زمون هېواد زما كنالره

موخذ کتاب

.په افغانستان كې د و له ون نه په سياست او مدني ولنه كې مال ت كوو

:لومى فصل پيل كوو

2

.

ددي كتاب له لومي چاپ نه ورسته افغانستان ديادولو و پرمختونه كي په يره شميره نجونې ونيو ته ي، د واندي زورزياتي ته خاصه پاملرنه د و په. رايه وركونكې ې وې٪۴٠جمهوري رياست په ول اكنو كې

كه ه هم ير لې د و له حقوقونه سترې پيي او درانوي نه ورته كيې.كيي .دو په واندي زورزياتوالي او په اني توه كورنى زورزياتوالى ال هم يو قانوني جرم نه بلل كيي

بب ري افغاني ې د برابرو حقوقو تر الس ته راوو پوري اجباري او د لعمر ودونه د راز راز ناروغيو او كاوو س .بايد اوده الره ووهې

دا كتاب دهغو و لپاره چې سياست كې ون لري د اني اهميت و دي همدارنه د عامو و او بيال بيلو شر حقوق په ه او هر دا كتاب سياست، مدنې ولنه او د ب. سازمانو لپاره چې په وركشاپو كې د كارونې تكل لري

په دي . اخيز ول تشريح كوي او ې دي ته هوي تر و د افغانستان په پرمخت كې پوره او فعاله ونه واخليكتاب كې ې زده كوي چې په ه ول په وله ن كې و د نيوאل، اسالمي او افغانې دود سره سم خپلو مبارزو

.ته دوام وركي

د ددو فصلو او وركشاپو نه جو دي چې په سياست او ولنيز ژوند كې ون تر ينې الندې، ددي كتاب دويم چاپپه ل عمر واده كول، كورنى زور زياتوالى د بشر حقوقو نه سر غونه ده ، خوشحاليم كه په درناو سره دغه . نيسې

.دوه موضوعانو ته په كتاب كې اې وركي نه چې ددي كتاب مالي لت UNFPAه ترتيبولو نه يره مننه كوم او همدا رنه د د بې پولو و نه ددي كتاب ل

زه او د . يي په غاه اخيستي او د هغو انفرادي اشخاصو او سازمانو چې ددي كتاب په برابرولو كې يي برخه درلودهره هوو چې ددي كتاب و چاروو وزارت سازمانونه مالتكوو، دولتي او غيري دولتي موسيسات په ير درنت س

كاپيانې تر السه او په پراخه توه دي په ول هېواد كې وويشې او همدارنه دي ددې ور كتاب نه په خپلو وركشاپو .دا كتاب په افغانې ولنه كې د و د وضعيت په بدلون كې ه رول لوبولي شي. كې ه پورته كي

.

اكتره مسعوده جالل هزیروچارو ود

:لومى فصل پيل كوو

3

زمون هېواد زما كنالره

و نه مالت ولنه كې دافغاني په سياست او مدني

2005پ دو يم چاکتابموخذ

فهرست

۴ .........................................................اول فصل پيل كوواول

١٩....................................................... دوهم فصل

ې او په نې كې نني سياست

۴٣........................................................دريم فصل مدني ولنه

......................................................۵۴لورم فصل د بشر حقوق

۶۵........................................................پنم فصل

په سياست كې برخه اخيستل

٧۴...................................................... شم فصل دخلكو د ژوند پايلې .افغانان پرمخت كوالي شي

٨٣..................................................اووم فصل

رهزمون هېواد زما كنال

دبې پولو و د پرونو نه

:په وسيله

الکساندر نیچه-جورجینا نیچه

)رسام(اكترهانس وانر،بوباني شفا،اكترمحمد صابرناصري،نسرين روس،ايديتشالفر،سارا مسني، اكتره شيرل بنارد

د و د چارو وزارت کابلپه مالي مرسته UNFPA د

خبرې مركې او اوو وركشاپو لپاره فعاليتونه

٩۵..............................................اوله غونه

پيل كوو غونهاول

٩٨.............................................دوهمه غونه تې او په نې كې نني سياس

١٠١..............................................دريمه غونه مدني ولنه

١٠۴..........................................لورمه غونه

د بشر حقوق

١٠٩............................................پنمه غونه په سياست كې برخه اخيستل

١١٢...........................................شپمه غونه

افغانان پرمخت كوالي شي

١١٨...........................................اوومه غونه زمون هېواد زما كنالره

:لومى فصل پيل كوو

4

:ومى فصل پيل كولو

او دا الر په . په پاى كې افغانستان د صلحى او سوكال په الر كې پل كيود ي جو كلو خپل من٣٠ وروسته د يوه شپه كې نه وهل كيي تر و چې ويجاې بايد بيا له سره ودانى شي، د وونې او روزنې لپاره تللې موده جبران

زادو او صلحه ساتو هيوادونو په ليكه كې حساب شى دا يو لوى ام شى، افغانستان بايد سخت زيار وباسى تر و د اهي هيواد د و له ون پرته . بريي ) ضرورى(دى، خو د هرى كورن د هر غي او و ون ير اين

. لپاره ير يوאل متلونه شته دييددى حقيقت د رندوال. پرمخت نه شى كوالى ) الوتلىيوه مرغ په يوه وزر نه شى( )لىنيوو نيم اسمان پور ته (

تاسو ه فكر كوي؟دا متلونه ه معناوې لرې؟ هغه ه شيان دي چې ې په كې برخه لرې او ولنه د هغوى د ون نه پرته

تاسي په انه توه هغه كوم ور كارونه كوالى شى چې ستاسي د كورن ، درلودىشتون نه شي .و لپاره ور ويخپلوانو او اونيان

په رتيا سره د و لري كول له سياست نه دهيواد لپاره . نارينو لپاره دى د چې سياست يواىيينى فكر كو د ماشومانو پاملرنه او روزنه په ه توه نه كيي، د و په ون سره په راكه ېخطرناكه كار دى په داسى هيواد ك .يتيي او كار شفافيت موموركه كې صداقت او اغيزمنتيا زيا

او په خپلو ينو كې دا په ي ترسره كى دې نيوאل سازمان دى د ن په هر و كې يني نيوאل بانك چې يو خورالوديادوني . مالى او ادارى فساد ير كم ليدل كييياه كي ده چې په هغو ادارو كې چې ې په لوه پيمانه كار كو

يرو هيوادو ته افتصادى مشوره چې په دي سازدو نه خلك هلته كار كوې او د نو ې دهروركوېېمان كې دن .

:د و ون په سياسى ژو اندانه كې ير مهم دى كه چې په يرو هيوادو كې د و شميره تر نيمائى ل ه زياته ده يعنى چې اكثريت، نو په كاره ول ليدل كيى چې ●

..ې وېلسواكې د يركيو له ون نه پرته نيمديموكراسى او و ، تحصيل كې او پوه مندې به د ېكاره ده چې روغ. ى له ماشومانو نه پالنه كوى او راتلونكې نسل روزي ●

ويېهويارو، روغو او خوشحاله ماشومانو لرونك ي واوريدل شى په يقين سره به حكومت د دو غيې په ولنه كې د كور چارو سره ايكې لرې نو كه چيرى د دو ●

. له ستونزو نه خبر شى او دحل الرې به يې پيدا كي يوه ېى كل دا موندلې ده چې په اسانې سره نه شو كوالى چې داسي چې تيركېافغانانو په تيرو وحشتناكه كلونو ●

.ېشولنه جوه كو چيرته چې صلحه ، ازادى او برابرې په پوره ول تامين كه . چى خلك او ولنه د راز راز ستونزو او ناخوالو سره مخ شىې كيداى شيكه پورته ياد شويو توكو ته پاملرنه ونه ش

غواي چې د صلحى او امنيت نه ك هيواد كې ژوند وكى تاسى او ستاسو كورن د ولو د درناو و وى او هم . چې تاسى د يوه ه حكومت او و چارواكو لرونكي ياستخوشحاله ژوند ولري نو بايد پوره باور حاصل كى

ى چې تاسې تاسو د يوېتنه وكو ته ورسوى او د هغو شيانو غوولو غو د ه بايد خپل غي او ستاسيى په تو ى او كورن ته ير مهم وى او باور پيدا كى چې افغانستان بيا د تيرو كلونو په ير د وحشت او غفلت په لور نه دروم

.افغانستان يو ور او مثبت لورى غوره كى دى

:لومى فصل پيل كوو

5

افغانستان اوس د . چې ددي هيوادسره مرسته وكيي او هيله مند دي لريپه وله نى كې افغانستان دير زيات ملر

د ينو قانونو لرونكې دى چې د يرو هيوادو د ستايلو و ريدلي دي، ال دا چې ينو هيوادونو ې اساسېيوه نوو د چوكيو نه مالت ه كې دكيو او په ولسى جرو، ل ه دى په توى دى، د بيلبرخو نه تقليد هم ك.

غې وې اما و د نارينوو د ې جريي برخه جوه كه او د لوه اساسى قانون د طرحې يوې و د افغانستان د نوپه ريتينې توه سره دا نارينه ول چې د ولسواك نه يى . ېمالت نه پرته نه شو كوالى د خپلو حقوقو نه ساتنه وك

. ته ورېې دورتورېمالت وك او پرى يى نه ود چې افغانستان بيا . ي د پرمخت لپاره بايد كارونه تر سره شې په مخكې وې د راتلونكو ول اكنو او د دولت د پريكى لپاره به ستونز

ى چې الس تر زني كينو او ووايو چې ول كارونه زمون د هيلو سره سم ترسره شى او يا بل دا به له هويارتيا نه لرى و . حل كيې ستونزېوك ول

ه تر و يو د يي راتلونكې او پرمخ د په افغانستان كې د ولسواك د ينت لپاره د و او نارينو واك ته اتيا .ى اى ولرىتللى هيواد جو كو تر و په نى كې يو ان

نو بيا دوى په دولت كې هم په . ايا نارينه يواى كوالى شى ماشومان ولرى او د كورن تن شى؟ په غوه توه نه .يوازى توه كار نشى كوالى، ددى كار لپاره د و ون ته هم اتيا ده

!د دولت اداره كول د كورن د ادارې په ير ده

.فكر وكي كوم چې د يوې كورن د پالنې لپاره ضرورې ديد هغو شيانو په باره كې

د كورن د غو لپاره د خوو برابرول د هغه چا پالنه چې ناروغ وي د ناپاكه شيانو پريولل لكه كالې او لوې د ضرورى شيانو رانيول له بازار، دوكان او يا ماركي نه د كورنيو پيداوارو پلورل لكه غال او نور په من كې د تاوتريخوالې لرې كولد دوستانو .خپلو ماشومانو ته د وى خول، خبرى كول، ت او په ه توه راشه درشه زده كول

توپير يى دادى چې د هيواد كارونه په لويه پيمانه تر سره كيى يو حكومت هغه كارونه نه كوى چې يوه ميرمن او ميه

سو ير شوى ياست چې پورتنې دندې د هغو كارو ليست دى چې ې يې ايا تا. يې د خپلې كورن لپاره ترسره كويپه رتيا سره دا د هغو كارو برخه ده چې يوه ميرمن يې په نورمال ول په ورنى ژوند كې تر سره . تر سره كوالى شى

.كوى

:لومى فصل پيل كوو

6

.راې هغه كارونه چې په كورن او حكومت كې ترسره كيي انول كو

يا وزارتد روغت

د ناروغو كسانو درملنه او پاملرنه كوي

د سوارې وزارت د دولت د اتيا و شيان را نيسي او د هيواد پيداوار پلوري

د وونى او روزنې وزارت

ا تر السه كوى چې واه او وانان وونى ته ي او زده كه كوي

د كرهنى وزارت ه خواه د ولو لپاره شته او كه نها تر السه كوى چې په پوره پيمان

اروال

.د ار د پاكولو، كثافاتو را ولولو او د ار د ايست دنده په غاه لرى كله ى داسى انيرى چې سياست يو عجب له رازونو ك او ارونكې كار دى، مر ضرور نه ده چې داسى وپتييو

په نى كې داسې ې شته چې د . يوازى نارينه پرى پوهيي، كه چې مرموز اود نه پوهيدو ه په كې نشته چېپدى هكله به . او يا ارواليانې دي او ان دا چې د رئيس جمهورې په توه دندې ترسره كوې. وزارت چارى پرمخ بيايى

يل خاوند البته د پورته كارونو د ه سر ته رسولو لپاره بايد د پوهى او تحص. په راتلونكو برخو كې ير ه ولوليد ه . اوسو اما د كور د ميرمنې لياقت او پوهه تل سپما ، صداقت ، د و شيانو غوتل خپلى كورن او هيواد ته

.چاپيريال رامن ته كول هم كيداى شى د پورته كارو د ترسره كولو لپاره پوره او كافى اوسيي

.په دى كتاب كې د الندي شيانو په هكله معلومات تر السه كوي

:د ولني په هكله معلومات او نظريات او د بدلون سبب ريدلې او د خپلو ولسو د درناوى و ې شوېد هغو و ژوند چې به ستونزو باندي بريال

.دې د ينو مشهورو و كيسې .لرىې د بشر حقوق نه تعريف شوى او ستاسى د ژوند سره ه ايك .دبدلون سبب شي او په سياست كې برخه واخلىنه معمولى خلك كوالى شي په ولنه كې .د بشر حقوقو نه مالت نه كوالى شى ستاسى د كورن ژوند ال ه كي

ولى د راى اچول مهم دى؟

.تر ولو لومى هغو اصالحاتو ته چې په دى كتاب كې كارول شوى پام وكي

ه شى دى؟) ديموكراسى(ولسواكې

خوا د ه دي پمخكي اوراوى عقيده يا فكر نه بلكه د مسيح د پيدايت نه پنه پيى يوه ن) ديموكراسى(ولسواكې . پرمخت په حال كې ده

:لومى فصل پيل كوو

7

د راوستو لپاره ، د قانون حكومت، د بيان ازادى او ول د ولسواك) حكومت د خلكو په وسيله( ولسواكې يعنى .اكنې ضرور دې

د قانون حكومت-١

نينو په مرسته اداره كيې چې په عادالنه او برابر ول په هر چا تطبيقيي او د ولو د احترام و ولنه د پيژندل شويو قوارى په ولسواك كې هيوك تر قانون لو ندي هي پروا نه لرى چې يو سى ومره مهم او باى دى د قانون په

.واندى هيوك انى زور نه لرى او ول يو شان دى داسى ي په خالف وك ه وكن كه د قانويمت كې يو وك په خپل زه نه شى كوالى پريكې وكد قانون په حكو

مرجع شته چې هغوى ته شكايت وشي او باور پيدا كو چې ستاسى غ په عادالنه ول اوريدل كيي او د بو او ترلو پريك ېنه پرته د قانون او مقرراتو پر بنسوك ددى قوانينوې كي او كه يي پر خالف كار وكعدالت ته كشول كي .

ې او سره سم جوي خلكو د خويقوانين د زورورو او با. ولنه كې ول د برابرو حقوقو لرونكې نديې په فيوالې بدلي.

ير هيوادونه چې د فيوالى نظام لرونكي وو اوس په ديموكراتو هيوادو بدل شوي دي چې دا كار دوى په يوه شپه كې .ندى كى او په يوه شپه كې نه ترسره كيي

د اريانا د هوائى شركت مسافرين

الوتنه په خپل وخت ترسره نه شوه او مون د اريانا شركت مسافرين د خپلو تجربو نه شكايت كوى ، يو تن وايې زمونوويل يو مهم سى هم زمون سره ددرې ساعتو لپاره په الوتكه كې ناست ؤ كله مو چې د دليل پوتنه وكه مون ته يې

يو اى پرواز كوى هغه تر يرو پورى ويده پاتى وو او غوتل يې چې د سبا ناري نه وروسته خپل سفر ته دوام وركى .نو له دى كبله ولې د الوتكې سپرلې بايد د هغه مهم سى انتظار وباسي

شركتو كې منع دى كه چې دا ير خطرناكه وي، خو د د سرتو كول په الوتكه كې د ن په ولو : يو بل تن وايي .اريانا په شركت كې مهم خلك كله چې يې خوه وى سرت كوي

د مال د درد له كبله مى لومى درجه ك واخيست سره له دى چې ير ران وخودپروازپه : او په پاى كې دريم تن وايي ته چې ك يې هم نه درلودې وركم بي له دى چې خپل د ك وخت كې راته وويل شو چې خپل اىبايد يومهم سى

دا ول ددى كارندوى دي چې حكومت د قانون نه بي خبره ده او اوس هم . قيمت تر السه كم دا لوتكې پاى ته والمهم سى په ملوك الطوا يفى ولنه كې الوتكه هغه وخت الوزي چې يو م. ينې كسان د فيوالى نظام په ير فكر كوى

وغواي اما د قانون په حكومت الوتكه د تقسيم اوقات له مخي الوتنه كوي او ولې سپرلې د يو ول كتو لرونكي وي او دمهمو خلكو لپاره انكى قوانين او مقررات نشته يوازى هغه كسان چې الوتنه شا ته اچولى شي هغه د هوائى

كله چې هوا خرابه وى واوره اورې كه چې په داسى حاالتو كې الوتنه .ارنې ترافيك د الوتكې ميخانيك او پيلوت دي .خطرناكه وي

:لومى فصل پيل كوو

8

ايا تاسو ه فكر كوي؟ايا په اوسن ن كې په فيوالى پرنسيپو ژوند كيي؟ ه به بي شي كه يوه الوتكه د پالن نه پرته د يو چا په

.يمان كې به كر او ود ى رامن ته شانې غوتنه الوتنه وكې معلومه ده چې په استوب سبب ي او كله هم د قانون سره سم كار تاسو ته ور او د بريالي فكر تجربه لري يو فيواليايا تاسو د داس

ريدلى ، تاسو به ه وكى كه چيرى ستاسى حقوق د فيوالى كو وو له كبله تر پو الندى شى او د اريانا سپرلې ؟يكوالى شپدى هكله ه

تاسو ه كوالى شي؟

او د اريانا هوايى شركت ته يكوالى شي چې يو غوتنليك وليكې او په هغه كې د نورو سپرليو السليكونه واخل وزارت ته وركي او هم خپل شكايت په ورپاو كې خپور كي او شكايت وكى او هم خپل غوتنليك د هوانورد

.و شركتو سره سفر وكي چې قانون مراعتويغهوايي چې وروسته له دې به له د قانون پاوونه-٢

په يوه ديموكرات هيواد ! ايا تاسو ناه كار ياست؟ نه . كه تاسي وك په ناه تورن كى او د قانون په خالف كار وكىم يو تن نه شى د ا ساسى قانون سره س . ې ناه كي چې تاسيتر و چې په اه نه ش. كې تاسي ناه كار نه ياست

مال يې ضبط كى او زندان ي او هي وك دا حق نلرى چې د چا ابرو توى كېكولى چې وك تورن او ناه كار وبول .يته يې واچوي مر دا چې د يوه قاضى په وسيله مجرم وپيژندل شى او د قانون سره سم چال چلند ورسره وش

د بيان ازادې-٣

كې د ون حق او د مطبوعاتو ازادې لري په دي نووغهر وك د بيان ازادى ، په يه يوه ديموكراتيك هيواد كې موضوع په باره كې خپل نظر وركي حتا د سياسى مشرانو او دحكومت د چارواكو په ې د هري چې خلك حق لرعنىم

چې يپاره دلى هكله او هر وك ه او نارينه كوالى شى په ولنو سياسى مجلسو كې ون وكي، مطبوعاتو ددپاي حتى د سياست او حكومت په هكلهاو مجلې راديو او تلويزيون ېورول مطالب خپاره ك هر.

په . ي ضمانت كو قانون د بيان د ازادې اوس اساسهپه تيرو كلونو كې چې د بيان ازادى په كلكه باندى منع و

ې وكي هر كله كه د دوي په خالف خبرېپه خوه خبر چې د زورورو خلكو يفيوالى نظام كې خلك يوازى اجازه لر .وكي رل كيي

نن ور افغانستان د مطبوعاتو ازادى لرى خو له دې سره عادت كول وخت غواى د بيلې په توه و خبرياالن د خپلو

خوا نه چې د قانون خو د چارواكو له.نظريو د بيان لپاره واول شوي وو، معلومه ده چې دا دهغوي لپاره خطرانكه دهساتونكې دىمجرم نه دي پيژندل شوى او نتيجه كې يې خپلى دندې له السه نه دي وركي او اوس له خپلو ورپاو

. سره كار كوي او خپرونې يې خپريي .خپره شوى سرمقاله د يو تن انى نظر بيانوى او دمعمولى اخبار سره چې حقيقت بيانوى توپير لرى

، مسوليت او ازادى يو بل سره تاو لري تاسو نه شى كوالى هر ه مو ې نه لرعنىى د مسوليت دنه درلودو مد بيان ازادچې زه وغواى هغه په ورپاو كې خپاره كي او په رايو كې يې وواياست تر و د نورو د خواشينى سبب وگري او

ى راولي او يا د نورو دعقيدو او مذهب سپكاوى وكي يا تاسى نه شى كوالى د مطبوعاتو له الرى وك تر حملې الند .مطبوعات هم بايد د قانون سره سم چال چلند وكي

د ورپاى يوه مقاله

.په دى وروستيو كې دوه وانانو د ې واكمن په هكله يو سرليك ليكلى چې لولييى وكي دادى چې د حكومت له دستاه په ه يو له يرو مهمو او اساسى اصولو د اسالم نه چې پيروان يې بايد درناو

په تيرو دوه لسيزو كې مون د اسالمى احكامو لكه جهاد خالفت او شيخ نه د چارواكو او لو د . يتوه كار واخل . ناوه و اخيستو شاهدان يو او د خالفت ه بيله بايد د اسالم په تاريخ كې ولوو

سرمقاهلعبارت از

مقاله چاپ شده در

اخبار است که نظر شخصی را

ار می اظهمنايد و از راپور های

خربی که واقعيت ها را بيان می کند

.فرق دارد

: سر ليكهغه مقاله ده چې ي د يو كس شخص

نظر بيانوي او د اخبار له مقالې

سره چې واقعاتونه .بيانوي توپير لري

:لومى فصل پيل كوو

9

يوتن د حكومت لپاره نومول كيي لومى تر هر ه نه يې ول شته كاره شى تر د اسالم د قانون سره سم هر كله چېو د حكومت له مودې نه وروسته كاره شى چې د حكومت نه يې ناوه ه نه وى كې او دوهم دا چې الندى توكي

.په پام كې ولرى ه او مجلل ژوند ونه لري د خپل و لپاره كار ونه كي او سوكالتيا لپاره كار ونه كيد خپلى هوساينې په بدل كې د خلكو ستونزو ته پاملرنه وكي

ينى سياستمداران ددى مقالې په ويلو سره ير خواشينې شول او دا مقاله يې د دوى د ژوند كولو په الره نيوكه وبلله او پري نه وك ه كې شول، نورو خبرياالنو د دوي نه مالتواكونه هغوى او د دوى د نيولو په ل ودل چې امنيتي

ونيسي ، نورو هيوادو او سازمانو ته ددي خبر رسيدل ددى باعث شو چې هغوى خوندى پاتي شي او د خپل د نظر د .ويلو حق ولري

د بشر حقوق– ۴

ونكې مون يوازى د يوه هيواد اوسيد . يافغانستان اساسى قانون لرى چې تاسي د يوه افغان اوسيدونكې په حيث پيژند بشر د حقوقو نيواله اعالميه چې تر پنوس كلو زياته موده مخكې . نه يو بلكه په نيواله ولنې پورى تلي يو

په حقيقت كې د بشر حقوق د افغانستان په اساسى قانون كې . تصويب شوى ده ، د يوه نيوאل اساسى قانون په ير ده ول هيوادونه بايد د هغې مالت او درناوى وكي ددى . ت يې كييمهمه موضوع ده چې ير درناوى ورته شوى او مال

.كتاب په بله برخه كې به بشر حقوقو په هكله ير معلومات تر السه كي ول اكنې-۵

د ولسواك مهمه برخه داده چې خلك دا واك ولري چې مشر واكې او پوه شى چې هيواد يې په كوم لورى روان دى او سرته رسيي په يوه ريتنى ې وك وياند دى چې دا كار يوازىدول اكنو له الر يي په وخت كېد پريكو

ولسواككې هر وك بايد خپل نظر د مهمو پريكو په هكله ووايي خو دا كار ونى او عملى نه دى خو ددى په بدل وكى اكو تر و زمون په استازيتوب كې هغه كسان چې زمون له نظرياتو سره موافق وى او له هغو نه استازى توب

.په پريكو كې مرسته وكي

:ې دې بهبود لپاره ضرورت او پريكى د يوه حكومت د پر مخكومېفكر وكى دولت بايد پيسې راتولي كى او په زيركتيا سره يې خرې كى د راتلونكي لپاره پالن جو كى ارندوى او ملى

نو وينو هره ور بايد په زرونه پريكى . ې كېو له نورو هيوادو سره د سودارى ايكې تيناردو ته انتظام وركى اپه بدل كې مون هغه كسان اكو چې په ه . تر سره شى ايا دا امكان لرى چې پدى پريكو كې هر تن برخه واخلي؟ نه

ورسره موافق اوسيو، او په هغه ه عمل وكى چي مونيتوب او پريكى وكزيتوه زمون استا

ددى خلكو اكنه . دغه كسان بايد دهيواد او عدالت لپاره كار وكى نه د قدرت دالس ته راولو او باى كيدو لپاره ي چې موناكنو له الرى تر سره كي ول اكني موده د تل پاتى بهيوازى د ه كس ته رايه وركوو، ددي كس د ولو تر

وروسته د معلومى مودى نه شايد هم فقط و كاله وروسته ول . د يوى معلومى مودى لپاره ويمشر لپاره نده بلكه كارونه يې يل كيي كه ه كارونه يې د خلكو په ه تر سره كي وې نو خلك بيا را يه وركوي او كه نه يو بل چا ته

.به رايې وركي

:لومى فصل پيل كوو

10

:يوه بله موضوع جمهور رئيس خپله دنده په ه كه يوتن ول واك په الس كې ونه لري له دى كبلهتاريخ مون ته درس راكي چې بايد

وايې چې ) مودې محدوديت(ي بايد د اودي مودى لپاره په واك كې پاتى نه شى چې دى ته د هم وتوه سرته رسو لې موده يې د وكې په نسبت د دندي له كبله توپير لرى د بيلي په توه جمهور رئيس ، وزير، قاضى او داسي نور چې

هر كله كه بيا واكل شى يواى . د بيلي په توه د امريكا جمهور رئيس د لور كالو لپاره اكل كيي. توپير لريلور كاله نور كوالى شى چې جمهور رئيس واوسيي او وروسته له هغه وار د بل چا ده چې جمهورى رياست په غاه

.واخلى

انو نه ساتنه وكي؟وك بايد د ماشوم. بايد خپل دوه واه ماشومان په كوركې پريديي هغويحبيبه او ميه يې غواى چې د يوې اون لپاره زابل ته وال ش

اكې ماشومان كوالى شى چې د حبيبي له دوو يغواي چې ددى كار لپاره كوم خپلوان غوره او وه وكچې پريك حبيبه فكر كوى چې ماشومان بايد مك ته پريدى كه چې هغه يوه . پاتي شي خويندو سره مك او يا مرغل سره

د كور قوانين او كه وه يو شان دى هغه ېبا احتياطه مور ده او خپلو اوالدو نه په ه توه ساتنه كوى زمون او د هغمرغل . خپل كور كې اوسييلكه نه چې هغوى زمون په . پوهيي چې ماشومان ه كارونه وكي او ه ونه كي

ر مكه او خور ده خو هغو ې بيل نظريات لري هغه خپل زوى ته اجازه وركوى چي كاغذ باد والوزوى م ه همخپل زوى احسان ته اجازه نه وركوى چې كاغذ باد والوزوى كه چې د لويدو نه يي ويريي نو مك زما په ير ده نو

.زه هغه غوره كومسره موافق وي هم په كانديدانو كې هغه خلك اكې چې په هغو باور ولري او د هر اخه له هغوى خلكپه همدى شان

وندونو نه په بيالبيلو نظرياتو سره انونه اكې او همدا رنه رايه وركوونكې پريكي كوي په ول اكنو كې خلك د .پل استازى توب لپاره واكيچې كوم يو دوى سره ورته نظرونه او عقيدى لري تر و يې د خ

نوم ليكنه ه شى ده؟

اول بايد د قانونى عمر لرونكې وى تر و وكوالى شى د مسوليت سره سم . هر راى وركونكې بايد دوه شرطه پوره كين كې او په ايرا١٨ بيالبيلو هيوادونو كې توپير لري په افغانستان كې قانوني عمر هقانونى عمر پ. ې پريكي وكي

. دى١۶د و . بايد د هغو هيوادو تابعيت ولرى چې په كي اوسيي او يا د هغه اوسيدونكې اوسىيم راى وركوونكيدو

. كلن نارينه او ه چې دهيواد تابعيت ولرى د راى وركولو حق هم لرى١٨اونارينو په من كې هي توپير نشته هر هر وك چي اكني ته راى دهغه يې ول اكني تنظيموى يو ليست جوود ول اكنو نه مخكې نوم ليكنه كيي چ

په نوم باندى خط وهل كيي تر و د دوهم ل لپاره راى وانه چوى او وك چې د افغانستان نه وى په درغلې سره رايه .نشى اچولي

نوم ليكنه ير ساده او اسانه كه چې يينى ى د نوم ليكنې په هكله وارخطا وى ضرورى نه ده چې داسې وانير وي تاسو د و يوانگى دفتر ته ى او هلته يوه ه وى چي ستاسى نوم ليكې او دا كار فقط په و دقيقو كې

كه عكس مو په كارت كې وي ه به وى تر و باورى شى . ي او تاسى د رايو وركولو كارت تر السه كوسر ته رسيي و منورو اسالمى مشرانو افغانستان او په نورو هيوادو كې ويلي چې . رايه وانچوىچي ستاسو په بدل كې بل وك

ستاسو ياست هي پروا نه لرى اما كه تاسو او كورن مو ددى كار سره موافق نه كي په كارتيودعكس اوسيدل د را دىنظر د درناوى و.

:لومى فصل پيل كوو

11

سه كى د رائ وركولو په ور يې په بدل كې وته ولوي او رايه تاسو بيا هم كوالى شى چې د عكس نه پرته كارت تر ال

.وركي

رايه وركول ه شى ده؟د رائ وركولو مانا داده چې تاسى خپله عقيده او نظريه وركوى چې وك بايد مشر واوسيي او كوم كارونه بايدتر

ه پريكي كولو ته اتيا پيدا كى دا پريكى پر رايه وركول په له ايزه توه د پريكو كول دى، كله چې يوه ل. سره شيولو باندى اغيزي كوي په دى مانا چي د لې غي چې د بيال بيل نظرياتو او غوتنو لرونكې دي نه كوالى شي

يوه پريكه وكي؟ق نوميي چې دا يوه الره هم د خبرو اترو الره ده تر و د لې ول غي سره موافقې ته ورسيي چې دا كار د نظر تواف

.كار ير وخت ته اتيا لرى او د هر غى سال كيدل وني نه بريى

:د مزار شريف په الر كې سرويسد . ينى وخت داسى پييى چې په يوه له كې يوتن پريكه كوي كه هغه تر ولو ه د حل الره باندى پوهيي

ر ر ولى سپرلې له مو او مور په الره كې خرابيي د موير كې سفر كوبيلي په توه تاسو دمزارشريف په يوه مور د خرابيدو دليل پيدا كي ايرونه ورى چې ايا مور چاالنيي او كه كوم اير يې پنچر دى؟ كته كيي تر و دمو

چې كوم هر وك به يو نظر لرى خو په دى هكله د مور چلونكې چې خپل مور ه ورته معلوم دى بايد پريكه وكى .اى يې خراب دى

فكر وكى چې چلونكې مجبور وو چې مور ودروى . ه داده چې د خلكو په خوه پريكه وشيكېاما په ينو پريكو

چې دوى غواي ياو هغه جو كي او دى كار ير وخت واخيست په يوه دمه اى كې چلونكې د سپرليو نه پوتنه كو . ضايع شوى وخت لپاره خپل سفر ته دوام وركىخپل سفر ته دوام وركى او يا د

چلونكې . چې تم شويوتنه غوا. و تنه غواى چې سفر ته دوام وركو؟ يوازى دوه تنه الس پورته كوىهغه وايي .يدا ل پنلس تنه الس پورته كوى نو ه به وي چې تم شو كه ير خلك دا غوا. پوتنه كوى

يله پرته له دى چې سوچ وكى چې نور ه فكر لرى پريكى كوى او داسى انيرى چې دوينى وختونه يو تن او يا

ير زورور دى او كوالى شى په نورو باندى امر وچلوى او د نورود نظريو ته غوباسي چي د نه دى او نور دى ته ا او دا د حكومت او يا . كولو يره دهدا ديكتاتورې ده نه ولسواكې او دا د ناوه حكومت . دوى د امرونو اطاعت وكي

.كورن لپاره د پريكو سمه ت الره نه ده

د الس په پورته كولو خپله رايه كاره ېر سپرل په توه ، د موې شته د بيلې وركولو لپاره بيالبيلى تالرو دا رايوايي ) نه(او يا ) هو(ضوع د منلو لپاره موېد يو. په لو غ خپله رايه وركويكې ) ولسى جره(په ينو پارلمانو . كوي

اعالنويېاو مسوول كس د هو او يا نه رائ شميري او پريك يرو رايو په بنس د .

يوه پريكه ير مهمه وى معموالً دا كار د پو رايو له الري تر سره كيي او په دى كار سره په ريتيني ول ېكه چير دى توه هي وك له تاسو نه خپه كيي او خپل دوست له السه نه وركوي اوتر په. يسره د هر چا غوتنه پوره كي

او دا كار د يرو خبرو او جنجال . يهي رنه زور الندي نه راي كه چې هي وك نه پوهيى تاسى چاته رايه وركو .نه مخ نيوى كوى او هر چا نه ريتينى ازادى وركوى چې په خپله خوه اكنه وكى

:لومى فصل پيل كوو

12

د كانديد انتخابى نه د كاغذ پر مخ انته معلومه او ې وركي رايه وركوونكې د خپل خويهه راوت كله چې په په

په نه كوى يي او وروسته كاغذ د رايو په انى بكس كې اچوى او په دى توه هي وك نه پوهيي چې هغوى و يا يې كاره كى چې دا په رايه وه كوالي شى كه چې نوم يې په چاته رايه وركه كه وغواى خپله رايه په وساتى ا

.وك چې صندوق خالصوى هم نه پوهيى چې كوم كاغذ د چا دى. كاغذ كې ندى ليكل شوى

تاسو ه فكر كوي؟ور چاى وو كه شين ، هر وك چې شين چاى ي الس دى تپريكه وكو چې . يو يراى چې يوه ت الره وازم

وك تور چاى خووى؟ په پورته ول رايو وركولو ه او تاوان ه دى ؟ يو تاوان يې دادى چې تاسى كه اويته كپوري او فكر كوي چي ستاسو دوست درسره موافق ندي غوايشرميى ي چې خپل الس پورته كى چې لوماو نه غوا

تاسى مجبور نه ياست چې ول السونه وشميرى نو هيوك هي نه وايي او ينى وختيتن اوسي چې الس پورته كو .كه چې د يوه تصميم لپاره زيات السونه د بل تصميم په پرتله پورته كيى

وايى ه ه ) نه(او ينى ) هو(يو، غواو چې چاى وو ينى غ كوىيراى چې رايه وركونه د غ په وسيله وازم .اوتاوان لري

. ه كي ي كار په چكتيا سره تر سر - ه او بيا كه تاسى شرميي نو دا ت الره ي كله وخت يو غ تر نورو لو اوريدل كيي كه ه هم چي شميره ل و:تاوان

ستاسو لپاره ه نه ده

ې راې او ويني چې وك ونكې دى او چا يري وركول پاى ته ورسيي صندوقونه خالصيېوروسته له دى چې راوكېو ي ې چى را ، معموالً هغهول د رايو په شمير كې د خپل د خو ي چې په خطا او يا قصدىارل كي شميرى

. ونه كىېكانديد په ه درغل ې دا كه چې سرته رسيتوه ه په ې د بيال بيلو هيوادو نه راى چى پدى توه اكنې شميرېير هغه كسان چې را

.ى او د دوى دنده يوازى په ريتينى توه اكنې دىهغوى كانديدان نه پيژنى او ول ورته يوشان د ې د حل لپاره بايد راو د دى ستونزې پيدا شوېد امريكا په تيرو ول اكنو كې دهيواد په ينو برخو كې ينى ستونز

كار لپاره له هر ي واى دېد سره شميرل شوه ه او پاى نه خلك راغلل تر و ول اكنى

.شېمنصفانه ول تر سره ونه ه شى ده؟

هغه نېسابقه يا لوبه يا سياسى ول اكميوه وخت عادالنه وي چې ول په كې د برياليتوب

كه يو وك د ناكامى سره مخ . يچانس ولر چې ي؟ كه بيا هم غواېشي نو ه به پي ش

بايد ول مسايل ريتينى او ېمسابقه ولر .عادالنه اوسي

په تصوير كې د انتخاباتو ارونكى چې د نـى كـارت پـه غـاه لـري وينـي چـې د پو رايو اچولو نه ارنـه كـوى تـر ـو بـاور حاصـل كـي چـې انتخابـات پـه عادالنـه

.(OSCF)ول تر سره كيي

:لومى فصل پيل كوو

13

ابقه كېامتياز په مس

پليفرض ك ې چې توريالى د خپل تره زوى خالد سره يوه مسابقه لرى او خالدو كپه شان چې ي او د توريالېدې پ نه لنه ي د انول برابرولو لپاره بايد خالد له توريالې وهلى نو د مسابقي منه نه شى نددكرمچ يې په پو

.فاصله ووهى چې دا يو امتياز دى ول ه(اكنو كې پهي تر ) ونله د نورو سره برابر چانس ونه لرى ورته امتياز وركول كي ير ده كه يوه د يوه امتياز په

.يو مسايل په ه او عادالنه توه تر سره ش ير خلك په دى باور دي چې لريې الندي ستونزېپه ننې سياست كې :

.و په شان چې پرله پسى توه يې داكار سرته رسولى بلديت نلرىدا پروسه تراوسه پورى و ته نوي ده او د نارينو ي د پاره جن كوي د دوي برخورداره دي د دوي سره مرسته كونه توه دنورو نارينو د مالتورهنارينه په زور

.ي التر اوسه ددى مالتنه برخورداره نه دې چې ي مالت كوي او د دوې وركوېپيس په من كې دريدل او هغوى ته وينا كول يو ستونزمن كار دى او شايد خلك هغه د د و لپاره د عامو خلكو

ه چى غواى په تو ييداسىوى تائيد نه كان نه وا د خلكو پام . ې د ماشومانو لپاره ير مسوليت لري او له دى كبله د سياست له پاره پوره وخت نلرى او جلساتو ته تلى

.ه لرى اى ته تالى نه شينه شى او د ويناوو لپارينى وختونه د دوى كورن هغوى نه هوى او يا هم د هغوى مخنيوى كوى اما كه په كومه كورن كې كوم

. او مرسته يي كويي په هغه وياينارينه په سياست كې الس ولروركي پرته لدى چې ينې رايه وركوونكې تر اوسه هم د و پلوى نه كوى او دا ه ى چې نارينوو ته رايه

ي چې كيداى شيفكر وك په كاروشې اليقه وى ې .

.يد الندى امتيازاتو لرونكي دېهير مو نه شي چې ى

. ديېخلك په و ير باور كوى كه چې فكر كوى دوى صادق . ناپېلې ديې بلكي ندې غوى د نورو شبك .تياو نه خبرى وي ، د غوتنو او اې ندېى ريتنى ژوندانه ته ير . يې حل كوالى شي په ديره اساني په مخكې وي چې د دوې دې هغه ستونزېې يرې زور

تاسو ه فكر كوي؟

چې افغانستان كې سياست كوي پورته يادوشو ستونزو سر ه مخ دي؟ې هغه يايا تاسو فكر كو په هكله بدي خبرى كوي؟ي د هغوكخلكوې توه ويناوېازاده ايا اوريدلي مو دي هغه ې چې په

ورسره مخى دى فكر وكى چې په دى ليست باندى ې نورو ستونزو په باره كې چې و ايا تاسو كوالى شى چې د ين . ور اضافه شي

:لومى فصل پيل كوو

14

يرو .لي تر و له ير انصاف نه كار واخيدې غوره كې الرې يرو ملكو بيالبيلې دې رانرېيې ستونزحالپه هر .هيوادو د وره خر پرنسيپ غوره كى دى

يكو لرونكې ل وره خر آس ته ورته يو اروى دى چې د تورو او سپينو، هم دتورو او سپينو ليكو په شان دى دى په سياست كې د كانديدانو ليست

چې د هر تور خط وروسته يو سپين خط وى چى د كانديدانو عنى په دى مكله چې ول . يو او نارينو نوم پرله پسى ليكل كيپه ليست كې هم د

چې ي نارينه وي او نيم وونكې ې وونكي نيمايي پاى ته ورسيېاكن .دا كار په سويدن كې شوى دى

نورو هيوادونو په يوه معينه اندازه كرسې و ته انى كيدي په و كې د محل په ى بايد په ول اكن٪۵٠ افريقا كې ېفرانسه او سهيل

برخه و ته % ۴٠دكار روند په هيواد كې ېكچه برخه ولري د نارودمحلى حكومت كرسې % ٢۵ ملى كرسې او ٪٢٠وركي ده په تانزانيا كې

په محلى ٪٢٣و ته انى شوي دي دهندوستان په حكومت كې . دي ېحكومتوكې و ته ان شو

خپل نوى حكومت واكه او د سوسيال وند وعده وركه كه چيرى انتخابات اسپانيه كال د مارچ په مياشت٢٠٠۴د ه وي وو جو ونكي او دوي نونيمه كابينه به يى له ى او نارينه د عنى شول دا په دى مي يرې ا ده چې . سره موافق وليدو

په ملى سطحه كيي ٪٢۵ ېواليت كې چې ول په هر ې اساسى قانون كې په اوسط ول دوه كرسې د افغانستان په نوان و تهه كې دعدالت د ساتلو لپاره وشوه او هغو خلكو چې ددى لپار ه ې شوېه په لويه جردي چې دا پريك

تر و ول افغانستان سره منصفانه عمل . ولسواك غوتلهې واقعي چې دوې وللرايه وركه اكثريت يى نارينه و .ى نشيين نيم نفوس له هغى نه محروم پا او افغانستايوش

له ايزه مبارزه ، له ايزه پيوستون او دمالت الس ته راول ه شى دي؟يره يفكر وك لى ياستستاسوكلي او نوروخلكو ته چې تاسى په هغو پورى ت ، كورناون يوه موضوع ستاسو د

ىيمهمه ده او تاسى غواى يوه اندازه پيسې دكليو د چې د هغه په هكله وشى د بيله محلى حكومت غواپه تو پراختيا لپاره خري كي او ستاسي كلي پاكو اوبو ته اتيا لرى تاسو غواى چې ددى پيسو يوه برخه دونى او د ى كلي دكتنى د اه لپاره خرى كى ستاسو د پريكى او غوتنى لپاره د نورو مالت او قناعت تر السه كى او دد

.كار لپاره بايد درى رنه بيال بيلو خلكو ته قناعت وركي هغه خلك چې ستاسى له پريكې نه ه اخلي-١

او ستاسو د مرام د عملي كولو يوكې چې د عامو خلكو سره خبريي هويتاسو بايد هغه له موضوع نه خبر كى او و .لپاره د رايو له الرى مالت تر السه كي

او يا هم دا چې يه خبروركت هكله هغوى ي بايد په دي نو كه تاسيې دكلى خلك د پيسو خه خبرنه وكيداى شى چ ي بىه ووايي او يا فكر كوي چې د دوى ه ه نه كوي چيېدوى دمخكې نه معلومات لرى او د شرم له كبله ز

)) يزه مبارزه وايي روپى يا له ا(( لپاره فعاله مبارزه وكي دى ته ې د پريكيدي نوتاس نيغه توه د هغه ه نه چې تاسې يې غواى ه نه وي په چې خلك هغه -٢

وك ل د هغوى نه مالت ى چې بلير دى تد برياليتوب اومالي اما ستاسو دوستان دي او يا غوا چانس .

دى چې په دغه اروى د يوى برخى كارندوىسياسى حزب كې حه وروسته له نارينه او نارينه .وروسته له ى راى لكه د وره خر د رمن ليكې

:لومى فصل پيل كوو

15

له ايزه (( ته ې ديد دوستى رامن ته كخپله رامن ته شي باي په البته تاسو انتظار نه شى كوالى چې دوستي

تون زياتيي چې وروسته دواه تاسي او ېوايي په له ايزه پيوستون كې رنه چې له نوم نه يي كار)) پيوستون ه معلومات را غون ي ينى د يى شي په بيال بيلو ولو سره سرته رسيي ني كولې اخلي مرستيدوي ه ن

په يوه مجلس كې ي د هغو په هكله ير نه پوهيي او يني چې تاسي وركوېنو په هكله مشورانو موضوع ا . كويې په استازيتوب خبريتاسو ته رايه دركوي او يا ستاس

ي هغه خلك چې ستاسى دمقصد په الس نه راولو كې نقش لر-٣

ى د الس ته راولو لپاره بايد و كاره وكې په زه پورى پريكي دخپل يغه ه كار دى اونور خلك هم غوا ه كوىيهغوى ته قناعت وركى كوم كار چې تاس. ورته وواياست چې ه غواي

تنو هر كلى وكاكنو كې يچې دا كار ترسره شي او ورته وواياست كه دوي ستاسو دغو ول ه ورته ب په راتلونكود راجلبوليرايه ورك ور دي چې د قدرت اونفوذ خاوندان وي او داكار د هغو خلكو د مالت ير و لپاره:

هغه شيان چې ستاسى د غوتنو چانس تصويبوى له يره خلكو نه غوتنه وكي او يوازى كار مه كوي ه كار دى چې بايد تر سره شييتاسو هغه يوازى نه غوا ي دا ولىاندى كير معقول دليلونه واو . . وپايلو برخه و مسوول تن متوجه ويد هو ويلو په حالت كې به دو . د نه ويلو په صورت كې به ناوې پايلې و مسئول شخص ته متوجې وي

ې يو د بل نه مال ت كوي

هر كله كه دوې يو د بل سره . كه ه هم ې په ولنه كې يو اكثريت جووي خو په سياست كې يو ووكې اقليت دى

بيال ١۵ ې د ١۵نه جو شي ددي پر اى چې يواې هې وكي، هر كله كه مرستې وكي يو لوي واك په تريبيلې غوتنې وكي ل اغيزمن به وي كه ددي پر اې د دري مهمو شيانو غوتنه وكي نو د برياليتوب چانس به يي

.ير وي

تاسو ه فكر كوى؟ينو ستونزو په هكله چې په دى وروستيو كې مو در لودي فكر وك په هكله مو د چا سره ې ستونزېايا د خپل . يد

؟ د هغه چا په هكله فكر وكي چې ستونزه يي درلوده او يا هغه ته مو ې كي؟ او يا موله چا نه مشوره غوتېخبر ياست؟ ايا هغه ته د درس وركولو توان مو درلود؟ي ده؟ ايا هغه ته د مرستې په تكل كې شوې وربلېهوسا

زى لپاره مو كوم حل درلود؟ايا د هغه د ستون

سره (( د كورن په كچه او يا په غه كچه دملى سازمانو ېد پيوستون بيالبيلې الرې شته چې كيداى شي يره ووك د يوه روپ ي ينوېپه اندازه اوسې په وله نې كې خلك د تليفون ، تلويزيون او كمپيوتر په وسيله ايك)) صليب

.وستونزى ولرى دمعلومات او مالت د حاصلولو لپاره يره مرسته كويغيتوب چې ورته موخې ا www.lakingitglobal.org: يوه نيواله شبكه ده چې د اسالمى هيوادو وانان په كې غيتوب لري

او وونى په برخه كې ورته چې نظرو،اميدو او د سودارل برخه وאل وېمخكي پنوس افغان وانان ددى شبك .ابت شوىور ث

:لومى فصل پيل كوو

16

؟يتاسو ه كوالى ش

په ن كې و په هكله معلومات په الندى ويب ساي كې د سياست پوهه www.guid Zwomenleaders .com

وروليه اوترينه مو وپوتل چې ه E-mail مون هغه ته يو ، د يوه نماركې سى مارتين كرستينس له خوا جوه شوىخوشحاله يم چې تاسى زما ويب سايت نه استفاده كوي تر وافغانى (( لومات را غون كى باعث شول چې داسى مع

وېونوما د كلو . ي د انتخاباتو لپاره وه يره عالقه درلوده ې چې په قدرت كې وسره را په ديخوا له هغو ماريا تريسار او نورو په هكله ې كاترين او د اطريش د امپراطورېكله چې زه ووكې وم د روسي د لويى امپراطور

په نارينه چاپيريال كې انونه راكاره ييره مطالعه وكه او د هغوى تر انى اغيزې الندى راغلم چې نه دود هغوى د تاريخ د مطالعى په هكله مى ير معلومات را ول كل او ومى موندله چې د دوي په ير نورې يرې . كل ى هم پوه شي هم شته او د انېو نور س م ترك جو ي وروسته مې چانس وموند چې ويب سايترنيت تر زده ك .

:لومى فصل پيل كوو

17

د رايو د حق غوتونكې ې دنى په نقشه كې

:لومى فصل پيل كوو

18

اني نقشه كې د رايه غو تونكي ي كېد رايو د حق غوتونكې ې دنى په نقشه

دلته د و منتخبو هيوادو نومونه اخلو چيرته چې و د راى پوره حق تر السه كى په دي هيوادو كې و دواه د

:رايو او د ان اكلو حق تر الس كي دي .نوموى هيوادونه چې په ليست كې دى په اوس محال او يا په تير محال كې د پارلمان لرونكي وه

١٩٠۶ فنلند ١٩١٣ االسكا

١٩١٨ اطريش، قرغزستان د روسى فيدراسون ١٩٢٠ اسلند

١٩٢۴ تاجكستان اومغولستان ١٩٢٧ انلستان

١٩٣٠ ))سپين پوستى((سهيلى افريقا ١٩٣۴ برازيل ،كيوبا، تركيه

١٩٣٧ فيلپين ١٩٣٨ ازبكستان

١٩۴٧ ارجنتاين، جاپان ، پاكستان ،سناپور ١٩۴٧ د چين دخلكو جمهوريت

١٩۵۵ ، پيروكمبوديا ١٩۶٢ استراليا،يوندا ١٩۶٣ افغانستان،كينيا

١٩٧٠ يمن ١٩٧١ سويس ١٩٧۴ اردن

١٩٨۴ افريقا، توكم تور، سپين هندوان ١٩٩۴ ))تور پوستان((سهيلى افريقا

٢٠٠۵ كويت .و حق نلريپه كويت كې ې تر اوسه د رايو حق نه لري په متحده اماراتوكې ې اونارينه دواه د راي

نني سياست او د نې: دويم فصل

19

سياستي نن او د نې :دويم فصل

يد انسانانو په هكله يو تريخ حقيقت دادى چې نه غواوك شريك ك چې دا كار د خلكو د ي په خپل واك كې

ر ون سببوي دوي انتظار او الس تر زنې الندى ناسته دي دهغويپايي ته نه هدا . چې د نورو حقوق وركلكه نه چې مو . صدق كوي ه هغو كسانو په هكله چې كمزوري دي اوپه انى توه د و په هكله موضوع د

وويل انسانان نه يوازى د واكمن او قدرت تى وي بلكه دعدالت په هكله د كلكو عقيدو او برابرو حقونو كي مخ .غوتونكې هم دي

دالت باندى عقيده لرى او له هغو كسانو مالت كوى چې په انصاف او عي كسان چې په قوي پو پورى اه لرېين : ولې؟ د الندى داليلو پر بنسيكمزورى وي اوحق يى تر پو الندى شوى و

او كه دوى يد عدالت او انصاف پلوى كو) ج(ينى خلك دمذهبى عقيدو د لرلو له كبله چې باور لرى خداى .دوى ته سزا وركوي) ج(و په اخرت كې خداى نې وكېتر خپل الس الندى كسانو سره بى انصاف

وظيفه ېاو هر وك د برابرو حقونو لرونكې وي رنه چې قران پاك كې ويل شوي دي د هر چا ايمانى او وجدان .ي د حقونو په الس ته راولو كې مرسته وكيرو ته د دونوده چې

يدوته د ولسواك په ستره ورى او وينينى په ولسواك او پرمخت باندى باور لري او دن نورو هيوا چې كوم هيواد د ولسواك سره او كوم هم پرته له ولسواك دي او ژوند په ه ول دى ، په هغه هيوادو كې چې ى دنارينو په ير كار كوى ونه او روزنه مومى او له هغوى سره عادالنه چلند كيى ژوندتر هغو

. اوخوشحاله دىهيوادو چې عدالت نه مراعاتوى هپه وله ن كې كله چې و دعدالت اوبرابرى تر السه كولولپاره هه كي د و اونارينو دمخالفت سره مخ شوي

وهوې په رتينې توه په اسالمى ن كې دو د حقونو مالتى نارينه يدي اما نورى ى اونارينه ول چې دو .ول

ايا تاسو پوهيدلي ؟ د رايو حق تر السه ك چې دا ي په نمارك كې و پرته د كومى مبارز١٩١۵يوزيالند او په كال ن١٨٩٣په كال

.هيوادونه استثنا دي خو په نورو هيوادو كې و يره اوده او ستونزمنه الر وهلي دهده د يرو ستونزو په هر حال د داسى يوموضوع عملى كول اسان كار ندى او هغو و چې په دى الر كې مبارزه كې

او مخالتو سره مخ شوې دي ترو يي پر هغو باندى برى موندلې تر و دنده ولري ونه او روزنه ومومى او په قانون كې برابر حقونه ولرې دا فغانستان په اساسى قانون كې په كاره ول ليكل شوى چې حى او نارينه د برابرو حقوقو

ه چې نارينه اورن ه لرونكې دىه عين حقونه او مسوليتونه لري دواه د افغانستان اوسيدونكې دى دواى دوا په قطار كې ادووې ولسواك د لرلو هېرن او لوكوالى شي چې رايه وركي او رايه واخلي چې دى كار افغانستان د م

.ودراوه

الس ته راولو لپاره ير زيار ويستلى راى چې پام د هغو هيوادو په لورى ورو چيرې چې د و د برابرو حقونو د دي چې ددى كار لپاره پا رن يا نمونې ته اتيا شته د بيلى په توه د غال د اوبدلو لپاره بايد له نمونى او يا نقشى

.نه كار واخلوكه چيرى د تاريخ په اودو كې نورو هيوادونو ته وورو اكثره وخت ر نمونى پيدا كوو

نني سياست او د نې: دويم فصل

20

په انلستان كې نه د رايو وركولو حق تر السه كو كله به چې . كال نه مخكې ى په انلستان كې د دويمى درجى اوسيدونكو په له كي شميرلې كيدى١٨٠٠د

ى واده وك نو وله شتمنى به يې دميه پورى اه پيدا كوله و دندې نه درلودې پوهنتون كې ورته هي الر نه وه .و طب او حقوق ووايي و د رايو حق نه درلود او د پارلمان غې نه شوى كيداىتر

؟آيا پوهيدلي .چې د اسالم تر قانون الندى هر وخت و د خپلو شخصى شتمنيو دكنترول حق درلود

حقوق وركل قرن په تر كې په انلستان كې يو بدلون را من ته شو چې و ته د واده په هكله يو ه زيات١٩د

.شوه اما و ال زيات حقوق غوتل لكه د رايو وركولو حقوقاو هغه و چې ددى حق د الس ته راولو لپاره مبارزه كي )) د اكنى حق(( د رايو وركولو حقوقو تخنيكې اصطالح

. دييپيژندل شو)) د اكنى د حق غوتونكي(( ى بايد راى ورنك ول ول په ي هغه داليل چې ولې الندى.

ې په پوره اندازه فكرى قوت نلرى تر و په مهمو او پيچلو چارو كې پريكه وكى او په نيوالو چارو كې . يپوره تجربه او كار كوونه نلر

.ي وي سياست چې يوناولى كار دى د دوى د ناراحتى سبب رې، پاكې او معصومېې مهربان توان نلرى او هغه ه كوي چې ميه يې ورته وايي چې دا د ه خلكو په ې په خپله د و او بدو د توپير

مقابل كې بى انصافى ده كه چې ميرمن لرونكې سى دوه رائى وركولي شي يوه يې خپله او بله ئى د .ميرمنې اوحال دا چې ه سى يوازى يوه رايه وركولي شي

. ول ديې كيدل په الندهغه دليلونه چې د و د رايو د حق په مالت واندى .كه ي د قانون به اطاعت مجبورى دي نو بايد د قانون په جوولو كې هم برخه واخلي .و كار نه وى نو سياست به يو ناولىكه يرو و په سياست كې الس درلود توان ى د نارينو په شان د قانون د پلى كولو نه اغيزمنې كيي د بيلى په توه جه نو دوى ددى

.لرې چې يوه برخه يې جوه كي او د و پريكو سبب ي واندى كې نه چې ى له نارينو نه توپير لرې كيداى شى نوې نظر

:هغه كسان چې د حقوقو د برابرى پر ضد عمل كوى الندى لور كاره كوي. ورې په و ملنې وهي -١ يى ارو-٢ .هغوى شهرت كم كي په و باندى بد وايې تر و د -٣ .ي ينى وختونه د زور او واك نه كار اخل-۴

د و د حقوقو مخالفانو له پورته چال چلند نه كار اخيست تر و دوى ورې اود دوى له حق نه به يې سترې پوولي

يست او ى تر و يې و اروې او دوى په مقابل كې به يې د زور زياتى نه كار اخېاو په زندان كې به يې اچولپوهيدى چې رنه له ان نه دفاع وكى، ددى پر اى چې وشرميى د رايو د حق د پلويانو په نوم به يې وياكاوه

ستراتييو كوالى شوه چې دوي مايوسې كي ېد. ه لو غ پورته كاوهپ پاوكه په هغو بى يې سترې پولي نو به يې ل .ولى چې انلستان يو ه بيله دهاما په په يې د دوى غوتنى نه شي ودر

نني سياست او د نې: دويم فصل

21

يو له و پريكه وكه چې اوس ددى وخت رارسيدلى دى چې د رايو د وركې لپاره كلكه مبارزه ١٩٠٣په كال

ې ونه دروې او خپلووكو چې همداسى هم شول اوپه خپل كار كې بريالې شويې هو دا حق په الس راو تر . ددي روپ د وخت مشهورى مشرانې وي چې د و د ) الب كرستي UPSW ( و دهغې لور ا) اميلين پنك هروست(

.سياسى او ولنيز يووالى په نامه يادي دهول تر السه ك ير درناوى او په ارامه تل چې د رايو حق پهى سر كې دوي غول يپه لوماونارينو ته يې ليكونه لي

مجله يې په چاپ ورسوله چې په هغى كې يى هغه داليل خپاره كل چې و ته بايد ترو د رايو حق تر السه كى، يوه اما په پارلمان كې سياست دانانو موضوع ته كوم ارزت ور نه ك او هغوى كوم واب تر السه . حقوق وركل شيېول

نه ك. ه ويناوې او غونې پرانيستلې تر و وندو په ول هيواد كې پراخې عمومى اكنې په الره ولويدي سياس١٩٠۵په كال

.وهوى تر و دوي ته رايي وركي) نارينه وو(رايه وركوونكې چې ول د هغوشيانو ليست چې باور او عقيده پرى (كله چې يووند غواى په ول اكنو كې برى تر السه كى د خپل كنالرې

.ېايو په هكله خبرې ونه ك او هي يوه وند هم د و د رې كولېپه هكله ويناو) لري

د و د رايو پلونكو په غونو كې ون وك اومعموالً د غونو په اخر كې ون كوونكې خپلې پوتنې كوى چې په ولنې يو غې الس پورته ك او و ې پوتل ايا د ازادى بونكې وند وته د رايو ېيوه غونه كې د پورته يادې شو

پوتنه تكرار كه د ېيونكو هغې ته كوم پام ونه ك او واب يي هم ورنه ك يوي بلي ملرحق وركوي؟ د غونى و ې ورته مسكا شو اوواب يې ور نه ك دى كار ى يرد ون كوونكو پرهغې وخندل اودغونې ويناېجلس

وند و ته د رايو حق اوپه زوره يې وويل اياد ازادى غوتونكېه او له هغو نه يوه پر چوك ودريدې كېخواشينپوليس راغلل او هغه يې له تاالر نه وايستله اما دوي پردى اې تم نه شوى او د تاالر نه يې د باندى غونه . وركوي

.لجوه كه هغوې يې زندان ته واچولي اما هغه ۀ چې وروسته له دى پي شول ير په زه پورى و

و په سلونوو اونارينو د دوى دعقيدو او نظرياتو دمالت لپاره ورپاو عادى خلكو له دوى سره خواخوى ووده ا . وليكلېېته مقال

يده چې زياتىروى چې منظم الر وينونه په الر واچوي په كال ېداموضوع ددى باعث وپه ١٩٠۶ دي ته وه

تل چې يوغهغوى غو ون وك ه كېو په لندن كې په يوه لويه غون ونواو په پارلمان يالريون په الر واچوسل وكې خو بيا هم دوې زندان ته واچول شوې مر د هغوې زه ورتيا د خلكو پاملرنه انته ېكې دسياست پوهو سره خبر

په مالت يوه وينا وكه ي دكورنيو چارو سكرتر د دوي وكې سياست دانو د دوى په پلوى ويناوېراورحوله او ين انلستان كي لوى الريونونه په الر ولويدل او ليدونكې هم د دوى سره يواى شول اوپه جال توه بيال وروسته له دي په

دغوتنو هر كل وك او د و يحكومت د دو)) د و لپاره د رايو حق((بيل الريونونه په الر ولويدل چې ويل به يې د رايو دحق غوتنه يي وكه چې ال تصويب نه شوه

را ولې شوې محاٌفظه كار وند د دوي په واندي منفى ته ى د پارلمان مخ ١٠٠٠٠٠ن وروسته له يوي او ونه شي او ژمنه يې وكه چې په راتلونكو كلو كې ېه هي خبربغبرون وود او اعالن يې وك چې د موضوع په هكله

.به په دى هكله بحث او خبرې وكي نه اوس و وويشتل او ددى خبرى په اوريدو سرهانته ونيوله پوليس يې په تي يره شوې او الريون وحشتناكه ې خواشين

يې بنديانې كې او ينې د فرانسې هيواد ته والې تر و له هغه اى نه د ېله دوى سره په جو شوى ينى مشران . ي وكېغورن مشر

.

نني سياست او د نې: دويم فصل

22

ېېحق غوتونكدامريكا او انلستان كې د رايو په پن هرست انلستان اميلى-١ اليس پال د امريكي متحده اياالت -٢ ١٩٢٢ ې د خپلو حقونو د الس ته راوو لپاره الريون كوي -٣ ١٩١٧ د و د رايو ُغوتونكې او پلويانې -۴ و لپاره شعارونه د و د راى د غوت-۵

نني سياست او د نې: دويم فصل

23

؟يايا تاسو پوهيدل؟ فنلنوته د رايو حق ورك ل ىپه اروپا كې كوم هيواد په لوم

كچې ته ورسيدى او د فنلندي و په لومى ل په اروپا كې د رايو وركول حق تر السه ك او د رهبر١٩٠۶په كال يراتلونكې كال پهدى لس فيصده كرسې تر السه كاكنو كې يې ن ه وتوانيدل. ولن ې چې دا ېفلندې ؟يبريالتوب ترالسه ك

ددى كار يو دليل دا وو چې فنلندي و په كار كې برخه درلوده او دوى په مذهبى ولنيزو تعليمى او روغتيايي لكه د ماشومانو ، . ارو كې تجربه ور وبخله دى كار وهغوى ته په سياسى چ. سازمانو كې فعاله برخه درلوده

فنلندې حې د . زياركانو خه مالت د اميد وارو ميند پالنه، د بدلمنيو او الكولو لو مخنيوى او داسى نورپارلمان دريمه برخه جووي فنلند هم د فرانسى په شان د دفاع وزيره يې ه ده چې مخكې يې د برابرو حقوقو چارې

.ېلپرمخ بو

و و پلويان ول كله چې دوى د ې ددىپاير عادىخلك او ور دپه دى وخت كې لوير په نه خو اعتصاب الس پورى ك هغوى اريدل كه چيرى يوه زندانې ه مه شي نو دخلكو : ې دخل اغيزمن شول او د سياست پوهانو د زوريدنى سبب وري

. يې د هغوى د ازادي امر وك الندى به راشى نو سمدالسهېتر مالمتلومى نيواله جه پيل شوه د سياست نورمال حالت و شو هر وك د خپل هيواد د ساتلو په تكل كې شول په ميلونو و د

كې ترسره كول چې مخكې به ېاري چې جى ته تللي وو سمبالولي او ستونزمن كارونه يې په فابريكو، دفترو او كرهچسو .تر سره كول مخكې باور په دى وه چې ى ددى كار لپاره يرې كمزورى دي او ددى كار د سرته رسولو توان نلرينارينو

د و مرستو وروسته وودله چې هيوك دا ادعا نشى كوالى چې ې . دا توان لريياما په دى كار سره يې وودله چې دو .حق تر السه ك و د رايو وركول ١٩١٨ضعيفه دى او وروسته په

نني سياست او د نې: دويم فصل

24

!يتاسو ه كوالي شپه سياست كې خپل ينار په كلكه )) شاته ت د پرمخت سريزه ده(( ه دي؟ يو طرحه له هغو نه ې طرحېدلته ين

او يپه توه ينار وك كې كه تاسو په بشپه ديموكراس. واياست ، كه يوه الره بريالي نه شوه نوبله الره غوره كي . په پاى كې به خپل مقصد تر السه كيي كوالى چې ير خلك راول كيوش

و اوپه دى كار نار وكين ې نه دا زده كوو چېددى بيل ته و خو دا كار كيداى شى ستونزه رامنته بدلون ورك ه كى تاسو ته به پام را ورى كه چې ستاسى د كي كه تاسو خپله غوتنه په پرله پسى او بيالبيلو ولو سره طرح .غ نه اوريدل ير ران دى ددى په پرتله چې ستاسو غ واوريدل شي

او يا ي كې وارې تييتاسچې ضرورى نه ده ! ووينوېپه سياسى پريكو كې د نفوذ الربه په يوه وروستى فصل كې سياسى غورن بيالبيلو كسانو ته چې زور وى او دخپلو هو . ي نور شيان هم شته چې تر سره يې كي شيبند

او هغو كسانو ته چې ير محتاط وى هم اتيا شته لر يدعقيدو د دفاع لپاره تيار وى چې زندان ته وال شى ضرورت او داسى كسانو ته ضرورت شته چې يوازى په الريونوكې ون وكى او پيادرو كې ودريي اوستاسى د مالت لپاره

كيدو لپاره تيار اوسى او همدارنه هغه كسانو ته ضرورت شته چې په كور كې ناست وى او يد بند. يالسونه ووروهر سى بايد په خپله پريكه وكى چې ومره زور دى او دومره خطر په مقابل كې . ي ليكېه مقالتورپاو

.سره كوالى شي اوال هم مهم دىدريدلى شى اوحتا كه ير محتاط هم وى بيا هم ير كارونه تر

د امريكا په متحده اياال تو كې و رنه د رايو حق ترالسه ك؟ نور مسايل هم وه چې د و د گون نه پرته ې نه وي بلكېه راولو لپاره فعالتې په امريكا كې يواى د خپل حقوقو د الس

:وكې يعنى په نولسمه پيى كې وغه مسايل شوني نه ول دا دوه سوه كال مخې هپه سياست ک مرئيانو ساتنه نور ه او پراى دو مسايلو نه يوه مسله د مرئي توب وه اوهغو عقيده درلوده چېغ له د

زى د و او نارينو قانونى مجاز درلود دې و نه يواېكارندى كه چې په هغه وخت كې د مريانو ساتنبله موضوع د . په برابرو حقوقو باور درلود بلكه د تور پوستو اوسپين پوستوخلكوبرابرى يې هم غوتله

الكولو په لو باندي پابندى وه كه چې د الكولو نه ناوه استفاده د كورن د بدبختى سبب ريد سو هلته به يې شراب ل كورن او ماشومانو ته به پيسې به چې كله معاش تر السه ك نوشراب خانو ته تلل او

.نه پاته كيدلى چې خواه رانيسى نوكه دوى د الكولو د لو پابندى غوته غ نه اوريد كه چې دوى درايو ينه چې دوى په سياست كې برخه او نفوذ نه درلود سياست پوهانود دو

كه چې د رايو حق تر السه كي هغوى په سينكا فانو كې و د بيال بيلو الرو نه هه و. حق نه درلود غونې جوې كي تر و خلكو ته خپلې كنالرې ور وپيژني هغوى يو مجله هم چاپ كله، غوتنليكونه او

چيرته چې ي شوې سپينې ماى ومخ ته راوللپارهوروسته د الروينو او مظاهراتو . الس ليكونه يې را ول كل نيرو وتل تر و پوليس يې ديوالو پوري په ر كور اود دفتر اى دى ينې و انونه په د رئيس جمهو

. نه كيې بندياني اوكنليري شوه ې ې بايد د رايو حق و لري كانرس ته واندې له مخې كال په پيل كې يوه طرحه چې دهغ١٨٧٨ د

په كراره نه كيناستى او خپلو ېخوپه هر ل به البته دهر فصل په پيل كې دا طرحه وله ونه منل شوه و نومو تنو ته به يې زوروركاوه ترطرحه تصويب شوهېغو .

نني سياست او د نې: دويم فصل

25

د لوم نيوالى جى په تر كې دانلستان په ير و د نارينو كارونه سرته رسول نو هي چا دا حق نه كې يې د رايو حق ترالسه ك ١٩٢٠په پاى كې په كال درلود چې ووايي ي د سو په نسبت كمزورى دي او

.وه وروسته كال وروسته د امريكا كانريس ته له لومى وانديز نه ۴٠چې دا

ايا تاسو پوهيدلي؟ ي د دولتو د مشرو په توه

په مشرانو و ٢۶دجوالي په مېاشت كې د فارس مجلې د سلو زورورو و لېست خپور ك د ٢٠٠۵په كال .نې هغه هيوادونه چې ې په كې په دامدداره توه مشرانې وې په الندې ول دي .ون

نېې هيوادونه دغه . اكراين ،فيليفين ، ايرلند ، نيوزيالند ، سريالنكا، بنله ديش ، فنلند ، لتويا ، او موزمبيق ميلونه نفوس لري او ١۴٠ه بنله ديش ميلونه نفوس لري نې هيوادونه ير غ لك٢،۵هيوادونه واه لكه لتويا

ميلونه نفوس لري تاسي د ينو مشرانو و نومونه په دي ك٢۴٠اندونيزيا مصر •ترکمنستان •کویت • لیبیا •الجزایر •مالیزیا • قرغز ستان •بوسنیا هرزگوینا •

نني سياست او د نې: دويم فصل

26

فرکی

ویگایبرا

د

ویالت

ور مهس ج

ریی ه

انلونا هرجت

د ر

ندفنل

هو جم

س ریی

یزاک ال

ی ممار

د

ندیرلآ

يره وز

ې ملو

ت یوایل

ل یک

مری

ما

د سه

رانف

يره وز

اع دف

تسم

فر جن

د

ودارمب

يره وز

ې ملو

نا یوی ل

یوای ا

دمنت

وماد

د

ساما

به

لېوا

گاوری

شیکا

مییت

وسل

پالود

وره

مهه ج

ئسري

رنو می

ریزبت

د

روپی

يره وز

ملو

وزاوسا د

اریم

د

ومسوت

م

يره لووز

گودیو

س دیا

سا لو

د

یکامبوزم

يره وز

ملو

گاتوناراکم

کا دری

چن

دکا

ی لنسر

يره وز

ملو

ضیاده

خال

د ش دیگال

بنيره

وز

ومل

مارايج

اتيلالاياج

لا

ايورا ايرولگ

د

يلف

نيپ

روهمج سيير

ه

اکيروي

یچوگاواک

ريزو

ه

رککال

ن هل

د

ندزیلیون

يره وز

ملو

ترای

ت کار

وا سل

ی دام

د

یو ن

ن زندیل

وال

تا،ی ا

م تدا

دری

ماو

کهمل

ند زیل

یو ن

تصويرونه د انترنيت نه اخيستل شوې ن كې د و رياست د جانى سير په: رچينهس

PBS website

نني سياست او د نې: دويم فصل

27

تاسو ه فكر كوي؟ كې وله ن راېپه ه فكر كو. وركويې تر نارينو لشي ه به پي ي ي؟ك د نارينو سره برابرې راې ورې كه

الره بدله ك و رايه به ملي ت ؟ ولې او ولې نه؟ يآيا د تير كل، ايا و نارينو ته انى كارونه تر سره كي؟ ينى بيلې كومې دي؟ لونه په جه كېكافغانستان ير

ته گور ثابت شول؟ ولې او يايا د هغوى كارونه د امريكا او انلستان د و په ير د پاملرنې و وريدل او دو ولې نه؟

د و د رايو مخالف واى نه بحث به نه خبرې او بحث به مو كي واى؟ او كه ويكه تاسو د و د رايو پلويان .مو كاى واى ؟ ستاسو جواب د هغه په هكله ه دى؟ي دي چې يو بل چا دا بحث كي مودي ايا اوريدل

د انلستان او امريكا په غورن كې كوم نور شيان موجود ول؟ د و د حقوقو سربيره نورو كومو مسايلو ير ارزت لرى؟

ته زغم ، ينار، مقاومت او جرئت ته اتيا ده هر ه بې له كوم ن ( ولنېېمساوى حقوقو يو( مون مخكې وليدل د

ېيوه بله په زه پورى معلومات. د مصر پاونه په مون ته د پرمخ ت رنوالى راي. او په يو ل نه تر سره كيي شوى په دى معلوماتى ليست كه د هغو ېواند ته ېموضوع د مصر د دولت په هكله ده چې د انترنيت له الرى نندار د مصر دولت له و نه د ي وياې باندي او دوېو ليست دى چې په هيوادونو كې د پرمخت سبب ريدل

. اما د برابر حقوقو د الس ته راولو لپاره د و سره مخالفت كوييوونى او روزنى په برخه كې مالت كو

ايا تاسو پوهيى؟و د لويديو هيوادونه ) ١٩٢٧(او فيليپين ) ١٩٣١(سريالنكا ) ١٩٢۶( اسيايى هيوادونو كيې لكه لبنان په ينو

مخكې د رايو حق تر السه ك.

ه د رايو حق تر السه كرن و په مصر كې.

د نجونو لومى وونى پرانيستل شو١٨٧٣ وسيله په الكساندريه كې چاپ شوه نجل ، دهند ناف په) الفتح( د و لومى مجله ١٨٩٢

د و ازادى خپره كه ) تحرير المراء( قاسم امين، اصالح غوتونكې او فيلسوف ١٨٨٨ مجله خپره كه) نوې ې) (المراه الجديده( قاسم امين د ١٩٠١ د طريقه المراه د فاطمه رشيديه په وسيله كار پيل كې مجلې يو١٩٠٨ ې ونه منل شوې چې ولي وكېلس غوتننه اصالح غوتنكې له پارلمان ملك حنيف نسيف١٩٠٠ . د و د وونى او روزنې د سازمان بنس كيودل شو١٩١۴ هدا شوى په پو مخو سره لومنى غوده د مليت د اصولو په مالت جوه كه ١٩١٩ . ى او نارينه يو د بل سره په مظاهره كې گون كوى١٩١٩ د نجونو لپاره لومى مننى وونى پرانيستل شو ١٩٢١ وم كې گون وكر هدا شوى د و په نيواله اتحاديه كې د ايتاليا پالزميني ١٩٢٣

په نهي تر و نورى ى هم د دوي بايد وغورويه وكه چې كررېكيو پر ملې هغد اوېپه بيرته راتلوكې هغ .ي وكپيرو . تعليمات اجبارى شول قانون تصويب شو د هلكانو په ير به نجونو هم لومنې نو١٩٢۴

نني سياست او د نې: دويم فصل

28

١٩٢۵و لپاره بهر ته والو زده كل لپاره نجونې د لو ىې د لوم د روز اليوسف په نامه د مشهورى هنرمندى فاطمه اليوسف په وسيله خپره چې ير ژر د لومنې سياسى مجله ١٩٢۶

.اونيزو خپرونو په قطار كې ودريده يرو نارينو او و به كتله .ې شوې نجونې د قاهرې په پوهنتون كې شاملې لومنې محصل١٩٢٨ .هع فلسطين و د ختيو و كنفرانس پرانستل شو او د پام و موضو١٩٣٨١٩۴۵او مصر يې بنس ودونكو د ملگرو ملتونو سازمان جوه او مصر يى ايو نه يو وو د عربو اتحاديه جوله غ

.هم بنست ايودكې غى وو .جو ك) د نيل لونې( وند د بنت النيل ې د وربا شفيق يو نو١٩۴٨ . پارلمانى اكنې پرانيستل شوى ١٩۵٠ سياسى نا ارامى رامن ته شوى لومارانو د قاهرى ينو برخو ته اور ور واچاوه بنت النيل سازمان د لن محال ١٩۵١

نظاميانو حكومت تر . لپاره پارلمان اشغال ك او په پارلمان كې يې د و د استازيتوب غوتنه وكه .ز وليد فعالينو بنديسيالسه ك قانون منسوخ اعالن شو او په سيا

. نوى ا ساى قانون تصويب شو او و ته د رايو حق ورك شو١٩۵٩ . ير انى اقتصادى سكتورونه ملى او تعليم ويا شو١٩۶١ . حكمت ابو زيد لومنى ه په كابينه كې د ولنيزو چارو د وزيرى په توگه ومارل شوله١٩۶٢ . انور سادات د مصر جمهور رئيس شو١٩٧٠ . په توه ومارل شوهرې داكتره عايشه راتب د ولنيزو چارو د وزي١٩٧١ . اكر امال عثمان د ولنيزو چارو وزير شو١٩٧٧ ٪٢٠ او ٪١٠ كرسى وركل شوي او په سيمه ايزه توه ٣٠ په يوه نوى قانون كې و ته په پارلمان كې ١٩٧٨

الت قانون اصالح شو و ته د طالق، د ماشوم د مرستى او د ورته انى شوي د خلكو د مدنى ح چوكېساتنى په برخه كې نورو ير مساوى حقونه وركل شوه داكتره عايشه راتب دلومن ى سفيرى په توه

.واكله د و په گون مشورتى شورا جوه شوه١٩٧٩ . يې ى وي٧ن بنديان كل چې كسا١۵٠٠٠ انور سادات سياسى امنيت د ودانولولو په تور ١٩٨٠ . د مدنى حالت قوانين لغو اعالن كمل چې وروسته له دوو مياشتو بيرته تصويب شولې محكمې ستر١٩٨۵ د و او ماشومانو لپاره ملى شورا جوه شوه١٩٨٨نلو لپاره يو كليزى د نماېد عربى حو د ازادى د سلم. محترمه مبارك خانم د و د كميى مشره شوه١٩٩۴

. كنفرانس جو شو

نني سياست او د نې: دويم فصل

29

ه د رايو وركول حق ترالسه كرن و په ايران كې.

ي كې ايران خپل لومى اساس١٩٠۶په كال . انونه تيار كل لپارهپه نولسمه پيى كې و په سياست كې د گونى ك د روه او دوى د پو ولنو په جوولو الس پوقانون جو ك د هغوى غوتنه د رايو وركولو دحق لپاره ونه منل ش

.مرستې د الس ته راولو لپاره يې د نجونو وونى جو كل

و په دى غونه يوه غونه جوه كه ا د ايران په پالزمينى كې د ختيو و ې د وطن پالو و ولن١٩٣٢ په كال په تر كې ى د ېجې نيوالېمېد دو. ن كى ووكې د لبنان، عراق، مصر، تركې، او هندوستان و گو

د صفيه فيروز په نوم يوې ى چې يوه سياسى فعاله وه د و د وند ١٩۴٢سياست ر ته راووتې او په كال ، فاطمه سياح چې يوه لددى وند موخه د و د ژوند لووالى د مدنى او قانونى حالت ه كيدل و. بنس كيود

متفكره وه د وند د منشى په توه واكل شوه او هغې په يره فعاله توه د ايران د پارلمان پام د و ازادې سياسى .ته را وراوه

د و سازمان ول واه . ك د ايران و د رايو وركولو ملى ول اكنو كې د انتخاب حق تر السه١٩۶٣ په كال

برياليتوب داوو چې د پارلمان په تصويب يې د كورن د مالت قانون من ته غ ې دودسازمانو په الس كې ونيول او .لاو د و و درلودل د سو لپاره منع اعالن شو. په عملى توه د اجرا و وريد١٩۶٧راو او په كال

كوالى چې قاضى و نه شو. د اسالمى انقالب نه وروسته د كورن دمالت قانون لغوه اعالن شو١٩٧٩په كال واوسيى او مجبوره شوي چې عام اى كې حجاب واغوندي يوه ه چې د قاضى په توه يې خپله دنده له السه

كې يې د بشر د حقوقو ٢٠٠٣ د ايران يواينى ينه قاضى وه په كال ١٩٧۵وركه شيرين عبادى وه هغه په كال و د و لپاره ن نه وروسته ينى تعليم كو و او سياسى فعالي١٩٩٧د . د پلوى له كبله د نوبل جايزه تر السه كه

قران پاكهغوى په دى باور وي چې د. مبارزه پيل كه او د كورن د مالت قانون لغوه كول يې تر نيوكې الندى ونيوته مهمه ده چې هغه تفسير او ژبال شوى دى او و هيو اخيز دى كه چې د اسالم دين د نارينوو له نظرتفسير

يمطالعه او په خپله يې تفسير او وژبا.

د دوى د هو په پايلو كې د ايران پارلمان د كورن د مالت يو قانون تصويب ك چې په هغه كې دو له يرو حقوقو ى و كوالى د كورن د دستمزو قانون وه چې د هغه له مخ١٩٩٢ بل برياليتوب په كال ينه مالت شوى وو او د دو

شول چې د خپلو ميونه د كورن د خر لپاره پيسې تر السه كي او كوالى شول چې له خپلو ميو نه طالق ترالسه كي .او همدارنه ى وتوانيدلي چې د قاضى دنده تر سره كي

ى انتخاب ١٧٩ كال په ول اكنو كې ١٩٩۶ په سياسى ژوند كې په لور پارلمانو كې ى واكل شوې او د . سيمو كې اعالن شوى٨۴او په

توب يد ايران په اسالمى جمهورى ول اكنوكې ى واكمني ون كوونكې وي او د رئيس جمهور خاتمى په بريال

.كې يې غه ونه ولوبوله

نني سياست او د نې: دويم فصل

30

د سياسى او تجارتى حقوقو تر من ايكهوقو او د دوى د سودارى د زياتيدونكې فعاليتو تر من اني ايكه وجود د عربو په ن كې د و د سياسى حق

.لرى . په اكتوبر كې د بحرين په هيواد كې د لومى ل لپاره و ته د انتخابيدو حق وركل شو٢٠٠٢ د

و لخوا لكه په همدى وخت كې د و د سودارى سازمان په مننى ختي كې يره وده وكه او د عربو د مشرانو .سوزان مبارك له مصر نه ملكه رانيا د اردن نه چې دعربى و د سازمان په جوت كې مرسته كى وه مالت وشو

د عربو و د ېتيرو دوو كالو كې د عربو په افكارو كې د ليدو و بدلونونه رامن ته شوى رنه چې فهوم الكيان پهپه سياست كې دا يره مهمه ده چې د و په هكله خبرى كيي او په : ل نيوالې محكمى مشرى په لندن كې ووي

.رتيا سره عربى هيوادونه په سياست او سودار كې د و د ون د هولو په هكله يو د بل سره سيالې كويپرمخت نو د غور كې د شتمنو عرب١٩٨٠ او ١٩٧٠ د عاملتر يوي اندازې د ه كلنو په منو پان

.ل برابره شوه او همدارنه د وونيو فارغان دوه برابراه شوېكچه دررد و د سواد . اچونه وههد بحرين په هيواد كې هغه شمير محصالنو چې برى ليكونه تر السه ك يري يې په سعودى عربستان كې . ويې

د بحرين په هيواد كې مونا يوسف الموعد . جووي پيدا كوي چې د سودارى د اصولو يوه برخه ېدولت و ته دند په توه مديره ده چې د واى مى الموعد په نوم ياديي او په تيركال يي ې هيئت د غلومن ه وه چې د سودار

به بحرين كې قوانين او مقررات د و د كار ري لي كسانو په شاوخوا كاركوونك١٠٠٠ د له دشو و وده٪٢٠ وه ٪۵ كال رايه دى خوا چې د و د كار قوه ١٩٧١د ي او دحقوقو په هكله د سو سره يو برابر ديانت كوضم

. ته لو ه شوه٪۴٠په تير كال كې د قطر په هيواد كې د تيركال د . ن كې ير غورنونه شته دىېپه دى وروستيو كې د و د پراختيا لپاره په عرب

كې و ته د اروال په انتخاباتو كې د ون او رايو وركولو حق وركل شو دعمان امارت دوه مارچ په مياشت .ې په مشورتى شوراكې شاملى كى او په همدى وخت كې بحرين لومن ه د سفيرى په توه واكله

د يوه داسى هېواد لپاره كې د رايو حق تر السه كي دا ٢٠٠٩په عربستان كې داسي ويل كيي چې ې به په كال نقطه خلك په انتظار كې ول چې په ه ول په د . چې تل د پرختللئې ن تر فشار الندى و يو ه ام بلل كيي

.عربستان سعودي و ته د رايو بشپ حق وركول كيي .كوي په ن كې يواين هيواد دى چې يوازى نارينه د رايو حق لرى

ى كولى شى . سره سره توانيدلي دى چې ينى پر مختونه وكىنشتوالي ياسى ازادى په كويت كې و ته د سسفر وكى مور وچلوى او په هر برخه كې كار وكى د كار قوا يو په دريمه برخه ې جووى دوى په ونيو او

يح وركوى چې يرى ى په پوهنتونو كې د نارينو په پرتله ه وتيا ودلي ده او له همدى كبله كار وروكونكې ترج .كار ومارى

.ي فارغانى ى د٪۴١په كويت كې د نورو عربى هيوادونو په پرتله يري ى زده كى لري د پوهنتون او د كويت اولسي . كلونو په تر كې د كويت و مظاهري په الره واچولي او د رايو د حق غوتنه ئي وكه١٩۵٠د

.نه واندي كلجرې ته ئي غوتن ليكو

نني سياست او د نې: دويم فصل

31

چې په هغه كې دولت مسئوليت لري چې . م اساسي قانون پر خالف يو كار دى١٩۶١ د رايو د حق د وركولو نه انكار د خپل اوسيدونكې ته برابر حقوق وركي او همدا رنه كويت د ملرو ملتو په ژمن ليك كې ژمنه كى چې خپل

.ركوي او هر ول تبعيض به له منه وي اوسيدونكو ته به برابر حقوق وفاطمه االبدالي دو چارو د كمېې رئسه د كميي ريئسه په تيرو لسو كالونو كې د و د حق لپاره يري مبارزي

هغوي مون ته وايي چې هغه وخت ال نه دي رارسيدلى چې ي د رايو حق تر السه كي او هغوي له “كى او وائي “.نو هغه وخت به هي كله رانشي . منظم تقسيم اوقات لريان سره يو

كال د مي په مياشت كې د كويت اولسي جرى په قانون كې يو بدلون تصويب ك چې ې د رايو وركولو او ٢٠٠۵د .انتخابيدلو حق لري

نو لپاره يو غو ام بلل كال ول اك٢٠٠٧كه ه هم دا پريكه د كويتي و لپاره يره ناوخته وشوه خو بيا هم د كال د جون په انتخاباتو كې د كويت حكومت دوه ې په ولسي جره كې د غو په حيث ومنلئ ٢٠٠۵د . كيي

چې دا د . معصومه المبارك د سياسي علومو پوهانده او ورپاې ليكونكې د پالن د وزيرې په توه مقرره شويه ..ي چې دوي په خپلو سياسي هو تر دي ايه ان را ورساوه كويت د و لپاره يو غ بريالي توب د

تاسو ه فكر كوي؟

ايا تاسو فكر كوى چې كويتى ى د رايو د حق د الس ته راونه وروسته په سياست كې چې د هغه لپاره يې مبارزه ى؟ وى چې په اسان يې دا حق تر السه كېكي ده د هغو هيوادو و په پرتله يرى فعال

و تر من ى او بريتانوىهدكويورته والى شته؟ غوتنې بندوي؟يايا د لومى ل دويم او يا دريم ل ناكام نه وروسته خپل

هغه كوم كار دى چې تر سره به ې شې؟ تر كومو شرايطو الندى؟ او كه بريالي شيايا غواى چې په انتخاباتو كې وونك ؟يتصويبول يې غوا؟ ايا كوم قانون شته چې ي كيي

د افغانستان دري د و د رايو د حق په تاريخ كې نوى اساسى قانون

ى او ( اساسى قانون لرونكې دى چې په هغه كېېغانستان د يو نوي خوااف نيى رايه د۴ د جنورى د ٢٠٠۴د

په . اوانتخابول دواه شامل دي وركولېدى كې سياسى حقوق لكه را چې په)ينارينه د قانون په مقابل كې برابر دپارلمان له دوو غودو جو شوى . ي چې د دولت مشر دخلكو په مستقيمه رايه اكل كيياساسى قانون كې راغل

. ولسى جره او مشرانو جره چې ولسى جره په مستقيم دول د خلكو له خوا اكل كيي

نني سياست او د نې: دويم فصل

32

آيا تاسو پوهيدلې؟يزه له د بيال بيلو سازمانو او ولنو نه د ينو لپاره افغانستان ته واله تر و په ول افغانستان كې د كس١٢يوه

:ولسواك او د و د دري په هكله ينې وكى هغوى داسى وويل ،سياست ول افغانستان هيله مند دى او د ولسواك په هكله مثبت فكر كوى او هغوى غواى چې افغانستان د •

.پرمختللى ن يوه برخه شيخلك پوهيى چې % ٧٠په عمومى ول افغاني ې او نارينه په هيواد كې د سياسى پيو نه خبر دي •

فكر كوي چې ملى % ٧٣ پالن لرى چې په انتخاباتو كې راې وركي ٪٨٧انتخابات كيدونكي دي البته انتخابات هيواد ته ه لري

بايد په كورنيو چارو كې برخه ولرى بلكه د ولنې او دهيواد په ې نه يوازېدى نظر وو چې په ٪٧٢ • . ويېپريكو كې هم برخمن

؟ او هغوى الندى دوه ې بايد برخه ولرې پورتنې سازمانو له خلكو نه دا هم وپوتل چې ولى داسى فكر كوي؟ ې ول . كليدليله واند

.ى حق دى چې اسالم وركيلومى دا چې دا د دوى طبع •اما . دويم دا چې دوى زمون د هيواد دنفوسو نيمه شميره جوه وي نو حق لري د ولنى په ژوندانه كې برخه ولري •

وابونه اوريدل كيدل او دا سوالونه ير د و د حقونو او نقش په هكله وو په رديز په بيالبيلو سيمو كې بيالبيل لك پر دى باور نه وو چې ى دى د نارينو په شان يو شان حقوق ولري په رديز او زرنج كې ، زرنج او قندهار كې خ

.نيمو خلكو دا فكر كاوه چې ې بايد برخه ولري

هغه خلكو چې تعليم كى وو او وونى ته ي چې وونه او روزنه د خلكو په عقايدو كې ژور اغيز لرې يېين

.لان او هغو چې سواد نه درلود مخالف وتللى وو د و د برخې پلوي جره كې و ته انى شوى او ى كوالى شى چې د نورو سې په ول كرسه يو٪٢۵ كرسيو نه ۴ وله هر

. نه ديېكرسيو غوتنه وكي هغه ى چې اكل كيي محدود ضمانت ٪٢۵ ته ضرورت نلرى په ېز د رايو د حق مباريكه ليكل شوي داستانو ته وورو افغانى ى ه پيل لر

.يورسره مخ وي حل ككي نه موجوديت په خپلى ستونزى چې د هغه شيشويو كرسيو كوالى

تاسو ه فكر كوى؟ اونيان ه فكر كوي؟نې؟ ستاسى يي لرې ه عقيقددكويهغه خلك چې ستاسى په سيمه كې ژون

د عقيدو سره شميره ه شي ده؟

دي ژورناليستان بايد هغه موضوع انى په ورپاو ي سياست دانان په يوه هيواد كې د خلكو استازو ااسى مشرانيس

وي تر و خلك ورته د رايو او تلويزيون پرورامونه هم دخلكو د زوق سره سميوته په زه پورى وككې وليكې چې خل .غو كيدى

ه پوه شي چې خلكن وي آيا حدس وهلي شي؟ د خلكو داما سياست دانان او ژورنالستانوق ذه شى خو ت غواير ل ير وخت او ىنيمعلومولو لپاره يوه هم دعقايدو د سرشميرنې الر ده دا كاران ر ظ چې د هر چا

دوستانو نه او ومعلوم كى كه چې بيال بيل كسان بيال بيل نظريات لري د بيلې په توه كه چيرى تاسى د خپلواني دغه خلك بايد يوازى دكابل نه وى بلكه د افغانستان د نورو يوه پوول هيواد نه استازيتوب وك و د ى ترتنه وك

.سيمو لكه هرات، مزار او نورو ايونه هم وي

نني سياست او د نې: دويم فصل

33

د ي وشېمون دغه خلك له يرو غو ارو وو ارو او د كليو نه اكو بايد د وانانو،و نارينو او زو سره خبر

په توه فرض كي غواى چې وپوهيي چې په يوه ې په نوم ياديي د بيلې كوو د نمونېه روپ سره چې خبرهغ ى كلى كېاند ېه اوريدل غوا يو نهي را هه رن بايد پوه شو چې په دى كلى كې ژوند كوي ې؟ مون

او و د مننى عمر؟ې و زېو وانانهغه ينې چې . نانو نه پوتنى ونه كو بلكه د هر روپ او د هر عمر درلودونكو نه وپوتو مون بايد يوازى له وا

نارينه په بركې اوپه پورته ول تر سره شوي، د ولنې ول اقشار په هيواد كې بيسواده، باسواده وان ، زه ه .نيسي

.افغانى ې په ول اكنو كې د ون لپاره نوم ليكنې كوي ، د و روپونه د ېغانانو په يره چكتيا سره د ول اكنو ارزت د خپل هيواد د راتلونكې لپاره درك كى يناف

ه د هغو و نه ك شول چې د نوم ليكنې لپاره راغلې وي تنوم ليكنې مركزوې د ينل لپاره سره يو اى شوقتشوي د رايو وركولو د ې كولې تر و خپلې وتې مرستكورنيو زو و سره د وونى د زينو په پورته كيدو كې

كلنه ده په ناحيه كې يې د رايو كارت تر السه كى او وي ويل مون دلته ٣۵اللى چې . ي په كارت ولوېپيژندلو .راغلي يو تر و خپل هيواد ته يو عادل او با انصافه مشر واكو او دا زمون حق دي

راكته كوله تر و مخ يې معلوم مخ كلنه ده د راوتو په وخت چادرى په خپل ۵۵نوم چې يوه بله ميرمنه د خانم ل په وويل زه ددى لپاره دلته راغلي يم تر و صلحې او امنيت ته رايه وركم مون يره موده د جو نه پرته بل ه نه ينه ش

چې نه وي وونى ته والى شي او مجبوره درلودل او اوس غواو چې يو سوكاله ژوند ولرو او لونى مى وشى كوالى . فبرورى د واشنتن پوست ورپاه٢٠٠۴ د ي شيپه كور كې پات

تاسو ه فكر كوي؟ ه ده ده چې ې له هغو نه يوه سپين سرهدى چې نوم ليكنې كوي يوليكل شوي و په هكله ېپورتنى راپور د در

يې ور باندى ويا كه چې د تاريخ په نازكه ي كورايه وركوي او كورن كې يو مهم كار ترسره كوي ستاسو د شيبه ي چې رايو وركولو تهى او يا ستاسو د خپلوانو نه كوم يو ويا؟يكورنى كوم غ

او ه ورته ير ارزت لري ؟ ايا تاسو ته دا داليل د پوهيدو و دي؟ ستاسو ي رايه وركوېدويمه او دريمه ه وايي وله وواب ب ديه ه دولت تاسو ته د قبول ورن تنه وشي؟ اوي؟ كه د مهمو شيانو په هكله ستاسى نه پو.

سودار يوه برخه و د وريمو د الرى په درلودو سره د نيوالپراتورم اېپه تيرو وختو نو كې افغانستان د لو .مركز و اما افغانستان په مرنه ن كې يو غريب هيواد دي

UNDP ختمد عربو بر ٢٠٠٢

نني سياست او د نې: دويم فصل

34

تر سره كي تر و د مننى ختي او مسلمانو هيوادو وروسته ېپه دى وروستيو كې عربى وانانو يو ل مطالع .ي بدبختيو او فقر دليلونه معلوم ك، يواليپات

.مله وموندل چې د ولنې د ودى او پرمخت لپاره ير مهم ديا عېهغوى در

هر وك په ازاد ول خپل نظر بيان كى تر و خپل هنر د مطبوعاتو سياسى عدالت پايد موجود وى تر و .او كلتور په برخه كې واندى كى

. تر و وانان سياست ته اماده كي ويد وونى او روزنې ه سيستم بايد موجود ه تعليم او ې بايد دو وكوالى شې ولنيز ژوند كې برخه واخلي روغتيا لرونكې وى تر ېول. ي په

د ولو خلكو ېپورته عوامل د اهميت و دي؟ اول عامل ضرورى ده چې باور حاصل شي تر و د هيواد چاردويم . په عادالنه ول ويشل كيي ېفرهن او كلتور ژوندى پاتى كيي او د هيواد زيرم. په ه پر مخ ى

تر و د يدى اقتصاد جو كعامل ضرورى ده كه چې تعليم كى او فعال خلك كوالى شى چې يو تولي نه ي په واه عمر واده وكېكه . ؟ دريم عامل هم ضرورى ده. حل كيې او هيواد ستونزېكورن ، ولن

كه ې تعليم كې نه وي نو نه شي كوالى روغ او بازكاونه . او حتا مري يشى كوالى چې روغ ماشومان ولر سياسى ې كه يرن او هيواد نيم پيداوار له منه د كوي ونه لرې دندي كه يماشومان وروز

.يحقوق ونه لرى نو ولسواكې وجود نلر

شي؟يتاسو ه كوال دو كې يې خپلو حقوقو لپاره مبارزه كو په هكله چې د تاريخ په او ى د هغوپوره معلومات تر السه ېكه غوا

په انليسى ژبه دى كه تاسو بل وك پيژنى چې په ليست كې كى الندى ويب سايتو ته مراجعه وكى البته سايونه .اضافه شي

www.britannica.com/women/articles/woman_suffrage.html

http://lcweb2.loc.gov/ammem/naw/nawstime.html www.womeninworldhistory.com/factLesson4.html

www.europarl.eu.int/enlargement/briefings/26a3_en.htm www.un.org/womenwatch/asp/user/list.asp?ParentID=7004

www.womenhistory.about.com www.guide2womenleaders.com

خلك د ولسواك پر اى ېپه هر حال ين. دييد يو مشهوره او پرمختللى هيواد لپاره پورته ياد شوي توكي ضرور

.يالندى مواردو ته ترجيح وركو قدرتخپل ان ته خپل قوم او خپل سياسى روپ ته قدرت ان ته ثروت او هغه ن خپله ونه لر ې د ويلو لپاره وبولى او ان د درناوى و ي چې يوازى نارينه خپل .

ي هغه شيان چې او ويري نه دى چې بدلون ور دى او كه نه ي خلك د بدلون خه ويره لرى او باورېهمدا رنه ينكه د افغانستان . كې له السه وركيې دى له السه وركي او شايد ينى ونه غواى خپل موقف په ولن ته مهميدو

د افغانستان د ستونزو حل لپاره په جه كې ې دورنه لې شوېاوسنيو حاالتو ته نظر واچوو وبه وينو چې پورته ياد .دي

نني سياست او د نې: دويم فصل

35

.يد بدلون او تغير نه ويره لر چې هغه كسان .غو كسانو چې د خلكو اكثريت ته به يي پام نه كاوه او خپلو و ته به يي ترجيح وركولهه

ل افغانېه چې مخكې مو زده كنير امتيازونه لرې و په پرتله هغوى خپل حقوق بى له ي د نورو هيوادو د

ويكومى مبارزى الس ته راو ي چېاى كار ، هغه كسان چې قدرت په الس كې لري پوهي ه او پر ته حق وركول هم پيه شوي چې ينو خلكو چې د دوى مالت يې كاوه خپل قدرت له السه ورك نو معلوميي چې ېدي او داس و سره مخ ديېافغانىو ستونزو او خنه او د هغى. د غ ولنه كې او دحقونو اندازه مپه افغانستان كې قام په

هميشه يې د ي د و په ير يعنى د نيم نفوس په ير عمل وشسره يى پر اى چې هغويې يوه پيچلې يره لرى دد .سمبول به درلودلې

هر وخت د و په هكله ېلكه نه چې دوه پيشو انى چې د موك په سر جنيى په افغانستان كې جنې ل بيا هم پايله شي ېچې كه هره پيشو وونكچې د موك به يې درلوده او دا ه كار ندى . دري پرسر جنييهمديد

.د موك په زيان ده يدى چې خلك پر دوېن او پري د افغانستان د و لپاره مهمه مسله داده چې د د موك لوبه نوره پاى ته ورسو

خپل او د خپل سياسى ژوند برخه ليك پهې او په دى هكله فكر وكي چې رنه ژوند او ن غواي وكېباندى لوب او د هغه لپاره عملى ي حقوق تر السه كه بايد هغه د كاغذ پر مخ پرى ندكله چې و د ولسواك. يالس كې ونيس ل كاله مخكې غيرى قانونى اعالن شوى و۴٠ په توه د وو نجونو وركه او اجبارى وادونه ې د بيليامونه واخل

تر يد اساسى قانون د پلي كيدو لپاره بايد خلك د خپلو حقوقو نه خبر و. ې به نه ده خپله ك قانونياما تر اوسه يې همو هغه الس ته راوي.

. د و د نقش په هكله د افغانستان په معاصر تاريخ كې ور امونه

ول واك عبدالرحمن د و د موقف د ه والي لپاره ينې قانونى اصالحات اعالن كل د كونى ې ١٨٨۵ ده د مه خاوند له ورو سره منع اعالن شو ، د واده قانوني عمر يې لو ك ، و ته د طالق محدود حق وركل شو او وا

.په زوره واده كول لغوه شو

ول واك امان اهللا او د هغه ميرمنې ملكه ثريا غوتل چې افغانستان د مشهورو او پرمخ تللو هيوادو په قطار ١٩١٩وي په انى توه د هغو بدلونونه چې اتاترك په تركيه كې راوستى وه سخت اغيزمن ول او غوتل كې ودروى او د

مريتوب او اجبارى كار . يې چې د هغو نه پيروى وكي ول واك امان اهللا پريكه وكه چې مشروطه شاهى اعالن كيك دمحاكمى او قانون نوى سيستم يې جو ه ويويې له من .

١٩٢۶د ملكي ثريا د وينا متن كال رنه چې د اسالم په تاريخ كې ې د لو لري م يوازى د نارينو خدمت ته ضرورت هيواد فكر مكوى چې زمون(

و په تاريخ كې ير د ارزت نه ك كارونه تر سره كي . ولوبوي كې مقام لرونكې وى بايد خپل نقش په ولنه بايد د و د انو كارونه بايد زده كه وكيد هغو . ېى يوازى د خوند اخيستو او راحت بولو لپاره ند. دى

كار تر سره كولو لپاره بايد ان د پوهى په جوهر او پرمخت په الر كې ون وكو ددىېخپل هيواد د ود .)سينار كو

نني سياست او د نې: دويم فصل

36

شو ملكې ثريا د ي نوى قانون جو ك د هلكانو او نجونو لپاره تعليم اجباركموول واك امان اهللا د قانون محا

د حمايت نسوان ېوونيو لگت په غاه واخيست چې مور او خور يې هم په كې برخه درلوده او همدارنه هغ .ولنى بنس كيود دا ولنه يوه خيريه موسسه وه

او لو مخ ي نه دې په اغوستو يې مجبوري واغوندې چادرېچې نه غواې امان اهللا اعالن وك هغه ول واك ريداى شى هغه د نجونو وونى او د و روغتونونه جو كل نجونى يې د زده كو لپاره بهر ته وليلي تر و د

ه زده كيېناروغ پالو په تووك .

ېعامد اوې و ته د رايو او لوو زده كو حق ورك د لومى پارلمان لپاره انتخاب شو اساسى قانونې نو ١٩۶۴ .ته وركل شو او د و اونيزه مجله د ارشاد په نوم خپره شوهې ېروغتيا وزارت پوست ، يو

يو الس ايپه نامه تاسيس شو چې اصلى موخې يې كورن) انجمن داوطلب( د و لومنى سازمان د ١٩۶۵

.صنايعو ته وده وركول وه

اتحاد افغانستان الندى ك او د پنو ميلونو په شاوخوا افغانان په پاكستان ايران او نورو ي پخوانى شورو٨٩-١٩٧٩ .هيوادو كې مهاجر شول

د ې. وتل او كابل ته نني وايستلې اتحاد لكريمجاهدينو د امريكا د متحده اياالتو په مرسته د شورو ١٩٩٢ ٪٧٠ داكترانى ٪۴٠ په پوهنتون كې و ې شوې مخكې او چادر په اغوستلو مجبورييكر

اما د كورنيو جو د پيل له كبله هر ه . د ولنيزو كارونو د زده كونكو برخه جووله٪۵٠ ېوونك ته يه مخ شو او يرې ې دپه نااپه ول بدل شول او د بى امن له كبله د و ژوند د كاوونو سر

. چې كورو كې كينېېمجبوره شو اما د اسالم تفسير د دوى په ي راولې صلحه او ارامبهطالبان كابل ته ننوتل او خلكو هيله درلوده چې دوى ١٩٩۶

اوونو سره مخ كو ژوند ال د نورو ك و د كور نه بهر دنده ن. اند د ى بند شول اووون شوه تر د نجونود بودا لويه . د عادى كارو د كولو نه پاتي شويېد موزيك اوريدل په په بند شول او . سره كوالى

تاريخى مجسمه چې د افغانستان د باى تاريخ يوه برخه ده چې بيا به هيكله جوه نه شى ويجاه شوه د . د ول هيواد د نيولو نه د دوى په واسطه مخنيوى وكېشمال جبه

د افغانانو . واكونه كابل ته ننوتل او طالبانو خپل قدرت له السه وركې د امريكا د متحده اياالتو په مشر٢٠٠١

كې په يو من محالى حكومت پريكه وكه و تنو و هم په دى كې ون نبيال بيلو لو د جرمنى په ب يو ي پريكه ليك داسند ب. لې كي درلود او من محال حكومت دوه ى هم په خپل تشكيل كې شام

يپالن جو ك چې د هغه له مخى افغانستان د يو ولسواكه او ازاد حكومت لرونكې وريد او ي دد و ون درلود او يوه ه د لويي ٢٠٠په اضطرارى لويه جره كې . پالن په هر ام كې شاملي دي

و د مسعوده جالل په نوم يوې ې د جمهورى رياست جرى د رئيس د مرستيالې په توه واكل شوه ا نه ٣٠٠لپاره ان كانديد ك او يوه وينا يې وكه چې د ولو حاضرينو له خوا ورته هر كلي وويل شو او له

.ېيې زياتي راي وموندلې چې د دوهم كانديد نه زياتى و له خوا ېقل كميسيون اوس د يوې وزيرانې دې دبشر حقوقو مست په كابينه كې اوس محال لور ې

حقوق پوهې دى چې ېددى كميسيون دوه ي لرىې؟ چې پنه ينه كار كوونك. بيول كييخ پرم .د اساسى قانون په جويدو كې يې برخه درلوده

نني سياست او د نې: دويم فصل

37

د افغانستان په تاريخ كې مشهورى ي

روكسانار ايونه يې ويجا كل او هر چيرته چې به ورسيد هغه اى به كله چې سكندر په منن اسيا باندى حمله وكه نو ي

ل توننته چې افغانستان د هغه يوه برخه وه ور د باختر امپراطورىي كې هغو٣٢٩ورانيده د ميالد نه مخكې په كال د هيواد د خالصون لپاره د باختر شهزادندر يې د س د سكندر سره په خبرو شول او سكي پالر او كسيارتې او د هغ

له دى نه وروسته اسكندر پريكه وكه چې هر چيرته به همدا كار اوواده يي ورسره وكاوه خپل مشر په توه ومانه وكسانا د ر پلويانو ېستارشوكوى او هغه د ايران د شاه دخت ستاره سره واده وك چې درو كسانا د خواشينى سبب

. مور او زوى چې اسكندر نوميده ووژلېهغ

رابعه بلخىهغه شعرونه چې د پالر په هكله به يې ويل كيدل ير خوول او خپله به يې هم په . د سامانيانو د يوه حكمران لور وه

يو بل ته د به د بكتاش په نوم يو غالم درلود چې ورباندى مينه وه او دوى پالرعربى او درى ژبه شعرونه ويل رابعى په پاى كې د دوى مينه رسوا شوه . ه د شعر ويلو بل كار نه درلودت بى له بكتاش وله ورېرابع. شعرونه ويلېمين

رابعى ددى خبر په اوريدو سره خپل ان وواژه او خپل وروستى پيام يې په خپلو . بكتاش له درباره لري او ووژل شو .وينو په ديواله وليكه

ملك وهر شاد درلوده چي پالزمينه يې په ي كې حكمران په يوه امپراطورې ملكېد پيى په پيل كې ١۵ پيى په پاى او ١۴ د

پنوس كاله دوام وك او لس كاله دميه د حكمرانيد جدلى د درياب نه بيا تر چينه رسيده دهغ. هرات كې وه ده او د خپل ته عالقه درلوې په خپل ول عمر كې مشرېهغ. وروسته په يوازى توه دغه امپراطورى اداره كوله ېمين

ملكه وهر شاد د فرهنى او هنرى اثارو . ې اداره كولې چارېميه په پرتله شاه رخ چې د تيمور ووكې زوى وو ير كتابونه وليكل شوه او شعر په دربار كې يره وده ي فلسفې شوې جوې منارې په وخت كې ديردېاو د. لويه پلو وه

تر اوسه هم په ې شوې په الرونه جوې چې ددېهغه منار . ي ندونكي وستوري پوكه او د هغى زوى الغ چې مشهور . له پنو منارو يو مسجد يو وونى او يوه هديرهيهرات كې شته چې عبارت د

عايشه دران

كې د انو وونكو نه زده كل او هغه د تيمور شاه انى زده و خپل تحصيالت په درى او عربى ژبېعايشددى له كبله چې پالر او ورور يې دواه په جه كې : شعرونه د هغه په دربار كې وويلي خپل لومنېهغ وه ېكوونك

په كابل كې د نجونو يو مكتب د هغى په نوم . مه شوي وو نو هميش به يې شعروو غمينه او تراژيده به درلوده . كې وفات شوه١٨۵٨ هجرى ١٢٣۵ په كال نومول شوى دى چې د المان د هيواد له خوا ورسره مرسته كيي هغه

مالل

ماللى . كله چې افغانان د انليسانو پر ضد جنيدل يوه سرباز چې بيرق يي په الس كې وو ووژل شو١٨٨٠په كال .بيرق پورته ك او په دى وسيله هغه د دمن په واندى مقاومت د سمبول نخه شوه

نني سياست او د نې: دويم فصل

38

ملكه ثريا ورپاي ېكورن خه وه پالر يې محمود بي طرزى يو مشهور ليكوאل وو او د يوسياسي او ېيوه منورثريا د

كې ١٩١٩په كال . ل او خپله لور يې د عالي لوو زده كو درلودونكي كهيمدير وو د اتاترك اصالحات يي ير ستا كې يې د نجونو د لومنې وونى بنست ١٩٢١كال يې د شاه امان اهللا سره واده وك او د افغانستان ملكه شوه په

او وروسته له رات نه د افغانستان د ې يې د نرسن كورس لپاره تركيي ته وليلېكيود او ددى وونى فارغاننيو روغتونو كې يې په كار پيل وكو په لم.

تاسو ه فكر كوي؟

كومه يوه ې دې او د بيال بيلو دليلو له كبله مشهورى شوېو نه جالېد هغو و په هكله چې تاسى ولوستل يو د بل ي په هر برخه كې چې وغواي شيتاسو كوال. پاى ليكي ؟ تاسو د رابعى داستان ته كومېتاسى غوره بولي؟ او ول

ته ده او ول تاسوه غاه مو پې چې ملكه وهر شاد ياست او دافغانستان مشرياوس تاسو فكر وك . يداستان وليك؟ رنه قوانين به تصويب يكي؟ ه شيانو ي ه جو كيغوا . يتاسو كوالى شى هر ه چې غواى جو ك. يور

؟يته به بدلون ورك كه تاسو د مرستو امكانات . ي و معيوبينو او روانى ناروغانو سره مرسته و كا نور خلك غواى چې د يتيمو ماشومانو

رسته وكى؟ د ه ول خلكو سره به ميولر

نني سياست او د نې: دويم فصل

39

تمال

ن

ورد غ

و

د كې

ن تانس

غا اف

پهي

1(ظ

ر شاه

ايرا

حمكه

مل اوه

2(

اب

جنليا اوكه

مل اواهللا

ب حبي

ير ام

3(

پال

مه ميل

ت ركى ش

وائد ه

نا ريا

د ا ې

4(

وون و

جوند ن

ېوير

صو ت ي

5(

لى ى

ارياد

شا هر

وى لكد م

6(

د رانفس

و ايانظام

و نو ايس

پول

ې

7 (

رد ز ال

اينا رتي

بU

NH

CR

8 (

نهلېمج

له و

دى اللم

9 (

ستهاليورن

د ژجاه

ه مميل

ج

10 (زى

ستاي ا

ري ج

لويد

11 (אل م

د وق

حق د و

دى رزد ك

حامې ل ك

حاپه

و راو

ته س

د الN

GO

نني سياست او د نې: دويم فصل

40

مصممه كانديدهمسعوده جالل د افغانستان په تاريخ كې دلومنىل لپاره د ى په توه د جمهورى رياست

ان كانديد ك لپاره.

ې رئيسنې كال د جون په مياشت كې د لوم٢٠٠٢ جالل په لويه اضطرارى جره كې خپل ان د ې كله چې مسعود يه لن وخت كې يې د نه منلو سفر وك اما هغه باورپ وه كه چې شيبه نه كه ا وياد په توه كانديد ك دېجمهور

ېوه چې خپل د مقصد منزل ته به ورسيي دا سفر هغه وخت پيل شو چې په سيمه كې انتخابات پيل شول مسعودوروسته ميه يي ورسره . ته پاتى ويورى نوم ليكن او و وي خپل ان كانديد كي كورن ته وويل چې غواېخپل

تر ورته جو كمرسته وكه او پوستر يې ي وزويي ېدبانو پر سكو او كورونو . شپه مخكې وهدا فقط د انتخاباتو نه يوه

ما خپل (( وك له ان سره فكر يمسعودپاتى شوم او كار بت ك زه دلته ثارزت

مې يرو بدو مى وك او خپلوخلكو ته وند په يرو حاالتو كې مرسته وكه، د ژ او . ې كېمرستسختو شيبو كې مى ورسره

خبره يم كه ېبرخ ې د كاو له هريزه د دودابله . يباور وشخبره د صداقت وى پر ما به كې وونكې شوه ور مسعوده په انتخاباتو

ودى په لنه موده كې خپل امكانات درك كل او وي ويل ما ته او د ميه په كور يې ورته د تحفى په ول ل راو مسع .ريسه شوم جمهوره د افغانستان هغه وخت ل راوى كله چې زه

له دي نه چې ې امر وو مخكې فابريكې او پالر يې طال محمد د يوېې مسعوده جالل د كاپيسا په واليت كې پيدا شو د عالى وونى د پاى ې يې د كاپيسا په وونى كې پاى ته ورسولېك زده ې لومنېپالزمينى كابل ته راشى خپل

د پوهنتون نه فارغه د ماشومانو او ١٩٨٩ته رسو وروسته د كابل پوهنتون د طب په پوهنى كې شامله شوه په جالل سره چې د وروسته يې د فيض اهللا. په توه په بيال بيلو روغتونو كې دنده تر سره كهېروانى بيماريو د اكتر

مسعوده جالل كورنيو جو او . ره يې درى ماشومان ديثمد واده . واده وك يحقوقو په پوهنى كې وونه كوه ې په همدې چىطالبانو په دوره كې كار كرام امريت په غاو د پرورو ملتو د خوو لپاره د مل وخت كي يې د

دطالبان د مذهبى ې په توه دنده سمبال كه نوموېو د پرورام مشاور د ملرو ملتونو د خو١٩٩٨درلود په كال وروسته د دفتر دمداخلى نه ېچې بيا وروسته دده شويپوليسو له خوا په دى تور چې د كور نه باندى كار كوى بند

له كبله د كار ېوير مطمين دوست او مالتى دى او كله به يې دا د امنيتى ميه يې ددى لپاره يو . ازاده شوه .فيض اهللا جالل په خپله د و د حقوق كلك مالتى دى. اى ته د مور په وسيله رسوله او اوس د هغى وياند دى

كله چې مسعودى جالل خپل ان د جمهورى رياست د كانديد لپاره معرفى ك ولو ته د حيرانتيا و وه او هي وند هو مون فكركوو چې يوه ه “.حتى محافظه كاران هم وايي. كانديده وهېيلاو لي سره نه وه تلې اويوه ناپ

كوالى شى ملى وحدت من ته راوى كه چې و په جو كې برخه نه درلوده د لويي جري د پرانيستو نه كو او د د نيوېمخكې یی د پلويانو د الس ته راوو لپاره ير كار كاوه او دا كار دومره اسانه هم نه وو بلك

اما مسعودى له ه راغلې وو ان دا چې ميه يې هم و له د كنلو النديوا نه ك تيلفونو سره ملر .تمبارزى نه الس وانه خيس

نني سياست او د نې: دويم فصل

41

د ته په خپله كابينه كې د يوه پوست وانديز وك تر و ې اغلى حامد كرزى دچې او همدارنه كله .ېره ش د كانديديدو نه تي رياستجمهورى

هغه وايي هميشه مى د مشرى ارزو د و كارونو او صحيح لورو لپاره د انو او سياسى مخو لپاره په زه مرى هر ې كاله فكر كى كله چې وينم خلك مى زوريى له لو٢٣ما په دى هكله : يكې درلوده او زياتو

.وخت ددى د خالصون الرى لوم اوس ددى وخت رارسيدلى . واوسم او دا ولو ته د ارزت و ده واد مشرهېانه ه يم او ددى وتيا لرم چې دهزه يوه افغ

زه ستاسى خور يم :( كې وكه د خلكو د هركلي سبب شوه ويويل٢٠٠٢مسعودى په يوه وينا كې چې د جون دويم رديف كه ه هم حامد كرزى يرې راې ولى خو مسعوده جالل په ) او كه وغواى ستاسى مشره به يم

ما غوتل چې دا په اه كم چې افغانى ى كوالى شي : وايي. راغله، هغه له خپلو هو نه پيمانه نه وه چې يو سياسى قدرت وي اوس ن ويني چې افغانى ى د هغه توان لرى له دى وروسته به د هغوى د پام

.ان كانديد كى انتخاباتو كې ٢٠٠۴مسعوده په پام كې لرى چې د . و ورو

ولنهمدنى : دريم فصل

ترقی ولنه مدنی

ولنهمدنى : دريم فصل

43

مدنى ولنه: يم فصلرد

مدنى ولنه ه شى ده؟

مدنى ولنه كيداى شي چې. د مدنې ولنى تعريف ستونزمن دى كه چې بيال بيلو خلكو ته بيال بيلى ماناوى لريد مدنې ولنى نمونه اى روپونه عبارت . هغې ولنى ته وويل شي چې د دولت برخه نه وى او دخلكو په ه كار كوى

خيريه داوطلب روپونه، د وونكو او والدينوروپ، مذهبى روپونه، تجارتى اتحاديى، د زيار كانو كلب :دي لهمدنى ولنه كيداى شى چې په سيمه ايزه . ل دغه سازمانونه غير دولتى ويپه تعريف كې و. اود فعالينو سازمانونه دى

د سيمى په كچه او د يوه سك د ه ساتنى لپاره كار NGOsهغه كيداى شى چې يره وه . ملى او نيوאل ول وى .Oxfamوكى او يا يره غه د مرستو نيوאل سازمان

من ته كيى چې خلك ديوه روپ په ول د يوى موضوع لپاره چې ولو ته مدنې ولنه په يره اسان سره هغه وخت را .بيا ولې مون دولت او مدنې ولنې ته اتيا لرو .يره مهمه وى راول شى

هره ولسواك كې خلك خپل واك دولت ته وركوى چې د دوى په استازيتوب كارونه سرته ورسوى دولت ير لوى په

تقالل ساتنه، دخاورى ساتنه او دملى واكمن ساتنه ترسره كوى او همدارنه بايد پام وكى كارونه لكه د هيواد د اسچې ول هلكان او نجونى وونى ته ى، روغتيايى خدمات پرمخ ى او د برينا توليد د سكونو، مخابراتو

نه نه شى ترسره كولي كوم چې جوولو ته پراختيا وركوي په ير پرمختللو هيوادو كې هم دولت يوازى هغه ول كاروهغوى بايد پريكه وكى چې كوم كارونه ترسره كى او هغه پيسى چې په الس كې لرى په كومو الرو . بايد ترسره شى

ينى دولتونه تيروزي او په ه ول كار نه شى كوالى او يا د خلكو د انو اتياو نه خبر نه وى او يا د . خرى كييو ه دولت ه قوانين او پرورامونه جووى تر . پام نه كوى چې دا حالت د خلكو د كاو سبب رىخلكو اتياوو ته

و د خلكو حقوقو او اتياوو ته پوره پاملرنه وشى په يوه مرنه توليدى او پرمخت په حال ولنې كې خلك يوازى په دوى ترسره كى او ستونزى يې حل كي او د دوى له دولت او په واك لرونكو چارواكو تكيه نه كوي تر و ول كارونه

پروا نه كوى چې دولت ومره واكمن دى او چارواكې ومره هويار او پوه دى او يا دولت ومره . غوتنو سره سم وىپيسى لرى مهمه مسله داده چې كيداى شى دولت ول كارونه ترسره نشى كاى او دا مسله په افغانستان كې چې دولت

غريب دى ه لوى، اما ير كارونه تر سره نشى كاى او دا مسله په افغانستان كې چې دولت يې غريب دى ه يې .لوى ، اما ير كارونه شته چې بايد تر سره شى جو شى او بيا ودان شى

دولتي ولنې د ن په يرو هيوادو كې غير. په هر حال غير دولتى ولنې د دولت د خوې پرته كار نه شى كوالى

جوې شوې دبيلې په توه دپخوانى شوروى په هيوادو كې لكه روسيه او ختيى اروپا په هيوادو كې او مننى اسيا افغانستان هم . د سوسيالستى او كمونيستى رژيم نه يې خالصون وموند١٩٨٩په هيوادو كې لكه قرغزستان چې كال

. پورى لوو چارواكو واك نه درلودپه يوه ورته حالت كې دى چې تر يرى مودى

مدنې ولنه په افغانستان كې

.سازمانونه كيداى شى چې د مدنې ولنې روپونه واوسيى خو ددى سازمانو كچې بيالبيلى دى

ولنهمدنى : دريم فصل

44

Amnesty ) ى اودفترونه لرى ) امنيستىى كې غوله ن يوאل سازمان دي چې پهدا سازمان د هغو خلكو د. يو ن

وضعيت ارنه كوى چې بشرى حقوق يې تر پو الندى شوى وى دا سازمان هغه كسانو ته يره پاملرنه كوى چې دولت كې خلك له خپلو حقوقو نه خبر ك وله ن ي او هيله لرى چې پهاو د يله خوا دوى سره غيرى عادالنه سلوك كي

.دولتو پام خپلو مسوليتونو ته راوروى سازمان دى چې يوازى په افغانستان كې كار كوى او د هغو كسانو سره ېيو ووك) نستان اپيلافغا سندى انو(

ى سازمان د هغو دولتو سره چې ددى كار ېمرسته كوى چې السونه او پى وى او په دى ترتيب نومويې له السه ورك ان قاضيانو او حقوق دانو و ته زده نيوאل غيرى دولتى حقوقى سازم. لپاره ير ه په الس كې نه لرى مرسته كوي

د افغانستان د قانون ولنى قاضيان او حقوق دانان. يكى وركوى تر و د حقوقو په نيوالو ستندردو باندى خبر ش . يته وانديزونه وك دولت جنبى تر ينى او بحث الندى نيسى تر و بيا وروسته د و د حقوقو د ه والى لپاره

.هازمانونه د مدنې ولنې يوه برخه دول دغه ساوريدونكې او د ار اوسيدونكې له هغه نظرياتو نه كه يد ارزت و د ولنې لپاره ي د مدنېولې ورپاى او راديو انيو نه ورپاى او راديو دولت هم له هغو پ. واندى كوى مر په يوه نظر او مفكورى دولت معلومات . خبريى كوم چې خپريى

ې مون له يوي نه زياتو ورپاو ته اتيا لرو؟ كه كله چې دوه تنه يوه پيه تشريح كوى د لو. پييي ېواد كېخبروى چې په ههغوى ياداشتونه د پيى نه بيال بيل وى ، هره ورپاه او د رايو استيشن د يوې موضوع په هكله مختلف نظرونه وركوى چې

. انول من ته راوى چې خلكو ته د حقيقت په پوهيدو كې مرسته كوي دغه بيال بيل نظرونه يو

البته په مدنې ولنه كې ى او نارينه د انو الس ته راولو لپاره يو د بل په ه كار كوى عادى خلكو په خپلو كه وكى چې د كور غونو باندى كوالى شي چې سيمه ايز بدلونونه رامن ته كى كه تاسى او اونيانو مو پري

.دمخى سك مو پاك وساتى او د ماشومان لپاره د لوبو خوندى اى جو كى نو تاسى دمدنې ولنې يوه برخه ياست

آيا تاسو پوهيدلي ؟ك ى جووون ولنو به په يپه مخكې وختو كې د امريكا دولت دا توان نه درلود چې د ماشومانو لپاره سيمه ايزو

وونكې په له كې به شول تر و د دوى ماشومانو ته وونه ور او يا يو اطاق برابراوه او د يوه خپل لت يو ك په توه به يې كار كاوه او په بدل كې به يې اى او خواه ېوونك نوموى تن به پيسي نه تر السه كولې او. وكى

.ترالسه كولكه تاسو په سيمه كې د جى له كبله وونى ويجا . رخه واوسومون كوالى شو په يو ول او بل ول ددى ولنى يوه ب

.شوى وى د انتخاب لپاره والري لرى . تاسو انتظار باسى تر و دولت دهغه ول كارونه خالص كى او يو وك ددى ستونزى د حل لپاره وروليى ١چې كيى اقدام وكى له ه لت هر ومره ژر چې ستاسى ستونزه يره مهمه ده او دوئس دولت ته خبر وركووا ٢

.وخت وروسته بيا .تاسو خپله كوالى شى چې يو اطاق پيدا كى تر و ماشومان په موقت ول هلته زده كه وكى ٣

كوم كار د انتخاب لپاره ه دى؟ دا ستاسى د ستونزى . هر يو دغه كار چې سرته ورسوى د مدنى ولنې يوه برخه ياستدا يوه غه . په توه چې يوه زلزله شوى دهېد بيل. پورى اه لرى تر و د شرايطو سره سم پريكه ترسره شى په كچه

د اكترانو ، پاكو اوبو. د ورانو او ويجاو د انتقال لپاره وسايلو او ماشينو ته ضرورت دي . او ستونزمنه پيه دهته ضرورت شته تر و هغه خلك وژغورى چې له پيى نه ژوندى پاتي خيمو او خواو د راوولولپاره الوتكو او الريو

.دي

ولنهمدنى : دريم فصل

45

په حقيقت كې د دا ولو شيانو سرته رسول د . كورونه چې وران شوي د بيا جوونې لپاره يې دولتى پيسو ته اتيا شتهلى راليي تر و هغه كسان د پلنې . يوه دولت لخوا امكان نلرى نو له همدى كبله نور هيوادونه ورسره مرسته كوي

.وژغورى چې تر خاورو الندى ژوندى پاتى دى او همدارنه د اكترانو،خواو،جامو او لوازمو مرستې كويآيا هغه خلك چې ار يې زلزلى وران كى بايد د مرستى لپاره بهرنيانو ته ا نتظار وباسي؟ او يا انتظار اوسي چې

ده چې دوى دا كار نه كوى او دوى بې د كوم ن نه هه كوى خپلې كورن ته دولت ورته مرسته راوليي؟ معلومه البته دوى د بهرنيو هيوادو او خپل د هيواد له حكومته داهيله لرى چې . نجات وركى او اونيانو سره مرسته وكى

.كياما په عين وخت الس په كار پورى كوى تر و يو دبل سره مرسته و. د دوى سره مرسته وكى

د مالت الس ته راول ه ته وايي

د مدنې ولنې ينى كسان او لى غواى چې د دولتونو په پريكو كې نفوس وكي ،چې دى ته د مالت الس ته راول .د مالت موخه داده تر و هغه كسان تر اغيزى الندى راولى چې د پريكو پوره واك ولري. وايي

كسانو په استازيتوب سرته رسيي چې مرستې ته ضرورت لرى او يا خپل غ نى پورته د مالت الس ته راول د هغو .لكه بى كوره خلك ماشومان او چاپيريال. كوالى

د بيلى په توه نيوالى كمپن د . د مالت الس ته راول كيداى شى چې د نيوالى سودارى په ه هم تمام شى

. چې په نيوالو پولو كې تجارت ستونزمنه وىيهغه قانون ته بدلون وركدولتونو مالت تر السه كوى تر و د هغو سازمانونو د مالت الس ته راول چې د مدنې ولنى په جوت كې ارزتناكه رول ولرى د ديموكراس د ودې

وكراتيكو هيوادو په قانون كې چې نوى وضع شوى د خلكو نظريات به نظر كې نيسي اوپه ديم. لپاره حياتى رول لرىاو د خپلو كنو په . كې سياست پوهان په دى پوهيدلى چې د خلكو نيوكو ته غو كيدى او له هغو نه زده كى وكي

په ينې هيوادو كې دولت مخكې د قانون له وضع كيدو نه . هكله د بيالبيلو لو او روپو سره په جزئياتو خبرى وكىرى كوى كه چې دوى پوهيى چې دغه موسسى د هغو خلكو په هكله چې قانون د خيريه موسسو سره صالح او مشو

.ورباندى عملى كيي تر دوى ير معلومات لرى دا ديموكراس كمزورتيا نه بلكې پياوتيا ده

. د مالت الس ته راول د يو هيواد خلك په دى توانوى چې د هغو پريكو په هكله خبرى وكى چې دولت يې ترسره كوياوريدنې د خلكو او دولت ترمن سياسى ينت رامن ته كوى او د له ايزو غوتنو او حكاياتو نه د ليدنې او دا

.د مالت الس ته راول هغو خلكو ته هيله ور بخې چې كوالى شي د بدلون سبب ورى. وتلو الر برابر وى

ولنهمدنى : دريم فصل

46

١ .كااسدا

، مى

ولې ذي تغد

تو صال

حا د

اره لپالو

رو خ

ى اوالوو ليدعاد

اكنك، ب

ول ول

٣ .

هغون

زه ه اي

ل

۴ .ين، چ

ې يس

ى نالند

ى ين

ره تساب

ى نكوي

۵ .كار

ې ه ك

خانאل نهپه

۶ .

ر كيوت

مپدك

پ، كلانو

وان د

وىه كزد

نه روا

٧ .

ې و ك

پيرپه

ى ل وى

ه كزد

اد سو

د

٨.ې ره

ك او

وخو

د ب

كتاى

وونر ال دوخو

د

وا ه خ

ن لزما

ساFA

O

ولنهمدنى : دريم فصل

47

تاسو ه كوالى شي؟

.ي تاسو د خلكو پام يوى ستونزې ته را او تر و ي په هكله وليكېموضوع ترتيب كى او يوې ورپاې، راديو او يايوويب سايت ته يوه مقاله د خپلى ستونز

.خپره شىه كين يكهه واخلى د دولت له وزيرانو، كار كوونكو سره ا يكو نهو اان تر ئد و هغه خلك خبر كچي ي

ي كوېپريك. اكلى، هغو كانديدانو چې تاسو ته يې د يتاسو له هغو كانديدانو سره كار وك ان چې په راتلونكو انتخاباتو كې يې

. ي د هغه نه د مالت وعده ورسره وكې كولو وعده كې د لرېستونزترالسه كوي د بيل ينو خلكو مالت لهېد ه يوهاريه په نوم په توپه افغانستان كې( د ن و لپاره مالت د ) دمنې ليك وليكه او په هغه كې يې د و لپاره د نارينه سره يو شان حقوق ژاساسى قانون لويي جري ته يې يو د

واخيستل او دا ژمن ليك يې ل سره موافق وي په وله ن كې د سلونو خلكو السليكونه چې له دويدو. وغوتل . السليك وكېورباند په خپله هم يمهور رئيس حامد كرزى ته واندى ك چې دوج

ستاسو نقش ه دى ؟ .يهره ه او سى دمدنې ولنې د بيا جوولو لپاره مرسته كوالى ش

دو كې افغانانو پكاره تجربېد دوو لسيزو په او و لهې او ې دي ترولو كې تر السه كولنې په جو خپل د مدنې

.ان او نورو سره مرسته وكيد ( په دى فعاليتونو كې د نجونو د پ وونى مخ ته بيول په هغو سيمو كې چې طالبانو ولكه درلوده په پاكستان

د روغتيايي درمل ايو، د سواد زده كو كورسونو جوول، د يتيمانو پالنه او نور د اتيا و ) مهاجرو په كيمپوكې ي په اوس حال كې د افغانستان په ميلونو ماشومان د نجونو په ون په وونى كې شامل شويل دفعاليتونه شام

او پالرونه ې ميندېير. چې د تعليم سطحه راتلونكو نسلو ته په بى سارى توه ه بدلون ومومىيلر امكان او يد .يته دوام ورك خپلو زده كو ېدوي نجوند تر و ي الې ستونزېپه ينو سيموكې ير

په اكثره ول دمالت د الس ته راوستلو په كار كې ون اسان اوساده كار ندى اوپه انى توه هغه كسانوته چې د دو كې يې خپله انرژى دكار په كولو له السه وركى په اويېورپه دى كې كوم شك نشته . وي او يا له خطر نه ويري

په سياسى ژوند كې برخه چې يشايد داسى و انيرل ش. ي وكېك ورته پريكچې ينى خلك غواى چې نور خل .اخيستل او دمدنې ولنى د جوولولپاره هغه چاته اتيا ده چې صلح غوتونكې استوار او پرمخت غوتونكې وي

آيا تاسو پوهيدلي؟

خلك د وى نه خوولو اعتصاب ېين په توه ېد بيل. ي په افراطى ول عمل كوي د مالت الس ته راوونكې ين او مجبوريې ي كارو سره دولت واروي او هيله لرى چې په دي غير قانونى كارونه لكه د بم چاودنه كوېكوى او ين

نه دهغي چې د دويكالس ته راو ولنې په خالف دي او دا راز د مالت تنې ومنې اما دا فعاليتونه د مدنېالس ې غو .ي ده چې په صلحه او آرامه توه وشېسبت ل بريالته راونې په ن

ي؟ شيتاسو ه كوالى شو د افغانستان د بهير سره يو اى شو او ي اما كوليې ووايو مدنې ولنه ژر تر ژره جوه شې چې دابه رانه و

.رې لولي د مدنې ولنې د بيا جوولو الېپه دى اى كې ين. يوه وه هه هم مهمه شميرل كيي

ولنهمدنى : دريم فصل

48

راى وركي ● .په ولسواك كې د يوه اوسيدونكي مهمه دنده د رايو وركولو ووكې احساس دى

عالقمند واوسي ● دهغوي كوالي شي. د يو هيواد اوسيدونكي كوالي شي چې د خپل چاپيريال نه خبر واوسيي او معلومات حاصل كي

. وكيېى پوتنده هكله چې تل د بدلون په حال كې او ولنيز چاپيريال پيخپل سياسى، اقتصاد سيمه ايزه كار او فعاليت ●

په توه د اوبو ېد بيل. په هكله خبرې كويې ستونزې يوي انداكثراً عادى خلك د روپو په ول سره راوليى او او يا ې ته وليكيپا چې يو ليك وري غواې يني په هكله سره غيي چې رنه دا ستونزه حل كېد بمب

په توه داروپا په يوه واه هيواد ې استازو ته ووايي دبيلي تر و ستونزه خپلو پارلماني ته سفر وكېپالزميناو دوا اندى كانديز د دولت استازو ته وور و ول شول او يوونياكې خلك سره را يو د بل په هبوزنياهرزه

دننه كې يوه سك جو او الر ومومى او دى كار دخلكو ژوند ته د يادولو و مرسته وتوانيدل چې دار په .سياست ديموكراسى د سيمه ايزو خلكو د ون خه عبارت دي. اسانتيا ور وبخله

فعاله مبارزه وكي ● .ي په ول و سره د موافقيت او هم نظري دا په يوه سياسى وند كې د غى په توه يا له هغو

الره جوه كيكن ●د برنامي جوول د لومنيو مرستود زده كو د مرستو راولول د خلكو يو انى روپ او نورو فعاليتو لكه د

په توه په افغانستان كې دا غير ې د بيليوونى او روزنې، وونكو، يو په زه پورى او خوندور كار و چى وونى ته نه شى ي ولى جوكىومانو ته كورن هغو ماشيمعمولى نه ده كه يووك چې وونه كوالى ش

.تالى كورن تربيه ●

نو بيا په ورنى ژوند كې . په وله ن كې يوه يره اساسى او عمده دنده يعنى د ماشومانو روزنه او پالنه په غاه لري ه توه د مدنې راتلونكې نسل پهچېمورانى، نياانې، توى انې اوترور انى ي بيلې كيداى شي

اندى يې كولنې لپاره وروزى او وي.

درابعې بلخې د روغتون اكتران او روغتياپال

په تېروكې د رابعې بلخې روعتنون د كثافاتو يو اطاق و او هي چا اكترانواو روغتيا پالوهغه پاك ك او .هغه نه پام نه كاوه

دوو ماشومانو دماشومانو د شيدوخولو اى يي نې جوك او ..نه هلته پاملرنه كيي

د رابعې بلخې په روغتون كي مدرن وسايل كابل

ولنهمدنى : دريم فصل

49

تاسو ه فكر كوي؟ آيا تاسو داسى يو وك پيژنې چې دمدنې ولنى له خوا ورسره مرسته شوې وي؟ ه وخت او نه؟

آيا تاسوته يې ه تفاوت درلود؟ ستاسى په اونيتوب كې ه ول مدنې ولنه وره ده؟

ي؟ شيال رنه مرستې سرته رسو ! او برخه واخلييپريكه وك. ي؟ شايد تر هغه ير چې تاسي يې فكر كويتاسو ه مهارتونه لر

ېمرسته او مرستيال

. بل چاته ه نه رسوىيدى چې ان ته مرسته وكه د ژوندانه يو تر ولو ه انول دادى چې هي انسان پرته ل )رالف والد وامرسن(

شبكه ه شى ده؟

تاسو د ي د حل لپاره يو چا ته مخ ورواوې كوي او يا د هغې په هكله له چا سره خبرې چې تاسى د يوې ستونز هر كلههر ومره چې واورى هغومره زده كه كوي او يعنى چې ستاسى په . نورو خلكو مهارتو، توانو او نظرياتو سره مخ كيي

. كورنيو په ايكو او مدنې ولنه كې هم صدق كويدې دا، چ. ير نور خلك هم شته چې ستاسى غوندى محروميتونه لري غود ددى لپاره ورته شبكه وايي چې د. په مدنې ولنه كې د نورو سره د ايكو نيولو ته شبكه جوونه وايي

.ي شان يو د بل سر پېل شوي دي او يو جال جووپه تار . ې په ير د بيلې لكه د وونكو د اتحاديو ترمن او غ يې وې لكه د سيمي د كورنيې ينيول ول شبكې وجود لر

د تلويزيون، تيلفون او كمپيوتر په ې په وله ن كې دخلكو ايكېشبك. او يا د وونكو ملى سازمان RAWAپه توه او ته عملى معلومات يس، او نظريات ولريې ون چې ورته موخې، عقيد كيد خلكو په يوه شبكه. يوسيله ينو

الس ته ور ى مالتاني.

تاسو ه فكر كوى؟ ندو ي؟ آيا د وانو مي په هكله په خپله ولنه كې فكر وكې شي د پورته بيلو په پام كې لرلو سره د شبكيتاسوكوال

كوي؟ يوه له شته چې يو دبل سره مرسته كوي؟ آيا د بزرانو يو له شته چې د پيداوارو په هكله يو د بل سره خبري د حل لپاره با نفوذه خلكو ته ان ور وپيژني؟ېآيا كله مو هه كى چې ديوي مسل

ون ك ه كېولنى بيالبيل سازمانونه په يوه موضوع باندى د يكله مو په داسى كنفرانس او يا غون چې دمدنې

لپاره را غوتل شوي وي؟ وخبراكتر ديوه كلينيك نه يو وزير له حكومت نه او يوتن دبانفوذ كله يو كنفرايس يو هدبيلگى په توگه دروغتيا په

وخلكونه راغواى تر و دروغتيا تر يوه موضوع يعنى معافيت باند وغيي دغه سازمانونه يوه شپكه جووى تر و ه چه يو بل سره دروغتيايي ستونزى په هكله خبر ې وكي دبيلگى په توگه دافغانستان دو اتحاديه يوه ولنه د

) دمدنې ولنى گروپونه ( دغيردولتى سازمانو . ده دادولنو او سازمانونو شبكه ده يپه من كې دو لپاره جوه شو

ولې داكاركوي ؟ ددى لپاره يدو . ي كوي او دخپلو كوپه هكله معلومات واندي سره ووينياستازي په هره اوونى كبكه ش يوه يهغو. ى يي يوه ده او ول دو لپاره كار كي موخه ه همبيايي كه كارونه په بيالبيلو ولو مخ ته ي دوېچوىاي كيدوك چې كه جو ې او ې يو دبل سره په يوقوي كي مى وور م ززي الي غ:

: راوا

د افغانستان دو انقالبي

سازمان

ولنهمدنى : دريم فصل

50

كه ي له يوه هيوادنه بل ته وغزيېچې بكو لپاره يره آسانه شو ش وخت كې د تخنيك دپرمختگ له بركته دي په اوسنې په دى شبكو كې او دفترونه نه لري چزې نه پرانيېشبكې غوني يو بل نه غ دهغو ېدمجازي شبكو په نوم يادي

ى چه يوه شبكه او يا سازمان ش يي دي كيدال كمپيوترونه سره تلوستلو چه دولي ن وينى اما دويب ساي په . يش

) هغه ې چې تر اسالمى قا نونو الندى ژوند كوي دولتى سازمان ده ييوه بله بيلگه د يوبل غير . چې دنى ولې مسلماناني اوغيرى مسلما نانې ى سره ايكي ينگوى

تاسو ه كوالى شى ؟

كله هم بايد . معلومه ده كله وخت چې ستونزه اوباكوم نظرولرى چيرته بايد والسي. هروك بل چاته رسيداى شي . ه بايد وپوتى دخبلو چاپيروالون

.. او يا هم يوه شورا او كلپ پيژنې چې له مخكې نه يو د بل سره ليده كاته كول●اويا هم تاسومجلو ، ورپانو راريو او يا هغه اى نه موالس الس رسيى چيرته چې دخلكو په هكله اعالنو نه او •

. معلومات خپريي ه استفاده وكى او يا بل وك چې په هغه باور لرى پيژنې كه كله او ياتاسو پوهيي چې دانر ني خه رنگ •

چې ددوستانو خه مرسته وغواي انترنيت دلو اوسازمانو دپيدالولو لپاره ه يوخت تاسو اتيا لر . اى دى

چي يى شفقط يو عادى شخص كوال . ي جوه كتحاديه يا امكان لري چې تاسو په خپله يو كلپ او يا يوه ا او •لكه دروغتيا ستونز او يا ديو خبر په هكله خپل ديوي موضوع په هكله. دولني دجويدو پريكه وكي

. نظريات سره گ او يو بل تشويق او مالتيي وكي

ولنهمدنى : دريم فصل

51

٢٠٠٣جمهور ريئس او نسرين راس په كال كې په نيو يارك كې

پلوزه وره .نسرين گراس په افغانستان كې دو دحقوقو لپاره مبارزه كوى

ته راورسيدې ې داگست په مياشت دنورو امريكائ و سره هغى سيم٢٠٠١ كال كله چې نسرين ابوبكر گراس په

چې دطالبو ضد امريكايئ واواكو نو له خواكنتروليده ، هغى وريې ي او سينگار اغوستى ئي ونيكرى ئي نه واغوستى اما پطل. وې ېويستل

ره چې له ويلو نه شرميده له دىسېخپلى عقيددكى وو سگريت يي كول او درناو يي ورته درلود ، نسرين په ه ناتو ه پوهيدعهغه دخپل وطن په عن

يوه پوه مسلمانه او دافغانستان . ه مبارزه كافغانستان كې دو دحقوقو كل بيا يپه تاريخ او كلتور پوه ه ده داو و دذخيرو او كتابو له ويش نه نيول

هي كارنسرين ته ل او يا ير . ه كي دلوو چارواكو تر انتقاد پور خدمتونهغه په . ژوند درلود او ه په وكتوب كې نسرين په كابل كې يو ساده . ندى

١٩۵٠يادراوې زه د ه لويدم وني ته تلم په تو نجلې كلو په من كې ديو نور مال١٩۶٠او

ملگرو سره به سينما لم او دخپلو ملگرو سره به مى لوبې كولى او دنجونو تاو را او ې به مو اغوسېلو په نوكانو به مورنگ واهه او لنې لمنتاو رستورانت

ب كاوه ،،واستا زيتې افغانى ولنو په ولو برخو كدو ميه گراس لپخهلته د ديوه تحصيلى بورس نه په استفادى د ببروت پوهنتون ته واله او ١٩۶۴راس په كال نسرين

يي زده كهاو خپله. وه او دزده كو دپاى نه وروسته دواه امريكا ته والل او يو زوى يي دنيا ته راو سره آشناش په برياليتوب پاى ته ورسوله او خپل هيواد يي هيكله هم نه وو هيركى او ېادارى په برخه ك دكمپيو تر او دچارو د

شاوخوا لس كاله مخكې نسرين . يبه بياخيل هيواد ته راستنه ش كالو ورسته ته ٣٧ كاوه چې له هي دافكر نيهي كله ، ي خپل دهيواد و سره مرسته وكې او ير ژريي پام شو چيوك كله زده كههپريكه وكه چې دخپل هيواد په

تر سر گامونهنې دافغانستان دنجونو دلومى ونى په هكله وليكل او وروسته يي د قدم هاى آشتى د پخاليېهغ كې ٢٠٠٠په كال . ه پيمانه به يي عمل كاوه غ به همال يو كتاب وليكي هر ومره به چې نسرين ير زده كوېليك الند

؟ هوا دو نه مالت كې په افغانستان كچې په هغه كنفرانس كې گون وك ې دوشنبه كېزمينالنسرين د تاجكستان پ مالت شوي وي دغه نه حقو قوي شي چې په هغه كې دو دالزم په دى نظر وې چې بايد يو منليك وليكليدو

ليك په السليك سره خپل مالت ي تر و ددنه وغوتله خلكويي لملگرو او ېژمنليك دنسرين ژوند ته بدلون ورك ، هغ وك تر و تان ته سفرنس وكتل او وروسته يي افغا يي هيوادو او ملگرو ملتونو سره،رگند كي اودسياسى مشرانو

په خلكوباندې ملكانوقواماندانانو ، او بزگرانو برخه په مبارزكې خپله كي نسرين،وندو او نارينو لكه روحانيددي ژمنليك په پيز ندنه ك ير كاوونه اللي دي ينى وخت خلكو هغې ته چې يو دلووو زده كو خاونده ده

ردامعنى لري چې هغه بايد دخلكو باورانته راوگنو وه رهدهيواد نه ب دهغه يره موهدشك په سترگه كتل رنگه چې نسرين )) خپل امتيازات ولري ې اوغوام چې كمزه نه غوام چې دو ارزتوته بدلون ور.. هغه وايي ېو

و وغونوته په حاضريداكولو وره پدوينا وو ورپاوته په ليكنددمظاهرو په الره اچولو

ولنهمدنى : دريم فصل

52

په ې مبا رزي ته دوام وركي په هر حال ددي ولو هو او زيارو سره يو السليك دهغېانتر شبكو په پرانيستلو خپلداو و نوې موقت نه اسالمي موقت دولت ېكې يو انگى اى لري هغه السليك چى دقدرت انتقال په ور دپخوانديا

لى حامد كرزي سره كتنه وكو او غو نسرين وويل مون وغوتل چې اش كې واخيتل ٢٠٠١ دسامبر ٢٢دولت په ي نيم ساعته وساتلو اغلې وخت راك كله چې مون هغه ته ورغلو نو هغه مون درقيقې د١۵دفتر يوازي مون ته

منليك كې الس ليك او دقلم به راغوتلو سره يې په ژه دنسرين په گون دپنو حو سره يوه انگى غونده وكيكرز وويل چي دو برابر حقوق زمون ددود يوه برخه ي كرزياغل. وك ، او داكار دولو دحيرانتيا سبب وگر يد

پلويانو و ته يو ه فرصت دى ،نسرين او نور و يافغان دا:نسرين وويل : كاردى قاوداسالمي قوايينو سره موافاساسىقانون ي دجنورى په مياشت كې نو٢٠٠۴ر الس ك كله چې په كال ونو مزد هغه وخت تردخپلو هو او زيا

. بر حقوق وركل ا برتهينو رو اونا

د بشر حقوق: لورم فصل

په افغانستان كې د صلحې

د مالت لپاره د بشر حقوق

د بشر حقوق: لورم فصل

54

دبشر حقوق :لورم فصل

هنم نو كم جنسيت او قوې ژبه عبارت دي چې ول انسانان يي پرته دتابعيت بر ، مذهبندبشر حقوق له هغو حقوقو چې دتون او ژمنليك په توگه په قانو كې شامل يپه پام كې نه لرلو سره مستحق دي دبشر حقوق هغه وخت داجراود

؟ي كوې هر وك دبشر دحقوقوپه هكله خبرېول. او يا دنيوאل مروج قانون په ول په رسميت وپيزندل شې يشپه حقيقت كې دبشر حقوق .ي پوه شي چې نور هم وربانديوا،غ ي مالت كوهوند نهغه خلك چې دبشر حقوق يي له ژ

نودوي به لري در ناو و ته چې دبشر دحقوقو تر نگ ژوند وكي او هغهيكه كه انسان پوه ش. هونكي دي . لريدصلحي امنيت او باورنه ك ژوند و

. ليل جگه ل ظلم ل كر اوتاوتريخواچېپه د معنىدي دا .ى؟ ؟ له كومه راغلي دى دي يوه برخه ده هغه ه شن قانويدبشر حقوق دافغنستان د نوى اساس

دكومو بدلونو سبب گري ؟ ي ژوندنگه عمل كوي اودبشر دحقوق درلودل په ورن

نه راغلي ؟ىدبشر حقوق ه دي اوله كوم ا

نه اخيستل شوي دانسانى ارزتونو مفكوره ېدرك له قوتونو او دهغوي دزدبشر حقوق دانسانو داساسى اروروسره هغه وكه ن ونو او عقايد وكې موجوده ده مقكوره لهر په ولو كلتوجوده وه او دنمودانسانانوسره يواي . دي ،، په ولو اديانوكې سره گيچې غواي ستاسره وش

عيسو يان په دى . يوانو ته ير حقوق وركي اودپردونه مالتكو او اسالم خپلو پيريته ارزت وركو افريقاانسانانوهعقيده دي چې حضرت عيسى ويلي له نورو سره هغه وك ي ،، دبشر دحقوقو اساسى بنسچې نوريي له تاسره وك

ول انسانان دخپلو حقوقو سره ن دادي چېواك له دوي نه دا حقوق نه وك دولت اونظامي ي اوهيي ش ته را تنو و اوغو دعقيد، يوه ه او معلوم ژوند نه به ولنه كې ژوند لهدي ددي حقوقو يوه برخه عبارت.اخيستلي

ينو دبشر ارزتونه يوه نو. رگندول ددين او مذهب غوره كول اود ايكو درلودل ددوي دخوې انسانانو سره وروسته نيواله پيې كاله مخكې ليكل شوي دوه ٢٠٠ي يعن كي دامريكا او فرانسي انقالبو په تر ،پديده ندهپه دي ج. پاى ته ورسيده هدوهمه جگ ه ار او وحكي اونه ظلمونهيروهيوادو شدومره ك ت وجود درلود چي

دول ن هيوادونه دملگرملتو په مقركې سره . پيه بياتكرار نه شي دا راز داسى كاروكي چي وكه چېپريكهولو انسانو لول شوراولگه ده چې د تونوه چې هغه دهغوآزاد وارژيواله اعالميه يي ترتيب كاو دبشر دحقوقو ن

دخو ى اى ده چى ميرمن الينور روزولت . تر من گه ده . ه له يي وليكيالمعاد دبشر دحقوقو دهغه كميسون مشره وه چې

د بشر حقوق: لورم فصل

55

الينو روزولت دامريكادجمئهوررئيس ميرمن وه كله

ېي مشو نو هغ يچي ميهپريكه وكه تر و دخپل ميه

كبله يوركي اوله د كارته دوامې ندبشر دحقوقو لومې مالت

.شوه دبشر دحقوقو نيواله اعالميه

لومالميه وه چي په ع اننيواله عمومي غونه كي ورته

اودولو دمنلوي وركل شوېرا له هغه نه وروسته .يدهرو وگپر هغي باندي هيوادونو نورو

وه تر كاروك ددي كارموخه داو دهغې دمعنې وضاحت وشې

تر وپه ويلو او پوهيدوكي يي و اون په ملى قوانينههيوادو. وشو تر و باور حاصل شى چې ول او په دي هكله ير كار. كومه شتونزه نه وي

دنيوאل سياسى او ولنيز و حقوقو تون او ) ١٩۶۶(په كال وگه تدبيلگى په. پوره درناوى كوي ې دهغېندكورني ژو دغه تونونه او اسنادونه دهيوادو .عيض دلري كيدو قانون رامن ته شوتبدو په وانددي دهر راز ) ١٩٧٩( په كال

. ددرناوى ووگريدل واو سازمان . په بهير كي انگي اى لري دبشر حقوقوته درناوى كوى دانسانانو دامنيت او پرمختهغه خلك او ولنې چي

د بشر د حقوقو نيواله اعالميه مادو لرونكې ده د هغې پوره متن ددي كتاب په پاى او همدارنه د ٣٠ م د ١٩۴٨د بشر د حقوقو نيواله اعالميه

UNHCRرومليوאل امنيتي سازمان او د مليوאل سازمان د مهاجرو په چارو كې ، نپودتو ن په رنيدرج كې ان .شويده

. حقوقو وركولو ته قايلييهغود بشر د حقوق نيواله اعالميه په لويه پيمانه و، نارينو او ماشومانو ته د له دي چې خپله ورددي حقوقو د تطبيق ساحه دومره پراخه ده چې د يو تن د ژوند په ول ساحو كې اغيزه پري باسي بي

.باندې پوه شي . افغانستان كې تاسي د و دغو حقوقو نه برخه من ياست ې او نارينه په توه پهېد يو

د ازاد ژوند او امنيت حق .د قانون په واندي د برابر حقوقو حق كه غريب او په ولنه كې د ي موقف لرونكي هم ياست اره محاكمي لپاره كله چې تاسي په يوه تور تورنيى، يعني يوه كاره د پوره او عادالنه حق درلودل د ك

.محكمه بايد ستاسي ناه او بي ناهي ثابته كي .د جرم د تور په حالت كې ستاسي بي ناهې تر و دقانوني محكمي په وسيله ستاسي ناه نه وي ثابته شوي

راز د پاسپورت درلودل نورو هېوادو ته د سفر د كي او ژوند كول حق د هېواد په هره سيمه كې او همدا .لپاره

د پناه نددحق غوتنه په نورو هيواد وكي پداسي حال كې چې تاسي درب او ارالندى اوسي

دملكيت دحق درلودل هي وك نه شي كوالي چي ستاسي ملكيت په زور او جبردرنه واخلي

د امريكا جمهور ريئس مرمن وه كله چې ميه يي مي شو نو پريه يي وكه چې د خپل الینور روزولت .ميه كار ته دوام وركي نو د بشر د حقوقو لومن پلو شوه

د بشر حقوق: لورم فصل

56

دملكيت ددرلو دلو حق

. ت شكل هم پكي شامل دى داو و جدان آزادى چي مذهب دبدليدو او دعبادفكر ، مذهب

دآزاده نظر او بيان حق

په دولت كي نيغه برخه او يا مود استازو اكنه

. دبرابر كار كو لو حق او برابر مزد حاصلو ل كه ه وي او كه نارينه

. يه داچې اضافى كار وكدتفريح او رخصت حق او دمعاش السته راول درخصتى په وخت ن

دروغتيا ضمانت وك ه مناسب ژوند درلودل چې ستاسو او دكورن يديوه.

او همدارنه دخوو چاپيريال كالو او روغتيا يي پاملرنې ضمانت او پاملرني حق هرماشوم حق لري چې دولني مالتنه برخورداره وي مرستېدمور او ماشوم د انگي

ي ويا او اجبارى حق په لوم مرحله كې دووني او روزن

په دركولو ودولني په فرهني اوكلتورى ژوندكې دون حق اوهمدارنگه اعالميه تاسو ته دالندى حقو ق . قايله ده

. دكاو او شكنجو الندى رانه شي

. په خپل سر او په زوره بنديان ا وونه نيو ل شې

حق دود مريي كيدمريي دنه درلودو او نه

شى ه په شخصى ژوند كې مو مداخله ونه شى آبرو او عزت مو تر سپكا و ي الندي ران

په خپله خوه واده كول داسى نه چي دچاله خوا درباندي وتپل شي

تاسو ه فكر كوى ؟ هريو دپورته توكو نه تر خپل نظر تيركي آ يا په هغو پوهي ى ؟

ا ن كې دـو دآزار سبب رى دلته يني مسايل لو لې چي په افغانست ي د دغه مسايل منع شوي په كومه برخه كې اعالمكوالي شې چې هغه ومومي چې دبشر حقوقو دنيوال

.نجونې دخپل قانوني عمر نه مخكې په زوره واده ته مجبوري ى نحوني مجبو ري ي له هغه چاسره چي نى پيژنى او يانه غواى واده وكي . ينو په خپله خوه واده مخنيو ى كي ي دو او نار .ي دميه او يادمي دكورن دغو له خو ا وهل او و كول كي ى ي داجازې پرته له كوره دباندي نشي تالي ي مجبوري دي چې له سهار ه بيا دشپي ترناوخته پوري دكور دغو كارونه سرته ورسوى . نامي سبب ري دبدېديوې ـي په هكله دچا دروغ دهغ

د بشر حقوق: لورم فصل

57

. ولي دبشر حقوق په مذهبو او فر هنگو كي بيالبيل دي كاله مخكي پيه شو ه ۶٠راي چي نلواله جگه چي له هغي نه مخكي يادونه وشو ه په ياد راوو داجگه

شويوكسانو خلك پكي ووژل شول دوژل ) ۵٠،٠٠٠٠٠٠(اوير هيوادونه له هغې نه زيان من شول او پنوس ميلونه داوله يشمير دومره ير دي چې فكر كول ئى ستونز من دى لكه داسى چې افغانستان كې دهرتن په برابر دو تنه مه ش

وژنه دشپ كلنې جگې په تر كې پيه شو ه دوژل شويو كسانو تر نيماى برخي ير ه نظامى او ملكې نارينوو جووله . ول نه بيلو مذهبونو وژل شوى خلك دبيالبيلو هيوادو او بيال

كله چې داجگه پاي ته ورسيده دولې ن هيوادونو وغو تل چې يوه الره ومومى تر و احاصل كى چې بيا . هيكله داسي جگه پيه نه شي

انگې نيواله اعالميه په حقوقوله دي كبله دبشر حقوقو نيواله اعالميه او هغي ته ورته اعال مې من ته راغلي دبشرتوگه هغه كسانوته طرحه شوې ده چې دبيالبيلو ملتو او مذ هبو لرونكې دى دا قوانين دهغي لي له خوا چې ديوه

نه ده جوشوي .ديوه ول ژوند لرونكي دي . مذهب ، ديوه هيواد ژبي ، بيالبيل په هغي نى كې چي مو ژوندكوو داسي شيان وجود لري چې مون سره بيلوي ، بيل كالي ، بيال بيلي

كه چي هغه دهيواد .اما دبشر حقوق مون ول سره يوكوي . رنگ او پوست ، اوهمدارنگه دژوند كولو بيال بيلې الري . اوكلتو ر دپام كې نيو پرته دهغو شيانو په هكله دي چې دولو انسانانو ترمن گدي

هغوى كوم . يهيي چې هغه نه په كار واچودبشر حقوق دخلكو په وسيله او خلكو لپاره جوشوي او خلك پوانگي الرود معجزه او كتاب نه لري او شايد له همدى كبله وى چي دبشر حقوق په اه خلكو ترمن سيال او

. رقابتو نه وجود نلري كلتورونه هغوي ولو و سره خبر ىكوى او ولو هيوادو ته سفر كوي ، دتاري په او دوكي هي مذهبونه او هي

. ددي كار په كولو نه دي توانيدلي ني دافكر كوي چې دادلويدي والو نظر يه ده او دلويدي نه دباندي .رنگه چې تاسي ويني دبشرحقوق نوي دي

مناسب نه دي او په رتني توگه دا قوانين مخكي له دي چي لويدي ته وپيژندل شي په سل گونو كلو مخكې په قران : داحقوق عبارت دى له ې دهغو په عملي كولو كې پاتى راغلېمل ول اما اسالمي ولنشريف كې شا

دژوندحق ، ددرناوى حق ، دعدالت حق ، دآزادى حق ، وونه او روزنه ده خواو ، دكار حق ، ديوازيتو ب حق ، حاالتو كې او دعبادت حق ،خوندى توب حق ، له تور او بد ويلو نه خوندى حق ، دهيواد دپريودلو حق ، په ستونزمنو

دبشر حقوق په ه ول عملي كي ى ؟ ماشومان كوال ى شى پريك . ې نارينه . دخلكو په وسيله او هيوادو په وسيله . دبشر حقوق په دوه وله عمل كوي

ه ول كې ، اما دبشر حقوقو نه مال ت دهر هيواد دحكومت پي بشر حقوقوته په درناوي ژوند وكدې وكى ترو . ي دينغت

ېدبشر حقوق دقانونو او ژمنو په ول ليكل شوي چې دژمن ليك او يااعالمي په نوم يادي ى دملگرو ملتو سازمان دد . اعالمې دجويدو شهرت لري اما داروپا ولنه او دافريقا كميسون هم دبشر دحقوقو لپاره اعالمې لري

. قوانينو ته درناوي وكى او په خپل قانو نى سيستم كې ئى شامل كي هرهيواد پريك ه كوال ي شى چي كوموهيوادونه قضائى سيستمو نه او ارندوى ددى قوانينو دساتنى او تطبيق دنده په غاه لري كله كه يو وك ددي

قانونى چال چلند قوانينو او يا نورو قوانينو په خالف عمل وكى دچارواكو او پو ليسو دنده ده چې ترو دهغه تن سرهيوك .

يكر لن س

حست

رفعي راك

د :

“له

س تبا

اقدي

ق واف

ه مسر

الم اس

ق دقور ح

بش د

:ي الم

اس پهم،كري

ان قر

وقحق

و د

ې و ك

ولن

.ري

خوون

سماو

ى ا

پر ”.

د بشر حقوق: لورم فصل

58

دولت يوتن دبشر حقوق تر پو الندى كى دا مسله بايد نيواله محكمه حل كى نيواله اما كله كه يو دولت او دنه شى چي مدنې ولنى هم دبشر جنائي محاكمه په هالند كې ده چي داروپا په شمال كې يو ووكې هيواد دى هير مو

. يپل رول لوبودحقوقو په ساتلو كې خاكترى رفهت حسين په مقاله كي دبشر حقوق داسالم سره موافق دى اقتباس له قران شريف نه دو حقوق په د

.اسالمى ولنو كې دمنلو ودىدبشر دحقوقو سازمانونه ، ژورنالستان ، دزيار كو اتحاديي ، اوهمدارنه عادى خلك ارنه كوي ترو ا حاصل

. قوانين او پريكې دبشر دحقوقو درناوى كوى او كه نه كى چې ددولت ر ، دكار گومارلو موسساتو او عملي موسسات ترارنې الندى نيسي ، او همدارنه دو ى دسو دا

نو كله كه ددو ى قناعت دبشر دحقوقو په پلي كولو كې ترال سه نه شى نو كوالى شي چې دمطبو عاتو سره دايكو او سره دايكو او يا په پاى كې داكنو له الري ددولت پام ورته راوروي ، مشهورو ، شبكو

) ديرمعلو مات لپاره په درناوى سره دريم فصل دمالر الس ته راولو ته مراجعه وكى ( !تاسو ه كوالى شى

● ه وكو په يو ه كورس كې دبشر حقوق او خپلو حقو قو په هكله زده كي تره وكيه .

● ه وككوى يدشتون په صورت كې برخه پكې واخلي او يا ه و دهغو سازمانو په مرسته چې دحقوقو مالت تر . يو كورس جو كي او ير معلومت ترال سه كي

كه د انتر ني اسانتياوى درته برابر وى دبشر دحقوقو په هكله ير ويب سايونه شته چيرته چي دبشر دحقوقو په ●ى يچې دمهناز افغاني لخوا ليكل ش)) زمون دحقونو غوتنه (( او همدارنه يو كتاب لريعلو مت هكله ير م

. په خپل كوركې تري يو ه زده كي ي شيكوال

نه وغو ې او تري كې ينې ورپانې ، دو دمجلي او يا درايو استيشن سره ايكېتاسو كوال ي شى له يو ●چې دبشر دحقوقو په هكليا يه راپورونه برابر ك .

؟ شوي شو ؟ اياهغه ول ترالسه كواليه خپل حقوق تر السه كوالرن

رنگه مو چي په دوهم فصل كې وليدل دبشر حقوق دراې دحق په گون ولو خلكو ته په ولو هېوادو كې په يوه ير خلك په يرو هېوادو كې داساسى ه جنس او نور دي نن سبانوكم ، پات وجه دېاو د. وخت نه وركو ل كي ى

. يآزاديو الس ته راوو لپاره مبارزه كو حق لرى چې ېنجون. له نيكمرغه افغانستان اوس يو پوره نو ى قانو ن لرى چې دبشر حقوق ته رسمآ ژمنه كوى

ند په هر اخ كې او دسياسى او ولنيز ژويې دكار حق لري په آزاده تو گه فعاليت كو .وني ته والي شي . برخه اخلي

آيا تاسو پوهيدلي ؟

نيه حامدكرزي دافغانستان جمهور رئيس دبشر دحقوقو دمستقل كميسو ن اعالن ۶ دجوالي په ٢٠٠٢چې په كال لي او كميسونونه. وك و دبشر دحقوقوبشر حقوقو دپراختيا او خبرتيا لپاره په افغانستان كې په فعاليت بوخت د اور ي دلومي ل لپاره دپاكستان په پ١٩٩٨د افغان دبشر دحقوقو كميسو ن يو غيرې دولتي سازمان په كال . دي

. دافعان دبشر دحقوقو او چاپيريال ساتني دكميسو ن بره كيو دل شوه ٢٠٠٢كې جوشو په كال او . قو په هكله خلكو ته روزنه وركوي په دي وروستيو كې دبشر دحقوقو قانو ن په كابل كي جو شو ، چې دبشر دحقو

،) دعدالت ملگري (دنيو الو حقوقو په نو م يادي ي

د بشر حقوق: لورم فصل

59

په هر حال دكاغذ پرمخ دبشر دحقوقو ليكنه يو ه اودهغو درناوي او تطبيق په رتني ژوند كې بل ه دين ستاسو دكورن غي اوس هم شايد تاسو ووينې چې ستاسى په چاپيريال كې ستاسى گاون يان ، ستاسو مشران ّآ

. ي تر اوسه په دى هكله فكر نه وي كي يبيل فكرونه ولري او ياخو له حقوقو نه يكله چې يوهيواد په نورمال او مناسب ول فعاليت ولرى قانون او په خپله پو ليس او چارواكي ستاس

لي نو كوالى شي چې پوليس نه دمرستي ، هركله كه وك دا هه وكى چې تاسو نه ستاسى حقوق واخيمالت كوتنه وكنگه . يغو ولو په حال كې دي او كارونه چېپه هر حال افغانستان اوس دپوليسو او محاكمي دسيستم جو

. دخپلو شاوخوا خلكو سره په خبر و باندى كوالى شى دغه ه ور رالنه كي . بايد مخ ته وال شي نه ي او يې پيژني خلك خپل فعاليتونه په بيالبيلو الرو ترسره كوي دي چې تاسو ې خلكو سره خبره وسيله دكورن او هغو

چي ه او مناسب دي ، كه تاسي يوه ه الره ورته ويي چي دبرياليتوب او خوي سبب يې وگر ي كيداي يفكر كو .شى ددوى موافقت تر السه كى

د بشر حقوق: لورم فصل

60

دبشردحقوقو نيواله اعالميه : سريزه

رنه چي دبشر ي كورني دولو غو دذاتي كرامت او ددوي دبرابر او نه بيليدونكو حقوقو پيژندل په ني كي دسولي آزادي او عدالت بنياد جووي

رنه چي دبشر ي حقوقو له پامه غورول او دهغو ي سپكاوي دداسي ناوو او وحشيانه اعمالو سبب ر يدلي ، چي دانساني رمتي ل كي ي او هغي ني ته ريسدنه چې انسانان په كي بي له ويري او نيستي وكوالي شي دبيان او عقيدي له وجدانه بي ح

رنه چي دظلم او جبر په مقابل كي دوروستي وسيلي .دبشرحقوقوخورا لوو ارمانونو په ير اعالم شوي دي . آزادي ه واخلي رنه چي . ه دبشري حقوقو ساتل دقانوني حاكميت په ذريعه ضروري شميرل شوي يعني بغاوت كولو خه دانسان دژغورلو لپار

دملتو نو په من كي دو ستانه ايكو دودي تشو يقو ل او پراخو ل ضروري دي ، رنه چي دملكرو ملتو نو خلكو دهمدي سازمان ه دبرابر و حقوقو په باب خپله عقيده بيا تاييد په منشور كي دبشر دبنياد ي حقوقو دانسان پر كرامت او ارزت و دي او نارين

كي او پريكه يي كي ده ، چي ولنيز ي ترقي او دژوند غووه معيار ونو ته په پراخه آزادي كي وده وركوي رنه چي دملرو د ي آزاديو ته په ملتونو غيو هيوادونو ژمنه كي ده چې ددي سازمان په همكاري به په ني واله سطحه ، بشري حقوقو او بنيا

درنت او دهغو په ارنه كي زياتوالي ترالسه كوي ، رنه چي ددي حقوقو او آزاديو يو مشترك فهم او پوهيدل په بشپ ول دبشردحقوقو دغه ) اسمبلي (دملرو ملتو نو عمومي مجمع . ددي ژمني دترسره كولو لپاره ير زيات اهميت لري نو كه اوس

لكو او ملكونو لپاره دبرياليتو ب ديوه معيار په توه له دي هدف سره اعالموي چي هر فرد او دولني هر نيواله اعالميه خغي په پرله پسي ول ددي اعالميي په پام كي نيولو سره بايد دوني روزني او تدريس له الري هه وكي چي دغو ازاديو او

رقي اقدامات په ذريعه ملي وي او كه بيي المللي دهغو ي بشپ او اغيزناكه حقوقو نه دي درناوي وده وكي او دتدريجي او متپيژندنه او ارنه هم پخپله غيو هيوادونو دخلكو او هم دهغو سيمو دخلكو په من كي تامين او تضمين كي ، چي ددوي قانوني

يسمبر په لسمه نيه دبشردحقوقو ني واله م كال د١٩۴٨د)) اسمبلي ((صالحيت په پيزندنه دملرو ملتو نو عمومي مجمع ددي تاريخي عمل خه وروسته ، عمومي مجمع له . تصويب او اعالن كه . اعالميه چي متن يې په راتلونكي مخونو كي راي

ولو غيو هيوادنو خه وغوتل چې هغه خصو صا په ونيو كي توزيع ، وودل ، ولوستل او تشريح شي ، بي له دي چې يوادنو او سيمو سياسې مو قف په نظر كي ونيو ل شي ده

دملرو ملتونو عمو مي سر منشي كوفي عنان و ل انسانان له برابر و او له نه بيلېدو نكو و حقوقو او اساسې ازاديو سره دنيا ته راي ملرو ملتو نو ژمنه كيده چې دهر فرد

دملرو ملتو نو له منشور خه نشعت كوي ،چي دبشر ي اساسي حقوقو او بشري حقوق تصديق ، تشويق او وساتل شي دغه ژمنه دانسان دكرامت او وقار په باب دني دخلكو عقيده بيا تاييد وي دبشر دحقوقو نيواله اعالميه كي ملرو ملتونو په كاره او

. ساده ول هغه حقوق بيان كي دي چې په هر شخص پوري يوشانته اه لري ، . تاسو پو ري اه لري دغه حقوق به

. دغه ستاسي حقوق دي . له هغو سره انونه اشنا كي

حدودو كي او سي . ددغو حقوقو په پراختيا او دفاع كي دان لپاره او دهمنوع انسانانو لپاره هه وكي : لومي ماده

عقل او وجدان سمبال شوي او بايد پو له بل سره انسانان په. ،كرامت لري .ولو انسانان آزادپيدا كيي او يو ول حقوق عزت دورور لوي په روحيه چلندوكي

د بشر حقوق: لورم فصل

61

:دويمه ماده ملي يااجتماعي . هروك بي له دي چي هي ول توپير لكه نژاد ، رن ، جنس ، ژبه ، دين،سياسي يابله نظر يه

وقو مستحق دي چې په دي اعالميه كي منشا دارايي دزييدني يابل مو قف په نظر كي ونيو ل شي دولو هغو حقدراغلي دي برسيره پردي ، له هيچ چاسره به دهغه دملك ياسمي دسياسي ، قضايي يابين المللي موقف پربنياد

كه ه هم هغه ملك ياسيمه چي شخص ورپوري تلي وي خپلواك ، ترالس الندي ، غيرمختاراو يايي . تبعيض ونه شي حاكميت په يو ول محدود وي

:دريمه ماده آزادي او اني مصونيت حق لري .هروك دژوند

: لورمه ماده مرييتو ب او دغالمانو پيرودل او پلورل بايدپه ولوشكلونو كي منع . هيوك په مرييتوب يادسرف په حيث نه شي ساتل كيداي

شي : پنمه ماده

. وه سپك شي او يا سزاوويني هيوك بايد شكنجه نه شي ، او نه په ظالمانه او غيرانساني ت

: شپمه ماده . هروك حق لري ، چيرته چې وي ، دهغه حقوقي شخصيت دقانون په واندي ديوه انسان په يروپيژندل شي

: اوومه ماده تني مستحق ول خلك دقانو ن په واندي يو برابر دي او ددي حق لري ، چې دهر ول تبعيض نه پرته په برابر ه توه دقانوني سا

دوي حق لري چي دهر هغه تبعيض په واندي چې اعالميه نقض كوي اويا دهغي لمسوني په مقابل كي چي داسي تبيض ته . وي لمن وهي په برابره توه وساتل شي

: اتمه ماده حق لري چي كه دهر چاپه اساسي حقوقو چي دسياسي قانون ياد كوم بل قانون له خوا پيژندل شوي وي ، تيري وشي ، دي

. دصالحيت لرونكو ملي محكمو په ذريعه دتلف شويو حقوقو موثر ه تالفي ترالسه كي : نهمه ماده

. هيو ك په خپل سر تو قيف ، بندي يا تبعيد كيداي نه شي

:لسمه ماده و منصفانه توه ترغور هروك په مساويانه ول حق لري ، چي دعوه يي ديوي بي طرفي او مستقلي محكمي له خوا په كاره ا

.الندي ونيول شي ، او دغه شان محكمه به دده په حقوقو او وجايبو او هغه الزام په باره كي پريكه كوي ، چې په ده لول شوي وي : يوولسمه ماده

ه كي ثابت شوي نه په كوم جرم تورن شو ي هر فرد حق لري تر هغوبي نا ه و نل شي ، ترو يي جرم په داسي يوه كاره محاكم. ١هيو ك دداسي اعمالو ترسره كولو يا نه كولو . ٢. وي ، چي تورن پكي دخپلي دفاع لپاره ول ضروري او رسمي تضمينو نه ولري

دغه راز . په وجه محكوم كيداي نه شي ، چې داجر اكيدلو په وخت كي دملي يا بين المللي قانون په واندي جرم نه شميرل كيده . ه جرم كولو په وجه ، له هغه سخته سزانه ويني ، چي دجرم اجرا كيدو په وخت كي دهغه جرم لپاره تعين شوي وه هيو ك ديودهي چاپه محرميت ، كورني ، استونى ياليكونو كي نه په خپل سر مداخله او نه يي په نو م او حيثيت تعرض : دولسمه ماده

. لي په مقابل كي دقانوني ساتني حق لري كيداي شي ، هروك ددي ول حملو يا مداخ : ديارلسمه ماده

. هروك دهر هيواد په دننه كي دخپلي استو ني داي دتغيير او غوره كولو حق لري . ١ . هروك حق لري ، چي دخپل هيواد په ون هر هيواد پري دي او خپل هيواد ته راستون شي . ٢

د بشر حقوق: لورم فصل

62

: وارلسمه ماده . لري چي له زوروني خه په نورو ملكونو كي دپناه په له كي شي او له هغي خه ه واخلي هروك حق . ١

له دغه حق خه په هغه وخت كي ه نه شي اخيستل كيداي ، كه تعقيب دغير سياسي جرم او يا دداسي اعمالو . ٢ .ري دكولو په وجه جاري وي چې دملروملتو نو له مقصدونو او اصولو سره مغايرت ول

:پنلسمه ماده . هر وك دتابعيت حق لري . ١ . هيو ك بايد له خپل تابعيت خه محرم نه شي او نه يي بايد داحق باطل شي ، چي خپل تابعيت ته تغيروركي . ٢

: شپالسمه ماده . ده وكي او كورني تشكيل كي ول بالغ نارينه او ينه يي له هي ول محدود يته لكه نژاد ، ملت يادين حق لري ، چي وا. ١

.دوي دواده كولو ، دواده په وخت او دهغه په فسخ كولو كي يو شانته حقوق لري . واده يوازي په هغه وخت كي كيداي شي ، چي ه اوميه دواده خپله بشپه خوه او درضارنده كي . ٢ . ت او ولني له خوا وساتل شي كورني دولني طبيعي او بنيادي واحدد ي او حق لري چي ددول. ٣

: اوه لسمه ماده . هر فرد حق لري ، چي يوازي ياله نورو سره په شريكه دارايي ولري . ١ . هيوك بايد په خپل سر دهغه له دارايي خه محروم نه شي . ٢

: اتلسمه ماده چي خپل دين ياعقيد ي ته تغيير وركي او دغه هروك فكر او جدان او دين دآزادي حق لري يه دي حق كي هغه آزادي شامله ده

ول خپله عقيده يادين يه تدريس ، عمل عبارت كولو او . راز هغه آزادي چې يوازي ياله نورو سره په كاره ياخصوصي په . دديني مراسيمو په اجرا كولو كي رنده كي ، هم شاملي ي

: نولسمه ماده لري ، په دي حق كي هغه آزادي شامله ده ، چي بي له مداخلي خه مفكوري او نظر ي ولري او هر وك دبيان او نظر دآزادي حق

.په هر وسله يي له دي چي سرحدونه په پام كي ونيسي عقايداو معلومات وپلتي ترالسه او خپاره يي كي : شلمه ماده

. كي هروك حق لري ، چي په آزاد ول سوله ييز ي اتحاديي او لي جوي . ١ .هيوك بايد په دي مجبور نه شي چي په كومي لي پوري وتلي شي .٢

: يوويشتمه ماده هروك حق لري ، چي په مستقيمه ياپه آزادول دانتخاب شويو نماينده انو په ذريعه دخپل هيواد په حكومتي چارو كي برخه . ١

.واخلي

. كي له عامه خدمتونو خه ه واخلي هروك حق لري چي په برابر ه توه په خپل ملك . ٢دخلكو اراده بايد دحكومت دواك بنياد جوكي ، دغه اراده بايدپه نوبتي ول په رتينو انتخاباتو كي رنده شي ، .٣

ي او انتخابات بايد درايي وركولو دعمومي او برابر حق له مخي وشي او بايد چي دپي رايي ور كولو او يا درايي وركولو دبرابر . آزادي طريقي سره په مطابق ترسره شي

: دوه ويشتمه مادههروك دولني ديوه غي په توه حق لري ،چي اجتماعي مصوونيت ولري او دملي هواو نيوالي همكاري له الري دهر دولت

ت او دشخصيت دازادي ودي دسازمان او منابعو سره سم هغه اقتصادي، اجتماعي او كلتوري حقوق ترالسه كي ، چي دده دحثي . لپاره ضروري وي

: درويشتمه ماده هر وك حق لري چي كارو كي په آزادول دان لپاره كار انتخاب كي ، دكار مناسب او عادالنه شرايط ولري او دبي كاري . ١

. په مقابل كي حمايه او خفاظت شي

. ه مقابل كي برابر ه اجوره واخلي هروك بي له كوم تبعيض خه حق لري چي دبرابر كار پ. ٢هروك چي كاركوي ، دمناسب معاش حق لري چي دده اودده دكورني لپاره دبشري كرامت وژوند تضمينوي او كه ضروري . ٣

.وې حق لري ، چي دنورو و لنيزو محافظتي په ذريعه تقويه شي

د بشر حقوق: لورم فصل

63

. ي جوي كي او له هغو سره يو اي شي هرو ك حق لري چي دخپلو و دساتلو په غرض صنفي اتحادي. ۴ : لورويشتمه ماده

هرو ك دكار دساعتونو دمناسب محدوديت او دبامعاشه نو بېتي رخصتيو په شمول حق كري ، چي استراحت او تفريح وكي

: نه ويشتمه ماده پ او هو سايني لپاره كافي وي هر و ك حق لري ، دژوندانه داسي معيار ولري چي دده او دده دكورني دروغتيا. ١

په دي كي غذا ، كالي ، كور ، او درغتيايي ضرورتو نه ضروري اجتماعي خدمتونه او دبيمي حق دبيكاري ، كونتوب ، زووالي او په داسي شرايطو كي چي دمعيشت دوسايلو دكمو الي په .ناروغي معيو بتيااو ناتواني

. ددو له وسه تيره وي شاملي ي حاالتو كي تر غور الندي نيو ل كي ي او ميندي او ماشومان دخاني پاملرني او مرستي مستحق دي ول ماشومان كه دنكاح په واسطه او يابي نكاح پيداشوي وي . ٢

. مساوي اجتماعي تحفظ حق لري : شپويشتمه ماده

مرحلو كي وياوي ، لومني تعليمات بايد اجباري هرو ك دووني حق لري وونه روزنه بايد ل ترل ه په لومنيو او اساسي . ١وي تخنيكي او مسلكي تعليمات بايد په عمومي ول ميسر وي او عالي تحصيالت بايد دولو په من داستعداد او لياقت په

.اساس خال ص وي دزياتو الي په لوري سوق شي روزنه بايد دانساني شخصيت دبشپي ودي او بشري حقوقو او اساسي آزاديو ته داحترام _وونه . ٢

وونه ، روزنه بايد دولو مليتو نو نژادونو او ديني لو په من كي تفاهم زغم او دوستي پياوي كي او دملرو ملتونو هي . دسولي دتقويي لپاره پر مخ بوزي

. ماشومانو ته بايد وركي شي ميندي او پلرونه دلوميتوب حق لري ، چي دوني ، روزني هغه ول انتخاب كي چي ددوي . ٣ :اوه ويشتمه ماده

هر وك حق لري په ازاده توه خپل ولني په كلپوري فعاليتنو كې برخه واخلي، له هنرونو خه ه پروته كي او په عملي پر . ١ .مخت كې شريك او له و خه ئي برخمن شي

ري، چې دده په ذريعه له هر عملي، ادبي او يا هنري تخليق خخه پيدا هر وك د خپلو هغو معنوي او مادي و د حفاظت حق ل. ٢ .شوي وي

:اته ويشتمه مادههر وك حق لري پهداسي يوه احتماعي او بين المللي نظام كې ژوند وكي، چې په دي اعالميه كې بيان شوي حقوق او ازاد

.ياني په كې په بشپ ول تطبيق شي :نهه ويشتمه ماده

.ك په هغي ولني كې دندي او مكلفيتونه لري، جې يوازي هلته دده د شخصيت ازاده او بشپره وده ممكنه ويهر و. ١هر وك بايد د خپلو حقوقو او ازاديو په عملي كولو كې يوازي دهغو مخدويتونو تابع وي چې د قانون په ذريعه صرف ددي . ٢

و په مناـب ول احترام وشي او وپيژندل شي او په يوه ديموكراتيكه ولنه كې لپاره چې تعين شوي وي، چې و نور د ازاديو او حقوق .د اخالقي موازينو د مقتضياتو، عامه نظم او هو سايني مراعات وشي

.دغه حقوق او ازادي بايد په هي صورت د ملور ملتونو د اصولو او مقصدونوو په خالف عملي نه شي. ٣ :ديرشمه ماده

ي يوه فقره يا ماده بايد داسي تعبير نه شي، چې كوم دولت لي يا شخص ته ددي حق وركي، په داسي په دي عالميه كې ه .فعاليت الس پوري كي يا داسي كار اجرا كې چې هدف ي په دي اعالمينه كې د ذكر شويو حقوقو او ازاديو لغوه كول وي

د بشر حقوق: لورم فصل

64

په سياست كې برخه

اخيستل

په سياست كې برخه اخيستل: پنم فصل

65

په سياست كې برخه اخيستل: پنم فصل سياست ه شى دى

اماپه حقيقت كې هر چيرته چې له يوه . خلك فكركوي چې سياست هغه شى دى چې سياست پوهان يي ترسره كوالي شى مالت الس ته دنو يه ساده ول سياست دنورو خلكو. نظر او باور نه زياد نظر ونه او باورونه وى هلته تل سياست وي

. و ه الرداده چي داسي فكروكو راول دعامه كارولپاره دى په سياست باندي دـه پوهيد ))په نورو باندي دخپل نظر او باورمنولو ته سياست وايي ((

سياست دملت خپل منې كو لكه اداره ، قانون ، اقتصاد، . كه ه هم يروخت دا اصطالح دولتو ته اطالفيي . سودا ،وونه روزنه اومدنې ولنې يوه برخه ده

وپههره ور ددولت دمشرته نيولى بياتروزيرانو واليانو ا.دافغانستان دپريك و په هره برخه كې ترسره كيي سياست رو دافغانستان تسيمه ايزه كچې ترولسواالنو او هغه كسان پوري چې دجاروسره عالقه لري خبرى ترسره كيي

. دستونزو او بيا ودانولو لپاره الرې او چاري ومومي متخصيصين اوني خلك يرعلمى او دباورونظريات لري هغوي دان و سياسى . ددولت استازې ېرو كپه دي خب

هغو ى په انو الرو بحثونه او خبرې پرمخ بيايي ترودنو رو خلكو رضايت او مالت . هيلو او مخو لرونكې دي . دخپلو نظرياتو لپاره ترالسه كي

رسمي ول وى دبيلي په توه دجري په شكل ، دمطبوعاتو له الرې ، پورته يادي شوي خبرې كيداى شي پهكې ترسره كيي ىخبرو په پاد چې ېكومى پري . ي ، دغونو له الرې او ياپه شخصى ول ترسره شېدورپانو له الر

. ې ېهغوته پاليسى او يا كنالره وا

اياتاسو پوهيدلي ؟ . ى مفكورو په اه او ريدلي وي شايد تاسو مخكي دبيالبيلو سياس

كي اخه سياست كوونكې دسوسياليتي او مركزې . محا فظه كاره نظريو لرونكی دي ي دشي اخه سياست كوونك . او ليبرالو ته ويل كيي يپاليسيو لرونكی دی او معمولرياال آزادي غويتونک

.ي برخه ولرې نو بايد په خبرو او بحثونوكي او مفكوره ولر نظرېكاره ده هروك چي د دولت په كو او پريكو باند

. ؟سياست ولي داهميت وديوي او پريكنالرې جوپه ژوند اغيزې كويېدولت ك كوي چې داكار زمون .

ور كيي او نه ې دخلكو ينې چي غوره كوېوونه او الرپسين داسې سياسى پري سياست كوونكې ينېكه چ خلك له غيرى عادالنه او ناوو الرو لكه بې اخيستل ، خلك په زور سره يوه كار ې او بل دادى چي ينيي خووي

. ىت ودينوله همدى كبله سياست داهم. نه ناوه گه پورته كوي كته مجبورولو ته اباسې او دواى او : جووي خلك سياست جووى يي ه دهيواد يرېچ وي هراوسيدونكې حق لري چې دهغه سياست برخه

.نارينه هم

ايا تاسو پوهيدلي؟كوريا په اسيا كې جزيرې ته ورته يو هېواد دي چې د افغانستان په نيم برابر مساحت لري، پنوس كاله مخكې په دي

ست د سهيلي كوريا سيا. هېواد كې يوه جه وشوه چې هېواد ئي په دوه برخو وويشه قطبي او سهيلي كوريا .ديموكراتيك دي او هېواد په ه توه په مخ ي

كوربه و او د ن ولو لوبغاو هلته لوبې كولى ، او ولو يو ) المپيك( كې سيول د نيوالې اتلولې د لوبو ١٩٩٨په كال .او د ولو ن نه نارينه او ې د لوبو او نندارو لپاهر راغلي ول. د بل سره سيالي كولي

ازاد سياست نه لري او يو و محدود كسان په سياست او پريكو كې برخه لري د جزيري دا برخه په هغه قطبي كوريا شمال او جنوب كې د ( په يوه جزيره كې . اندازه پر مختللي او مساعده نه ده او ير وخت د ناورين او ولې سره مخ وي

.خلكو د ژوند كيفيت سره ير توپير لري

په سياست كې برخه اخيستل: پنم فصل

66

وايي زه سياست ته ( كې سياست خلكو ته د دراناوي و نه ده او د هغوي په اند سياست يوه ناوه لوبه ده او عموماً په يني هېوادود هغوي په دليل بعضي سياست داسي دي چې خلك د هغوي نه د بيان احساس كوي، او بل دليل ولي سياست ) وخت نه لرم

ودو نه كار اخلي او خلك په زوره بو وركولو او ناوه كارو ته مجبوره كوي او د محبوبيت نه لري دا دي چې يني خلك د ناوه ميتنو په همدي بنس سياست د اهميت و ده او په ولسواك كې هر اوسيدونكې حق لري چې د هغه يوه . واك نه غلته ه پورته كوي

. برخه اووسي خلك سياست جووي ه او نارينه هم

اوبدونكې او سياست نارينه په . ه بهسودكې ، هتله دميدان وردگ په واليت دبهسود په ولسوالي كې يوه اوبدونكې كورن ژوند كوي پ

مكه كار كوي ي او پهېآسو سپري او غاليو او بدل په غاه لري او : دكور چاري

هم كله ناكله دنارينو سره په كرهنه كې دوي اوبدل شوي غالي په دمرستې كوي

اكستان كې خريى دوي د هيواد په پسيمه ايز برخوكې ژوند كوي هلته دبر ينا او نل غزولو سيتم وجودنلرى همداراز په ن

.دي شا او خوا كې پوخ سك نشته هلته ، وني ،كلنيك او دوكانونه په كيلو مترونو كې نه ليدل كي ي يوازي يوي نجلى

دمكي خلك.وني كي زده كه كى وه ولي سياست په دى ليري پرته سيمه كې هم مهم دى ؟ په حقيقت كې ددولت كنالري . او كرهني له الري ژوند كوي

. يري مهمې دى افغانستان نيوال سوداري ته اجازه وركوي نو له همدى كبله دا كورن كوالي شى خپل محصوالت په بهرنيو

لت پاخه سكونه جووي ترو كورن وكوالي شى چې ار كلينك او ماركي نه په هيوادو كې وپلوري، يوه ـه دو اسانه تو ه ت او رات وكي ،

وون يوستونزمن وي هلته درا او رات اوماشومان كوالي شى ي ديپه استراليا كې چيرته چې دترانسپورت ت كه چيرى دى كارته يغانستان كې داراز وني هم جويداي شدرا يو له الري په كور كې زده كي وكي او په اف

. يموجوده و) عالقه (سياسى ليوالتيا ددغو ولو دليلو له كلبه دكورنيو ول لويان بايد په يره هوياري سره په ول اكنو كې هغه كانديد ته رايه وركي

كه داسي يو كانديد نه وي . ويلپاره سخت زيار او پاملرنه كوك چې ددوى داتياو دپوره كيدو او ستونزو دحل سيا ست ددغوخلكو دژوند دكيفيت او . نو كيداي شي دوى پخپله هم ديوه كانديد دودرولو لپاره فكر وكي

يا په سمون لپاره هر ه كوالي شي كه دا اوس وي يا په راتكو نكي كې كه په ليريو پرتو سيمو كې وي او . اركې

ير و افغانانو خپل دواني كلونه په كورن جو ، نا آرامي ، ده دولت نه درلودو او حتي په طبعي ناورينو كې ى په لويه پيمانه هير. تيرك، ي وېدخلكو عقيدې او نظريو ته پام نه كيده

ېله پام نه وتلې وقومى ل كې مذهبي خلك چې ليريو پرتو سيمو كې ژوند كاوه هم داتيروخت وو ، اوس افغانستان ام په ام دـي راتلونكې په لور درومي ، افغانستان داسى تدابيرپه نظركې لري

ساسي قانون په ادافغانستان د. حق ددي كار يوه مهمه الرده ېاو درايو دورك. چې داولى لي سره يو اى كيامنيت او دقانون حكومت ته دلوميتوب حق . ره اندازه داستازيتوب حق وركي دى ولسى جره كې و ته په پوتلونكې دى چيرته چې بي او زور زياتي به ير ل وي بيابه ي او نارينه په ه اوركل شوى او داسې وخت ر

وي او په ورني ژوند باندي به دولنيز ژوند دسمون لپاره كاركوي ، راتلونكې سياست به عادالنه او دخلكو په هه او مثبته اغيزه وكي

په سياست كې برخه اخيستل: پنم فصل

67

تاسوه كوالى شى ؟

په ولسواكه ولنه كې خلك خپل استازي اكي ترو په هغو پريكو او خبرو كې دون وكي چي ددوي په ژوند ى ترو ا ترالسه كى كه ه هم او سيدونكي داحق لري چې به نيغه توه په سياست كې ون وك. اغيزه كوي

. چې ددوي استازي خپلي دندې په ه توه تر سره كوي او ددوي اتياوې نه دې هيرې شوې كه غواي چې داكارونه په مسوليت سره تر سره شي نو بايد دحاالتو نه پوره خبر اوسي، او دخبرتيالپاره غوره الر

ولولې او ياله هغو ملر و او دوستانو نه پوتنه وكى چې په حاالتو داده چې رايوته غو كيى ، اخبار، مجلې . باندي ه خبروي

ولي په سياست كې دو ون ته اتياده ؟ مون ول بيال بيل استعدادونه او . موندخپلي بقالپاره يو دبل سره په ه كاركوو . انسان يو اجتماعي مخلوق دى

. ترتيب نه ترسره كوو يوه ون ول يو رازكارونه او په او م. لرو ېبيالبيلي وتياوويل ، اكسل ، او ماشين ول . دموريو و برخي په نظركې ونيسې . بلكې بيالبيل كارونه په بيالبيلو الرو ترسره كوو

او مون هريو سره بيالبيل او توپيرلري ، خو دمور دچليدو لپاره هري برخي ته اتيا شته او ولنه هم همداول ده، ې دېزمون عقيدي مهم.دولني داتياوغي يو

دي او زمون ه نظرياتو ته ې مهمېزمون اتياوفقط لكه دمور ولي برخي چې دمور . اتياده

نو له همدى كبله ده . دچيلدو لپاره اينې دي .سياست ترسره كولو لپاره دو ون ته اتياده

ل جايزه يوې ايرانې ميرمني كې دنوب٢٠٠٣په كال ې ختيل شوه ،ايران په منشيرن عبادي ته ورك

داجايزه هغې ته . كې يواسالمي هيواد ده .دديموكراسي او بشرى حقوق هو ته وركل شوه

الره او بحثونه يوازنېهغه په دي باورده چې خبره چې په دي وسيله شخو او ناخوالو ته دپاي كي د

" هغي په يو ې ارزتناكه ويناكې وويل. كيدو بي له شكه دجايزى لپاره زمااكنه به دهغوولوو لپاره دالهام نه ك خبروي چې تل ئي دخپلو حقو دپيزندولو لپاره

اكنه به دايران اونورو لريو سيمو ې چې دتاريخ په دا. هې كي ،نه يوازي په ايران كې بلكې په وله سيمه كې ي دهري ولني . په دى باور كى چې په خپل ان باوري او اتكا وكي. ترپو الندي شوي قاودوكې يي حقو

دو هېرول او هغو ته په سياسي ، فرهني ، اوولينز ژوندكې برخه نه وركول دامعني لري چې . نيماي برخه جووي اوپه انرې وه په اسالمي هيوادو كې په ن. و ې ولني ول او سيدونكې دخپل نيمائي ظرفيت نه محروم شى دي

."ه دتل لپاره نه شى يانه كيداىر او مرد ساالري دوضدــو دتبعي . ي شي په سياست كې هم ه استعداد لوبولنوكه ي دې مور او ميرمنې استعداد لري ) ٢٠٠٣دنوبل اداره (

اني خاصه ده او داهغه مهارتونه دي چې سياست كورته زياته عت دو يله ، سخت كار او فاطصصبر حولو ن اتيا وليدل شى نو دد كارترسره كول ير غ او بدكه خلك وغواي چي هره برابر اوسم وي او د. اتياده

سره كي كه ول خلك هم سر په يو كار موافق وې بياهم كارته اتيا ليدل كي ى اوخپل نظر يات بايد له نورو . كيداسى داسى خنونه موجود وي چې بدلون نه دمخه يې ليري كيدوته اتياوي

تاسو و فكركوي ؟ لكه دشيرين عبادى ؟. آيا دنورو و الس ته راوني تاسوته الهام بخونكې دي

اوزياتي نه كوالى شى چې خي له منه يوسي او حاالتوته بدلون وركى ؟ آياي په نورو كومو الرو پرته دزور هغه كوم ورستي ل ؤ چې تاسو بل وك هولي چې ستاسى نظرومنې ،

په سياست كې برخه اخيستل: پنم فصل

68

او ل ېنارينه ل تيري كونكتر ي په سياست كې . دلته يوبل دليل هم شته چې ولي و ته په سياست كې اتياده كه داكار ترسره شى . ولوى يي ددولت هغه پانه كموي چې غواي دعامه تو لپاره بي.بي اخيستونكي دي

نودولنيز امنيت او روغتيالپاره به پوره اندازه پيسي پاتي نه شي او ي له بي تناسبي سره مخ كي لكه دمور . روغتيا پالني فعاليتونه ياوماشوم دمناسب

دا په وته كوى په هغو دولتو كې چې ي په ير شميرپه )) ه دولت كې بې او ي پ((دنيوאل بانك يو ينه ماري لن پوهنتون يو بله ينه شي چې ې دلوو اخالقواو دكاركې برخه لري هلته دبو او فساد كچې يره ل وي

.ې كبله عامه وته زياته پاملرنه كوې او له همدي دېسلوك لرونك . چي سياست كې برخه واخليي او باورورباندى وكېك زده كې وېې بايد سياس •

.ي تشويق كي چې پارلمان ته ان كانديد كي او و كانديدانو نه مالتوكې •

. ي شيپه افغانستان كې ې نه په سياست كې برخه اخيستال ي سهار دوخته له خو به . برخه ې وي ٪۴٠ كال دجمهورى رياست په اكو كې دولو رايو اچوونكو ٢٠٠۴د

دوى .پايدي ، وې يې پخې كې دكور نوركارونه ئې ترسره كل او رايو وركولو مركز پوري يي اودې الري ووهلي مجبوره وي ديروخت لپاره درايو اچوونكو په ليكه كې ودري ى او بياپه خپل

كه ه هم . په سياست كې برخه اخيستل تل آسانه كارنه و ى . نوبت رايه وركي هيواد په انتظار كاوه او هغه دخپل هئ دهغيدينو لپاره دايو ه چانس ؤ چې تل

ې ديوه هيواد په سياسى ژوندكيپه رتيا سره درايو ورك .برخه ليك كې ون ؤددى كتاب په . نيغ په نيغه ون دى اماپه سياست كې دون يواز ني الرنده

او دكانديد داكلو په برخه كې ير معلومت وروستي فصل كې به دكانديديدويترالسه ك .

دون ي كوېسياسي ژوند پركيفيت اغيزد چې ې په هغو پريكو كېپه هرولنه كې دبدلون لپاره كاركول ي چې واېدوهم فصل كيس. موجودې دې ېبيالبيلي الر

داشي ديو يو ستونزمن كاردي هي معني نه لري كه چې يو قدم په واندى كيموقت ن سره مخ شى دهغو خلكو سره چې تاسي ته ورته مفكورى لري كاركول

كه ي غواي په رتيا سره دوي ته . نه يوازي هول دې بلكې پياوتيا هم ده كلكه پاملرنه وشى نو بايد په ياد ولري چې تل ۀ او مناسب سياست داحترام

. ره كي اودرناوي ود او هه وكى چې ۀ سياست غو . دكانديد په توه دريدل-١

ېئ كى ترو ان په راتلونكو پارلمانى اكنو كي او با استعد اده ي شته چې پريكي ېيوو داسى زورهغه : چې دافغانستان په سياسى ژوندكې فعاله برخه واخلي لكه دجان شيرې په شان ي ي غوايكانديدكي دو

اكتره ده او و يوهى او دغاو ته خدمت وك يدلو او زوريدلوي چې دافغانستان كلور ماشومان لري هغه غواهغه يوه ناپيلي كانديده ده او هغه . كي ېهغي دو دنبعيض او ستونزو په هكله په كليو او ونيو كې يري ويناو

و ته مرسته وك م نو روه له كومي غواي چېموايي چي دزاپيرى سعادت غوا ان دپروان په واليت كې يي ن هغه ان ير نيكمرغه بولي كه چې كورياو هيله لري چې دصلحى او بشر حقوقو ته خدمت وك. كاندندكى هغه په دي يره ژروتوانيد له هغه . ورسره مرسته كوى او خلك باوري دي چې هغه به يوه ه استازي وې ېپه دي كارك

. كانديد دودريدو لپاره ضروري دى السليكونه ترالسه كي چې ديوچې دو . ينې داسي كانديدانې هم شته چې په كارپوه او په دولت كې دكار لولو تجرئي لري لكه نوريه حق نر

كه ه هم هغه كوم مالي مالتنه لري او دهغي لپاره به دا . چاروپه وزارت كې د تريني او د وكالت دچارو مشره ده خوهغي پريكه كي چې دولو ستونزو . روي چې دپنو ماشومانو سره سره خپل كمپيان پرمخ بوزي كانير ستونزم

. سره سره به خپل زيارته دوام وركى

په سياست كې برخه اخيستل: پنم فصل

69

دلته مون وينو چې بيالبيل كانديدان بيال بيل امتيازات لري ، مرددوي ولو ه وجه ه ده دوي فكر كوې چي ني لياره بهي دافغانستان شېه خدمتونه ترسره ك . وال پخوا دوزارت اونورلو يرو وينو چې ه هم مون كه

په هرحال لومې كانديدانې كيداي شي دراتلونكو نسلو لپاره دسمبو ل يوه . پوستونه په دولت كې ترالسه كى دي ول دسياست په ركې ون كوالي وودله چې ې په نورمال يپه خپل كانديديدو سره فقطه دو .ينخه و

. شي آياتاسو پوهيدلي؟ ١٨ و ته وركل شوى يعني له هر لورو نه يو سي افغان نارينه او ې چې ٪٢۵ سونه ٢۴٩ دولسي جري د

ت هم شته ستثنا ادلته ينې. ( كلن اويا له هغه نه پورته وى كوال ي شى په پارلماني انتخاباتو كې ان كانديد كري ) لكه يو وك چې زندانى و داكارنه شى كوالي

. دكانديد مالتوكي ٢

. يو كانديد خو او دهغه مالت وكى كې په انتخاباتو ي كوالي شي خودويهروك نه شى كوالي چې كانديد اوس .دكانديدانو يوه دنده داه چې بايد ير خلك يي وپيـــژنى او كارورته وكي

اكار په يوازي توه يروخت ير لت ته اتيالري دينه كانديد لپاره دا يره مهمه ده چې دهغې كورن د .اوميه هغې ته په كمه ستره ونه وري

. كه تاسو يو كانديد په خپله پيژنې او يادهغه په هكله مواوريدلي وى نو له هغه سره الندي الرو مرسته كوالي شى .ه خپله سيمه ك دهغه پوستر او كالره و وى پ •

• ي .په كوريو او رسمي مجلسو كې دهغه په هكله خبري وكغون .

په خپله غونى جوى كي ، اوميلمانه كورته راوبلي هغوي ته چاي اوياوي وركى دوو ماشومانوسا تنه • . ي په ترتيب او تنظيم كې برخه واخلي وكى ترو دكانديد انو مزاحم نه شى او يادغونى دپيل او پا

كانديد سره دموادو مرسته وكي، لكه كاغذ، موبائيل، او ياخيل مور، كه ليكل كوالي شي هغه ته • . پوسترونه جوكى او يا دهغه په هكله نوره وليكې

.او يا داكنى په ور درايو وركولو په مركز كې درايو وركونكوسره مرسته وكي •

وكې مرسته ستاسو دكانديد سره دامرسته كوي چې خپل پيغام خلكو ته ورسوي او كيداى شى چې هره و • . ستاسو په زه پوري كانديد وونكې شى

:دخپل ولنيز موقف ا وتجربونه ه واخلي

په سياست ې چي كوالي شي په دي كې هي شك نشته هغه ي اونارينه چې په دولت كې دلو مقام خاوندان د٣ .باندي دانو الرو خپل اغــــــــــــــــــــــــــــــــــــيزولري

په توه په بر يتانيا كې يوه خيره موسيسه ده چې داكسفام په نام يادي ى او په وله ني كې دخلكو سره ېدبيلكددي موسيسې مرستې وكي غواي دسمندرهغې غاې هيوادوته دبريتانيا حكومت كله چې.مرسته كوي

دپاليسيو جوولو مشري ميرمن بيكيّ بويل خبروته غو نيسي شاهزاد هه وكير مينوאل درلودل دي خپل دغه موقف نه په استفادى سره ه يانا يو ه مشهوره او په دنيا كې يي

اسى ده دمهمو ادارو او كمپنيو مشرانو په افغانستان كې هم د چې دخلكو پام دماين ناوه ناورين ته راوروى چې دبيلى په توه . ينه ه خبر د دوى ديرو خلكو ستونزو او اتياو ي كه چېيدولت له خوا درناوى ك ته د

دافغانستان دبشر دحقوقو مستقل كميسون چې مشره ئى محترمه داكتر سيما ثمر ده او يا فاطمه يالنې چې .دهدافغانې سري مياشتي مشره

په سياست كې برخه اخيستل: پنم فصل

70

دولت مامورينو او ې كوالي شى خپلي كميي جوې كي ترو ينې ترسره كي او په دي وسيله د دا مشهوره سندرغاي ،كاركونكوته دـو اونارينو داوند موضوعاتو په هكله د مفكورو او نظرياتو معلومات وركي

عاتو په هكله خبري كوې چې دوي ته په زه پوري اوموسيقي پوهان خپل له موقف نه په ه پورته كولو دهغو موضا .وي ني دندى هم و ته په سياست كې يو ـه امتياز وركوي يوه وونكې كوالي شى چې ولنه كې دهيزه كچه ميپه س

و ي درناورى . وولني سره مرسته وك ى چي خپليه ناهيد نازيه غوادبيلكي په تو .له نيكمرغه يوي جرمن كرى له هغى سره مرسته وك تروهغه په خپل كوركې يو ووني جوكى ، نازيه بي له كوم معاش نه كار كوى ا

. هغه وو ماشومانو ته وونه كوي او كيداي شى چې راتلونكې كې ددى كلي پياوى ه وي دمطبوعاتو نه ه واخلي -4

اسانه الردخبرى سرچينو استعمال دى هروك كوالي شى چي ورپاو دملي او سمه ايزه خبرتيا لپاره يو يره مهمه او او مجلو ته يو ليك او يايوه مقاله وليكي

پوهنه دتولولپاره

دانش براي همه

هره دوه مياشتني

خپرونه

پتو مجله دري

ولو زده كوونكي

دزده كوونكوموضوعات

ه زن

پتو ا عالمې په هرفصل كى دري

دوچارووزارت ي دوحق اومور لومن ورپاه

كورن ،بيسوادي كورن پتو دري مجله اوونيزه الپ ،ولينه

پتو دري ورپانۀ ورن صلحه انكلسي

عمومى

په سياست كې برخه اخيستل: پنم فصل

71

؟يتاسو ه فكر كو ؟. كې داسي ه لوستى چې ستاسي نظر ته يي بدلون وركي وي ايا كله موپه مجله

لور لپاره دكوژدي او واده بندوبست وكي ،خوله نيكمرغه هغې په مجله كې يو ېاو دهغي ميه غوتل چې دخپل ندا ديوه لپاره واده كول دروغتيا له پلوه ناوه كاردي په دي مجله كېنو مضمون ولوست ،چې ويل يي دوانو او وو نجو

رپالركيسه وه چې خپله لوريي يوي لهته واده ك كې كورن و. وه ېومه تيدلې وه خو هغهه له كور نه تواري دمي كله چې .پالر به يي دخپل ابرو او شرم له ويري بيرته ليله،دهغه لوربه تل دناروغتيا ، كمزورتيا اوبد سلوك نه شكايت كاوه

يي دمر په حال كې وه او دخپل پالر په غو كې وويل يره مننه پالره چي داسي ميه دي ه ورغي لورتپوتني هغه دلور سره مرسته وكه ترو پريكه وكي چې تر هغه وخته يدي كيسي له هغو.قصه خپل ميه ته وكه ندا دا.راته خو كي وو

ې سره دهغې واده وكه لويه شى او دهغي له خو ولورييى تري انتظار وك. وي ؟ اياتاسى كومه داسي تجربه لري چې نورو ته دپندو

۵-يتوب ترالسه كولني او اتحادي غ ئديوي.

دزده كوونكې اتحاديه . لپاره سره يو اي كار كوى ، هغه ته اتحاديه او ياولنه وايي دخلكو هغه له چې ديوه هدف او اتيادبيلي په توه . تل داسانتياو دبرابر و لو هه كويياستاز. وب كوي او غوتونو استازي ت دزده كوونكو دستونزو

ك نال ره په ه روزني او اوسن، وونېد وركوي چې وونكې دوونيو په حاالتو دهرچانه ه خبروي او دوي دولت ته خبركې هغوي ديوي روغې او ري ، بل نهولنې او اتحادې ددولتونو لپاره دسر دردسبب. توه اغيزمنه ده او كه نه

. دوي اتياوو او غوتنو ته غو دي ددوي دپرمخت په لور روان دي او دولت . هديموكراتيكي ولني يوه برخه د . او دافغانستان په اساسي قانون كې اى شوې دي هناپيلې اتحادي دبشردحقوقو برخه د

ديو غيتوب ولري داتحادي دغيتو ب سره كوالي شى هغو كوالي شى په خپله خوه دو اتحاېاده چې ددى معني ددوي كوالي شي خپل افكارسره تبادله كي او هم تازه سرچينو ته الرومومي . شبكو ته الرومومي چې دوي ته ورته افكار ولري

رصتونه درپه برخه او حتي ني نو رو اسانتياوته الر پرانيزي په اتحاديه او وليه كې غيتوب كيداشي چې تاسې ته نوي ف كي لكه په منظمو او ترتيب شوو غونو كې ون

دمهارت او ظرفيت پياوتيا _ ۶ دي چې خلك يي دپلي كولو مهارت او توان ې هغه وخت ورېمونمخكي وويل چي سياسى مفكوري او كنالر

ري دانفرادي استعداونو او ظرفيت دپياوتيا دافغانانو لپاره ترينن اوزده كه دولو لپاره دلوميتو ب حق ل. ولريهي دليل نه ليدل كيي چې ې ددي .لپاره ير سكيمو نه جوشوي ترو ي مفكوري او مهارتونه ترالسه كي

. فرصتونه استفاده ونه كي ي چي په خپله سيمه كي نوموه وكي ې ادارېهوليست موجود د . او سكيمو نه پيداكدلته ديو.

دني ولنې د پياوتيا انستيتيوتم د استعدادونو او ظرفيت د پياوتيا لې •

د اداري دصالحاتو او سمون پرورام •

.او د پوهې انتقال د تبعيد شويو شبكو له الرې ) TOKT(د ملروملتونو د پرمختيا •

.غير دولتي موسسه چې د پوهنې اداره په غاه لري) BRAC(برك •

زده كو د سمون ادارهد لويو و د) SWIM(سويم • په غونو او پيو كې برخه واخلي- ٧ كال د سمبر مياشت كې د و د چارو وزارت د كابل ار په كوو كې يو الريون په الر واچاوه او د و ٢٠٠۴د

دا الريون . په واندې د زور زياتي د پاى ته رسولول غوتنه وكه په دي الريون كې زياتو و وون كي ، كه ، دا موضوع د خبرونو او ورپاو له الري خپره شوه اونه مسالمت اميزه وو او هي راز ستونزه ئي را منه ته

په داسي پيو كې نه ستاسي ون د هېواد په سياسي چارو كې برخي له . د كورنې زور زياتي نه ول خبر شول

په سياست كې برخه اخيستل: پنم فصل

72

د برخې اخيستنې نه يوازي تاسي د هېواد حاالتو نه . يياخيستل دي او په دي ول ستاسي غ په ه توه اوريدل ك .خبروي بلكې د نورو پرمختيا يي شبكو نه هم خبروي او تاسي په دي توانوي چې نوې شبكې جوي كي

په هغه ولسوالي كي چې تاسې ژوند كوي كيداي شى چي نوربيالبيل مسايل موجودي ولسوאل ا و دولسوال شواره به وكي او كيداي شي غو ې دركي چې په غونو كي برخه واخلي تاسو مجبوره نه ياست چې حتمآخبرتاسوته اجازه

كاره كوي او هغه پريك ول په ېونيسي اوخپل شتون هلته ي تاسو ته بي تفاوته ندي او په ديچي دوي ترسره ك .تاسو هم ستري نه پنې

؟ىوه انتخاب كي وا رام دپراختياپه حال كې دي ، د هركلي لپاره يوه اندازه پيسې اوس دافغانستان پهيرو كليو كې دملي پيوستو ن پر

اني شويدي او هر كلې د خپلي اتياو په اساس پريكه وكه چې دا پيسې په كومو الرو خري كي حتي يو كلي ته اره جو شول او همدا رنه ددي پيسو يوه لويت زره الره وكل شول د اوبو رسولو و پيپونه د باغو او مكو لپ

پيسې و ته اني كي او د خياطې يو ٪١٠ نارينوو يواي هبرخه د يوه مسجد د جويدو لپاره مصرف شوي د ك ي ۵۶كورس يي جوتل چې په دي كورس كې برخه واخلي اوس يواو غو ي مخكې له غرمي او ١٢ ١١

را نيولو ونوي موادداي او بس په لنه موده كې د خياطي مواد خالص شول او ي وروسته له غرمي كورس ته ر ۵٠ح وركي وه؟ ددي كتاب لپاره د يلپاره پيسې نشته كه ې په پريكو كې برخه درلوده نو كومو شيانو ته به يي ترج

ه او روزنه روغتياي هم د خياطي كورس پلو نه وه او برعكس وونهيونه و سره مركې شوي او له دغو و كولې شايد و غوتل چې د سواد زده كې لپاره ې غوتنو الرداسانتياوي او د كار پيدا كولو

زده كوونكو ته وونه وكي ٣٠ وخت كوالي شي هيو وونكې په كار وماري او وونكې په يوه او يا هم د و او له همدي كبله يرو و هره ور په كورس كې د برخي اخيستو چانس درلود

ح وركوله او له دي الره يي غوتل چې د يو واه تجارت يته ترج) SME(د لني مودي پورته . بنس كيدي لكه د شهد د مچيو روزنه او د هغو دمحصوالتو خرونه

رې په سياست كې دبرخي اخيستلو ساده ال -٨. په وسيله په سياست خپل اغيز اچولي دلته په سياست كي دبرخي اخيستو وي الري شته دهغو

. شى كه تاسو خپله رايه نه شى اچولي نو ديوبل چاسره چې غواى رايه واچوي مرسته وكي تاسو كوالي شي دهغو ى واه •

.ماشومانو ته پاملرنه وكي او د ول اكنو په ور د دوي كورو لپاره وي پخه كي

.ې د سياست سره مينه لري تشويقولي شئيوازي د منني په ويلو سره هغه ي چ •

تاسو كوالي شي د نظر و وند سمبول وومبئ او يا يوه البي تانه د تي د سرطان په ضد مبارزي لپاره يا يوه سره • .تانه د ايز د مبارزي لپاره دان سره ولري

او دولت يا كوم سازمان ته واندي ي وي كخپل نوم په هغه غريضه كې ولكئ چې په هغه كې په سلونو كسانو السليك • .كيي

. تاسو په خپله خپلي موخې نه شي عملي كوالي نو د يو بل چا سره خبري وكي چې ددي كار توان ولري •

.په ولو پوتنو او ارزونه كې برخه واخلي •

● پاخبرونه يو سره عالقه او مينه ولرد ور او په خپل ي؟ د بشر د حقوقو نه ان خبر كياور

عملي كئ هي وك نه شي كوالي ييژوند كې ييېتاسو نه ناوپه دي ورستيو كې . پورته ك

مارريت ميد چې يوه امريكاي ولنه پيژندونكي هي كله شك مه كوي چې د و افكارو (( ييوه وا

لرونكي يوه له ن ته بدلون وركوالي شي داهغه ))ه دي چې هر كله پييداي شي

په سياست كې برخه اخيستل: پنم فصل

73

د خلكو د ژوند پايلېافغانان پرمخت كوالى شي، : شپم فصل

74

دخلكو د ژوند پايلې .افغانان پرمخت كوالي شي: شپم فصل

دخلكو ژوندله كومه اى نه پيل او په كوم اى ختميي ؟

دمدني ولني دپرمخت په وسيله ،دبشرحقوقو دترويج په .په دى كتاب كى مون دخلكو دژوندبيال بيلي الري وينو كال ٢٠٠١كو په ژوند كى په برخه اخيستو سره دو غ واوريدل شواود وسيله په سياست كې په فعاليدو سره دخل

راپه دي خوا ير پرمختونه شوي ، وني او پوهنتونونه بيادو او نجونو پرمخ پرانيستل شول ، ې .بيامسلكي مقامونه ترال سه كوي ، او دكور نه بهر دنده ترسره كوي

.ي او افغانستان دبشرحقوقو الروونې تائيدوي ي په اساسي قانون كې برابر حقوق لرداكترې ثريارحيم صبح رن دو چارو وزارت مرستيالې دو برخه په ساسي او ولنيز ژوند كنفرانس كى وويل

)) يوازي په قانون كى دو پيژندنه بس اوكافې نده بايد عملى امونه واخيستل شي او داد قانون دبرالسى تابع ده (( .))نيكمرغي ،سياسى پرمخت او ولسواك دو ون نه پرته الس ته نه راي (( اته كه هغي زي

دوي بايد دپورته شرايطو سره . دافغانانو دندې دادې چې دبشر حقوق او اساسي قانون په ورنې ژوندكې عملي كي اوس نو بايد په -.سو په شان دي قانون په هر هيواد كې دودانيو دنويوبن. سم په كورونيو او ولنه كي ژوندوكي

.جوولو پيل وكو اياتاسو پوهيدلي؟

له دي سره سره ولو استازو هغه .دوندونو استازوون كي و چې اكثره يي نارينه وول٣۵په يوه كنفرانس كې ندي كال ٢٠٠۵ چې د السليك ك چې د و پرمخت او ولنيز موقعيت تصديق وو دا سند د هغه سيمينار الس ته راونه

خلك بايد متوجې . او د و برخه اخيستنه په سياست او ولنه كې روانه كوي. د مارچ د مياشتي په نامه ياديي .شي چې وندونه په خپلو وعدو باندي ودريي

ن كې يو خونې پوري د اوو ايالتو په م١٩٩۵ نه بيا تر ١٩٩٢بوسنيا هرزووينا دي ته ورته مراحل تير كي دي د كال

ددغو جمهوريتو نه يو هم بوسنيا هرزونيا . او دا د اروپا په لودي كې يووسالوي په هېواد كې وو. جن پي شودولتي . وو چې خلكو يي ير كاونه تير كل ، ملرو ملتو پوره لس كاله ددي هېواد د بيا راغونې سره مرسته وكه

و وني او روزنې پر مخت وك نن ور بوسينا هرزونيا يو پرمختللي موسيسات بيا ودان شول نوي قوانين جسيستم لري دولت يي ه ده او د بشر د حقوقو ريار يي اوچت ساتلي اوس د نورو جمهوريتو په پرتله بوسنيا د يو

.ه دري لرونكې هېواد دې

. رنه د قانون پلي كول د ولنې د بدلون سره مرسته كوي قانون پلى كول او حاالتو ته بدلون وركول د امكان ونه وي او يا ستونزمن وي، نو خلك وايي دا زموند دود كله چې د

او وايي چې مذهبى . او كلتور يوه برخه ده او دى ته به بدلون ور نكو او د اودى مودى پد رسا الرى دود مال متويه لري چې خپل اوسيدونكې د شه سلوك اوكو لورى ته را عقيدى دوى ته د بدلون اجازه نه وركوي هر دولت دا دند

. وبولې . افغانستان يوازنې هيواد نه دى چې داسې حاالت يې تير كي د ن نورو هيوادو دي ته ورته حاالت درلودل

په چين كې يو دود وو د نجونو پې به يې په پندا ينى تلې كه چې له يوې خوا وې پې ي كاريدى او لهبلى خوا دزوم د پام را رولو لپاره هم ه وسيله وه، د بنداژو د ينت له كبله پو ته زيان رسيد او نجونو به ول

كې د سونيات سن له انقالب نه ١٩٠٠عمر په ت او قدم وهلو كې ستونزې درلودي او دا يوناوه دود وه په كال . ار له ك نه ووتوروسته په دى دود بنديز وليد او ير زر د سينگ

د خلكو د ژوند پايلېافغانان پرمخت كوالى شي، : شپم فصل

75

ي اوس ر سبب ېنكول انسان ته د م ري سيېنو سره سره چيد علمي بايد د هغوي درملنه ېدا عمل د دولت لپاره چ. كوي رير خلك سيهم ته ناست وي هم نكونكو ري د سيېران پرويوزي هغه كسان چي وكريت ه وو ماشومانو ته ، د سي توىان ورته زيان رسوي او په ريسيكول يو ناودولت ېه دود دي چ ان مكلف بولي دهغه پر ضد سخت امونه

تمباكو توليدوي خو ېواد دي چېه مصر يواسالمي ه په توېي د بيلاوچت ك .كول منع دي ري د سيېپه عامو ترانسپورتو ك

ي او عامه ايو كې منع د اروپا په يرو هېوادو كې د سيري كول په رسم نه خلك سيري رانيوليد كته عمر كلو نه ١۶دي، په اكثرو هېوادو كې د

د ا قوانين ه كار وركوي او سيري كونكو كچې ئي يره كمه كي . شي باندي په لوپه اكثرو هېوادو كې د خاصو مراسمو پيل په الكول او يا بير. دي كه يو وك د الكولو لو . يا ته تاوان رسوييي د الكولو زيات ل روغتك

شل كاله مخكې په انلستان كې . نه وروسته مور وچلوي نو ير امكان لري چې ناوه ترافيكي پيې را من ته كيوروسته دولت . و به د ير الكو لو وروسته مور چالوه تر و خپله ميانه وييندا راز پيي زه دردونكي وي ناري

پوليس هر وخت كوالى شي چې . الكول ونه يته وكه هغه وك چې موتر چلوي بايد د يو يالس نه زياپريك تلويزون او رايو په اعالنو كې د د. ازميت وكيمعلومولوچلونكي ودروي او پر هغوى د الكولو د كچې

االتو بدلون موندلي په محفلو كې د ر چلول يو غير عادي او ناوه بولي اوس په بريتانيا كې حالكولول او مو الكولوي ه كارر چلول ناول او بيا د مو.

په يوه ولنه كې يرې ژوري نه وي او كه ولنه وغواي هغو ته بدلون ېپورته بيلې دا په وته كوي چې بيلي او عنعن

ې . بدلونو پياوې استازي دي د افغانستان خلك پر خمت كوالى شي په هر كورن كې ې ددي . وركوالى شيې كوالى شي چې سياسي . واغونديې عمل جاميې د د قانون پلې كولو ته ددې،په هر ولنه كې د مال د تير په ير

.په افغانستان كې د و رول په ولنيز ژوند كې فقط پيل شويدي. او د صلحې نه كو خبرو ته دوام وركي

و موي غ په سياست كې يو روانه او يپه مركو كې افغاني ې وائي چې روغتيا، وونه او روزنه، د بشر حقوق او امنيت د ژوند اصلي موضوعات دي او

.يني نور د صلحيي او چاپيريال انديني هم ورزياتوي، اما د و د حاالتو موضوع يوازني د پام و مسئله ده .ضوعاتو كې د پرمخت غوتونكې دي دا په دي معني چې د افغانستان ولي ې عين مو

ملروملتو دا موضوعاني د ن په . او نوموي موضوعاني د ن په ميلونو نورو و ته هم په زه پوري دي : ليست ئي خپور كوسطحه مطرح كي او د زيريزي د اتو مخ

د غربت او لوي له منه ول لومي موخه ه راولتكو الس مينو زدهپه وله ن كې د لو دويمه موخه د و د برابرو حقوقو لوتيا او و ته د پياوتيا بخل دريمه موخه

د ماشومان د مر د كچې كمول لورمه موخه د مور او ماشوم روغتيا ته پاملرنه پنمه موخه د ايز، مالريا او نورو ناروغيو پر ضد مبارزه شپمه موخه يال ساتنه او پاملرنهد چاپير اوومه موخه

اتمه موخه د نيوאل پر مخت لپاره ملرتيا او مرسته كې د ٢٠٠۴افغانستان په كال . ايا دا موخي شناخته معلوميي؟ دا مخيي د افغاني و خپرونو ته يري ورته دي

ورن يوه برخه السليك كوونكي هېواد وو افغاني ي او نارينه كوالى شي ددي نيوאل غ١٩١زريزي د اعالمې .وري چې يو راز مخى او اهداف لري

د خلكو د ژوند پايلېافغانان پرمخت كوالى شي، : شپم فصل

76

ايا تاسو ه فكر كوى؟

سپين پوستو ول امتيازات درلودل د . كاله مخكي په سهيلي افريقا كې يو ناوه رژيم د اپارتائيد په نامه موجود وو١١حتي سپين (( په ولو برخو اغيزه درلوده د تبعيض قانون د ولنيز ژوند. رنه او تور پوستو خلكو سره به ناوه چلند كيده

كله چې دوي ول يو موى او متحد شول داپارتايئد رژيم ئي له . په سهيلي افريقا كې تور پوستو اكثريت درلود) پوستو ته ه يوومن

.د افريقا و په يوه غ او متحده توه د اپارتايئد د رژيم په له منه وولو كې ئي مهم رول ولوباوهولې فكر كوي چې افغاني و ته د يوه پياوي او يو موي غ درلودل ير اين دي ؟ ايا په باغ او كور كې د يو كار كول په يوه سازمان كې د كار كولو نه اسانه ده؟ ايا د يوي ولني لپاره دا اسانه ده چې يو متحد او معقول غ باندي سترې

پي كي؟

ي ولنه او موضوعاتنمد حق وركي اما يتوب لوم و ته ددد افغانستان دولت د و حقوقو اواز

دولت په يوازي توه د و حاالتو ته بدلون نشي وركوالي په تخميني توه بيلونه ار ٢شپ ميلونه د لوي عمر خلك د سواد زده كي ته اتيا لري چې

.لت غواي ددي رقم تصور ير ران دي دولت . و دالر په دوو بوجيو كې د وريجو د دانو په اندازه وي شايد د اتيا

پر مخت ددومره پيسي په الس كې نه لري نو له همدي كبله مدني ولنه باي .وكي تر و د افغانستان په بيا ودانولو كې پوره ونه واخلي

. مدني ولنه د غيري دولتي او مشهورو موسساتو لرونكي وي لكه سره مياشت همدارنه سيمه ايزو بيال بيلو لو سره هم ايكي لري لكه د بشر د حقوقو يني او د خلكو د حقونو پلويان مدني ولنه او

مدني ولنه واه تجارتونه لكه دوكانونه او ولنيز . كې سپورتونه ورپاي لكه د ائيني مجله او داسي نور شامل دي ي كوالى شي چې د يوه ه كار لپاره غوني ميينونه او خبري تر سره كمدنې ولنه كې عادي خلك. خدمتونه هم كوي

.پرنې په مدني ولنه كې فعاليت كوي

كامله فيض يار د كيما د زده كو زده كونكې وه او وروسته يي په يوه روغتون كې د

نو په مهاجريدتكنالوچيستي په حيث كار كاوه د طالبانو په وخت كې پاكستان ته واله او .يوه كمپ كې يي كار كاوه

نو ان ته ئي پام . په هغه وخت كې دا وپوهيده چې افغاني ي له ه ستونزو سره مخ دي مكامله اوس د يوي موسيسې مشره ده چې د ې په نو. شو او پريكه ئي وكه چې نورو ته به د خدمت مي رانغاي

خو هغې و ته دا . الي په اه د پروان په واليت كې يوه ينه تر سره ك كې د كورن زور زياتو٢٠٠۴هغې په كال . ياديي .روانه كه چې په ولنه كې د غ درلودل ير مهم او اين كار دي

تقريباً د هغو و سره چې مركې . و حالتونه ير ناوه او د باور ونه وه ۶۵٠و سره چې مركې شوي وي ١۵٠٠له كونې او يتيمان له كور نه شل شويې پكر او بد لمنيو . ه چلند ليدلي وهي برخه ئي وهل كول او ناوورسره شوي يو نيمائ

ول.ته مجبوره شوي ه مهمهدا د نارينو لپاره ير. ينه په علمي او مسلكي بنس تر سره شوي او هي وك د هغه له منلو نه انكار نشي كوالى

دا راپور د و د چارو وزارت او د افغانستان د بشر د . ليدو و حقيقتونه منېده كه چې هغوى يوازي ريتني او ده پريكې كوونكي، پوليس محاكمې او نور چارواكې دي ته وهوي بدا راپور . حقوقو مسقل كميسون ته هم وليدول شو

.چې د كورنې زور زياتوالي مخه ونيسيني ې د افغانې و د حقونو ساتونكي په نوم په پاكستان كې جوه سهال ميهن دوست خپله موسسه د افغا١٩٩٧په كال

او په كار يي پيل وك اوس هغې خپله موسسه د هوايي ر بالكوته راكه كي هغه د كمپيوتر، روغتيا وونې او روزنې، .اندي ده هم په دي كار كې يو ه ونهمالي چارو، د بشر حقوقو په برخه كې كورسونه لري چې حتي د دولت

د خلكو د ژوند پايلېافغانان پرمخت كوالى شي، : شپم فصل

77

هغه په غزني او باميانو كې نورو . شهال د نورو موسساتو سره په تفاهم كې ده او خپل وونكو لپاره معاش برابروي و سره مرسته كوي او په راتلونكي كې غواي د كابل نه دباندي نورو واليتو سره مرسته وكي د هغې يوازيني

.و ته په ول اكنو كې خنونه جووي سيمه ايز قوماندانان دي چې اندينه واخيسته او د بلې مرحلي انتظار برخه له دي سره سره هغه خوشحاله ده چې و د جمهوري رياست په ول اكنو

.باسيادي يو كورس پرانيسته په وكې دي د واده شويو چوو لپاره د بيسمخ ۵١ نسرين راس چې تصوير يي ددي كتاب په

روانې وي كله چې دوي ير ه زده كل نو يو د بل سره يي په ېوي په من كې د زده كي سياللومي سر كې ددي خپل ميرمن ته د مينې او محبت ليكون۵٠وروسته يو . او يو د بل دوستان شول . مرستو پيل وكليكل چې ه كلن س

. دا د مدني ولنې د فعاليت يوه ه بيله ده ؟ي شيتاسو ه كوال

يوه موسسسه او ولنه نه شي جووالى اما په نورو وو الرو وكهر . كامله او شهال يرې پياوي ې دينسرين، .د مرستې په كولو ورې ثابتيداى شي

په يوه ينه كې برخه واخلى كه ستاسو په كلې كې ول پتني او يا كومه غونه كيي خپل جرئت له السه •تاسو د نوم په وركولو محبوره نه ياست او هيوك نه پوهيي چې . بري وكيمه وركوي او په كې ون او خ

تاسو ه وويل هغه معلومات چې تاسې واندي كوى په راپورونوكې ترې ه اخيستل كيي او دا به د

.حاالتو په بدلون كې يره ه وكيخپل معلومات نوروته واندي كي او ل تر له لور •

دا د نوي خبر د خپريدو ه الر ده د تنه تري خبر كي بيلې په توه يوي غميني مور خپل ماشوم زوى و

يوه اروپايي اكر ته چې اردو كې ئي كار كاوه وروست او ترينه ئي وغوته چې د زه راف ئي

واخلي اكر پوهيده چې راف كومه ه نه كوي خو اشوم نه هغه تن كالي چې مور ئي ور اغوستې وه وويستل ر د مككتو پيل وك ،اپه بيا هم هغه د ماشوم

اكر د نه پيل كه ماشوم په دي وخت كې يوه اوده سا واخيستله او وروسته ئي په نورمال ول ساه اخيستماشوم مور ته وويل چې د ماشوم كالي ير تن ول بله كومه ناورغي نه لري كله چې د ماشوم مور كلي ته

ئي ورته وويل چې دا كيسه نورو ته هم وكي او مور نور خلكو ته وويل چې ماشوم په سوزنې واله يوه دوست . تيهون

ې جوي كي او په دي غونو كې يو سپورتي كلپ پرانيزي كه كوالي شي د دوستانواو اونيانو سره غون •هغو ميرمنو سره چې كورن نورو ته مجلې ولولې د خبرونو او ستونز د حل په الره وغيي دا راز غوني د

.ستونزې لري او ان تنها احساسوي يره مرسته كويدا الندي دوه متلونه . ي په خپل كور كې پيل كيمته غواي هغه لو افغانستان يي هغه بدلونونه چې تاسې •

.په رتيا سره د موضوع تصديق كوي )) بيله وركيكه غواي خپل ماشومانو ته يو ه وركي نو يوه ه ((

.))كه غواى چې د ن نه يو ه اى جو كي نو لومي ئي د خپل كور نه پيل كي (( لوي او زامن يو شان وي د بشر حقوق په خپله كورن كې عملي كي د غچ اخيستو او د غرور مرونه مه كوي د

.غيري قانوني كو نه مال ت مه كوي.

د خلكو د ژوند پايلېافغانان پرمخت كوالى شي، : شپم فصل

78

د پاملرنې و موضوعانې . په دي فصل كې و داسې موضوعاني دي چې د اني پاملرنې و دي

په ماشومتوب كې واده ميندو ته پاملرنه

.ىكورن زور زياتوال .له يرو افغانانو سره ددي انو مسئلو په هكله خبرى كول ير ران ديپه هر . هر كلتور اني دودونه لري . وي ېدا دوديزه موضوعانې دي او په بر بن ول په دي هكله خبري ستونزمن

.حال كه غواو يني دودونو ته بدلون وركو نو بايد په كاره او بر بن ول د هغو په هكله خبرې او بحثونه وكو .مون موضوعات په الندې ول خلكو ته رسو

.رى رسنيو كې د يوي موضوع په هكله ليكل خبپه كتاب او يا • هكله په تلويزون او رايو كې د پرورامنو جوول د همدي موضوع په • .د دولتي او ولنيزو غونو جوول او يا د همدي موضوع يادول په يوه مشورتي غونه كې • .د نوموي موضوع په هكله رامي جوي كي ، غزلې وليكي او يا نې تصويرونه رسم كي • .د موضوع د وضاحت لپاره د يوي پيي يادونه وكي • كوي معلومات تر السه ې كې به ددي موضوعانو په هكله چې په ه ول د افغانستان په حاالتو اغيزوراتلونكو مخ په .كي

.هره ه پريكه كوالى شي چې په ه ول عمل وكي او ددي كتاب له مشورو نه ه واخلي

د خلكو د ژوند پايلېافغانان پرمخت كوالى شي، : شپم فصل

79

په واه عمر كې واده قانون ارزتونو او ولنيز اسالمېمر كې وده وي كه ه هم دا عمل دانې په هر عراوس ميندي او پلرونه خپلي لو "

".نظام له اخه منع دي اكتره سهيال صديقي د عامي روغتيا وزيره

كلنې ودولي شي د هلكانو لپاره د ١۵اما كه يو پالر وغواي خپله لور په . كاله د ي١۶ عمر يد نجونو د واده قانون

انستان په اساسي قانون كې داسي يادونه شوي كه ناوې او زوم د واده په وخت كې د قانوني د افغ. دي ١٨واده عمر په وكتوب كې واده غيري قانونې ده او محاكمي ته . عمر لرونكي نه وي نو هغه د ماشومانو د واده په نوم ياديي

وك چې د كم عمر خلكو واده تريب قوانينو كې د وكتوب واده ته په ناوه ستره كتل كيي هغه كيي د بشر په .او برابر وي نو محاكمي ته د جزا لپاره بول كيداي شي

او همدا رنه د . لور اخلي ولرونه د هلكانو په نسبت نجوني غيري قانوني واده ته مجبوريي كه چې دوي باندي په بدل كې وركول كيي او يا د جنسو په نجونو نه د كور په كارو كې كار اخيستل كيي هغوي نورو كورنيو ته د پور پ

.تونه هم راغلې چې مندې او پلرونه مجبور شوي چې خپلې لورانې بل چا ته وركياو كله داسي حاال. ول خريي. كو، د ندو او د خپل زه پورې كارونه پاتې كيي د ماشومانو او ور ودول د پام و مسئله ده كه چې هغوې د زده

نيمي وي د ولنيزو كو په الرو چارو ه نه چې ماشومتوب چايو د ل چانس لري ېو وتيا وو د ووناو دوي د خپلله بلي خوا ولنيزو علومو دا په اه كي چې تحصيل . پوهيي او ددوي احساسات تر ناوه اغيزو الندي راې

ه وونې او روزنې پان ئي با استعداده او ماشوم. ورن لرونكې ويكلرونكي ي د نيكمرغ روغې او مظبوطي . درانه كارونه د روغتيا لپاره ناوه پايلې لرييكې واده، جنسي نديكت او كورنخدوخت نه م.سمبال وي

ه لون ك١۵د ماشومانو راول د هغو ميندو لپاره خطرناكه وي چې پوره بلوغ ته نه وي رسيدلي هغه ي چې عمر ئي د هغه ې چې عمر ئي . برتله د ماشوم راولو په وخت كې د مر له طر سره يري مخ وي وي د لويو منيدو په كم و ٣٠ نه تر ١۵له . پورته وي پنه چنده د مر د خطر سره مخ وي ٢٠ وي د هغو و په پرتله چې عمر ئي تر ١۵

فزيكي او رواني امراضو كار پورى چې له مر نه بچ شوي وي د راز راز امراضو لكه سوزاك د اودي مودي دردونه .كيي

همدا له . هر افغان نارينه او ه چې د انساني عاطفي لرونكي وي د خپل كورن لپاره مصيبت او جنجال نه غوايچې د ولنې لپاهر راز راز ستونزې را من ته كوي او له همدي كبله دولتونه ددي عملونو د وخت نه مخكې ودونه دي

. وضع كويقانون مخ نيوي لپارهه لري بلكې نور هېوادونه هم لكه په سهيلي افريقا او اسايي هېوادو كې چې يو ن افغانستان هېواد ددا ستونزه يوازي

.كې ودونه ورته د منلو و نه دي خه پرمخت ئي كي دي د وخت نه متيا ولري، شايديره غريبه وي او دلور ولور ته ا ولنه دبي وخته واده په روحي، جسمي كيداي شي چي دناوي كورني

كه هره . او ولنيزوناخوالوباندي پوه نشي، شايد يني پلرونه او ميندي ددوستانواو خپلوانودوابولوتوان ونه لري د ما شومانو حق ته بايد لميتوب وركل شي او . وي بي وخته او په واه عمر كي واده كول د قانون خالف يو كار دي

ه عمر ودونه مني يري پوهې او ذده كي ته ه د منلو و ندي، هغه كورن او و لنې چي بي وخته او د وادهغوي واد .اتيا لري خو لدي سره سره افغانان مخ په واندي درومي

د خلكو د ژوند پايلېافغانان پرمخت كوالى شي، : شپم فصل

80

:ميندو ته پاملرنه

دزيون او بالر بت په وخت ديوې مور مينه ولنيز ه بي عدالتي ده ، (( ))اسي مرگوبنس دميندو په بي واك كې نغتې دي دد

بتكارادميندو دخونديتوب

اونه پوهي ي چې ميندي دبالربت او زيون په . يرخلك داسى فكر كوي چي بالربت او زيون يوه طبعي پيه ده وخت كې داحالت وهغو ي ته ويل كي ي چې په دي نكه ې دردهم ولري . وخت دارز راز ستونزو سره مخ كيي

. نورمال وي او كومه چاره نه لري او دخطر عالمه يي نه بولي

. ستاسي پام ددوينو معلومات رارو

.ميندو ته دمر يو علت دي و كلن١٩ نه بيا تر ١۵بال ربت په وله ني كې د •

.ي ده په بدخشان كې ريكار شوه كچ لوهدني په تاريخ كې دزيون په وخت دميندو دمني •

.ه دزيون په وخت مري ه يو دقيقو كې٢٧په افغانستان كې په هر •

. ي ماشومان يي هم مر٪٧۵هغه ي چي دزيون په وخت مري •

دميندو دمر ير عوامل عبارت دي دوينو ضايع كيدل ، رانه او • . دجنين سقط او قبضيت . ستونز من زيون ، چلي

. ىعمر واده دددي ستونزى اصلى مشكل په واه •

وته پاملرنه نه كول ددردونو ، سقط او شنتوب بال ربت په وخت كې . ري گسبب

په بدو حاال تو كې و ته طالق وركول كيي ، هر ل چي ې اميدواره كي ي نو دمر او طالق له خطرسره مخ دبشر دحقوقو قانون او اساسى قانون . ه نه په هره كورن كې نارينه پريكه كوي چې ي اميدواره شى اوك. وي

چي ي ورته اتيالري حق وركي ې حق اواتيالري چي دكورني و قوانينوو ته دروغتيايي پاملرني اونورژوند نه خوند واخلي ، ني ناوه او اني دودونه ددي حقونه دخونداخيستو مخنيو ي كوي دبيلې په توه نارينه

لپاره ي وي خوري اوميندى بايد تروه خواه لكه مستي ونه خوري هغه خواه چي دماشومانو راولوله ونه ومبه كاره كوي ناكتر وروسته دتلويزنې معاينو دماشوم جنسيت . په دوديزه ول هلك ماشوم ير اهميت لري . ي د ه

ه نشي ورتالي داكار ې اكترته ه نارينه اكترته بي له محرم. كه ينه ماشوم امكان لري سقط شي دي چې دوي يي نه نه دورت ه كيي بايد هغو درملتو ته غا ان حقير احساسوي كه دوي خواتوري كويې دخپلې روغتيا په هكله پريكي نشي كوالي او يرامكان لري چي اكتر ته دورت موده شاته واچوي . غواي

په . يوه الره داده چې په هر واليت كي يواليق متخصص موجود وي يي دمخ نيواو يايي هي ورنه ولي دودمينافغانستان كې يري ي دمتخصيصنو دموجوديت پرته ماشومان راوي اوياهيو ك ورسره مرسته نه كوي او ياهم

ته داورشي چي روغتياى كاركونكي ميندو او پلروته له هر اخه معلومات وركوي او دوي. يي پاملرنه كوي نكور ژوند داتياوو دبرابرولو ننارينه دكور. نه خپل ماشوم ته شيدي او پريو لل وركي او ه ول پاملرنه يي وكي

. په واندي وپيزني ن ضرورت ري ترو خپله دنده دكور تهلپاره ير معلومات

د خلكو د ژوند پايلېافغانان پرمخت كوالى شي، : شپم فصل

81

.كورني زور زياتوالي

چي نه يوازي دو په روغتيايي اواقتصادي پياوتيا باندي ناوه كورني زورزياتوالي يونيوאل ناورين دي(( )) اغيزكوي بلكي په كورنيو او و ليه هم ناوه اثر كوي

دكورني زورزياتوالي دپاي ته رسولو له صندوق نه

ياتوالي يو ه لويه ستونزه ده يني ي چي ن دي په هركورن كې زور زياتوالي ترسره په افغانستان كې كورنې زور زكه ه هم په ن كي داسي غريبي ولني شته چيرته چي . كورن زورزياتوالي دغربت او ناداري سره تاو لري .كي ي

او پرمخ تللي دي هلته هم زور زياتي زور زياتوالي يركم ليدل كي ي او همداراز يني ولني چي يري باي ، مذهبي او كي ده . يليدل كيزور زيايې دكنترول سره يه ت .

زور زياتي هغه قوه ده چې په يوه شخص او ياحاالتو باندي دكنترو ل لپاره استعمالي ي زور زياتي ديسپلين ندي زور زياتوالي نكور. ي يول تفهيمديسپلين هغه كنترو ل دي چې مون يي پرخپل ان لرو او دبيلو وركولو په

او . جنسي . جسمي . دخپلو روحي ي پييي كله چي دكورن يوغي غوا وختخه معني لري ، او هغهايوه پر . اخلي ترو دكورن په غو او دوستانو كنترول ولري و ناوه ه نه ايتياواقتصادي پ

اوه ناو په و ل ژوند كې تري . وي اوترجنسي تيري الندي راغلي ده ونه يوه وهل اوكو ل ش٣په وله ني كې دهر غي وي په حقيقت كې كورني زور زېاتوالي دو په واندي ترولو رناكثرا تيري كونكي كسان دكو. استفاد شوي

۴٨ |١٠۴ ژمنليك ر و ملتونودمل( قوقو ناو ه تيري بلل كي ي حرو ملتوله خوا پرناوو ه زور زياتوالي دي دا دملده چي دسالم او دنديادونې وول زور زياتوالي غندنه نو رلو ي مذهبوول زور زياتوالي . ي دا كه چي دديدا

. پايلي يره ناوه وي هغه ماشومان چي ترير كم زور زياتي الندي راغلي وي معموآل ، دسردرد ، بي خوبي ، حساسيت ،سالن ، بي •

. ستو نزي لري ې او په عمومى ول نيمه وده كوي او په زده كو كي ير. دردنه كايت كوي س ناشنهايي ، اويني شيې هغه ميندي چي داميدواري په وخت كي ترزور زياي الندي راي نه يوازي دميني له خطر سره مخ •

. بلكي دماشوم دنيمي ودي او بي مودي زي يد و سبب ري . وي ورن زور زياتوالي الندي ژوندكوي دراز راز ناروغيو لكه روحي فشار، دويني لو فشار هغه ي چي دك •

ه مخامخ كي ي په ينو ردزه درد ، دسردرد ، داودي موري دردونه ، رماتيزم ا و دمخدره موادو استعمال س . چول او حتي دان وژل وختوكې ي دحل يروبدو الرو چاروته مخه كوي لكه دكور پريودل ان ته او ر ا

په دي هيواد كې كورني زور زياتوالي يو شخصى موضوع ده او له همدي كبله پوهان ورته پام نه كوي په دوديزه توه يري چې كورني زور زياتوالي دژوند يو ه نورماله برخه ده او بايد قبول يي كري ېداسى ان .

شرم وخبره د چې زور زيايى ورباندي شوي وي ددوي او كورن لپارهدزور زياتوالي نه دشكايت كول دهغه چا لپارهه ير توتيريكونكي دواوا(كورني زور زياتوالي قربانې كيدونكې . ياتي په واند ينك ودري و زور زراي چي د. ده

دغاي ا زور زياتي دهر چكورني. ستونز من او ران پريوزي او دهغه اثر دكور دلو رديوالونه بهر هم ناوه اغيزه كوي دروغتياه سيتم بايد رامن ته . موسسات بايد پرمختك وكي . كورنى زورزياتوالي بايد پاي ته ورسي ي .توق دي

دكورني زورزيا توالي . شي ، يوه قانونې او له فساد نه پاك نظام چې واك يي دكار پوه خلكو په الس كي وي جوشي مدنى ولنه او مذهبي مشران . ز هغه سيتم ته چې داول كو ته مخه وركوي بدلون وركو ميدو لپاره بايد ولنيتدخ

. ه مالت وكي نكوالي شى خلكو ته په دي هكله پوهنه وركي او دزور زياتي قربا نيانو ي س يي په حقوقو او مسو ليتو والوي او بايد ونه شر مينخپل كي چې بدي كوالي شى چي يو كورن دو

. اكثراهيوادونه دي موضوعاتو ته په پام كولو ديوه موقف لرونكي دي

د خلكو د ژوند پايلېافغانان پرمخت كوالى شي، : شپم فصل

82

هنپ دليلونه

ه

زما هېواد زما كنالره: اووم فصل

83

كنالرهزمون هېواد زما : اوم فصل زه ه كوالى شم؟

. افغانستان يواني هېواد نه دي چې په تيرو كې يي ستونزي درلوديدا . كي په بمباردونو وران شوله وادونه پشپيته كاله مخكي يوه اوده جه پيه شوه چې د چاپان او المان هې

.يا ودان شولب په به اكودواه هېوادونه د پرمختللې اولسهغه خلك چې په دي هېوادو كې ژوند كوي د ژوند يره لوه سطحه لري د ويا وني او روزونى لرونكي دي او

.دي او په ن كې ير ه دري لريدواه هېواد ير زور ور . همدارنه د روغتيا د ې پاملرني الندي ديجنوبي افريقا و لسيزي د لكيو له خوا په يركيو باندي د توكمي ظلم كلونه تير كل چې په دواو روپونو كې د

شپاس كاله مخكې جنوبي . ار او تنفر عامل وريد او ناراميو په ل كې ير خلك له دواو خوا نه ووژل شوپه اوس محال كې حنوبي افريقا له هغو هېوادو نه دي . مساوي حقوقو درلودونكي شولداسي اوافريقا يو ازا د سي

اوس محال جنوبي افريقا د جې د محال په . چې د جنوبي افريقا په سيمه كې د ثبات نه ك سياست لرونكي دي .پرتله د ليدو و ير بدلونونه موندلي دي تيريدني او كلك عزم سره افغانستان هم كوالى شي چې داسي هېواد وي پورته بيلې دا په اه كوي چې له سر .افغانستان يو ير مهم هېواد دي چې ن ته ير شيان عرضه كوالى شي. چې ول خلك يي د لو ژوند كچې ولري

فغانستان ا. د افغانستان د ولو قومونو خلك چې دلته ژوند كوي د افغانستان له دودونو او ميراث نه ه خبر ديد ،په هغو خلكو پوري اه لري چې اوس دلته ژوند كوي او په هغو ماشومانو پوري چې په راتلونكو كې زيي

زما په هېواد كې : افغانستان ستونزي په ندي وختو كې نه حليي د افغانستان خلك بايد له خپل ان نه وپوتي ؟يه دنقش زما

زه ه كوالى شم؟چې : او هره ه بايد له انه وپوتي

د و د ون لپاره يوه اسانه الره دو او نارينو دندې په ) ٣٣-٣۵سوره (په قران پاك كې ورك شوي الرونې ې او نارينه ته يوشان راجع شوې دي

اسالم كې يو شان دى او په يو شان اصولو ورسره قضاوت كيي نونه په هي وجه يي ندي او اساسآ له يوه روح نه دى نو بيا اسالمى عقايد ددې كارندوى دې چې ې له ناري

.دو كنې دنارينو په شان داهميت ودى ې په وله ن كې د مور، لور، خور او ميرمنې په توه د ولنې سمبالتيا په غاه لري او د ماشومانو پاملرنه كوي

.و بخوي او ول ايونه پاكوي

ايا تاسو پوهيدلي ؟ په خپل ) ص(په زمانې كې ي فعاله ا دهغي ولني مساوي برخه وي چې محمد ) ص(دپيغمبر حضرت محمد

. چاپيريال كې جوه كي وه ئي په كار مارلي ؤ او له ده سره ئي مالقات وككله چې ) ص(ددوي ميرمن بى بى خديجه يو ه سوداره وه ، او محمد

. ويق كاو لومي هغى په اسالم ايمان راو مبارك ته لوم وحى راغله هغه ئى تشيوه ه دماركي لپاه مارلي وه او بلي ې دمسجد دساتلو دنده په غاه درلوده او وروسته ) ص(حضرت محمد

هغه خلك چې وائي ې دي په ولنه . وبه ددوي په فو كې جنيدلي او ددوي په مسجد كې به ئي لمون كاوه .اسالم د نه دي پيروان برخه نه اخلي دخپلو عقيدواوولنيز ژوندكې

زما هېواد زما كنالره: اووم فصل

84

دوى دكورنيو كاو نو ته شفا وربي او ديو نسل زده كي بل نسل ته انتقالوي له همدكبله يره مهمه ده كله چې زمون دهيواد په راتلونكې پريكى كي ى . ني ې په ولنه كې يرى پياوي وي

. بايد د دو ى غ واوريدل شىد ى دافغانستان ې دنورو لور لويت هيوادو له و سره يو اې او س چې افغانستان يو ديموكراتيك هيواد

. په سيا سى ژوند كې خپل غ پورته كوالى شې كه هغو ى دنارنيو په نسبت دبيلو نظريو لرونكي دى او . په رتيا سره دو گون په ولنه كې ير گور دى

. يى شى چې هغه دسياست په عرصه كې پلى ككوال لووى ى دبيل نظر په درلو دو دلو ې په خالف دچاپير يال هدو گون په سياست كې په دولت باندى دباور كچ

كې دلوميتو ب ه دتطبيق په جو كورن ته دروغتيا بلو دوونې او روزنى ، او دبشر حقوق.دساتني او پاملرنې حق لري

ون پرته ددوي حقوقو ته به الزمه پاملرنه ونه شى دو له گ . وى نه يوازى دخپلو ستونزو دحل لپاره بلكې ددوا ول لو بولي شى رحل لپاره چې نارينه او ي ورسره مخ دى ه دستونزو

په وسيله ى كاره ده چي هره ه په سياست او يا دولت كې كارنشي كوالي نو بيا يوه ساده الرشته چې دهغىكوالى شى په ولنيز ژوند كې برخه واخلي او په سياسى عرصه كې خپل غ پورته كي او هغه په ول اكنو كې درايو

. وركول دي

آياتاسو پوهيدلې ؟) ص(دبيلگى په توگه دحضرت محمد . ير يونكې په دي باوردى چې اسالم په خپل ذات كې ديمو كراتيك دين دى

داوينا داسى ده چې يعنې دپريكو نيولو لپاره )) زماولنه دتيرو تنې سره اخ نه لگو ي (( وينا ته وگوري مشهوري .غوره الر دا ده چې دولنې ول غى په ه باندى ديوېى موضوع په هكله پريكه وكى

كيكي چې و دنارينو په شان په وله ن كې درايو دحق لپاره يري مبارزېه هير ن

په انلستان كې ير و ـو دنه خولو اعتصابونه كى او حتى يو ي ي خپل ژوند له السه ورككه هغه په دي او همدارنگه نې يري نمونې ې شته چې خپل انونه يي له السه ورك . باور وه چې ي بايد درايو حق ولري

. السه كى چې په ول ژوند كې ورته نه وركل شوي ترو باور پيداكى چي له دوى وروسته ې هغه حق تر. په دي كتاب كې دهغو و و نومونه اخيستل شوى چې خپل ژوند ئى درايو دحق په الس ته راووكي وقف كى درايو حق دغو و ته دسر په بدله ارزت درلود نو تاسو هم بايد ددي له ارزت نه كې تحفې ساتنه او پاملرنه

وكي ؟ديموكراسى هغه وخت عملى به پيداكوي چي دهيواد ول وي دا باور ولري چي دهغوى ون ور او ضرورى دي

په ان ى توگه چې . ني وخت ې فكر كو ى چې دهغو ى په گون سره په و ل تاكنو كې هي ول توپير نه راي نى وخت . وع په هكله فكر كول آسانه دى اما حقيقت نلرى البته ددي موض. په ميلونو نو ر رايه وركوونكې وتيا لري

هر انگ ې رايه كيداي شې و شمير . دوونكې كانديد او بايلونكي كانديد درايو تو پير ديوه موى رايو نه ير نه وي ل شى او يو توپير رامن ته كى

زما هېواد زما كنالره: اووم فصل

85

زه وره اكرهو ماشومانو دبشر حقوق د پياوتيا لپاره دنده اكتره سيماثمر په افغانستا ن كې دو نارينو ا

.تر سره كو ي . دسيماثمر نوم دهزاره جاتو دوو نجونو په من كې په يره مينه او درناوې اخيستل كي ي

مامه كي او يقيننآ وروسته ( اكرى سيما ثمر ير شهرت ترالسه كي كه هغى طالبان داسى جگى ته راوبلل داجرمونه كو م دي ؟ )) به زما جرمونه وليكې زماله ميني

))دو او نجو دژده كى لپاره وني دروغتونو او درمليو جوول . دپخواني شوروى او دطالبانو دحكومت په وخت كې اكرى سيماثمر دو دحقوقو د ساتني لپاره ير كارونه كي

.شوي خو هغي هيكله خپل جرئت د السه ندى وركي چې ير ل دكنلو توهين ، او دمر وا سره مخ لوې زده كي دكابل دطب په پوهني كي پاي ته رسولي كله چې په پوهني كې زده كونكي وه ميه ېسيماثمرخپل

. كمونسيتانو په وسيله بندى كاى شو چې تر اوسه هم الدركه دي دئي زه يو ه يم دو په (( نه ژوند ير ستونزمن موندلي هغي ويل ،دا ددي دژوند لو منى ازمييت نه وو هغي له پيل

دزده كو له پاي نه وروسته )) هكله خبر ى كو م او په آزاده ول مركې كوم زه هزاره يم او په يو لكي مليت پوري اه لرم . هغه دافغانستان لريو كلوته واله تر و خلكو سر ه روغتيايي مرستې وكى

كه هغوى دخپلو مذهبي فتواوو په اساس دو ير . نده دطالبانو له واكه وروسته ال ستونز منه شوه دسيما ثمر دسيماثمر . اساس حقوقو لكه دووني او روزني حق دكارحق دكورنه دباندى او دروغتيا ئي سالمتي حق نه ردول

ك او دمبارزى په تر كې ئي خپل غ دوضع شويو قانونو پر خالف هيكله چادري وانغوسته او خپل مخ يى پ ن پورته ك و دحقوقو په پلود

ې دچادر ى په اغوستو دلمر له وانو محرومي ي چې په پايله كې ئى دويامين دكمت سره م (( هغي وويل كي ي او هوكي ئي الزمه كلكتياته نه

رسي ى كه چادري دلمر وانگي نه ، اوهمدارنه پريدي چي بدن ته ورسي ى

ي دچاي او وو په خولو ژوندتيروي كه دشيدو او هيو درانيولو توان نه لري ، او تر ولو مهمه داچې دروان خفان هغه ناروغي ده چې راتلونكې يره

. تياره كوى له هغي نه وروسته دپاكستان كوئه ته

) SO ( واله اوهلته يي دشهدا سازمان ه ددي سازمان په وسيله جوك چې وروست

دنجونو يو وني او دو دروانې د .ناروغيو لپاره يو روغتون جوشو او همدارنه ئي په افغانستان كې دو دپ ونو سره مال ت او مرسته وكه

ى ې چې تر اسالم قوانينو الند((رنه چي هغه د. سيما ثمر كارونه په نيواله كچې په رسميت وپيژندل شول . او دنى د لويتو هيوادو سره ايكي لري . په گروپ كې په ه نامه يادي ي )) ژوندكوي

زما هېواد زما كنالره: اووم فصل

86

او په ملگر وملتونوكي يو لو غ دي دصلحى او دبشر په حقوقو كې دسيماثمر پرله پسي او ارزت نه كې برخي كې تر السه ك چې دا په افغانستان كې اخيستو له كبله هغي دو دچارو دوزارت مقام په من محالى حكومت

.دو لپاره يوه تاريخي پيه بلل كي ى دلوې بينې جر گي په تر او له هغه نه وروسته دجمعت . په هر حال دسيما ثمر مبارزه ال تراوسه پاى ته نه ده رسيدلي

. دپلويانو او دولتي كاركونكو له لوري له وا سره مخ شو ه . كي ه يري ي چې په لويه جرگه كې وى وواول شوي ترو ستونزې رامن ته ناو همدارنگه

يو غوتن ليك چې سيماثمر دكارنه دلري كيدو او پرهغې باندي داسالم ضد عاليقو ددرلودو تورنه ليدلې وو خپور . او مولوى فضل الحق شينوارى په دولتي او ملي دفتروكي دهغي دكاركولو مخالفت وك. شو

هغه او دهغى ملگري اوس . او س مهאل داكتر ه سيماثمر دبشر دحقوقو كميسو ن آمره ده چي نو ى تشكيل شوى دى ۵۶دبشر دحقوقو پر خالف زورزياتى تر يني الندى نيسى

س ته راوو ته هو لي چې اوتل يي ې دهغه راتلونكې مقام ال. اكره سيماثمر دپو هي او اتلول يوه ه بيله ده تاسو پو هي چې زه چيرى يم او (( تل دژمنو او تعصبو په وسيله رد شوي دى رنه چې يو ل هغې طالبانو ته وويل

))هغه ه چې كو م الس به تر ى وانخلم

زما هېواد زما كنالره: اووم فصل

87

:»شصت «غه وتهغه وته او نورې وتې يو د بل سره توپير لري خو د يوه . ارزت لرونكي دي

ه به دا وي چې په ه كار وكي غه وته در په يادوي چې د و

ياست كې لو غ په س .وساتې

دا مون ته : دشهادت گوتهچي داسالم په راپه يادوي

مذهب كى مون ديو شان حقوق او مسئو ليتو لرونكې يو او مهم مسوليت موداددى چي ددولت په به

.كې ون وكو وبریک

منوىگوته دافغانستان: منو گوته

:شاره ده والنده راتلو نكى ته ا

دو لو دسو كالي او خو شحا لى لپاره

دگوتم گوته دې قانونې اونارينه ترمن

يكو ته اشاره ده اوته اورپه گو ته كوي چې له

، ساتنه وكى خپلو حقونهبرال اوپه ولنه كى دقانون

سي پياده كي

مون ته : خچه گو ته خپل ماشومان راپه ي چې يادوي تاسو غوا

وپوهي ى وك ـــــت ي الس وا ددولــــــــ

او دهغوي كې لري ستاسي په پريكې ه كورن اغيز كوي .

هره ه بايدپريكه دهيواد په بيا وكى چې

و دانو لوكى و مره برخه حتي يوه اخيستى شى

وه هه هم د راتلوني نسل لپاره يوه ه تحفه

.ده

دليلونه ه پنه

زما هېواد زما كنالره: اووم فصل

88

په ه ول بايد رايي وركو؟ مخ ملي ول اكنې د ملروملتو په مرسته تنظيم او پر

.ول كيي دنيوالو او ملي ادارونه افغانى ې اونارينه په لويواو

په ندي راتلونكي كې . وو ار او په كليو كې كار كوياو همدا رنه . ول اكنې خلكو ته توضيح او تبليغوي

ملري ملتونه د افغانستان خلكو ته د ملي انتخاباتو په خلكو ته ددي په خوا كې. هكله معلومات وركوي

پوسترونه د رايو او تلويزون اعالنونه د زده كي د دا پوسترونه، په سركو، په سيمه . موادو په نوم برابروي

ايزو دوكانو ونيو او حتې په كلنيكوكي چيرته چې د خلكو ت را ت زيات وي نلوي، تر و هر وك هغه

.مات تر السه كيوويني او رايو وركولو د بهير په هكله ددي الري معلو نه پريكه وكم چې چاته رايه وركم؟

د يرو كانديدانو . په ول اكنو كې و تنه ان كانديدوي معموالً هر كانديد په ولنه او سيمه كې د بيل فكر خاوند وي .شتون په ول اكنو كې د خلكو په ه تماميي كه چې خلك د هغوي نه يو غوره كسه كانديدوي

تنې چاته رايه وركي چي ستاسي غو هغه استعماله كي رايه او بدكانديد نده مهمه داده چي تاسي خپله ه دخبره . ترسره كي

زه به هغه . ( (اكلو په وخت كې ويل داهغه ه دي چي بيال بيلو و دجمهوري رياست په انتخاباتوكي دكانديدانو د . و كى دوونى ستونز ى حل كي او برينا راولي كانديد ته رايه وركم چې دكلي سك ج

. زه به هيكله خينه كانديدته رايه ورنكم چې سل ې ديوه سى سره برابر ى دي ((

زه دبو او ماشومانو دحقوقو په مخت ، ه وني ، ه روغتيايي سيستم او ه چاپيريال غواه او زه پوهيم چې چاته . ل ورورته خپ. رايه وركم

زما ينه كانديده نده خوه او يوه هم نه (( . ))پيژنم

زه به ينه كانديدته رايه ور كم له هغه به (( . ))ه كانديده وي

زه په . ميه مىنه غواي چي چاته رايه وركم خپله كوري باور لرم چې ه كانديد ته به رايه

نديد انو مون دكور ولو غو دكا(( وركى په هكله خبري وكي او دخپل او كانديد ته

.مو رايه وركه دايو خوندوره لحظه وه زه دكانديدانو په هكله پوهيدم په تبليغاتو پاو

مى ددي تصويرونه وليدل هغه چاته مي رايه ته وويل چې رنه رايه ورك كه نه ميه مي را)) زه يو زياركه او صادق كانديد غوام (( ))وركه چې ه يره يي درلوده

.)) ژرتر ژره دكانديدانو په هكله معلو مات تر السه كم بهزه(( شوم تالي ، ه زه ن

زما هېواد زما كنالره: اووم فصل

89

ننر هار– د رايه وركولو په دفتر كې ې

تاسو ه كوال ي شي ؟ دبامسو ليه رايو وركولو لپاره دولو هغو كانديدانو په هكله معلومات ترالسه كي چې په ولو اكنو كې يي ان

. ني كانديدان په سياسى وندو پوري اه او دهماغه وند اي يو لو ى لرى .كانديد كي وي ني كانديدان ناپيلي وي او خپلي اني او شخصي مفكورى دالندى الرو په وسيله تاسي دكانديدانو او سياسي

. وندو په هكله معلومات ترالسه كوال ي شي خبرونو او درايو پروراموته غو كيي • . و دوستانو اوملرو نه پوتنه وكي چې دوي ه فكر كوي دخپل • .ورپاي اوخبرتياوي ولولي، دكانديدانو پوترونه ووري • .په هغو غونو كي ون وكي چې ستاسو په سيمه كي دكانديدانواو سياسي وندونو لخوا ترسره كيري • .ي دسياسي وندنو ددفترونو او ناپيلي كانديدانو سره ا يكې ونيس •والي ككه دانترنيت سره اشنا يې لري نو هلته دول سياسي وندونواو نورو كانديدانو په هكله معلومات تر السه •

.شي يوه رايه ستاسو خپله رايه ده هغه په پوره مسؤليت استعمال كي په خپل باور تكيه وكي او په هغه ول عمل وكي

.چي تاسي يې غواي

زما هېواد زما كنالره: اووم فصل

90

تاسو . بيل كانديدان د خپلو كنو، پالنونو، نظرياتو، عقايدو اود ان په هكله خلكو ته معلومات واندي كويمعموالً بيالكيداى شي د هغو وعدو ته ه غو ونيسې ايا يو له د غو كانديدانو نه د وونې او روزنې سره يره مينه يي؟ايا دغه

كه د ا مسئله تاسو ته يره مهمه وي . د ال ه والي لپاره به كار وكيچې د ونيو. نارينو سره ژمني كوياوكانديدان وحتې كوالى شئ چې دا پيام نور چاته هم ورسوي اود هغو خلكو مالت تر السه . نو كيداي شي له نوموي نه خپل مال ت ويي

تاسې د كانديد په هكله ه پوهيي؟. كي چې ستاسو سره هم نظره وي كله چې د هغه خپل ژوند ته ووري وبه ويني چې هغه . ه ستاسي د راتلونكو هيلو لپاره ه الرونه كويد هغه تېر كه و

ه شي ته يره پاملرنه كوله؟ ايا هغه غوتل چې باى شي او د قدرت غوتونكي دي ؟ او يا دي د هېواد او خلكو د دوي .پل سوالونه مطرح او د وابو غو تونكي شيستونزو ته پام كوي؟ كه چيري كانديدان ستاسي سيمي ته راشي نو خ

پالنونه ه دي ؟ او په كوم مورد كې به ير كارونه وكي؟

د خراب دولت درلودل به ه بيه پريوزي او پر تاسو ه اغيزه كوي؟د يوه دولت يو اني وند او يا شخص چې د دولت چاري اداره كوي د خلكو په ژوند كې لوي بدلون رامن ته كوي كه

اداره د و كالو لپاره په خراب ول تر سره شي نو نوموي هېواد به د خپل اوني هېواد په پر تله ير خراب او د ژوند .راې چې بيلو ته وورو. كيفيت به يي ي شي

نو زاده ٢٠٠٠تاجكستان افغانستان ته يرمه يو اوني هېواد دي او ورته اقتصاد لري په تاجكستان كې له هرو • . مري٣٠ نو زاده ماشومانو نه ٢٠٠٠ مري او حال دا چې په افغانستان كې له هر ۴٠ماشومانو نه

په بل اوني هېواد تركمنستان كې ندي هر سي ليك لوست كوالى شي حال دا چې په افغانستان كې له هرو لسو • . لوست كوالي شي۴نفرو

نفرو لپاره يو اكر وي د دغو اتباعو د ٧٠٠٠كر او په افغانستان كې د هر تنو لپاره يو ا١٢۵٠په ايران كې د هر • .ورني ژوند سطحه د دولت د كو او وو سره ايكي لري

.كه تاسو په پوهې سره رايه وركي نو وبه ويني چې ستاسو ژوند ورو ورو د سمون خوا ته درومي • نقشزما هيواد زما

تو وروسته مو دا الهام اخيستي وي تر و په ولنيز ژوند كې برخه واخلي، په مدني ولنه هيله مند يم چې ددي كتاب له لوسكې ون وكي، د شبكو په جوول د نورو سره ايكي يني كي، د قانوني حكومت بر السي ته كار وكي، د بشر حقوقو

. شيته درناوي وكي، او د خپلي ولنې د بيا ودانولو لپاره نور ته ه بيله كوالى شي چې ير فعاله اوسې او يا هي . دا په تاسو پوري اه لري چې ومره فعال ياست او ه ول فعاليت سرته رسوي

پروا نه لري چې كومه الر انتخابوي . برخه وانخلي اما په دي موضوع پوهيدل چې ستاسو رايه يوه لويه اغيزه لري ضروري ده .ې كې د انتخاب حق ستاسو سره ديدي ولنولسواكه ه او كه بده په

تاسو ه كوالي شي؟

.تاسو كوالى شي هغه ه چې مو له دي كتابه زده كي له نورو سره ي كئ .د شپو هغو و په هكله فكر وكي چې غواي د كتاب په مورد كې خبري ورسره وكئ •

و ه او يا دي توان و سره په ېتاسو كوالى شئ چې تاسي د دغوپه وخت كې خبري وك . .او يا كوالي شي د يو اى كار كيدو په وخت يا د بيلي توه په خپل كور كې يو غونه جوه كئ

ددي برخې نه په استفاده سره كوالي شي د يوه روپ مشره و . ددي كتاب راتلونكي برخه د وركشاپو په هكله ده • .اوسيئ او خپلې زده كي نورو ته انتقال كئ

خپلو زده كو په انتقال سره كوالي شئ نورو و ته قوت ور وبخئ د •هر ومره چې يري ې په . تر و هغوي ستاسو سره د نوي افغانستان د جوولو په سفر كې مرسته او ملرتيا وكي

.دي سفر كې ون وكي په هماغه اندازه به د افغانستان راتلونكي النده وي

خبرې مركې او د پنو وركشاپو لپاره فعاليتونه

91

و نيم اسمان ىپورته ساتل

خبرې مركې او د پنو وركشاپو لپاره فعاليتونه

92

واندي شوي سوالونه د بحث او مذاكرې لپاره

د پنو وركشاپو لپاره فعاليتونهخبري مركې او

وكو؟ له دي برخې نه بايد نه استفادهدا برخه د پوره زده كى د وانديزو او پنو لنو وركشاپو لپاره پوره مواد له انه سره لري نوموي وركشپاپونه د

سياسي او ولنيز بيا وادنولو كې و د دزده كو لوتيا او پيژندني لپاره ه وسله ده تر و هغوي سره د هېواد په .مرسته وكي

.هر وركشاپ يو ونكي او يا د روپ مشري ته ضرورت لري تر و د زده كي او خبرو په وخت كې الرونه وكيپنه وركشاپه د الرووني كتاب پنو فصلو ته راجع كيي البته د روپ هر مشر كوالى شي خپل نظريات او طرحې

.وتني سره سم زياد كيون كوونكو د غپه هر حال تيار شوي مواد و ته د بيال بيلو دندو او مسلكو په اساس ديزان شوي او هر وركشاپ د شفاهېو سمعي او

.حركي تمريناتو لرونكي دي چې د وانانو د زدكي لپاره ير ور ديد الرووني كتاب و لي ولولي د هر د و پايلو د الس ته راوه لپاره مخكي له دي چې د روپ مشره شي دا

وركشاپونه كيداى شي په ير ساده ول كور . ساعتو وخت واخلي ۴-۶ون كوونكي ولري او له ۶وركشاپ ل تر له .كې او باغ كې او يا په يو ولنيز مركز كې داير شي

)متل( و نيم اسمان پورته ساتلي -د وركشاپ الر وونه د زرغون ليك په ول ده لكه الندي تصوير كاره كئ

مخ كې دي په تصوير كې ي ويني چې السونه يي اسمان ته رسيي د روپ مشر تصوير پورته ۶١دا تصوير په دا متل ه معني “نيسي او و ته يي ور كاره كوي او له و نه غواي چې دخپل ان په هكله مثبت فكر وكي

ته په ولنه كې امكان نه لري؟ او تاسو په خپله كوم كارونه كوالي شى چې كورن ه شيان د و له ون پر”لري .دوستانو او اون يانو ته مو ور وي

د روپ د مشرې لپاره الرونه ليكل شوي او هغوى كوالى شي چې ديوه فعاليت وانديز وكي او يا د بحث او خبرو

يوه بله موضوع رامن ته كي دا د روپ له مشرې سره مرسته كوي تر و او يا د زده كي . لپاره سوالونه جو كي .خپل نقش اني او د زده كي يو وركشاپ برابر تنظيم او پالن كي

د ژوندانه تر ولو يو ه انول دادى هي انسان پرته له دي چې انته ه “ني ليكني په ه ليك دي لكه الندي دالف والدو امرسن “ولو كې صادق نه دي ورسوي بل ته په ه رس

شنې ليكي د داستانو او په زه پورى معلوماتو لرونكې دې چې ون كوونكو ته د روپ د مشرى يا د بلى ې په .وسيله چې ه غ ولري په لو اواز وويل شي

:د ليكو په سر عالمي الندي معنوي لري

قصه او يا په زه پوري و په لو معلومات تر

اواز روپ ته ولوستل شي

هغه تصوير چې بايد روپ ته وودل شي او يا پريك شي تر و د روپ هر غي ئي

وويني او يا د پوستر په ول په ديوאل ونلول .شي

خبرې مركې او د پنو وركشاپو لپاره فعاليتونه

93

د روپ د مشر لپاره الر وونه

”متل “ ” وونه او روزونه د يوي تشې كول نه بلكې د اور تازه كول دي“د روپ د مشرې دنده په وركشاپ كې د زده كى هونه او و هونه ده تر و په ولنيز ژوند او د بيا چوولو په

.پروسه كې د ان او افغانستان په ه برخه واخلي .بلكې د ولولپاره ور او هوونكي وي. و له همدي كبله وركشاپ د ونيو د لوست په شان دوديز نه اوسى ن

:ضروري او الزمي پيامونه عبارت دي له افغاني ي ضرورې او مهمي دي د و په مرسته افغانستان د جي د حالت نه د نظم خوا ته راري په نوې ديموكراس كې برخه واخلي : ولي شي چېي هغه وخت دا كارونه تر سره ك . د مدني ولني لپاره كار وكي او د بشري حقوقو مالت وكي

.د روپ مشره بايد د زيركې ، عالقمندي او د معلومات سطحه سره انول كي د كتاب او نورو د روپ مشره دې. د وركشاپ پيامونه او د ولو و توانونه او پسمنظر سره په يوه تاو كې دي

وانان هغه وخت ه زده كه كوي چې پوه . منبعو نه معلومات برابر كي تر و د روپ د غوتنو سره اخ ولوې .شي د ارزت و دي او پيامونه ئي د ژوند سره تاو ولري

چې اوده شي نو خلك له بله طرفه د وركشاپ نظم او ترتيب هم انې ارزت لري حتى ير لو كانفرانسونه هم كله .تري خوا توري كيي

:د روپ مشره كوالي شي د وانانو سره په الندي ول مرسته وكي .وركشاپونه په ادب ارام او مخك تيار سره ترتيب او پر مخ وال شي .1اره ا تر السه كي تر ور ولو ونكونكو سوالو ته واب ووائي او ددوي خپل نظريات د بحث او خبرو لپ .2

.په ليست كې اضافه كيد روپ مشره باور تر السه كي تر و د . د وونكونكو برخه اخيستل اداره كي او هغوي تشويق كي .3

.روپ باوري غي نورو ته د پوتنو او خبرو وخت وركويزتمني ورو واضح او په طبعي توه خبري كوي په يو وخت كې لن او نوي معلومات واندي كي عمده او ار .4

.موضوعاني اكثراً تكرار ويد ون كوونكو غوتوتني په ياد ولري د امكان په صورت كې دوي ته تفريح وركي او د وخت سره سم .5

.كار كوي

))په ياد مي نه دي چې ه دي راته وويل خو په ياد مي دي چې ه دي را ته وودل((

د زده كي فعاليتونه رنه چې ونكونكې په وو روپونو ويشل

كييتمرين چې د هر وركشاپ پاى ې او دا يو

پيام او يا نظر دي چې د وركشاپ ون كونكي د خپل ان په هكله فكر كوي

خبرې مركې او د پنو وركشاپو لپاره فعاليتونه

94

يي په كار واچول شي يعني غوره بولي هغه كلمات او تصويرونه وانان هغه وخت ې زده كي كوي چې و حسه د روپ مشره كوالى شي د قلم تختي او تباشير نه كار واخلي، د . وويني چې د روپ مشره دهغو په هكله خبري كوي

ن د ير وانا. يو نظر د تشريح لپاره د روپ مشره كوالى شي اساسي توري په توره تخته وليكي او يايي رسم كيعملي كارو په كولو او د شيانو په لمسولو ه زده كه كوي كه امكان ولري دوي ته اجازه وركي درسي مواد لمس

.كيكوم چې ددوي معمولي ژوند سره . په جلسو كې يني ي ير وخت نه پيدا كوي چې خپل مهم سوالونه واندي كي

ل شي نو دوي به وكوٰال شي د هغو موضوعاتو په هكله خبري وكي كه په يوه ور كې و ته و تفريح ورك. تاو لري . چې د زده كي يوه ه برخه جووي او د شبكي جوولو په نوم ياديي. چې زده كي ئي دي

د وركشاپ د پر مخت لپاره يري بيال بيلي الري شته د روپ مشره كوٰال شي په ور كې دوه وركشاپه جو كي يو محكې او بل وروسته له غرمې له غرمي به

.كه د روپ غي په يو اى كيدو كې ستونزه لري نو د روپ مشره كوٰال شي ول مواد په يوه ور كې واندي كي .د روپ مشري كوٰال شي ونكي د الندي مراجعو نه راوبولي

د و د چارو د وزارت سيمه ايز مركزونه سيمه ايز غير دولتي سازمانونه په ونيو او وكتنوكې . په خپرونو كې داعالنونو كول دو .)په اني توه د هغو و ليد نه چي يري مهمي نه وي ( په شخصي ول د و د ولنو خه ليدنه

نتيجه يري

له د روپ مشره په اسان سره موندلي شي چې وركشاپ ونكو ته په زه پوري وه او كه نه كه وونكي خوشحا

د داسي حاالتو پيدا كيدل د روپ د مشري نه د . كاري، او كه يو روپ عالقه ونه نو خپه او ستي كاريلكه نارې د حرارت درجه او نور، يني وختونه په دي پوهيدل چې د روپ خلك ه . روپ د كنترول له السه وتل دي

روپ مشري سره مرسته كوي چې ي ده نه غوا ي اوي غواته ك ور بدلونونه را من . يري چې دي ته نتيجه.وايي

كوٰال شي له دوي نه مخامخ پوتني وكي او يا د كورس په پاي . د روپ مشره كوٰال شي له و الرو نتيجه يري وكي .كْې فورمي ورباندي كي كي

.نه او نظريات په ازاده ول وليكيبله الره داده چې قلم او كتاب لري كي تر و ون كوونكي خپل وانديزو

.يني سوالونه دادي )په درناوي سره ئي په نه كئ( نه \ ير ه \ايا كورس مو د موضوع سره سم پيداك؟ هو

)په درناوي سره ئي په نه كئ( نه \ير ه \ايا درسي مواد پوره او مناسب ؤ؟ هو نه دلته ئي وليكئ\ ير ه\ايا دروپ مشره پوه او ماهره وه؟ هو

.يا په ساده ول لكه په كورس كې مو ه ير خو شول؟ دلته ئي وليكئ

د كورس په هكله ه شيانو ته سمون وركو؟ دلته ئي وليكئ

پيل كوو: لومى غونه

95

پيل كوو: لومى غونه . په و لنيز ژوندكې دي په هكله فكر كول

. خبرى مركي او تمرينونه ديوه وركشاپ لپاره : فعاليت دآرامى احساس په گروپ كې دخبرو او مركو لپاره زده كي دافغانستان په بياودانولوكې دو دنقش په هكله : موخه وخت ل ترل ه يو ساعت ير تر يره دو نيم ساعته تدضرور

)) وه كاچوغه دللو لپاره ي)) (( لويه كاسه )) ((كاچوغه (( ولپاره ١۶ نه تر ۶آرامه او راحت اى له : داتياو مواد خواه او اك دستيا دلري كولو لپاره

الروونه

. گون كوونكې ننوزي او په رد ول كيني ، دگروپ مشره دهغوى هركلي كوي دغونى عنوان او موخه ورته وائي حالت او دبچيانو دشمير او دمدني))كه يي ولري (( گونكونكي كه يو بل نه پيژني يو بل ته انونه ورپيژ ني او دندي

دقيقو وخت وركل شي ٢-١هر چاته دي له . حتي دخوو او اى په هكله چي خو يي وى يو بل ته معلو مت وركي مخ كې ده دا تصوير هغه ې يي ۶١داتصوير په )) متل )) ((ونيم آسمان پورته نيولي : (( تصوير كاره كي

سيي ، دگروپ مشر ه وى تصوير پورته ونيسى ترو ول يي وويني او هر يودان په هكله چي السونه يي ّآسمان ته ردامتل ه معني لرى ؟ په ولنه كې دو له گو ن نه . په مثبت ول فكر كول پيل كي او وروسته پو تني وكي

دوستان او گاون ه كوال ى شي چې ستاسي كورن ور وي ؟پرته كوم شيان شوني ندى ؟ تاسويانو ته ك دنعيمي دواده ور :متن په لو آواز ولولي

دنعيمي دواده ور ده او هغه يره وارخطا ده يره موده ددي وري په انتظار وه دخويندواو ورونو له ليدونه وروسته اودي انگي وري اوس دهغي دواده ور ده او ان بايد ورته تيار كي ، هغه سينگار ته بيائي ترو كالي واغوندي

او وروسته يى دخپلي نا . هغي ي په وادو كي ليدلي وي او پوهيده چي نه ان جو كي . ته سينگار وكي ، اميدى په هكله خپلي خور ليال ته شكايت وك

. هي چاله ما پوتنه ونه كه چي زه ه غوام او له ماسره ه ول سينگار ه كاري ساس نه كاوه او پوهيدم چي دا ول سينگار زماسره ه نه كاري كه زه وله ور خو شاله نه وم ما د ارامتيا اح

ولي دي پريو ده چي داسي وشي او ولي دي په سينگار اى كي )) ليال چي له دي موضوع نه خبر ه نه وه ويويل ((زه نه پوهيدم چې كوالي شم دوي ته ووايم )) نعيمي واب ورك )) و ته ونه ويل چي ته داسي سينگار نه غواي ؟

ليال خپله خور كرار ه كه او ويويل راه اوس په ان مه غوسه . (( چي زه ه غوام او ديو ه ويلو جرئت مانه درلو د ى تابه هروخت په كوركي مون ته ويل چي ه غواي او ه نه غوا. كي ي زه درته وايم چې ته دهر ه ويلو جرئت لري

له ياده ونه باسي كله چي مو ن سينگار اي ته و . او په وني كې به چي په ه نه پو هيدلي نو پوـتنه به دى كوله هلته پيسي وركوو ترو زمون سره مرسته وكى نو بيا مو ن هغو ي ته ويلي شو ه غواو او دوي له مون سره هر و

ي نعيم. )) مره چې امكان ولري زيار باسي وخندل او متوجه شوه چي په رتيا سره پوهيده چې ه غواى او ه ول خپل ان جو كي ، نعيمي خپلي خورته

وويل په راتلو نكې كې به په ياد ولري حتي په نويو حاالتو كي هم خپل جرئت وساتي ،

تنې دنعيمي دواده ور دگروپي خبرو او مركو لپاره پو . په هكله په ولنه كي ه شيان مون ته زده كو ي ؟ ولي دا يره مهمه ده چي ي بايد داساده قصه دو دنقش

دخپل هيواد په پريكوكي حتي په ير ساده ول هم وي گون وكي او برخه واخلي ؟ ٠ سياسى فعاليت –كاچوغه او پنجه

وروسته ئـي نورو گو كوونكو ته وركوي دگروپ مشر ه يوه كاچوغه او پنجه گ ون كوونكي ته وركوي اوله لمس ليدو ترو ول هغه لمس كي گون كوونكي ويلي شي چي ووائي دو اونارينو نقش لكه دكاچوغي او پنجي په شان ده

كه دگروپ غي عالقه ويي .داوه يوله بل نه توپير لري اما دواه ضروري دي كه دواه بيال بيلي دندې ترسره كوي وركي نو دگرو پ مشره كوالي شي موضوع ته پراختيا وركي او مثبت وابونه

ي لپاره تفريح مدد متن په لو اواز ولولي

پيل كوو: لومى غونه

96

ددولت اداره دكورنى د اداري په ير ده . دينو شيانو په هكله فكر وكي چي دكورنى دپاملر ني او ساتني لپاره اين وي

. دكور دغو لپاره خواه برابر كي . تن نه پاملرنه او ساتنه وكي له ناروغ

. پيسي الس ته راوي . كالي او لوي پاك كي

. داتيا و شيان له دوكان او يا ماركيت نه رانيسي . په كور كي جوشوى توليد لكه غال خره كي

. ددوستا نو ليدوته وال شي او په خپل كور كي هغو ي ته ه راغالست ووائي و ياگاونيانو سره مو شخه كي وي هه وكي چي دخبر و له الري له هغو سره ايكي سمي كي كه له دوستان ا

. خپل ماشومانو ته ه سلو ك وي خول او ه تگ ورزده كى او په حقيقت ك . پام مو كي ؟ ولي دندې چي په دي ليست كي يادى شوې په رتيا سره ئي ې ترسره كوي ايا

. ديوي ي ورني مسوليت دي داولي دندې

تو پير يې يوازى په اندازه كې دى راى هغه كارونه چې دولت او كور ئي . ديوه دولت اداره ديو كورن په يرده .تر سره كوي وگورو

دروغتيا وزارت له ناروغو پاملرنه او ساتنه كوى

دسوداگري وزارت ات پلوري دهيواد داتيا وشيان رانيسى او توليد

دبهرنيو چارو وزارت له دوستو هيوادو سره يي ايكي ينوي دشخو حل دكومو هېوادو سره چې تاوتر يخوالي موجود وي

. دووني او روزني وزارت ا ترالسه كو ي تر و ول واه او وانان و نى ته ي

دكرهني وزارت ي ا تر السه كوي ترو ولو ته خواه برابر ش

اروال .ا ترالسه كوي چې ار پاك دى ،كثافات ولي ى ، ار او سكونه ه كاري

اوحقيقت دادى چې دوي داكار رونه كوال ي شي په و له ن كې چيرته : نو بيا ولې ى دا كارونه تر سره كوالى شي پر مخ ي البته ددي كارو د تر سره كولو چې و دكورنه دباندي كارو كې برخه درلودلي كارونه په يره سمه توگه

لپاره بايد ي تحصيل او پوهه تر السه كي حتي كه د كور ه هم وي كه د كور د يي ميرمني لپاره هم زده كه د . تر و سپما وكي په كورن كې د ي فضا د من ته راوستو لپاره د نور سره ي ايكي ينې كي. ضروري دي .ن د سوكالتيا لپاره مخلصه اوسيهېواد او كور

.د دولت اداره د كور د اداري په ير ده. د روپي خبرو او مركو لپاره پوتني تاسي د كور او كورن نه د باندي ه دندي سرته رسوالى شئ؟

ې ه ول اني مهارتونه لري تر و ولنيز ژوند ته يي په ژيري كې وركي؟ . اداره كوونكي دي او تر نورو ير صبر او زغم لري او ل بدې اخستونكي ديد بيلې په توه ې ې

ددندي دسرته رسولونه پرته ې په نوروكومو الرو كوالى شى چې ددولت په اداره كې منوره برخه واخلي ؟ن ته دليكلو او لوستولو په زده كه ې دمعلوماتوترالسه كولو دپاره ه چانس لري چې دوي او ددوي كور •

يرگه لري

پيل كوو: لومى غونه

97

كې ترو گو او چاپيريال ته پاملرنه وكئ ادنوم په ليكلو او درايو په وركولو ې كوالې شي چې ه الرود و • ې كوالى شي خپل غ مظبوط كي خپلي غوتنې دي كاره كي، د په يو والي او له نورو نه په مال ت سره ●

ار وكين يبدلونو په راوستلو ديي، برياليتوب په الس راو. او . ې كوالي شي د د خپل هېواد سره د خپلو كورونو نه مرستي وكي كه چې د كورنيو اصلې روزونكې دي ●

.د راتلونكي نسل لپاره ې بيلې دې لغت او معنې ، : گروپي فعاليت ) اختيارى (

وپو وويشي او هر گروپ ته يو لغت يااصطالح وركوي ون كوونكې په دوه كسيزه يا دري كسيزه گردگروپ مشره وغواى دلغت معني ديخپل من كې خبري وكى له درې دقيقو وروسته له يوه روپ نه چې د دري دقيقو لپاره په .يپه لو آواز باندى تشريح ك

نې ع ى شى دهغه لغات مكه كومه سهوه او يا د نه پوهيدنى توافق په روپ كې رامن ته كي ى دگرو پ مشره كوال

. توضيح كى

اكنې دولت ديموكراسى دوخت محدوديت

نوم ليكنه رايه وركول دبشر حقوق دقانون حكومت دبيان آزادي قانونې پروسه مطبوعات شبكه جوونه

س ته راول مبارزه دمالت ال

.ديوي موضوع په هكله فكركو ل دافغانستان لپاره كيكدگروپ مشره يو غه كاسه او يوه كاچوغه لومى گون كوونكي ته وركوى او له هغه نه غواى چې دكيك دجوولو

دافغانستان په خپل واريي مواد هغه شيان دى چې هروك البته دا . يوورواچوى اوهغه وليلپاره دكيك له موادو نه دووني دوانانو لپاره پاكي . لپاره غواي دبيلې په توگه

امكان لري چې دوه گونكې يو شې. اوبه دهركلي لپاره ، روغتيائي پاملرنه او په ساده ول صلحه او خوشحالي خلي او اكاغدونه دكاسى نه راوليكې كله چې ولو غو خپل دخوې مواد ورزيادكل دگرو پ مشره په پاي كې ول

دى چې دگروپ و ل غى ئي وليدالى شى تروې هر مواد په يوه ليست كې ليكې او ليست په داسى اى ك .په راتلونكې غونه كې ئي په يادوي

ې او سياست په نني ن كې: دويمه غونه

98

ي او سياست په نن ني كې: دويمه غونه سى حقوق ترالسه كه په دي هكله فكر كول چې و رنكه په تاريخ كې خپل سيا

مركي او تمرينونه ، ېديوه وركشاپ لپاره خبر : فعاليتدپيژندلوى پيداكول او دبرخي اخيستلو احساس دو په ملي او نيوאل جشن كې او نورو په وسيله فعاله او : موخه

هيدل . ل ترل ه دوه ساعته او ير تر يره دري ساعته . ضرورى وخت . وپوري يو ه اندازه خواه او اك ددمي لپاره ١۵ ته تر ۶ آرامه او راحت اي د:وادداتيا و م الروونې

او په رد ول سره كني دگروپ مشره هغو ته هركلي وائي دغوني موخه او عنوان ورته وائي :گون كوونكي ننووزيچې ې دافغانستان په بيا جوونه كې يرې مهمې دگروپ مشره دوي ته ورپه يادوى چي په تيره غونو كي مو زده كل

دي او په ولنيز او كورني ژوند كې ديا دولو و ارزت لري دعدالت او برابرى لپاره مبارزه دتاريخ په او دوكې كله چې خلكو دعدالت او برابر و حقوقو لپاره هې كي :متن ولولي

دني په هر نقطه كي . له خنسره مخ كى او جرئت يى نې واخلي ينې ې او نارينه ول چي غوتل يي ددوي هي ي

دى ته مجبوره شوى چې پاون وكى او درايو دحق ، دوونې او روزنې ، دكار كولو حق ا و دمساوى حقوقو درلودو لپاره . دقانون په واندى مبارزه وكى

دوى دنوى قانون له بركته يو . حقوقو لپاره مبارزى كى په افغانستان كې و دنورو هيوادو دخويندو په ير دخپلو . امتياز لرى چي ې او نارينه په قانون كې مساوى حقوق لرى

او همدارنكه په سياسي قانون كې راغلي چې دولسي جرى دهرو . مساوى حقوق لكه رايو وركولو حق او اكل كيدو حق . ارى چې ي په افغانستان كې ديو ه پيل لرونكې دي لورو استازو خه يوه بايد ه وى او داسى ك

دو درايو دحق غوتونكې نيواله نقشه تصوير كاره كي. مخ كې دى دن دنقشى داتصوير دولو هيوادو نومونه او هغه نييې چې و درايو حق ترالس كي دي ١٧داتصوير په

ى او يا ديوى لو بي په ير دگون كوونكونه وپوتي چې ن كې دگروپ مشره كوالشى چې تصوير لو او تشريح ئي ككوم هيوا د دلومى ل لپاره و ته درايو حق وركه او وروسته دى تصوير ته اشار ه وكى او ودى پوتي ايا يو په زه

پوري شى په نقشه كې ويني ا و كه نه درايو دحق غوتونكې دبحث لپاره پوتنې

ى ؟آيااكنو كې رايه ورك ول ې فكر كوى چې رايو دحق درلودل مهم دى ؟ ايا فكر كوى چې راتلونكو دامريكا و په ه ول رايو حق ترالسه ك ؟ .متن ولولي

دى داستان ته غو كيدى چې و په امريكا كې رنكه خپل سياسى حقوق ترالسه كل ي په امريكا كې نه يوازي ترالسه كولو لپاره فعالي شو ى بلكې نور ير مهم ولنيز مسائيل هم و چې داسي انير ل كيدل چې ديو دخپلو حقوقو

يو له دى موادو نه دمريتوب مسله وه چې و ته ئى ير ارزت . سياسى غ نه پرته پرهغو باندي اغيزه نشى كيداي اما په هغه وخت كې دتور پوستى انسان ساتنه دمري په . مري ساتل ه كارندىدې په دي باور وي چې نور نو . درلود

و نه يوازي دنارينو او و مساوى حقوق غوتل په ن كې يي دتور پوستو او سپين پوستو برابر . هتوه مجازو . حقوق هم غو تل

لپاره يره ارزتناكه وه هغه په الكول لو باندى بنديز و ، كاله مخكې دو ٢٠٠بله مسئله چې هغه وخت ولسمه پيى كله به چي نارينو خپل معاشونه ترالسه كل نو ديو ى مياشتى ول . دالكولو ناوه كاروونه دكورينو دتبا ه سبب كريده دل تر و خواه ورباند و او ماشومانو ته به يي هي نه پريو معاش به يي په شراب خانو كې دالكولو په لو لاوه

ې او سياست په نني ن كې: دويمه غونه

99

راونيسي له دي كبله يرو و غوته چې دشرابو په لو بنديز ولي ي اما و و موندله ددي موضوع اهميت دادى . او سياست پوهان ددوى خبرو ته غو ندى كه دو ى درايو حق نه درلود . چې قانو ن كې نفوذنلري

و هه وكه چې دا هدف تر الس كي په سنيكافالز رولو حق وو له بيال بيلو الو د خپل هدف د رسيدو ته چې درايوو ورككې يي يوه لويه غونه جوه كه تر و په خپلو پالنونو باندي خبري وكي او هغه تبليغ او ترويج كي مجلي ئى چاپ كي

رئس جمهور ژوند او ا و مخ چيرته چېد سپين م غوتنليكونه يى السليك او را ول كل او الروينونه ئى په الره واچول كار كوي را ولى شوى و د رايو د حق غوتن شعارونه ئى د ان سره راول

د امريكائى او ( ينو حو په زنيرو باندي خپل انونه په ديوالو كلك تلي وو تر و پوليس دوي ليري نه شي كاي و تصوير لپاره چې د رايو د حق غو ئ١٨تونكې وي بريتانيويمخ ته مراجعه وك (.

م كې پيل او په هر فصل كې به د امريكا ١٨٧٨د هغه قانون طرحه تر كوم الندي چې و د رايو وركولو حق درلود په كال كانرس ته واندي كيده چې و له هغه رد شوه او په هر وار ددي سره به ې كرارى نه كيناستي او الس به ئى په كار

.وه او دا طرحه به يي بيابيا واندي كوله تر و چې ومنل شوهپورى كا

و د هېواد په ساتنه . لوم نيواله جه امريكايي و ته هم لكه د انلستان د وپه ير د راريدو يوه نقطه وهاو له دي نه . پر اى شوياو د نارينو پر اى په كارخانو او نورو ايونو كې اى . كې د يادولو و او مهم رول ولوباوه

م كې د رايو حق تر السه ك ١٩٢٠و په امريكا كې په كال . وروسته هي چانه شوويالى چې ې له نارينو نه كمزورى دي .پوره لويت كاله وروسته وو. او دا د لومي وانديز نه چې كانرس ته شوي وو

و هېوادو كې تكرار شويدي اوس په وله ن كې ماسوا له كوي نه دا يوازي يو داستان دي، او همدا نمونې د ن په ير . هېوادو مشرانې ې دي ٢۵ې د رايو وركولو حق لري، اوس محال د ن د

. مخ كې وورئ٢١د الروده و تصوير په

دامريكا و په ه ول د رايو حق تر السه ك؟: د بحث لپاره پوتني

د مخنيوي لپاره ه ول فعاليتونه كيدل؟د امريكائى حو د جرئت

او نن په افغانستان كې ې د كومو خنو سره مخ دي؟ رنه د كورن يوه ه د ميه له رضا نه پرته په سياست كي ون كوالي شي؟

بب ونه رنه يوه ه خپل ميه ته قناعت وركولي شي چي سياست كي به داسي كارونه وكي چي د كورن د زوريدو س .) مخ كي ولول٣۴داستان په ( ري؟

خپل انونه به ئي د زنير په وسيله په . ينو و د مالت د تر السه كولو لپاره د غيرو صلح اميزو الرونه كار اخيست اوه او په انلستان كي يوي ى خپل ان د پادشاه د اس پوته وغور. عمارتونو تل د لوي اعتصابونه به يي كول

ي په افغانستان كي شته؟. خپل ژوند يي له السه وركايا داسي بيل تاسو ه فكر كو چي ي به په داسي كارونو وونكي شي او كه بايلونكي؟

متن ولول :

د افغانستان آزادي غوتونكي ي كومي دي ؟ نارينه ول چي هغوي يي هولي او مالت يي له نيكه مرغه داسي ي او. وغورن ان ته بيل داستان لريېد افغان

.كاوه و تنو په هكله لول دلته يوازي د :

د كوني ي واده يي په زور او بي له خوي د ليوره سره منع اعالن ك تر و خلك د زاه دود او رسم شاه عبد الرحمن . يي محدود حقونه وركلد واده عمر يي لو ك او د و د طالق په هكله. سره غلط كار ونكي

د واده لو لتونه چي د كورنيو د تباه سبب كيدل بند كه ميرمن يي له خپل مخه پرده پورته كه تر و شاه حبيب اهللا د نورو و د تشويق و وريي او تر و هغه ي چي په خپله خوه غواي لو مخ وگري كوم خن احساس و نكي

ې او سياست په نني ن كې: دويمه غونه

100

د مالل ليسه جوه كه او د خپلي ملكي ثريا ويا او اجباري وونه او روزنه يي اعالن كه او ميرمن يي شاه امان اهللا ك ه يو انجمن د انجمن حميات نسوان په نوم جو و سره يي په له كورن.

جو كل هغه نجونو ته په بهر د نجونو ووني او و ته روغتونونه . شاه امان اهللا خان د چادري اغوستل اختياري كه .كي د نرسن ترينن زمينه برابره كه

بنس كيود هغي په وونيو ، لوو زده كو او په موسسو (RAWA )مينا د افغانستان د و د انقالبي سازمان د كي يي د ١٩٨١ او په كال او د كابل په پوهنتون كي د خلكو د نظرياتو د يوكولو او تنظيم كولو لپاره يري غوني وكي

.پيام زن مجله خپره كه د و استازو گون وك مسعودي جالل خپل ان د رياست جمهوري ٢٠٠ كال په بين لويه جر ه كي ٢٠٠۴ او ٢٠٠٣د

دولت اوس لور ي وزيراني . مقام ته كانديد ك ، دوه حقوق دانه ي د اساسي قانون د ليكني د كميسون غي وي . ري د بشر د حقوق كميسيون لور ينه كاركوونكي لري ل

. مخ كي ولول ٣٣ كانديدي داستان په دييمپه درنت سره د نع. وه ه پر مخ وي ياو رياست يي هم

.د اساسي قانون لويه جره او ول اكنې تر سره شوې او حامد كرزى د افغانستان جمهور ريس واكل شو 2004 په كال بحث لپاره پوتنيد

تونكيدي ؟ ېكومې د افغانستان ازادي غو ايا د حيرانتيا اي دي چې په تيرو وختو كې پادشاه هانو او ملكو د عادي و سره مرستې كولې؟ ايا الهام ه دي بوونكې ده چې عادي و هم د و د حقوقو لپاره كارونه كي؟ ايا تاسي داسې وك پيژن چې نوم يي پ

؟ ايا په اساسي قانون .ليست كې اضافه شي؟ او داسې وك شته چې د و د حقوقو د فعاليت لپاره كار كى وي ؟.كېد حقوقو په درلودو سره په ان كې كوم بدلون احساسوې

.ې مخ كي وور٣١د افغاني و تصويرونه په :د گروپ مشره ويالي شي. د يو ي موضوع په هكله فكر كول

فكر ونه ك چي زمون هيواد يوازي د نارينو خدمت ته ضرورت : كي ملكي ثريا دا وينا وكه او وويل ١٩٢۶په كال

د تاريخ په اودو كي كوم كارونه چي و تر . ي باېد لكه د اسالم د صدر كلو په ير خپل سهم ادا كي . لري د هغوي . د اخيستو او ارام وركولو لپاره نه دي پيدا شوي سره كي ددي حقيقت كارندوي ده چي ي يوازي د خون

. دبيلو نه دا زده كوو چې مون هم بايد د خپل هيواد په پرمختگ او ودانولو كي برخه واخلو ير كارونه تر سره شوي تر و افغاني و ته په سياست كي وخت وركل شي كه دا فرصت تاسو ته دركل شي له هغه

واخل؟ په رنگه گه

مدني ولنه: دريمه غونه

101

مدني ولنه: دريمه غونه : په مدني جامعه كي د و په هكله فكر كول

: خبري مركي او تمرينونه د وركشاپو لپاره : فعاليت : د مدني ولنې توضيح او په هغي كي د و د گون الري:موخه

: دضرورت وخت : ل تر له دوه ساعته ير تر يره دري ساعته

اي له : مواد دضرورت و اك د دمي لپاره ؟ ١۵ نه تر ۶ارام او راحت ه اوو لپاره او يوه اندازه خوا : الرووني

گون كوونكي ننوزي او په رد ول كيني د گروپ مشره هغوي ته هركلي وايي د غوني موخه او عنوان بيانوي او د تيره غونه كي يي د و د اهميت په هكله په ولنيز ژوند كي يوه جلسي مشره له دوي نه غواي تر و په ياد راوي چي

او په افغانستان كي و . ه زده كل او ويليدل چي و په ولنيز ژوند كي د ون د حق لپاره په ه ول مبارزه كيده . وربولي خبري كوي نن ور دوي په ينو الرو چي ي په رتيا سره ون ته . په ه ول دا حق تر السه كي

ولول غ متن په لو : :د فريد باغ او مدني ولنه

ددولت له خوا سمون نه مومي او دا الندي رضا كاره روپونه په ېمدني ولنه د ولني هغي برخي ته ورري چيرته چي چاريو اوسيدونكي روپونه پوهنتونونه ، بر كي نيسي رضاكاره او خيريه گروپونه ، د وونكو او كورنيو ولنه د ار د پخوان

ورزشي كلپونه، د سوادرو او كارپوهانواتحادې همدارنه په مدني ولنه كي واه گروپونه او خلك گون لري چي يوه . انگي كار ته عالقه لري

شايد داسي و انيرل . د بيلي په توه د كلي خلك پريكه كوي تر و د كلي د يوه سك د جوولو لپاره په گه كار وكيديوي پرمختللي . شي جې په مدني ولنه كي ون زياد كارته اتيا لري او د هغي په هكله فكر كول يو پيچلي كار دي

ارامه او سوكاله ولني لپاره بايد هر سي په مدني ولنه كي د ون اتيا احساس كي او برخه پكي واخلي كه ه هم دا : ي دي كيسي ته غو ش.برخه يره وه وي

هغه بايد په دي باغ كې دكورن د اتيا و سابه او ميوي وكري فريد واده كي او د دريو زامنو او . فريد يو ير غ باغ لريدا پسرلي د فريدد باغ . دري لورانو پالر دي باغ ير كار ته اتيا لري هغه د مزدورانو او نورو ماشينو لپاره پيسي نه لري

.واه نياالن ول خولي ؤ)ه ه نه وه او زيات اورت ونه شو وجيانولپار . د كورن غي پوهيدل چي د ه كولو پرته س كال په هې حاصل وانه خلي

ددي سره كيناستل او د هغه كار لپاره چي بايد وشي خبري وكي فريد يو مغروره سي دي او نه يي غوتل چي له چانه لومي فريد او ميرمن يي ار ته والل تر و د . ره له دي يي پام شو چي د بل مرستي ته ضرورت لري مرسته وغواي او س

هغوي پريكه وكه تر و د دولت سيمه ايز استازي ته ورشي او . اوبو دبرابرولو لپاره د نورواونيانو سره خبري وكي ا ولو خلكو خو دك يي په كوه كي ناست نو يي پام شو چي په ليدنه ورسره وكي كله چي د دولت استازي وليدل چي ول خل

د دولت استازي اعالن وك چي د ملرو ملتونو د يوه سازمان له خوا مي د مرستي وروسته وخت ه. ستري نه شي پولي چاته يوه اندازه اوبه الر پيدا كه چي ددي سازمان د الريو مور به په اوون كي يو ل راي او د انكروپه وسيله به هر

. وركوي د فريد ميرمن هم له هغه استازي نه يره خوشحاله . فريد ير خوشحاله شو كه دي ير با احتياطه وي نو يري او به به ولري

. وه او كيداي شي چي په هغه باور و لري او په راتلونكي انتخاباتو كي به هغه ته رايه وركي دوي له نوموي . كولي ېنده چي ورپاي ته به يي ليكنا درلود د هغي ورور يو وك پيژد فريد نور هم يو ه نظر

ژورناليست نه وغوتل چي د گوجيانو د پيدا كيدو ستونزي په هكله ددوي په كت كي يوه ه وليكي ژورنالست ورته د فريد كورن په ورپاي كي د مقالي د . او هغه يوه اوده مقاله ورپاي ته وليكله ده وويل چي دا مو د سيمي ستونزه

.ه حيرانه شوهواب په ليدو سره سختافغاني بزرو ته د مرستي ( لومي په ار كي خلكو ددي په هكله خبري وكي او وروسته د كرهني د يوه سازمان سي

ه كي په نورو هيوادو كي د گوجي دي سازمان په را يو كي يوه خپرونه جوه كه چي دي خپرون. له دوي سره وكتل ) سازمان . فريد پريكه وكه چي له دغو په رايو كي يادي شويو الرونه يوه په كار واچوي . د خطر له منه ولو خبري كيدي

هغه د هگيو ول پوكي راول او وچ او دشگو په شان يي واه كل او وروسته يي د دغي ميد نه يوه لۀ اندازه د هر تنكي ه پورته شي نو په دي ول د ت نه تيريي تر و بوي د پاسهيخ ته واچوله گوجيان د ا ول تركيب نه خووي او د هغه بوي ب

.وهغه باغ وساتل ش

مدني ولنه: دريمه غونه

102

او په دي ول . په دي قصه كي فريد او كورن يي زده كوي چي مرسته او پرمخت د خلكو له گون نه پرته شوني نه دي رخه دي او هغه عبارت له هغو كسانو خه دي چي دستونزو حل لپاره په گه كار كوي ، او هغه هغوي د مدني ولني يوه ب

خلك چي خپل ان سره كومك نشي كوالي خپل غ تر چارواكو پوري رسوي او نه پريدي چي مشران ددوي دستونزو نه بي .خبره اوسي

:د بحث لپاره پوتني : د فريد باغ او مدني ولنه

كيسه كي كوم خلك او كوم روپونه د مدني ولني برخه دي؟په دي ؟يايا ددولت استازي د مدني ولني يوه برخه د آيا ژورنالست د مدني ولني يوه برخه ده؟ كوم فعاليتونه د مدني ولني يوه برخه ده ؟

تر سره شي ؟مون پوهيو چي په باغ كي با يده كارونه وشي اما په افغانستان كي بايد كوم كارونهكارونه په يوازي سر په باغ كي تر سره كي آيا په افغانستان كي دولت كوالي شي چې ول كارونه ل فريد نشي كوالي چي و

په يوازي توگه ترسره كي؟و بيلولني د نورو فعالتيونو او ك كواليشي د مدني تو نه وپوروپ له غ ي؟ېداندي كو

كوالي شي په مدني ولني كي برخه واخلي؟او ي له كومو الرو :ددمي لپاره تفريح

:په دري كسيزه روپ كي كار وكيهر دري كسيزه روپ ته دي يوه دنده ور وسپارل شي او فكر . د روپ غي دي په دو دري كسيزه روپونو وويشل شي

كي او ره كوالي شي په خپله كومه دنده ورمشد روپ . دي وكي چي دا دنده په ه ول خپله ولنه كي ترسره كوي دري كسيزه روپ غي په گه سره هغه الري او چاري لوي چي عادي خلك د . كوالي شي د الندي ليست نه يو غوره كي يا

دقيقو د هر دري كسيزه روپ نه يو تن ول گروپ ١٠ اويا ۵وروسته له . هغو په وسيله وكوالي شي خپل هدف تر السه كي ره كوالي شي د يني مشد اتيا په وخت كي د روپ . وايي چي دوي په ه الرو چارو او وانديزونو باندي فكر كي دي ته

.ستونزود حل لپاره مرسته وكي مون په خپل ار كي اكر نه لرو او كتني ته اتيا لرو ه كوالي شو؟ : دنده. ١

. ه كي د ليدني او بين مرستي غوتنه وكد عامي روغتيا وزارت ته يو ليك وليك او پ مون يوه مناسب سك ته ضرورت لرو ه كوال ي شو ؟ : دنده. ٢

يو اود ليست جو ك او په هغه كي د هغو خلكو السليكونه واخل چي د سك جوول غواي او هغه د يي توضيح كي چي ولي ستاسي ار دولت استازي ته وروليي و يا د يو ليك په وسيله ورپاي او دولت ته

نې وك تنهواب غو ك مستحق دى او دي سد نومو : ۀ كوالي شو ؟. مون خپل ماشومانو ته وونكي لرو مگر د خوو او درسي موادو برابرولو ته پيسي نه لرو : دنده .٣

ابر كي يادرايو ووني جوكي د د و ساعتونو لپاره بي مزده كار وكي تر و د ووني لپاره مواد بر . موادو رانيوو ته اتيانه لري

ۀ كوالي شو ؟ . مون غواو د نيشيي توكو د ستونزي لپاره د حل الره پيدا كو : دنده. ۴دوانانو سره غوده جوه كي د يو وياند نه غوتنه وكي تر و د نشيي توكو د خبرتيا په هكله خبري

. ه سازمان سره ايكي پيدا كي تر و ستاسي كورن د نشيي توكو له غمه خالصه شيد يو. وكي ؟ د ملك نه د باندي وپلورو ه كوالي شو) بيني ( مون غواو چي خپل عضوي عسل : دنده .۵

ي او يا د دولتي دفترونو سره ايكي د افغانستان نه د باندي د صادراتو لپاره قانوني الري چاري پيدا ك ولو په هكله مرسته وكو تاسو سره د رانيولو او خر تر ونيس . جو ر كي خپل ويب ساياو يا په كمپيو

. كي او د نيوאل ويب ساي له الري خپل محصوالت اعالن كي :تصوير واياست

: مدني ولنه د روپ مشره تصوير . ان نلري ورپاه لولي مخ كي دي او يوه ه ي چي نورو و ته چي لوستلو تو۴٢دا تصوير په

ي سره له دي چې يره رانه ده بياهم ي كوال شي په دي ك ويي اوورته توضيح ديپورته نيسي او د روپ غو ته كومو وو الرو نه ي كوالي شي چي مدني ولنه كي برخه واخلي؟ له. هم وي همدني ولنه كي ون وكي ، كه په وه كچ

مدني ولنه: دريمه غونه

103

:ديوي موضوع په هكله فكر كول آيا وك شته چي د مدني ولني له خوا ورسره مرسته شوي وي ؟ . ( د روپ مشره وايي

ه وخت او نه ؟ په تاسو كي يي ه بدلون را من ته ك ؟

ري تر و له نورو سره يي گ كي ؟ له مهارتونه دلته يوه لنۀ وينا ده كله چي په كور كي ياست د معني په هكله يي فكر . شايد له هغو نه زيات چي تاسو يي فكر كوي

. وكي . ) د ژوندانه يو ه انيوאل دادي چي هيوك د بل سره په مرسته كولو كي صادق نه دي تر و له ان سره مرسته ونكي(

. والف والدوا مرسن

د بشر حقوق: لورمه غونه

104

: د بشر حقوق : لورمه غونه .بشر د حقوقو په هكله فكر په ورني ژوند كي د

:خبري مركي او تمرينونه د يوه وركشاپ لپاره :فعاليت : د بشر د حقوقو د سرچيني په هكله لن معلومات او په ورني ژوند كي د هغه كارونه :موخه

. ساعته ٣ ساعته او ير تر يره ٢ل تر له :داتيا وختد وخت د معلومولو : او پراخ اي د لوبي د ننداري لپاره . و پوري ١۵تر نه ۶ارامه او راحت اي له : د اتيا مواد

: لپاره ساعت دد مي د پاره اك او خواه . د غوني موخه اوعنوان ورته وايي . گون كوونكي ننوزي او په گرد ول كيني د گروپ مشره هغو ته هر كلي وايي

ر د حقوقو او د هغو د سر جيني په هكله خپل مخكني معلومات او د روپ سره د ونكونكو نه غواي چي د بش . كه دوي پوره معلومات ولري شايد لومي تمرين ته اتيا نه وي . واندي كي

د بشر د حقوقو اعالميه: متن په لو غ ولولي

چې د بشر د حقوق په دا د بشر د حقوقو نيواله اعالميه د افغانستان په نوي اساسي قانون كي شامله ده يعنيدا قانون يو زيات شمير حقوق په هر هيواد كي هر نارينه ، . افغانستان كي قانون دي او د ولت يي مالت ته تيار دي

كوي پرته هي او ماشوم نه قايليي او د تطبيق ساحه يي دومره پراخه ده چي د يو شخص د ژوند په ولو ساحو اغيز . لدي چي شخص ورباندي پوه شي

مخ كي د پوستر په ول ده د روپ ٧۵د روپ مشره د اعالمي لوستلو ته دوام وركوي او دا په هغه كوالي . سره كوالي شي چي هغه پري كي او په وركشا پ كي ني استفاده وكي تر و ول ليدونكي يي وويني

. ي كيشي چي اعالميه هر يوه ته ويي او يا د امكان په صورت كي هغه فووكاپ . د بشر د حقوقو نيواله اعالميه : د بحث لپاره پوتني

هغه . ره كوالي شي د روپ د غو مرسته وكي تر و د بشر حقوق له خپل ورني ژوند سره ونلوي مشد روپ پوتني چي ددوي د كورن غي ال د مخكي نه د هغو پيروي كوي او كه نه؟

ورت كي به يي ژوند نه و؟ او كه نه يي كوي د پيروي په ص رنگه باور تر السه كوي چي د دغو قوانينو پيروي كيي ؟

ره هغه بيلي د ليست نه لولي چي افغانستان كي د و د زوريدو سبب ري او له دوي نه مشد بحث پيل د روپ . يد بشر د حقوقو نيوالي اعالميي سره سمون نه خورغواي هغه الري په گوته كي چي

.په افغانستان كي نجوني د واده د قانوني عمر نه مخكي واده كولو ته مجبوريي • ..د وانو واو سو د خپلي خوي واده مخ نيوي كيي • ..نجونو مجبوريي له هغه كسانوسره چي دوي يي نه غواي واده وكي • . ي د كورن د غو او ميه له خوا وهل او كول كيي • .ي پرته له كور نه بهر نه شي تالي ي د اجاز • . چي له سهار وختي نه بيا د شپي تر ناوخته پوره د كورن د غو ول كارونه تر سره كيه ديي مجبور • .د ي په هكله د چا دروغ دهغي د بدنامې سبب كيي •

د بشر حقوق: لورمه غونه

105

. سره سم هغه حقوق چي د افغانستان خلك يي لري د بشر حقوقو د نيوالي اعالمي . ازد ، ژوند او امنيت حق د • . رونكي هم ياست لد قانون په واندي د برابر حق درلودل كه غريب او ي موقف •په يوه جرم باندي د توريدو په حالت كي د كاره او عادالنه محاكمي درلودل تر و ستا بي ناهي او •

گناه ثابته كي نه كار ثابت ه محاكمه تاسي نا چېل ترهغه پوريپه يوه جرم باندي د توريدو په حال كي بي ناه ك •

. كى هيوادو تهودژوند او كي كولو حق د هيواد په هر سميه كي او د سفر د پاره پاسپورت درلودل نور • . ه په داسي حال كي چي تر ارني الندي اوسي تد پناهندي د حق غوتنه نور هيوادو • د ملت د درلودو حق •• جو و پرتهلولو حق د مذهب او قوم په پام كي نيودواده او كورن. . د ملكيت د درلودلو حق ، هيوك حق نلري ستاسي ملكيت په زور او جبر درنه واخلي • .د فكر د ازدي حق د وجدان او مذهب حق چې د مذهب د بدلولون او د عبادت ول هم په بركې نيسي • .د نظر او بيان د ازاد حق • .ه برخه اخيستل او يا د استازي د اكلو حقپه دولت كې په نيغه تو • .د كار كولو او برابرو حقوقو تر السه كولو حق كه نارينه او يا ه ياست • .كوله پاره كار نلد استراحت او د بامعاشه رخصتي حق ، او د اضافي ساعتو • كالو اويريال چاپ.د ه او هوسا ژوند درلودو حق چي ستاسي او د كورن د خوي ، روغتيا،خوو •

.پوره ضمانت وكي .د مو ر او د ماشوم د انگي پاملرني حق ، ول ماشومان حق لري چي د ولنيز مالت نه برخه من وي • .په لومي مرحلو كي د ويا او اجباري ـووني او روزني حق • .په خپل كلتوري او فرهني ژوندون كي د ون حق •

: ه قايل دي اعالميه همدارنه الندي حقوق درت .د رب او شكنجي الندي رانشي • . په خپل سر او په زور بندي نه شي ابرو او عرمت ته موسپكاوي ونه شي • :بي له خپلي خوي واده كول درباندي ونه تپل شي •

د بشر د حقوقو د نيوالي اعالمي لنيزوو د پوره متن لپاره لورم فصل ته مراجعه وكي زما هيواد زما نقش

پورته د بشر حقوقويادونه په لنيزسره وشوه دپـوره معلومالپـاره د لـورم فـصل پـاي تـه :په درناوي سره پاملرنه كي ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــي ــه وكــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ كتنـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

د بشر حقوق: لورمه غونه

106

د بشر حقوق: لورمه غونه

107

:ددمي لپاره تفريح .ريتيني ژوند د بشر حقوق - تن په لوآوازولوليم

شـايد تاسـي بـه دا . د كاغذ پر مخ دحقوقـو درلـودل يـوه موضـوع ده هغـه تـه درنـاوي او الس تـه راول بلـه موضـوع ده ني د كورن غي تر اوسه هـم بيـل فكـر ومومي چي ستاسي په شا و خوا كي ستاسي اونيان ، مشران ، او حتي ي

ترولـو ـه الر داده چـي د كـورن او يـا هغـه چـا سـره . ولر ي اوشايد ال تر اوسه يي په دي هكله هي فكر نه وي كـي خلك كارونه په انو الرو تر سره كوي او فكر كوي چي ير ه يي تر سره كوي كه . خبري وكي چي تاسو يي پيژني

الره ورته توضيح كي چي په ژوندون كي يي دبرياليتوب او خوـ سـبب ورـي امكـان لـري رضـايت تاسي يوه ه .يي تر السه كئ

كله چي د هيواد چاري په نورمال ول پرمخ ي پوليس او چـارواكي ستاسـي د حقوقـو مالتـ او سـاتنه كـوي كـه ـوك نه مرسـته وغـواي او يـا نومـوي كـس د حقوقـو هه وكي چي ستاسي حقوق درنه واخلي تاسو كوالي شي د پوليس

او يا په بل ول عمل وكئ چې دا موضوع د ول سره توپير كوي په هر حال افغانستان اوس د . محكمي ته كش كئ د خپـل شـاو . پوليسو او محاكمو د جويدو په حال كي دي او كارونه هغه ول چي بايد تر سره شـي نـه تـر سـره كيـي

.ه مشورو كوالي شي ددغي ي وري رات ته چكتيا وركي پ خوا خلكو سره

:په ريتيني ژوند كي د بشر حقوق: د ننداري فعاليتهغه د گون كوونكو نه غواي تر و د سناريو د يوه . دروپ مشره ون كوونكي په وو دري كسيزو ول ويشي

په هره سناريو كي لوبغاي داسي انيري چي بشري حقوقو . ليونۀ په غاه واخ) د ننداري پالن قلم او نور( لوبغاي . ه غواي چي ددي ستونزي د خالصون نه ورسره مرسته وكي ن نورو غو ه وددي شوي د روپ ه يي درناوي نته

. ره كوالي شي سناريو د روپ د غو د موجوديت سره سم وويشي مشدلته لور سناريو موجودي دي د روپ د نيمي دايري په ول كيني او خپل نقش د نورو غو په واندي لوبوي تر و د ستونزي لپاره د حل الره لوبغاي

ره كوالي مشاو كه چير ي ددوي خبري يري اودي شي او يا خبري د موضوع د ايكي نه ووي نو د رو پ . مومي ه پاي كي د روپ ول گونكوونكي د ستونزو د حل پ. دقيقو زياته نه وي ٢٠ننداره بايد تر .شي هغه پاي ته ورسوي

. په هكله خپل نظريات واندي كوي :لوم ننداره

نظيفي دوه غبرونكي بيال بيل ماشومان ن ته راوي يو هلك او يوه نجل او خواي يي ورته وايي چي ددواو ماشومانو لپاره پوره شيدي نه لري او هغه يوازي بايد هلك ته شيدي

نظيفه احساس كوي چي دواه ماشومان يي حق لري چي ددي شيدي وخوري خو نه . ركي ونظيفه پريكه كوي چي د ماسپين په چايو كي د . غواي چي په كور كي شخه رامن ته شي

. كورن له غو سره خبري وكي ماشومان ويده دي : لوبغاي

.د غبرونكي ماشومانو مور : نظيفه . هبي ه ده ذيفي خواي چي يره مد نظ: ملكه .د نظيفي ميه چي د وزو يوه لويه رمه پياي: كريم

: دويمه ننداره واده يي نه دي كي او په ندو كي يي ليسه پاي ته رسولي د . كلنه نجل ده ١٨بوبان يوه

چي د ژباونكي په توه له يوه زدكو په مهאل يي د ژبو په زده كه كې له انه ه مهارت ودلي او تل يي غوتل .نيوאل سازمان سره دنده ترسره كي

بوبان مور او پالر يره عالقه لري ، خوبياهم زه وهي ، چي بوبان په داسى دنده فكر كوي چي د كور نه لري او د ور ته قناعت وركي چي د مور او پالر په توه له بد نوم نه تشويش لري او غواي چي خپل ليهغو. بهرنيانو سره ده

. بوبان پريكه كوي چي د ماام د و په وخت كي له هغوي سره خبري وكي. په كور كي پاتې شي

د بشر حقوق: لورمه غونه

108

: لوبغاي پيغله او د ليسي زده كوونكي ١٨: ببيان كلنه نجل

دو گنونكي . مور .پالر ددولت په يوه اداره كي دنده لري

:دريمه ننداره وه كونه ه ده چي په سيمه كي د و سره د لنون په وخت كي مرسته كوي هغه د يوناني ثريا ي

داروانو او په كار ونه كي يره مشهوره ده يري كورن د اتيا په وخت كي له هغي مرسته غوايي په دي كله چي ثريا په سيمه كي د ملي پيوستون نه خبره شوه فكر يي وك چ. او ير درناوي يي كوي

هغي موضوع د خپل فاميل سره شريكه كه هغه وايي چي . پرورام كي شايد ون وكاي شي غواي هلته دنده ولري د ثريا ورور او ه يي چي سره گ ژوند كوي ير په غصه شول او هغه يي

جوي د ثريا ورور وايي چي ثريا مخكي نه يره ازادي لري او نوري ستونزي دي ورته. رده كه . كي

:لوبغاي كلنه او قابله ٣٣كونه ه : ثريا

د ثريا ووكي ورور او قصاب : مشرف .د مشر ف ميرمن د ماشومانو ساتنه كوي : نوريه

:لورمه ننداره

خو د هغي. عفيفه نه پوهيي چي ماشومان يي ولي مه شول . د عفيفي دوه ماشومان په و مياشتي كي مه شول . الهام هلك غواي خو هغه نه اميدواره كيي او له هغي نه خوابدى دى . ميه الهام هغه گرمه وي

يوه ور د عفيفي يو . كله چي ميه يي په غصه شي نو هغه وهي او كوي عفيفه اوس د شرم او ار احساس كوي ته وري او په دي هكله خبري ورسره هغوي د كلي مال. دوست هغي ته وويل چي ميه يي د هغي د وهلو حق نه لري

. كوي

: لوبغاي . كلنه ده ، د ماشومانو ساتنه كوي او د ميه له خوا وهل او كول كيي٢۴عفيفه .د عفيفي ندي خپله ده او د بشر د حقوقونه پوره خبره ده : ويدا

.دكلي مشر او مال ه سي دي او الهام ه پيژني .وقو په افغانستان كي تصوير ويي د بشر حق

مخ كي دي ون كوونكو ته وريي په تصوير كي يوه ه يو سي او يو ۵٣ي په چد روپ مشره هغه تصوير .ماشوم دري سپيني كوتري چي دصلحي نخه ده د اسمان لور ي ته پريدي

كي د بشر د حقوقو نه د مالت د افغانستان د بيرغ تاني يي په خلكو راتاو دي چي د افغانستان په اساسي قانون .ه كوي نكارندوي

:ديوي موضوع په هكله فكر كولد غوني په پاي كي د روپ مشره هغو كسانو ته چي د بشر د حقوق يي تر پو الندي شوي مشورى وركوي د

Amnestyيا Human Rightsيا Global Rights( بيلي په توگه د ندي نيوالو سازمانونه چي په كور كي ياست او دمه مو كي وي د بشر د حقوقو په هكله چي زده كي مو دي فكر وكئ او د ولوف هغه كله

ي . ((دوديزه وينا په ياد راوانسان و انسان ته رسي.((

په سياست كې ون: پنمه غونه

109

ست كي ون اپه سي: پنمه غونه

.دافغانستان په سياست كي دو په هكله فكر كول ه خبرې او پحثونه دوركشاپ لپار : فعاليت

. دسياست معرفي كول او په هغو كي دو دبرخي اخيستو الرې چارې:موخه

ساعتوپوري ٣ نه تر ٢ له :تيا وخت اد . و لپاره آرام او سوكاله اي ١۵ نه تر ۶ د :داتيا و مواد

ني موخه اونوم ورته وايې ، ون كوونكي داخليي او په رد ول سره كيني دروپ مشر ولو ته هركلي وايې دغواو په . او د روپ غوته ورپه يادوي چې په تيرو غونو كي دبشر حقوقو اعالمي په هكله مو معلومات تر السه كه

.هغو الرو چارو وغيدو چي دبشر حقوق په ريتنې تو ه الس ته را وو او هغه بايد يوازي دكاغذ پر مخ نه وي .مثبت سياست كي د ون الرې چاري زده كي تر و دخپل ژوند كيفيت بهتره كي نن به دوي دسياست او په

: كب نيوونكي ې:متن په لو آواز ولولي

١٣ ددسمبر په مياشت كي دلوي سمندر دجزاومد له كبله يوه زلزله رامن ته شوه چي د سمندر دغاي ٢٠٠۴په كال په دي كي په زرونو خلكو خپل ژوند دالسه ورك او د هند په . واول هيوادونو ته يې سخت مالي او اني زيانونه ور

كله چي ددولت . سهيل لوديز كي دكب نيونكو و كلي هم وران شول د اوسيدوكورونه يې هم تر اوبو الندي راغلل ر و استازي سيمي ته راغلل نو د خلكو نه يې وغوتل چي دولو هغوكورنيو ليست وركي چي زيان يې ليدلي ت

. معلومه شي هدولت ته دبينيو مرستو كچدهندپه كليو كي سيمه ايزه شورااني شته چي د پنياد په نوم ياديي او همدا شورااني دكلي ستونزو په هكله

غو نه يوه ه وي اما په حقيقت كې هلته يوه هم ٣٠كه ه هم دقانون سره سم بايد ددى شورا له . پريكي كوي دا هات سو ددولت استازى ته لست وروسپاره، كله چي سيمي ته مرسته راغله نوولوكورنيو ته ونه رسيدلد پني. نوه

كه چي كله د پنيات سو ددولت استازى ته ليست ورك په هغه كې د هغو كورنيو نومان شامل نه وه چي مشري يې ي سي يې و اونې مخكي دسونامې په ناورين دو په غاه وه او همدارنه دهغو كورنيو نومونه هم شامل نه وه چ

وكالكې په مرسته كې د ن بې برخي پاتي شوي ، او لدي سره په يري كورن ه شوي ؤ اولدي كبلهكي موان ير حقير او ناتوانه وباله .اوهغه وي چي و ته دمياشتني مودي په وخت كې پكاريي نه وى اي شوي

ي نو او و دخپلو اتياوو دويلو توان درلودغيې له السه وركي ؤ ، تا سو ه فكر كوي كه دكه ه هم چي ول ه دوي به داسي له پامه وتلي وي

سازمان ې IWID په نوم سيمې ته مرسته راوه دIWIDه موده وروسته دو ديوه سيمه ايزسازمان غې د

ي خلكو سره غونې وكى او ددوي په ستونزو وغيدل دو مياشتو دلوو زده كو او كافې تجربو لرونكې وي هغودكل .په اودوك اوس دهغه اي و دپنيات غيتوب ترالس كاو س په ولو خبرو او پريك وكې برخه لري

وى يو ه اندازه روپي پور كى او په دي غيو شمير ې سره يواي شو ي ترو خپل من كې يو ه پروژه جوه كى هو بآندي يي يو ه وه كشت رانيوله او هغه يي هغو خلكو ته په كرايه وركه چې خپلي كشتي يي په ناورين كې له روپي

ى دكرايې نيمه برخه پور وركونكې ته وركوي او پاته نيمه برخه په خپلو منوكې ويشي .السه وركى وي . دا دو خپل ابتكارؤ. ترودكورنيو لپاره يي ولوي

. كب نيوونكې ې . حث لپاره پوتني دروپي بداكيسه مون ته دو او سياست په هكله ه رازده كو ي ؟ ې ولې بايد خپلي ايتاوې ووايي او په هغو پريكو

. كې برخه واخلې چې ددوي دژوند سره تاو لري دبهسود او بدونكي .تصويركاره كي

په سياست كې ون: پنمه غونه

110

په حال كې يي ، دروپ مشره تصوير پورته نيسي او ون كونكو ي داو بدلو٣ مخ كې دي چي ۶۶داتصويرپه ه پو تنه كوي چې تاسى ددي ودژوندپه اه ه فكركوي ؟ ايافكركوي چې داي دسياست سره ايكي لري ؟ آيا ن

فكركوي هره او ددوي په شان ي په سياست كي برخه اخيستي شي ؟ .ې دبهسود اوبدونك .متن په لو غ ولولي

له يوه نظره ير نظرونه وي چېخلك فكر كوي چې سياست په سياست پوهانو پوري اه لري اما په حقيقت كې چيرته . ي يپه ساده ول دعامه كار دسرته رسولو لپاره دنورو خلكو دمالت الس ته راوه ته سياست وا. هلته تل سياست وي

.ي يلكو باندي دخپل نظراو عقيدي منلو ته سياست واپه نوروخ.په سياست باندي دپوهيد وساده الرداده

سياست دملت خپل منى كو لكه اداره ، قانون ، اقتصاد ، علوم ، . اصطالح معموال دولت ته اطالقيز كه ه هم دا .تجارت ، مذهب ، اومدني وليى ته وايي په افغانستان كې سياست دپريكو په هر كچې كې ترسره كيي

ان كې هره ور ددولت له مشره نيولي بيا تروزيرانو ، واليانو ، سيمه ايزه ولسوالنو او دموضوعاتو سره په افغانستدعالقه لرونكو خلكو ترمن خبري كيي ترو دافغانستان دستونزو او بيا ودانو لو لپاره بيالبيلې الري چاري

. پيداكي انني ددولت مامورين او كارپوهان د ول خبري په دي خبروك يانك و علمى معلو ماتو لرونكې وي او په

. پرمخ بيايي ترو دنورو خلكو مالت خپلو سياسى مخواو نظريو ته په الس راوي كيداي شى په رسمي ايو لكه لويه جره ، يادخبرى رسنو لكه تلويزون او دراديو له الرو او يا په شخصي ول ېداخبر

. پريكي چې په دي خبرو او بحثو كې ترسره كيي پاليسي او كنالري دي ترسره شي داسياست دي او هغهسي په مكو كاركوي . دافغانستان دميدان وردك واليت دبهسودپه ولسوالي كې داو بدونكو يو ه كوري ژوندكوي

چارو كي او په آسونو سپي ى ي دكورچاري ترسره كوې او غال او بي اود محصوالتو په وخت كي دكرهني پهدپاكواوبو او دپاخه سك . مرسته كوي اوبدل شوي غال وروسته دپاكستان په هيواد كې خري ي هغوي دبرينا

كتني او دوكانونه نشته يوازي يويي نجل په ووني كې . ددوي په وكيلو مترى كې ـوني . نه محرومه دي ري ژوند كوي نوولي ددي ليري سيمې خلكو ته سياست داهمت داكورني دبزري او اوبدولو له ال. زده كي كي وي

ودي ؟رې د اهميت و وي، افغانستان نيوالې سودارې ته اجازه وركوي او دغه كورن الپه حقيقت د دولت پاليسې او كن

سره ارو او كوالى شي چې خپلې غال د هيواد نه بهر و پلورې ه دولت پاخه سكونه جووى او دا كورن په اسانكي ت رات ير ستونزمن دي د رايو يد استراليا په هيواد كې چيرته چې تراف. روغتونو ته ت را ت كوالى شي

په افغانستان كې هم كيداى شي چې د رايو . وونې جو شوې تر و ماشومان په كورو كې زده كې وكيموجوده وي، د پورته كارو په پام كې نيولو سره دكورن وونې جو شي په داسې حال كې چې يوه سالمه اداره

مشران بايد په اكنو كې په يره هويار برخه واخلى او هغه وك واكې چې ددوى د غوتنو د پوره كيدو توان سايست . ولري او ستونزې يې حل كي كه داسې كوم كانديد موجود نه وي نو كيداى شي چې له خپل من نه يو واكې

. وند په كيفيت كه د پام و اهميت لري دا كه په ارو كې وي او يا په ليرې سيمو كېد ژ

په درې كسيزه روپ كې كار كولروپ په درې كسيزه لو وويشې هر روپ د يوې موضوع په هكله كار كوى چې دوى فكر كوي هغه موضوع دوى ته

لرنه وكي له پنو دقيقو وروسته د هر روپ يوه غې د خپلو يا ملى حكومت بايد ورته پامزيره مهمه ده او سيمه اينظريو بيان كوي او په تخته باندې يې ليكې تر و ول يې ووينى او يا يې د تصويرو په ير هغو ون كوونكې ته

. وريي چې ليك لوست يې نه وي زده الره او يا پوره اندازه پيسى د يوه واه ١٠٠٠٠د روپ مشره د ون كوونكو نه پوتنه كوي چې فرض كي تاسو ته

مور د رانيولو لپاره دركول كيي، د روپ مشره له هر روپ نه پوتنه كوي چې تاسې د خپلى ستونزى د حل لپاره . دقيقو پورى وخت وركل شي١۵ نه تر ١٠يي په ه ول استعمالوي؟ درى كسيزه روپ ته دى له ) مور رانيو لپاره (

. دى د هر روپ غې خپل نظريات وواييوروسته آيا د ستونزو حل ير آسان او ساده دى؟

ن ددمى لپاره

په سياست كې ون: پنمه غونه

111

په افغانستان كې ې په ه ول په سياست كې برخه اخيستلى شي د روپ مشره : د روپي خبرو لپاره پوتنې :وايي

ى وي دا په دى معنى چې د هر و درې ٪۴٠لكو كال د اكتوبر په ول اكنو كې د ولو رايه وركوونكو خ٢٠٠۴ د سو په مقابل كې دوه و رايه وركه په حقيقت كې رايه وركونه د يوه هيواد په سياست كې نيغ په نيغه ون دي اما

رايه وركل په سيات كې د ون يوازن الر نده، اما په هر هيواد كې داسې الرې چارى شته چې په هغه سياست او ى چې ستاسې ېه ژوند اغيزه كويپريكون وك و كې .

د روپ مشره د پنم فصل د وانديزونه و . د روپ مشره د پورته الرو چارو په هكله د ونكونكو نه پوشتنې كوي . بيلگى راوي لكه

خپل ان كانديد كي . ١ . د بل كانديد نه مالت وكى. ٢٣ . ولنيز موقف نه ي د خپل تجربو اوه پورته ك . د جمعي رسنيو نه د خپل پيغام د خيرولو لپاره استفاده وكي. ۴ . ديوي اتحاديي او يا يوي ولنې سره يو اى شي. ۵ . خپل مهارت او ظرفيت لو بوې. ۶ . په غونو او پيو كې ون وكي. ٧ .. وركوالى شيكه تاسو خپله رايه نه شي وركوالى د هغه چا سره مرسته وكى چي رايه. ٨ په سياست كې د وو الرونه كار اخيستل. ٩ . تاسو كوالى شي هغه ې چې سياست سره مينه لري وهوي. ١٠١١ .تنليك كې خپل نوم وليكپه يوه غو . . دخپلو نظرياتو او ستونزو په هكله د يو چا سره و غيى چې ستاسو لپاره خبرى وكي. ١٢ . ونو كې برخه واخليپه ول پوتنو او ارز. ١٣د بشر حقوقو په هكله معلومات تر السه كي او په ورنې ژوند كې يې عملى . د ورپاو او خبرونو نه خبر اوسي. ١۴

. نه ناوه استفاده وكيې چې ستاسئكي او چاته وخت مه وركو

ره بيا هم د روپ له غو نه روپ په دريې كسيزه لو ويشل كيي د روپ مش: په درې كسيزه گروپ كې كار كولپوتنه كوي چې د هغې موضع او ستونزو په هكله فكر وكي چې ددوى په نظر يرى مهمې دي او سيمه ايزه يا ملى

حكومت بايد د هغو په هكله يو ه وكي د روپ مشره پوتنه كوي چې په كومو سياسي فعاليتو كې د برخې دقيقو وخت وركى د هر روپ ١۵ نه تر ١٠درې كسيزه روپوته له . ى شياخيستو په مرسته دا راز ستونزې حلوال

غي دي ولو روپو ته خپل نظريات ووايي، د روپ مشره د ون كوونكو نه پوتنه كوي چې راتلونكي كې به دوى دا وانديز ونه عملي كي؟ كوي كه ې په سياست كي برخه واخلى ينى كورن فكر (( د روپ مشره ويالى شي . د يو ه په هكله فكر كول

سپين سترې كيي او كورنيو ته شرم ور اوي، كه ې د درناوې و او هويارې دي نو كورن ته د شرم اولو سوאل نه پيدا كيي، كه ې تيارې وي چې د ولنې د سوكال او پرمخت په ه خبرى وكي نوبيا د غرونو په شان

. ستونزيې حلوالى شي

افغانان كوالى شي چې مخ په واندي وال شي د ولنيز ژوند موضوعانې: هشپمه غون

112

. د ولنيز ژوند موضوعانې. افغانان كوالى شي چې مخ په واندې وال شي:شپمه غونه

. د راتلونكې په هكله فكر كول د وركشاپ لپاره تمرينونه : فعاليتونه

و د هغو ساده الرو موندل چې ولنه د ناوه كونه د و كو خواته راوروى و ته په سياسى او ولنيز ژوند ا: موخه . د هيواد په بيا ودانولو كې د برخې اخيستود الرو ودل

. ساعتو پورې٣ تر ٢د ايتا و وخت له

. و لپاره آرامه او سوكاله اى، كتابچې او قلمونه١۵ نه ۶د اتيا و مواد د

: الرونېو دغودې موخه ورته وايي د ون كوونكي را نوزي او په رد ول سره كينې د روپ مشره ورته هر كلى وايي ا

دروپ مشره هغو ته ور په يادوي چې په ولو دغو وركشاپو كې تاسو په ولنيز ژوند كې د برخى اخيستو بيال بيلى د بشر حقوقو ته درناوى او په سياست كې فعاله ونه، د روپ مشره . الرې وليدې، مدنې ولنې ته پراختيا وركول

وخت را رسيدلى دى چې افغانى سى او ى زيار وباسى تر و قانون او د بشر د ونكو ته وايي چې اوس ددىاساسى . او هغې ته په كورن او ولنه كې يو شان درناوى وكي. حقوقو نيواله اعالميه په خپل ژوند كې عملي كي

. قانون د يوه نوى كور د بنس په شان وي نو اوس بايد د نوى كور جوول پيل كو ر وايست افغانان پر مخ تالى شي تصوي

مخ كې دي دا يوه ٧۵افغانا كوالى شي چې مخ په واندې وال شي دا تصوير د : د روپ مشره روپ ته تصوير ييسيمه ايزه روغتيا پاله يي چې نوى ودگنو ته د ماوم د پالنى زده كه وركوي دا به د افغانستان راتلونكې وي په

وغتياې اسانتياوې په سيمه ايزه توه خلكوبرابري وي او ى او نارينه به په خپل خوې وادونه راتلونكي كې به ره او سى بايد جوه ملگرى وي او . په تصوير كې يوه ه وينې چې د ماشوم دراوو لپاره يره وانه نده. كوي

. دكورن چارې په گه پرمخ بوزېمخ تلالى شې د گروپ مشره د گون كوونكونه پوتنه كوي چې دوى د تصوير په افغانستان پر . د بحث لپاره سوالونه

اووروسته هغه روپ ته توضيح كوي كه خلك . هكله ه فكر كوي ايا دوى دغه نظرى چې تصوري كې دي خووي ته غواي چې يو شي ته بدلون وركي نو بايد يوه مفكروه ولري چې دوى ه شى ته په ه ول بدلون وركوي دى

او زه ورتيا ته اتيا لري ) بصيرت ( حاالتو ته بدلون وركول لر ليد . بصيرت يا لر ليد وايي . د روپ مشره د ون كوونكو نه پوتنه كوي چې دوي د افغانستان د راتلونكو لپاره كومه مفكوره او ليرليد لري

يې ووينې او دهغو لپاره چې لوست نشي كوالى واه د روپ مشره كوالى شي د ولو نظريې پر تخته وليكي تر و ول . تصويرونه رسم كي

. رنه د قانون پلي كول د ولنې د بدلون سره مرسته كوي: متن په لو غ ولولي

كله چې د قانون پلى كول او حاالتو ته بدلون وركول د امكان ونه وي او يا ستونزمن وي، نو خلك وايي دا زموند دود

او وايي چې مذهبى . ور يوه برخه ده او دى ته به بدلون ور نكو او د اودى مودى پد رسا الرى دود مال متوياو كلتعقيدى دوى ته د بدلون اجازه نه وركوي هر دولت دا دنده لري چې خپل اوسيدونكې د شه سلوك اوكو لورى ته را

. وبولې . ر كي د ن نورو هيوادو دي ته ورته حاالت درلودلافغانستان يوازنې هيواد نه دى چې داسې حاالت يې تي

په چين كې يو دود وو د نجونو پې به يې په پندا ينى تلې كه چې له يوې خوا وې پې ي كاريدى او له ول بلى خوا دزوم د پام را رولو لپاره هم ه وسيله وه، د بنداژو د ينت له كبله پو ته زيان رسيد او نجونو به

كې د سونيات سن له انقالب نه ١٩١١عمر په ت او قدم وهلو كې ستونزې درلودي او دا يوناوه دود وه په كال . وروسته په دى دود بنديز وليد او ير زر د سينگار له ك نه ووت

افغانان كوالى شي چې مخ په واندي وال شي د ولنيز ژوند موضوعانې: هشپمه غون

113

بايد هغه دولت. د ساينسى پرمختياوسره سره اوس هم سريت ير هغه كسان وژني چې كولو سره يې مينه لريسريت كونكي د هغو خلكو . وخت يرى پيسې ولگوي كله چې سريت كونكي له ناوه ناروغيو سره مخ شي

سريت كول يو ناوه دود دې او . لپاره هم ضرر پيوي چې دوى ته ندى ناست وي په اني توه ماشومانپه توه مصريو هيواد دى چې ير تمباكو توليد د بيلى . دولتونه حق لري چې ددى په واندې ين بنديز ولوي

وى خو په عامه ايو كې سريت كولو باندى بنديز ليدلى او هيوك سريت نشي كوالى، په اكثره اروپايي كلنې عمر پورى خلك حتى ١۶په يرو نورو هيوادو كې د . هيوادو كې په عامه ودانيو كې د سريت كول منع دي

دا راز قوانين ير ور ثابت شوي او د سريت كونكو په شمير كې ير كمت ليدل . نه شېسريت رانيولى هم په يرو هيوادو كې دود دادى چې د خوشحال مراسم د شرابو په لو لمانل كيي كه شراب په يره اندازه . كيي

مور چلوي كيداى شي چې د ناوه كه وك د شرابو كلو نه وروسته . ول شي د روغتيا لپاره ناوه پا يلې لريشل كاله مخكې دا راز پيى په انلستان كې زه دردونكې وي نارينو به شراب ل او . ترافيكې پيو سبب شي

وروسته دولت د شرابو و نه وروسته مور چلول غيرى قانونى . بيا به يې مور چالوه تر و خپله ميانه ويېچلونكي هر وخت ودروي او په دوى باندې د الكولو د كچې معلومولو ازميت وكي ورول پوليس دا حق لري چې

په تلويزيون كې اعالنونه هم د شرابو ل او بيا مور چلول يوناوه كار بولي اوس محال حاالت بدل شوي په مراسمو . كې هغه كسان چې وروسته مور چلوي د الكولو لو نه ه كوي

دافغانستان خلك هم پرمخ تالى . ودونه په ولنه كې تل پاتې ينت نه لري او د بدلون و ديدا بيلې يي چې د

د مال د تير په ې. دا راز بدلونو لپاره ه استازيتوب كوالى شيدشي ى د هرى كورن په زه كې اى لري او د سياسي او صلحه ايزه ديالو وتيا ې. شان وي او په ولنه كې د قانون په پلي كيدو كې ه مرسته كوالى شي

. د افغاني و برخه اخيستنه په سياسي او ولنيز ژوند كې پيل شوي ده. لري

. زما نظريه ه ده: د ون كوونكو نه پوتنه وكئن د روپ مشره وايي چې پورته بيلى مون ته دا را په وته كوي چې ولنيز حاالت د بدلون و وي ى دهرى كور

وروسته هغه وايي اوس ددې وخت را رسيدلى . ستنې دي نومون كوالى شو د افغانستان په پرمخت كې مرسته وكوچې مون فكر وكو چې دا كار نگه كوالى شو هغه د ولو نه پوتنه كوي چې د يو شې په هكله فكر وكي غ يا

ه وكي دروپ مشره وايي په دى خونه كې هر يو د اهميت ووكې كوم چې په افغانستان كې د حاالتو د بدلون سره مرستو دى نو هره ون كوونكې بايد يو ه ووايي دوى كوالى شي چې خپل واب ووايي او يا ووايي چې اوس زه هي نه

.شم ويالى اما هره يوه بايد د نورو په واندى خبرى وكي

نه ته ي په وركولوسره مرسته وكي اويا دي دالندي ليستدروپ مشره كوالى شي دون كوونكوته دكتاب نه د بيل

:واخلي

. دراتلونكې لپاره يو لرليدو لري او هه وكي چې عملي يي كي -١ . دنورو ولنو په هكه زده كي وكي اووكوري چي دوي ه ول كار كوي -٢ . دهغواتحاديو او ولنو سره يواي شى چي تاسو ته ورته مفكوري ولري -٣ . دنوروسره خپل ليرليدپه هكله خبري وكي اونوروته يوه ه بيلكه شى -۴ .د قانون او خپلو حقوقو په هكله معلومت ترالسه كي ، او هه وكي چي خپل ژوند كې يي عملي كي -۵ . قانون او خپل خقوق وپيژني او دهغه خلكو په واندي ودري ي چې تيرى تري كوې -۶ .ه درناوى كوي او ددوي په واندي له زور زياتي نه كار واخلي خپلى كورن ت-٧ . په مدني ولنه او هغه فعا ليتو كې برخه واخلي چي دولني پرمخت سره مرسته كوي -٨ . په سياست اوسياسي چاروكي برخه واخلي او خلك وهوي چي ستاسي لرليد سره موافقه وكي -٩ . باورولري چي افغانستان پرمخت كوالي شي ت ولري او زه وراوسي اوئ جر -١٠

افغانان كوالى شي چې مخ په واندي وال شي د ولنيز ژوند موضوعانې: هشپمه غون

114

دروپ مشره دون كونكېته دمبآرك په ويلو دغه غونه پاي ته رسوي ، او دوي دواو غوره افكارو دلرونه مننه هغه ديوې ون . او ون كوونكو ته وايي چي په خپل وخت دنورو غوره افكارو په هكله مثبت فكر وكي . كوي

ي كوونكي نه غوتنه كوي چي دخپلي عقيدي او نظرې لپاره كاروك .

يو موي او روانه غ : يوه سندره واورو ي دروپ مشره دون كوونكو نه غواي چي نيغ ودريي خپل الس پو ، او سرته منظم حركتونه وركي ترو

. كو نه غواي چې يو سندرره ووايي اووروسته دروپ مشره دونكوون. ستيايي لري اوبدن يي رم او نرم شي وروسته دروپ مشره دوي ته وايي چپ شې زه په .اوول ون كونكي په يوه غ يو ه سندره چي ددوي خوه وي وايي

اوهغه دوكونكو و نه غواي چي داسي يوه سندره ووايي چې ول (( لفظو باندي نه پوهيم او داه سندره نده ))ايي راي چي ول په ه داسندره ووايو ورباندي پوهيي او وو

تاسي ولي فكركوي چي افغانستان كې و ته دايره مهمه ده چي يو مو ي او . (( دروپ مشره پويتالى شي سترې په داسي يو موي او روانه غچېې لپاره به دااسانه وي ناو ايا تاسو فكر كوي چي دول)) كاره غ ولري ؟

پي كي؟ د ستيا لري كولو لپارهوقفه

.دولنيز ژوند موضوعكانى: افغانستان پرمخ تال ي شى : متن په لوغ ولولي

امنيت ددوي دژوند داهميت ووونه روزنه دبشرحقوق ا. دافغانستان ې په مركو كې وايي چي روغتياو حالت يوازي دانديني اماد. وموضوعانې دې او نور خلك دچاپيريال موضو ع هم ورباندى زياتوي

ولي موضوع ده داپه دي معني چي دافغانستاننو ورته موضوعاتېوي ې كې شيغوا .

افغانان كوالى شي چې مخ په واندي وال شي د ولنيز ژوند موضوعانې: هشپمه غون

115

مهم موضوعات . دلته يو وموضوعانې دي چي په دي غونه كي دا ني يادوني ودي

په واه عمرواده كول ميندوته پاملرنه

رزياتوالي كورني زودادوديز ى او محرمي موضوعانې دي او . اكثر و افغانانو ته ددي انو موضوعانو په هكله خبري كول ران وي

هر كلتور داسي دودونه لري په هرحال كه غواو داسې دودو نو . ول په دي موردكې خبري كول ستونزمن وي دوديزپه . په كاره ول وغيو مون داموضوعانې په دي ول خلكوته رسو ته بلد لو ن وركو نو بايد دهغو په هكله

دموضوپه هكله په كتاب اوخبري سرچينو كې وليكي • . دموضوع په هكله په رايو او تلو يزون كې پروامو ن جوكي • په عامه او دولتي غونو كي موضوع رابرسيره كي • .دموضوع په هكله غزلي رامي او انورونه وليكې • . دموضوع دالو ضحاحت لپاره اني غوني جوې كي •

اسالم ددي او نورو موضوعاتو په هكله . ددي موضوعاتو په هكله خبري كول مذهب ته مخ اول يوه بله غوره الره ده . وي ولنه دعدالت ، صلحي ، ورورول اومرستي نه خبري كهپه حقيقت كې يوه مسلمان. كوي ې په وضاحت سره خبراو په قران پاك كې داسي سورې او احاديث شته چې دوي ته . قران كې الر ووني شوې پاكمسلمانانو ته په

. دورورول او برابر ي امركوي

افغانان كوالى شي چې مخ په واندي وال شي د ولنيز ژوند موضوعانې: هشپمه غون

116

ارسيدلي اوس ددي وخت ر. (( وپ په دركسيزه لو وويشي دروپ مشره وايي :ه دري كسيزه روپ كې كاروكي ))چې هغه ولو مهارتونو ته دعمل جامي ورواغوندو چي زده كي مو دي

. كسيز روپ ته الندي دندي لولي پروانه لري كه ديوه روپ نه زياتو ته يو ه دنده وركل شي ېدروپ مشره هر درروپ اي كې هر دركسيزه دقيقو پوري په دنده كار وكي ، دددندي په پ٢٠ نه تر ١۵هر دري كسيز روپ بآيد له

دروپ مشره كوالي . دقيقي وخت واخلي ۵دنورو دون كوونكو په مخ كې دري ي اونوروته خپل كار وريي دابايد ددووكورنيو ترمن په يوه تاوتريخوالي كې ديوي كورن تره . شى الندي دنده غوره كي او يا پخپله يوه ترتيب كى

اسالم : كورني لور بايد دبلي كورني له زوي سره واده وكي ېيه وشوه چي ديودشخى دحل لپاره پر. ووژل شو . وايي هيوك دبل چا دناه په بدل ك نه مجازات كي ى

او وياست چې ي ) دقيقو٣(دنده ، يوننداره جوه كي ) ١۶۴-۶سوره )) (ناه نه نيول كيي هيوك دبل چاپه (( . نه خالصون موندلي شى نه رواده ددي غيري قانوني او په جب

.خپل نظريات ون كوونكوسره كئ

او يا مو د مجلي لوستلو او . ستاسو په نظر يو ه واده كوم واده دي؟ تاسى د نورو هېوادو په هكله ه معلومات لرئ .اوسئوه تلويزون د ليدونه ه زده كي؟ د خپل ه واده په هكله فكر وكئ چې ول ژوند خوشحال

او فكر وكئ چې وك ستاسى د واده په هكله پريكه كوي او وك ئي لت په غاه اخلي؟

تلونكي افغانستان لپاره ه ول وي؟اه واده د ررستاسي په اند په يو ه او پو: دنده

او ١٩٩۵ هدفونو نه د يو ه له دغو. هېوادوو چې د ملرو ملتو د زريزې د اهدافو تون ئي السليك ك١٩١ افغانستان كه تاسې يو انتخاب شوي ولسوאل اوسي تاسي : دنده. كلو تر من د ميندو د منې كچې درې ربعه را يول دي٢٠١۵

.به د ميندو د ميني د كمولو لپاره ه ول كارونه وكئ .دغه پالن د نورو سره كئ

. ارسي دغه سندري د مراكو د حرم سراى نه را ولي كي و د پييو را په دي خوا د ازادي سندري ويلي محمد الف

:يوه سندره داسې ده. ماركو په قطبي افريقا كې يو اسالمي هېواد دي

اى مرغ!اي مرغ د ساتلو لپاره يي د وريمو قفس جو كه

او هي كله فكر مه كوه چې وبه الوزي .خپله را مه شېه يو ه موده وروسته به پ

لوميي چې و د مناسبي موقع انتظار كاو چې د زندان نه ووزې او هيكله رامي نه وي يوه سندره له دي نه مع

.ماشومانو ته ووائي كورنى زور زياتوالي ناوه كار ده ، سندره ون كوونكو ته واوروئيي جوه كي تر و ميندي

په شان د پياده دنده تر سره نه كئ، هغې غوتل ه زده كونكي ه تر و د پالر ! (( يو وخت مور خپل زوي ته وويل نو ير په غضب شو او هغه يي هچې خپل زوي ته ووايي چې لوي زده كي وكي مر كله چې د هغې ميه دا واوريد

.پر مخ په دومره زور ووهله چې ژامه ئي ور ماته كه خو له نيكمرغه اكر د هغې ژامه بير ته پيوند كه . د كور له مور سره تر ولو غو يره مينه لري او درناوي يي كوييو هوشيار سي

.فرض كئ چې دغه سي او ميه ستاسي وراره دي او تاسو د هغه ترور ياست: دندهتاسو به هغه نه پوه كئ تر و ا تر السه كئ چې و بيا د داسې زور زياتي نه كار وانه خلي نورو ون كوونكو

.ئيته خپل نظر ووا

افغانان كوالى شي چې مخ په واندي وال شي د ولنيز ژوند موضوعانې: هشپمه غون

117

.د يو ه په هكله فكر كول

: د روپ مشره ويالشي

ي . په ل عمر واده كولو، دمور او ماشوم روغتيايي اسانتياو نشتوالي او كورنې زور زياتي ته بايد پاي وركل شيدي وكي چې ميي او هه شربايد د يو كورني دود رامن ته كولو سره چې بنس يي په حق او مسئوليت وال و ىونه

.يرو هېوادو دي ته ورته قدمونه پورته كي افغانستان پر مخ تالى شي. لومي يي په خپله كورن كي عملي كي

زمون هېواد زما كنالره: اوومه غونه

118

زمون هېواد زما كنالره : اوومه غونه

.په سياست او ولنيز ژوند كې زما د نقش په هكله فكر كول . د وركشاپ لپاره تمرين او بحثونه:فعاليت .و ته جرئت وركي چې د ژوند او په سياسي بهير كې د ون تر من مستقيم تاو ومومي :هدف

ساعته٢ ساعت ير تر يره ١ل تر له : د اتيا وخت . لپا ر ه او يو ه اندازه خواه او اك د دمي لپاره و١۵ تر ۶ه او مناسب اى له : د اتيا و مواد

: الر وونه

اخليي او په ر ول سره كشيني د روپ مشره ورته هر كلي وايي او د غوني عنوان او مقصد ورته ون كوونكې د .بيانوي دا د وركشاپ وروستى غونه ده

.په ولنه كې د و د نقش په هكله فكر كول :متن په لو غ ولولې .په الندي دو ليكنو كي د وكنالره په ولنه كي ووري

او كالو پريمينلو نه غير ول كارونه هلكان اوسي تر سره كوي او له بلي خوا نه ي د كور په د اوبو راولو .1په ولو كورو كي ي د كار اوده ور لري چي . دننه كارو كي لكه د كور د جوولو او رغولو په كار بوختي دي

د لمر راختو سره سم خپلو اوالدونو ته د ي . دسهار د پنو بجونه پيل او د ماام تر نهو بجو پوري دوام كوي او وروسته ارويو ته ازوغ برابروي ، ندي دوه ساعته نيسي تر و اوه . سباناري په تيارولو خپله ور پيلوي

واه بايد پريميني او وروسته د ماام و له تيارولو او لوو مينلو بيا په . النده كي او و پخه كي حويلي پاكوي . واني ي په كورو كي ال ير ران او ستونزمن كارونه تر سره كوي . پيل كوي السي صنايعو

كي راولوي تر و د سون لپاره يي وكاروي كه لوي ماشومان ونه لري نو وچيي اوهغه خوشايي چي لمر ته يي ونه ويني سي او وان بايد ي د اوبو راولو لپاره د باندي هم ي په وو او تنو الرو ي ترو، خلك

كله چي كور ته ميلمانه . امن وي كله چي ِي د كور نه د باندي وي او يا اوبه راوي مخونه يي پ وي كله چي ي مجبوره . راشي هغه ي چي د لويت عمر ته رسيدلي وي خپل انونه د هغوي د ليدو نه پوي

.او يا د كور بل نارينه د هغوي سره ملرتيا كوي ميه شيصحي كلينيك ته واليچې شي كه ه هم . كلو تر من و په رسمي سيايت او نورو دولتي پوستو كي دندي ترسره كولي ١٩٩٠ او ١٩٨٠د . ٢

او نظامي روغتون كي د جراحي سرويس . پنه ي د پارلمان غي وي ١٩٨٩وزيراني ي موجودي نه وي په كال دي وخت كي و په الوتكو كي د ميلمه پالو ، ژورناليستانو، د رايو تلويوزيون نطاقانو، فلم مشره ه وه په

. اخيستونكو او په چاپ خانو كي دندي تر سره كولي و او نارينوپه يوه دفتر كي . كي كار كاوه او د وترنر دندي يي هم درلوردي و په امنيت ، پوليسو ، پراشوت

. كار كاوه سفرموتر كي به ييكار كاوه په يو ه رستورانتونو او سينما انو ته تلي د و شورا به ولنيز خدمات تنظيمول او و سره به يي د يپولو ، د ب ي

ليك لوست زده كولو ، د ويتانو جوولو او خياطي زده كو كي مرستي كولي هغوي د قانوني مشورو او خبرو له الري يه ، او د كورن د ذد عامي روغتيا وزرات د ناروغيو د واكسين ، د مور د شيدو په وسيله تغ .د و مالت كاوه

.رورامونه درلودلپالرودني :د بحث لپاره پوتني

:په ولنه كي د و په كنالره فكر كولآبا . ي پي شوي د گر وپ مشره پورته تشريحات د رو پ غو ته توضيح كوي چي تقريبا په يوه وخت او تاريخ ك

يران شول؟حداسي تفاوتو په ليدو د گونكونكي د و مهمي كنالري په دواو روپونو كي ه وي ؟

هغو ته كومو مسايلو ير اهميت درلود؟ رنه يي وشو كوالي چي په حاالتو باندي نفوذ ولري؟

دوي بشري حقوقو ته درناوي نه وه شوي ؟دآيا

زمون هېواد زما كنالره: اوومه غونه

119

خپل معلومات او مالت ته رنه سمون وركاوه او هغو و چي دباندي دندي درلودي په ه په دواو روپو كي و ول يي د كور كارونه تنظيمول ؟

ه لوالي او يروالي يي درلود؟ ه فكر كوي په دواو ليكنوكي د و مقام او ارزت يو شان وه . زه ه كوال ي شم متن په لو غگ ولولي

او باتصميمه ي . په او دوكې او په انگ ى تو گه په معاصر تاريخ كې داسى ې چې زو ري يخ رتال دوكو ېاو دوي رتيا ويل له مل. موجودې وې اوپه دې عقيدي وي چې په ولنه كې داهميت وبرخه اخيستلى شى

خو سره ويه كي ديرو خنوسره مخ موزيك پوهو پوري داسي ي وي چي په ولن. نيولي بيا تر شاعرانو ليكواالنو .ي اغيز پرييى دي رله دى ئى خپلي دوامدا

په ينو هيوادو كې منل شوى چې ي شاو خوا خلكو دژوند ده كولو لپاره كارونه كاوپه وله نى كې و دخپل درلو دو په حال خصتيو ، دبرابر معاش داو دو ز دكو امكان دوو ماشوم دري او نارينه دمساوى حقوقو ،

رخصتي دهغو ي دپاملرني لپاره او دتقاعد مساوى حقوق ولري . ي دما ليكيت خق ، درانيولو او خرو لو حق دسفر خق لري ا وهر چيرته چې غواى په آزاده توگه ژوند كوالى شي

، او په ل ه اندازه ماشومان ل مري . حتى دافغانستان په كاون يو هيوادو كې يرى ى ليك لوست كوالي شى مندى دماشوم زي يدو په وخت مري ، او يراكتر ان وحود لري ددوې دژوند انه په كيفيت كې دغه ول بدلونونه

په دولت مدنې ولنه او كوركې ده ) نتيجه ( دو او نارينو دفعال گون او كار پايله : مبارزه كو له ييو عدالت لپارهدافغانستان په دننه او بهر كې داسى ي وي چې دبدلون ا

اوس محال په دولت كې كار كوي دعامي روغتيا او ې. دتاريخ ديرو مشهرر و نه بياترورستيو بيلگو پوري . نيسي او په غيرى دولتي سازمانو نو كې كار كوي ى كوى ې و ل تاكنو ته تيارردوودچارو په وزارت كې كا

په بياودانولو كې دخپل استعداد كاره كيدو فرصت لري داولي ي دافغانستان برخه لري دافغانستان ستونز انيله ياده موونه وزي چې عادي ې هم دافغانستان دراتلونكې په جويدو كې

ه زماكناله زماپه هيوا د كې ه ده ؟ اوهر. افغانستان خلك بايد له انه وپوتي د. په لن وقت كې نه حلي ي ې . نه وپتي زه ه كوالي شم ه له ان

وله ن ي په ي پخوى اوو ولني اصلي ساتونكې دي او الدونه روزيو او خويندو په توگه دكې دمندو ، لو ني ي په ولنه . بل نسل ته انتقالوې زده كې يو ه نسلدو ى او نه ك درملوسفائي كوى ، ې دكورنيو دردون

او له همدى كبله زمون دغگ اوريدل دپريكو په وخت كې دهيواد راتلو نكې ته يرداهميت وده ي قوى دكي يرى نورو اسالمي هيواد و سره يو اى ۴۴ دافرصت لري چې دې افغانى يه هيواد دكفغانستان چې اوس يو ولسواا

. په سياسى پروسه كې پورته كي خپل غ درايو په كېنتخاباتواي چې و په ملي ي او واي يادونه وكي كال دمن٢٠٠۴مشره د دلته به غوره وى چې دگروپ

وركى سره دافغانستان په بيا جوونه كې برخه لري هره منفرده رايه شميرل كي ي ) اختيارى ( بصرى فعاليت

كوي او دگروپ له گون پوري ى او پياله ن دى تر خولي دعلبكې كې نه يوه پياله به رپه دي تمرين كې دگروپ مشگونكونكي به ووينې چې لومى . يه پياله كې واچوپ چې هر يو دچاى خولو يوه كاچوغه او به يه غوانكوونكو

. ويىتكې ته به له پيالى نه نعلبسركي اوبه دپيالي ترخولي پوري ياته كي ى او وروسته له ه مودى او او هه ه زده كوو ؟ دولو او بو سره يو ه گاچوغه او به دتويدو سبب شوني بدي لو فكر كوى چې له دگروپ مشره وائي ې او په اني چې ددوي گون په انتخاباتو كې كوم بدلون نه راولي فكر كوې وخت ې ، نيدايو لوي بدلون د

ري كله وخت دوونكې او فكر كول آسانه دى اماواقيعت نه لداسي.توگه كله چې په ميلونو خلك ول اكنو ته ي . وي ېدوري راموي فرق و بايلونكې كانديد په من كې

كاره ك ه دليلونه . يتصوير هپن مخ كې تصوير كاره كوى په تصوير كې يوالس دپنو گوتو او په هره گوته كې يو وو كې تصوير ٨٢دگروپ مشره په

ر و خپل السونه دمو ي په ول پورته كي اووروسته دى هرگوته دگروپ مشر ه دگروپ غونه غواه ت. ليدل كي ي .يباسو په حساب له موي نه را نومىدد

ه ددغې گوتې او نورو گو تو په ير ې او سي يودبل نه فرق لرى اما ديو ه ارزت لرونكې دي ه دا_ غه گوته ه سره كاروكيچې په گ .

زمون هېواد زما كنالره: اوومه غونه

120

ه پريك پ يو مهم مسوليت ددولت زمو يادوې چې اسالم كې مساوى حقوق لرو اودشهادت گوته داگو ته تاسوته درپه و كې گون دى

داگوته له ولو نه او ده ده او به افغانستان كې دالنده راتلونكې و نه كوى ولو ته _ مننى گوته غانستان كې ې بايد هغه چاته رايه وركي چې اف. ستعداد ته اتياده اده ژوند لپاره دو

.دسمسور تيا او دستونزو دحل لپاره زيار باسې

داگوته . ي تاوته اشاره كوي او دقانون استازيتوب كويداگوته و ته دسي او ې تر من قانون. دگوتم گوته ودخپلوبشرى حقوقو لپاره پاو ته ورپه يادوى تري ياوپه افغانستان كې دقانون حكومت ته پراختياورك

پر مخ بيايي او ېداگوته مون ته ماشومان راپيادوې تاسو عالقه لرى چي وپوهي ي وك ددولت چار. گوته هخمچ كې و لودهغه پريكي ستاسو په ژوند ه اغيزه لري هره ه بايد په خپله پريك ه وكى چې دافغانستان په بياودانو

.فه ده حنسل لپاره يو لويه تاما وه هه دراتلو نكې . مره برخه اخيستال ى شى . دگروپ مشره كوال ي شى داتمرين و له تكرار كى ترو دگروپ زده كوونكې يي په ه ول له ياده كي

زمون هيواد زماكنالره : له هكله فكر كوپ موضوع ېديوه به مودا الهام اخيستى دحاضريدو وروستكې))په وركشاپ (( دغوني دپاى داعالن لپاره دگروپ مشره ويالى شى

وى دنورو وليو سره په پيو ستون په مدنې ولنه كې په برخه اخيستو دبشر . چې په ولنيز ژوند كې به خپل گون سره

دحقوقو او دقانونى حكومت نه دمالت او نورو نه دې بليكې په كيدو سره دافغانستان په بيا ودانولو كې برخه واخلي برخه نه اخلى دا په تاسى پوري ا و مره فعاله ياست او يا هي ول كارونه سرته رسوى او يا ه اما مهمه . ه لري چې

. داده چې تاسوله خپلي اغيزى نه خبرياست وپه وركشاپ كې م. ه كې انتخاب ستاسى كاردى نپروانه لري كومه الره غوره كوى ه او كه بده په يو ه ولسواكه تو ل

زده كرې له هغه چاسره گ ې كى چې تاسو ېت سره خپلن كه هغه مو گور مو ندلي وى نو په دردگون نه مننه كو م . يي پيژني

121

دخو ر گندونه نقش زما–زمون هيواد

ابتكار نه كې دو گون لپاره يو نيوאللپه سياست او مدنى و

تر و د افغانستان . د بي پولو و له خوا تر سره شوي او موخه يي و ته پياوتيا بل دي ددي كتاب دوهم چاپ دا كتاب د ملرو ملتو د خپرونو د ادارى په مالي لت خپور شوى . په بيا ودانولو او سياسي بهير كې برخه واخلي

. ديدا كتاب د . په نيغه الر ونه تر سره شويددي كتاب دويم چاپ د محترمى اكر مسعوده جالل د و چارو وزيرې

. ملرو ملتو او نورو غيري دولتي موسيساتو په ون سره په ول افغانستان كې د استفادي و ده

.په دي پروژه كې بي سرحده ي د الندي كسانو او سازمانو د مرستې نه په ير درنت مننه كوي

اسکنپوران میریندی بوپیری هاگردون تاکور

آصیف نظری شمس الرحمن داودزی

شوکت شفا ندا شفا

سارا مک هگ تونا اویتر

کابلد مامورينو د پرمختياي پرورامو مشرپاول گرنیک افغانستان د و چارو وزارت ، حقنرنوریه

اتریشد بي پولو و ادارهمارتینا هیندلر، اتریشد بي پولو و ادارهالیزا بد کاسبایر ،

آلمان پوهنتون برلیند دکتور مایکل پوهلی ، افغانستان - یوناماد ملكي زده كو ماهرپالین دیون ،

، صلح سویس افغانستان لداکتر سوسان شمید بیت هو پر، بی بی سی بریتانیا

:معلوماتو لپارهزمون په هكله د ال زياتو اتریش ویانا

Salzgries 19/21, A-1010 Vienna, Austria

:تيلفون 51 45 533 1 43+ +43 1 533 45 52 : فکس

www.frauen-ohne-grenzen.org • email: office@frauen-ohne-grenzen.org www.women-without-borders.org • email: office@women-without-borders.org

BLZ: 12000, account no.: 52085 371 101, BACA : حساب بانکی IBAN: AT68 1200 0520 8577 0401, BIC: BKAUATWW

122

و ي مال ت زانولنيز او فرهن ، نستان د و سياسيدو چارو وزارت د افغا

ى رج لوئي دبينېومون خپلى دندي پرمخ بيائي حبيبه سرابي په مشرېاكر مېدو چارو وزارت دمحتر

.وروسته دى منسب ته وگمارل شو هى خوا خوى له كبله تل په دي انگ يرو تجربو او دافغانستان كيدلو و سره د ندپه ساحه كى دوهغه دكار او ژ

ه په داسي ولسواكه بونو نه خالصون ومومى او ديو ه انسان په تورهيله ده چې يو ه ور افغانى ې ددى كاونو او ژوند وكى چيرته چې دبشرحقوقو ېولنه ك

په يوزير دخپل كاردپيل نه د. درناوى كي ى هره يى يراغيزمن كارونه سرته رسو لى لهتو

امكان نه ئي استفاده كى ترو دو چارو ته : پوره پاملرنه وشى

ورستيو چې په دووېك هغى په نيوالو غون وكلو كى دو دمسايلو په اه پرانستل شوى هن ول گون كى ترو ددى الرى دنورو تجربو

دسويس ، انگلستان ، امريكا ، . گه واخلي منى هيوادو ته ئې بلژيك ، چاپان ، ايران ، اوجر

سفر ونه كى ، او هم دو دحاالتو خبر . تيالپاره ئي الندى واليتونو ته سفر ونه كى

فراه ، نيمروز ، هرات ، غزنې ، بغالن، پروان ، مزارشريف ، جالل اباد ، او باميان ،په ولو واليتونو كى دو دوزارت رياستونه فعال شوى او دپرمخت په حال كې

و او نجونو د چارو السمون لپاره ئى په مركز كې د وزارتونو ، دولتي ادارو او غيرى دولتي سازمانونو سره د. دي .ايكي ينى كي

ع ده او د حقوقو رياست، د وونى رياست، د زده كو او جيل مرحد و چارو وزارت اوس محال د و د ستونزو است او روغتيا رياست په درلودلو د و چارو ته په ه توه پاملرنه تبليغ رياست، د و د اقتصادي پراختيا ري

.كوي مرسته، تبليغاتي پروژى، دزده كى او پياوتيا پروژى، كارموندلو پهوزارتونو او غيرى دولتي موسيسو د نورو اوند

. پروژي په الس كي لري) وونه اوروزنه، روغتيا ( او ولنيز و خدماتو اساسى قانون په تدوين او داساسى قانون په لويه جره دو دحقوقو او ون په اوند )) سرابي((ى رمحترمى اك

وزارت دجمهورى رياست په ول اكنوكي دنوم ليكنى پروسى په اوندد اوهمدارنه دو. اغيزمن اقدامات كى . وكارونه كيديولو ياد

دوونى اني مركز دى او دجيندر دتدريس انى )جنسيت(دو چارو وزارت په اوس محال دجيندر ى رول لوبوي او تل دولت ترمن دايكو دشبكى په حيث ان وزارت دمدني ولني او دو دچارو. پرورامونه لري

ه كاركوىپهدولت يو دبل په ن كى دو دكارى ظرفيت دلووالي لپاره هه كوى چې مدنى ولنه او

123

:د بي پولو و په هكله

و و ولنه دو د نيوאل مال ت يو سازمان دي چې مركز يي په اطريش كې دي او تل هه كوي چې ي د پريكو په هر ه د بي پولمون د يو مثبت سياست مال تې يو او غواو چې د و نقش په ولنه كې پر مخت وكي او خپل استعداد . برخه كې ون وكي

.ته وده وركيمان په ن كې د شخو حل په صلحه اميزه ول غواي او هه كوي چې د پرمخت په حال كې هېوادو سره د د بي پولو و ساز

د نيوالو . مون بي پوله ې له ار نه وتلي ژوند، د وحشت او و نه پاكه ولنه غواو. زور زياتي په ختمولو كې مرسته وكي .پروژو او نيوالو ولونو د جوولو له الري د مثبت بدلونو الر وونه كووايكو د با هدفه معلوماتو د نيوالو نمونيي

په نيمروز كې د و فرهني مركز، د باسكيتبال سپورتي لوبه په : په افغانستان د بي پولو و دوامداره فعاليتونه په دا ول دي ..ول افغانستان كېكابل كې د نجونو لپاره، او زمون هېواد زما نقش كتاب او وركشاپونه

© Women without Borders 2005