEN INTAKEFASE 5

1. REDEN VAN AANMELDING EN HULPVRAGEN 5

2. KLACHTEN EN POSITIEVE ASPECTEN: INVENTARISATIE 5

3. KLACHTENANAMNESE: OBJECTIVERING 5

4. ATTRIBUTIES 5

5. GENOMEN MAATREGELEN EN GEWENSTE OPLOSSING 5

6. ASPECTEN VAN SCHOOL, GEZIN EN RELEVANTE VOORGESCHIEDENIS 6

7. BIJKOMENDE ANAMNESES/VRAGENLIJSTEN 6

VOORLOPIG INTEGRATIEF BEELD 7

DRIE VRAGEN 7 WAT WETEN WE AL? 7

WAT WILLEN WE NOG WETEN? 7

IS VERDER ONDERZOEK VEREIST? 7

KENMERKEN VAN EEN GOED INTEGRATIEF BEELD 7 WAT TE DOEN 8

THERAPIEPLAN OPMAKEN 9

ALGEMEEN 9 EIGENSCHAPPEN THERAPIEPLAN 9

MET WIE WERKEN? 9

DOELSTELLINGEN 9

INTERVENTIES 10 JONGERE/ADOLESCENT 10

GEZIN 10

OUDERS 10

SCHOOL/OPVOEDERS 10

OMGEVING 10

GEEN INTERVENTIE 10

COMBINATIES 10

ALGEMEEN 11

Voorbeeld depressie 11

EERST TE BEWERKEN PROBLEEM: CRITERIA 11

EXAMENCASUS OGPT 13

ALGEMEEN 13

TEKST OF GVP 13 WELKE THEMA’S HOREN HIERBIJ? 13

Integratief beeld 13

Therapieplan opmaken 14

SESSIE 1 17

PRAKTISCHE INFO 17 EVALUATIE (8/20) 17

KENNISMAKING 17

MODEL VAN HGD 18 HGD: ZES UITGANGSPUNTEN 18

DE VIJF FASEN VAN HGD 19

SESSIE 1 (H3): AANMELDING EN INTAKEFASE 19

Aanmelding 19

Intakefase: 8 stappen 20

OVERZICHT H8: GESPREKSVAARDIGHEDEN 26

Basisaspecten van gespreksvoering 26

Metacommunicatie of gesprek over het gesprek 27

De fasen van een gesprek 27

Omgaan met weerstand 27

Richtlijnen voor een ‘slechtnieuwsgesprek’ 27

HUISWERKOPDRACHT 28

SESSIE 2 29

INTAKEFASE: REDEN VAN AANMELDING, HULPVRAGEN, WENSEN EN VERWACHTINGEN 29 HULPVRAGEN EN DOELEN: NUTTIGE VRAGEN 29

Doelgedrag bevragen 29

Coping bevragen 29

Uitzonderingen bevragen 30

Concretiseren 30

Wondervraag 30

Wensen en verwachtingen 30

INTAKEFASE: PROBLEMEN EN ZORGEN 30

INTAKEFASE: POSITIEVE KENMERKEN 31 OPLOSSINGSANALYSE 31

Beschermende factoren 31

Positieve kenmerken 32

INTAKEFASE: RELEVANTE VOORGESCHIEDENIS, GENOMEN MAATREGELEN EN EFFECTEN 32 VOORBEELDEN 32

Genogram 32

Levenslijn 33

Genogram 33

ASPECTEN VAN SCHOOL, GEZIN EN RELEVANTE VOORGESCHIEDENIS (HGD) 33

Ontwikkelingsanamnese 33

Gezinsanamnese: mogelijke invloeden op het gedrag van een kind (geïnspireerd op

Belsky,1984) 34

Persoonlijke anamnese ouders 35

Ontwikkelingstaken 36

INTAKEFASE: ATTRIBUTIES, DOELEN EN OPLOSSINGEN 37

INTAKEFASE: INSCHATTEN VAN DE VEILIGHEID 38

INTAKEFASE: AFRONDING VAN DE INTAKEFASE: WERKAFSPRAKEN 38

EINDE VAN DE INTAKEFASE 38 DIAGNOSTISCHE VRAAGSTELLING (HGD) 39

OEFENING CASUS EVA: INTAKEGESPREK 39

STRATEGIEFASE 39 STRATEGIEFASE: 4 STAPPEN 40

Algemeen 40

STRATEGIEFASE STAP 1: WAT WETEN WE AL? 40

Clusteren van kindkenmerken 40

Clusteren van omgevingskenmerken 41

VIB: voorlopig integratief beeld 41

STRATEGIEFASE STAP 2: MOETEN WE MEER WETEN OM DE VRAAGSTELLING TE BEANTWOORDEN? 43

STRATEGIEFASE STAP 3: WAT WILLEN WE NOG WETEN EN WAAROM? 43

Stap 3a: formuleren van hypothesen 44

Stap 3b: van hypothese naar onderzoeksvraag: wat willen we nog weten? 44

Stap 3c: selecteren van onderzoeksvragen: waarom willen we dit weten? 44

STRATEGIEFASE STAP 4: COMMUNICATIE MET DE CLIËNTEN 44

OP HET EINDE VAN DE STRATEGIEFASE 44

OEFENING STRATEGIEFASE: CASUS EVA 45 VOORBEELDEN VAN HYPOTHESEN 46

GEBRUIK JE THEORETISCHE ACHTERGROND VOOR HET VIB 46

VIB EVA 47

HUISWERK 48

VOLGENDE SESSIE 48

SESSIE 3 49

FILM EVAN 49 HUISWERK 49

EVAN 50

Nabespreking 50

VIB: GEBRUIK JE THEORETISCHE ACHTERGROND 50

ONDERZOEKSFASE: DE THERAPEUTISCHE WAARDE VAN EEN DIAGNOSTISCH TRAJECT MET METINGEN 52 EEN HANDELINGSGERICHTE ONDERZOEKSFASE 52

ONDERZOEKSFASE: 6 STAPPEN 52

Stap 1: Expliciteren van de begrippen van de onderzoeksvraag 52

Stap 2: Kiezen van onderzoeksmiddelen 53

Stap 3: Formuleren van toetsingscriteria 61

Stap 4: Informeren van cliënten 61

Stap 5: Verzamelen van onderzoeksgegevens 61

Stap 6: interpreteren van de onderzoeksgegevens en beantwoorden van de onderzoeksvraag

62

TOEPASSING ONDERZOEKSFASE OP CASUS EVA 62

Hypothese 62

Onderzoeksvraag 62

Onderzoeksmiddel 63

Toetsingscriterium 63

Onderzoeksgegevens 63

Antwoord 63

Vragenlijsten 63

Naast vragenlijsten 64

HUISWERKOPDRACHT 64

VOLGENDE SESSIE 64

SESSIE 4 65

OEFENING: ROLLENSPEL 65

ONDERZOEKSFASE CASUS EVA 65

INTEGRATIE- EN AANBEVELINGSFASE 66 SYSTEMATIEK EN TRANSPARANTIE: INTEGRATIE EN AANBEVELINGSFASE: 5 FASEN 66

GIB: wat is er aan de hand en hoe komt het? 66

Interventiedoelen: wat willen we en kunnen we veranderen? 68

Van interventiedoelen naar behoeften en gewenste aanbevelingen 69

Argumenten voor en tegen aanbevelingen 70

Aanbeveling 70

EFFECTIEF THERAPIEPLAN 71

Therapieplan 71

HUISWERKOPDRACHT 71

SESSIE 5 73

THERAPIEPLAN 73 CASUS EVA 73

ADVIESFASE 73

Stap 1: Voorbereiden van het adviesgesprek 73

Stap 2: Inleiding van het adviesgesprek 74

Stap 3: Bespreken van het integratief beeld 74

Stap 4: Bespreken van de aanbevelingen 75

Stap 5: Overleg met betrokkenen: welke aanbevelingen kiezen zij? 75

Stap 6: Afronding van de adviesfase 76

EVALUATIE VAN HET DIAGNOSTISCH TRAJECT EN HET ADVIES 76

RICHTLIJNEN VOOR EEN ‘SLECHTNIEUWSGESPREK’ 77

OEFENING SLECHT NIEUWSGESPREK 77

HERHALINGSCASUS: DONDERDAG 17/12/2015 (8U30-12U45) 78

GEKWALIFICEERDE VRAGENLIJSTEN 79

ADHD 79 ADHD-VRAGENLIJST (AVL) 79

BRIEF EXECUTIEVE FUNCTIES GEDRAGSVRAGENLIJST 79

CHILD BEHAVIOR CHECKLIST (CBCL) 79

CHILDRENS COMMUNICATION CHECKLIST SECOND EDITION - NEDERLANDSE BEWERKING (CCC-2-NL) 79

CONNERS' RATING SCALE-REVISED (CRS-R) 79

GEDRAGSVRAGENLIJST VOOR KLEUTERS (GVK) 79

SOCIAAL COGNITIEVE VAARDIGHEDEN TEST (SCVT) 79

SOCIAAL EMOTIONELE VRAGENLIJST (SEV) 79

TEACHER'S REPORT FORM (TRF) 80

TEST OF EVERYDAY ATTENTION FOR CHILDREN (TEA-CH) 80

VRAGENLIJST SOCIALE EN PEDAGOGISCHE SITUATIE (VSPS) 80

VRAGENLIJST VOOR GEDRAGSPROBLEMEN BIJ KINDEREN 6-16 JAAR (VVGK 6-16) 80

YOUTH SELF REPORT (YSR) 80

ANGST 80 ANXIETY DISORDERS INTERVIEW SCHEDULE FOR DSM-IV - CHILD VERSION (ADIS-C) 80


CHILDREN'S PTSD INVENTORY 80

CHILDREN'S YALE-BROWN OBSESSIVE COMPULSIVE SCALE (CY-BOCS) 80


INVENTARISATIELIJST OMGAAN MET ANDEREN (IOA) 81

MINNESOTA MULTIPHASIC PERSONALITY INVENTORY, JONGERENVERSIE (MMPI-A) 81

MULTIDIMENSIONAL ANXIETY SCALE FOR CHILDREN (MASC) 81

NEDERLANDSE DIFFERENTIATIE TEST SOCIAAL EMOTIONEEL FUNCTIONEREN (NDTSEF) 81

PRESTATIE MOTIVATIE TEST VOOR KINDEREN (PMT-K-2) 81


SOCIALE ANGSTSCHAAL VOOR KINDEREN (SAS-K) 81



VIERDIMENSIONALE KLACHTENLIJST (4DKL) 81


VRAGENLIJST VOOR ANGST BIJ KINDEREN (VAK) 82


ZELF-BEOORDELINGS VRAGENLIJST (ZBV) 82

ARMOEDE IN GEZINNEN 82 CHILD BEHAVIOR CHECKLIST (CBCL) 82

FAMILIE RELATIE TEST (FRT) 82

GEHECHTHEIDSBIOGRAFISCH INTERVIEW (GBI) 82

GEZINSKLIMAATSCHAAL-II (GKS-II) 82

GEZINSSYSTEEMTEST (GEST) 82

GEZINSVRAGENLIJST (GVL) 82

NIJMEEGSE OUDERLIJKE STRESS INDEX (NOSI) 83

SCHAAL VOOR OUDERLIJK GEDRAG (SOG) 83



AUTISME 83 AUTI-R, SCHAAL TEN BEHOEVE VAN DE ONDERKENNING VAN VROEGKINDERLIJK AUTISME. 83

AUTISM DIAGNOSTIC INTERVIEW- REVISED (ADI-R) 83

AUTISM DIAGNOSTIC OBSERVATION SCALE (ADOS-2) 83

AUTISME EN VERWANTE STOORNISSENSCHAAL VOOR ZWAKZINNIGEN - REVISIE (AVZ-R) 83

BRIEF EXECUTIEVE FUNCTIES GEDRAGSVRAGENLIJST 83


CHILDRENS COMMUNICATION CHECKLIST SECOND EDITION - NEDERLANDSE BEWERKING (CCC-2-NL) 84




VINELAND-Z 84

VRAGENLIJST VOOR INVENTARISATIE VAN SOCIAAL GEDRAG VAN KINDEREN (VISK) 84


BREDE SCHOOL EN INTEGRAAL KINDCENTRUM 84 ONTWIKKELINGSVOLGMODEL (OVM) 84

DELINQUENTIE 85 ATTITUDESCHAAL SOCIALE LIMIETEN (ASL) 85

BASIS RAADSONDERZOEK (BARO) 85

PSYCHOPATHIE CHECKLIST - JEUGDVERSIE (PCL:JV) 85

RECHTS EXTREMISME, RACISME EN XENOFOBIE VRAGENLIJST (RERAX) 85

STRUCTURED ASSESSMENT OF VIOLENCE RISK IN YOUTH (SAVRY) 85


YOUTH LEVEL OF SERVICE / CASE MANAGEMENT INVENTORY (YLS/CMI) 85

DEPRESSIE 85 ANXIETY DISORDERS INTERVIEW SCHEDULE FOR DSM-IV - CHILD VERSION (ADIS-C) 85

BECK DEPRESSION INVENTORY-II (BDI-II-NL) 85


CHILDREN´S DEPRESSION INVENTORY (CDI) 86

COMPETENTIEBELEVINGSSCHAAL VOOR KINDEREN (CBSK) 86





UTRECHTSE COPING LIJST, VERSIE VOOR ADOLESCENTEN (UCL-A) 86

VIERDIMENSIONALE KLACHTENLIJST (4DKL) 86



EIGEN KRACHT 87 GEZINSVRAGENLIJST (GVL) 87

GEDRAGSPROBLEMEN 87 BUSS-DURKEE HOSTILITY INVENTORY-DUTCH (BDHI-D) 87



GEDRAGSVRAGENLIJST VOOR KLEUTERS (GVK) 87



RECHTS EXTREMISME, RACISME EN XENOFOBIE VRAGENLIJST (RERAX) 87





VRAGENLIJST VOOR GEDRAGSPROBLEMEN BIJ KINDEREN 6-16 JAAR (VVGK 6-16) 88




HECHTING EN HECHTINGSPROBLEMEN 88 GEHECHTHEIDSBIOGRAFISCH INTERVIEW (GBI) 88

INFANT/TODDLER SYMPTOM CHECKLIST (ITSCH-NL) 88

JEUGDHULP 89 CHILD BEHAVIOR CHECKLIST (CBCL) 89

CLIËNTEN-TOETS (C-TOETS) 89

EXPERIMENTELE SCHAAL VOOR DE BEOORDELING VAN HET SOCIAAL EMOTIONELE ONTWIKKELINGSNIVEAU

(ESSEON) 89

LICHT INSTRUMENT RISICOTAXATIE KINDVEILIGHEID 89


JONGERENWERK 89 RECHTS EXTREMISME, RACISME EN XENOFOBIE VRAGENLIJST (RERAX) 89

KINDERMISHANDELING 89 ALPHA-NL 89




LICHT INSTRUMENT RISICOTAXATIE KINDVEILIGHEID 90



KINDEROPVANG 90 ONTWIKKELINGSVOLGMODEL (OVM) 90

LANGDURIG LICHAMELIJK ZIEKE OUDER 90 CHILD BEHAVIOR CHECKLIST (CBCL) 90









LICHT VERSTANDELIJK BEPERKTE JEUGD 91 AUTI-R, SCHAAL TEN BEHOEVE VAN DE ONDERKENNING VAN VROEGKINDERLIJK AUTISME. 91

AUTISME EN VERWANTE STOORNISSENSCHAAL VOOR ZWAKZINNIGEN - REVISIE (AVZ-R) 91



(ESSEON) 92

SOCIALE INFORMATIE VERWERKINGS TEST (SIVT) 92

SOCIALE REDZAAMHEIDSSCHAAL VOOR ZWAKZINNIGEN (SRZ) 92

STOREND GEDRAGSSCHAAL (SGZ) 92


TEMPERAMENTSSCHAAL VOOR ZWAKZINNIGEN (TVZ) 92



MIDDELENMISBRUIK EN VERSLAVING 92 MINNESOTA MULTIPHASIC PERSONALITY INVENTORY, JONGERENVERSIE (MMPI-A) 92

MULTIPROBLEEMGEZINNEN 93 FAMILIE RELATIE TEST (FRT) 93





OPVOEDINGSONDERSTEUNING 93 ALPHA-NL 93


OVERGEWICHT 93 CHILD FEEDING QUESTIONNAIRE (CFQ) 93

OVERLIJDEN KIND 94 CHILD BEHAVIOR CHECKLIST (CBCL) 94








OVERLIJDEN OUDER 94 CHILD BEHAVIOR CHECKLIST (CBCL) 94




PLEEGZORG 95 GEHECHTHEIDSBIOGRAFISCH INTERVIEW (GBI) 95


RESIDENTIËLE JEUGDHULP 95 CLIËNTEN-TOETS (C-TOETS) 95

SCHEIDING 95 FAMILIE RELATIE TEST (FRT) 95






VOOR- EN VROEGSCHOOLSE EDUCATIE 96 CHILDRENS COMMUNICATION CHECKLIST SECOND EDITION - NEDERLANDSE BEWERKING (CCC-2-NL) 96


(ESSEON) 96

MULTICULTURELE CAPACITEITEN TEST - MIDDELBAAR NIVEAU (MCT-M) 96

ONTWIKKELINGSVOLGMODEL (OVM) 96

Be

lan

gri

jk: a

lge

me

en

1

BELANGRIJK: ALGEMEEN

OVERLOPEN BIJ VIB

1. Titel maken

2. Genetische predisposities

3. Kindkenmerken

o Coping

o Gedrag

o Cognities

Zelfbeeld: intern en extern

Meta zelfbeeld

Alterbeeld

o Temperament

o Emoties / emotieregulatievaardigheden

o Sociale vaardigheden

o Schoolse vaardigen

4. Omgeving

o Gezin

o School

o Life event

5. Positieve elementen

OVERLOPEN BIJ THERAPIEPLAN

INTERVENTIES: JONGERE

Psycho-educatie

Trainingen: SOVA, communicatietraining, assertiviteitstraining, …

Cognitieve gedragstherapie

o Processen: zelfcontrole, zelfinstructie, stressinoculatie, probleemoplossings-

vaardigheden

o Inhouden: rolomkering, cognitieve herstructurering, denken aanpakken, schema-

therapie

Psychodrama: script herschrijven, reparenting

Schema focused therapy: socratisch dialoog, gedachtenschema, concentratie, …

Be

lan

gri

jk: a

lge

me

en

2

Gesprektherapie

Experimenten

TECHNIEKEN

Dagboek

Exposure

Responspreventie, gedragsinoefening

Arousalcontrole, emotieregulatie, stimuluscontrole

Contingentiemanagment

Positief herbenoemen

Humor

Metaforen

Neerwaartse pijl

WERKEN AAN TALENTEN

Kernkwadranten

Droomvraag,

Werken met je schaduw

Brief naar de toekomst

Tekeningen

INTERVENTIES: GEZIN

Gezinstherapie/gezinsgesprek

CGT

Psycho-educatie

Motiverende gespreksvoering

Kernkwadranten

INTERVENTIE: OUDERS

Relatietherapie

Individuele gesprekken

Ouderschapsvaardigheden (bv. positive playtime)

Probleemoplossingsvaardigheden

Token economy/contingentiemanagment

Kaderen en herbenoemen van gedrag

INTERVENTIE: SCHOOL

Zie ouders

Probleemoplossingsvaardigheden

Omgeving

o Anderen betrekken: vriend, vriendin

o Politie, bemiddelingscommissie, vertrouwenscentrum inschakelen

Be

lan

gri

jk: a

lge

me

en

3

EVALUATIE

Emotieregulatievaardigheden: FEEL-KJ

Depressie: BDI (Beck Depression Inventory), CDI

Ouders: NOSI (Nijmeegse Ouderlijke Stress Index), SOG

Schema’s: YSQ (Young Schema Questionnaire)

Algemeen: CBCL, YSR, TFR

Gedrag: SIG (Schaal voor Interpersoonlijk gedrag)

Zelfrapportage / rapportage door anderen

Observatie

Vragenlijsten

Experimenten

POSITIEVE PSYCHOLOGIE

Waarderende benadering !! gericht op oplossingen i.p.v. op problemen

Balans tussen negativiteit en positiviteit

Versterken van talenten

o Wondervraag

o Werken met schaduw

o Kernkwadranten (leren omgaan met kritiek)

o Levenskwaliteit: wat maakt leven de moeite waard

o Eerste kleine stap in de goede richting?

Doelgericht werken vanuit hulpvraag (droomvraag, toekomstbrief, tekeningen)

o Werken aan gewenst doel

o Actieve cliëntparticipatie

Werken aan motivatie: weerstand zit in de relatie

Complimenteren

Uitzonderingen versterken

Werken op vaardigheidsniveau

Werken met schaaltechnieken

Keuzes van cliënt respecteren

Inspanningsverbintenis i.p.v. resultaatsverbintenis

Relatiedenken vs. contingentiedenken

Goede cliëntrelatie opbouwen

o Vrijblijvende relatie

o Zoekende relatie

o Consulterende relatie

o Expertrelatie

Be

lan

gri

jk: a

lge

me

en

4

Sta

pp

en

inta

kefa

se

5

STAPPEN INTAKEFASE

1. REDEN VAN AANMELDING EN HULPVRAGEN

Wie komt – met wat – net nu – naar hier?

Wensen en verwachtingen

o Expliciet bevragen

o Afstemmen op realiteit en discrepanties wegwerken

2. KLACHTEN EN POSITIEVE ASPECTEN: INVENTARISATIE

Klachtenanalyse perspectief van de cliënt

Inventarisatie positieve aspecten

3. KLACHTENANAMNESE: OBJECTIVERING

Reden van aanmelding

Inhoud van het probleem

Ernst van de klacht

Aanvang/duur/verloop van de klacht

Voorwaarden

Gevolgen van de klacht

Oorzaak

o Wat heeft men reeds ondernomen? (hulpverleningsgeschiedenis)

o Zicht op wat wel goed loopt

o Verwachtingen van jongere en ouders

Mirakelvraag / wondervraag

4. ATTRIBUTIES

Redenen, oorzaken of verklaringen waaraan problemen/uitzonderingen worden toe-

geschreven (bij alle betrokkenen: verschillende perspectieven mogelijk)

o Diagnostisch proces afstemmen op referentiekader cliënt

o Diagnostiek op maat

o Kans op acceptatie van diagnose of advies

5. GENOMEN MAATREGELEN EN GEWENSTE OPLOSSING

Genomen maatregelen en effecten ervan

Gewenste oplossingen

Sta

pp

en

inta

kefa

se

6

6. ASPECTEN VAN SCHOOL, GEZIN EN RELEVANTE VOORGESCHIEDENIS

Ontwikkelingsanamnese

o Mijlpalen in de ontwikkeling bevragen

Bijzonderheden in de ontwikkeling

Schools functioneren

Sociaal functioneren

Gezinsanamnese

o Gezinssamenstelling

Functioneren broers en zussen

Chronische handicaps

Enig kind

o Gezinsinteracties

Cohesie

Aanpassing

Communicatie

o Opvoedingsvaardigheden

Positieve bekrachtiging

Positieve betrokkenheid

Probleemoplossend handelen

Disciplineren + monitoring

Persoonlijke anamnese ouders

o Huidig functioneren ouders

o Persoonlijke voorgeschiedenis

o Inventarisatie van belastende gebeurtenissen – bronnen van stress

7. BIJKOMENDE ANAMNESES/VRAGENLIJSTEN

Eventueel in onderzoeksfase

o Ontwikkelingsanamnese

o Gezinsanamnese

o Persoonlijke anamnese

o CBCL/TRF: gedragsvragenlijst kind

o Belastende gebeurtenissen

Vo

orl

op

ig in

teg

rati

ef

be

eld

7

VOORLOPIG INTEGRATIEF BEELD

DRIE VRAGEN

WAT WETEN WE AL?

Kindkenmerken (gedrag, cognities, temperament, coping,…)

Kenmerken van de omgeving (school en gezin)

Aandacht voor positieve aspecten

WAT WILLEN WE NOG WETEN?

Onderkennend: wat is er aan de hand?

Hebben we voldoende zicht op de aard van de problemen?

Verklarend: hoe is het ontstaan/wordt het in stand gehouden?

Hebben we voldoende inzicht in de verklaring van de problemen?

Indicerend: wat kan er aan gedaan worden?

Kunnen we de hulpverleningsbehoefte van de jongere al formuleren?

IS VERDER ONDERZOEK VEREIST?

Hypothesen formuleren

o Worden in bewerende vorm geformuleerd

o Vanuit wetenschappelijk verantwoorde theorieën

o Per cluster alternatieve hypothesen

o Waarschijnlijke hypothesen

o Toetsbare hypothesen

Omzetten in onderzoeksvragen

o Van bewerende naar vragende vorm

o Van communicatie tussen HV naar communicatie met patiënt

o Selecteer de relevante onderzoeksvragen

Waarom wil ik dat weten?

Selecteren in functie van vraagstelling en advisering

Willen weten om te adviseren

KENMERKEN VAN EEN GOED INTEGRATIEF BEELD

Rechts-hemisferische meerwaarde

Duidelijkheid over ontstaan en in stand houden van gedrag

Circulariteit!!

In cliënt-termen

1 perspectief (in mate van mogelijke)

Vo

orl

op

ig in

teg

rati

ef

be

eld

8

Functioneel identieke aspecten samen zetten (zelfde oorzaken/gevolgen)

Ratio veranderbaar > onveranderbaar

Pijlen nummeren in verschillende circuits

Hypothesen in stippellijn

Concreet & toetsbaar (elk vakje en getekend verband moet je kunnen toetsen)

Integratie positieve aspecten (in verband gebracht met problemen!)

Titel: kern van het probleem tot expressie brengen

WAT TE DOEN

Elementen identificeren (kaders/cirkels – problemen/positieve aspecten)

Relaties leggen tussen elementen: pijlen

o Identiteitsrelaties/clusters

o Causale relaties

Th

era

pie

pla

n o

pm

ake

n

9

THERAPIEPLAN OPMAKEN

ALGEMEEN

EIGENSCHAPPEN THERAPIEPLAN

Concreet

Haalbaar

Centraliteit van geselecteerde problemen

Alle sectoren van functioneren

Alle vlakken van GIB

Motivatie & veranderwens cliënt

MET WIE WERKEN?

Kind/adolescent

Ouders

Gezin

Opvoeders, leerkrachten

Omgeving

DOELSTELLINGEN

Formuleert de doelstelling zo concreet mogelijk

Probeer van globale doelstelling te komen tot meetbare operationalisatie ervan

Voordelen

o Cliënt wordt gedwongen tot realistische, concrete keuzes

o Therapeut dwingt zichzelf tot een beperking, weet precies waar hij naar toe wil,

beschermt zich tegen gevoelens van totale verantwoordelijkheid

o Doelstelling is referentiepunt bij evaluatie

Th

era

pie

pla

n o

pm

ake

n

10

INTERVENTIES

JONGERE/ADOLESCENT

Psycho-educatie: informatie doorgeven (info door therapeut, bibliotherapie, …)

Training (SOVA, assertiviteitstraining, faalangsttraining, zelfinstructie, …)

Cognitieve (gedrags)therapie

Psychodrama, traumaverwerking

Schematherapie

Gesprekstherapie

GEZIN

Gezinstherapie

Gezinsgesprekken

OUDERS

Relatietherapie

Individuele therapie aan één van de ouders

Opvoedingsvaardigheden

Informatie geven zodat gedrag kan herkaderd en herbenoemd worden

SCHOOL/OPVOEDERS

Kaderen en herbenoemen gedrag


OMGEVING

Betrekken van vriend of vriendin

Vertrouwenscentrum

Politie

Bemiddelingscommissie

GEEN INTERVENTIE

Bij weinig motivatie

Bij voldoende kracht uit het milieu

COMBINATIES

Vaak het geval

Th

era

pie

pla

n o

pm

ake

n

11

ALGEMEEN

Kan ambulant of residentieel en individueel of in groep

Dit zijn algemene methodes

Verder specifiëren in concrete technieken = belangrijk!!

VOORBEELD DEPRESSIE

PAK AAN: protocolprogramma

o Affectieve educatie

o Problemsolving

o Cognitieve technieken

EERST TE BEWERKEN PROBLEEM: CRITERIA

Waarschijnlijkheidswaarde: hoe meer men overtuigd is van het bestaan van het probleem,

hoe meer het voor selectie in aanmerking komt

Problematische waarde: hoe zwaarder het weegt voor de cliënt en hoe acuter het probleem

is, hoe meer het voor selectie in aanmerking komt

Centraliteit in de causale structuur: hoe meer het probleem andere problemen mee

determineert, hoe meer reden om het te selecteren

Concreetheid: hoe concreter men het kan verwoorden of hoe meer mogelijkheden om het

probleem observeerbaar te maken, hoe meer reden om het te selecteren

Behandelbaarheid: hoe bewerkbaar is het probleem?

o Afhankelijk van de theoretische kans op succes, eigen competentie, en de mate

waarin een probleem bespreekbaar is en als probleem erkend wordt

Acuutheid

o Hoe storender voor cliënt of omgeving

o Hoe gevaarlijker

o Hoe dringender

o Hoe meer risicohoudend (bv. ernstig gevaar voor gezondheid)

o Hoe meer kans op negatieve gevolgen

… Hoe meer reden om te selecteren

Th

era

pie

pla

n o

pm

ake

n

12

Ex

ame

nca

sus

OG

PT

13

EXAMENCASUS OGPT

ALGEMEEN

Voorstellingsprofiel, aanmeldingsproces

Voorlopig integratief beeld opmaken

o Aansluitend: hypothesen, onderzoeksvragen en toetsingscriteria

o Alles in tekst uitschrijven: hoe je het beeld zou brengen naar de cliënt

o Therapieplan opmaken (twee fasen: eerst brainstorming, daarna keuze maken)

TEKST OF GVP

Voorlopig integratief beeld tekenen: hypothesen en onderzoeksvragen

Uitschrijven in cliënttermen

Therapieplan opmaken

Alle thema’s uit practica bespreken

WELKE THEMA’S HOREN HIERBIJ?

Voorlopig integratief beeld

Kernstellingen

Schema’s

Positieve psychologie: droomvraag (kleinste stap in richting van het gewenste)

o Wat brengt u hier en waar wil je naartoe?

INTEGRATIEF BEELD

Examencasus: duidelijk integratief beeld geven, waar geen extra info voor nodig is

o Onveranderbaar: CIRKELS

o Veranderbaar: RECHTHOEKEN

Beperking = onveranderbaar

Probleem = veranderbaar !!

o Startpunt: links plaatsen (kan enkel een organische oorsprong hebben!)

Bv. faalangst kan geen startpunt zijn, ADHD wel

o Titel geven aan voorlopig integratief beeld!

Integratief beeld

o Pijlen nummeren voor het verhaal

o Functioneel identieke zaken samen zetten (zelfde effect)

o Gericht op uniciteit van cliënt

o Bovenaan: TITEL maken (duidt op uniciteit, zou door PT gemaakt kunnen zijn)

o Slechts vanuit één perspectief: vanuit de cliënt!

o Argumentatie in cliënttermen: bevattelijk en concreet

o Bevat ook positieve elementen !! (sterktes en talenten) plus bijzetten!!

Ex

ame

nca

sus

OG

PT

14

Alle pijlen zijn versterkende pijlen, indien ze milderen en dus protectief zijn

moet je er een PLUS bijzetten

o Alle hypothesen moeten in de VIB zitten: diagnostisch onderzoek sturen

Accentueren kan: bv. arceren, kleuren

Zaken verduidelijken van de VIB a.d.h.v. voorbeelden uit de tekst !!!

o Ovalen en stippenlijnen gebruiken !

o Rechts = gedrag en symptomen

o Links = gezin

o Centraal = bewerkbaar

Interne logica van gedrag van patiënt proberen te vatten

GVP: getoetste voorstelling profiel (encyclopedisch samenvatten van profiel)

o Aanmeldingsklacht

o Erfelijkheid

o Gezinsvariabelen

o Communicatieve vaardigheden/sociaal

o Emotieregulatie: stressoren

o School

o Copingvaardigheden

o Identiteit en persoonlijkheid

Casus: er moeten positieve elementen in DE probleemsamenhang zitten !

o Minimaal noodzakelijke vs. maximaal haalbare

Voorlopig integratief beeld opstellen a.d.h.v. hypothesen (omzetten in OZ-vragen)

o Onderkennend: bv. iemand heeft ADHD (hokjes)

o Verklarend: bv. als … dan … (pijltjes)

o Indicerend: bv. passieve faalangst – groepsbehandeling niet aangewezen

THERAPIEPLAN OPMAKEN

Twee fasen: brainstorming + keuze maken

o Vanuit perspectief van de therapeut, niet vanuit de beleving van de patiënt

o Proberen te zoeken naar onderliggende factoren

PROBLEEM DOEL INTERVENTIE EVALUATIE VALKUIL

Jongere

Gezin

Ouders

School

Relatie

Vrije tijd

Ex

ame

nca

sus

OG

PT

15

o Doel: gericht op de cliënt, in cliënttermen (zo concreet mogelijk, gedragstermen)

o Evaluatie: bv. via nieuwe vragenlijst

o Valkuil: bv. medewerking ontbreekt, moeder blokkeert zaken, winst weegt niet

op tegenover vroegere situatie

Daarna: tweede tabel opmaken met definitieve selectie

o Volgorde aangeven en motiveren !!

Ex

ame

nca

sus

OG

PT

16

Se

ssie

1

17

SESSIE 1

Praktische info

Kennismaking

Model van HGD

Aanmelding

Intakegesprek: gesprekstechnisch


PRAKTISCHE INFO

5 sessies – (bij afwezigheid (melden!): zie ook Minerva ‘vervangtaak’ – hiervoor contactname

met [email protected])

Groep 10: woensdag 4/11, 18/11, 25/11, 2/12, 9/12: 8u30 – 12u45

Examencasus: donderdag 17 december 2015

EVALUATIE (8/20)

Permanente evaluatie (2/20)

o Aanwezigheid en individuele en groepsmedewerking

o Bij afwezigheid: zie ook Minerva (vervangtaak: Julie Vandewalle)

o Inzet

o Huiswerkopdrachten (telkens 1 lees- en 1 doe-opdracht)

Evaluatie tijdens integratieoefening (17/12/2015) (6/20): NIET open boek! toepassingscasus:

handelingsgericht model toepassen op de casus

KENNISMAKING

Korte kennismaking met iemand die je niet kent

Vraag:

o Wat zou je hier in deze practica willen leren en hoe wil je dit bereiken?

Stephanie

Leidster KSA: tijd

Graag later met kinderen + stage 4-7 jaar

Practica: gespreksvaardigheden, praktische zaken leren kennen

Veel oefenen, veel voorbeelden

o Waarom jongeren?

Stel je buur kort voor

Se

ssie

1

18

MODEL VAN HGD

HGD: ZES UITGANGSPUNTEN

1. HGD is doelgericht (geen diagnostiek om de diagnostiek; het is gericht op advisering, op een

vooruitzicht geven: bruikbare, haalbare adviezen)

2. HGD richt zich op de behoeften van kind en opvoeders (oplossingsgericht: wat heeft men

nodig opdat de problemen minder voorkomen?)

3. HGD hanteert een transactioneel referentiekader (het gaat om de jongere in zijn context: de

jongere heeft een invloed op zijn omgeving, en de omgeving heeft een invloed op de jongere

ouders hebben een belangrijke rol)

4. HGD acht samenwerken met cliënten cruciaal (we gaan het samen doen met de cliënt: alles

gebeurt in samenspraak + zeker als je met jongere werkt, ga je moeten zeggen wat je doet en

waarom; je moet ze meehebben in je verhaal)

5. HGD besteedt aandacht aan positieve en beschermende factoren (ook zicht krijgen op wat

wel goed gaat, waar men goed in is, … hoopgevend)

6. HGD verloopt systematisch en transparant (belangrijk om dat kader in je hoofd te hebben,

zodat je er ook kan van afwijken)

een jongere is iemand in een kader, in een maatschappij, en hij/zij staat daar niet los van

Se

ssie

1

19

DE VIJF FASEN VAN HGD

SESSIE 1 (H3): AANMELDING EN INTAKEFASE

Hoe stemmen we ons diagnostisch traject af op dit unieke cliëntsysteem?

AANMELDING

Brainstorm:

o Wat noteer je bij de aanmelding?

o Hoe zou je zelf willen benaderd worden?

Is de jongere zelf op de hoogte?

Geen verborgen agenda: eerlijk en open kaarten op tafel leggen + laten

zeggen wat ze er zelf van vinden

Wees jezelf!

Afstand – nabijheid (geen vriend worden, maar ook geen tweede ouder)

(Telefonische) aanmelding

o Wie belt: is dit een hulpvrager, verwijzer, vraag om informatie?

o Wat is de vraag: begeleiding, informatie, een luisterend oor? Wat zijn de

aanmeldingsklachten?

Kort en krachtig

Aanmelding is nog geen intake

o Waarom belt de persoon nu: een crisis, na een televisie-uitzending of artikel?

o Waarom belt de persoon naar u: wie is de verwijzer, wie heeft over jullie dienst

verteld en hoe?

Aanmelding:

o Wie komt ?

o Met wat ?

o Net nu ?

o Naar hier?

o Verwachtingen?

o ! Praktische vragen: gegevens kind, school, naam beller (telefoonnummer om te

kunnen terugbellen!), naam doorverwijzer

o ! Procedure centrum uitleggen (wachtlijst, betaling, ...)

Se

ssie

1

20

Oefening: casus Fien: nabespreking

o Inhoudelijk

o Attitude

VRAAG: Is de casus hier op de juiste plaats + kan deze naar de intakefase?

4 voorwaarden:

o Hulpvraag is inhoudelijk op juiste plek (bv. diagnose ASS kan niet door een CLB,

begeleiding wel)

o Diagnostisch traject is nodig om hulpvraag te beantwoorden

o Hulpverlener is voldoende gekwalificeerd

o Posities van betrokkenen zijn conform de beroepsethiek

INTAKEFASE: 8 STAPPEN

1. Voorbereiden van het intakegesprek

2. Reden van aanmelding, hulpvragen, wensen en verwachtingen

3. Problemen en zorgen

4. Positieve kenmerken

5. Relevante voorgeschiedenis, genomen maatregelen en effecten

6. Attributies, doelen en oplossingen

7. Inschatten van de veiligheid

8. Afronding van de intakefase: werkafspraken

Stap 1: Voorbereiden van het intakegesprek

Bestuderen van reeds beschikbare informatie:

o Dossier aanwezig? (je kunt bewust kiezen om het voordien wél of niet te lezen)

o Invullen screeningslijsten (sommige diensten werken met screeningslijsten die

opgestuurd worden, bv. kinderen jeugdpsychiatrie UZ Gent is niet altijd

evident voor ouders, moeilijk)

Met wie uit cliëntsysteem samenwerken:

o Wie stelt HV en op wie heeft HV betrekking

o Verschilt per aanmelding

Participatie van het kind:

o Zoveel mogelijk actief betrekken

o Beslissingsrecht afhankelijk van leeftijd

Brainstorm: wie uitnodigen: samen of apart?

o Vertrouwen van jongere is belangrijk!

o Maar: niet alle jongeren willen of durven alleen komen (bv. angstige of

depressieve jongeren)

o Het kan ook interessant zijn om de jongere en ouder(s) samen te zien: dan zie je

het gebeuren, zie je de interacties

o Gescheiden ouders: relatie bevragen en inschatten wat mogelijk is

Se

ssie

1

21

Beroepsethische aspecten

o Juridisch standpunt

Decreet rechtspositie minderjarigen!

Tot 12 jaar geven ouders toestemming

Vanaf 12 jaar wordt toestemming jongere nagestreefd

Vanaf 16 jaar geen toestemming van ouders nodig

o Klinisch standpunt

Kwaliteit van hulpverleningsproces hangt vaak af van medewerking van

alle betrokkenen in het gezin

o Gescheiden ouders

Ouderlijk gezag bij beide ouders: beiden geven toestemming

Wenselijk dat elke ouder een actieve bijdrage levert aan het

hulpverleningsproces: in principe beide ouders gezamenlijk uitnodigen

o Overdracht van informatie

Slechts met goedkeuring van betrokkene (+ wat mag je wel en niet

vertellen?)

Uitzondering in ‘gevaarlijke’ situaties

Bij aanvang melden dat overdracht van informatie wenselijk (blijven

vermelden dat dit wel belangrijk is) is maar wel onderhandelen over

inhoud, over wie wat vertelt

Vaak willen jongeren dit samen, zodat ze kunnen controleren wat

er verteld is

Of: psycholoog alleen laten starten, en dan nadien erbij komen

o Noteren

Toestemming vragen om aantekeningen te maken

Benadrukken dat het voor persoonlijk gebruik is

Aandacht voor wat je in het dossier vermeldt: vooral concrete

gebeurtenissen en gedragingen (gedachten, oordelen, … beter niet, want

de jongere kan het dossier inkijken)

Intakefase: gesprekstechnisch: verbaal

o Oefening:

Introductie: praatje maken (per 2)

Jezelf voorstellen

Gaan zitten

Toestemming om te noteren

o Exploreren:

Open vragen: geeft bredere informatie, nodigen uit tot vertellen

Exploratorisch:

o “Hoe gaan de zaken over het algemeen?”

o “Hoe voel je je sinds de diagnose?”

Concretiserend:

o “Wat precies bedoel je met …?”

o “Kan je me daar een voorbeeld van geven?”

Verdiepend:

o “Hoe voelt dat voor jou?”

o “Wat vooral boezemt je angst in?”

Gesloten vragen: vragen naar specifieke informatie, lokken korte

antwoorden uit:

Se

ssie

1

22

“Heb je pijn?”

“Hoeveel kinderen heb je?”

Wissel af tussen open en gesloten vragen!

o Attenderen: kleine aanmoedigingen om te spreken:

Ja…hm hm, O?, En toen?, Ga verder…, Zoals?

= Letterlijk herhalen van een woord op vragende toon

Hebben belangrijke stimulerende invloed

Moeten authentiek zijn

Te veel kan dominerend of controlerend overkomen

o Parafraseren

= in eigen woorden de essentie teruggeven wat je gehoord en begrepen

hebt

Korter dan samenvattingen

Voorbeeld:

C: “Het was een verschrikkelijke week! Op school waren er

verschillende collega’s ziek en ik moest extra uren toezicht houden.

De directeur vindt dit evident, hij gaat er van uit dat ik mij maar

aanpas! Of het nu past of niet voor mij, dat zal hem een zorg wezen!

En een dank u wel is ook teveel gevraagd. En mijn moeder, daar is

het precies hetzelfde. Ze heeft zogezegd flebitis, een beetje een rood

been en het doet veel pijn, zegt ze. En dan kent zij maar één adres.

Elke dag twee tot drie telefoons: dan heeft ze geen brood meer in

huis, dan zijn haar medicijnen op, dan heeft haar kat geen eten

meer… ’t is altijd iets, en het is evident voor haar dat ik onmiddellijk

alles laat vallen en het ga halen. En als ik dan dolgedraaid thuiskom,

krijg ik nog op mijn kop van mijn man. Hij vindt dat ik maar moet

weigeren, dat ik het mijzelf aandoe! Alsof dat allemaal zomaar gaat,

weigeren! Bij hem op het werk, ja, daar…”

T: “Wacht even, je zegt veel, en ik wil zien of ik jou wel goed versta.

Het was blijkbaar een verschrikkelijke week. Zowel vanuit de school

als van je moeder komen er heel wat vragen en verwachtingen op je

af. En met een evidentie, alsof het niet meer dan normaal is, en dit

maakt weigeren haast onmogelijk voor jou. En je man begrijpt dit

niet, integendeel krijg je van hem nog op je kop”

o Samenvatten

Je somt de gedachten, acties en gevoelens van de cliënt op

Ook belangrijk: op het einde van het gesprek een samenvatting vragen

(‘wat ga jij nu onthouden of meenemen uit dit gesprek?’) eventueel zelf

aanvullen als er nog iets belangrijks ontbreekt

o Empathiseren

Het verhaal van de cliënt aanvoelen of erdoor geraakt worden

Bv. een doos met kleenexjes op je bureau zetten (‘het is normaal dat er

hier geweend wordt’)

o Confronteren: niet in eerste gesprek (het eerste gesprek moet een heel open en

ontvankelijk gesprek zijn, waarin men beluisterd wordt)

o Interpreteren: niet in eerste gesprek

Se

ssie

1

23

Intakefase gesprekstechnisch: non-verbaal

o Ouders gaan zich heel erg storen aan het non-verbaal gedrag van de jongere (bv.

prutsen, …) kaderen dat dat niet erg is (eventueel benoemen: ‘ben je een

beetje zenuwachtig?’)

o Lichaamshouding: open houding, neerzitten, niet recht t.o.v. elkaar, spiegelen

o Stemvolume: zacht en rustig

o Oogcontact: doseren

In gesprek gaan met jongeren

o Op gemak stellen: aardig zijn (‘ik verwacht je en ben blij dat ik je zie’), info geven

(wat je doet, gaat doen, … je hoeft niet per se te zeggen dat je psycholoog bent)

o Oprechte belangstelling: meelevend en belangstellend (vragen naar details is

belangrijk in je contactname: interesse tonen in hun leefwereld, … probeer die

details goed te onthouden!)

o Gelijkwaardigheid: tot overeenkomst komen

o Laat de jongere vertellen (niet evident: bij sommige jongeren is dat echt trekken

en sleuren) (maar: stiltes zijn oke; wij stellen heel vaak moeilijke vragen niet

evident) (ook op vlak van verwachtingen: niet evident, een ‘menu van

mogelijkheden’ aanbieden, en dan vragen wat die sessies voor hem/haar kunnen

betekenen)

o Doorvragen

o Waardering uiten (want: het is niet vanzelfsprekend dat iemand komt

bedanken dat men er is, het een kans geeft, …)

o Metacommunicatie

o Naam!


Wat bepaalt verandering? (outcome-onderzoek, Lambert & Barley, 2002)

o 40% niet-specifieke factoren (verliefd, job vinden, sociale ondersteuning)

o 15% placebo-effect: verwachting, hoop, geloof in verandering

o 15%: specifieke behandelvormen en technieken

o 30% manier van contact (empathie, betrokkenheid, aanvaarding cliënt)

flowchart

Se

ssie

1

24

Probleem of beperking?

o Probleem: oplosbaar

o Beperking: niet op te lossen (wel de gevolgen ervan): bv. IQ, scheiding, …

Vrijblijvende werkrelatie

o Heel veel jongeren worden gestuurd vrijblijvende relatie

o Er is geen probleem maar iemand anders vindt (kennelijk) van wel

« Mijn leraar heeft gezegd dat ik met u moet praten omdat hij vindt dat ik

mezelf niet genoeg inzet voor school »

« De directeur vindt dat ik van school moet veranderen, maar ik doe niks

verkeerd »

o Er is wel een probleem ,maar daar is onze hulp niet bij nodig

« Het is vergeefse moeite. Er hebben al zoveel mensen geprobeerd maar het

lukt niet. Ik ben gewoon zo. »

o Risico tot afwijzing

« Prima, ik val je dan niet meer lastig »

« Als jij dat meent, dan heb ik ook niks te zeggen »

o Mogelijke interventies

Dring geen hulp op

Toon waardering (voor overtuiging ander)

Geef informatie

Geef positieve boodschappen over de verwijzende partij

o Alternatieve hulpvraag

Wat zou er hier moeten veranderen of gebeuren, zodat jij niet meer bij mij

moet komen, zodat anderen zich geen zorgen meer moeten maken om

jou?

o Gevolgen van de niet-hulpvraag

School zal weten dat je weigert… ‘manipulatie’, maar vaak start het zo

en krijg je ze toch mee

o Vrijblijvende werkrelatie: kinderen/adolescenten

Jongeren zijn vaak onvrijwillige cliënten

Vaak al gefrustreerd door vele negatieve boodschappen, goedbedoelde

adviezen,…

Belangrijk om zicht te krijgen op de zienswijze van de jongere

Gebruik relatievragen

« Wat zou je moeder mij vertellen waar jij best in bent op school? »

« Wat zou ze aan jou moeten merken opdat ze weet dat je hier niet

meer hoeft te komen? »

Vermijd ‘waarom’ vragen

Heel bekritiserend

Vraag eerder: « hoe komt het dat? »

Reageer op « ik weet het niet »

« Ik besef dat ik moeilijke vragen stel»

« Wat zou je beste vriend zeggen? »

Veronderstel competentie

Luister naar aanwijzingen voor uitzonderingen

Stilte zien als positief kenmerk

Complimenteren

Se

ssie

1

25

Uitvergroten van vaardigheid/competentie: kwaliteiten = krachten:

Voorbeelden: veerkracht, humor, gezond verstand, capaciteit om

hard te werken, vermogen dingen vanuit andere hoek te zien,

bereidheid naar anderen te luisteren, interesse om te leren

Direct vs indirect

o Voorbeelden: directe complimenten

« Knap dat je ondanks al je problemen, toch op de

afspraak bent! »

« Je lijkt iemand te zijn die grondig nadenkt voor hij

beslissingen neemt! »

« Het is goed niet zomaar in een programma in te

stappen, zonder te weten waaraan je begint! »

o Voorbeelden: indirect bekrachtigen = zichzelf

complimenteren

« Hoe legt u het aan boord om dit alles vol te

houden? »

« Je moet er erg onder afzien, hoe leg je het aan

boord om te overleven? »

« Wie heeft er u geholpen om het in deze moeilijke

situatie toch zolang vol te houden? »

« Hoe kan je het opbrengen om elke dag zo te blijven

vechten? »

Op werkelijkheid gebaseerd (niet om aardig te zijn)

Zoekende werkrelatie

o Ik ben het niet, het zijn de anderen

« Zolang ze me blijven pesten, kan ik mij niet concentreren in de les »

o Vage en onduidelijke doelen

« Als ik het antwoord wist, zou ik niet bij u komen »

o Teveel doelen ineens

o Tegelijk met het stellen van de hulpvraag wordt de oplossing geblokkeerd

« Wat ik ook probeer, het helpt toch niet »

« Ik ben zo geboren »


Positieve ondersteuning

Eigen verantwoordelijkheid stimuleren

Aandacht voor wat goed gaat

Continueringsvraag/opdracht

Concretiseren, differentiëren, prioriteiten

Zoeken naar uitzonderingen

Zijn er momenten dat het probleem zich niet of minder erg voordoet?

Consulterende werkrelatie

o Cliënt heeft krachtbronnen maar gebruikte ze niet op adequate wijze

« Ik heb een paar dagen geprobeerd om mijn werk beter te plannen maar het

lukt niet »


Ga na wat de ander al geprobeerd heeft te doen

Kijk naar kleine succesfactoren

Geef advies in de vorm van een vraag

Se

ssie

1

26

Wat zou je ervan vinden om … ?

Als we nu eens …?

Enig idee of … helpt?

Co-expertrelatie

o Men is in staat eigen krachtbronnen te gebruiken

o Vooral aanmoediging: stap opzij zetten, applaudisseer en moedig aan om meer

van hetzelfde te doen wat werkt

Soort cliëntrelatie: samenvatting

o Vrijblijvende relatie: geen hulpvraag – complimenten geven en uitlokken van

probleemspraakgeen opdrachten

o Zoekende relatie: vage hulpvraag – complimenten, van probleemspraak naar

doelen in concrete en positieve termen – observatieopdracht

o Consulterende relatie: werkbare hulpvraag – complimenteren, concretiseren van

uitzonderingen – observatie- of doe-opdracht

o Co-expertrelatie: werkbare hulpvraag en gepaste resources – bestendigen van

Nut flowchart

o Juiste positiebepaling

Bv. cliënt in vrijblijvende werkrelatie geen adviezen geven of directe hulp

aanpraten

o Voorzichtigheidsregel

Hulpmiddel om uit te vinden waar je de mist in gaat

Bij twijfel: ga terug naar interventies die passen bij een stap terug in de

flowchart

o Wees niet meer cliënt dan je cliënt

o Verwacht niet te snel dat mensen snel veranderen

o Geef autonomie aan de cliënt

Oefening: de gestuurde jongere

o Belangrijk: bevestigen, aanmoedigen, complimenten geven

o Wat kan helpen: ‘Eigenlijk ben jij mijn baas, bepaal jij wat we vandaag gaan

bespreken)

o Per 3: Jongere, hulpverlener, observator

o Nabespreking

OVERZICHT H8: GESPREKSVAARDIGHEDEN

BASISASPECTEN VAN GESPREKSVOERING

Attitude: authenticiteit, respect, openheid

o Collega = professional

o Ouder= ervaringsdeskundige

o Kind = primaire cliënt

Vertrouwensrelatie: van samenwerkingspartner naar expertrol

Gespreksvorm: hoe zitten in de ruimte, duur en tempo van gesprek, taalgebruik

Gesprekskader: doelen verwoorden; gespreksregels afspreken (geen goede of foute

antwoorden, doorvertellen, loyaliteit kind t.a.v. ouders)

Se

ssie

1

27

METACOMMUNICATIE OF GESPREK OVER HET GESPREK

Wat doe je en waarom? Bedoeling van een vraag of van informatie toelichten

Extra belangrijk

o In gesprek met een kind

o In een moeizaam of emotioneel gesprek

om waardering te uiten

DE FASEN VAN EEN GESPREK

Voorbereiding

o Welk beeld heb je zelf van cliënt en context o.b.v. voorafgaande informatie

o Cliënt uitnodigen voor gesprek en voorbereiden (praktisch en inhoudelijk)

Inleiding van het gesprek

o Contact leggen en vertrouwen winnen

o Gesprek kaderen

o Aanzet tot gespreksonderwerp

Kern van het gesprek

o Uitdiepen van gespreksonderwerpen

o Open en gesloten vragen

o Toekomstgerichte vragen (wondervraag) om nieuwe oplossingen uit te lokken

Afronding van het gesprek

o Wie doet wat, hoe, wanneer en waarom

o Evaluatie van het gesprek

o Aandacht voor emoties bij cliënten

OMGAAN MET WEERSTAND

Bezwaren van cliënten bevragen, ernstig nemen en bespreken

Meebewegen met de weerstand (wisselwerking tussen hulpverlener en cliënt) leidt tot

coöperatie

Waardering uitspreken t.a.v. cliënt

Flexibiliteit in gesprek en aanpak

RICHTLIJNEN VOOR EEN ‘SLECHTNIEUWSGESPREK’

Algemene richtlijn: directe aanpak met aandacht voor emoties bij de cliënten

Specifieke richtlijn: rekening houden met culturele gevoeligheden

Goede voorbereiding (wie aanwezig, welke informatie)

Meedelen van slechte nieuws (duidelijke en korte boodschap)

Ruimte voor emoties en stoom afblazen (actieve luisterhouding)

Uitwerking van de boodschap, toelichting en argumentatie (respect, begrip en medeleven)

Uitzicht op de toekomst en zoeken naar oplossingen (raadgevend, stimulerend en

uitnodigend)

Se

ssie

1

28

HUISWERKOPDRACHT

Jezelf observeren in een gesprek. Observeer welke gesprekstechnieken (verbaal/non-verbaal)

je hebt gehanteerd

Specifiek aandacht voor complementeren

Een verslag: korte inhoudelijke weergave van het gesprek (maskeer !) en toelichting van je

interventies die je bij jezelf waarnam + reflectie: hoe heb je dit ervaren: wat ging vanzelf, wat

vond je moeilijk

Mail verslag voor volgende les met vermelding taak na sessie 1

Lees tegen volgende keer hoofdstuk 3 en 4 van boek: Intake en strategiefase

Se

ssie

2

29

SESSIE 2

Bespreking huiswerk

Intakefase

Strategiefase

VIB

INTAKEFASE: REDEN VAN AANMELDING, HULPVRAGEN, WENSEN EN

VERWACHTINGEN

Expliciet peilen naar verwachtingen: wat wil je met deze aanmelding bereiken?

Wat zou straks – in adviesfase – goed en slecht nieuws zijn?

Inspelen op irreële verwachtingen ( voorkomen conflicten tijdens volgende fasen)

HULPVRAGEN EN DOELEN: NUTTIGE VRAGEN

Introductievragen (°veilige sfeer)

Vragen naar eerste verandering (bv. ook tussen aanmelding en nu)

Copingvragen

Creëren van hoop en onderhandelen over objectieven (doelen formuleren)

Zoeken naar uitzonderingen

Techniek «mirakelvraag»: concretiseren van doelen

DOELGEDRAG BEVRAGEN

Wat is er tussen aanmelding en nu eerste gesprek al veranderd?

Het is al een tijdje geleden dat wij elkaar gesproken hebben via de telefoon. Hoe is het hiertussen

gegaan?

Wat zou op het eind van de hulpverlening anders moeten zijn? Hoe zou de cliënt en/of het

cliëntsysteem zich anders gedragen op het eind van de hulpverlening?

In concrete, observeerbare gedragstermen (gedrag van de cliënt)!

Hulpvraag achter de hulpvraag: ben ik een goede ouder? Hoe moet ik dat thuis aanpakken? Hoe

moet ik daarmee omgaan thuis? … dit zeggen mensen meestal niet

o Wat betekent dat voor jou?

o Hoe ga jij daar mee om?

COPING BEVRAGEN

Hoe legt u het aan boord om dit alles vol te houden?

Je moet er erg onder afzien, hoe leg je het aan boord om te overleven?

Waar vind jij je steun?

Se

ssie

2

30

o Belangrijk: waar vinden mensen buiten de hulpverlening steun? Wat is hun

netwerk?

Wie heeft er u geholpen om het in deze moeilijke situatie toch zolang vol te houden?

Ik bewonder u voor de manier waarop u deze moeilijke situatie zolang gedragen hebt

Hoe kan je het opbrengen om elke dag zo te blijven vechten?

UITZONDERINGEN BEVRAGEN

In welke situaties lukt het?

Wat doe je dan (anders)?

Concretiseren van moeilijke situaties + hoe krijg je het gestopt?

Belangrijk informatie voor latere aanpak: wat werkt wel?

CONCRETISEREN

De uitzondering/klacht in concreet observeerbare termen kunnen beschrijven

Hulpmiddelen: een filmisch verloop, een dagverloop, een ABC-schema, een 5G’s-schema (zie

later: onderzoeksfase)

o Filmisch verloop: “Ik was er niet bij in die situatie, en ik hoor allerlei verhalen. Stel nu

dat we dat gefilmd hebben, wat zou je dan zien?” cameraperspectief

o ABC-schema: antecedents – behavior – consequences

WONDERVRAAG

‘Laten we veronderstellen dat mirakels bestaan en dat zich op een nacht (de volgende nacht)

zo’n mirakel voordoet, dat maakt dat de problemen waarvoor je naar hier kwam, voldoende

opgelost zijn. Je weet nergens van want je sliep. Hoe zal je dat vaststellen de volgende morgen en

de dagen daarop? Hoe zullen uw man, kinderen, ouders, vrienden, collega’s…dat opmerken?’

WENSEN EN VERWACHTINGEN

Expliciet bevragen

o Wat wil je met aanmelding bereiken?

o Wat zou straks goed/slecht nieuws zijn? Wat wil je wel/niet horen?

Afstemmen op realiteit en discrepanties wegwerken

INTAKEFASE: PROBLEMEN EN ZORGEN

Inventariseer en concretiseer!

Mogelijke vragen:

o Wie ervaart welke problemen en wanneer?

o Wanneer, in welke situaties zijn deze er en wanneer juist niet?

o Frequentie en intensiteit van de problemen? (vb. schaalvraag)

o Een recent voorbeeld van het gedrag stap voor stap beschrijven?

o Zijn de verschillende betrokkenen het met elkaar eens?

Se

ssie

2

31

o Hoe gaan ze om met de problemen? Welke emoties roepen deze bij hen op?

o Belemmeringen in hun rol van opvoeder?

o Welke impact hebben de problemen en zorgen voor hen?

Concrete voorbeelden, observeerbare gedragingen, letterlijke uitspraken

Objectief beeld krijgen van problematiek, MAAR ook peilen naar emoties (Wat doet dat met

je?)

INTAKEFASE: POSITIEVE KENMERKEN

= Nodig om volledig beeld van situatie te krijgen

Kansen en krachten van de betrokkenen: talenten, kwaliteiten, interesses, steunbronnen,

succesvolle aanpakken

Situaties waarin het probleemgedrag zich niet (of minder) voordoet: uitzonderingen

(Wanneer lukt het wel? Wanneer zien we gewenst gedrag?)

Terug bewust worden van krachten en hulpbronnen

Bevordert sfeer en samenwerking

OPLOSSINGSANALYSE

Wat lukt er?

Wanneer en waar lukt het wel?

Hoe heb je dat gerealiseerd?

Wat moet er zeker niet veranderen? Wat mag behouden blijven? (is soms makkelijker dan de

vraag wat wel goed loopt)

Zoeken naar de uitzondering (altijd-nooit)

Schaalvragen en inschalen

Wondervraag

BESCHERMENDE FACTOREN

Belangrijk om deze te bevragen!

Kindfactoren

o Intelligentie

o Temperament

o Competentie: schoolse (o.a. taal) competentie, probleemoplossingsvaardigheden,

sociale vaardigheden

o Ongewone of uitzonderlijke talenten

o Een positief zelfbeeld of zelfwaardegevoel

Gezinsfactoren (want: altijd jongere in zijn context!)

o Een hoge gezinscohesie

o Een goede relatie met één (of beide) ouder(s), of een andere belangrijke

volwassene

o Opvoedingsvaardigheden (cf. Patterson): steunen, stimuleren en sturen

o Hechting

Se

ssie

2

32

Omgevingsfactoren

o Beschikken over sociale steun, een sociaal netwerk

o Prosociale vriendjes

POSITIEVE KENMERKEN

Kenmerken en krachten van het kind

Kenmerken en krachten van de opvoedingsfiguren

Hulpbronnen in de sociale omgeving

Uitzonderingen

INTAKEFASE: RELEVANTE VOORGESCHIEDENIS, GENOMEN MAATREGELEN EN

EFFECTEN

Ontstaansgeschiedenis, hoelang duurt probleem al? inschatten mate van ernst

o Kan eventueel gerelateerd zijn aan de puberteit

Specifieke, ingrijpende gebeurtenis (stressoren) uit verleden als mogelijke verklaring?

Info omtrent bijzonderheden in de ontwikkeling?

Wat werkte in het verleden?

Belangrijk: HGD = doelgericht werken! (dus: geen standaard ontwikkelingsanamnese)

o Bv. i.p.v. vragen naar hoe de bevalling ging en hoe iemand als baby was, kun je

ook gewoon naar opvallendheden vragen

o Onderzoek afhankelijk van de hypothesen en problemen

Enkel die info uit voorgeschiedenis verzamelen die nodig is voor het beantwoorden van een

vraag of nemen van een beslissing

VOORBEELDEN

GENOGRAM

Heel bruikbaar iets! (zeker in het werken met jongeren: transparantie, veel informatie, …)

Se

ssie

2

33

LEVENSLIJN

GENOGRAM

ASPECTEN VAN SCHOOL, GEZIN EN RELEVANTE VOORGESCHIEDENIS (HGD)

Bijzonderheden in de ontwikkeling van het kind

Ingrijpende gebeurtenissen in het gezin, op school, … het is heel belangrijk om de context

daarbij te betrekken!

Gezinsanamnese en opvoedingssituatie

ONTWIKKELINGSANAMNESE

SAMENVATTEND: mijlpalen in de ontwikkeling bevragen

Zwangerschap

o Specifieke problemen tijdens de zwangerschap?

o Ziekte tijdens zwangerschap?

o Medicatie tijdens zwangerschap?

o Alcohol/druggebruik tijdens zwangerschap?

Geboorte

o Hoe verliep geboorte/specifieke voorvallen?

o Op hoeveel weken geboren (couveuse)?

o Hulpmiddelen gebruikt?

o Apgarscore en ev. zuurstoftoediening achteraf?

Se

ssie

2

34

Eerste levensmaanden « Hoe was je kind als baby? »

o Huilen

o Eten

o Slapen

o Motorische ontwikkeling

o Oogcontact en communicatie

o Hechtingseparatie (9 maanden)

o Spelen

Peuter, kleuterleeftijd, lagere school: « Hoe was uw kind als …? »

o Huilen?

o Eten?

o Slapen?

o Motorische ontwikkeling: stappen, fietsen, lopen, springen?

o Koppigheidsfase?

o Spraak en taal?

o Spelen? (waarmee, wat leuk vinden)

o Zindelijkheidstraining?

o Hechting/separatie? (crèche, opvangouder, grootouder…)

o Sociale vaardigheden

o Contact met broers, zussen en peers

GEZINSANAMNESE: MOGELIJKE INVLOEDEN OP HET GEDRAG VAN EEN KIND (GEÏNSPIREERD OP

BELSKY,1984)

Het opvoedkundig handelen van ouders wordt ook bepaald door hun eigen persoonlijkheid

en de eigen ontwikkelingsgeschiedenis, de omgeving (relatie, werk, sociale netwerk, …)

Se

ssie

2

35

Gezinssamenstelling

o Functioneren broers en zussen

o Chronische handicaps

o Enig kind

Gezinsinteracties

o Cohesie

o Aanpassing

o Communicatie

Opvoedingsvaardigheden (Patterson)

o Positieve betrokkenheid

o Positieve bekrachtiging

o Probleemoplossend handelen

o Disciplineren

o Monitoring

Je kunt dingen soms begrijpen als je de context van het gezin kent

PERSOONLIJKE ANAMNESE OUDERS

Huidig functioneren ouders

o Algemeen psychisch en lichamelijk welbevinden

o Mate van sociale integratie

o Gevoel van zelfwaarde

o Aanpassingsvermogen

o Opvoedingsstijl

o Kindgerichtheid

Draagkracht ouders is ook belangrijk!

Kwaliteit van huwelijksrelatie

o Tevredenheid rond relatie en rolverdeling binnen gezin

Se

ssie

2

36

o Ernst van onderlinge conflicten

o (V)echtscheiding

Persoonlijke voorgeschiedenis

o Opvoedingsklimaat gezin van herkomst

o Kwaliteit relatie tot ouders, broers en zussen

o Schoolverloop

o Integratie in peergroep

o Verloop adolescentie

o Werk – carrière

+ Inventarisatie van belastende gebeurtenissen – bronnen van stress

ONTWIKKELINGSTAKEN

Se

ssie

2

37

INTAKEFASE: ATTRIBUTIES, DOELEN EN OPLOSSINGEN

Attributies/verklaringen van kind, ouders en hulpverlener belangrijk om dit te kennen!

(neem ouders serieus: zij zijn de deskundigen van hun kind)

Externe versus interne attributies (heel vaak: externe attributies)

Bij ouders soms herformuleren/bijsturen van attributies: ombuigen van externe naar interne

attributie

Verandering in probleembesef

‘Therapeutisch diagnosticeren’

Hulpvraag achter de hulpvraag?

Wat willen cliënten bereiken (doelen) en hoe (oplossingen)?

Se

ssie

2

38

Ouders = ervaringsdeskundigen, beschikken over waardevolle informatie

Hun verklaringen kunnen omgezet worden in onderzoeksvragen

Hun oplossingen kunnen omgezet worden in aanbevelingen

INTAKEFASE: INSCHATTEN VAN DE VEILIGHEID

Veiligheid en geborgenheid = voorwaarde om goed te kunnen ontwikkelen

Mogelijke signalen dat veiligheid van kind onvoldoende gewaarborgd kan worden:

o Ouders ontkennen de problemen (bv. thuis is er ‘geen enkel probleem’)

o Externe of vijandige attributies

o Ontbreken van sociaal netwerk of andere beschermende factoren

o Ouders hebben in verleden geen enkele andere vorm van hulp aanvaard (kun je in

het dossier zien: eerdere adviezen)

Samen met ouders hierover reflecteren (open houding, niet veroordelend)

Verdere stappen ondernemen?

INTAKEFASE: AFRONDING VAN DE INTAKEFASE: WERKAFSPRAKEN

Informatie voor strategiefase is verzameld

Constructieve samenwerking is gestart

Werkafspraken:

o Uit welke fasen bestaat het diagnostisch traject (doel, procedures, tijdspad)

o Wie gaat wat doen, hoe, wanneer en waarom

EINDE VAN DE INTAKEFASE

Aanmeldingsvraag → hulpvragen

Hulpvragen (intakefase: beeld van de persoon vormen) → diagnostische vraagstellingen

Type vraagstelling

o Onderkennend: “wat is er aan de hand?”

o Verklarend: “hoe is het ontstaan? en/of wordt het in stand gehouden?”

o Indicerend: “wat kan eraan gedaan worden?”

Werkafspraken maken (bv. “ik ga nu alle gegevens samen leggen en ga je bellen met de

volgende stappen”) mensen moeten heel goed weten wat er nu verder gebeurt met hun

hulpvraag

Se

ssie

2

39

DIAGNOSTISCHE VRAAGSTELLING (HGD)

Onderkennend

o Beschrijven: “ Waaruit bestaan de concentratieproblemen van Thomas precies?”

o Classificeren: “Is er sprake van een gedragsstoornis bij Tibert?”

Verklarend

o Open: “Waarom vertoont Tibert storend gedrag?”

o Gesloten: “Zijn de concentratieproblemen van Thomas het gevolg van de

echtscheiding tussen zijn ouders?”

Indicerend

o Open: “Hoe kunnen we best omgaan met de driftbuien en het agressieve gedrag

van Inge?”

o Gesloten: “Voldoet Toby aan de criteria voor het bijzonder onderwijs type III?”

OEFENING CASUS EVA: INTAKEGESPREK

Gesprek per 4 studenten: moeder, therapeuten, 1 observator

Nabespreking

Intakefase:

o Voorbereiding intake

o Reden van aanmelding, hulpvragen, wensen en verwachtingen

o Problemen en zorgen

o Positieve kenmerken

o Relevante voorgeschiedenis, genomen maatregelen en effecten

o Attributies, doelen en oplossingen

o Inschatten van de veiligheid

o Afronding: werkafspraken

STRATEGIEFASE

= Reflectie van de diagnost/hulpverlener (vanuit het eigen denkkader nadenken over de casus)

Wat weten we al, wat moeten we nog weten, en waarom?

Se

ssie

2

40

STRATEGIEFASE: 4 STAPPEN

1. Wat weten we al? Inventariseer de relevante informatie (+ & -)

2. Wat willen we nog weten om de diagnostische vraagstelling te beantwoorden? Is verder

onderzoek vereist of kunnen we door naar de integratiefase? Indien onderzoek nodig is:

o Formuleer hypotheses (taal diagnost)

o Zet deze om in onderzoeksvragen (taal cliënt)

o Selecteer de relevante onderzoeksvragen

3. Waarom willen we dat weten? (selectie onderzoeksvragen) bedoeling dat we er nadien iets

mee kunnen doen

4. Communicatie met de cliënt!

ALGEMEEN

Clusteren van kindkenmerken

Inventariseren van kenmerken van omgeving (school en gezin)

Keuze diagnostisch traject: is er voldoende inzicht in de factoren van kind, school en gezin om

de vraagstelling te beantwoorden

o Zo nee: welke onderzoeksvragen selecteren we? De casus gaat naar de

onderzoeksfase

o Zo ja: de vraagstelling is te beantwoorden; onderzoek is niet nodig: de casus gaat

naar de indiceringsfase

Afronden: controleren of het diagnostisch traject nog afgestemd is op de hulpvragen en

informeren van de cliënt

STRATEGIEFASE STAP 1: WAT WETEN WE AL?

Clusteren van de gekende informatie

1. Kindkenmerken

2. Kenmerken van omgeving (school en gezin en ev. vrije tijd/sociaal)

3. Aandacht voor positieve aspecten

VOORLOPIG INTEGRATIEF BEELD (VIB)

CLUSTEREN VAN KINDKENMERKEN

Objectiveren van het klachtgedrag: is een klacht ook echt een probleem (inschatten ernst)

o Leeftijdsadequaat

o Duur van het probleemgedrag

o Omstandigheden

o Socioculturele setting

o Hoeveelheid en frequentie van problemen

o Type problemen en mate van voorkomen

o Intensiteit van problemen

o Verandering in het gedrag

o Situatiegebondenheid

Se

ssie

2

41

Lijst van probleemgedragingen en risicofactoren ordenen

o Weet hebben van normale ontwikkelingstaken

Ook positieve kenmerken clusteren

Nut van clusteren met classificatiesysteem

CLUSTEREN VAN OMGEVINGSKENMERKEN

Onderwijsleersituatie

Gezinssituatie

o Opvoedingsstijl/kwaliteit van de opvoeding

o Ouderkind relatie/ broer-zus

o Opvoedingssituatie

o Functioneren van ouders

o Familie en netwerk

o Vrije tijd

VIB: VOORLOPIG INTEGRATIEF BEELD

Inventariseer alle elementen/problemen/positieve zaken

Orden deze in clusters. Let ook op de klachten/oplossingen die dezelfde functie hebben!

Leg relaties tussen de verschillende clusters

Maak een schematische tekening met de probleem- en oplossingsgebieden en onderlinge

relaties

Uniciteit (in termen van de) cliënt: titel het moet uniek zijn voor de specifieke cliënt!

o Bv. ‘ik ben niets waard’ i.p.v. ‘negatieve gedachten’

o We geven het VIB ook een titel: iets dat echt past bij die persoon (bv. ‘de

zondebok van de familie’)

Kan doorheen het diagnostisch proces verder aangevuld worden

o Het is een werkdocument

o Stippellijnen = vermoede verbanden hypothesen, onderzoeksvragen

o Volle lijnen = verbanden waarvan we zeker zijn

Se

ssie

2

42

Belangrijk om na te gaan: is dit van belang voor de problematiek in het hier en nu? Welke

elementen spelen nu een rol in die problematiek?

Se

ssie

2

43

Naast een schematische voorstelling, zorg je best ook voor een uitgeschreven tekst (kan

soms helpen om duidelijker te krijgen hoe je iets best in een schema zet)

Rechthoeken = veranderbaar, ovalen = onveranderbaar

Enkel hetgeen nu nog een invloed heeft, hoort in de VIB

Denk na over verklaringsmodellen (bv. depressie: diathesis-stress model) en of je zaken

daarvan in de casus terug ziet komen

STRATEGIEFASE STAP 2: MOETEN WE MEER WETEN OM DE VRAAGSTELLING TE

BEANTWOORDEN?

Bij een onderkennende vraag: hebben we voldoende zicht op de aard van de problemen?

Bij een verklarende vraag: hebben we voldoende inzicht in de verklaring van de problemen?

Bij een indicerende vraag: kunnen we de pedagogisch-didactische of opvoedingsbehoeften

van het kind al formuleren?

STRATEGIEFASE STAP 3: WAT WILLEN WE NOG WETEN EN WAAROM?

Onderzoek is nodig!

Formuleer hypothesen (bv. ‘er is sprake van ADHD’)

Zet ze om in onderzoeksvragen (bv. ‘is er sprake van ADHD?’)

Belangrijk (taalkundig) onderscheid (verwar dat niet in je stageverslag!)

Selecteer de relevante onderzoeksvragen: waarom willen ze dat weten?

Se

ssie

2

44

STAP 3A: FORMULEREN VAN HYPOTHESEN

Formuleer:

o Hypothesen zoveel mogelijk op basis van gevalideerde theorieën

o Alternatieve hypothesen

o Waarschijnlijke hypothesen

o Toetsbare hypothesen

o Hypothesen vanuit een transactioneel referentiekader

o Een gepast aantal hypothesen

o Hypothesen die van invloed zijn op de diagnostische besluitvorming: als… dan…

principe

STAP 3B: VAN HYPOTHESE NAAR ONDERZOEKSVRAAG: WAT WILLEN WE NOG WETEN?

Van bewerende vorm (we vermoeden dat …) naar vragende vorm (is het mogelijk dat …?)

Voorbeeld:

o Onderkennende hypothese: er is bij Jan sprake van een separatieangststoornis

volgens de DSM5

o Onderkennende onderzoeksvraag: is er bij Jan sprake van een separatie-

angststoornis volgens de DSM5?

o Verklarende hypothese: het negatieve zelfbeeld van Stella hangt waarschijnlijk

samen met de vijandige bejegening van stiefvader.

o Verklarende onderzoeksvraag: in hoeverre hangt het negatieve zelfbeeld van Stella

samen met de vijandige bejegening van stiefvader?

STAP 3C: SELECTEREN VAN ONDERZOEKSVRAGEN: WAAROM WILLEN WE DIT WETEN?

Niet meten om te weten, maar meten om te adviseren

De als-dan-redenering

o Als ik weet dat …, wat zou dat dan veranderen aan mijn advies?

STRATEGIEFASE STAP 4: COMMUNICATIE MET DE CLIËNTEN

Wie gaat wat doen, hoe, wanneer en waarom?

Belang van communicatie voorafgaand aan onderzoek: consensus en acceptatie

OP HET EINDE VAN DE STRATEGIEFASE

Intakegegevens zijn bekend

Hypotheses zijn geformuleerd

Onderzoeksvragen zijn afgeleid

VIB

Se

ssie

2

45

Volgende stap:

o Hoe onderzoeksvragen onderzoeken? Welke middelen?

o Welke disciplines worden betrokken?

OEFENING STRATEGIEFASE: CASUS EVA

Subgroepjes:

o Casusmateriaal Eva intakefase

o Clusteren van informatie (zie p. 223)

Kindkenmerken:

Emotioneel functioneren (internaliserend gedrag)

o Durft niet

Gedragsmatig functioneren (externaliserend gedrag)

o Perfectionistisch

o Wil niet alleen op kamer slapen

Sociaal functioneren

o Heeft vrienden

o Gestopt met de scouts

Ontwikkelings- en cognitief niveau

o Intelligent

Schoolse vaardigheden

o Doet het goed op school

Werkhouding en motivatie

o Werkt hard voor school

Lichamelijk functioneren

o Normaal?

o Vermoeidheid

o Tekort aan slaap

o Luie darm gehad

o Veel ziek de laatste tijd

Gezinskenmerken:


o Constructieve communicatie

o Verschillende oplossingen geprobeerd

Functioneren ouders

o Perfectionistische papa

o Angstige/bezorgde mama

o Professionele zorgen omtrent werk papa

o Kanker mama

Ouder-kindrelatie

o Steunende relatie met ouders

Kenmerken van de sociale context

Positief

Negatief

o Recent overlijden opa en oma in rusthuis

o Diagnostische vraagstellingen (cf. hypothesen)

Verlatingsangst/separatie-angst? in stand gehouden door moeder?

Depressieve episode?

Se

ssie

2

46

Angststoornis?

Onverwerkt overlijden van opa? M.b.t. kanker mama?

Welke invloed hebben stresserende gebeurtenissen op Eva haar angst?

Hard werken als manier van coping? Is er sprake van inadequate

emotieregulerende vaardigheden/coping?

Zijn er gebeurtenissen op school die haar verdrietig maken?

o VIB (integreer hier je theoretische kennis)

Met telkens terugkoppeling in grote groep

VOORBEELDEN VAN HYPOTHESEN

Depressie

Angst

Persoonlijkheid: perfectionisme, gesloten/introvert, angstig

Laag zelfbeeld

Vermijdingsgedrag

Psychosomatische klachten

Slaapproblemen

Inadequate reactie ouders

Stressfactoren in context

Persoonlijkheid ouders

GEBRUIK JE THEORETISCHE ACHTERGROND VOOR HET VIB

Strategiefase: wat heb ik nodig om een antwoord te kunnen geven op de hulpvraag?

Einde intakefase: informatie samenvatten en clusteren beter zicht op waar de problemen

zich bevinden

Vanuit de clusters kun je gaan kijken: als ik mijn VIB maak, wat moet er daar zeker in?

Je begint te kijken naar wat er zeker in moet

o Bij Eva bv. moeten die slaapproblemen er in: aanmeldingsklacht + hulpvraag van

de ouders

o Welke problemen zijn er nog?

Psychosomatiek

Internaliserende problemen (eventueel hypothese: depressieve

symptomen)

…

Vakjes invullen, en dan kijken hoe je dat in verband ziet met elkaar pijlen tekenen

o Ook nadenken vanuit de verklaringsmodellen: wat met die problemen gelinkt is

(bv. piekeren, angst, … bij slaapproblemen) vind ik dat al terug, of moet ik dat

nog onderzoeken?

o Dan begin je de hypothesen er ook tussen te plaatsen om dan je pijlen te kunnen

plaatsen

Se

ssie

2

47

VIB: “zo begrijp ik dat probleem beter, en van daaruit weet ik ook hoe ik het moet

onderzoeken”

Stippelijnen/hypothesen worden onderzoeksvragen

Bij elke pijl moet je een nummer zetten schematische tekening + beschrijving van de

problemen (je moet elke pijl kunnen verklaren waarom die er staat: waarom er een verband is

tussen twee factoren)

o Als je een pijl niet in woorden kan uitleggen, betekent dat waarschijnlijk dat die pijl

er niet moet staan

Wij beslissen als hulpverlener of we voldoende weten om iets als een vaststaand feit te

beschouwen, of als het nodig is om het nog te onderzoeken

VIB EVA

Het gemakkelijkst is om te beginnen met klachten/zaken waarvan je denkt ‘dat moet er zeker

in’

o Schuchter en stil

o Hoge intelligentie school + perfectionisme

o Opvoedingsstijl ouders

o Gebeurtenissen op school (hypothese)

o Angst

o Opvoedingsstijl ouders angst, perfectionisme, slaapproblemen ()

o Problemen tussen ouders stress

o Problemen op werk stress

o Niet alleen willen zijn angst blijft bestaan

o Hoe ze omgaat met emoties

o Je kan stresserende gebeurtenissen clusteren

Duidelijke link aan gevoelens, gedachten, cognities

Voorval op bosklassen of nachtmerrie?

Aanleg: angstige mama / perfectionistische (+ dwang) papa

Eerste denkpiste als mogelijke verklaring voor slaapproblemen: angst

o Door voorval?

o Door aanleg mama en papa

o Cognitie: ‘het is niet veilig alleen’

Ook cognitie ‘ik moet perfect zijn’ stress innerlijke onrust slaapproblemen

Gesloten persoon onvermogen emoties te uiten (hypothese)/beperkte emotieregulatie

angst, onrust, psychosomatiek, piekeren

Piekeren psychosomatiek, slaapproblemen

Gesloten persoon weinig vrienden ongelukkige zijn depressieve symptomen

(allemaal hypotheses)

Slaapproblemen moe depressieve symptomen (weinig energie, weinig optimisme,

weinig geloof in eigen mogelijkheden)

Niet alleen durven zijn schaamte isolatie

Inadequate coping ouders versterkt de slaapproblemen en niet alleen naar boven durven

Pubertijd, ouders verwachten teveel autonomie moeite met teveel autonomie angstige

hechting: mama dichtbij willen

Gebrek aan vrienden ‘zich eenzaam voelen’ angstige hechting

Se

ssie

2

48

Erg intelligent perfectionisme

Geen angstige persoonlijkheid (hypothese, beschermende factor) angst verminderen

Als je verklaringen gaat zoeken: hier baseren ze zich een stuk op wat geweten is

(wetenschappelijke verklaringsmodellen)

o Stress en angstige aanleg zijn wetenschappelijk gelinkt aan slaapproblemen

o Ook ouders die niet adequaat reageren: risicofactor om slaapproblemen te

verhogen

Als je een positieve factor hebt die je aan niks kan relateren, mag je die gewoon ergens links

zetten (zo vergeet je hem niet, maar je zet beter geen pijl als je die niet kan verklaren)

VIB: titel + naam en leeftijd

HUISWERK

To Do:

o Zelf invullen vragenlijsten (achtergrondinformatie Minerva)

o Notities Casus Eva bijhouden en meebrengen!

To Read: H5 Onderzoeksfase

VOLGENDE SESSIE

Film Evan

Onderzoeksfase

o Soorten onderzoeksmethoden

o Casus Eva: onderzoeksfase

Se

ssie

3

49

SESSIE 3

VIB Eva

Film Evan + aanzet VIB

Reflectie op huiswerkopdracht

Onderzoeksfase

o Onderzoeksmethoden

o Toepassing op casus Eva

FILM EVAN

Signs of safety: oplossingsgericht werken in situaties van kindermishandeling

o Hebben een heel specifieke methodiek ontwikkeld voor hoe je met ouders gaat

werken als er sprake is van verontrustende situaties, mishandeling of

verwaarlozing, …

o Samen met de ouders een veiligheidsplan opstellen: dit zijn de zaken waar wij ons

zorgen overmaken, waar jullie je zorgen over maken, wat de krachten/sterktes zijn

binnen het gezin, en dan gaan ze bepalen wat de doelen zijn binnen het gezin

(wat moeten we veranderen zodat het hier terug veilig zou zijn?)

Bv. waar kan het kind naartoe, wie wordt er gebeld?

Het netwerk van het gezin wordt betrokken

o Men werkt niet beschuldigend en veroordelen, maar men vertrekt vanuit de

krachten van het gezin, …

o Dit is een zeer goede manier om met dergelijke gezinnen te werken

o (Veilig opgroeien (A; Turnell, S. Edwards), Als er niets aan de hand is (A. Turnell, S.

Essex) )

Geen klemtoon op vaststellen van de feiten

Veiligheid staat centraal. Concretiseren in veiligheidsplan met ondersteuning en actief

toezicht door een netwerk.

Erken dat in elk gezin signalen van veiligheid aanwezig zijn.

Doelgericht = focus op gewenste situatie

Focus op krachten van het gezin

Client is iemand om “mee” te werken en niet “aan” te werken

Framework of Drie-kolommen-model: Waar zijn we bezorgd over? (zorgen),Wat gaat er goed?

(krachten), Wat moet er gebeuren? (doelen)

HUISWERK

Casus rond gedragsproblemen

Inoefenen van opstellen van (V)IB

Gebruik je theoretische kennis (Handboek Klinische Ontwikkelingspsychologie, Prins en

Braet)

Se

ssie

3

50

EVAN

NABESPREKING

Het is een interactieproblematiek!

De ouders hebben ook hun bagage bepaalt mee hoe ze zijn, hoe ze reageren

Gedrag is een ontwikkeling en wordt door heel veel zaken beïnvloed

Als je met jongeren werkt, is het ook belangrijk om te weten waar je allemaal beroep op kan

doen

Als je zo’n jongere krijgt:

o Jongere overtuigen om een gesprek te mogen hebben met de ouders

o Iets doen = een teambeslissing (terugkoppelen naar het team waarin je werkt)

o Je hebt ook jongeren die zeggen: “ik ga vanavond niet naar huis”

Contact met ouders nodig

Kijken wie de jongere nog in de omgeving heeft

Wat er ook bestaat: ‘Crisisnetwerk’ gaat meestal aan huis om te kijken

wat voor hulp er nodig is

Heel vaak is het uit onmacht dat er geweld is thuis vaak (niet altijd) hebben ouders ook wel

een hulpvraag

Crisishulp, thuisbegeleiding, … is allemaal rechtstreeks toegankelijk geworden (voor

toegangspoort)

OOOC = na toegangspoort

Verontrustende situatie (voor jongere of de ouders) met ouders besproken, maar geen

medewerking M-document (‘document maatschappelijke noodzaak’): doorgestuurd naar

dienst ondersteuningscel jeugd (?) beslissing: observerend dossier of interveniërend

dossier (sociaal onderzoek: ‘wat is er aan de hand?’ advies m.b.t. welk soort hulp er nodig

is)

o Als de ondersteuningscel jeugd ook geen vrijwillige hulpverlening kan opstellen

jeugdrechtbank

Uithuisplaatsing als allerallerlaatste optie (meestal willen kinderen/jongeren zelf dit ook niet

willen dat de situatie verandert, maar willen niet weg uit huis)

Je moet ervoor opletten dat je ingrijpen niet nog een bijkomend trauma wordt!

Onveilige hechting meenemen in VIB Evan! + opvoedingsstijl heeft ook directe link met

emotieregulatie

VIB: GEBRUIK JE THEORETISCHE ACHTERGROND

Reactieve versus proactieve agressie

Samenspel meerder factoren:

o Kindkenmerken: behoefte aan spanning, verminderde gevoeligheid straf,

negatieve emotionaliteit, geringe emotieregulatie

o Wisselwerking met omgeving:

Dwingende interacties (Patterson)

Observationeel leren (gezin, leeftijdsgenoten)

Afwijzing

Se

ssie

3

51

Sociaal informatieverwerkingsmodel:

o Selectieve aandacht voor bedreiging (reactieve agressie)

o Beperkter repertoire van sociale reacties (proactieve agressie)

Pathways van Loeber

Transactioneel model van Patterson

Wisselwerking: het een versterkt het ander

Se

ssie

3

52

ONDERZOEKSFASE: DE THERAPEUTISCHE WAARDE VAN EEN DIAGNOSTISCH

TRAJECT MET METINGEN

EEN HANDELINGSGERICHTE ONDERZOEKSFASE

Doel: het toetsen van hypotheses en het beantwoorden van de onderzoeksvragen

Eindproduct: een verslag waarin de onderzoeksvragen één voor één zijn beantwoord

Onderzoek: vragenlijsten, tests, maar ook extra gesprekken, diagnostische interviews,

gerichte observaties, observatie-opdrachten

verschillende inf

Documents

ONTWIKKELINGSGER PSYCHOTHERAPIE - VPPK · practica ontwikkelingsger. psychotherapie. inhoud belangrijk: algemeen 1 overlopen bij vib 1 overlopen bij ... interventies: gezin 2 interventie: