Paideia starożytnej Grecji i Rzymu

Tom I serii: „Filozofi a i Pedagogika”

Redaktor naczelny serii: prof. UŚ dr hab. Andrzej Murzyn

Serię dedykuję prof. zw. dr. hab. Czesławowi Głombikowi – prawdziwemu Nauczycielowi-Mistrzowi i Przewodnikowi

po meandrach fi lozofi i

Paideia starożytnej Grecji i Rzymu

Redaktor I tomu: prof. UŚ dr hab. Andrzej Murzyn

Kraków 2011

© Copyright by Ofi cyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2011

Recenzenci:prof. dr hab. Józef Budniak

prof. UŚ dr hab. Krzysztof Śleziński

Redakcja wydawnicza:Izabela Rutkowska

Opracowanie typografi czne:Anna Bugaj-Janczarska

Projekt okładki:Ewa Beniak-Haremska

Rada Naukowa serii: Prof. PhDr. Hana Lukášová, prof. dr hab. Teresa Hejnicka-Bezwińska,

prof. zw. dr hab. Wiesława Korzeniowska, prof. zw. dr hab. Bogusław Śliwerski, prof. dr hab. Sławomir Sztobryn, prof. dr hab. Andrzej Murzyn, dr Urszula Morszczyńska,

dr Wojciech Moszczyński, dr Marek Rembierz

Publikacja dofi nansowana przez Wyższą Szkołę Administracji w Bielsku-Białej

ISBN 978-83-7587-686-4ISBN 978-83-7587-687-1

Ofi cyna Wydawnicza „Impuls”30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5

tel. (12) 422-41-80, fax (12) 422-59-47www.impulsofi cyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsofi cyna.com.pl

Wydanie I, Kraków 2011

Spis treści

Wstęp ......................................................................................... 7

Maria KocurArystotelesowskie poglądy konstytutywną częścią fi lozofi i i pedagogiki ......................................................... 11

Danuta KocurekCyceroński model wychowania .................................................... 23

Antoni GwizdakDemokryt z Abdery i jego społeczno-ideowa moralistyka ............ 33

Aleksandra GancarzHeurystyka Sokratesa ................................................................... 41

Wacław KorzeniowskiArchimedes – prekursor wychowania technicznego? .................... 53

Sonia Czudek-ŚlęczkaKoncepcje pedagogiczne św. Augustyna ...................................... 61

Teodor MatraszekKształcenie i wychowanie w myśli fi lozofi cznej Platona ............... 71

Wiesława KorzeniowskaMyśl pedagogiczna Plutarcha z Cheronei .................................... 81

Miriam ProkešováMarcus Fabius Quintilianus – inspiracja dla współczesności ........ 93

6 Spis treści

Danuta KocurekVeterum sapientia w pismach Seneki Młodszego .......................... 103

Mirosława PindórWidowiska teatralne zagrożeniem dla procesu wychowawczego według Jana Chryzostoma ............................................................ 119

Michal HospodárWychowanie w nauczaniu św. Augustyna .................................... 133

Wstęp

Refl eksja nad kształceniem i wychowaniem była zawsze obecna w fi -lozofi cznych poszukiwaniach badawczych. Wiele przemawia za tym, że im bar-dziej problemy edukacyjne inspirowały różnych badaczy do dyskusji nad moż-liwościami, warunkami i granicami ingerencji w rozwój osoby ludzkiej, tym bardziej zdawano sobie sprawę z odpowiedzialności, jaka ciąży na nauczycielach wychowawcach.

Zamysł zainicjowania serii naukowej „Filozofi a i Pedagogika” zrodził się we mnie w wyniku kilku znaczących zdarzeń, które nie tylko dopełniły moje dotych-czasowe spojrzenie na relację między pedagogiką a fi lozofi ą, ale również przyczy-niły się do jego intensywnego rozwoju. Zaczęło się od badań nad twórczością Jo-hanna Friedricha Herbarta i przygotowywania rozprawy habilitacyjnej z fi lozofi i. Śledząc drogi Herbartowskiego myślenia, coraz bardziej byłem świadomy tego, że nie można pisać o fi lozofi i Herbarta bez jego pedagogiki i zrozumiałem, że – jak napisałem we wstępie do pracy habilitacyjnej

[...] fi lozofi a Herbarta nieuchronnie prowadzi do jego pedagogiki, a ta z ko-lei odkrywa w sobie fi lozofi czne korzenie i tym samym zwraca się w stronę podstawowych kwestii fi lozofi cznych, dzięki czemu pozostaje otwarta i nie tylko sama nie kostnieje, ale również nie pozwala skostnieć fi lozofi i.

Kolejnym ważnym wydarzeniem, które przyczyniło się do podjęcia przeze mnie pierwszych kroków w kierunku zainicjowania serii „Filozofi a i Pedagogika”, były rozmowy z prof. Bogusławem Śliwerskim, który jako osoba doskonale rozu-miejąca znaczenie głębokiej refl eksji nad nauczaniem i wychowaniem dla polskiej praktyki pedagogicznej nieustannie pobudza czytelników swoich książek do po-dejmowania takich działań, które rzeczywiście czynią nauczanie wychowującym. Niedługo po fi nalizacji przewodu habilitacyjnego miałem przyjemność poznać Prezesa Towarzystwa Pedagogiki Filozofi cznej prof. Sławomira Sztobryna, któ-rego prace znane mi były od dawna. Spotkania z prof. Sztobrynem i skupionym wokół niego środowiskiem osób o bogatym dorobku w zakresie fi lozofi i wycho-wania oraz włączenie się w działalność Towarzystwa Pedagogiki Filozofi cznej,

Wstęp8

jedynego sformalizowanego ośrodka w tej dziedzinie w Polsce, ostatecznie utwierdziło mnie w przekonaniu, że seria „Filozofi a i Pedagogika” ma szansę na to, aby wyraźnie wpisać się w coraz bogatszą historię polskiej fi lozofi i wychowa-nia, z jaką mamy do czynienia w ostatnich latach.

Celem serii naukowej „Filozofi a i Pedagogika” jest przede wszystkim uka-zanie wkładu wniesionego przez różne osoby do historii myśli edukacyjnej. Nie chodzi tutaj jedynie o fi lozofów, chociaż ci ostatni będą z pewnością stanowili większość, ale raczej o to, aby uwydatnić – przez twórczość tych osób – znacze-nie rozważań fi lozofi cznych dla myślenia o edukacji. Zadaniem autorów tekstów składających się na kolejne tomy serii jest więc odkrycie i rzetelna analiza tych elementów twórczości wybranych myślicieli, które w szczególny sposób pokazują wzajemne przenikanie się fi lozofi i i pedagogiki.

Rozważania zawarte w każdym tomie serii „Filozofi a i Pedagogika” dotyczą myślicieli usytuowanych w konkretnej epoce. Nie jest jednak rzeczą koniecz-ną, aby tomy ukazywały się zgodnie z historycznym porządkiem poszczególnych epok. Możliwa jest więc sytuacja, gdy po ukazaniu się na przykład tomu Wycho-wanie i kształcenie w fi lozofi i człowieka renesansu pojawi się tom Pozytywistyczne dociekania i programy oświatowe. Dopuszcza się także możliwość ukazywania się jednocześnie dwóch lub większej liczby tomów.

Przygotowany do druku tom pierwszy poświęcony jest starożytnej paidei – idei, która pozostawiła znaczący ślad w europejskiej myśli pedagogicznej i do któ-rej przez wieki nawiązywały założenia wychowawczo-edukacyjne. Układ tomu ma charakter chronologiczno-tematyczny i obejmuje zarówno czasy starożytnej Hellady, jak i okres hellenistyczny, wnoszący do kultury europejskiej nowe war-tości. Tom ten prezentuje również przeobrażenia, rozwój, a także wielowiekową trwałość niektórych założeń wychowawczych.

Seria będzie miała charakter ciągły i przewiduje opracowanie m.in. takich problemów (według epok i nurtów fi lozofi i), jak:

– Paideia starożytnej Grecji i Rzymu.– Myśl pedagogiczna średniowiecznej Christianitas.– Wychowanie i kształcenie w fi lozofi i człowieka renesansu.– Oświeceniowe idee edukacyjne: Niemcy – Anglia – Francja.– Romantyczne wizje edukacyjne.– Myśl pedagogiczna w kręgu neokantyzmu.– Pozytywistyczne dociekania i programy oświatowe.– Myśl pedagogiczna w kręgu heglizmu i marksizmu.– Myśl pedagogiczna neoscholastyki i neotomizmu.– Myśl pedagogiczna w kręgu amerykańskiego pragmatyzmu.– Ideologie oświatowe w kręgu fi lozofi i narodowych i utopii społecznych.– Ideologie oświatowe w kręgu „fi lozofi i zdegenerowanej” i systemów totali-

tarnych (faszyzm, nazizm, komunizm).– Idee edukacyjne w kręgu krytycznego racjonalizmu.

9Wstęp

– Myśl pedagogiczna w kręgu fenomenologii.– Myśl pedagogiczna w kręgu niemieckiej fi lozofi i wartości i antropologii fi lo-

zofi cznej.– Myśl pedagogiczna w kręgu egzystencjalizmu.– Idee edukacyjne w personalizmie i fi lozofi i dialogu.– Hermeneutyczne interpretacje idei i działań edukacyjnych.– Myśl pedagogiczna w kręgu anglosaskiej fi lozofi i analitycznej.– Myśl pedagogiczna w kręgu Szkoły Lwowsko-Warszawskiej.– Myśl pedagogiczna w kręgu fi lozofi i procesu i teologii procesu.– Myśl pedagogiczna we współczesnej konserwatywnej fi lozofi i społecznej.– Myśl pedagogiczna we współczesnej fi lozofi i o inspiracji chrześcijańskiej

(m.in. Karola Wojtyły).– Postmodernistyczne dociekania i programy oświatowe.– Idee edukacyjne w myśli fi lozofi cznej judaizmu.– Idee edukacyjne w myśli fi lozofi cznej islamu.

Johann Friedrich Herbart chciał uczynić pedagogikę pomostem pomiędzy metafi zyką i etyką. Redaktor i członkowie Rady Naukowej serii „Filozofi a i Pe-dagogika” żywią nadzieję, że będzie ona także czymś w rodzaju pomostu – po-mostu między fi lozofi ą i pedagogiką. Do budowania takiego pomostu zachęcam wszystkie osoby zainteresowane ukazywaniem różnych aspektów fi lozofi cznego kontekstu rozważań nad wychowaniem i nauczaniem.

Andrzej Murzyn