16
_________ Purwiyatno Hariyadi phariyadi.staff.ipb.ac.id 1 Hariyadi, P. 2018. PENGENALAN CODEX ALIMENTARIUS COMMISSON phariyadi.staff.ipb.ac.id Purwiyatno Hariyadi Purwiyatno Hariyadi Vice Chairperson, Codex Alimentarius Commission Professor, Department of Food Science & Technology, Faculty of Agricultural Engineering and Technology, Bogor Agricultural University (IPB), Bogor, Indonesia Senior scientist, Southeast Asian Food & Agricultural Science & Technology (SEAFAST) Center, Bogor Agricultural University (IPB), Bogor, Indonesia PENGENALAN CODEX: Codex Alimentarius Commission phariyadi.staff.ipb.ac.id Purwiyatno Hariyadi ________________ REFERENSI: Understanding Codex (http://www.fao.org/3/CA1176EN/ca1176en.pdf) Procedural Manual of the Codex Alimentarius Commission 26th edition (http://www.fao.org/3/i8608en/I8608EN.pdf) Outline: 1. Sejarah CAC 2. Tujuan Codex 3. Luaran CODEX 4. Legalitas Standar CODEX 5. Keanggotaan CODEX 6. CODEX & Analisis Risiko: Dasar Pengembangan Standard Codex 7. Proses Pengembangan Standard Codex 8. Penutup PENGENALAN CODEX: Codex Alimentarius Commission

PENGENALAN CODEX Codex Alimentarius Commissionphariyadi.staff.ipb.ac.id/files/2018/11/ITP302-PENGENALAN-CODEX-PHA... · internasional. Berfungsi sebagai teks dasar untuk memandu penyelesaian

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: PENGENALAN CODEX Codex Alimentarius Commissionphariyadi.staff.ipb.ac.id/files/2018/11/ITP302-PENGENALAN-CODEX-PHA... · internasional. Berfungsi sebagai teks dasar untuk memandu penyelesaian

_________Purwiyatno Hariyadiphariyadi.staff.ipb.ac.id

1

Hariyadi, P. 2018. PENGENALAN CODEX ALIMENTARIUS COMMISSON

phariyadi.staff.ipb.ac.idPurwiyatno Hariyadi

Purwiyatno Hariyadi

‐ Vice Chairperson, Codex Alimentarius Commission‐ Professor, Department of Food Science & Technology, Faculty of 

Agricultural Engineering and Technology, Bogor Agricultural University (IPB), Bogor, Indonesia

‐ Senior scientist, Southeast Asian Food & Agricultural Science & Technology (SEAFAST) Center, Bogor Agricultural University (IPB), Bogor, Indonesia

PENGENALAN CODEX:Codex Alimentarius Commission

phariyadi.staff.ipb.ac.idPurwiyatno Hariyadi

________________REFERENSI: • Understanding Codex (http://www.fao.org/3/CA1176EN/ca1176en.pdf)• Procedural Manual of the Codex Alimentarius Commission 26th edition (http://www.fao.org/3/i8608en/I8608EN.pdf)

Outline:1. Sejarah CAC2. Tujuan Codex3. Luaran CODEX4. Legalitas Standar CODEX5. Keanggotaan CODEX6. CODEX & Analisis Risiko: Dasar Pengembangan Standard Codex7. Proses Pengembangan Standard Codex8. Penutup

PENGENALAN CODEX:Codex Alimentarius Commission

Page 2: PENGENALAN CODEX Codex Alimentarius Commissionphariyadi.staff.ipb.ac.id/files/2018/11/ITP302-PENGENALAN-CODEX-PHA... · internasional. Berfungsi sebagai teks dasar untuk memandu penyelesaian

_________Purwiyatno Hariyadiphariyadi.staff.ipb.ac.id

2

Hariyadi, P. 2018. PENGENALAN CODEX ALIMENTARIUS COMMISSON

phariyadi.staff.ipb.ac.idPurwiyatno Hariyadi

• Intergovernmental food standards-setting body

• Didirikan oleh FAO dan WHO (1961-1962)

• Melaksanakan program bersama FAO/WHO untuk pengembangan standar pangan

(1) Pendahuluan … Sejarah CODEX

phariyadi.staff.ipb.ac.idPurwiyatno Hariyadi

(2) Tujuan CODEX

Mengembangkan standar, pedoman, dan praktek yang baik (codes of practice) untuk

(i) Melindungan kesehatan konsumen, dan(ii) Memastikan terjadinya praktek adil dalam

perdagangan pangan.

Page 3: PENGENALAN CODEX Codex Alimentarius Commissionphariyadi.staff.ipb.ac.id/files/2018/11/ITP302-PENGENALAN-CODEX-PHA... · internasional. Berfungsi sebagai teks dasar untuk memandu penyelesaian

_________Purwiyatno Hariyadiphariyadi.staff.ipb.ac.id

3

Hariyadi, P. 2018. PENGENALAN CODEX ALIMENTARIUS COMMISSON

phariyadi.staff.ipb.ac.idPurwiyatno Hariyadi

LUARAN :1. Standar [… persyaratan-persyaratan khusus, kuantitatif dan/atau

kualitatif untuk produk atau kelompok produk] S/d 2018 = 222 standar

(3) Luaran CODEX

Mengembangkan standar, pedoman, dan praktek yang baik (codes of practice) untuk

(i) Melindungan kesehatan konsumen, dan(ii) Memastikan terjadinya praktek adil dalam

perdagangan pangan.

http://www.fao.org/fao-who-codexalimentarius/codex-texts/all-standards/en/

phariyadi.staff.ipb.ac.idPurwiyatno Hariyadi

LUARAN :1. Standar2. Pedoman [… persyaratan yang perlu dipenuhi supaya suatu tujuan

khusus tertentu dapat dicapai (utamanya ditujukan untukpemerintah)]

S/d 2018 = 79 Pedoman

Mengembangkan standar, pedoman, dan praktek yang baik (codes of practice) untuk

(i) Melindungan kesehatan konsumen, dan(ii) Memastikan terjadinya praktek adil dalam

perdagangan pangan.

(3) Luaran CODEX

http://www.fao.org/fao-who-codexalimentarius/codex-texts/all-standards/en/

Page 4: PENGENALAN CODEX Codex Alimentarius Commissionphariyadi.staff.ipb.ac.id/files/2018/11/ITP302-PENGENALAN-CODEX-PHA... · internasional. Berfungsi sebagai teks dasar untuk memandu penyelesaian

_________Purwiyatno Hariyadiphariyadi.staff.ipb.ac.id

4

Hariyadi, P. 2018. PENGENALAN CODEX ALIMENTARIUS COMMISSON

phariyadi.staff.ipb.ac.idPurwiyatno Hariyadi

LUARAN :1. Standar2. Pedoman3. Praktek yang Baik [ … persyaratan yang perlu dipenuhi supaya

mencapai kesesuaian thd peraturan yang ada (utamanya untukpemerintah dan industri)]

S/d 2018 = 79 CoPs

Mengembangkan standar, pedoman, dan praktekyang baik (codes of practice) untuk

(i) Melindungan kesehatan konsumen, dan(ii) Memastikan terjadinya praktek adil dalam

perdagangan pangan.

(3) Luaran CODEX

http://www.fao.org/fao-who-codexalimentarius/codex-texts/all-standards/en/

phariyadi.staff.ipb.ac.idPurwiyatno Hariyadi

LUARAN :1. Standar 2. Pedoman3. Kode Praktek 4. Rekomendasi5. Dll

STANDAR CODEX= CODEX TEXTScc

http://www.fao.org/fao-who-codexalimentarius/codex-texts/all-standards/en/

Mengembangkan standar, pedoman, dan praktek yang baik (codes of practice) untuk

(i) Melindungan kesehatan konsumen, dan(ii) Memastikan terjadinya praktek adil dalam

perdagangan pangan.

(3) Luaran CODEX

Page 5: PENGENALAN CODEX Codex Alimentarius Commissionphariyadi.staff.ipb.ac.id/files/2018/11/ITP302-PENGENALAN-CODEX-PHA... · internasional. Berfungsi sebagai teks dasar untuk memandu penyelesaian

_________Purwiyatno Hariyadiphariyadi.staff.ipb.ac.id

5

Hariyadi, P. 2018. PENGENALAN CODEX ALIMENTARIUS COMMISSON

phariyadi.staff.ipb.ac.idPurwiyatno Hariyadi

(4) Legalitas Standar CODEX

Berdasarkan Perjanjian SPS, standar Codex diberikan status sebagai acuan/referensi untuk harmonisasi internasional.

Berfungsi sebagai teks dasar untuk memandu penyelesaian sengketa perdagangan.

Anggota WTO diminta untuk mendasarkan langkah-langkah keamanan pangan nasional mereka pada standar Codex

Komite SPS dan TBT WTO tidak membedakan status standar, pedoman, praktek yang baik, rekomendasi, dll

STANDAR CODEX= CODEX TEXTScc

phariyadi.staff.ipb.ac.idPurwiyatno Hariyadi

= f(perdagangan internasional)

(5) Keanggotaan CODEX

Page 6: PENGENALAN CODEX Codex Alimentarius Commissionphariyadi.staff.ipb.ac.id/files/2018/11/ITP302-PENGENALAN-CODEX-PHA... · internasional. Berfungsi sebagai teks dasar untuk memandu penyelesaian

_________Purwiyatno Hariyadiphariyadi.staff.ipb.ac.id

6

Hariyadi, P. 2018. PENGENALAN CODEX ALIMENTARIUS COMMISSON

phariyadi.staff.ipb.ac.idPurwiyatno Hariyadi

CCLAC33

CCEURO51

CCAFRICA49

CCASIA24

CCNEA17

CCSWF&NA12

CCSWF&NA2

• Keanggotaan global (meliputi semua Benua)

• Mewakili 99% populasi dunia

Today (May, 2018) :• 189 Anggota

• 188 Anggota Negara• 1 Angggota Organisasi (EU)

• 219 Pengamat Codex

(5) Keanggotaan CODEX

phariyadi.staff.ipb.ac.idPurwiyatno Hariyadi

Managjemen Risiko

CAC & Negara Anggota

Peraturan dan kebijakan

(6) CODEX & Analisis Risiko: Dasar Pengembangan Standard Codex

Page 7: PENGENALAN CODEX Codex Alimentarius Commissionphariyadi.staff.ipb.ac.id/files/2018/11/ITP302-PENGENALAN-CODEX-PHA... · internasional. Berfungsi sebagai teks dasar untuk memandu penyelesaian

_________Purwiyatno Hariyadiphariyadi.staff.ipb.ac.id

7

Hariyadi, P. 2018. PENGENALAN CODEX ALIMENTARIUS COMMISSON

phariyadi.staff.ipb.ac.idPurwiyatno Hariyadi

Kajian Risiko

FAO & WHO

Managjemen Risiko

CAC & Negara Anggota

Peraturan dan kebijakanSaran Ilmiah

dan analisis informasi

dasar dan bukti ilmiah

(6) CODEX & Analisis Risiko: Dasar Pengembangan Standard Codex

phariyadi.staff.ipb.ac.idPurwiyatno Hariyadi

Komunikasi Risiko

Kajian Risiko

FAO & WHO

Managjemen Risiko

CAC & Negara Anggota

Dialog dengan SEMUA pemangku kepentingan

Peraturan dan kebijakanSaran Ilmiah

dan analisis informasi

dasar dan bukti ilmiah

(6) CODEX & Analisis Risiko: Dasar Pengembangan Standard Codex

Page 8: PENGENALAN CODEX Codex Alimentarius Commissionphariyadi.staff.ipb.ac.id/files/2018/11/ITP302-PENGENALAN-CODEX-PHA... · internasional. Berfungsi sebagai teks dasar untuk memandu penyelesaian

_________Purwiyatno Hariyadiphariyadi.staff.ipb.ac.id

8

Hariyadi, P. 2018. PENGENALAN CODEX ALIMENTARIUS COMMISSON

phariyadi.staff.ipb.ac.idPurwiyatno Hariyadi

Kajian Risiko Internasional Manajemen RisikoInternasional

Komunikasi Risiko

Meminta nasehat(meminta

dilakukannyaKajian Risiko)

CODEXALIMENTARIUSCOMMISSION

(CAC)

(6) CODEX & Analisis Risiko: Dasar Pengembangan Standard Codex

phariyadi.staff.ipb.ac.idPurwiyatno Hariyadi

Kajian Risiko Internasional

JECFA (Food Additives, Vet drug residues, Contaminants in food)

JMPR(Pesticide Residue in food)

JEMRA (Microbiological hazard in food)

JEMNU(Nutrition)

Ad hoc expert consultation emerging issues

Manajemen RisikoInternasional

Komunikasi Risiko

Meminta nasehat(meminta

dilakukannyaKajian Risiko)

CODEXALIMENTARIUSCOMMISSION

(CAC)

(6) CODEX & Analisis Risiko: Dasar Pengembangan Standard Codex

Page 9: PENGENALAN CODEX Codex Alimentarius Commissionphariyadi.staff.ipb.ac.id/files/2018/11/ITP302-PENGENALAN-CODEX-PHA... · internasional. Berfungsi sebagai teks dasar untuk memandu penyelesaian

_________Purwiyatno Hariyadiphariyadi.staff.ipb.ac.id

9

Hariyadi, P. 2018. PENGENALAN CODEX ALIMENTARIUS COMMISSON

phariyadi.staff.ipb.ac.idPurwiyatno Hariyadi

Kajian Risiko Internasional

JECFA (Food Additives, Vet drug residues, Contaminants in food)

JMPR(Pesticide Residue in food)

JEMRA (Microbiological hazard in food)

JEMNU(Nutrition)

Ad hoc expert consultation emerging issues

Manajemen RisikoInternasional

Saran/ pendapat Ilmiah

Komunikasi Risiko

Meminta nasehat(meminta

dilakukannyaKajian Risiko)

CODEXALIMENTARIUSCOMMISSION

(CAC)

(6) CODEX & Analisis Risiko: Dasar Pengembangan Standard Codex

phariyadi.staff.ipb.ac.idPurwiyatno Hariyadi

Kajian Risiko Internasional

JECFA (Food Additives, Vet drug residues, Contaminants in food)

JMPR(Pesticide Residue in food)

JEMRA (Microbiological hazard in food)

JEMNU(Nutrition)

Ad hoc expert consultation emerging issues

Manajemen RisikoInternasional

Saran/ pendapat Ilmiah

Komunikasi Risiko

Meminta nasehat(meminta

dilakukannyaKajian Risiko)

CODEXALIMENTARIUSCOMMISSION

(CAC)

Proses 8Langkah

Dialog dengan SEMUAPemangku

Kepentingan

(6) CODEX & Analisis Risiko: Dasar Pengembangan Standard Codex

Page 10: PENGENALAN CODEX Codex Alimentarius Commissionphariyadi.staff.ipb.ac.id/files/2018/11/ITP302-PENGENALAN-CODEX-PHA... · internasional. Berfungsi sebagai teks dasar untuk memandu penyelesaian

_________Purwiyatno Hariyadiphariyadi.staff.ipb.ac.id

10

Hariyadi, P. 2018. PENGENALAN CODEX ALIMENTARIUS COMMISSON

phariyadi.staff.ipb.ac.idPurwiyatno Hariyadi

(7) Proses/mekanisme: Proses 8 LangkahPengembangan Standard Codex

phariyadi.staff.ipb.ac.idPurwiyatno Hariyadi

Discussion paper

Projectdocument

Committee/TF

(7) Proses/mekanisme: Proses 8 LangkahPengembangan Standard Codex

Page 11: PENGENALAN CODEX Codex Alimentarius Commissionphariyadi.staff.ipb.ac.id/files/2018/11/ITP302-PENGENALAN-CODEX-PHA... · internasional. Berfungsi sebagai teks dasar untuk memandu penyelesaian

_________Purwiyatno Hariyadiphariyadi.staff.ipb.ac.id

11

Hariyadi, P. 2018. PENGENALAN CODEX ALIMENTARIUS COMMISSON

phariyadi.staff.ipb.ac.idPurwiyatno Hariyadi

Discussion paper

Projectdocument

Committee/TF

CR

Executive Comm (critical review)

Yes-

No

(7) Proses/mekanisme: Proses 8 LangkahPengembangan Standard Codex

phariyadi.staff.ipb.ac.idPurwiyatno Hariyadi

Discussion paper

Projectdocument

Committee/TF

CR

Commission (adoption)

Executive Comm (critical review)

START (S1)

Yes-

No

Yes-

No

(7) Proses/mekanisme: Proses 8 LangkahPengembangan Standard Codex

CAC

Page 12: PENGENALAN CODEX Codex Alimentarius Commissionphariyadi.staff.ipb.ac.id/files/2018/11/ITP302-PENGENALAN-CODEX-PHA... · internasional. Berfungsi sebagai teks dasar untuk memandu penyelesaian

_________Purwiyatno Hariyadiphariyadi.staff.ipb.ac.id

12

Hariyadi, P. 2018. PENGENALAN CODEX ALIMENTARIUS COMMISSON

phariyadi.staff.ipb.ac.idPurwiyatno Hariyadi

Discussion paper

Projectdocument

Committee/TF

CR S 1

Commission (adoption)

Executive Comm (critical review)

Proposed draft standardS2

draftingS3

consultation

S4discussion/

drafting

Committee/TF

Yes-

No

Yes-

No

(7) Proses/mekanisme: Proses 8 LangkahPengembangan Standard Codex

START (S1)

phariyadi.staff.ipb.ac.idPurwiyatno Hariyadi

Discussion paper

Projectdocument

Committee/TF

S 5/5A

CR S 1

Commission (adoption)

Codex standards

Executive Comm (critical review)

START Proposed draft standardS2

draftingS3

consultation

S4discussion/

drafting

consultation

Committee/TF

Yes-

No

Yes-

No

(7) Proses/mekanisme: Proses 8 LangkahPengembangan Standard Codex

?

Page 13: PENGENALAN CODEX Codex Alimentarius Commissionphariyadi.staff.ipb.ac.id/files/2018/11/ITP302-PENGENALAN-CODEX-PHA... · internasional. Berfungsi sebagai teks dasar untuk memandu penyelesaian

_________Purwiyatno Hariyadiphariyadi.staff.ipb.ac.id

13

Hariyadi, P. 2018. PENGENALAN CODEX ALIMENTARIUS COMMISSON

phariyadi.staff.ipb.ac.idPurwiyatno Hariyadi

Discussion paper

Projectdocument

Committee/TF

S 8

S6consultation

S7discussion/ drafting

S 5/5A Draft standard

consultationconsultation

Endorsement by general committees

CR S 1

Commission (adoption)

Codex standards

Executive Comm (critical review)

START Proposed draft standardS2

draftingS3

consultation

S4discussion/

drafting

Committee/TF

Yes-

No

Yes-

No

(7) Proses/mekanisme: Proses 8 LangkahPengembangan Standard Codex

?consultation

?

phariyadi.staff.ipb.ac.idPurwiyatno Hariyadi

• General Subject Committees1. CCCF Codex Committee on Contaminants in Foods Active

2. CCFA Codex Committee on Food Additives Active

3. CCFH Codex Committee on Food Hygiene Active

4. CCFICSCodex Committee on Food Import and Export Inspection and Certification Systems

Active

5. CCFL Codex Committee on Food Labelling Active

6. CCGP Codex Committee on General Principles Active

7. CCMAS Codex Committee on Methods of Analysis and Sampling Active

8. CCNFSDU Codex Committee on Nutrition & Foods for Special Dietary Uses Active

9. CCPR Codex Committee on Pesticide Residues Active

10. CCRVDF Codex Committee on Residues of Veterinary Drugs in Foods Active

• Commodity Committees11. CCCPL Codex Committee on Cereals, Pulses and Legumes Active

12. CCFFV Codex Committee on Fresh Fruits and Vegetables Active

13. CCFO Codex Committee on Fats and Oils Active

14. CCPFV Codex Committee on Processed Fruits and Vegetables Active

15. CCS Codex Committee on Sugars Active

16. CCSCH Codex Committee on Spices and Culinary Herbs Active

(7) Proses/mekanisme: Pengembangan Standard Codex Dilakukan oleh 22 komiti aktif + 1 TF

Page 14: PENGENALAN CODEX Codex Alimentarius Commissionphariyadi.staff.ipb.ac.id/files/2018/11/ITP302-PENGENALAN-CODEX-PHA... · internasional. Berfungsi sebagai teks dasar untuk memandu penyelesaian

_________Purwiyatno Hariyadiphariyadi.staff.ipb.ac.id

14

Hariyadi, P. 2018. PENGENALAN CODEX ALIMENTARIUS COMMISSON

phariyadi.staff.ipb.ac.idPurwiyatno Hariyadi

• Task Force

17. TFAMR Ad hoc Codex Intergovernmental Task Force on Antimicrobial ResistanceActive

• Regional Committees18. CCAFRICA FAO/WHO Coordinating Committee for Africa Active

19. CCASIA FAO/WHO Coordinating Committee for Asia Active

20. CCEURO FAO/WHO Coordinating Committee for Europe Active

21. CCLACFAO/WHO Coordinating Committee for Latin America and the Caribbean

Active

22. CCNASWPFAO/WHO Coordinating Committee for North America and South West Pacific

Active

23. CCNE FAO/WHO Coordinating Committee for Near East Active

(7) Proses/mekanisme: Pengembangan Standard Codex Dilakukan oleh 22 komiti aktif + 1 TF

phariyadi.staff.ipb.ac.idPurwiyatno Hariyadi

• 10 General Subject Committees• 6 Commodity Committees• 6 Regional Committees• 1 Task Force_______________________• 22 Committees + 1 Task Force

(7) Proses/mekanisme: Pengembangan Standard Codex Dilakukan oleh 22 komiti aktif + 1 TF

Page 15: PENGENALAN CODEX Codex Alimentarius Commissionphariyadi.staff.ipb.ac.id/files/2018/11/ITP302-PENGENALAN-CODEX-PHA... · internasional. Berfungsi sebagai teks dasar untuk memandu penyelesaian

_________Purwiyatno Hariyadiphariyadi.staff.ipb.ac.id

15

Hariyadi, P. 2018. PENGENALAN CODEX ALIMENTARIUS COMMISSON

phariyadi.staff.ipb.ac.idPurwiyatno Hariyadi

Misal:

Codex Committee of Fresh Fruits & Vegetable (CCFFV)

1. Asparagus 2. Avocado 3. Baby Corn4. Bananas5. Cape Gooseberry6. Carambola7. Chayotes8. Ginger9. Grapefruit 10. Guavas11. Limes 12. Litchi13. Longans14. Mangoes 15. Mangosteens

16. Mexican Limes17. Nopal18. Oranges 19. Papaya20. Pineapples 21. Pitahayas22. Prickly Pear23. Pummelos 24. Rambutan25. Sweet Cassava26. Table Grapes27. Tannia28. Tomato 29. Bitter Cassava30. Apples31. ... ETC

Terkaitanantara KomitiSubjek Umum& KomitiKomoditas

(8) General Subject Committees &Commodity Committees

Basic Format of Codex Commodity Standards

INTERNATIONAL STANDARD

phariyadi.staff.ipb.ac.idPurwiyatno Hariyadi

• Scope• Definition• Description• Essential Composition and Quality Factors• Food Additives • Contaminants • Agrochemicals (Pesticides)• Hygiene (pathogens)• Weighs and Measures• Labelling• Methods of Anal & Sampling

Misal:

Codex Committee of Fresh Fruits & Vegetable (CCFFV)

Terkaitanantara KomitiSubjek Umum& KomitiKomoditas

(8) General Subject Committees &Commodity Committees

Basic Format of Codex Commodity Standards

INTERNATIONAL STANDARD

Page 16: PENGENALAN CODEX Codex Alimentarius Commissionphariyadi.staff.ipb.ac.id/files/2018/11/ITP302-PENGENALAN-CODEX-PHA... · internasional. Berfungsi sebagai teks dasar untuk memandu penyelesaian

_________Purwiyatno Hariyadiphariyadi.staff.ipb.ac.id

16

Hariyadi, P. 2018. PENGENALAN CODEX ALIMENTARIUS COMMISSON

phariyadi.staff.ipb.ac.idPurwiyatno Hariyadi

Basic Format of Codex Commodity Standards

(8) General Subject Committees &Commodity Committees

Misal:

Codex Committee of Fresh Fruits & Vegetable (CCFFV)

Terkaitanantara KomitiSubjek Umum& KomitiKomoditas

• Scope• Definition• Description• Essential Composition and Quality Factors• Food Additives ………………………….

• Contaminants …………………………..

• Agrochemicals (Pesticides) ……

• Hygiene (pathogens) ……………….

• Weighs and Measures• Labelling …………………………………

• Methods of Anal & Sampling ……

Konsultasi/Koordinasi dgn

General Subject Committees

CCFA CCCF CCPR CCFH

CCFL CCMAS

INTERNATIONAL STANDARD

phariyadi.staff.ipb.ac.idPurwiyatno Hariyadi

THANK YOU

TERIMA KASIHphariyadi.staff.ipb.ac.id

(8) Penutup