PAG-AARAL NG MGA TAUHAN

Ni: Ante RadiacIsinalin ni: Trinidad O. Regala

PANIMULANabibilang ang mga nobela ni Rizal sa mga

akdang pampanitikang sinulat nang may buong kamalayan kung ano ang tiyak na layunin nito.

May sinunod na tiyak na layunin ni Rizal, batay sa kanyang sariling karanasan, sampu ng kanyang mga kababayan.

Hindi siya ngsimula sa abstrakto, kundi sa mga pangitain at sapantahang naranasan, at binuo niya ang layunin sa kaniyang masiglang imahinasyon o kaisipan, sa isang paraang buhay at makasining.

PANIMULASa kaniyang paunang salita:“ Sa paghahangad ko ng iyong kagalingan, na

siya rin naming kagalingan, at sa paghahanap ko ng pinakamahusay na lunas, gagawin ko sa iyo ang ginagawa ng matatandang tao sa kanilang maysakit: inihaharap nila ang kanilang may karamdaman sa hagdanan ng templo, upang ang sinumang dumating at manalangin ay makapagmungkahi ng anumang lunas…”

PANIMULAAng mga tauhan ng Noli Me Tangere at El

Filibusterismo ay iginuhit at binigyang-kulay, maliban sa ilang eksepsyon.

Hindi layunin ni Rizal ang bumuo ng tuwirang impresyon lamang, o ng malalabong dibuho ng kaniyang mga tauhan,na mahinahong inilarawan hanggang sa kanilang himaymay, sampu ng kanilang kapalaran ng realismo at kahiwagahan.

PANIMULABinigyang buhay ni Rizal ang pag-uusap ng mga

tauhan, ayon sa galaw ng kaniyang panahon, upang pukawin sa kanila ang pinakadiwa ng kanilang ispiritu, ang kanilang kasiglahan at optimismo, sampu ng kawalan ng pag-asa sa kanilang mithiin.

Sa pamamagitan ng iba’t ibang antas ng kabalintunaan, ipinahayag ni Rizal ang sarili niyang kaisipan, maging ang mga salungat at kakaibang kaisipan, ang katakut-takot na suliranin, mga tama o sawimpalad na paglutas ng mga ito, posible man o hindi kagustuhan;

PANIMULAIpinahayag din niya ang mga kaisipang likas na

salungat, ang mga pansariling mungkahi, ang kalagayan ng mga bagay-bagay na may maraming dahilan at ibinubunga…na ang layunin ng lahat na ito ay upang makamtan ang kaniyang mithiin.

Si Rizal na kilala sa kaniyang katalinuhan at kakayahang lumikha ay isang taong may salungat na katauhan, tulad ng kahit sino, subalit ang pagsalungat na ito ay umabot sa sukdulan upang siya’y maging sagisag at maging panimula ng makabagong tao, ng tao sa kasalukuyang panahon.

PANIMULAMatatagpuan natin ang isang taong may

kakayahang maging mabuti at masama, isang taong lumalaban, nadarapa, bumabangon at nadarapang muli.

Isa siyang patotoo at pagpapahayag ng isang taong nagdurusa, na nakikita sa bawat isa sa kaniyang mga tauhan, bagamat hindi kailangang ipagkamali siya o kilalanin siya nang tahasan sa sinuman sa mga nabanggit na tauhan.

PANIMULANakikita si Rizal kay Simoun, kay Elias, kay

Kapitan Tiyago, kay Tasyo, kay Padre Damaso at kay Ibarra, kay Donya Victorina at kay Maria Clara;

Nasa bawat isa siya ng kaniyang mga tauhan, at maging sa mga tauhang babae ng kanyang nobela

Mula sa pahayag ni Miguel de Unamuno, sa kanyang pangwakas na salita sa aklat ni Retena,

PANIMULAKinakailangan niyang lumikha ng higit sa isang tauhan

upang ipakita ang iba’t ibang anyo ng kaniyang ispiritu. Ayon kay Retena, si Rizal ay si Ibarra at hindi si Elias ng Noli Me Tangere. Sa aking palagay, si Elias at si Ibarra ay iisa, kapag sila’y nagtatalo at magkasalungat. Puno ng kontradiksyon ang katauhan ni Rizal . . .isa siyang taong nagtitiwala at naghihinala sa kaniyang mga kababayan at kapatid sa lahi, naniniwala siyang malaki ang kanilang kakayahan, bagamat ang paniniwala rin niya’y sila ang may pinakawalang kakayahan – iyong una, ay kapag tinitingnan niya ang kaniyang sarili, sapagkat sila’y magkadugo, at iyong huli, kapag ang kaharap niya’y ibang tao. Sa katauhan ni Rizal ay nagtalo ang takot at pag-asa, ang pananalig at kawalan nito. Pinag-isa niya ang mga salungatang ito, alang-alang sa kaniyang marubdob na pag-ibig, matulain at punung-puno ng pangarap, sa kaniyang bayang nililiyag . . .

PANIMULAAng akdang sinulat ni Rizal ay kapwa

makatotohanan at tigib ng damdamin.Makatotohanan sapagkat hinango sa tunay na

buhay, at matapat na naglalarawan ng magulong kabanata ng buhay na ginagalawan ng mga tauhan.

Sa ganitong pagkakataon, kapag ang damdamin ay naging makatotohanan at ang mga tauhang gumagalaw ay tunay, kahit na gaano kapalasak ang ating tingin sa kanila, nakikita natin ang kanilang tunay na kalaliman at nagiging natural ang kanilang pagkilos.

PANIMULAButil-buti na kariktan ang idinudulot nito,

hanggang sa isilang, na tila isang himala, ang tulang nagbuhat pa sa kaibuturan ng realismo.

Nais ipakita sa nasabing akda ang buong larawan ng isang tiyak at kasalukuyang panahon sa pamamagitan ng mga tauhang isinilang, hindi upang ipakita ang panlabas na katangiang indibidwal, kundi ang mga kolektibo at sosyolohikong pagkakataon, na siyang nagpapatatag sa katangian ng mga tauhan sa iba’t ibang pangyayari.

PANIMULASa panlabas ay nananatili ang mga

katangiang indibidwal, subalit ang nagbibigay katauhan dito ay ang mga katangiang sosyolohiko, ng kasalukuyang lipunan, sa isang tiyak na panahon at lugar at bumubuo sa iilang uri, ng indibidwal na may kolektibong katauhan.

MARIA CLARASi Maria Clara ay

larawan ng malungkot at kakaibang kapalaran ng bayan ni Rizal

Buong pagmamahal at damdaming iginuhit ang kaniyang bayaning babae sa kabila ng kahinaan nito,

At ng kaniyang kapintasang dulot ng mga kaganapan nuong panahong iyon.

MARIA CLARANaririto ang kakayahan

ng dakilang makabayang ito, sapagkat alam niyang tuklasin at ipakita ang karamdaman ng nagdudurusa, ngunit ginigiliw niyang bayan.

Minabuti ni Rizal na ang kaniyang bayani ay naging bunga ng bawal na relasyon ng paring Kastila, at ng isang katutubo, ang maybahay ng mahina at gumon sa bisyong si Kapitan Tiago.

MARIA CLARAKung titingnan natin ang

diwang mapanuri at mapangmasid ni Rizal, ang Pilipinas ay walang iba kundi isang sawimpalad na bayang inilulong sa bisyo ng kaniyang mga tunay na pinuno –

na para kay Rizal, ay kawaksi ng mga kapariang Kastila – at sinasang-ayunan sa kanilang mga gawain ng kaniyang mga sariling kababayan, dala na rin ng kanilang kahinaan at madaling pagsunod.

MARIA CLARAMakikita natin kay Maria

Clara ang ilang katangian ng naging kasintahan ni Rizal na si Leonora Rivera.

Dahil dito, si Maria Clara ay maaaring kumatawan ng mga pangarap at pag-ibig ni Rizal.

Ang isa sa mga dahilan kung bakit nilikha ni Rizal ang pangunahing tauhang babaing ito sa kanyang nobela ay para na rin sa kaniyang sariling kasiyahan

MARIA CLARAMasasaksihan natin, sa

dalawang nobela, ang unti-unting pagbabago ng katauhan ni Maria Clara, na ipagpaparaya ang kaniyang pagiging tao, upang mauwi na lamang sa isang anino, sa isang multo na halos, isang poetikong pagbibigay buhay sa sakit na nadarama at sa paghihirap ng kaniyang bayan.

MARIA CLARASa bugso ng

kaniyang mapanghimagsik na damdamin, hinayaang mamatay ni Rizal, ang kaniyang bidang babae.

Upang makamit niya ang sariling kaligtasan sa pamamagitan ng kamatayan.

MARIA CLARASa pagkamatay ni

Maria Clara, inilibing ni Rizal ang mga paghihirap, kasawian at kahinaan ng sariling bayan, nang sa gayon, ay umusbong mula sa kaniyang abo, ang lahat ng ilusyon at pag-asa ng isang nagmamahal sa bayan, na nangangarap ng isang tunay na bansa, marangal at maligaya.

MARIA CLARABakit nga ba ginamit ni

Rizal ang pangalang Maria Clara para sa kanyang pangunahing bidang babae?

Sapagkat ang totoo nito’y kinakailangan siyang ilarawan na nababalot ng sentimentalismo, ng romantisismo at ng mga pangarap; ng lahat-lahat na, maliban sa mga bagay na tiyak o maliwanag.

C. IBARRAKinakatawan ni Ibarra

ang ilustradong Pilipinong napilitang iwaksi ang kaniyang dakilang adhikain, bunga ng mararahas na pangyayari, na siyang nagbunsod sa kaniya upang maging isang masugid na separatistang maghahatid sa kaniya sa landas ng kasawian.

C. IBARRAMaituturing na

makasarili at walang damdamin ang katatagan ni Ibarra, at sa gitna ng kaniyang mga kasawian, maging sa mga pagkakataong maaaring magpalugmok sa kaniya, nakukuha pa rin nyang magpakatibay hanggang sa mapukaw ang kaniyang mga nahihimbing na damdamin, sa sandali ng kaniyang kawalang pag-asa

C. IBARRAIsang dakilang

optimista, may matayog at marangal na kaisipan, matapat at may pagtitiwala sa lahat.

Puno ng pag-asa at maligayang pangarap, handang gumawa ng mabuti at magpatwad sa nagkasala sa kaniya.

C. IBARRABinalak niya ang

magagandang proyekto sa ikabubuti ng kaniyang bayan.

Hindi siya naniwala sa mga babala ng kaniyang mga kababayan hinggil sa mga nangyayari sa kanyang paligid, sapagkat hindi mapaniwalaan ng dakilang ideyalistang ito ang pagkakaroon ng kawalang-katarungan sa kaniyang bayan.

Winika niya:Mahal ko ang Pilipinas, ang aking bayan,

sapagkat utang ko sa kaniya ang aking buhay at kaligayahan, sapagkat dapat mahalin ng bawat tao ang kaniyang bayan: mahal ko ang Espanya, ang bayan ng aking mga ninuno, sapagkat, sa kabila ng lahat, utang sa kaniya ng Pilipinas ang kaniyang kaligayahan, at sa kaniya rin magiging utang ng Pilipinas ang kaniyang kinabukasan; isa akong Katoliko, at iniingatan ko ang tunay na pananalig ng aking mga magulang; at tungkol naman sa isang napipintong himagsikan:

Winika niya:Hindi pahihintulutan ng Diyos, ng Pamahalaan

at ng Relihiyon na sumapit ang araw na ito! . . . Madalasin ang Pilipinas at mahal nito ang Espanya; maraming matututuhan sa kaniya ang Pilipinas sa pagiging isang bansa. Totoong may pagmamalabis, may mga kapintasan, at hindi ko ito maitatatwa, ngunit sinikap ng Espanyang magpasok ng ilang pagbabago upang maiwasto ang mga ito, nagsasagawa ng ilang proyekto, at hindi ito makasarili

C. IBARRASa winikang ito ni

Ibarra, hindi maikakaila ang malaking pagkakatulad ng kaniyang kaisipan kay Rizal,

Mapapatunayan ito sa kanyang kaibigang si Blumentrit:

Winika niya:Kailanman, walang narinig kay Rizal na anumang

kataga ng pakikipaghiwalay, sa kanyang pakikipagtalakayan sa mga bulwagan ng Europa hinggil sa usapin ng kaniyang bayan; ipinagtatanggol pa nga niya ang Espanya sa anumang tuligsa laban dito, maging galing man ito sa isang marahas na Ingles, sa mayuming Pranses, o sa bastos na Aleman. Tuwing mapag-uusapan ang pakikipaghiwalay, igigiit niyang maraming dugo ang dadanak upang makamit ito, at mamamatay sa pakikidigma ang mahuhusay na tao, at kung magtatagumpay man ito, mauuwi ang bayan sa pagiging isang alipin ng pangangalakal ng ibang bansa o di kaya’y , malaki ang pinsalang idudulot nito sa bayan . . .

C. IBARRASa wakas, si Rizal na sa

simula’y bayani ng walang-muwang na optimismo, sa sandali ng katotohanan, ng pag-aagam-agam, ay mag-aalinlangan, at sa isang biglang pagbabago ng kaniyang kalooban, ay sisilang ang isang bagong tao, mapanghimagsik at nananalig sa kamay ng tadhana. Walang pagsalang dito nag-uugat ang malalim na aral ni Rizal.

SIMOUNIsang mag-aalahasMatangkad siyang lalake,

kayumanggi, mahaba at maputi ang kaniyang buhok, na ibang-iba sa kaniyang maitim na balbas; walang kasigla-sigla, at ikinukubli ang kaniyang mga mata ng malapad at madilim na salamin, na tila bantay sa mabalasik at mapait na itsura ng kaniyang mukha.

SIMOUNNababalot ng hiwaga

ang kaniyang katauhan: naglalagalag siya sa buong mundo, at walang tiyak na tinutuluyan, upang walang makabatid ng kaniyang pinagmulan.

Kusa niyang binabago ang kaniyang pananalita, na may himig na mahirap na tukuyin.

SIMOUNBatay sa dahas at kawalan

katarungan ang kaniyang mga balakin;

Upang papanagutin ang mga walang malay, ng kanilang dugo at pawis, sa kaniyang matagal nang binabalak na himagsikan.

Nagpanggap na negosyanteng nagtutungo sa mga bayan-bayan, upang sa pamamagitan ng kaniyang salapi ay ihasik ang kasamaan.

SIMOUNBiktima ng pagkauhaw

sa paghihiganti at ng di-mawaring pagkabalisa, naglagalag siya sa bawat sulok, at hindi natin mabatid kung ito’y isang pagtakas o siyang magbubulid sa kaniya sa sariling bangin.

Nagwika siya ng ganito mula sa kabanata 7 ng El Filibusterismo.

Winika niya:Pinalaganap ko ang krimen, ang mga gawang malupit,

upang ihanda ang taong-bayan sa kamatayan; napanatili ko ang pag-aagam-agam, nang sa gayon ay makaisip silang takasan ang ganitong kalagayan, sa anumang paraan; gumawa ako ng pandaraya sa negosyo, upang tuluyang maghirap ang bayan, at wala na silang katakutan; tinuruan kong maging sakim ang mga tao at pagnakawan ang kabang-yaman. Hindi pa ako nasiyahan dito upang himukin ko silang mag-alsa, sinaktan ko ang pinakamaselang bahagi ng kanilang damdamin, nagawa kong hamakin at sirain ng buwitre ang mismong bangkay na sa kaniya’y nagbibigay-buhay… ako ang huwes na magpapataw ng parusa sa isang sistema, kakasangkapanin ko ang kanilang mga krimen, pag-aawayin ko ang lahat kasabay ng aking sariling pagpupugay dito… sukdulang umagos ang dugo at luha!

SIMOUNHindi pinagkaitan ni

Rizal ng matatayog na ideya ang tauhan niyang si Simoun, na tunay namang ginulat tayo sa kaniyang masamang pamamaraan.

SIMOUNBuhat sa kaniyang

nagpupuyos na puso, na nagbalak ng di iilang paghamak, pananakit at paghihiganti, sumulpot ang marangal na kaisipan, tulad ng mga larawang nakalagak sa kaibuturan ng kaniyang kaluluwa, na ngayon ay nagising mula sa mahimbing na pagtulog, na tulad ng mga biborang inaantok.

SIMOUNNag-agam din si Simoun,

subalit nagbalik muli sa realidad.

Kinailangang bigyang kamatayan ni Rizal si Maria Clara upang mabuhay si Simoun.

Samantala, habang nabubuhay si Maria Clara – ang imposibleng pag-ibig sa lahat ng aspetong romantiko – napanatili si Simoun sa kaniyang puso ang isang marangal na kalooban.

SIMOUNNang mabatid ni

Simoun ang pagkamatay ni Maria Clara, nalagot na rin ang kaisa-isang hibla na nag-uugnay sa kaniya sa nakaraan, mula kay Ibarra.

Bakit ginawang mabigo ni Rizal ang paghihimagsikan nang pigilan niyang sumabog ang lamparang de bomba?

SIMOUNNatuklasang si Simoun

ang may kagagawan nito, at nang wala na itong masilungan, natagpuan niya ang kanlungan sa baybaying-dagat, sa isang liblib na piahingahan ng katutubong paring si P. Florentino.

Tinanong niya si P. Florentino kung bakit siya pinagkaitan ng tulong at ito ang itinugon ni Padre.

Winika niya:Sapagkat hindi Siya maaaring sumang-ayon sa

pamamaraang pinilli mo . . . Ang tagumpay sa pagsagip sa isang bayan ay hindi maaaring angkinin ng sinumang nagbunsod sa kapariwaraaan nito . . . Walang idinudulot ang poot kundi mga halimaw, krimen, at mga kriminal; tanging pag-ibig lamang ang makapagdudulot ng mga gawang kahanga-hanga, ang mabubuting pag-uugali lamang ang maaaring makapagligtas! Hindi; kung kailangang maging malaya ang ating bansa, hindi ito sa pamamagitan ng bisyo at krimen, sa pagbubulid sa kasamaan ng kanilang mga anak, sa panloloko, sa pagkakanulo ng iba, hindi; kaakibat ng kaligtasan ang gawang mabuti, ang pagpapakasakit, at pag-ibig!”

SIMOUNPansinin natin ang

pamamaraan ni Rizal na mahayag ang kaniyang pagmamahal sa bayan.

Hinayaan niyang mapalitan ng karahasan ang kaniyang mabanayad at matimbang na pagkilos, dulot ng simbuyo ng damdamin, bagamat nanatiling mahinahon ang kaniyang kaisipan.

SIMOUNBago tuluyang bumaba

ang hatol, iniligtas ni Rizal ang kaniyang tauhan, sa kabila ng kaniyang pagiging masama at isang kriminal, at pinagkalooban pa niya ito ng munting bahid ng katapatam sa kaniyang makataong adhikain, sampu ng kaniyang adhikaing higit sa karaniwan.

SIMOUNSa pamamagitan ng

makabuluhan at magandang pananalita, na naglalarawan ng isang matinding pag-uusig at huwarang pagkaawa at kabutihang-loob, binigyang-wakas ni Rizal ang kaniyang nobela, nang pabulong na winika ni P. Florentino ang ganito, habang pinagmamasdan niya ang bangkay ni Simoun:

“Patawarin nawa ng Diyos ang mga taong nagligaw sa iyo ng landas.”

SIMOUNSi Simoun ay isang

tauhang kabaligtaran ng katauhan ni Rizal.

Ang layunin ni Rizal sa kaniyang antitetikong bayani ay maliwanag na isang pagbibigay-aral, at isang babala.

Si EliasItinatak ni Rizal kay Elias

ang lahat ng kaniyang sigla bilang isang Romantiko, ang kanyang pusong makata, at angs arili niyang paninindigan, bagay na maliwanag at hindi dapat pag-alinlanganan.

Si Elias, na tigib ng kabalintunaan sa kaniyang mga kilos, ay gumagalaw nang buong katatagan, ayon sa kaniyang sariling paninindigan.

Si EliasSiya ay bunga ng mga

malulungkot na pangyayari sa kaniyang paligid, bagamat buong lakas niyang ipinataw ang kaniyang pagkatao, ang mabuting asal at makapangyarihang damdamin, upang hindi siya maging alipin ng nabanggit na pangyayari.

Si EliasLumabas siya sa

eksena sa mga sandali ng panganib, at sa mahahalagang sandali, sa isang likas at madulang paraan, at taglay ang kasiglahan ng isang taong hubad samapagkunwaring hangarin at kaimbutan ng tagumpay ng tao.

Si EliasTinawag siyang Piloto,Ang dahilan nito’y ang

kaniyang pagiging isang simbolo ng mapagparayang pag-uugali, ng lakas at mataas na antas ng moralidad, na sa tulong ng kaniyang malinis na budhi ay inakay ang kaniyang bayan sa landas ng kaniyang kapalaran.

Si EliasAng malinaw nyang

adhikain ang nagbigay –sigla sa kaniya, at dahil dito ay nabuhay siya, nagdusa at namatay, bilang biktima ng sariling simulain.

Wala nang iba pang wakas ang ibinigay ng may-akda sa huwarang likha ng kaniyang matulaing puso, kundi ang iligtas si Elias as pamamagitan ng kaniyang sariling kamatayan, matapos niyang batikusin si Ibarra sa tindi ng kaniyang kawalang pag-asa.

Si EliasMistula siyang aninong

sumusunod sa yapak ni Ibarra, upang balitaan ito, pagpayuhan o balaan, sa tamang-tamang oras.

Tahimik lamang si Elias, sa gitna ng pagdurusa, nangingibabaw ang kaniyang marangal na kalooban.

Isa siyang lalaking walang takot, sa kabila ng mapanganib niyang buhay.

Si EliasSi Elias ang sumasagisag

sa Pilipinas sa isang makasaysayang sandaling nakalaan sa nalalapit na hinaharap.

Sa ibang pananalita, nais ni Rizal na ang kaniyang bayan ay makita sa ideyal na larawan ng kaniyang bayani,na ito ang maging dalisay na tinig ng konsensya ng kanilang bayan, ang magsisilbing liwanag sa tatahakin nitong landas tungo sa makabagong kasaysayan ng Pilipinas.

Si EliasSi Elias ang huwarang

bantayog ng Pilipinas sa makabagong panahon.

Siya rin ang matatag na bantayog ng kaniyang manlilikhang nagsulong sa karapatan ng tao upang umasa – mga karapatan at ang pagtatanggol dito.

SI TASYOAng pilosopo, para sa

ilang tao, o baliw, turing naman sa kaniya ng iba pa.

Hindi lubhang mahalaga ang tauhang ito kung pag-uusapan ang pagkakabuo ng nobela, bagamat mahalaga ang kaniyang kaisipan hinggil sa relihiyon at pulitika.

Alingawngaw sa magulong isipan ng may-akda

SI TASYOKinailangan ang

tambalang Tasyo-Rizal upang maging guro sa paksa ng relihiyon, ng kahinahunan, at ng kaliwanagan.

Balisa tuwina si Rizal, at kung minsan, sinasalungat niya ang kaniyang pinatotohanan na sa bandang una, o nag-aalinlangan siya sa mga kaisipang siya na mismo ang nagpahayag.

SI TASYOMainit ang mata ni Tasyo

sa relihiyon, isa siyang mapaghinalang intelektwal, at hindi niya makuhang unawain ang papel na ginagampanan ng hirarkiya sa simbahan.

Batid niyang ang relihiyong katoliko ay isang makabuluhang katotohanan, hindi siya naniniwala sa maraming aral o doktrina, bagamat naniniwala siya sa kahima-himalang bagay.

SI TASYOIsa isyang taong

makatwiran, ngunit nag-aalinlangan siya sa katwiran; isa siyang taong makatwiran, ngunit nag-aalinlangan siya sa mga katotohanang kaniyang natanggap, at walarin siyang tiwala sa kaniyang tunay na pakiramdam at tunay na mithiin.

SI TASYOMasalimuot ang kaniyang

buhay, na batbat ng pag-aalinlangang pinayayabong ng kongkretong realidad, at ng buhay na kasaysayan.

Si Tasyo ang nagsilbing salamin ng paninindigan ng may-akda hinggil sa relihyon, nararapat lamang na maglaan ng ilang salita tungkol sa suliraning pangrelihiyong ipinakita ni Rizal sa kaniyang mga nobela.

SI TASYOSa kaniyang buong buhay,

hindi naging masugid na mananampalataya si Rizal.

Nadama ni Rizal ang matinding kilusan ng kaniyang panahon laban sa mga pari

Naniniwala siya sa deismo, at kailanman ay hindi niya nakuhang itanong nang buong katapatan kung ang tao ang lumikha sa Diyos o kung ang Diyos ang lumikha sa tao.

SI TASYONatupad ni Tasyo ang

kaniyang misyong maging tagapagpahayag ng mga kaisipan, konsepto at pag-aalinlangan ng kaniyang manlilikha.

Kailangang patulugin siya ng tulog na kamatayan.

“Mamamatay ako sa loob ng ilang araw. Ang Pilipinas ay nasa kadiliman!”

SI ISAGANIWalang pagsalang

natutulad din sa mismong may-akda ang kaisipan ng matipuno at batang makatang si ISAGANI.

Kinailangan ni Rizal ang tauhang ito upang ipakita ang kayamanan ng kaniyang kaisipan sa iba’t ibang aspeto at ang larawan ng isang dakila at magkasalungat na isipiritu ng kaniyang manlilikha

SI ISAGANISi Rizal ay isang

taong may dakilang pag-asa at pag-aalinlangan, may mga mithiin at pagkatakot, nagtiwala at nag-alinlangan sa kaniyang mga kababayan at kapatid ng lahi,

isang taong tinitimbang ang takot at pag-asa, ang pananalig at kawalan ng pag-asa isang taong pesimista at optimista.

SI ISAGANIKay Isagani, dalawang

mukha lamang ng kaniyang mayaman at magkasalungat na ispiritu ang kaniyang itinatak:

Ang masidhi niyang pagmamahal, ang kaniyang matulaing pagmamahal, puspos ng pangarap, para sa kaniyang sinasambang bayan,

- Ang kaniyang optimismo, at higit sa lahat, ang kaniyang kabiguan.

Si Isagani ang prototipo ng isang tauhang kinusang mahirap tukuyin sa nobela.

Si Isagani ay salamin ng mga kaisipan at kalooban ng mismong may-akda.

SI ISAGANIIsang taong

mapangarapin at ideyalista.

Ito ang layunin ni Rizal: ang ipahayag ang kaniyang hangarin bilang taong mapangarapin at ideyalista, kasabay ng patalastas ng isang nagbabantang realidad.

Si Isagani, na bunga ng mga pangarap at mithiin, bagamat malayo ang mga ito sa katotohanan, ay anak ng kaniyang manlilikha, na isinilang upang sikaping mabago ang realidad.

SI ISAGANIIsang makasining

at personal na ilusyon ni Rizal ang pagsamahin ang pangarap at ang tunay na karanasan, ang mga hangarin at kabiguan.

Si Isagani ay bunga ng mga elementong makatotohanan, dala ng simbuyo ng mga mithiing hinanap ng may-akda at pati ng mithiing nais niyang iwasan, sa ilang sandali sa kaniyang buhay.

KAPITAN TIYAGOMaliit siyang tao, may

kaputian, bilugan ang pangangatawan at mukha, dahil sa katabaang dulot ng langit,

Sang-ayon sa kaniyang mga taga-hanga, at galing sa dugo ng mga dukha, ayon sa kanyang mga kaaway.

Mukha siyang bata kaysa sa tunay niyang edad:

KAPITAN TIYAGOMapagkakamalan siyang

tatlumpu o tatlumpu’t limang taong gulang.

May kabanalan ang anyo ng kaniyang mukha, kung ibabatay sa panahong ating isinasalaysay.

Maliit at bilugan ang kaniyang ulong nababalot ng maitim na buhok, mahaba sa harapan at sadsad sa likuran.

KAPITAN TIYAGOSinasabi ng iba na

maraming laman ang kukoteng ito; walang pagbabago ang anyo ng kaniyang maliliit bagamat hindi singkit na mga mata; maliit ang kaniyang ilong, bagamat hindi pango, at kung hindi niya inabuso ang kaniyang bibig sa pananabako at pagnguya ng buyo…masasabi rin nating isa siyang magandang lalake.

KAPITAN TIYAGOAng kumakatawan sa bisyo

at kapintasan ng kaniyang mga kababayan, ang mga halimbawa ng pangungutya patungkol sa mataas na lipunan sa kaniyang bayan,

Sa pamamagitan ng tauhang ito, binatikos siya ng may-akda ang mababaw at marangyanng mukha ng relihiyon, udyok ng tunay na pagkamakasarili at biglaang pangangailangan;

KAPITAN TIYAGOAt ang panatisismo at

pamahiin ng mga taong nakalimot o naging mangmang sa tunay at banal na kahulugan ng relihiyong Katolika.

Ang matinding pagbatikos sa katauhan ni Kapitan Tiyago na lulong sa pinakamasahol na bisyong matatagpuan sa mataas na lipunan, sang-ayon sa abot-kayang isipin ng m ay-akda

KAPITAN TIYAGOAng matinding pagbatikos

sa katauhan ni Kapitan Tiyago na lulong sa pinakamasahol na bisyong matatagpuan sa mataas na lipunan, sang-ayon sa abot-kayang isipin ng may-akda, ay may iba namang layunin:

Ang kutyain ang pagsang-ayon ng kaniyang mga kababayan sa lumalalang katayuan ng bayan

KAPITAN TIYAGOAt sa pagmamalabis

ng Pamahalaan, sampu ng kanilang abang pagpapaalipin, at hindi pagpapahalaga sa kanilang pinagmulan.

Ang lahat ng ito ay sanhi ng kanilang pagiging makasarili at ng matinding pangangailangan.

DONYA VICTORINAKinukutya ni Rizal ang

katawa-tawang pag-uugali ng ilan sa mga kababaihang Pilipinang hinahamak at itinatatwa ang kanilang pinagmulan, upang ituring silang taga-ibang lahi.

Dahil sa kanilang kilos at paraan ng pagsasalita.

Nais nilang maituring na mahahalagang tao.

DONYA VICTORINAIpinakita ni Rizal ang

pagbatikos sa mga kababayan niyang ito, sa isang halos katawa-tawang paraan.

Dito umiikot ang pagpapakilala sa tauhang si Donya Victorina.

DONYA VICTORINA… isang ginang na may

apatnapu’t limang taong taglagas, katumbas ng tatlumpu’t dalawang taong tagsibol, sang-ayon sa sarili niyang kalkulasyon.

Maganda siya noong kanyang kabataan,may hubog ang kaniyang pangangatawan – iyon ang madalas niyang sabihin nuon.

DONYA VICTORINAAt dahil hangang-hanga

siya sa kaniyang sarili, ay minaliit niya ang kaniyang mga taga-hangang Pilipino.

Pangarap niyang makatagpo ng mangingibig na taga-ibang lahi …

Palipas na siya, laos na siya; ang dati niyang malagong buhok ay nauwi sa isang pusod, na sinlaki ng ulo ng bawang, ayon sa kanyang katulong;

DONYA VICTORINANaglitawan na ang

mga kulubot sa kaniyang mukha, at nagsimula nang magluwagan ang kaniyang mga ngipin;

Nanlalabo na rin nang husto ang kaniyang paningin;

Sa katunayan huli na nang matupad ang kaniyang pangarap..

DONYA VICTORINASa wakas si Donya

Victorina na nalipasan ng panahon sa pamimingwit sa karagatan nng buhay, ng kaniyang pinapangarap, ay nasiyahan na lamang sa kapalarang nakalaan sa kaniya…

At dahil nangangailangan na siya ng asawa, napilitan siyang masiyahan sa isang maralitang binatang galing sa Extremadura…

DONYA VICTORINABagamat mas

nakababata siya kay Donya Victorina.

Tatlumpu’t dalawang taong gulang lamang siya.

Madaling maunawaan kung bakit ganito, bagamat mapanganib banggitin ang dahilan.

DONYA VICTORINASa wakas natupad ang

pangarap niya subalit mas hinangad sana niyang makapag-asawa ng isang Kastilang hindi gaanong pilay, hindi lubhang utal, hindi gaanong kalbo, at hindi kasing-bungal, na tumatalsik tuloy ang kaniyang laway sa pagsasalita.

DONYA VICTORINANais niya sana ang

isang lalaking “higit na may dating at may sinasabi,” tulad ng madalas niyang sinasabi.

Dito nagsimula ang pangrap niyang maging isang Europea:

DONYA VICTORINADinagdagan niya ng “de”

ang apelyido ng kaniyang asawa; tutal hindi naman ito pagkakagastusan, at isa pa, nagdudulot ito ng karangalan.

Ganito ang kanyang ginamit sa paglagda:

Victorina de los Reyes “de” de Espadana.

Ang katagang “de” sa Espadana ay isa lamang kapritso;

DONYA VICTORINAItinigil niya ang

pagsusuot ng baro’t saya, kapalit ng kasuotang Europeo;

Pilitan niya ang payak na pusod ng Pilipina ng kinulot na buhok na nakalawit sa may noo.

Nagulo ang dati’y matahimik at mapansining mga kapitbahay, dahil sa mga kasuotang hindi naman bumagay sa kaniya…

DONYA VICTORINAHayagan niyang pinitasan

ang mga kaugalian ng mga probinsyano, ang kanilang mga bahay-kubo.

Hindi rin niya nakaligtaang ipagtapat sa kura ang kaniyang pakikipagkaibigan sa Ikalawang Kabo, sa ganitong Alkalde, sa isang Oidor, Intendente, at iba pang mahahalagang taong nagpipitagan sa kaniya.

DONYA VICTORINASa kabila ng kaniyang

maling pangangastila, naisipan niyang tularan ang pagbigkas ng mga taga-Andalusia, kung saan inaalis ang tunog n “d” sa hulihan ng salita. Pinalitan din niya ng tunog na “Z” ang “S” .

Na lubos na naging katawa-tawa sa kanyang mga sinasalita.

DONYA VICTORINASa mga halaw na ating

binanggit, nakita natin ang mapanuyang paraang ginamit ni Rizal, upang siraan at pandirihan ang ganitong katawa-tawang mga tauhan.

Upang sumbatan ang isang tao, pag-uugali o kaisipang salungat sa kaniyang sariling kaisipan, karaniwan na kay Rizal ang hindi gawin ito sa tuwirang pamamaraan bagamat makatutulong ito sa madaling pag-unawa ng kaniyang tunay na layunin.

Bagkus, gumamit siya ng pamamaraang deskriptibo tulad ng salaysay na may pino o nakakubling pangungutya.

Sa ganitong di-tuwiran paraan ipinakita ni Rizal ang kaniyang layunin at iba’t ibang uri ng kaisipan.

Ang ganitong pamamaraang masasabi nating balintuna, ay ginamit hindi lamang kay Kapitan Tiyago at Donya Victorina, kundi maliwanag itong matutunghayan sa marami pang pahina ng kaniyang dalawang akda.