1

PENGHASILAN SOS BUAH NANAS

TEH YEE WEN

LATIHAN ILMIAH YANG DIKEMUKAKAN UNTUK MEMENUHI

SEBAHAGIAN DARIPADA SYARAT MEMPEROLEHI IJAZAH

SARJANA MUDA SAINS MAKANAN DENGAN KEPUJIAN

(TEKNOLOGI MAKANAN DAN BIOPROSES)

pERPUSTAKAAN .... ý, rýpRý MAIAYSiA SABAH

PROGRAM TEKNOLOGI MAKANAN DAN BIOPROSES

SEKOLAH SAINS MAKANAN DAN PEMAKANAN

UNIVERSITI MALAYSIA SABAH

2006

UNIVERSITI MALAYSIA SABAH

BORANG PENGESAHAN STATUS TESIS

JDUL: PENGF-IMsILAN 503 BUFqq 9VANMS

"AZAH: y Iqý7 pNp mvb4 '9-w 8A1 tiIS rIII KgNAN

SESI PENGAJIAN: z o0 3 12 6014

aya TE H YEE 'w En[ (HURUF BESAR)

PUMS 99: 1

(MhOINIAN. PHIJ PEmA1-ýgNM

iengaku membenarkan tesis (LPS/ Sarjana/ Doktor Falsafah) ini di simpan di Perpustakaan Universiti Malaysia Sabah

engan syarat-syarat kegunaan seperti berikut:

1. Tesis adalah hakmilik Universiti Malaysia Sabah. 2. Perpustakaan Universiti Malaysia Sabah dibenarkan membuat salinan untuk tujuan pengajian sahaja. 3. Perpustakaan dibenarkan membuat salinan tesis ini sebagai bahan pertukaran antara institusi pengajian tinggi. 4. ** Sila tandakan (/)

(Mengandungi maklumat yang berdarjah keselamatan atau kepentingan Malaysia seperti yang termaktub di

SULIT dalam AKTA RAHSIA RASMI 1972)

(Mengandungi maklumat TERHAD yang telah ditentukakan TERHAD oleh organisasi/badan di mana penyelidikan dijalankan)

TIDAK TERHAD

(TANDATANGAN PENULIS)

lamat Tetap: 22, Loran gCp 6/56

THl1'1Mh4 CNERAi PC129ANtl , 4320o

CH6R195 , SEL1? &fC76R -

'arikh: is 13 10(.

Disahkan oleh

praý . illadcýg Dl- N. lsmAi ý

Nama Penyelia

Tarikh: 15151 öb

ýTATAN: * Potong yang tidak berkenaan. * Jika tesis ini SULIT atau TERHAD, sila lampiran surat daripada pihak berkuasa/organsasi

berkenaan dengan menyatakan sekali sebab dan tempoh tesis ini perlu dikelaskan sebagai SULIT dan TERHAD.

* Tesis dimaksudkan sebagai tesis bagi Ijazah Doktor Falsafah dan Sarjana secara penyelidikan, at disertasi bagi pengajian secara kerja kursus dan penyelidikan, atau Laporan Projek Sarjana Muda (LPSM

11

PENGAKUAN

Saya akui karya ini adalah kerja saya sendiri kecuali nukilan dan ringkasan tiap-tiap

satunya yang telah saya jelaskan sumbernya.

TARIKH Tandatangan

TEH YEE WEN

13 APRIL 2006 HN2003-2522

111

PERAKUAN

DIPERAKUKAN OLEH

1. PENYELIA (PROF. MADYA. DR. MOHD ISMAIL ABDULLAH)

2. PEMERIKSA 1 (ENCIK MANSOOR ABDUL HAMID)

3. PEMERIKSA 2 (ENCIK SHARIFUDIN MD. SHAARANI)

4. DEKAN (PROF. MADYA. DR. MOHD ISMAIL ABDULLAH)

Tanda tangan

iv

PENGHARGAAN

Pada kesempatan ini ingin saya merakam setinggi-tinggi penghargaan kepada Dekan saya iaitu Profesor Madya Dr. Mohd Ismail Abdullah selaku penyelia saya bagi projek ini yang telah banyak memberi masa, bimbingan clan tunjuk ajar yang amat berguna dalam menyiapkan projek ini. Tanpa kerjasama daripada beliau tidak mungkin dapat saya siapkan projek ini.

Selain itu ucapan terima kasih juga saya tujukan kepada semua pensyarah dan kakitangan makmal Sekolah Sains Makanan Dan Pemakanan yang terlibat secara langsung ataupun tidak dalam memberikan bantuan dari segi tenaga mahupun pandangan.

Tidak lupa juga ucapan terima ini ditujukan kepada pihak Mardi terutamanya iaitu Pn. Faridah dan Pn. Rokiahbersama dengan pegawai-pegawai MARDI lain yang banyak membekalkan makiumat sebagai rujukan kepada saya untuk menjayakan projek saya. Untuk rakan-rakan juga yang banyak memberi pandangan dan nasihat berguna buat saya dalam menyiapkan projek ini terima kasih diucapkan.

Akhir sekali penghargaan ini ditujukan kepada semua pihak yang terlibat sama ada secara langsung mahupun tidak langsung yang telah menghulurkan bantuan kapada saya dalam usaha menyelesaikan projek ini.

Sekian, terima kasih.

V

ABSTRAK

Kajian terhadap pembangunan produk sos buah nanas telah dijalankan untuk mempelbagaikan variasi produk yang berasaskan sos yang sedia ada dalam pasaran. Sebanyak tiga objektif kajian telah dikemukakan: menghasilkan formulasi yang terbaik berasaskan tahap penerimaan ahli panel melalui ujian sensori, menentukan ciri- ciri fizikokimia sos dan juga menentukan kestabilan sos buah terhadap kajian simpanan serta mengkaji tahap penerimaan pengguna terhadap produk sos buah nanas. Sebanyak 16 formulasi telah dicipta dan formulasi yang terbaik iaitu F13 ditentukan melalui ujian sensori dari segi kajian tahap penerimaan. Dalam kajian ini, formulasi yang terbaik bagi sos berasaskan buah mengandungi 55% purl buah nanas, 20% gula, 2.5% kanji jagung terubahsuai, 0.3% bagi kedua-dua garam dan asid sitrik, 0.2% gam xantan. 0.05% natrium benzoat daripada jumlah berat serta 21.70% air. Dalam kajian ini ujian-ujian fizikokimia termasuklah jumlah pepejal terlarut (°briks), nilai pH, peratusan asid tertitrat, kandungan asid askorbik, kelikatan, analisis proksimat, perubahan atribut-atribut sensori dan ujian mikrobiologi bagi pengiraan yis dan kulat diperhatikan dan dianalisis dalam kajian ini. Ujian penyimpanan telah dijalankan terhadap sampel yang disimpan pada suhu bilik selama dua bulan. Jumlah pepejal terlarut dalam sos buah menunjukkan peningkatan dari 35°briks ke 36°briks semasa penyimpanan selama minggu. Jumlah keasidan tertitrat dan nilai pH dalam sos buah adalah tidak dipengaruhi oleh pemprosesan dan penyimpanan. Kandungan asid askorbik menurun secara mendadak semasa pemprosesan dan penyimpanan. Walaupun kelikatan menunjukkan perubahan yang signifikan namun ini tidak akan menjejaskan mutu sos. Daripada keputusan ujian mikrobiologi yang dijalankan semasa penyimpanan menunjukkan bahawa tidak terdapat pertumbuhan mikroorganisma pada produk dan selamat dimakan oleh pengguna di mana pengiraan koloni cfu per ml adalah kurang daripada julat 10-100. Daripada keputusan data yang diperhatikan menunjukkan tahap penerimaan pengguna adalah lebih cenderung terhadap produk kormesial dengan 55% daripada produk sos buah nanas adalah 45%.

V1

Production of Pineapple Sauce

ABSTRACT

The study on product development of pineapple sauce was carried out in order to add more varieties of sauce based product in the local market. There are three objectives of the project: what's affect the best formulation according to the acceptance of the panel through the sensory test, determine the physicochemical attributes of the sauce, the stability of fruit sauce during storage, and determining on consumer acceptance on pineapple sauce. Sixteen formulations were created and the best formulation F13 was determined by the sensory test. From this study, the best formulation was successfully produced which contain 55 % of pineapple puree, 20 % of sugar, 2.5 % of modified corn starch (MCS), 0.3 % of both salt and citric acid, 0.20 % of xanthan gum, 0.05% of sodium benzoate and 21.70 % of water. This study includes physicochemical tests such as total soluble solid content (°brix), pH value, percentage titratable acidity, ascorbic acid content in mg per 100 g of edible portion, viscosity, proximate analysis, sensory attributes changes and microbiological tests for yeast and mould count. Storage was carried out in room temperature for two months followed by quality analysis. The soluble solids content had shown a slightly increased range from 35°brix to 36°brix after eight weeks of storage, while the pH value and the percentage of titrable acidity remained stable during storage. Total titrable acidity and pH value of fruit sauce was not significantly affected by processing and storage. However, the ascorbic acid content was reduced considerably with processing and during storage. Though the viscosity showed the significant changes, it does not degrade the quality of sauce. The result of microbiology test during storage showed that the product was safe for human consumption within the range of 10-100 yeast and mould count. Consumer studies in order to compare the acceptance of pineapple sauce with the product which has already existed in the market. The result obtained showed that consumer acceptance of fruit sauce was at 45 % while the commercial product was 55 %, showing that consumers prefer on the commercial product.

KANDUNGAN

PENGAKUAN

PERAKUAN PEMERIKSA

PENGHARGAAN

ABSTRAK

ABSTRACT

KANDUNGAN

SENARAI JADUAL

SENARAI RAJAH

SENARAI LAMPIRAN

SENARAI SIMBOL DAN SINGKATAN

BAB 1 PENDAHULUAN

BAB 2 ULASAN KEPUSTAKAAN

2.1 Sos

2.1.1 Sos buah

2.2 Kawalan Mutu Dalam Pemprosesan Sos

2.2.1 Bahan mentah

2.2.2 Semasa dan Selepas Pemprosesan

2.3 Buah Nanas

2.3.1 Nilai Khasiat dan Komposisi Nutrien

2.3.2 Indeks Kematangan dan Lepas Tuai

vii

Halaman

ii

iii

iv

V

VI

vii

xiii

XIV

xv

xvi

1

4

6

7

7

8

9

10

12

viii

2.4 Bahan Mentah Sos Buah

2.4.1 Gam Xantan

2.4.1.1 Struktur

2.4.1.2 Ciri-ciri

2.4.1.3 Kegunaan

2.4.2 Kanji

2.4.2.1 Struktur

2.4.2.2 Kanji Terubahsuai

2.4.2.3 Ciri-ciri

2.4.2.4 Kegunaan

2.4.3 Gula

2.4.3.1 Struktur

2.4.3.2 Ciri-ciri

2.4.3.3 Kegunaan

2.4.4 Asid Sitrik

2.4.4.1 Struktur

2.4.4.2 Ciri-ciri

2.4.4.3 Kegunaan

2.4.5 Asid Benzoik dan Natrium Banzoat

2.4.5.1 Struktur dan Ciri-ciri

2.4.5.2 Kegunaan

2.4.6 Garam

2.4.6.1 Struktur dan Ciri-ciri

2.4.6.2 Kegunaan

2.5 Faktor yang Mempengaruhi Kualiti Sos

2.5.1 Kelikatan

2.5.2 Vitamin C

14

15

15

16

17

17

18

19

20

20

21

22

22

23

24

24

25

25

26

26

27

28

28

29

29

30

31

ix

2.6 Buah Nanas Dalam Industri di Malaysia

BAB 3 BAHAN DAN KAEDAH

3.1 Bahan dan Radas

3.2 Formulasi

3.2.1. Pemilihan Formulasi

3.2.2. Reka Bentuk Ekaperimen

3.3 Kaedah Pemprosesan

3.3.1 Pemilihan Bahan Mentah

3.3.2 Penyediaan Puri

3.3.3 Pengujian Sampel Piri Buah

3.3.4 Penyediaan Bahan Mentah Lain

3.3.5 Pemasakan Sos Buah

3.3.6 Pengisian Botol

3.4 Ujian Penilaian Sensori

3.4.1 Ujian Pemeringkatan

3.4.2 Ujian Hedonik

3.5 Analisis Proksimat

3.5.1 Penentuan Kandungan Lembapan

3.5.2 Penentuan Kandungan Abu

3.5.3 Penentuan Kandungan Protein

3.5.4 Penentuan Kandungan Lemak

3.5.5 Penentuan Kandungan Serabut Kasar

3.5.6 Penentuan Kandungan Karbohidrat

32

35

36

37

37

40

40

41

41

41

42

42

43

43

44

44

45

46

47

48

49

50

X

3.6 Analisis Fizikokimia

3.6.1 °briks

3.6.2 pH

3.6.3 Keasidan Tertitrat

3.6.4 Vitamin C

3.6.5 Kelikatan

3.7 Kajian Mutu Simpanan

3.7.1 Ujian Sensori

3.7.2 Ujian Fizikokimia

3.7.3 Ujian Mikrobiologi

3.7.3.1 Penyediaan Medium Agar

3.7.3.2 Penyediaan Sampel Sos

3.7.3.3 Teknik Pemiringan

3.7.3.4 Pengiraan Koloni

3.8 Ujian Pengguna

3.9 Analisis Statistik

BAB 4 HASIL DAN PERBINCANGAN

4.1 Pengujian Sampel Puri Buah

4.1.1 °briks

4.1.2 pH

4.1.3 Keasidan Tertitrat

4.1.4 Vitamin C

50

51

51

52

52

54

55

55

56

56

56

57

57

57

58

58

60

60

61

61

61

X1

4.2 Ujian Sensori 62

4.2.1 Ujian Pemeringkatan

4.2.2 Ujian Hedonik

4.2.2.1 Warna

4.2.2.2 Rasa Nanas

4.2.2.3 Aroma

4.2.2.4 Kelikatan

4.2.2.5 Kemanisan

4.2.2.6 Kemasaman

4.2.2.7 Keseimbangan Rasa Manis Masam

4.2.2.8 Aftertaste

4.2.2.9 Penerimaan Keseluruhan

4.3 Analisis Fizikokimia

4.3.1 °briks

4.3.2 pH

4.3.3 Keasidan Tertitrat

4.3.4 Vitamin C

4.3.5 Kelikatan

4.4 Analisis Proksimat

4.4.1 Abu

4.4.2 Kandungan Lembapan

4.4.3 Protein

4.4.4 Lemak

4.4.5 Serabut Kasar

4.4.6 Karbohidrat

62

65

66

67

67

68

68

69

70

71

71

72

73

73

74

74

75

76

77

77

78

78

78

79

X11

4.5 Kajian Simpanan 79

4.5.1 Analisis Sensori

4.5.1.1 Warna

4.5.1.2 Rasa Nanas

4.5.1.3 Keseimbangan Rasa Manis Masam

4.5.1.4 Penerimaan Keseluruhan

4.5.2 Analisis Fizikokimia

4.5.2.1 °briks

4.5.2.2 pH

4.5.2.3 Keasidan Tertitrat

4.5.2.4 Vitamin C

4.5.2.5 Kelikatan

4.5.3 Analisis Mikrobiologi

4.5.3.1 Kiraan Kulat dan Yis

4.6 Ujian Pengguna

BAB 5 KESIMPULAN DAN CADANGAN

5.1 Kesimpulan

5.2 Cadangan

80

80

82

82

83

83

84

85

86

87

88

90

90

92

94

95

RUJUKAN 97

LAMPIRAN 103

X111

SENARAI JADUAL

No. Jadual Halaman

2.1 Nilai Pemakanan Buah Nanas 11

2.2 Nilai Nutrisi Bagi Isi Buah Nanas Segar 12

2.3 Eksport dan Import buah nanas dalam bulan JANUARI-FEBRUARI 34

2003/2004

3.1 Bahan Mentah Asas Dalam Penghasilan Sos Buah Nanas 35

3.2 Radas dan Alat Dalam Kajian 35

3.3 Bahan Kimia Untuk Analisis Proksimat dan Mikrobiologi 36

3.4 Formulasi dan Nilai Fizikokimia Sos Buah Nanas dari Pihak MARDI 38

3.5 Formulasi Sos Buah Nanas 38

4.1 Analisis Fizikokimia Bagi Sampel Puri Buah Nanas 60

4.2 Perbandingan Jumlah Skor Bagi Ujian Pemeringkatan 63

4.3 Nilai Skor Min Bagi Analisis Sensori Dalam Ujian Hedonik 66

4.4 Analisis Keputusan Fizikokimia Sos Buah Nanas 73

4.5 Perbandingan Kelikatan (poise) Antara Buah 76

4.6 Min Skor Bagi Analisis Sensori Dalam Simpanan Selama Lapan Minggu 80

4.7 Nilai Min Skor Bagi Analisis Fizikokimia Simpanan Produk Sos 84

Selama Lapan Minggu

xiv

SENARAI RAJAH

No. Rajah Halaman

2.1 Indeks kematangan bagi buah nanas 14

2.2 Formula struktur gam xantan 16

2.3 Formula struktur amilosa 18

2.4 Formula struktur amilopektin 19

2.5 Formula struktur sukrosa 22

2.6 Fomula struktur asid sitrik 24

2.7 Formula struktur asid benzoik 26

2.8 Formula struktur natrium benzoat 28

2.9 Struktur kristal garam (natrium klorida) 29

3.1 Carta alir pemprosesan sos buah nanas 39

4.1 Keputusan analisis proksimat sos buah nanas 76

4.2 Bilangan koloni (cfu) per 1 ml sampel bagi kiraan kulat dan yis 90

4.3 Perbandingan tahap penerimaan pengguna terhadap produk sos 93

dengan produk pasaran

xv

SENARAI LAMPIRAN

No. Lampiran Halaman

A Contoh borang ujian pemeringkatan 103

B Contoh borang ujian hedonik 104

C Contoh borang ujian bandingan berganda 105

D Contoh borang ujian pengguna 107

E Gambarfoto 108

Gambarfoto 1: Nanas varieti Babagon dengan indeks kematangan 5 108

Gambarfoto 2: Nanas varieti Babagon dengan indeks kematangan 7 108

Gambarfoto 3: Brookfield viskometer 109

Gambarfoto 4: Perbandingan sos buah nanas (kiri) dengan sos nanas 109 masam manis di pasaran (kanan)

Gambarfoto 5: Sos buah nanas yang segar 110

Gambarfoto 6: Sos buah nanas yang dsimpan selama lapan minggu 110

F Formulasi -formulasi sos buah nanas 111

G Data ujian pemeringkatan bagi empat sesi 112

H Carta jumlah pemeringkatan 116

I Keputusan Analisis ANOVA satu hala bagi sampel berkod 118

F15, F6, F13, F8.

J Analisis keputusan bagi ujian sensori simpanan selama lapan minggu 123

K Analisis keputusan bagi analisis fizikokimia simpanan selama 126

lapan minggu

L Graf menunjukkan perubahan fizikokimia bagi simpanan sos

selama lapan minggu

130

M Analisis ujian mikrobiologi (kiraan yis dan kulat) saimpanan 131

selama lapan minggu

xvi

SENARAI SIMBOL DAN SINGKATAN

A. Unit

cm 1 9 kg mg u9 Kcal ppm % ml RM cfu oc cP

B. Singkatan

sentimeter liter gram kilogram miligram mikrogram kilokalori part per million peratusan mililiter ringgit Malaysia colony forming per unit darjah celcius centipoise

TSS total soluble acid ANOVA Analysis of Variance SPSS Statistical Package of Social Science MARDI Institut Penyelidikan dan Kemajuan

Pertanian Malaysia LPNM Lembaga Perindustrian Nanas Malaysia pka asid lemah CMC karbosikmetilselulosa IUPAC- IUB Commision of Biochemical USFDA Penguatkuasa Makanan dan Dadah di

Amerika Syarikat EC Kesatuan Eropah WHO Pertubuhan Kesihatan Dunia TFNet International Tropical Fruits Network USA United state of America MCS Kanji jagung terubahsuai SSMP Sekolah Sains Makanan dan

Pemakanan DCPIP 2,6-diklorofinolindofinol PDA potato dextrose agar Li litium CI klorin H hidrogen 0 oksigen S sulfat Na natrium

BAB 1

PENGENALAN

Sos didefinasikan sebagai cecair atau separa-cecair makanan berformulasi dalam

julat tertentu di mana dihidangkan sebagai iringan kepada makanan yang lain untuk

menambahkan kelazatan (Man & Jones, 1994). Sos harus tidak menutupi perisa

makanan yang perlu diiring clan diselaraskan dengan betul supaya sedia mengalir

(Haines, 1973).

Menurut Peraturan Makanan 1985 (339)-1 menyatakan bahawa sos biasa

dikenali sebagai 'ketchup' sediaan makanan lazat dalam bentuk cecair atau separa-

cecair dengan atau tanpa rempah dan bertujuan untuk dimakan dengan makanan

bagi memberi keenakan termasuklah makanan yang piawaiannya seperti ditetapkan

dalam peraturan 340-345.

Sos dapat dikelaskan ke dalam tiga kumpulan iaitu sos emulsi, sos bukan

emulsi dan sos manis (Man & Jones, 1994). Contoh sos emulsi ialah mayonis,

French dressing dan salad dressing di mana ia mengandungi fasa emulsi antara

minyak-air yang distabilkan oleh kuning telur. Sos bukan emulsi ialah sos bukan

berasaskan lemak yang selalunya melibatkan peringkat pemanasan, contohnya ialah

sos tomato, kicap, dan sos ciii. Manakala sos manis iaiah agen pengikat memegang

makanan bersama atau sebagai toping, contohnya seperti toping strawberi, rasberi

dan sos anggur (Shugart & Molt, 1993).

2

Penggunaan sos dapat dibahagikan kepada tiga kumpulan iaitu peringkat

penyediaan hidangan makanan; semasa memasak dan dengan makanan telah

diproses. Terdapat sesetengah makanan perlu diperap dengan sos supaya perisa

dapat diserap ke dalam makanan sebelum dimasak. Makanan jenis ini berasaskan

daging atau ikan. Semasa memasak, sos berfungsi sebagai rempah seperti sos cili

dan sos tomato untuk memberi rasa kepada lauk. Sos berkrim ditambah kepada

makanan semasa ia dimasak dan menjadikannya seperti makanan jenis barat.

Penggunaan sos yang paling biasa adalah sebagai iringan makanan. la dituang ke

atas makanan selepas diproses untuk menambah sifat sensori makanan

berdasarkan kegemaran pengguna masing-masing (Man & Jones, 1994).

Buah nanas dipilih untuk menghasilkan sos buah nanas kerana mempunyai

warna semula jadi dan aroma yang kuat. Nama saintifik bagi buah nanas ialah

Ananas Comosus yang tergolong dalam famili Bromeliceae (Rukayah, 1999).

Keasidan semula jadi dalam buah nanas menjadikannya suatu ciri terbaik bagi

sampingan disediakan sebagai bahan pencuci mulut (Peterson, 2000). Perisa puri

buah dapat diselaraskan bergantung kepada makanan yang diiringi.

Sos buah nanas dipilih untuk menghasilkan sos buah yang berperisa manis

masam. Sifat manis kemasaman pada buah nanas membolehkan nanas sesuai

dihidangkan sebagai iringan makanan bersama kek, biskut, aiskrim dan puding. Sos

ini juga sesuai untuk dimasak bersama lauk untuk menambahkan perisa makanan,

menambah nilai pemakanan, memberi kelembapan terhadap sesuatu makanan dan

menonjolkan persembahan sos (Haseigrove & Scallon 1967).

Berdasarkan Akta Makanan 1983 dan Peraturan Makanan 1985, sos yang

dihasilkan mestilah mematuhi peraturan yang ditetapkan. IN termasuklah

3

penggunaan bahan mentah dan bahan tambahan makanan yang dibenarkan dan

selamat dimakan.

Penghasilan sos ialah salah satu industri pemprosesan makanan yang

popular di kalangan pengusaha kecil telah bertapak di negara ini lebih daripada 20

tahun. Teknologi pemprosesan sos mudah dan menggunakan peralatan yang murah

dan mudah didapati. Pemprosesan sos di Malaysia mempunyai potensi, berdaya

maju dan boleh diceburi oleh pengusaha bumiputera (Syed Abdillah, 1998). Walau

bagaimanapun, sos berasaskan buah-buahan ini masih belum terkenal di kalangan

pengguna tempatan jika dibandingkan dengan sos cili dan sos plum (Faridah &

Rokiah, 1994). Sos buah nanas mempunyai potensi pasaran yang amat luas kerana

ia merupakan sejenis makanan perasa yang tahan lama dan dapat diedarkan secara

meluas menerusi kedai-kedai runcit, pasar-pasar mini dan pasaraya. Maka, satu

kajian terhadap penghasilan sos buah nanas telah dilakukan untuk mengkaji ciri-ciri

fizikokimia dan kestabilan terhadap mikrobiologi.

Objektif Kajian :

i. Memilih satu formulasi terbaik bagi sos buah nanas berasaskan ujian sensori

ii. Mengkaji mutu simpanan sos melalui analisis ciri-ciri fizikokimia, analisis

sensori dan ujian mikrobiologi

iii. Menguji tahap penerimaan pengguna terhadap sos buah nanas

BAB 2

ULASAN KEPUSTAKAAN

2.1 Sos

Perkataan sos diambil dari perkataan Perancis yang membawa maksud membuatkan

makanan yang dimakan lebih sedap dan menyelerakan. Sos adalah dalam bentuk

cecair ataupun separa pepejal agar ianya senang dilihat, baunya sedap dan rasanya

yang lebih baik. Di samping itu, ianya mudah dihadam dan lebih berfaedah (Stradley,

2003). Sos dapat memperkayakan makanan; menambahkan kelembapan, warna,

dan menonjokan perisa atau warna dalam makanan yang diiringi (Shugart & Molt,

1993).

Menurut Cameron dan Chong (1978), sos ialah cecair yang dipekatkan dan

diperkembang baik dengan rasanya di mana dapat memperbaiki rasa dan rupa

bentuk dalam sesesuatu hidangan supaya tidak menjadi hambar dan tawar.

Penggunaan sos dan kuah (seasoning) digunakan untuk menyedapkan lagi makanan,

iaitu memberikan rasa makanan agar ianya adalah lebih sedap dimakan (Stradley,

2003).

Sos ialah sediaan cecair yang digunakan dalam penyediaan lauk atau

dihidang sebagai iringan makanan (Wyckoff, 1978). Menurut Haines 1973, sos

sesuai untuk mengiringi makanan yang dapat menonjolkan perisa makanan,

5

memperbaiki rupabentuk dan senang dicerna. Tujuan sos ialah menonjolkan

persembahan makanan dan menambahkan perisa dalam makanan (Mario, 1978).

Produk yang nampak terang, mempunyai rasa buah dan pH rendah selalunya

didapati sebagai sos manis-masam. Sos ini biasanya ialah produk bukan emulsi

dengan sedikit atau tanpa minyak, bahan emulsi dan hasil tenusu (Sheldrake, 2003).

Dari segi penglihatan rupabentuk, sos sepatutnya mempunyai kilauan yang tinggi

dan permukaan sos yang licin serta menunjukkan darjah kejelasan yang tinggi. Sos

juga perlulah mempunyai coating yang baik dan senang dicurah tanpa melimpah

keluar (Brown, 2000a).

Jumlah pepejal larut yang tinggi dalam produk sos memberikan sos tersebut

badan, rasa dan kelikatan dengan penambahan agen pemekat. Agen pemekat ini

memberi struktur yang baik dengan sebaran dan kejelasan yang stabil pada pH yang

rendah dalam sistem ini (Sheldrake, 2003). Menurut Peterson (2000), santapan

manis dapat ditambah rasanya dengan penggunaan sos yang sesuai untuk

membekalkan kemanisan atau keasidan yang lebih dan juga warnanya.

Bagi sesuatu sos yang bernilai, mestilah mengandungi ciri-ciri berikut: iaitu

sos tersebut dapat memperbaiki perisa dalam hidangan, menonjolkan perisa dalam

hidangan yang rasa tawar, menambahkan warna dan memperbaiki rupa bentuk dan

tekstur, menambahkan nilai nutrisi, mengikat makanan bersama dengan sos yang

pekat serta mengalir tanpa melimpah keluar (Cameron & Chong, 1978). Menurut

Man dan Jones (1994), sos dikategorikan kepada tiga kumpulan yang utama iaitu sos

emulsi, sos bukan emulsi dan sos buah.

s a co

Z

N

R d

6

2.1.1 Sos Buah

Buah-buahan dapat digunakan untuk menyediakan sos buah yang senang disedia

dan menyelerakan mulut (Man & Jones, 1994). Walaupun sos buah boleh dipermanis

untuk dirasa namun sifat keasidan semula jadi dalam buah-buahan tersebut

menjadikan sos sebagai iringan makanan yang balk di mana ia dapat menonjolkan

dan menambahkan kelazatan sesuatu makanan (Peterson, 2000).

Sesetengah sos ditambahkan dengan sedikit jus lemon untuk memperbaiki

rasanya (Holt, 1961). Perisa sos buah dapat diselaraskan bergantung kepada

makanan yang diiringi. Apabila dihidang bersama dengan makanan yang lebih manis

seperti aiskrim, sos buah yang kurang manis dibekalkan untuk menambahkan perisa

makanan tersebut. Bagi pembasuh mulut yang kurang manis seperti tart buah-

buahan, sos buah yang lebih manis diiringi bersama (Peterson, 2000).

Sos buah mengandungi peratusan gula yang agak tinggi dan biasa

dipekatkan dengan kanji jagung terubahsuai supaya permukaan sos kelihatan seri

berkilauan. Sos ini dapat dihidang secara sejuk atau panas (Haines, 1973). Sos buah

nanas ialah produk manis campuran pulpa nanas, gula, dan bahan mentah lain yang

dibotolkan sebagai topping atau spread untuk aiskrim, pai, kek, kuih, roti, pulut dan

sebagainya. Produk ini mungkin boleh memberi rasa saingan kepada srikaya,

mentega kacang dan jem (Zain, 1994).

Kebanyakan sos buah-buahan yang sejuk mengandungi pektin, merupakan

bahan seperti gula yang semula jadi yang menyebabkan campuran buah-buahan

berasid akan mengel. Hal ini berlaku kerana kandungan pektin dalam kebanyakan

buah adalah tidak mencukupi untuk mengel maka memerlukan jell untuk

membolehkan sos disetkan (Peterson, 2000).

7

2.2 Kawalan Mutu Dalam Pemprosesan Sos

Kawalan mutu adalah penting dalam pemprosesan sos. Antara ciri penting yang

menentukan mutu sos buah nanas ialah varieti, tahap kematangan dan warna,

kemanisan dan keasidan semula jadinya, dan keadaan buah. Semasa pemprosesan

sos, kawalan seperti bahan mentah yang digunakan, semasa dan selepas

pemprosesan ditunjukkan pada 2.2.1 dan juga 2.2.2 yang seterusnya.

2.2.1 Bahan Mentah

Proses penghasilan sos melibatkan bahan utama iaitu purl buah. Puri yang

digunakan menentukan perisa sos yang terhasil. Puri hendaklah disediakan dari

buah yang cukup masak dan berkeadaan balk. Buah-buahan secara semulajadi

mengandungi kandungan gula yang tinggi bersama dengan bahan pemanis lain di

mana ini memberi produk pepejal larut yang agak tinggi (Sheldrake, 2003).

Sistem kawalan mutu sos diamalkan untuk mendapatkan hasilan yang

bermutu dengan bermula dari peringkat pembelian bahan mentah. Dengan tertakhluk

kepada Akta Makanan 1983 dan Peraturan Makanan 1985, sos tomato hendaklah

mengandungi tidak kurang daripada 4% pepejal tomato larut, mengandungi tidak

kurang daripada 25 % jumlah pepejal larut dan 0.8 % jumlah keasidan yang

dinyatakan sebagai asid asetik. Asid benzoik atau natrium benzoat pada kadar 750

bahagian per juta (ppm) dibenarkan penggunaannya sebagai bahan pengawet dalam

pembuatan sos.

Dalam pemilihan buah, rupa bentuk buah darf segi salz, aroma, dan warns

merupakan perkara yang perlu dipertimbangkan (Celestine, 1999). Buah harus

97

RUJUKAN

Abdullah Hassan, Lam Peng Fatt, Abd. Shukor Abd. Rahman & Mohd. Salleh Punan. 1988. Storage of Local Fruits. Maklumat Teknologi Makanan No. 19A. Kuala Lumpur: Institut Penyelidikan dan Kemajuan Pertanian Malaysia, MARDI.

Adinan Husin. 1983. Food Products Development - An Overview. Food Technology in Malaysia (MIFT Buletin). 5: 25-29.

Abdul Shukor Abdul Rahman. 1986. Handling and Storage of Chili. Maklumat Teknologi Makanan No. 14 A Kuala Lumpur: Institut Penyelidikan dan Kemajuan Pertanian Malaysia, MARDI.

Ahmad Tarmizi Bapii. 1993. Kepentingan Indeks Kematangan Bagi Buah-buahan Dalam Prosiding Simposium Buah-buah Kebangsaan 1991. Kuala Lumpur Institut Penylidikan dan Kemajuan Pertanian Malaysia, MARDI. 233-242.

Akinyele, 1.0., Keshinro, O. O. & Akinnawo, O. O. 1990. Nutrient Losses During and After Processing of Pineapples and Oranges. Journal of Food Chemistry. 37(4): 181-188.

Akta. 2003. Food Act 1983 (Act 281) & Regulations. Pataling Jaya: International Law Book Service.

Aminah Abdullah. 2000a. Prinsip Penilaian Sensori. Bangi: Universiti Kebangsaan Malaysia.

Aminah Abdullah. 2000b. Panduan Makmal Penilaian Sensori. Bangi: Universiti Kebangsaan Malaysia.

AOAC. 2000. Official Methods of Analysis of the Association of Official Analytical Chemist Volume 1117 th Ed. D. C, Washington.

Bartoshuk, L. M. 1980. Sensory Analysis of the Taste of NaCl. Cagan, R. H. & Kare, M. R. (ed). Biological and Behavioral Aspects of Salt Intake. New York: Academic Press. 83-96.

Becker, A., Katzen, F., Puhler, A. & Lelpi, L. 1998. Xanthan Gum Biosynthesis and Application: A Biochemical Genetic Perspective. Journal of Applied Microbiology and Biotechnology. 50(2): 145-152.

Bennion, M. & Scheule, B. 2004. Introductory Foods twelth editon. New Jersey: Pearson Prentice Hall. 544-545.

Bourne, M. C. 1982. Food Texture and Viscosity: Concept and Measurement. USA: Academic Press, Inc. 1-19.

Brown, A. 2000a. Understanding Food Principles and Preparation: Starch and Sauces. USA: Wadsworth Thomson Learning. 344-363.

Brown, A. 2000b. Understanding Food Principles and Preparation: Fruits. USA: Wadsworth Thomson Learning. 382-392.

Burdoch, G. A. 1997. Enclycopedia of Food and Colour Additives. Volume 1,2 & 3. United State : CRC Press Inc.

98

Cameron, A& Chong, E. 1978. Towards Understanding Food and Cooking. Singapore: Federal Publications PTE LTD.

Celestine, C. 1999. Not So Ordinary Pineapple. The Star, 6 Jun: 10.

Chaplin, M. 2006a. Xanthan Gum (atas talian) http: //www. Isbu. ac. uktwater/hvxan. html. Dicetak January 2006.

Chaplin, M. 2006b. Starch (atas talian) http: //www. Isbu. ac_uk/water/hvsta. html. Dicetak Mac 2006.

Chia Joo Suan. 2005. What's in Your Food: Your Healthy Lifestyle Guide. Malaysia: Pelanduk Publications (M) Sdn Bhd. 1-5.

Chia, J. S. & Azizah, B. 1997. Oxalic Acid In Fruits. Majalah Teknologi Makanan. 16(2): 91-93. Kuala Lumpur: Institut Penyelidikan dan Kemajuan Pertanian Malaysia, MARDI.

Cierwyn, J. 1996. Analytical Chemistry of Food. London: Academic & Professional.

Conde-Petit, B. 2003. The Structure and Texture of Starch-based Foods. Brian M. Mckenna (ed). Texture in Food Volume 1: Semi-solid Foods. England: Woodhead Publishing Limited. 86-103.

Daily Express. 1991. Jadikan Wawasan 2020 Asas Kemajuan Industri Buah-buahan. Daily Express, 29 September: 3

Faridah, A. A. & Rokiah, B. 1994. Penghasilan Sos Desert Yang Berasaskan Buah. Majalah Teknologi Makanan. 13: 21-24. Kuala Lumpur: Institut Penyelidikan clan Kemajuan Pertanian Malaysia, MARDI.

Faridah, A. A. & Rokiah, B. 1997. Penghasilan Sos Buah Bercili. Majalah Teknologi Makanan. 16(2): 59-62. Kuala Lumpur: Institut Penyelidikan clan Kemajuan Pertanian Malaysia, MARDI.

Garden, J., Roberts, K., Taylor, A., & Robinson, D. 2003. Evaluation of the Provision of Single Use Citric Acid Sachets to Injecting Drug Users. Scottish Center for Infection and Environmental Health. (atas talian). http: //en. wikipedia. orq/wiki/Citric acid. Dicetak 28 March 2006.

Grandall, P. C., Davis, K. C., Carter, R. D. & Sadler, G. D. 1989. Methods of Viscosity Reduction of Orange Juice Concentrate. Ang How Ghee (ed). Trends in Food Processing ll. Singapore Institute of Food Science and Technology. 43-45.

Haines, R. G. 1973. Food Preparation for hotels, restaurants and cafetarias, 2nd edition. Homewood, Illinois. American Technical Publishers, Inc. 279-319.

Hamdzah, A. R. & Hussein, A. R. 1994a. Kawalan Mutu Dalam Pemprosesan Sos 1. Bahan Mentah. Majalah Teknologi Makanan. 13: 61-66. Kuala Lumpur: Institut Penyelidikan dan Kemajuan Pertanian Malaysia, MARDI.

Hamdzah, A. R. & Hussein, A. R. 1994b. Kawalan Mutu Dalam Pemprosesan Sos 2. Semasa dan Selepas Pemprosesan. Majalah Teknologi Makanan. 13: 67-72. Kuala Lumpur: Institut Penyelidikan dan Kemajuan Pertanian Malaysia, MARDI.

99

Hamdzah, A. R. 1994c. Pemeriksaan Fizikal Makanan Keluaran Industri Kecil. Majalah Teknologi Makanan. 13: 73-78. Kuala Lumpur: Institut Penyelidikan dan Kemajuan Pertanian Malaysia, MARDI.

Hamdzah, A. R. 1999. Pemprosesan Kordial dan Jus Buah-buahan. Selangor MARDI, Serdang.

Harbers, L. H. 1998. Ash Analysis. Suzanne Nielsen, S (ed). Food Analysis Second Edition. Gaithersburg, Maryland: Aspen Publishers, Inc. 141-150.

Harris, R. S. 1975. General Discussion on the Stability of Nutrients. Harnis Karmas (ed). Nutritional Evaluation of Food Processing, 2"d edition. Westport, Connecticut: The AVI Publishing Company, Inc. 1-18.

Harvey, E. C. 1987. Maturity Indices for Quality Control and Harvest Maturity. Prinsley, R. T. & Tucker, G. Mango. A Review. London: Commonwealth Sciene Council.

Haselgrove, N. M. & Scallon, K. A. 1967. The How and Why of Cookery. London: Arco Publications. 156-168.

Hassan, A. & Lam, P. F. 1988. Storage of Local Fruits. Maklumat Teknologi Makanan Buletin No. 19A.

Holt, J. M. 1961. Cookery and Nutrition. London: London G. bell & Sons Ltd. 65-67.

International Tropical Fruit Network (atas talian) http: //www. itfnet. org/mybpapplemi. htm. Dicetak 10 Disember 2005.

Izham, 2004. MARDI. MARDI Memperkenalkan Nanas Varieti Baru. Hibrid '73-50'.

Jabatan Pertanian Malaysia. 2004. Kementerian Pertanian Malaysia.

Khatijah, I. & Patimah, H. 1997a. Kanji Ubahsuai Daripada Sumber Tempatan. Majalah Teknologi Makanan 16(2): 37-41. Kuala Lumpur: Institut Penyelidikan clan Kemajuan Pertanian Malaysia, MARDI.

Khatijah, I. & Patimah, H. 1997b. Kandungan Zat Makanan Roti Diperkaya Pasaran. Majalah Teknologi Makanan 16(2): 43-47. Kuala Lumpur: Institut Penyelidikan dan Kemajuan Pertanian Malaysia, MARDI.

Kostchevar, H. 1969. Understanding Food. New York: John Wiley & Sons, Inc. 262- 278.

Kurlansky, M. 2002. Salt: A World History. Walker Publishing Company. (atas talian). http: //en. wikipedia. org/wiki/Salt. Dicetak 8 April 2006.

Lapasin, R. & Prici, S. 1999. Rheology of Industrial Polysaccharides : Theory and Applications. Maryland: Aspen Publishers, Inc.

Lindsay, R. C. 1993. Perisa. Dim. Dzukkifly, H. Osman, H. Soleha, I. & Zaharah, O. Kimia Makanan. Jil. LI: 43-82. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pistaka. Terjemahan. Owen, R. F. 1985. Food Chemistry, 2nd ed. New York: Marcel Dekker, Inc.

100

Luh, B. S. 1980. Tropical Fruit Beverages. Terjemah : Dalam. Nelson, P. E. & Tressler, D. K. Fruit and Vegetable: Juice Processing Technology, 3`d Edition. New York: The AVI Publishing Company.

Lueck, E. 1980. Antimicrobials Food Additive. New York: Springer Verlag.

Macdougall, D. B. 1989. Penglihatan Warna dan Pengukuran Rupa Bentuk. Nurina Anuar, Rogayah Hussin & Shamsinar Wales Nasaruddin (ed). Analisis Deria Untuk Makanan. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. 107-133. Diterjemahkan darf "Sensory Analysis of Foods". J. R. Piggott. s

Malaysian Standard. 1988. Methods Of Sampling And Tests For Sauces. SIRIM ( Standard & Industrial Research Institute Of Malaysia) : Act Of Parliament.

Man, C. M. D. & Jones, A. A. 1994. Shelf Life Evaluation of Foods. London: Blackie Academic and Professional. 275-295.

Mario, T. 1978. Quantity Cooking. Westport, Conneticut: The AVI Publishing, Inc. 197-205.

Meyers, P. 2004. How to Peel A Peach. Canada: John Wiley & Sons, Inc.

Mohamed, A. H. W. & Ghani, S. 1997. Pemprosesan Sos Tumis. Majalah Teknologi Makanan. 16(2): 87-90. Kuala Lumpur: Institut Penyelidikan dan Kemajuan Pertanian Malaysia, MARDI.

Murano, P. S. 2003. Understanding Food Science and Technology. USA: Wadsworth, Thomson Learning, Inc. 21-31.

Nickerson, J. T. R. 1989. Pengenalan Sains Makanan: Buah-buahan. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, Kementerian Pendidikan Malaysia.

O'Donnell, C. D. 1998. Transforming Texture. Journal of Prepared Foods 53-58.

Ophartd Charles, E. 2003. Virtual Chembook: Sucrose. Elmhurst : Department of Chemistry, Elmhurst College. (atas talian) http: //www. elmhurst. edu/-chm/vchembook/546sucrose. html.

Othman Yaacob, & Subhadrabandhu, S. 1995. The Production of Economic Fruits in South East Asia. Kuala Lumpur: Oxford University Press. 196-204.

Owen, R. F. 1985. Food Chemistry, 2nd Edition. New York: Marcell Dekker, Inc.

Pardio, S. V. T., Waliszewski, K. K. N. & Garcia, A. M. A. 1994. Ascorbic Acid Loss and Sensory Changes In Intermediate Moisture Pineapple During Storage at 30-40°C. International Journal of Food Science and Technology. 29(5): 551-557.

Peterson, J. 2000. Classical and Temporary Sauce Making, Second Edition. New York: John Wiley & Sons, Inc. 429-557.

Pike, O. A. 1998. Fat Characterization. Suzanne Nielsen, S (ed). Food Analysis Second Edition. Gaithersburg, Maryland: Aspen Publishers, Inc. 217-236.

Poedijono Nitisejwo, 1995. Manual Prinsip Analisis Makanan. Sabah. UMS..

101

Rahani, Z. C. & Hamdzah, A. R. 1994. Kawalan Mutu dalam Pemprosesan Jem dan Jeli. Majalah Teknologi Makanan. 13: 53-60. Kuala Lumpur: Institut Penyelidikan dan Kemajuan Pertanian Malaysia, MARDI.

Rapaille, A. & Vanhemelrijck, J. 1999. Modified Starch. Alan Imeson (ed). Thickening and Gelling Agents for Food. New York: Aspen Publishers. 199-299.

Rietz. 1965. A Guide to the Selection, Combination and Cooking of Foods, Volume 2. Westport, Connecticut: The AVI Publishing Company, Inc. 361-373.

Rukayah Aman. 1999. Buah-buahan Malaysia. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa clan Pustaka.

Sadler, G. D. & Murphy, P. A. 1998. pH and Titratable Acidity. Suzanne Nielsen, S (ed). Food Analysis Second Edition. Gaithersburg, Maryland: Aspen Publishers, Inc. 99-118.

Salvi, G& Rajput, A. 1995. Pineapple. Salunkhe, D. K. & Kadam, S. S. (ed). Handbook of Fruit Science and Technology, Production, Composition, Storage and Processing. New York: Marcel Dekker Inc. 172-180.

Salam Babji, Soleha Ishak, Mamat Embong & Mohd. Yusof Hamid. 1988. Biokimia Makanan. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Diterjemahkan darf "Biochemistry of Foods". Eskin, N. A. M., Henderson, H. M. & Townsend, R. J. 1971.

Salunkhe, D. K. & Desai, B. B. 1984. Postharvest Biotechnology of Fruits, Volume ll. Boca Raton, Florida: CRC Press. 3-11.

Salunkhe, D. K. & Kadam, S. S. 1995. Handbook Of Food Science and Technology: Production, Composition, Storage and Processing. New York: Marcel Dekker, Inc.

Samson, J. A. 1986. Tropical Fruit, 2nd Edition, Singapore: Longman Group United Kingdom Limited.

Schiffman, S. S. 1980. Contribution of the Anion to the Taste Quality of Sodium Salts. Dal. Cagan, R. H. & Kare, M. R. (pnyt. ). Biological and behavioral aspects of salt intake: 99-114. New York: Academic Press.

Seymour, G. B., Taylor, J. E. & Tucker, G. A. 1993. Biochemistry of Fruit Processing. London: Chapman & Hallman.

Sheldrake, P. 2003. Controlling the Texture in Soups, Sauces, and Dressing. Brian M. Mckenna (ed). Texture in Food Volume 1: Semi-solid Foods. England: Woodhead Publishing Limited. 389-421.

Shugart, G. & Molt, M. 1993. Food for Fifty, Ninth Edition. New York : MacMillan Publishing Company. 579-611.

Smith, L. G. 1993. Encyclopedia of Food Science: Pineapples. London: Academic Press. 4567-4574.

Soepadmo, E. 2000. Encyclopedia of Malaysia: Plants. Volume 2. Forest Research Institute Malaysia (FRIM). 84-87.

102

Stradley, 2003. Developing Healthy Menus and Recipes. New York : MacMillan Publishing Company. 303-304.

Syed Abdillah Alwi. 1998. Potensi Pemasaran Sos di Malaysia. Jurnal Agromedia. 13: 26-27. Kuala Lumpur: Institut Penyelidikan dan Kemajuan Pertanian Malaysia, MARDI.

Tee, E. S., Mohd. Ismail N., Mohd. Nasir, A. & Khatijah, l. 1997. Nutrient Composition of Malaysian Foods. ASEAN Food Habit Project.

Urlacher, B. & Noble, 0.1999. Xanthan gum. Alan Imeson (ed). Thickening and Gelling Agents for Food. New York: Aspen Publishers. 284-311.

Vaclavik, V. A. 1998. Essentials of Food Science: Starches in Food. Gaithersburg, Maryland: An Aspen Publication. 39-50.

Whitney, E. & Rolfes, S. R. 2005. Understanding Nutrition. Tenth edition. USA: Thomson Wadsworth. 320-358.

Wibbertmann, A., Kielhorn, J., Koennecker, G., Mongelsdorfl & Melber, C. 2000. Council International Chemical Assessment Document No. 26: Benzoic acid and Sodium benzoate. World Health Organization Genera. http: //www. inchemistry. or. q/documents/cicads/cicads26. htm.

Wong, J. V. 2000. Tesis: Penghasilan Jus daripada Nanas Babagon. UMS.

Wyckoff, M. O. 1978. The World of Cooking : Recipes, Techniques & Secrets of the Kitchen. London: Prentice-Hall, Inc. 38-45.

Zain, A. M. 1994. Industri Pemprosesan Nanas di Malaysia. Buletin Mak/umat Pertanian Malaysia. 14(2): 3-10. Kuala Lumpur: Pusat Kebangsaan AGRIS Malaysia.

i