UNIVERSITETIUNIVERSITETI FAKULTETI EKONOMIKFAKULTETI EKONOMIKDrejtimi: Drejtimi: MENAXHMENT DHE INFORMATIKMENAXHMENT DHE INFORMATIK

PUNIM SEMINARIKPUNIM SEMINARIK

LëndaLënda: PARAJA - BANKA DHE KREDITI : PARAJA - BANKA DHE KREDITI TemaTema: PARAJA DHE SISTEMI FINANCIAR: PARAJA DHE SISTEMI FINANCIAR

Profesori i lëndes: Studenti:Profesori i lëndes: Studenti:Ass.Dr. Seadin XHAFERI Veton SOPJANIAss.Dr. Seadin XHAFERI Veton SOPJANI________________ _______________________________ _______________

PARAJA DHE SISTEMI FINANCIARPARAJA DHE SISTEMI FINANCIAR

PARATHËNJEPARATHËNJE

PARAJAPARAJA KUPTIMI I PARASËKUPTIMI I PARASË FUNKSIONET E PARASËFUNKSIONET E PARASË EVULUCIONI DHE FORMAT E PARASËEVULUCIONI DHE FORMAT E PARASË OFERTA E PARASË DHE AGREGATET OFERTA E PARASË DHE AGREGATET

MONETARMONETAR

PARAJAPARAJAParaja është përmbledhje e një paradoksi.Paraja është përmbledhje e një paradoksi.Ajo është njëkohësisht malli më i rëndsishëm dhe më i Ajo është njëkohësisht malli më i rëndsishëm dhe më i

parëndsishëm i ekonomisë.parëndsishëm i ekonomisë.Paraja nuk mund të përdoret si ushqim, veshje ose Paraja nuk mund të përdoret si ushqim, veshje ose

drejtpërdrejt për të prodhuar mallra të tjera ekonomike.drejtpërdrejt për të prodhuar mallra të tjera ekonomike.Por nga ana tjetër zotrimi i sajë jep mundësin të sigurohet Por nga ana tjetër zotrimi i sajë jep mundësin të sigurohet

një shumëllojshmëri mallrash të tjera të dobishëm apo të një shumëllojshmëri mallrash të tjera të dobishëm apo të lluksit.lluksit.

Në kohë të ndryshme dhe vende të ndryshme funksionin e Në kohë të ndryshme dhe vende të ndryshme funksionin e paras e kanë luajtur sende të ndryshme.paras e kanë luajtur sende të ndryshme.

Studimin e bere në këtë drejtim tregojm se rrethë 170 sende Studimin e bere në këtë drejtim tregojm se rrethë 170 sende të ndryshme e kanë luajtur rrolin e parasë.të ndryshme e kanë luajtur rrolin e parasë.

Për të kuptuar rolin e parasë në ekonomi ne duhet të Për të kuptuar rolin e parasë në ekonomi ne duhet të kuptojm se që është paraja.kuptojm se që është paraja.

Perkufizimi i parasë varet nga perdorimi ose qellimi të cilit Perkufizimi i parasë varet nga perdorimi ose qellimi të cilit ajo i shërben.ajo i shërben.

Studimi i parasë fillon duke analizuar më parë funksionet e Studimi i parasë fillon duke analizuar më parë funksionet e saj dhe duke analizuar ndikimin në efektivitetin ekonomik.saj dhe duke analizuar ndikimin në efektivitetin ekonomik.

Gjitëashtu do të trajtohen format e evuluimit të parasë dhe Gjitëashtu do të trajtohen format e evuluimit të parasë dhe se si matet ajo aktualisht.se si matet ajo aktualisht.

KUPTIMI I PARASËKUPTIMI I PARASË

Në bisedat e përditshëme paraja ka kuptimin e shumë gjërave, Në bisedat e përditshëme paraja ka kuptimin e shumë gjërave, por për ekonomistët ajo ka një kuptim shumë të veqantë.por për ekonomistët ajo ka një kuptim shumë të veqantë.

Për të shmangur keqkuptimin trajtojm se në qfar kuptimi e Për të shmangur keqkuptimin trajtojm se në qfar kuptimi e perdorin ekonomistet fjalën para në dallim nga përdorimi i perdorin ekonomistet fjalën para në dallim nga përdorimi i zakonshëm.zakonshëm.

Ekonimistet e përcaktojn paranë si qëdo gjë që përgjithsisht Ekonimistet e përcaktojn paranë si qëdo gjë që përgjithsisht pranohet në blerjen e mallrave, kryerjen e shërbimeve ose në pranohet në blerjen e mallrave, kryerjen e shërbimeve ose në shlyrjen e borgjeve.shlyrjen e borgjeve.

Paraja shpeshë në jetën e përdishme përdoret edhe si sinonim i Paraja shpeshë në jetën e përdishme përdoret edhe si sinonim i pasurisë.pasurisë.

Ekonomistët bëjn një dallim midis parasë që perdoret Ekonomistët bëjn një dallim midis parasë që perdoret drejtëperdrejt për blerjen e mallrave dhe sherbimeve ( drejtëperdrejt për blerjen e mallrave dhe sherbimeve ( në në formën e kartmonedhave,formën e kartmonedhave, monedhave, qeqeve etjmonedhave, qeqeve etj) dhe ) dhe pasurisë që perfshinë qdo gjë që zotron njeriu dhe që shërben pasurisë që perfshinë qdo gjë që zotron njeriu dhe që shërben si rezervë vlerë.si rezervë vlerë.

Pasurija përveq parasë përfshin edhe elemente të tilla siqë jan: Pasurija përveq parasë përfshin edhe elemente të tilla siqë jan: aksionet, obligacionet, toka bujqësore, trualli, shtëpija etj.aksionet, obligacionet, toka bujqësore, trualli, shtëpija etj.

Paraja dhe të gjitha këto pasuri e kanë një karakteristik të Paraja dhe të gjitha këto pasuri e kanë një karakteristik të përbashkët dhe konsiderohen si assete.përbashkët dhe konsiderohen si assete.

FUNKSIONET E PARASËFUNKSIONET E PARASË

Qfarëdo forme e paraqitjes së parasë si guaskë, gurë i Qfarëdo forme e paraqitjes së parasë si guaskë, gurë i qmuar, ar, apo lerër, në qëdo ekonomi ajo i kryen qmuar, ar, apo lerër, në qëdo ekonomi ajo i kryen katër funksione kryesore siqë janë:katër funksione kryesore siqë janë:

1. 1. Funkaionin si mjetë këmbimiFunkaionin si mjetë këmbimi2. Funksionin si njësi llogaritëse2. Funksionin si njësi llogaritëse3. Funksionin e rezervës së vlerës3. Funksionin e rezervës së vlerës4. Funksionin e standardit të llogarive të ardhshme4. Funksionin e standardit të llogarive të ardhshme

PARAJA SI MJET KËMBIMIPARAJA SI MJET KËMBIMINë të gjitha transaksionet e tregut në ekonomi paraja Në të gjitha transaksionet e tregut në ekonomi paraja

në formën e kartëmonedhës, monedhës ose të në formën e kartëmonedhës, monedhës ose të qekut është mjetë këmbimi, domethën ajo qekut është mjetë këmbimi, domethën ajo perdoret për të paguar për mallrat dhe shërbimet.perdoret për të paguar për mallrat dhe shërbimet.

Përdorimi i parasë si mjetë këmbimi ndikonë në Përdorimi i parasë si mjetë këmbimi ndikonë në efektivitetin ekonomik, duke kursyer kohën dhe efektivitetin ekonomik, duke kursyer kohën dhe duke ulur shpenzimet për blerjen e mallrave dhe duke ulur shpenzimet për blerjen e mallrave dhe shërbimeve.shërbimeve.

Paraja e rritë efikasitetin ekonomik duke i lejuar Paraja e rritë efikasitetin ekonomik duke i lejuar njerzit te specializohen në atë punë që e bëjnë më njerzit te specializohen në atë punë që e bëjnë më mirë,shihet që paraja është një mjet i rëndsishëm.mirë,shihet që paraja është një mjet i rëndsishëm.

PARAJA NJËSI LLOGARITËSEPARAJA NJËSI LLOGARITËSE

Ky funksion i parasë shërben si njësi llogaritëse, dëmethënë ajo Ky funksion i parasë shërben si njësi llogaritëse, dëmethënë ajo perdoret për të matur vlerën e mallrave në ekonomi.perdoret për të matur vlerën e mallrave në ekonomi.

Elementi bazë për të gjita sistemet monetare është njësija e Elementi bazë për të gjita sistemet monetare është njësija e llogaritëjes ose njësija kryesore e mases me anen e së cilës: llogaritëjes ose njësija kryesore e mases me anen e së cilës: llogariten vlerat, mbahet kontabiliteti dhe nënshkruhen llogariten vlerat, mbahet kontabiliteti dhe nënshkruhen kontratat.kontratat.

Në këtë funksion paraja shërben si emrues i vetëm i vlerave të të Në këtë funksion paraja shërben si emrues i vetëm i vlerave të të gjitha mallrave të shërbimeve duke i bërë ato të gjitha mallrave të shërbimeve duke i bërë ato të bashkëmatshëme.bashkëmatshëme.

Perdorimi i parajës si njësi llogaritëse zvoglonë koston e Perdorimi i parajës si njësi llogaritëse zvoglonë koston e tranaksioneve nëpërmjet zvoglimit të numrit të qmimeve që tranaksioneve nëpërmjet zvoglimit të numrit të qmimeve që nevoitën.nevoitën.

Funksioni i parasë si njësi llogarije lejon vënjen e qmimit të Funksioni i parasë si njësi llogarije lejon vënjen e qmimit të mallrave dhe shërbimeve në kushtet e standardeve me të mallrave dhe shërbimeve në kushtet e standardeve me të njëjten vlerë.njëjten vlerë.

Për të kuptuar më mirë këtë funksion të parasë le të marrim si Për të kuptuar më mirë këtë funksion të parasë le të marrim si shembull një ekonomi në natyrë, ku paraja nuk e kryen këtë shembull një ekonomi në natyrë, ku paraja nuk e kryen këtë funksion.funksion.

Në qoftë se ekonomia ka tri mallra të themi: Në qoftë se ekonomia ka tri mallra të themi: pjeshkë, leksione pjeshkë, leksione ekonomike dhe automobilaekonomike dhe automobila, do të jene vetem tri qmime per të , do të jene vetem tri qmime per të treguar se si kembehen me njëritreguar se si kembehen me njëri tjetrin. tjetrin.

PARAJA REZERVË ME VLERËPARAJA REZERVË ME VLERËParaja shërben gjithëashtu si rezervë e vlerës, domethënë si Paraja shërben gjithëashtu si rezervë e vlerës, domethënë si

rezervë e fuqisë blerëse me kalimin e kohës.rezervë e fuqisë blerëse me kalimin e kohës.

Rezerva vlerë përdoret për të ndarë kohen e marrjes së të Rezerva vlerë përdoret për të ndarë kohen e marrjes së të ardhurave me ato të kryerjes së shërbimeve.ardhurave me ato të kryerjes së shërbimeve.

Ky funksion i parasë është i dobishëm sepse shumica nga ne Ky funksion i parasë është i dobishëm sepse shumica nga ne nuk duam t’i shpenzojm parat sapo ti marrim ato, por të nuk duam t’i shpenzojm parat sapo ti marrim ato, por të presim qastin dhe kohen e përshtatshme në të ardhmen.presim qastin dhe kohen e përshtatshme në të ardhmen.

Paraja nuk është i vetmi mjetë si rezerv e vleres sepse qdo Paraja nuk është i vetmi mjetë si rezerv e vleres sepse qdo aktiv qfardoqoft ai si, aktiv qfardoqoft ai si, para, obligacion, tokë bujqsore, para, obligacion, tokë bujqsore, truall, shtëpi ose gur i qmuartruall, shtëpi ose gur i qmuar është një mjet i ruajtjes së është një mjet i ruajtjes së pasuris.pasuris.

Shumë nga këto aktive kanë përparsi ndaj parasë si një Shumë nga këto aktive kanë përparsi ndaj parasë si një rezerv e vlerës, duke pasur parasyshë edhe rritjen e rezerv e vlerës, duke pasur parasyshë edhe rritjen e vazhdueshme të qmimeve.vazhdueshme të qmimeve.

Shkalla me të cilen një mjetë sjellë parame lehtsi thyeshmeri Shkalla me të cilen një mjetë sjellë parame lehtsi thyeshmeri dhe të lirë nga rreziku i humbjes së kapitalit mund të quhet dhe të lirë nga rreziku i humbjes së kapitalit mund të quhet shkallë e likuiditetit.shkallë e likuiditetit.

Ka dy përmasa të likuidtetit: a) shpenzimet e transaksionit të Ka dy përmasa të likuidtetit: a) shpenzimet e transaksionit të kthimit të parasë, b) rreziku i qmimit.kthimit të parasë, b) rreziku i qmimit.

EVULUCIONI DHE FORMAT E PARASËEVULUCIONI DHE FORMAT E PARASË

Nevoja për para është shumë e madhe saqë qëdo ekonomi e Nevoja për para është shumë e madhe saqë qëdo ekonomi e shpikë atë.shpikë atë.

Që një mall të luaj rrolin e parasë ai duhet ti plotsoj disa Që një mall të luaj rrolin e parasë ai duhet ti plotsoj disa kushte: kushte:

Duhet të jetë i standarizuarDuhet të jetë i standarizuar Duhet të i matë vleratDuhet të i matë vlerat Duhet të pranohet gjërsishtDuhet të pranohet gjërsisht Duhet të jetë i ndashëm Duhet të jetë i ndashëm Duhet të jetë lehtësisht i transportueshëmDuhet të jetë lehtësisht i transportueshëm Duhet të jetë i qëndrushëmDuhet të jetë i qëndrushëmFormat e parasë që kanë këto kritere kan qenë të ndryshme Format e parasë që kanë këto kritere kan qenë të ndryshme

gjatë historis njerzore duke filluar nga gjatë historis njerzore duke filluar nga lekura e kafshëve, lekura e kafshëve, gjëja e gjallë, kripa, cigaretgjëja e gjallë, kripa, cigaret etj. etj.

Në evulucionin e materialit të parasë ka qenë një prirje e Në evulucionin e materialit të parasë ka qenë një prirje e lëvizjes nga lëndet më të dobishme tek ato më pak të lëvizjes nga lëndet më të dobishme tek ato më pak të dobishme.dobishme.

Evulucioni i formave të parasë ka qenë kalimi nga paraja mall Evulucioni i formave të parasë ka qenë kalimi nga paraja mall tek paraja kredi.tek paraja kredi.

Vetem paraja mall ka perjetuar dy ndryshime dhe ka kaluar në Vetem paraja mall ka perjetuar dy ndryshime dhe ka kaluar në dy etapa.dy etapa.

Paraja mallë Paraja mallë Paraja krediParaja kredi

Paraja mall, këtu përfshihen si mallrat e perdorura ne rolin e Paraja mall, këtu përfshihen si mallrat e perdorura ne rolin e parasë si: parasë si: drithrat, kripa, gjëja e gjallë, duhanidrithrat, kripa, gjëja e gjallë, duhani etj. etj.

Paraja kredi është para plotsisht e këmbyeshme me paran mall, Paraja kredi është para plotsisht e këmbyeshme me paran mall, si materiali ajo është e bërë nga letra.si materiali ajo është e bërë nga letra.

Përdorim të gjërë sotë kanë marrë kartat e kreditit dhe të debitit Përdorim të gjërë sotë kanë marrë kartat e kreditit dhe të debitit si instrumente që kanë lehtsuar mjaft kryerjen e si instrumente që kanë lehtsuar mjaft kryerjen e transaksioneve të pagesave pa perdorimin e kartmonedhave transaksioneve të pagesave pa perdorimin e kartmonedhave dhe monedhave.dhe monedhave.

Sipas formes fizike, paraja në kuptimin e ngushtë egziston në tri Sipas formes fizike, paraja në kuptimin e ngushtë egziston në tri forma:forma:

Monedha metalikeMonedha metalike Paraja prej letreParaja prej letre Paraja llogariParaja llogari

Dy gruper e para quhen grupet e paras të prekshme ose para të Dy gruper e para quhen grupet e paras të prekshme ose para të gatshme.gatshme.

Kartëmonedhat dhe monedhat janë para fizike që qarkulloj në nje Kartëmonedhat dhe monedhat janë para fizike që qarkulloj në nje ekonomi.ekonomi.

Kartë monedha është para e stampuar me një letër të veqant mbi Kartë monedha është para e stampuar me një letër të veqant mbi të cilen jan vendosur mbishkrime, shifra dhe figura të caktuara të cilen jan vendosur mbishkrime, shifra dhe figura të caktuara si dhe eleente të tjera siguriesi dhe eleente të tjera sigurie..

Monedha ose paraja metalike është form e perpunuar e parasë, Monedha ose paraja metalike është form e perpunuar e parasë, format e sotme të paras metalike mund të quhen si para mall format e sotme të paras metalike mund të quhen si para mall me ndryshime ndermjet vlere emrore dhe vleres së me ndryshime ndermjet vlere emrore dhe vleres së mbrendshme.mbrendshme.

OFERTA E PARASË DHE AGREGATËT MONETAROFERTA E PARASË DHE AGREGATËT MONETAR

Aji qfar e bënë aktiv paranë është fakti se njerzit besojn në të Aji qfar e bënë aktiv paranë është fakti se njerzit besojn në të dhe a jan të gatshëm ta pranojn ata si mjet pagese.dhe a jan të gatshëm ta pranojn ata si mjet pagese.

Siqë e pamë histprikisht rolin e paras e kanë luajtur shume Siqë e pamë histprikisht rolin e paras e kanë luajtur shume aktive duke filluar nga aktive duke filluar nga ari, kartëmonedhat, llogarit e qeqeveari, kartëmonedhat, llogarit e qeqeve etj.etj.

Oferta e paras është rezerva e mjeteve likuide e cila mund te Oferta e paras është rezerva e mjeteve likuide e cila mund te shkëmbehet lirishem me mallra dhe shërbime si dhe të shlyej shkëmbehet lirishem me mallra dhe shërbime si dhe të shlyej borgjet.borgjet.

Oferta e paras shpreh shumen e parave në dispozicion për Oferta e paras shpreh shumen e parave në dispozicion për transaksione dhe investime në ekonomi.transaksione dhe investime në ekonomi.

Për të percaktuar oferten e parasë (M) perdoren dy kritere Për të percaktuar oferten e parasë (M) perdoren dy kritere bazë.bazë.

Kriteri i transaksionitKriteri i transaksionit Kriteri i likuiditetitKriteri i likuiditetit

Sipas ketij kriteri llogariten katër agregat monetar:Sipas ketij kriteri llogariten katër agregat monetar:

M1; M2; M3 dhe LM1; M2; M3 dhe L

M1 – elementet e këtij agregati janë:M1 – elementet e këtij agregati janë:

a)a) Monedha metalike në qarkullimMonedha metalike në qarkullim

b)b) Kartëmonedhat në qarkullimKartëmonedhat në qarkullim

c)c) Depozita në para dhe llogarit likuiduse bankareDepozita në para dhe llogarit likuiduse bankare

d)d) Qeqet e udhëtarit Qeqet e udhëtarit

M2 - elementet e këtij agregati janë:M2 - elementet e këtij agregati janë:

a)a) Depozitat e kursimit dhe ato me fatëDepozitat e kursimit dhe ato me fatë

b)b) Llogarit e depozitave të tregut të parasëLlogarit e depozitave të tregut të parasë

c)c) Marrveshjet e riblerjes me afat 24 oreMarrveshjet e riblerjes me afat 24 ore

d)d) Marrveshjet në euro, dollarëMarrveshjet në euro, dollarë

M3 - elementet e këtij agregati janë:M3 - elementet e këtij agregati janë:

a)a) Depozitat afatëgjate në shuma të mëdhaDepozitat afatëgjate në shuma të mëdha

b)b) Marrëveshjet e riblera me afat 1-14 ditëMarrëveshjet e riblera me afat 1-14 ditë

c)c) Fondet e përbashkëta instutucionale te tregut te Fondet e përbashkëta instutucionale te tregut te parasëparasë

L – mates i likuiditetit që perfshin keto elementeL – mates i likuiditetit që perfshin keto elemente

a) Obligacionet e kursimit; b) bonat e thesatit; c) letrat a) Obligacionet e kursimit; b) bonat e thesatit; c) letrat tregtare tregtare

d) pranimet e bankës.d) pranimet e bankës.

Components of M1

1%

23%

28%

48%

currency

traveler's checks

demand deposits

other checkable

Components of M2 M122%

small CDs20%savings

39%

money market19%