PARAJA DHE BANKA

Mr.sci. Drita Krasniqi

PARAJA DHE BANKACKA ESHTE PARAJA ?

Paraja është përmbledhje e një paradoksi.Ajo është njëkohësisht malli më i rëndesishëm dhe

më i parëndesishëm i ekonomisë.Paraja nuk mund të përdoret si ushqim, veshje ose

drejtpërdrejt për të prodhuar mallra të tjera ekonomike.

Por nga ana tjetër zotrimi i saj jep mundësine të sigurohet një shumëllojshmëri mallrash të tjera të dobishëm apo të lluksit.

Në kohë të ndryshme dhe vende të ndryshme funksionin e paras e kanë luajtur sende të ndryshme.Studimin e bere në këtë drejtim tregojm se rrethë170 sende të ndryshme e kanë luajtur rolin e parasë.

PARAJA DHE BANKA

Për të kuptuar rolin e parasë në ekonomi ne duhet të kuptojm se cka është paraja.

Perkufizimi i parasë varet nga perdorimi ose qellimi të cilit ajo i shërben.

Studimi i parasë fillon duke analizuar më parë funksionet e saj dhe duke analizuar ndikimin në efektivitetin ekonomik.

Gjithashtu do të trajtohen format e evaluimit të parasë dhe se si matet ajo aktualisht.

Kur ne mendojmë për qarkullimin, rëndom mendojmë për paranë.

Në përgjithësi është e qartë se paraja është një produkt që plotëson kërkesat me sa vijon:Mjet i pagesës dhe llogaritjes,Mjet këmbimi, dhe

Ruajtëse e vlerës.

PARAJA DHE BANKA

KUPTIMI I PARASENë bisedat e përditshme paraja ka kuptimin e

shumë gjërave, por për ekonomistët ajo ka një kuptim shumë të veqantë.

Për të shmangur keqkuptimin trajtojm se në cfare kuptimi e perdorin ekonomistet fjalën para në dallim nga përdorimi i zakonshëm.

Ekonomistet e përcaktojne paranë si cdo gjë që përgjithesisht pranohet në blerjen e mallrave, kryerjen e shërbimeve ose në shlyrjen e borgjeve.

Paraja shpesh në jetën e përditshme përdoret edhe si sinonim i pasurisë.

PARAJA DHE BANKA

Ne jeten e perditshme njerezit me para shprehin nivelin e cmimit te mallrave e te sherbimeve,shprehin nivelin e pages e shpeshhere edhe te pasurise

Ekonomistët bëjne një dallim midis parasë që perdoret drejtëperdrejt për blerjen e mallrave dhe te sherbimeve ( në formën e kartmonedhave,monedhave, qeqeve etj ) dhe pasurisë që perfshin cdo gjë që zotron njeriu dhe që shërben si rezervë vlerë.

Pasuria përveq parasë përfshine edhe elemente të tilla siq jane: aksionet, obligacionet, toka bujqësore, trualli, shtëpia etj.

Paraja dhe të gjitha këto pasuri e kanë një karakteristike të përbashkët dhe konsiderohen si asete.

PARAJA DHE BANKAParaja,eshte nje kategori ekonomike e caktuar,nje

konvencion apo marreveshje midis njerezve per ti dhene nje sendi te caktuar atributet e nje ekuivalenti te pergjithshem

Pra,paraja eshte nje produkt, me ndihmen e te cilit behet e mundur kembimi i te gjitha mallerave apo sherbimeve.

FORMAT E PARASESipas formes fizike, paraja në kuptimin e ngushtë

egziston në tri forma:Monedha metalikeParaja prej letreParaja llogariDy grupet e para quhen grupet e parase të prekshme

ose para të gatshme.Kartëmonedhat dhe monedhat janë para fizike që qarkullojnë ne nje ekonomi

PARAJA DHE BANKANevoja për para është shumë e madhe saqë cdo

ekonomi e shpikë atë.Që një mall të luaj rolin e parasë ai duhet ti plotesoje disa kushte:

o Duhet të jetë i standarizuaro Duhet të i matë vlerato Duhet të pranohet gjëresishto Duhet të jetë i ndashëmo Duhet të jetë lehtësisht i transportueshëmo Duhet të jetë i qëndrushëmEvulucioni i formave të parasë ka qenë kalimi nga

paraja mall tek paraja kredi.Vetem paraja mall ka perjetuar dy ndryshime dhe ka kaluar në dy etapa.

Paraja mallëParaja kredi

PARAJA DHE BANKA

FUNKSIONET E PARASE

Cfarëdo forme e paraqitjes së parasë si guaskë, gurë i cmuar, ar, apo letër, në cdo ekonomi ajo i kryen katër funksione kryesore siqë janë:

1. Funksionin si mjet këmbimi2. Funksionin si njësi llogaritëse3. Funksionin e rezervës së vlerës4. Funksionin e standardit të llogarive të ardhshme

PARAJA DHE BANKA

PARAJA SI MJET KËMBIMI• Ky eshte funskioni me i njohur i parase.Në të gjitha transaksionet e tregut në ekonomi

paraja në formën e kartëmonedhës, monedhës ose të qekut është mjet këmbimi, domethëne se ajo perdoret për të paguar për mallrat dhe shërbimet.

Përdorimi i parasë si mjetë këmbimi ndikonë në efektivitetin ekonomik, duke kursyer kohën dhe duke ulur shpenzimet për blerjen e mallrave dhe shërbimeve.

Paraja e rritë efikasitetin ekonomik duke i lejuar njerezit te specializohen në atë punë që e bëjnë më mirë,shihet që paraja është një mjet mjaft i rëndsishëm.

PARAJA DHE BANKA

PARAJA SI MJET KËMBIMIKembimi kerkon takimin e domosdoshem te dy agjenteve

ekonomik qe kane deshira te njejta per kembim;Kembimi kerkon krahasimin e dy mallerave/sherbimeve

qe jane objekt i transaksionit te kembimit;Ne kembim lypset shpeshhere ndarja e mallerave qe

jane te pandashemSi perfundim,ne pergjithesi,me funksionin e mjetit te

kembimit paraja perkufizohet si mjet i rregullimeve:o te papercaktuara(dmth te lejosh te blesh çfardo malli )o te pergjithshme- pranuar prej gjith bote dhe çfardo

rrethaneo te menjehereshme-menjiher realizohet transfera e

parase

PARAJA DHE BANKAPARAJA MASE E VLERES OSE NJËSI LLOGARITËSEKy funksion i parasë shërben si njësi llogaritëse,

domethënë ajo perdoret për të matur vlerën e mallrave në ekonomi.

Elementi bazë për të gjitha sistemet monetare është njësia e llogaritjes ose njësia kryesore e mases me anen e së cilës: llogariten vlerat, mbahet kontabiliteti dhe nënshkruhen kontratat.

Në këtë funksion paraja shërben si emerues i vetëm i vlerave të të gjitha mallrave të shërbimeve duke i bërë ato të bashkëmatshme.

Perdorimi i parasë si njësi llogaritëse zvoglon koston e tranaksioneve nëpërmjet zvogelimit të numrit të cmimeve që nevoitën.

PARAJA DHE BANKAPARAJA MASE E VLERES OSE NJËSI LLOGARITËSEFunksioni i parasë si njësi llogarije lejon vënjen e

cmimit të mallrave dhe shërbimeve në kushtet e standardeve me të njëjten vlerë.

Për të kuptuar më mirë këtë funksion të parasë le të marrim si shembull një ekonomi në natyrë, ku paraja nuk e kryen këtë funksion.

Në qoftë se ekonomia ka tri mallra të themi: pjeshkë, leksione ekonomike dhe automobila , do të jene vetem tri cmime per të treguar se si kembehen me njëri tjetrin.

Vlera e mallrave matet ne njesine e parase ahstu si matet pesha e nje sendi ne kilogram apo sikunder matet gjatesia ne metra,etj.

PARAJA DHE BANKAPARAJA REZERVË ME VLERËParaja shërben gjithëashtu si rezervë e vlerës,

domethënë si rezervë e fuqisë blerëse me kalimin e kohës.

Rezerva vlerë përdoret për të ndarë kohen e marrjes së të ardhurave me ato të kryerjes së shërbimeve.

Ky funksion i parasë është i dobishëm sepse shumica nga ne nuk duam t’i shpenzojm parat sapo ti marrim ato, por të presim qastin dhe kohen e përshtatshme në të ardhmen.

Paraja nuk është i vetmi mjet si rezerve e vleres sepse cdo aktiv cfaredo cofte ai si, para, obligacion, tokë bujqesore, truall, shtëpi ose gur i cmuar është një mjet i ruajtjes së pasurise.

PARAJA DHE BANKAPARAJA REZERVË ME VLERËShumë nga këto aktive kanë përparsi ndaj parasë si

një rezerve e vlerës, duke pasur parasyshë edhe rritjen e vazhdueshme të cmimeve.

Shkalla me të cilen një mjet sjellë para me lehtesi thyeshmeri dhe të lirë nga rreziku i humbjes së kapitalit mund të quhet shkallë e likuiditetit.Kjo eshte nje nder vetite me te rendesishme te parase.

Jane dy përmasa të likuidtetit:a)shpenzimet e transaksionit të kthimit të parasë, b)rreziku i cmimit.

PARAJA DHE BANKA

PARAJA,STANDARD I PAGESAVE TE ARDHME

Paraja sherben si standard per pagesat qe jane shtyer per t’u kryer ne te ardhmen

Kontratat e shlyerjes i nenshtrohen nje detyrimi te shprehur ne nje njesi monetare e te pranuar si standard,si te pandryshuar

PARAJA DHE BANKASISTEMI BANKAR,ORGANIZIMI I TIJ DHE BANKA QENDRORE Banka eshte institucion financiar ndermjetesimi qe

sherben per te vendosur ekuilibrat e nevojshme midis flukseve suficitare dhe atyre deficitare ne ekonomi

Bankat jane biznes i nje lloji te vecante;objekt i veprimtarise se tyre eshte tregtimi i parave .

Bankat jane te llojeve te ndryshme po me te rendesishmet konsiderohen bankat tregtare

Teresia e llojeve te ndryshme te bankave,me lidhje te ndersjella me njera tjetren dhe me funksione te caktuara perben – sistemin bankar te cdo vendi.

Sistemi bankar me nje nivel – sistem monobankar

Sistemi bankar me dy nivele

PARAJA DHE BANKASISTEMI BANKAR,ORGANIZIMI I TIJ DHE BANKA QENDRORE Bankat qendrore,ne pergjithesi jane

ndermjetes,funksioni kryesor i te cilave eshte realizimi i objektivave te politikes publike te shtetit,duke operuar me parametra te rendesishem monetar,sikurse eshte oferta e parase.

Banka qendrore normalisht eshte ne zemer te sistemit te pagesave te vendit,Ajo percakton oferten e parase dhe drejton sistemet e pagesave e te kompensimeve ndermjet bankave.

Ne shumicen e vendeve,banka qendrore eshte e identifikuar me emrin e shtetit qe i perket,si psh

Banka Qendrore e Kosoves

PARAJA DHE BANKAORGANIZMAT FINANCIAR NDERKOMBETARo Aktualisht ekzistojne shume organizma financiare

nderkombetar e,qellimi i te cilave eshte te koordinojne e te bashkerendojne politikat financiare te vendeve te ndryshme.

o Ekzistojne edhe dy organizma te rendesishem financiare nderkombetare qe kane per mision zhvillimin e kembimeve financiare dhe tregtare :

o Fondi Monetar Nderkombetar (FMN)o Banka Nderkombetare per Rindertim dhe Zhvillim

(BNRZH) ose sic thirret ndryshe Banka Boterore (BB)

Banka qendore e KosovesTe nxis dhe te mbaj nji sit financiar stabil(te

qendrushem,sigurt dhe efikas te pagesave)

Arritja dhe ruajtja stabile e qmimeve vendore

B.Q mbeshtet politiken e pergjithshm dhe ekonimikete qeverise

Vepron ne parimin e ekonmis se tregut te hapur me konkurenc e lire

PARAJA DHE BANKAPOLITIKA MONETARE DHE INSTRUMENTET E

SAJ Politika monetare perfshine nje teresi synimesh apo

objektivash me karakter makroekonomik te cilat mund te arrihen vetem duke perdorur instrumente te caktuara.

Objektivat kryesore makroekonomike qe kerkon te arrije banka qendrore jane:

Qendrueshmeria e nivelit te cmimeveNiveli relativisht i larte i punesimitRritja ekonomikeQendrueshmeria e normave te interesitQendrueshmeria ne tregjet valutore

PARAJA DHE BANKA

POLITIKA MONETARE DHE INSTRUMENTET E SAJ

Banka qendrore per arritjen e objektivave te saj perdore instrumente te ndryshme,ato klasifikohen si :

Direkte – niveli minimal i intersit per depozitat, niveli maksimal i intersit per huate,kufiri i kredise per bankat tregtare,etj

Indirekte – rezervat e detyrueshme,norma e zbritjes apo e refinanciamit dhe veprimet ne tregune hapur

PARAJA DHE BANKATREGU I PARASEKalimi i fondeve nga subjektet suficitare ne ato

deficitare realizohet me ndermjetesimin e dy tregjeve :

o tregut te parase dhe o tregut te kapitaleveTregu i parase apo ndryshe tregu monetar,ka te beje

me tregtimin e borxheve me maturim afatshkurter,si rregull deri ne 12 muaj

Tregu i parase u siguron subjekteve ekonomike dhe individeve liquiditetet e nevojshme,ne shumat e deshiruara dhe ne kohen e duhur.

Tregu i parase eshte poashtu tregu i shitjes me shumice te instrumenteve financiare afatshkurter,qe kane likuiditet te larte dhe risk te ulet.

PARAJA DHE BANKATREGU I PARASENe tregun e parase tregtohet nje shumellojshmeri

instrumentesh financiare.Si me te rendesishme konsiderohen:

Bonot e thesarit – letrat me vlere te emetuara nga qeveria

Letrat tregtareCertifikatat e depozitaveMarreveshjet e riblerjes (REPO)NDERMJETESIT FINANCIARE JOBANKARETe njetin funksion e kryejne edhe ndermjetesit tjere

financiare jobankare si:Kompanite e sigurimit,fondet e pensioneve,institucionet

kreditore,shoqerite e kursimit dhe te huase,kompanite e sherbimeve financiare,etj

www.Biznesi.net