1. Pojam države (M.Bešić – Država)

Prva i osnovna karakteristika države je da ona nastaje u određenim istorijskim uslovima. To znači da u nastanku same države posreduju određeni društveno-istorijski procesi. Iako se kao pojam država javlja još u Antičkom dobu (Platon), moderno značenje države se rađa u XVI veku, tačnije sa razvojem trgovačkog kapitalizma. Ovaj period implicira nekoliko važnih procesa koji su uticali na nastanak države. Prvo, trgovina ukida teritorijalne tj. feudalne barijere koje karakterišu tradicionalno društvo. Time se stvara prvi preduslov za postojanje države, tj. integracija jednog geografskog prostora u celinu. Drugo, razvojem trgovine razvija se i grad kao epicentar političkog života u kome su svi pojedinci slobodni tj. građani. Treće, rušenjem feudalnog sistema slabi moć tradicionalne vlastele čime je olakšana pokretljivost stanovništva od neslobodnih seljaka ka slobodnim građanima. Sa razvojem trgovine cveta i zanatstvo pri čemu se razvija i društvena podela rada koja, kao što znamo, deluje u pravcu društvene diferencijacije. Konačno, teritorijalnim zaokruživanjem jednog naroda, ukidanjem feudalnih oblika ropstva, te pravnim ujednačavanjem građana, rađa se i nacija, kolektivitet, koji konstruiše državu kao oblik vrhovnog autoriteta i vladanja ovom globalnom društvenom grupom.

Druga karakteristika države jeste da je ovo oblik političkog organizovanja jedne društvene zajednice. Politika kao oblast društvenog života usmerena je na kolektivne akcije, tj. oblike delovanja kojim se ostvaruju interesi čitave društvene zajednice, društvenih grupa i pojedinaca. Dakle, država se javlja kao vrhovni autoritet (vlast) koji integriše i artikuliše globalne, parcijalne i individualne interese pojedinaca (građana). Država odgovara (makar po definiciji) interesima članova društva (građana) u smislu postizanja određenih zajedničkih političkih ciljeva, a takođe i posreduje u političkim sukobima između posebnih društvenih grupa. Država oličava vlast u jednom društvu i zato je karakterišemo kao vrhovni autoritet. Sledeća karakteristika države je da ova ima odgovarajuću institucionalnu strukturu. Ovo znači da država predstavlja skup institucija posredstvom kojih upravlja društvom. Institucionalna struktura postoji zbog efikasnijeg funkcionisanja u pravcu upravljanja čitavim društvenim životom. Sve institucije u državi prema tome ’dijele’ ukupnu vlast na one aspekte u kojima se ta vlast ispoljava.

Na osnovu datih elemenata državu možemo definisati na sledeći način: “Država je istorijski oblik političkog organizovanja jedne društvene zajednice i ona predstavlja vrhovni društveni autoritet (vlast), koji posredstvom odgovarajućih institucija utiče i upravlja životom čitavog društva“. Da bi država postojala prema ovoj definiciji, moramo imati sledeće elemente:

- teritorijalna određenost -suverenitet na datoj teritoriji -institucije koje ovaploćuju vlast -politički i društveni konsenzus članova društava (građana)

2. Istorijsko razlikovanje tipova države (M.Bešić – Država)

Istorijski se razlikuju sledeći tipovi države: Unitarna država, tj. onaj oblik države u kome je vrhovna vlast u jednom centru i ne postoje

teritorijalne razlike u okviru državne celine;Federacija, tj. onaj oblik države koji se sastoji iz dve ili više teritorijalno zaokružene teritorije,

koje se međusobno razlikuju po određenim ekonomskim, političkim, kulturnim, verskim ili nacionalnim karakteristikama. Međutim, karakteristika federacije jeste da suverenitet počiva na centralnoj vlasti a na na državama članicama;

Konfederacija, tj. oblik države koji je po svojim društvenim karakteristikama isti kao i federacije, samo što suverenitet počiva na državama članicama, dok je centralna vlast reletivizovana.

Unija, tj. oblik državne organizacije u kome države članice imaju gotovo ekskluzivan suverenitet na svakoj teritoriji dok je skup ingerencija institucija zajedničke države upadljivo mali

3. Oblici države – problem suvereniteta i političkog konsenzusa

Kada je riječ o političkom konsenzusu pojedinaca i društvenih grupa koji tvore jednu državu, u političkoj teoriji se najčešće ovaj problem svodi na tretman pitanja samog suvereniteta tj. razrešavanje problema ’ko je nosilac suvereniteta’ ili u prevodu ko, zašto i u čije ime vlada, ko mu to daje za pravo? Može se reći na osnovu teorijskih i istorijskih kriterijuma da postoje četiri državna oblika koje problem suvereniteta i političkog konsenzusa rešavaju na različit način:

Apsolutna monarhija - oblik države i političke vladavine u kojoj vlastodržac (Kralj ili Car) ima apsolutnu vlast u društvu. Konsenzus svih članova drušva sa razrešava na religijskom nivou, naime suverenitet monarha se opravdava božanskim poreklom njegove vlasti koju društvena zajednica kao religijska zajednica prihvata;

Ustavna monarhija - oblik države i političke vladavine u kome monarh deli vlast sa narodom pri čemu postoji politički konsenzus između monarha kao nosioca tradicionalne vlasti i naroda koji na osnovama određene političke procedure učestvuje u vlasti posredstvom određenih institucija. Osnov ograničavanja apsolutne vlasti monarha jeste ustav;

Nacionalna država u kojoj suverenitet ima nacija koja predstavlja osnovnu društvenu grupu koja se politički organizuje u državu.

Građanska država pri čemu svi građani(bez obzira na nacionalnu, versku ili drugu pripadnost) tvore politički konsenzus iz koga nastaje država kao artikulator njihovih zajedničkih interesa.

U političkoj i socijalnoj teoriji postoji i klasifikacija država s obzirom na vitalne funkcije koje država ima u artikulaciji društvenog života. Tako razlikujemo:

Liberalnu državu koja ima limitiran uticaj na društveni život i osnovni joj je cilj da obezbedi društveni red i zaštitu privatne svojine, pri čemu tržište predstavlja jedini mehanizam koji određuje društveno-ekonomski život. (Zapadna Evropa i SAD u XIX veku)

Socijalna država koja na dovodi u pitanje zakone tržišta ali koja preuzima na sebe deo socijalnih funkcija sa ciljem da zaštiti one društvene slojeve 6 koji su socijalno ugroženi delovanjem zakona slobodnog tržišta. (Zapadna Evropa i SAD u XX veku)

Država blagostanja koja intenzivno ograničava delovanje tržišta i koja na sebe preuzima čitav niz ekonomskih funkcija sa ciljem da se obezbedi jednakost svih društvenih slojeva. (Nordijske države: Švedska i Norveška, zatim Australija i Kanada).

Etatizam tj. oblik države koji potpuno ukida delovanje tržišta i na sebe preuzima sve ekonomske funkcije sa idealom jednakosti svih članova društva i društvenih slojeva (Socijalističke zemlje XX veka i Kina).

4. Pojam politike (M.Bešić – Država)

Politika predstavlja akcioni aspekt društvenih zajednica, društvenih grupa i pojedinaca. Politika predstavlja takav oblik ’delanja’ u kome se ispoljavaju opšti partikularni ili specifični interesi društvene zajednice. Tako se sama politika u društvenoj stvarnosti i ne može odvojiti od društva, pa je razlikovanje između društvene i političke zajednice samo analitičkog karaktera. Dakle, politika datira od kad i samo društvo. Ona predstavlja ’delanje’ a svako delanje je usmereno ka određenim ciljevima. Prema tome,

politika je u osnovi racionalna delatnost kojom se postižu određeni ciljevi. Prema tome, politika je u osnovi racionalna delatnost kojom se postižu određeni ciljevi. Oblici i ciljevi političkog delanja mogu biti različiti kako teorijski tako i istorijski. Na ove oblike i ciljeve utiče priroda društvene zajednice, ekonomski, kulturni, istorijski i drugi uslovi.

Politika je gotovo neodvojiva od države. Ovo zato što je ona sastavni deo prakse upravljanja društvenim odnosima i procesima. Prema tome, država i politika su jednako usmerene na različite aspekte vlasti nad jednim društvenim totalitetom. To znači da kad god govorimo o državi mi se nalazimo na političkom terenu, te kad god govorimo o političkom delovanju mi se eksplicitno i implicitno odnosimo prema problemu države i državnog uređenja.

Takođe, politička analiza društva se ne može odvojiti od sociološke analize. Svaki oblik političkog delanja je ukorenjen u društvenim odnosima koji definišu jednu društvenu zajednicu. Prema tome, politički odnosi se mogu posmatrati i kao oblik društvenih odnosa. Ova teza se može najlakše potvrditi na osnovu činjenice da različiti oblici društvene organizacije podrazumevaju odgovarajuće političke oblike organizacije koji su ovima imanentni. Međutim, politika kao sastvni deo ukupne društvene strukture može da se analitički posmatra i u svom autohtonom smislu, tj. kao oblast društvenog života koja kao nezavisna utiče na sam društveni život. Tako veza između politike i društva nije jednosmerna već složena i višestruko isprepletana.

Istorija ljudskog društva je u isto vreme i istorija različitih političkih zajednica. U prvim oblicima društvenog zajedništva postoje i politički oblici vlasti koji su određivali pravce zajedničkog delovanja društvene zajednice. Prvi oblici političke vlasti vezani su za podelu vlasti na svetovnu i svetu. Tako u prvobitnim oblicima društvenog zajedništva postoji politički autoritet koji se stara o praktičnim pitanjima vezanim za život društvene zajednice i svetovni autoritet koji se stara o duhovnom životu. Neretko su ova dva oblika političkog autoriteta dolazila u sukob koji je dovodio do različitih društveno-političkih posledica. Prvi oblik organizovanog oblika političke zajednice se javlja sa robovlasničkim društvima. Ova činjenica korespondira i sa tim što se u ovom društvu prvi put u istoriji javlja oštar sukob između bazičnih društvenih gupa-klasa. U ovim uslovima oštre podeljenosti društvene zajednice „iznutra“ politika se pojavljuje kao integrativni mehanizam koji omogućava da čitavo društvo funkcioniše kao celina. U osnovi, celokupna politička moć ovih zajednica u rukama je jednog pojedinca- apsolutnog vladara i naslednog je karaktera. Sama vlast izraz je klasne dominacije i ima za cilj da obezbedi integritet čitave društvene zajednice represivnim mehanizmima. Ovakav oblik političke zajednice je vremenom evoulirao te se u tradicionalnom društvu pojavljuje najpre kao monarhija, a zatim i kao apsolutna monarhija.

5. Oblici vladavine (M.Bešić – Država)

Politički razvoj društva u istorijskoj perspektivi može se posmatrati kao napredovanje participacije članova zajednice u političkom životu. Tako je period nastanka republike nasuprot monarhiji, prekretnica u političkoj istoriji društva. Republika neutrališe monarhiju tako što država koja se zasniva na ovoj koncepciji negira naslednu vlast apsolutnih monarha i suverenitet postavlja na osnovama nacije ili građana. Najčešće u ovom istorijskom periodu imamo parlamentarnu monarhiju kao posredni oblik političke vladavine koji je doveo do nastanka republike. Nastanak republike je vezan sa nastankom kapitalizma kao ekonomskog obrasca. U tom smislu republika je proizvod ekonomskog napretka zasnovanog na slobodnom tržištu te nastanka nacije kao kolektiviteta koji tvori modernu državu. U uslovima kapitalističkog društva slobodno tržište povećava stepen društvene diferencijacije. U ovakvim uslovima se javlja veći broj društvenih grupa sa posebnim interesima. Apsolutna monarhija tako biva ugrožena u dva smisla. Prvo, ona je pod pritiskom nove klase u usponu - klase trgovaca i zanatlija koji neprestano uvećavaju svoju ekonomsku i političku moć kao i ukupan društveni status. Drugo, apsolutna

monarhija u uslovima progresivne društvene diferencijacije više nije u stanju da zaokruži i razreši sve protivrečnosti koje nastaju iz posebnih društvenih interesa. Tako u promenjenim društvenim okolnostima ali na različit način, apsolutne monarhije bivaju ukidane ili pak u društvima koje su bila tradicionalnija, monarhija ostaje kao političko određenje zajednice s tim što se monarsima oduzima sva realna politička moć. Po ovom obrascu i danas imamo monarhistička uređenja u društvima Zapadne Evrope (Engleska, Belgija, Norveška), ali je politička moć monarha više nego ograničena.

U uslovima republike kao državnog okvira rađa se politika u smislu u kome je danas poznajemo. Prvo, republika počiva na suverenitetu nacija ili građana. Tako se osnov za svaku vlast oduzima religijskim autoritetima i predaje samim članovima društva. Ovaj proces omogućava različite oblike participacije najširih društvenih slojeva u političkom životu. Osnovni oblik participacije jeste poseban vid političkog uređenja na kome republika počiva, a to je parlamentarna demokratija. Ovaj oblik političke vladavine zakonodavnu vlast u jednom društvu vezuje za instituciju parlamenta (skupštine). Parlament je osnovna institucija koja uređuje politički život društva. Članovi parlamenta se biraju neposredno na izborima. Tako nastaje institut slobodnih izbora. Budući da je društvo na ovom stepenu političkog razvoja vidno izdiferencirano, različite društvene grupe se pojavljuju kao akteri u političkom procesu u cilju artikulacije svojih posebnih interesa. U uslovima slobodnih izbora ove društvene grupe formiraju političke partije kao organizacije koje reprezentuju njihove interese. Političke partije i njihova zastupljenost u parlamentu garantuju da će se na nivou političkog organizovanja uvažiti interesi svih posebnih društvenih grupa koje tako posredstvom političkih partija učestvuju u političkom životu društva. Takođe, u okviru parlamenta s obzirom na snagu posebnih političkih partija, te društvenih grupa koje ove reprezentuju u parlamentu postoji politički odnos snaga koji u procesu donošenja političkih odluka poštuje razlike u snazi između političkih partija. Slika koju smo ponudili više je idealno–tipska tj. teorijska nego stvarna.

Osnovna razlika između apsolutne monarhije i parlamentarne demokratije je osim u rešavanju pitanja suvereniteta na kome vlast počiva i u problemu podele vlasti. Dok je sva vlast u apsolutnoj monarhiji nerazdeljena i u rukama monarha, vlast se u republici deli na sudsku, zakonodavnu i izvršnu. Pri tome je nosioc vlasti nezavisno sudstvo, nosilac zakonodavne vlasti parlament, a nosilac izvršne vlasti posebna institucija - vlada (Ovu podelu je prvi teorijski anticipirao Montesque). Konstituisanje i odnosi između ova tri aspekta vlasti variraju u svakoj konkretnoj državi. Ideja o podeli vlasti u skladu je sa načelima demokratije i štiti zajednicu od opasnosti koju nosi sa sobom eventualna uzurpacija vlasti.

Dakle, istorijski oblici vladavine su: -Tiranija -Monarhiija -Apsolutna monarhija -Ustavna monarhija -Republika U okviru ove klasifikacije se mogu ubrojati još dva tipa političke vladavine. Prvo, to je diktatura

kao oblik vladavine koji nastaje uzurpacijom republike putem slobodnih izbora ili vojnim pučem. Ovaj oblik političke vladavine počiva na centralizaciji vlasti u rukama pojedinca- diktatora. Drugo, to je oligarhija kao oblik političke vladavine u kome određena grupa ljudi preuzima ukupnu vlast i političku moć. Osim različitih istorijskih oblika oligarhije tj. vlast dominantne grupe – ovaj oblik vlasti bila bi i vrhuška u uslovima jednopartijskog političkog sistema.

6. Političke partije (M.Bešić – Država) (dodaću i izbore, za svaki slučaj)

Političke partije i slobodni izbori počivaju na ideji parlamentarne demokratije. Parlament je ključna institucija vlasti u društvu, a učešće građana u ovoj instituciji obezbeđuje se slobodnim izborima na kojima svi građani glasaju i odlučuju o tome ko će zastupati njihove interese. Institut slobodnih izbora tako obezbeđuje ideju jednakosti svim građanima zato što svaki glas građana jednako vredi bez obzira na njegov ekonomski status kao i bez obzira na njegovu versku, nacionalnu ili drugu pripadnost. Takođe, slobodnim izborima se potvrđuje načelo suvereniteta koji počiva na svim građanima jednog društva.

Ukoliko žele da opravdaju svoj smisao, izbori moraju biti slobodni. Ovo znači da glasači kao učesnici u izbornom procesu moraju biti oslobođeni svakog oblika pretnji i ucena, te da glasaju isključivo na bazi vlastitih interesa, ideologije i vrednosti po slobodnoj volji. Praksa je pokazala da ovaj princip koji je po sebi jednostavan i nije tako lako realizovati. Naprotiv, često učesnici izbora i na različit način vrše pritisak na glasače, a u cilju većeg stepena participacije u političkoj vlasti. U svom demokratskom povoju, neretko su bogati građani kupovali glasove širih slojeva. Takođe, u društvoma u kojima parlamentarna demokratija nije dovoljno zrela, često se koriste drugačiji oblici pritiska i ucena, najčešće ideološkim pritiskom ili pritiskom na radnim mestima. Ovaj oblik pritiska je bio veoma karakterističan u našoj zemlji u prvoj deceniji tranzicije.

Izbori u svakom društvu postoje na više nivoa. Ovi nivoi odgovaraju političkoj strukturi društva obzirom na teritorijalnu podeljenost društva, kao i ingerencije koje imaju pojedini politički partikulariteti. Najznačajniji izbori su izbori za parlament kao vrhovno zakonodavno telo u jednoj državi. Ukoliko u okviru države imamo dve ili više republika ili pak posebnih teritorijalnih oblika (autonomija, regiona, kantona itd.), za svaki od ovih političkih jedinica se organizuju slobodni izbori. Najniži nivo vlasti za koje se, takođe, orgaanizuju izbori jeste lokalni nivi tj. opština ili grad.

U izbornoj utakmici dominantnu ulogu igraju političke partije. Osim političkih partija učešće u izborima je omogućeno i pojedincima kao i posebnim oblicima udruženja građana. Političke partije pokušavaju da artikulišu opšte i posebne interese građana i da na izborima obezbede što veći procenat učešća u vlasti. Partije se bore u procesu izbora političkim sredstvima a to su: javni nastupi, propaganda, marketing, partijske prezentacije i sl. Po tradiciji se čitav politički prostor koji pokrivaju političke partije deli na sledeće kategorije:

-partije levice koje zastupaju interese radničkih slojeva i uopšte ugroženih slojeva stanovništva; partije desnice koje zastupaju interes krupnog privatnog kapitala i najčešće se vezuju za liberalnu ideologiju;

-partije centra tj. socijaldemokratske partije koje kao krajnji politički cilj postavljaju državu blagostanja; krajnja levica je ekstremna u smislu ostvarenja principa socijalne pravde i to je najčešće komunistička partija;

-krajnja desnica je ekstremna u zahtevima dominante nacije u jednom društvu i ona ekskluzivno zastupa interes dominante nacije.

Svaka partija u političkoj borbi pokušava da vlastiti interes prikaže kao opšte-društveni interes a u cilju mobilisanja što većeg broja glasača. U političkoj borbi na izborima često se dešavaju i koalicije među partijama. Političke koalicije objedinjuju partije koje imaju slična opredeljenja sa ciljem boljih izbirnih rezultata u odnosu na svoje političke protivnike i ostale učesnike u izbornom procesu. Osim izbornih postoje i postizborne koalicije koje se sklapaju sa ciljem formiranja izvršne vlasti u situaciji kada niti jedna partija nije dobila neophodnu većinu.

7. Izborni sistem (M.Bešić – Država)

U osnovi razlikujemo dva tipa izbornog sistema i to su proporcionalni i većinski. U proporcionalnom političkom sistemu birači se opredeljuju za listu koju prezentuje neka politička partija. U tom smislu u ovom tipu izbornog sistema glasač glasa za partiju, a ne za nekog konkretnog pojedinca. Većinski sistem nasuprot proporcionalnom jasno predstavlja za kog konkretnog pojedinca građani glasaju iako su pojedinci, takođe, najčešće predstavnici određenih partija. Postoje različita mišljenja o tome koji je izborni sistem demokratičniji, međutim svaki izborni sistem, bez obzira da li je proporcionalan ili većinski posebno rešava pitanje nekih teritorijalnih, nacionalnih i drugih društvenih partikulariteta obezbeđujući im učešće u parlamentarnom životu.

Nakon izbora, a na osnovu izborne volje građana, formira se parlament. Partija koja je osvojila apsolutnu većinu ima za pravo da formira i vladu kao izvršni organ vlasti. Apsolutna većina znači 50 + 1% od ukupnog broja predstavnika u parlamentu. Ukoliko niti jedna partija nije osvojila neophodnu većinu, najčešće se formiraju postizborne koalicije ili manjinska vlada. Manjinska vlada je, međutim, često nestabilana. Ukoliko se, pak, ne nađe način da se vlast formira na osnovu izbornih rezultata, ponovo se raspisuju izbori.

8. Definicije moći (Stvaranje propisa, kršenje propisa i vlast)

Smatramo da ljudi, bilo da stvaraju ili krše pravila, u stvari izražavaju osnovne ljudske sklonosti u pokušaju da ispolje moć. uprkos uticaju grupe, svaki akter se suprotstavlja društvenim konstrukcijama nametnutim od strane drugih aktera, uključujući kolektivne i institucionalne konstrukcije koje tretira kao 5 spoljašnje i prinudne. Društveni odnosi, s jedne strane, imaju značenje kooperativnosti u cilju postizanja zajedničkih ciljeva, dok sa druge strane, oni imaju značenje konflikta koji proističe iz različitih individualnih i grupnih ciljeva. Ove minimalne pretpostavke nam dopuštaju da tvrdimo da se akcije u pravcu stvaranja ili kršenja pravila mogu shvatiti kao izraz višegodišnjih napora žena I muškaraca da u odnosima sa drugima stalno teže ostvarivanju željenih ishoda, kako bi ispoljili moć.

Do danas najčešće citirana definicija je ona koju je ponudio Max Weber (1968:926-40): moć je shvaćena kao “mogućnost da jedan čovek ili više ljudi ostvari svoju sopstvenu volju u društvenom delanju, čak i uz otpor ostalih koji u tom delanju učestvuju“. R. H. Tawney (1931:229) predlaže sličnu mada eksplicitniju i recipročniju definiciju: „Moć se može definisati kao kapacitet individue ili grupe individua, da prilagodi ponašanje individua ili grupa, na način na koji on to želi, kao i da spreči njihovo ponašanje na način na koji on to ne želi.“ Ovakvo razumevanje moći, bazirano je na konfliktu i ponekad se tumači kao koncepcija ’konstantnog zbira’ (zero-sum conception, eng.). Ono što jedan akter na jednoj strani odnosa moći ostvaruje, to je na uštrb drugog aktera. To je u suprotnosti sa razumevanjem moći kao jednostavnog kapaciteta za realizaciju krajnjih ciljeva, kao što je Bertrand Russell (1938:2) definisao moć kao: „proizvodnju nameravanih efekata.“ Anthony Giddens (1976:11-112), takođe, uočava razliku između upotrebe pojma moći u smislu kapaciteta jednog učesnika da promeni smer događaja, i onoga što on naziva sužavanje, u relacionom smislu, kao „svojstvo same interakcije“, koja se može definisati kao „sposobnost obezbeđivanja ishoda, kada realizacija ovih ishoda zavisi od delanja drugih... to je moć kao dominacija“. Prema Giddens-u, odnos između moći i konflikta je kontigentan, zato što moć pretpostavlja konflikt samo onda kada se mora prevazići otpor. Međutim, otpor se često mora prevazići. Hobbes (1958:169) nije bio jedini koji je zapazio sledeće: I stoga, ako bilo koja dva čoveka žele istu stvar, u kojoj ne mogu obojica da uživaju, oni postaju neprijatelji; i na način koji vodi ka njihovom kraju, koji je uglavnom njihovo sopstveno održavanje, i ponekad samo zarad vlastitog zadovoljstva, nastoje da unište ili potčine jedan drugog. Moć je, stoga, neraskidivo povezana sa konfliktom u stvarnom društvenom životu, jednostavno zbog toga što društveni život podrazumeva takmičenja kostantnog zbira (zero-sum

contests), bilo da, kao u Hobbes-ovom primeru, imamo takmičenje žene i muškarca u vezi iste stvari, ili se takmiče oko uslova i krajeva zajedničkih napora. Štaviše, grupni život znači da ljudi pokušavaju da koriste jedni druge da bi dostigli sopstvene ciljeve, poenta koju Parsons (1949:93) iznosi u svojoj raspravi, pri čemu ultimativno negira Hobbes-ovo stanovište. Stoga konflikt „je inherentan samom postojanju društvenih odnosa, kao takvih. Suštinsko je da u poslednje vreme delovanje ljudi treba da ima potencijalno značenje koje vodi ka kraju drugih.“ 7 Iako je rasprava izazvana ovim različitim koncepcijama privukla ogromnu pažnju, ne moramo ništa više činiti nego zabeležiti ih ovde. Dovoljno je reći da koristimo pojam moći u Weberovom smislu konstantnog zbira (zero-sum sense), koji postulira konflikt kao endemski u društvenom životu.

9. Izvori moći – perspektiva distribucije (Stvaranje propisa, kršenje propisa i vlast)

Uobičajeno shvatanje izvora moći u društvenoj nauci je da moć počiva na svojstvima ili stvarima, kao što su lične veštine, stručnost, novac ili kontrola 8 stvaranja novca, prestiž ili dostupnost istog, ili kapaciteta da se mobiliše mnogo ljudi. Randall Collins (1975:60-1) je sumirao ove argumente na sledeći način: Traženje materijalnih stvari koje utiču na interakcije: fizička mesta, načini komunikacije, zalihe oružja, uređaji za uređivanje nečijeg utiska u javnosti, oruđa i roba. Procena relativnih sredstava dostupnih svakoj individui: njihov potencijal za fizičkom prinudom, njihov pristup drugim osobama sa kojima stupaju u pregovore, njihova seksualna privlačnost, njihove zalihe kulturoloških naprava za prizivanje emocionalne solidarnosti, kao i fizički dogovori koje smo pomenuli... Izvori za konflikt su mnogobrojni i složeni. Mills (1956:9,23) naglašava da su „zaista moćni“ oni „koji zauzimaju upravljačka mesta“ glavnih institucija, „zato što te institucije koncentrišu veliku količinu sredstava (resursa)“. Izgleda da se svi slažu da se jedna vrsta resursa može iskoristiti da bi se dobila druga, budući da se resursi „prebacuju, sakupljaju, pomeraju, zamenjuju“, jednom reču, investiraju. Sve u svemu, sa ovog stanovišta, resursi moći se mogu razumeti kao svojstva ili stvari koje jedan akter može koristiti da prisili ili utiče na drugog aktera. Iz svih ovih shvatanja sledi da se moć nalazi u vrhu. Neka svojstva i neke stvari imaju veće značenje za ljude od drugih. Bogatstvo, prestiž i instrumenti fizičke prisile su pouzdane osnove za dominaciju nad drugima. S obzirom na to da su ovi resursi, kako bi se svi složili, distribuirani po društvenom položaju, izgleda da to dolazi kao dan posle noći, da ljudi sa višim društvenim položajem imaju veću količinu moći, a da ljudi sa nižim društvenim položajem imaju manju. U najvećem broju slučajeva, oni koji imaju bogatstvo, ili prestiž, ili veštine ili oružje, dominiraju nad onima koji nemaju ništa od toga. Štaviše, bogatstvo, prestiž i veštine teže da se spoje, stvarajući klasnu hijerarhiju. , ukoliko distribucija moći jednostavno odražava druge strukturalne nejednakosti, onda će politički izazovi ’odozdo’ uvek biti bez rezultata. Područje moći i politike će neizbežno ponavljati druge nejednakosti, a društveni mislioci koji analiziraju vrlo različita društva, neće brinuti o narušavanju reda i pravila kao potencijalnim izazovima uspostavljenoj vlasti.

10. Uloga države u ustanovljavanju i sprovođenju pravila (Stvaranje propisa, kršenje propisa i vlast)

U savremenim društvima, pravila koja održavaju važne oblike dominacije, tipično su formulisana i nametnuta od strane države. Weber (1946: 82) jednostavno kaže da je „savremena država prisilno udruživanje koje organizuje dominaciju“. Zakoni koji zabranjuju određena ponašanja u međuzavisnim odnosima, i koji propisuju kazne onima koji te zakone krše, treba da se shvatie kao korišćenje moći kako bi se stabilizovala moć. Ovo se postiže korišćenjem državnog birokratskog aparata koji ustanovljava i

razrađuje pravila te nadgleda njhovo poštovanje, koristeći sredstva prinude kako bi se obezbedilo pokoravanje. Stvaranje i sprovođenje zakona u savremenom svetu, između ostalog, predstavlja korišćenje teškog arsenala kojim država raspolaže kako bi sprečila izazivanje aktuelnih obrazaca dominacije u međuzavisnim odnosima. Ovo dokazuje da je najznačajnija vrsta moći, bar kada je reč o savremenim društvima, politička moć. Feudalni zakoni koji upravljaju odnosima između gospodara i sluge, bili su cementirani zakletvom na vernost, u vreme kada je kršenje zakletve vodilo ka užasu večnog prokletstva. Sluga je bio obavezan zakonom da obrađuje gospodarevo imanje, da služi i snabdeva gospodarevu naoružanu pratnju i da se potčini gospodarevoj volji, kada je reč o braku ili trgovini .važna posledica feudalnog zakona bila je da stabilizuje sirovu moć vladajuće klase, koja je na početku u najvećoj meri bila zasnovana na prisili. Glavno utočište potčinjenih grupa bilo je bekstvo tj. odlazak. Ovo nije bilo lako sprečiti upotrebom oružja. U kasnijem periodu i nadgledanje je bilo teško, budući da je doseg vojne sile u geografskom smislu bio ograničen.Sredinom četrnaestog veka, kuga koja je ubila gotovo polovinu evropske populacije, promenila je balans međuzavisnih odnosa moći u korist radnika. Evolucija u saradnji sa novim zakonima stvara i razrađuje uslove vlasništva nad privatnom svojinom, s jedne strane, i uslove koji dovode do kriminala, krađe i uništavanja svojine, sa druge strane, a sve ovo, takođe, ukazuje na napore za povećavanjem moći. Američki i engleski radnički zakoni u svom razvijenom obliku, takođe, otkrivaju činjenicu da se zakoni stvaraju kako bi se poduprela moć. Utvrđene su maksimalne nadnice, a odbijanje posla se tretira kao zločin. Ustanovljeni su zakoni protiv sindikalnog udruživanja koji u savremenim uslovima precizno propisuju uslove pod kojima radnici mogu da štrajkuju. Sva ova pravila ograničavaju mogućnost radnika da koriste svoje doprinose ekonomskim odnosima kako bi promenili uslove ovih odnosa. Stvaranje zakona u drugim institucionalnim oblastima, kao zakoni protiv jeresi, ili zakoni koji štite patrijarhalne odnose u porodici, takođe, štite moć. Izborni sistem, upravo zato što povećava pretnju i mogućnost izjednačavanja odnosa moći, oblikovan je zakonima i propisima na način da veću specifičnu težinu imaju glasovi nekih ljudi u odnosu na druge. Kada se jednom pomerimo sa stanovišta da društvene norme uglavnom odražavaju vrednost konsenzusa ili podržavaju ključne društvene funkcije, jasno je da je stvaranje pravila u savremenom društvu, zapravo napor nekih ljudi da koriste državu, kako bi osigurali svoju dominaciju u odnosima sa drugim ljudima.

11. Kršenje pravila (Stvaranje propisa, kršenje propisa i vlast)

Ljudi se povinuju pravilima, ali, takođe, i prkose pravilima. U klasičnoj sociološkoj tradiciji kršenje pravila se objašnjava kao rezultat globalnog društvenog sloma. kršenje pravila, takođe, treba shvatiti kao napor svrsishodnih i refleksivnih ljudskih agenata da ispolje moć. Ljudi se suprotstavljaju dominaciji. Kada god se stvaraju pravila, kao posledica ispoljavanja moći, paralelno se dešavaju i napori žena i muškaraca da odbiju, izbegnu, ili se odupru prinudama zakona. Siromašni, kojima je zakonom zabranjeno lutanje i prosjačenje, ipak rade zabranjene stvari bez obzira na zabrane. Radnici koji nisu mogli otvoreno da se udružuju, radili su to tajno, i kada nisu legalno mogli da štrajkuju po zakonu, ponekad su štrajkovali nelegalno. Nikada i nigde, jeres nije nestala zbog zakona koji su je zabranjivali, a zakon usmereni na uspostavljanje ideološke hegemonije, su uvek pratili izazovi toj hegemoniji. kazna za otvoreni prkos može biti užasna. Češće se oni koji su ranjivi i potčinjeni okreću starinskim lukavstvima i vrdanjima, odvlačenju hrane i dečijem bežanju, borbi i sabotiranju radnika u fabrikama, kao i krađama i obmanama. Sve ove aktivnosti izražavaju težnju ljudi da koriste društve odnose radi ostvarivanja ciljeva, te prema tome za ispoljavanje moći. Za one koji su potčinjeni u odnosima dominacije, ova težnja dobija oblike otpora, koja se ogleda u izbegavanju i prkošenju pravilima, koja obezbeđuju dominaciju.

12.Stiven Lukes –radikalna perspektiva moci

Stiven Luks izlaze jednu od alternativnih resenja po pitanju moci.On smatra da moc ima 3 dimenzije ili 3 lica.

1.Donosenje odluka: Kao I pluralisti Lukes smatra da je prvo lice moci donosenje odluka gdje pojedinci ili skupina daju razlicita misljenja I uticu na donosenje odluka o razlicitim sferama .Na primjer,Lukes smatra da ako bi vlast prihvatila politiku sindikata,to bi bio dokaz da sindikati imaju moc.Medjutim on smatra da je to pogresno okrenuti se samo donosenju odluka.S obzirom na to da se volja moze nametati na razlicite nacine.

2.Nedonosenje odluka: Drugo lice moci jeste nedonosenje odluka,tj.sprecavanje da odredjena pitanja dodju u fazu za raspravu,tj.odlucivanje.Oni pojedinci koji imaju moc,sprecavaju one koji donose odluku da sagledaju sva alternativna resenja,vec ga ogranicavaju na odredjena.(Primjer-Profesor zadaje domaci koji se moze predate ove ili sledece nedelje,tada razred raspolaze sa alternativom,tj.ima jednu vrstu moci, ali prava moc ostaje u rukama profesora jer ucenici moraju napisati domaci bez obzira da li ce to biti ove ili sledece nedelje.)

3.Oblikovanje zelja: Trece lice moci jeste oblikovanje zelja,gdje Lukes smatra da se moc upotrebljava za oblikovanje zelja I manipulacijom volje odredjenih skupina.I da ih mozemo nagovoriti na ideje koje im ne idu u prilog(primjer:Feministkinje smatraju da muskarac namece volju zeni tako sto smatra da je za nju samo posao domacice I majke.)Lukesova definicija moci je:

13. Talkot Parsons :Moc I kolektivni ciljevi:Parsonsova teorija moci razvila se iz njegove teorije o prirodi drustva.On

smatra da je vrednosni konsenzus bitan za drustvo,jer zajednicke vrijednosti daju kolektivne ciljeve.Primjer za to su industrijske zemlje gdje je zajednicki cilj materijalizacija I veca zarada.Sto vise ostvaruju taj cilj,veca je i moc u drustvu.Porast moci mozemo gledati sa porastom zivotnog standard.Takodje sto se tice moci u drustvu,ona se upotrebljava radi realizacije nekih opstih ciljeva.I kao nagrada za to profitirace obje strane moci.Politicari koji podsticu politiku ekonomske ekspanzije,ako ta ideja uspije,profit dobija I drustvo I politicari.Moc je kljucna za dobijanje kao I saradnja I reciprocitet.Vlast I kolektivni ciljevi:Moc koja se odnosi na to da mozemo upravljati drugima poprima oblik vlasti.Ona se smatra kao legitimna jer radi u korist svih I zbog visih ciljeva(primjer:kao u Africkim plemenima gdje se u lov ide pod vodjstvom nekolike osobe koje imaju pravo kazniti onoga ko ostupa od pravila koja su postavljena.

Moc u zapadnim demokratijama:On moc u zapadnim demokratijama opisuje na sledeci nacin: “”Politicku podrsku valja shvatiti kao dodjelu moci koja ako vodi uspjehu na izborima,stavlja rukovodioca na slican polozaj kao sto je banker.Ta moc biraca se uvijek moze izgubiti ako ne odmah,onda na sledecim izborima.” Alie Persons ovdje ne obraca paznju na sve aspekte moci,jer nekada se moc koristi I u sopstvene svrhe a ne samo u korist drustva.Pluralizam je teorija o koriscenju I prirodi moci u zapadnim drustvima.

14. Klasicni pluralizam-mocPluralisti se slazu sa Personsovim gledistem kako je moc u krajnjoj konzenkvenciji u

stanovnistvu kao cjelini.1.Prihvataju da vlast u zemljama zapadne demokratije djeluje u interesima drustva.2.Politicke zemlje kao sto su SAD ,Velika Britanija I Francuska smatraju za najrazvijenije politicke sisteme.

3.Upotreba moci putem drzave je legitimna a ne prinudna jer se polazi od cinjenice da se ta moc temelji na saradnji stanovnistva.

Pluralisti slijede Veberovo glediste koncepcije moci konstantnog zbira .Postoji konstantna kolicina moci koja se nalazi u drustvu dok se ne slazu sa Personsovom koncepcijom moci varijabilnog zbira gdje je moc resurs koji je u rukama drustva.Takodje ne slazu se sa tezom da u demokratskim drustvima postoji opste prihvacen vrijednosni konsenzus.Saglasni su da postoje odredjeni zajednicki interesi ali da se ne poklapaju u svim sferama jednako vec da se razlikuju zbog slojevitosti u drustvu.Pluralisti ne poricu postojanje razlicitih klasa I podjele prema religiji,polu ,itd.Oni smatraju da svaki pojedinac ima niz razlicitih interesa a ne samo jedan(muskarac:pripadnik radnicke klase,vlasnik automobile ima dva studenta.Interesovace se za polozaj radnicke klase,za cijenu goriva,otplacivanje skolarine I tome slicno).Kao sto francuski pisac Tokvil smatra da demokratizacija zahtjeva da pojedinci imaju niz razlicitih interesa.Jer u koliko bi jedna skupina dominirala nad drugom,to bi se pretvorilo u tiraniju vecine.(primjer:Sjeverna Irska,drustvo podijeljeno izmedju protestantske vecine I katolicke manjine sto onemogucava stvaranje demokratskog sistema kao u ostalim djelovima Ujedinjenog Kraljevstva,gdje svaki katolik ima uticaj na politiku kao I svaki protestant.Treca razlika sa funkcionalistickim gledistem odnosi se na to da pluralisti opovrgavaju postojanje potpunog vrijednosnog konsenzusa.Pojedinci imaju razlicite interese tako da politicke vodje I drzava ne mogu reflektovati interese svih clanova drustva.Oni smatraju da je drzava neutralna I da razmatra sve zahtjeve razlicitih slojeva drustva.Ona na taj nacin funkcionise kao posrednik sto omogucava da svaka skupina ima uticaj na politiku vlasti.Ni jednoj od tih grupa zahtjevi nece biti stalno ispunjavani vec se pravi balans medju njima.Jer kako kazu pluralisti svaka grupa u odredjenom trenutku stiti svoje interese ali zbog podjela u drustvu drzava ne moze zadovoljiti interese svih skupina.

15.Klasicni pluralizam-politicke stranke I interesne grupe

Politicke stranke: Konkurencija dvije ili vise stranki bitna je karakteristika predstavnicke vlasti.Politicke stranke su organizacije cij je cilj da njihovi predstavnici budu izabrani na polozaj u parlamentu ili lokalnoj vlasti.Borba vise stranaka pruza biracima mogucnost odabira svog lidera.Lipsatova definicija demokratije je: Demokratija u slozenim drustvima predstavlja mogucnost redovne ustavne promjene vladinih predstavnika,I mehanizma vlasti,I to uz pomoc izbora izmedju kandidata na politicu poziciju.A vlada je djelotvorna ukoliko se vlast da jednoj grupi ali ona se zakonodavno nadgleda od strane druge grupe.Pluralisti tvrde da su stranke u demokratskim drustvima reprezentativne Iz sledecih razloga:

1.Javnost utice na politiku stranaka,mora u programu zadovoljiti zelje biraca.2.Ako ne zadovoljavaju sve segmente drustva,javlja se nova stranka.3.Stranke su odgovorne biracima jer u suprotnom nece dobiti glas opet.4.Moraju zastupati vise od jednog interesa da bi bili izabrani.

Interesne grupe: Cilj interesnih grupa je uticati na politicke stranke I razlicita ministarstva.One uticu samo u odredjenim sektorima,imaju jedan cilj a ne vise njih.Interesne grupe mogu biti protektivne I promotovne.Protektivne stite interese odredjenih segmenata drustva(sindikati ,udruzenja I sl.).A promotivne grupe vise zagovaraju odredjeni cilj nego sto stite interese odredjene skupine(drustvo za zastitu zivotinja).Clanstvo u promotivnim skupinama obicno je mnogobrojnije nego u protektivnim,jer je za uclanjenje potrebno samo opredjeljenje za odredjeni cilj,dok je clanstvo u protektivnim ogranicena na pojedince odredjenog statusa.

Kako interesne grupe uticu na vlast:1.Finansijskim prilozima u politicke stranke2.Potplacivanje zastupnika I drzavnih cinioca3.Apelima na javno misljenje4.Razlicitim oblicima gradjanske neposlusnosti(demonstracije)5.Unajmljivanjem strucnog misljenja

Interesne grupe I demokratija: Pluralisti smatraju da interesne grupe pomazu ljudima da se ukljuce u politicki zivot jos vise jer biranje vlasti na svakih 5 godina nije dovoljno.Jer iako smo birali neku vlast ne mora da znaci da smo se slozili sa svim njenim stavkama I zelimo uticati na to.Ali I biraci cija stranka nije pobjedila zeli izloziti svoje misljenje.Takodje interesne grupe mogu skrenuti paznju vladi nan eke problem koje je zapostavila.

16.Kritika pluralizma

Marksisti I drugi pobornici teorije sukoba zakljucuju da pluralisti su zanemarili neke aspekte moci a posebno tvrde da su se okrenuli samo prvom licu moci.John Urry vjeruje da pluralisti zanemaruju mogucnost da neki posjeduju moc kojom ce sprijeciti da odredjena pitanja dodju u fazu odlucivanja.Posledica toga jeste donosenje odluka koje mogu promijeniti temelje kapitalistickog drustva.U interesu ljudi koje posjeduju moc jeste da skupinama pruze participaciju u donosenju tih neopasnih odluka I samim tim zastite pravu osnovu moci I pojedince koji posjeduju moci .Takodje pluralisti se mogu kritikovati I zbog neposvecivanja paznje trecem licu moci jer ne uzimaju u obzir da su zelje drustva mozda pod uticajem onih koji drze moc sto moze dovesti do stvaranja lazne klasne svijesti.Jer se moc moze nalaziti u rukama onih koji kontrolisu institucije kao sto su mediji I obrazovni system koji igraju vaznu ulogu u kreiranju misljenja pojedinca.Otkrivaju se neki novi nacini za mjerenje moci a jedan od njih jeste da je moc vidljiva samo u svojim posledicama. Mnogi smatraju da sma vlada monopolizuje moc,ona smanjuje nezaposlenost i samim tim sebi omogucuje podrsku na sledecim izborima.. ali ona nema dovoljno moci da utice na velike korporacijem koje mogu oizbaciti visak radne snage ili investirati profite u druge zemlje. Takodje jedno od vecih kritika vezuje se za to da je moc medju drustvom jednako raspodjeljenja i da je drzava u ulozi „ nepristrasnog posrednika“. Vec da postoje skupine koje na neke odluke vlade mogu mnogo bolje uticati od drugih. I to misljenje su poduprli svojim istrazivanjima David Marsh i David Locksley. I uticaj sindikata sve vise slabi pri uticaju danasnje politike. Promotivne grupe su u vecini slucajeva imaju mnogo slabiji uticaj od protektivnih sto je dokazala i prilika u Britaniji gdje su se sa jedne strane nalazile grupe koje su bile protiv gradjnja nuklearnih elektrana a sa druge ove koje to podrzavaju. Skupine koje su to podrzavale imale su mnogo veci uticaj na vladu od ovih protiv. Takodje prularisti smatraju da su glavni interesi u drustvu zastupljeni u jednoj ili vise grupa. Postoje grupe u drustvu koje nemaju protektivnu grupu kao sto su nezaposleni. Mnogi teoreticari koji su na pocetku prihvatali pluralizam i okretali se dokazivanju istog u kasnijim godinama okrenuli su se od njega ka modelu elita kao sto je to primjer sa David Marsh-om .

17. Klasicna teorija elita (Pareto I Mosca )

Pareto I Mosca smatraju da je za drustvo neophodna vladavina elita, Pareto kaze da su pripadnici elite lukaviji I sposobniji od ostalih, a Mosca tvrdi da oni zapravi imaju bolje sposobnosti organizacije.uz elitu koja vlada, narod pasivno prihvata sve ono cemu elita tezi I za sta se zalaze.Pareto – kaze da imamo dva tipa elite koj vlada, I to su:

1) LAVOVI – koji vladaju uz pomoc sile, spremni su za ostru akciju. (vojne diktature)

2) LISICE- vladaju lukavo I podmuklo, uz diplomatske vjestine (evropske demokratije )

Kada jedna elita zamijeni drugu, tada nastaju ogromne promjene u drustvu, I on to naziva CIRKULACIJOM ELITA. (sto se cesto I desava)

Postoje I odredjeni nedostaci objema vrstama elita, Lavovima fali lukavosti I maste I onda su prindjeni prihvatiti Lisice iz mase.tako Lisice mijenjaju dotadasnji karakter vladavine. Vremenom , kako Lisicama fali snage I sposobnosti za akciju, pitanje je vremena kada ce ih zbaciti lavovi. I tako u krug. Tako zapravo traje ta beskonacna cirkulacija elita. Kriticari za Paretovu teoriju kazu d aje previse pojednostavljena I nepotpuna.

MoscaOn govori o tome da u svim drustvima postoje 2 klase

klasa koja vlada (malobrojna, obavljajuci politicke funkcije upravlja drzavom)I klasa kojom se vlada. (mnogobrojna, kontrolisana masa)Medjutim, kvaliteti potrebni za vladavinu elita variraju od drustva do drustva. Negdje junastvo I hrabrost, negdje sposobnost I vjestina. Mosca govori I o demokratiji koja zapravo predstavlja predstavnicku vladavinu, I samim tim s elitom koja je neizbjezna.Govorio je da je masama neophodno samopravljanje od strane elita, koja ce ih voditi I usmjeravati.

18. Teorija elita – Mils

Za razliku od prethodnih elitista, Mils smatra da vladavina elita nije neizbjezna.On osudjuje dominaciju elite nad masom.Zato on govori o eliti koja se temelji na sukobu.Mils je protiv toga da pripadnici elite posjeduju neke vjestine I sposobnosti koje ih cine superiornijim u odnosu na ostale.Jednostavno, neke od institucija zauzimaju vodecu ulogu a samim tim elita su oni koji upravljaju tim institucijama.

3 kljucne institucije po Milsu :1. Velike korporacije2. Vojska3. Savezna drzava

Podudaranje vojne, ekonomske I politicke moci po Milsu, stvara ELITU MOCI, koja vlada americkim drustvom I donosi sve odluke , vazne za njegovo funkcionisanje.Politicka moc, ekonomska moc, bile su nekad lokalizovane u sitnim preduzecima I sl., dok se vremenom nije sve vise svaki oblik moci, polako centrazlizovao I smjestao u ruke pojedinaca.danas se upravo preplicu ove 3 vrste elita.

Clanove elite uglavnom biraju iz visih slojeva drustva, s slicnim vrijednostima I sklonostima.Mils govori o americkoj eliti kao eliti nevidjene snage I neodgovornosti. Mnoge nesmotrene istorijske odluke su upravo prostekle iz nje, iako ona za svoje postupke nije direkno odgovorna javnosti. Mils govori o narodnoj masi kako pasivnoj, kao necim nad cim se manipulise, kontrolise.

19. Moc I drzava – Marks I Engels

Marks I Engels ( uopste svi marksisti ), isticu ekonomske resurse kao glavni izvor moci.Prema Marksu, moc je u rukama onih koji imaju ekonomsku kontrolu nad drustvom. :1. U svim klasnim drustvima vladajuca klasa posjeduje I kontrolise proizvodna sredstva, tim odnodom

prema sredstvima ona uspostavlja dominaciju.2. U komunistickom drustvu moc ce biti jednako rasporedjena medju svima, jer ce postojati zajednicko, a ne privatno vlasnistvo.

Znacajan je pojam prisile kod marskista, sto predstavlja upotrebu moci da bi se izrabljivali drugi. Takodje I pojam lazne klasne svijesti – prihvatanje moci vladajuce klase. Sem ekonomskih odnosa, moc stize I do nadgradnje (drzava kao dio nadgradnje), gdje se odluke donose u sopstvenu korist.

Engels pominje primitivna komunisticka drustva u kojima se sve temeljilo na srodstvu, to su bila zemljoradnicka drustva u kojima se nije prozivodio ikakav visak, koji bi se posle nagomilao I bio u rukama nekolicine.Bila je slaba podjela rada, a radilo se onoliko koliko je potrebno za prezivljavanje. Interesi svih pojedinaca su bili isti, I sve se temeljilo na zajednickom vlasnistvu.

Medjutim, onda kada se taj visak akumulira, nastaje vladajuca klasa. Drzava pocinje da kontrolise potcinjene upotrebom sile I prisile. (policija, zatvori)

Engels opisuje demokratiju kao najvisi oblik drzave, u koj pojedinac imajuci pravo da glasa, dobija neku prividnu jednakost sa ostalima. Ali demokratija, za njega je iluzija, stvarnu moc I dalje ima vladajuca klasa. Jedan od nacina na koji vladajuca klasa zapravo opstaje je korupcija (potkupljivanje) . Takodje I upotreba finansijskie moci kapitalista. Drzava b se cesto oslanjala na burzoaziju da joj pomogne finansijski, a ova bi zauzvrat morala da sprovodi politiku u interesu burzoazije.

Marks I Engels, govore o odumiranju drzave, I kazu da drzava nece vise biti potrebna kad se uspostavi proleterijat, on ce preuzeti kontrolu, ukinuce se klasne podjele, nejednakost I postojace zajednicko vlasnistvo. Marks su u djelu “Komunisticki manifest” govorili I o tome da drzava moze da postoji nezavisno u drustvu, gdje je moguce da dvije klase raspolazu istom moci. (kao u nekim monarhijama u proslisti- aristokratija I burzoazija )

Marksovo I Engelsovo djelo cesto smatraju kontradiktornim I nelogicnim. Moze se tumaciti na vise nacina. Nailazilo je na brojne kritike, stoga ne cudi sto danas postoji niz kontastnih marksistickih teorija.

20. Ralf Miliband-kapitalisticka drzava

Miliband se slaze sa Marksom I Engelsom da moc potice iz bogatstva, tako da istinska politicka jednakost zapravo predstavlja mit, nesto nemoguce dokle god je sve u rukama onih koji kontrolisu.Drzava se sastoji iz mnogih institucija kao centara moci : policija, sudstvo, vojska, lokalna vlast, birokratija, drzavna administracija.Desava se da drzava predstavlja instrument za one koji posjeduju ekonomsku moc, jer oni na taj nacin ucvrscuju svoju dominaciju, I smanjuju rizik da izgube svoj polozaj.

Prema Milibandu, drzavom vlada niz elita ( ministri, parlamentarni zastupnici, sudije…) koje upravljaju institucijama tako da stite interese vladajuce klase.Sve one teze da ocuvaju kapitalisticki sastav I odbrane privatno vlasnistvo.

On dokazuje svoje tvrdnje kroz empirijske dokaze:1. Pokusava da dokaze kako one elite koje upravljaju, zapravu su I sami clanovi burzoazije.2. Desava se cesto da su clanovi elite I oni koji uopste I ne pripadaju poslovnom svijetu, I takvi

clanovi ce takodje stititi interese burzoazije. Ministri, sudije, cinovnici su povezani rodbinsko- prijateljskim vezama, poticu iz slicnih porodica, studirali su zajedno I sl, tako da samim tim stite zajednicke interese.Slicno se desava I sa onima koji zauzimaju visoko mjesto a poticu iz radnicke klase. I oni su prosto naviknuti, “isprogramirani” da djelaju u skladu interesima burzoazije.

Miliband je pokusavao da objasni zasto vecina gradjana prihvata drzavu koja se ponasa protivno njihovim interesima.Clanovi elite, imajuci ekonomsku moc zapravo oblikuju uvjerenja populacije, onako kako njima odgovara. Oni putem raznih strategija uvjeravaju drustvo da prihvati njihovu politiku, vrijednosti, ciljeve. Slicno je I u marketingu, gdje je svaka reklama politicka. Kapitalisticka preduzeca tako putem svojih proizvoda lazno stavljaju u prvi plan blagostanje zajednice, pa onda kao manje bitno – njihov profit. Cesto i prave paralele sa drustveno prihvatljivim vrijednostima I normama, ne bi li ‘’doprli’’ do gradjana, I to sve da bi sebi obezbijedili legitimitet.

Dakle, dominacija elita jaca, uz sve veci broj onih koji su clanovi elite ali ne I poslovnog svijeta, I sve vecu manipulaciju populacije.

21. Nicos Poulatzas – strukturalisticko glediste o drzavi

On kritikuje Milibandovu teoriju, govoreci da je manje vazno djelovanje pojedinca u drzavi, a vise drustvena struktura. Za njega drzava ima ulogu kohezionog faktora, ona odrzava stabilnost kapitalistickog sistema. Govoreci o clanovima elite, kaze da njihovo porijeklo nije vazno za njihovo ponasanje, nego upravo njihovo djelanje u skladu sa polozajem koji zauzimaju.Logicno je da ce stititi tj zalagati se za interese kapitalizma.

On kaze da drzava najbolje funkcionise onda kada vladujuca klasa nije istovremeno I politicka upravljacka klasa.Posto vladajuca klasa ne vlada posteno, nego ostvaruje interese preko drzave, drzava je relativno autonomna.Drzavi je potreban oderedjeni stepen slobode I nezavisnosti da bi sluzila interesima vladajuce klase.

Za relativnu autonomiju drzave on navodi sledece razloge:1.burzoazija je na neki nacin opterecena stalnim unutrasnjim podjelama I sukobima. Da bi

djelala u ime burzoazije, drzava mora slobdna da djeluje u ime klse kao cjeline.2.Kad bi burzoazija vladala doslovno, mogla bi oslabiti usljed raznih prepirki I neslaganja, I onda

ne bi mogla da se izdigne iznad posebnih interesa I zastupa klasu kao cjelinu.3. Drzava treba davati odredjene ustupke potcinjenoj klasi, iz razloga sto ce na taj nacin svaki

sukob koji nastane moci rijesiti burzoazija, I ostace u okvirima njene kontrole.4. Drzava ce moci onda I dalje da ‘’prividno’’ bude “predstavnik naroda”, “zastitnik interesa

javnosti”. On takodje zastupa Milibandovo misljenje o legitimaciji, ali on je cak drzavu podijelio na :

-represivni aparat ( vojska, vlada, policija, sudovi, administracija)-ideoloski aparat ( crkva, politicke stranke, skole, mas mediji I porodica )

iako se mnogi ne slazu on navodi da djelovi ideoloskog aparata takodje dijelom uticu na drzavu (porodica npr.)

Zato bi trebalo kategorizovati te institucije jer :1. Kao I represivne, I one su neophodne za opstanak kapitalistickog sastava.Ukoliko ih ne bi bilo

proleterijat bi razvio klasnu svijest I ugrozio kapitalisticki sistem.2. ideoloski aparat dosta zavisi od represivnog koji ga stiti I odrzava.3. Ukoliko dodje do promjene u represivnom aparatu, dolazi do promjene I u ideoloskom.4.konacni cilj komunista “odumirannje drzave” bi bilo moguce postici upravo onda kada bi se

ukinula ova institucija- porodica.

38. Integrisana teorija razmjene – Ričard Emerson (Džordž Ricer)

Ričard Emerson je pokušao da uobliči integrisaniju teoriju Homansove teorije razmjene. Objavio je dva eseja na tu temu i oba su izvršila jak uticaj na razvoj teorije razmjene.

Tri su osnovna pokretačka faktora nove teorije:Za Emersona je teorija razmjene predstavljala jedan širi okvir koji je upotrebljavao kako bi

proširio svoje ranije interesovanje za koncept moći i zavisnosti. Bilo mu je jasno da središnje mjesto u perspektivi teorije razmjene zauzima koncept moći.

Smatrao je da može da iskoristi biheviorizam kao osnovu za svoju teoriju razmjene, a da istovremeno izbjegne probleme koji se javljaju kod Homansa (Homans je stvorio previše racionalnu sliku ljudskih bića). Emerson je, dakle, smatrao da može da se osloni na biheviorizam a da istovremeno izbjegne pretpostavku o superracionalnom akteru. On je smatrao i da može da izbjegne optužbu za redukcionizam razvijanjem teorije razmjene koja će biti u stanju da objasni i mikrofenomene i makrofenomene.

Emerson je želio da se bavi društvenim strukturama i društvenim promjenama, tako što bi analizirao društvene odnose i društvene mreže i koristio ih kao osnovu za mikroanalize i makroanalize.

U Emersonovom teorijskom sistemu akteri mogu biti i pojedinci i veće korporativne strukture. Koristio je principe operantne psihologije da bi razvio teoriju društvene strukture.

U prvom eseju, Emerson se bavio psihološkim osnovama društvene razmjene (mikronivoom), a u drugom se okrenuo makronivou, odnosima razmjene i mrežnim strukturama. Kasnije je razradio eksplicitniju vezu između mikro i makro nivoa, gdje su mrežne strukture razmjene predstavljale vezu između ova dva nivoa analize.

Karen Kuk je Emersonova sledbenica koja je ukazala na to da je glavna ideja koja povezuje makronivoe i mikronivoe koncept razmjenske mrežne strukture. On može da poveže pojedinca ili par sa širim kolektivima, kao što su organizacije ili političke partije.Emerson kao polaznu tačku svoje teorije uzima biheviorističke principe. Ističe 3 onovne pretpostavke teorije razmjene:

kad se ljudi nađu u situaciji za koju smatraju da donosi nagradu, ponašaće se racionalno. Rezultat tog međudejstva biće sve veći broj takvih situacija

kad se ljudi zasite nagrada koje su dobili iz određene vrste situacija, te situacije za njih gube značaj

dobijena korist zavisi od koristi koje imate na raspolaganju kada ulazite u odnose razmjene.Prema tome, teorija razmjene usredsređuje se na razmjenu nagrada (i troškova) u društvenoj

interakciji.Na kraju svog prvog eseja Emerson usmjerava bihevioristički orjentisanu teoriju razmjene u

drugom pravcu, tvrdeći da želi da se pozabavi situacijama složenijim od onih kojima se bavi biheviorizam. Tom temom započinje njegov drugi esej. U njemu Emerson pojašnjava da želi da u teoriju razmjene uključi društvene strukture kao zavisnu promjenljivu. Dok se u prvom eseju bavio akterom-pojedincem koji učestvuje u odnosima razmjene sa svojim okruženjem (npr. osoba koja peca na jezeru) u drugom se okreće odnosima društvene razmjene i mrežama razmjene.

Odnosi razmjene i mreže razmjene 1

Akteri u Emersonovoj teoriji razmjene na makronivou mogu biti pojedinci i kolektivi. Emeson je bio zainteresovan za odnose razmjene među akterima. Mreža razmjene je mreža društvenih odnosa koji uključuju određeni broj individualnih ili kolektivnih aktera. Različiti akteri imaju mnoštvo različitih

1 ne znam treba li ovo da se uči, jer je u knjizi posebno poglavlje, ali da ga imamo u skripti za svaki slučaj!

resursa i mogućnosti razmjene, kao i različite međusobne odnose razmjene. Mnogi od ovih odnosa razmjene postoje i međusobno su povezani, formirajući tako pojedinačnu mrežnu strukturu. Dakle, društvenu strukturu mogu formirati najmanje dva odnosa razmjene među akterima.

Veza između razmjenskih odnosa jeste od presudnog značaja za prelazak s razmjene između dva aktera (dijadička razmjena) na pojave koje srijećemo na makronivou.

Odnosi razmjene su suštinski odnosi moći između aktera. Moć je središnji pojam Emersonove teorije razmjene, ali po Emersonu moćnik može da primora podložnika na zavisnost ne koristeći prisilu. Jer, za razliku od teoretičara sukoba koji moć vide kao sposobnost da se drugi prisiljavaju na osnovu činjenice raspolaganja resursima i strukturalnih funkcionalista koji su moć vidjeli kao skup sredstava koji društvu omogućavaju da ostvari zajedničke ciljeve, Emerson je moć vidio kao neprisilnu, smatrajući da ona potiče iz uzajamne zavisnosti, tj. odsustva zavisnosti.

Društvena razmjena i odnosi moći i zavisnosti koji iz nje proizilaze u velikoj mjeri liče na razmjenu koja postoji na tržištu gdje je cijena nekog dobra uvijek određena. Ako je tražnja za nekim dobrom veća, svi koji ga imaju imaće moć nad onima koji ga nemaju. Tako Emerson navodi četiri uslova pod kojima se kroz razmjenu stvara odnos moći i zavisnosti. Zamislimo aktere A i B (akter A ima određene resurse koji su neophodni akteru B kako bi ostvario svoje ciljeve). Moć aktera A je veća ako:akter B koji želi resurse nema ništa da ponudi zauzvrat, 2) nema kome da se obrati za alternativni izvor resursa; 3) ne može da upotrijebi silu kako bi od aktera A besplatno izvukao neophodne resurse; 4) B ne može da nastavi sa sprovođenjem svojih planova ukoliko ne dobije resurse.

Svaki odnos razmjene doveo je do šireg odnosa razmjene koji se sastoji od dva ili više takvih odnosa. Ako razmjena u jednom odnosu utiče na razmjenu u drugom, ti odnosi su povezani. Ta veza može biti pozitivna ako razmjena iz jednog odnosa pozitivno utiče na razmjenu u drugom (npr. novac zarađen u jednoj vezi koristi se kako bi se dobio dobar status u drugoj)2; negativna, ukoliko razmjena iz prvog odnosa onemogućava razmjenu u drugom (npr. vrijeme provedeno u zarađivanju novca u jednom, smanjuje mogućnost da se provede sa prijateljima u drugom odnosu); a može biti i mješovita.

39. Moć – Zavisnost – Ričard Emerson (Džordž Ricer)

Moć je, prema Emersonu, potencijalni trošak koji jedan akter može nametnuti drugome. Zavisnost bi bio potencijalni utrošak koji je akter, u okviru jednog odnosa, spreman da toleriše, odnosno da plati. Navedene definicije čine Emersonovu teoriju odnosa između moći i zavisnosti. Ta teorija se može sažeti u tvrdnju da, u odnosu razmjene, moć jednog aktera nad drugim predstavlja funkciju zavisnosti drugog aktera od prvog. Nejednaka moć i zavisnost dovode do neravnoteže u odnosima, ali se oni vremenom kreću ka uravnoteženijem odnosu moć-zavisnost.

Međusobna zavisnost aktera određuje prirodu interakcije aktera i količinu moći koju imaju jedan nad drugim. Moć aktera A nad akterom B jednaka je zavisnosti aktera B od aktera A i bazira se na njoj. Tada postoji ravnoteža u odnosu između aktera. Kada postoji neravnoteža, akter koji je manje zavisan ima više moći. Moć se može koristiti i za osvajanje nagrada. Ona postoji i u izbalansiranim odnosima, iako se nalazi u nekoj vrsti ravnoteže.

Studije odnosa između moći i zavisnosti su usmjerene na pozitivne ishode - sposobnost da se drugi nagrade. Međutim, Linda Molm u odnosima moći naglašava i negativne ishode - moć kazne. Dakle, moć može proizilaziti iz sposobnosti da se drugi nagrade, ali i da se kazne. Molm smatra da je moć kazne manja od moći nagrade, djelimično zbog toga što čin kažnjavanja izaziva obično negativnu reakciju. Međutim, Molm ističe da moć kazne nije sama po sebi manja od moći nagrade, već da uzrok njene

2 sponzoruša :pp

relativne slabosti možda proizilazi iz činjenice da se ne koristi često. Molm i njeni koautori su otkrili da se upotreba moći kazne češće doživljava kao pravedna ako je koriste oni koji takođe imaju moć nagrade.

40. Integrativnija teorija razmjene (Džordž Ricer)

Teorija razmjene se usredsređuje na dijadičke odnose između aktera. Kuk i Emerson tvrde da je određenje moći neke pozicije bazirano na stepenu zavisnosti čitave strukture od same te pozicije. Takva zavisnost čitavog sistema je po njihovom mišljenju izraz značaja te pozicije u strukturi, kao i prirode odnosa moći i zavisnosti. U pokušaju da teoriju moći i zavisnosti izdignu na makroskopski nivo analize, oni usvajaju princip ranjivosti. Ranjivost je zavisnost mreže od pojedine strukturalne pozicije.

Kuk, O'Brajan i Kolok su definisali teoriju razmjene kao teoriju koja se bavi razmjenama na raznim nivoima analize, uključujući tu i razmjene među povezanim pojedincima, korporacijama i državama. Oni identifikuju dva kolosjeka u istoriji teorije razmjene - jedan na mikronivou, koji se usmjerava na društveno ponašanje kao razmjenu i drugi, pretežno na makronivou koji posmatra društvenu strukturu kao razmjenu. Oni snagu teorije razmjene vide u integraciji mikronivoa i makronivoa, budući da se osnovne postavke te teorije odnose kako na pojedince, tako i na kolektive. Osim toga, ona se eksplicitno bavi uticajem koji promjene na jednom nivou imaju na druge nivoe analize.Kuk, O'Brajan i Kolok identifikuju tri savremena trenda koji su usmjereni na jednu integrativniju teoriju razmjene. Prvi je pojačana upotreba istraživanja na terenu, usmjerenih na makroskopska pitanja, što može biti dopuna tradicionalnoj upotrebi laboratorijskih eksperimenata zarad proučavanja mikroskopskih problema. Drugo, zapaža se da se u velikom broju radova interesovanje pomjera sa dijada na šire mreže razmjene, o čemu je ranije bilo riječi. Treće i najvažnije, produbljuju se napori da se povežu teorija razmjene i strukturalna sociologija.

41. Teorija strukturacije (Džordž Ricer)

Entoni Gidens je, razvijajući jednu od najuspješnijih integrisanih teorija krenuo od istraživanja širokog spektra teorija koje polaze ili od pojedinca/dejstvenika (kao npr. simbolički interakcionizam) ili od društva/strukture (npr. strukturalni funkcionalizam), a na kraju odbacuju obije alternative. Umjesto toga, Gidens tvrdi da moramo poći od ponavljajućih društvenih praksi. Stoga, u teoriji strukturacije je naglasak na društvenim praksama koje se shematski ponavljaju. Za Gidensovu koncepciju su važni vrijeme i prostor: one se ponavljaju i prostiru kroz vrijeme; ponavljaju se i šire kroz prostor (npr. shematizovane društvene prakse koje se mogu naći u Londonu, između ostalog su i u Čikagu, Njujorku i Tokiju).

U samoj srži Gidensove strukturalne teorije nalazi se odnos između dejstvenosti i strukture. Dejstvenost i struktura ne mogu nastati odvojeno,a to Gidens naziva dualitetom strukture. Gidens odbija da društvenu realnost shvati kao paralelizam ili dualitet dva zasebna domena, već smatra da su ta dva aspekta društvenog sistema objedinjeni. Svako društveno djelanje uključuje strukture, a sve društvene strukture podrazumijevaju društveno djelanje. Dejstvenost i strukture su neodvojivo isprepletene s postojećim ljudskim aktivnostima i praksama. Povezanost dejstvenosti i struktrure se ogleda u dva aspekta prakse koje Gidens naziva proizvodnjom i reprodukcijom. Na jednoj strani, akteri su inovativni (imaju sposobnost da kroz praksu proizvode nove strukture); a na drugoj strani, oni prihvataju da svoje živote žive kroz zatečene rutine i obrasce.

Gidens dualnost strukture objašnjava na primjeru jezika i govora. Jezik je struktura koja nam postavlja određena ograničenja u govoru. Slijedeći pravila gramatike mi reprodukujemo jezik. Ipak, jezici

se mijenjaju. Na taj način pojedinci kroz govor ne samo da reproodukuju jezik, već ga i mijenjaju kroz inovacije.

Gidens insistira da se društvene prakse shvate kao rekurzivne (ponavljajuće). To bi značilo nekoliko stvari:

Akteri ne stvaraju društvene prakse ni mentalno niti na bilo koji način; njih ne stvaraju ni strukturni društveni uslovi u kojima se akteri nalaze; s obzirom na to da se ljudi ispoljavaju kao dejstvenici, oni stvaraju svoju svijest i strukturalne uslove koji omogućavaju te prakse. Prakse, svijest i strukture simultano stvara akter. Aktivnosti nisu proizvod svijesti, društvene konstrukcije realnosti ili društvenih struktura. Prije će biti da se ljudi ispoljavajući se kao akteri, uključuju u prakse, a kroz te prakse se stvaraju svijest i struktura.

Gidensu je takođe bitna i svijest ili refleksivnost. To je sposobnost pojedinaca da vode računa o svom ponašanju i neprekidno ga procjenjuju, preispituju i samokritikuju. Radeći to, ljudi istovremeno revidiraju i mijenjaju svoje životne planove, stavove i ciljeve. Refleksivnost ne podrazumijeva samo to da je akter svjestan sebe, već da takođe nadgleda aktivnosti koje su u toku, kao i strukturalne uslove u kojima se one dešavaju. Refleksivnost pokazuje da se pojedinci ne podvrgavaju mehanički društvenim činjenicama, već su oni upućeni akteri, dakle, akteri bez čijeg dejstva bi se stvari odvijale drugačije.

Nisu samo društveni akteri refleksivni, već i socijalni istraživači koji ih posmatraju. To Gidensa dovodi do ideje o dvostrukoj hermeneutici. Dvostruka hermeneutika - naučni koncepti i shvatanja društvenog svijeta mogu uticati na shvatanje aktera čije se prakse istražuju. Posledica toga može biti da socijalni istraživač izmijeni svijet koji posmatra i tako dođe do pogrešnih rezultata i zaključaka (npr. akteri koriste jezik da objasne ono što rade, a sociolozi koriste jezik da objasne aktivnosti aktera).

Stoga je potrebno pozabaviti se odnosom između svakodnevnog i naučnog jezika. Način na koji sociolog shvata društveni svijet može imati uticaja na razumijevanje aktera koji je predmet proučavanja.

Ljudi u svakodnevnom govoru formulišu koncepte kojima izražavaju svijet oko sebe.To isto rade i sociolozi dok pokušavaju da objasne šta ljudi rade. Ali, ljudi često mogu da upotrijebe koncepte koje su smislili sociolozi. Tako socijalni istraživali mogu izmijeniti svijet koji istražuju i dovesti do pogrešnih zaključaka. Takođe važi i obrnuto.)

42. Elementi teorije strukturacije (Džordž Ricer)

Gidensova teorija strukturacije obuhvata njegovo shvatanje dejstvenika koji stalno nadgleda sopstvene misli i aktivnosti i sopstveno okruženje. Nadgledajući svoje svakodnevne aktivnosti, ljudi neprekidno mijenjaju svoje živote i identitete. Međutim, tu se javlja novi problem: iz stalnog preispitivanja identiteta nastaje ontološka nesigurnost dejstvenika.To je nesigurnost koja nastaje iz neprekidne refleksije, tj. sposobnosti dejstvenika da mijenjaju svoje životne planove i ciljeve. Iako refleksivni, ljudi imaju veliku potrebu za predvidljivošću i sigurnošću.

U svojoj potrazi za sigurnošću, akteri racionalizuju svoj svijet. Racionalizacija je razvoj rutina koje akterima pružaju osjećanje sigurnosti i omogućavaju im da efikasno izađu na kraj sa društvenom stranom svog života. Akteri takođe posjeduju motivacije za djelanje, a te motivacije uključuju želje i htjenja koje iniciraju djelanje. Dok su racionalizacija i refleksivnost neprekidno uključeni u djelanje, motivacije je prikladnije shvatiti kao potencijale za djelanje. Motivacije pružaju opšti plan za djelanje, ali većina naših postupaka nije direktno motivisana. Motivacije igraju značajnu ulogu u ljudskom ponašanju.Gidens pravi razliku između diskurzivne i praktične svijesti. Diskurzivna svijest predstavlja sposobnost aktera da svoje aktivnosti opišu riječima i argumentovano navode razloge za neko postupanje. Praktična svijest se tiče aktivnosti koje akteri uzimaju zdravo za gotovo. Te aktivnosti ne iziskuju potrebu da se izraze verbalno, ali ako bismo ljude pitali zašto se ponašaju baš tako, oni bi znali da to objasne. Ovaj drugi tip svijesti naročito je važan za teoriju strukturacije, jer primarno odražava interesovanje za ono

što se čini, a ne ono što se govori. Ako bismo zanemarili praktičnu svijest i sve sveli samo na ono što akteri mogu da objasne riječima (što je osobina diskurzivne svijesti), ne bismo mogli razumjeti sve one vještine i znanja koje pojedinci upotrebljavaju u svakodnevici a nisu verbalno artikulisane, ali koje konstruišu i rekonstruišu društveni život.

Usredsređenost na praktičnu svijest omogućava lak prelaz sa dejstvenika na dejstvenost. Dejstvenost podrazumijeva sposobnost aktera da preduzimaju radnje koje mijenjaju strukture. Ono što se događa ne bi se dogodilo na taj način da se akteri nisu umiješali preuzeli tu aktivnost, tj. da nisu dejstvovali. Gidens pridaje veliki značaj dejstvenosti. Gidens razdvaja dejstvenost od namjera, tvrdeći kako se naše aktivnosti na kraju često razlikuju od namjeravanih aktivnosti. Namjeravano djelanje često ima nenamjeravane posledice (pozitivne ili negativne).

Gidens je dejstveniku pripisao veliku moć. Dejstvenici imaju sposobnost da promijene društveni svijet i društvenu strukturu. Namjera dejstvenika nema smisla ako mu nije data moć. Akter prestaje da bude dejstvenik ako izgubi sposobnost da napravi promjenu. Za aktere postoje ograničenja, ali oni uvijek imaju mogućnost izbora i promjene. Po Gidensu, moć logički prethodi svijesti, jer djelanje podrazumijeva moć da se promijeni situacija. Zato Gidensova teorija strukturacije moć pripisuje akteru i djelanju, i u suprotnosti je sa teorijama koje odbacuju takav stav, pridajući najveći značaj namjeri aktera (fenomenologija) ili spoljašnjoj strukturi (strukturalni funkcionalizam).

Konceptualno jezgro teorije strukturacije čine ideje strukture, sistema i dualiteta strukture. Struktura se neformalno definiše kao skup strukturišućih osobina (od kojih su najvažniji resursi i pravila) koje sličnim društvenim praksama daju sistemski oblik. Struktura društvenim praksama omogućava da postoje u različitom vremenu i prostoru. Umjesto toga, društveni fenomeni imaju kapacitet da postanu strukturirani. Struktura može postojati samo kroz djelanje ljudi. Gidens nudi definiciju strukture koja nije u skladu sa Dirkemovim shvatanjem po kome su strukture u odnosu na aktera spoljašnje i prinudne.

Gidens ne poriče da strukture mogu biti prepreka za djelanje, ali vjeruje da sociolozi preuveličavaju važnost tih ograničenja. Strukture često omogućavaju dejstvenicima da rade stvari koje inače ne bi mogli. Gidens priznaje da akteri mogu izgubiti kontrolu nad strukturnim instrumentima društvenog sistema koji se prostiru kroz vrijeme i prostor.

Društveni sistemi su reprodukovane društvene prakse, tj. odnosi između aktera ili kolektiva koji se reprodukuju i tako prerastaju u uobičajene i opšteprihvaćene društvene prakse. Društveni sistemi nemaju strukture, ali predstavljaju strukturalne instrumente. Manifestuju se u društvenim sistemima u obliku reprodukovanih praksi. Iako neki društveni sistemi mogu nastati kao posledica svjesne namjere, za Gidensa je značajnija činjenica da su takvi sistemi često nenamjeravana posledica ljudskog djelanja.Dakle, strukture su otjelotvorene u društvenim sistemima. Sem toga, manifestuju se i u sjećanju pojedinačnih dejstvenika. Kao rezultat toga, pravila i resursi se manifestuju kako na makronivou društvenih sistema, tako i na mikronivou ljudske svijesti.

Gidensov koncept strukturacije čini osnovu njegove teorije strukturacije izražava ideju da dejstvenici i strukture čine dualitet. Oni nisu međusobno nezavisni, već su povezani do te mjere da u trenutku kada proizvedu djelanje, ljudi proizvode i reprodukuju strukture u kojima postoje.

Vrijeme i prostor su najvažnije promjenljive kod Gidensa. Obije zavise od toga da li su drugi ljudi prisutni temporalno (vremenski) ili spacijalno (prostorno). Osnovni preduslov je interakcija licem u lice, u kojoj su drugi prisutni u isto vrijeme i na istom mjestu. Međutim, društveni sistemi se prostiru kroz vrijeme i prostor, tako da drugi ne moraju biti prisutni. Takva distanca u smislu vremena i prostora sve je više moguća u savremenom svijetu. Pitanje društvenog poretka zavisi od toga koliko su dobro društveni sistemi integrisani kroz prostor i vrijeme.

43. Kultura i dejstvenost (Džordž Ricer)

Margaret Arčer se usredsređuje na vezu između kulture i dejstvenosti. Ključna razlika između Gidensa i nje je razlika između dualizma i dualiteta. Arčerova smatra da su struktura (i kultura) i dejstvenost u svakodnevnom životu isprepletane, ali da su analitički različite i zato njihov odnos naziva dualizmom, a ne dualitetom.

Koncepti dualizma i dualiteta imaju određenu ulogu u analizi društvenog svijeta. Ponekad razdvajanje strukture i djelanja (ili mikro i makro nivoa analize) može biti korisno, jer se time omogućuje posmatranje načina na koji se oni odnose jedno prema drugome. U nekim drugim slučajevima može biti korisno da se struktura i djelanje posmatraju kao neodvojiva cjelina - kao dualitet. Do kog stepena je društvo moguće okarakterisati dualizmom, a do kog dualitetom, je empirijsko pitanje. Trebalo bi da budemo u stanju da analiziramo i odredimo nivo dualiteta i dualizma u bilo kom socijalnom okruženju i u bilo koje vrijeme.

Druga kritika koja se može uputiti Gidensu jeste to da je u teoriji strukturacije problem strukture i dejstvenosti potisnuo problem kulture i dejstvenosti. Arčerova pravi razliku između strukture i kulture. Ta razlika je konceptualne prirode, jer se u stvarnom svijetu struktura i kultura očigledno prepliću. Dok je struktura oblast materijalnih fenomena i interesa, kultura podrazumijeva nematerijalne fenomene i ideje. Po Arčerovoj, strukturu i kulturu treba tretirati kao relativno autonomne, a ne sjedinjene pod dominacijom strukture. Međutim, kulturalna analiza poprilično zaostaje za strukturalnom.

44. Habitus – Pjer Burdije (Džordž Ricer)

Teorija Pjera Burdijea je inspirisana željom da se prevaziđe vještačka suprotnost između objektivizma i subjektivizma, tj. između pojedinca i društva.Burdije smatra da Dirkemova istraživanja društvenih činjenica spadaju u oblast objektivizma. Dirkemovci se kritikuju zbog prenaglašavanja objektivnih struktura i ignorisanja procesa društvene konstrukcije, kroz koje akteri doživljavaju, promišljaju i konstruišu te strukture, da bi na osnovu toga djelovali. Objektivisti zanemaruju dejstvenost i dejstvenike, dok je Burdije naklonjen strukturalističkoj poziciji koja iz vida ne gubi dejstvenike, tj. aktere u stvarnom životu.Habitus je mentalna ili kognitivna struktura kroz koju se ljudi bave društvenim svijetom. Ljudi posjeduju seriju internalizovanih shema kroz koje opažaju,, shvataju, vrednuju i procjenjuju društveni svijet. Kroz ove sheme ljudi istovremeno stvaraju, opažaju i procjenjuju svoje prakse.Habitus nastaje internalizacijom društvenih struktura. Habitus je internalizovana ili otjelovljena društvena struktura. Odražava objektivne podjele u klasnoj strukturi, kao što su starosne grupe, polovi i društvene klase. On nastaje kao rezultat dugotrajnog zauzimanja određene pozicije u okviru društvenog svijeta. Habitus, dakle, zavisi od prirode nečijeg položaja u društvu, što bi značilo da nemaju svi isti habitus. Oni koji zauzimaju isti položaj u društvu, obično imaju sličan habitus. Habitus takodje može biti kolektivan fenomen. On omogućava akteru da razumije društveni svijet, ali postojanje mnoštva habitusa znači da se društvene strukture ne nameću svima na isti način. Habitus koji se ispoljava u svakom pojedincu, stvoren je tokom životnog vijeka pojedinca i predstavlja funkciju određene tačke društvene istorije u kojoj se javlja. Habitus je istovremeno postojan i prenosiv. Ljudi mogu imati neodgovarajući habitus i patiti ood histereze. Histereza je stanje koje nastaje kada pojedinac ima habitus koji ne odgovara situaciji u kojoj živi. Npr. kada neko ko potiče iz seoskog okruženja počne da radi na Vol stritu. Habitus stvoren na selu sprečava pojedinca da se dobro snalazi u životu na Vol stritu.

Habitus stvara društvo, ali i društvo stvara habitus. S jedne strane, habitus je strukturišuća struktura (struktura koja strukturiše društvo) a sa druge strane je strukturisana struktura (struktura koju strukturiše društvo). Habitus podrazumijeva dvostranu dijalektiku - uključuje internalizaciju spoljašnjih struktura, ali takođe podrazumijeva eksternalizaciju stvari koje su za pojedinca unutrašnje.

Prakse posreduju između habitusa i društva. S jedne strane, kroz praksu se stvara habitus, a s druge strane, kao rezultat prakse se stvara društvo.

Iako je habitus internalizovana struktura koja ograničava mišljenje i izbor djelanja, on ih ne determiniše. Taj nedostatak determinizma je jedna od glavnih razlika između Burdijeovog stanovišta i stanovišta tradicionalnih strukturalista. Habitus samo sugeriše šta bi ljudi trebalo da misle i šta bi trebalo da odluče da rade. Iako je ovaj proces donošenja odluka odraz djelovanja habitusa, ljudi svjesno razmatraju opcije. Habitus obezbjeđuje principe po kojima ljudi prave izbor i odabiraju strategije koje će upotrijebiti u društvenom svijetu. Kao rezultat toga, ljudi nisu nesposobni da se odupru snazi dejstva društvenih struktura, ali nisu ni potpuno racionalni. Oni se ponašaju razborito, imaju smisao za praktično. U svemu što ljudi rade postoji logika prakse.

Praktična logika može sadržati mnogo konfuznih i naizgled nelogičnih značenja. To je važno ne samo zbog toga što se time podvlači razlika između praktične logike i racionalnosti, već i zato što nas to podsjeća na Burdijeov relacionizam koji nam omogućava da shvatimo da habitus nije nepromjenljiva i fiksirana struktura, već ga kroz praksu pojedinci neprekidno oblikuju i prilagođavaju.

Habitus nije svijest, niti smo u stanju da jezički objanimo kako on funkcioniše. Ne možemo ga ispitati introspektivno, niti smo u stanju da ga kontrolišemo voljnim aktima. On se manifestuje u našim najpraktičnijim aktivnostima, kao što je način na koji jedemo, govorimo ili tresemo nos. Habitus djeluje kao struktura, ali ljudi na njega, kao i na spoljašnje strukture koje djeluju na njih, ne odgovaraju prosto mehanički. Dakle, Burdijeovim pristupom se izbjegavaju ekstremi nepredvidljivih novina i potpunog determinizma.

45. Prevazilaženje subjektivizma i objektivizma – Pjer Burdije (Džordž Ricer)

Težnja ka prevazilaženju subjektivizma i objektivizma usmjerava Burdijea ka subjektivističkoj poziciji koja je povezana sa simboličkim interakcionizmom. Ipak Burdije kritikuje i nju. Simbolički interakcionizam Burdije uzima kao primjer subjektivizma, jer se ta teorija usredsređuje na način na koji dejstvenici promišljaju, objašnjavaju i predstavljaju društveni svijet, dok istovremeno ignoriše šire strukture u kojima se ti procesi odvijaju. Burdije smatra da su teorije, kao što je simbolički interakcionizam previše usmjerene na dejstvenost i da istovremeno ignorišu strukture.

Burdije se, nasuprot tome, koncentriše na dijalektički odnos između objektivnih struktura i subjektivnih fenomena. Objektivne strukture ograničavaju mišljenje, akciju i interakciju, kao i način na koji ljudi predstavljaju svijet. Međutim, te predstave se ne mogu ignorisati, jer one u krajnjoj liniji utiču na objektivne strukture.

Da bi izbjegao dilemu objektivizam-subjektivizam, Burdije usmjerava pažnju na prakse, koje tvrdi kao ishod dijalektičkog odnosa između strukture i dejstvenosti. Prakse nisu objektivno determinisane, ali nisu ni proizvod slobodne volje. Burdije označava svoju orijentaciju kao konstruktivistički strukturalizam, strukturalni konstruktivizam ili genetički strukturalizam. Genetički strukturalizam definiše kao proučavanje objektivnih struktura koje su neodvojive od mentalnih struktura koje, s druge strane, podrazumijevaju internalizaciju objektivnih struktura.

Burdije pripada strukturalističkoj perspektivi, ali se razlikuje od većine tradicionalnih strukturalista. Strukturalistička perspektiva je shvatanje da postoje skrivene ili potporne strukture koje determinišu ono što se dešava u društvenom svijetu. Dok su se oni bavili strukturama u okviru jezika i kulture, Burdije tvrdi da strukture postoje i u samom društvenom svijetu. On je smatrao da je društveni

svijet sačinjen od objektivnih struktura koje su nezavisne od aktera, ali koje mogu usmjeravati ili ograničavati njihove misli i postupke. Ono što Burdijea razlikuje od strukturalista jeste činjenica da on istovremeno usvaja jednu konstruktivističku perspektivu koja mu omogućava da se bavi genezom obrazaca percepcije, mišljenja i djelanja, kao i socijalnim strukturama.

Iako Burdije nastoji da poveže strukturalizam i konstruktivizam, njegov rad naginje ka strukturalizmu. Zato se on smatra poststrukturalistom. Za razliku od konstruktivizma većine drugih teoretičara, Burdijeov konstruktivizam ignoriše subjektivitet i intencionalnost. Ipak, on smatra da je važan dio njegove sociologije način na koji ljudi na osnovu svojih pozicija u društvenom prostoru percipiraju i konstruišu društveni svijet. Međutim, strukture istovremeno podstiču i ograničavaju percepciju i konstrukciju koje se odvijaju u društvenom svijetu. Burdije je zapravo zainteresovan za odnos između mentalnih i društvenih struktura. Neki mikrosociolozi se ne bi složili sa njim. Njih naročito uznemirava njegova nevoljnost i nemogućnost da svojom teorijom obuhvati subjektivnost. Ipak, u Burdijeovoj teoriji ima dosta mjesta za dinamičnog aktera (dejstvenika), tj. aktera koji je sposoban za invenciju i improvizaciju. Međutim, njegova uloga je vrlo ograničena: invencija je nenamjeravana, improvizaciju regulišu strukture. Srž Burdijeovog rada i napora da poveže subjektivizam i objektivizam leži u njegovim konceptima habitusa i polja, kao i u njihovom međusobnom dijalektičkom odnosu. Dok habitus postoji u umu aktera, polja postoje izvan njihovog uma.

48.Teorija razmjene Dzordza Homansa-Nastala je pod uticajem vise teorija,ali je najvazniji uticaj na njen razvoj ostavila psiholoska

teorija poznata kao bihejviorizam.-Sociologe bihejviorizma zanima u kakvom su medjusobnom odnosu nalaze posledice koje

akterovo ponasanje ima na okruzenje i njegovo kasnije ponasanje. Taj odnos predstavlja OPERANTNO USLOVLJAVANJE ili proces ucenja kroz koji posledice nekog ponasanja modifikuju to ponasanje.

-Ponasanje utice na fizicko i drustveno okruzenje u kojem se javlja i obrnuto,okruzenje utice povratno na razlicite nacine na ponasanje. Reakcija okruzenja moze biti pozitivna,negativna,neutralna. Ukoliko je reakcija okoline na nase ponasanje nagradjujuca,velika je vjerovatnoca da cemo,pod slicnim okolonostima,isto ponasanje ponoviti i u buducnosti. Obrnuto,ako je reakcija okoline bila bolna ili dovela do kaznjavanja malo je vjerovatno da cemo to ponasanje ponoviti u buducnosti.

-Bihejvioristickog sociologa zanima kako reakcije okoline na nase ponasanje iz proslosti utice na nacina naseg sadasnjeg ponasanja.Posledice koje je odredjeno ponasanje imalo u proslosti,odredjuje njegov sadsanji karakter, i kada znamo posledice iz proslosti ,mozemo predvidjeti da li ce akter ponovirti isto ponasanje u sadsanjoj situaciji.

-Najvazniji deo Homansove teorije predstavlja skup osnovnih propozicija oblikovanih beihejviorizmom.Propozicije us psiholoske iz dva razloga: 1) njima se uglavnom bave psiholozi ; 2) Odnose se na individualno ponasanje a ne na velike strukture poput grupa i drustava. Homans je dopsutio da ga nazivaju psiholoskim redukcionistom.On pod redukcionizmom podrazumjeva da su predpostavke jedne nauke izvedene iz mnogo uopstenijih pretpostavki drugih pretpostavki.

-Homans priznaje da su ljudi drustveni,te da su principi koji se primjenjuju na odnos izemdju ljudskih bica i fizickog okruzenja isti kao i oni koji se odnose na slucajeve u kojima je okruzenje sastavljeno od ljudskih bica. On ne porice Dirkemove tvrdnju da is svake interakcije nastaje nesto novo,smatrao je da ti novonastali kvaliteti se mogu objasniti psiholoskim principima,a da za objasnjenje drustvenih cinjenica nije potrebno formulisati nove nove socioloske pretpostavke.Norme generisu konformizam,ljudi se normam ne podvrgavaju automatski vec tek nakon sto procene da li od toga imaju koristi.

-Pre Homansa je vladao takozvani ortodoksni konsenzus koji je nastao pod uticajem funkcionalizma. Glavna karakteristika konsenzusa je bila je odsustvo ili redukcija dejstvenika i

djestvenosti iz socioloske teorije.Homans zeli da vrati „iste“ u sociolosku teoriju,kao i da razvije teoriju koja se usresredjuje na psihologiju,pojedince i elementarne oblike zivota.Drustveno ponasanje-razmjena vidjljivih i nevidljivih aktivnosti izemdju najmanje dve osobe.

-Koristi pojmove:nagrada i trosak i pomocu njih objasnjava drustveno ponasanje.-„Elementarni oblici drustvenog ponasanja“-svoju knjigu Homans zapocinje raspravom o radu

vodece licnosti psiholoskog bihejviorizma ,Frederika Skinera, tj. Njegovom eksperimntu sa golubovima i kroz nacin njihovog hranjenja i kljucanja i nagradjivanja za kljucanje u metu koju je postavio istrazivac objasnjava da je u tom slucaju kljucanje operant,a on je potkrepljen ,a potkrepljivac je koje kljuca. Golub je naucio da kljucne metu jer je za to bio nagradjen.

-Homans se interesovao za ljude.Skinerovi golubi ne ucestvuju u stvarnom odnosu razmene sa psihologijom,ponasanje golubova je motivisano zrnevljem,ali ponsanje psihologa nije motivisano istim.Homansa interesuje ponasanje u kojem jednui uticu na druge.Homans se u svom radu ogranicio na svakodnevnu drustvenu interakciju.Da bi objasnio sto ga tacno zanima,on je koristio primer dvoje kancelarijskih sluzbenika. „Ako je jednom od njih potrebna pomoc,mora da se posavjetuje sa nadredjenim,Medjutim,pretpostavimo da jedan od sluzbenika ima konstantne probleme sa izvrsavanjem posla i da bi ga bolje obavljao uz tudju pomoc,ali ako se sluzbenik posavetuje sa nadredjenim,pokazace svoju nesposbnost i ako moze dovesti u pitanje svoju buducnost. Sigurnije je da zatrazi pomoc od kolege/-inice pogotovo ako je ona iskusnijea i sposobnija. Tako dolazi do uzvratne motivacije:jedan sluzbenik pruza potrebnu pomoc,a drugi za uzvrat daje zahvalnost i priznanje.

49. Osnovne propozicije teorije razmjene

-Homans formulsie nekoloko propozicija: 1) Propzicjia uspjeha: sto je vise puta neki akter nagradjivan za odredejno delanje,veca je verovatnoca da ce i u buducnosti delati na taj nacin.Ponasanje koje je u skladu sa pretopostavkom uspjeha ima 3 faze : delanje neke osobe,nagradjujuci rezultat,ponavljanje istog ili slicnog delanja.Homans izdvaja vise elemenata propozicijie uspjeha: ako je u nacelu tacno da povecanoj ucestalosti nagradjivanja vodi ka vecoj ucestalosti deljanja,taj reciprocitet ne moze da djeluje u nedogled.Posle odrenjenog broja ponvaljanja reciprocnih razmjena,pojedince ce prestati da se ponasaju na taj nacin. Drugo sto je kraci vremensaki period izmedju ponasanja i nagradjivanja,veca je verovantoca da ce pojedinac ponoviti isto ponasanje,ako je period duzi onda je vjerovatnoca ponavljanja manja. I trece daj epo Homansovom gledistu veca verovatnoca da ce se ponasanje ponoviti kad aje nagradjivanje povremeno,a ne redovno jer nece doci do zasicenja.

-Propozicija stimulusa: Ako je u proslosti radnaj neke oseobe bila nagradjena kao rezultat odgovora na neki stimulus,onda ce ta osoba verovatnije ponoviti tu radnju kada se pojave stimulusi slicni onima iz proslosti. Homans nudi jos jedan realisticniji primerda kada su ribari ulovili ribu u mutnoj bari,verovatno ce tamo i nastaviti da love.

-Homans se interesuje i za generalizaciju tj proces ponavlja ponasanja u istim ili slicnim uslovima. Takodje mnogo vazan faktor je i proces diskriminacije tj. Tendencija da se odredjeno ponasnaje ponavlja samo pod uslovima koji su pokazali kao uspesni u proslosti..Akter moze da postane preosjetljiv na stimuluse,pogotovo ako oni za njega imaju veliku vrednost.

-Propozicija vrednosti: Sto posledice neke radnje imaju vece vrednosti za aktere,to ce se cesce te radnje ponavljati.Homans uvodi koncept nagradjivanja i kaznjavanja.Nagrade su radnje kojima potpisuju pozitivne vrednsoti tj povecanje nagrada ce znaciti izazivanje zeljenog ponasanja.Kazanjavanja su radnje kojima kateri pripisuju negativne vrednosti tj sto je kazna sotrija,to je manja verovatnoca da ce akter manifestovati nezeljenjo ponasanje.Homans smatra da je kaznjavanje neefikasno sredstvo podsticanja ljudi na promjene ponasanja,boolje je jednostavno ne nagraditi nezeljeno ponasnaje. Nagrade mogu biti materijalne(novac) ali i altruisticek(pomaganje drugima).

-Propozicija deprivacije-zadovoljenja: Sto us vise puta u proslosti primali odrednjenu nagradu za neku radnju,akteri ce u buducnosti manje vrednovati.Homans je ovde definisao jos dva kljucna koncepta za svoju teoriju: trosak i profit. Trosak jste nagrada koja je propustena zbog toga sto nije uradjeno nesto sto jemoglo da se uradi. Profit je u drustvenoj razjeni i nastaje onda kada broj nagrada nadmasi troskove.

-Propozicija odobravanja : Ima dva spekta,a) kada akteri ne dobiju ocekivanu nagradu ili budu neocekivano kaznjeni,onise ljute i vece je verovatnoca da ce se ponasati agresivno i vise vrednosti rezultate postignute tim ponasanjem. Za razliku od prve koja se odnosi samo iskljucivno na negativne emocije,druga se bavi pozitivnim emocijama. Kada prime nagradu,pogotovo ako je veca od ocekivane,akteri ce biti zadovoljni,kao rezultat toga veca je verovatnoca da ce se ponasati na odobravajuci nacin,a posledice tog ponasnja imace sve vecu vrednost za njih.

-Propozicjia racionalnosti( zadnja,hvala Bogu) Dok bira izmedju vise ponudjenjih opcija,akter ce se opredeliti za ono delanje koje po njegovoj proceni,u datom trenutku, donosi najvece nagrade. Ova propozicija predstavlja veliki uticaj teorije racionalnog izbora na HOMANSA.Akteri u ovom smislu maksimiziraju svoju korisnost.

-Homans je propoziciju racionalnosti doveo u vezu sa propozicijama uspeha,stimulusa,vrednosti.Procena verovatnoce usojeha he stvar licne prirode,Homans je samtrao da je procena uspeha zavisi od ranijih uspjeha i slicnosti trenutne situacije sa ranijim uspjesnim situacijama. U Homansovoj teoriji na kraju akteri su racionalni i usmereni na profit(Sponzori). Mefjutim njegova teroja nije bila u stanju da objasni mentalna stanja i velike drustvene strukture. Procesi razmene su identicni na pojedincanom i drustvenom nivou.

50. Teorija racionalnog izbora

Dugo je bila skrajnuta sa mejnstrima socioloske teorije.Zahvlajujuci Dzejmsu Kolmanu postal aje jedna od popularnijih u socioloskoj teoriji.

-Osnovni principi teorije izvedeni su iz neoklasicne ekonomije.Ona kao osnovnu jedinicu analize uzima aktera. Akteri susvrhiviti tj. intencionalni.Teorija smatra da pojedinci teze da uvecaju licnu korist,a odredjene postupke preduzimaju samo ako marginalna korist prevazilazi marginalne troskove. Postoje dva ogranicenja deljanja a to su : oskudnost resursa i trosak propustene prilike. Oskudnost resursa,akteri imaju razlicite resurse,ali i razlicite pristupe drugim resursima,za one koji imaju mnogo resursa,ostvarnje ciljeva moze biti relativno lako. Z a one koji ih imaju malo to ide znatno teze.

Trosak propustnee prilike sociolozi preuzimaju od ekonomista. Kada pokusava da sotvari neki cilj,akter moga da vodi racuna o troskovima koji nastaju prilikom propustanja ostvarenja nekog drugog atrktivnog cilja.

Izvor ogranicenja drustvenih delanja jesu i drustvene ustanove.Takva ogranicnja pojavljuju se toko zivotnog veka i ispoljavaju se u normama koje vladaju u ustanovama. Postoje jos dve ideje koje cine osnovu racionalnog delanja,a to su . MEHANIZAM AGREGACIJE POMOCU KOGA SE CITAV NIZ INDIVIDUALNIH RADNJI KOMBINUJU DA BI OBLIKOVALE DRUSTVENI ODNOS Druga je znacaj informacije u donosenju drustvenih odluka ( Pitanje je uglavnom sastavljeno od primera,tako da ovo je najbitije,ali uz njih pogeldajte i primjere iz Ricera,nema mnogo )

51.Osnovi drustvene teorijeSociologija mora da se bavi drustvenim sistemima,ali da takvi makrofenomeni maraju da se

objasne unutrasnimciniocima. U celokupnom drustvenom sistemu Kolman se prihvatio pojedinca. Prvo svi podaci se obicno najpre prikupljaju an novu pojedinca,a onda se sabiraju da bi se doslo do sistema. Drugi razlog jeste sto se na tom nivou obicno vrse intervencije koje dovode do drustvenih promena. Od kljucne vaznosti jeste ideja da teorija nije samo akademska vjezba,vec daona mora da utice na drustvo kroz takve vrste intervencija.

Kolman priznaje da je metodoloski indivdualista,iako smatra da je njegova teorija specificna varijanta te orjentacije.Na mikronivou mogu da se studiraju i neki drugi fenomeni a ne samo pojedinci i pojedinacno delanje. Osnovna ideja,jeste da pojedinci zele da sotvare svoje ciljeve na jedan svrhovit nacin i da su i ciljevi i delanje za ostvarivanje tih ciljeva uobliceni preferencijama svih pojedinaca. Kolman tvrdi da bi za jednu razvijenu terijsku persprktivu bilo neophodno da se preciznijje konceptualizuje racionalni karakter,a da ekonomija u tome moze da pomogne. Dva kljucan elementa takodje jesu akteri i resursi. Resursi su stvari nad kojima akteri imaju kontrolu i za koje su zainteresovani. Akteri preduzimaju radnje koje ukljucuju druge aktere,a onda kao rezultat toga,medju njima nastaje struktura. Medjuzavsini akteri od kojih svaki pokusava da unapred zadovolji svoj interes,formiraju drustveni sistem.Iako veruje u ovu teroju,ne misli da moze da ponudi odgovore na sva teorijska i praktican pitanja,ali je jasno da se ona krece ka otme cilju. Kolman priznaje da se ljudi ne ponsaaju uvek racioanlno,ali takodje veruje da to za teroiju nema veliku vaznost.

52. Teorije globalizacije-Globalizaciju definisemo kao sirenje odredjnenih praksi,odnosa,svesti iorganizacije drustvenog

zivota po celom svetu.To je proces koji svakodnevno,cesto na dramaticna nacin,transformise nacije i zivote milijardi ljudi sirom sveta.Znacaj se moze uociti na svakom koraku,a mozda ga najbolje oslikavaju redovni protesti koj ipraet sastanke na nivou globalni organizacija,ako sto su STO (Svetska trgovinska organizacija) i MMF(Medjunarodni monetrani fond).

-Teorija globalizacije pojavila se kao posledica odredjenih razvoja u drustvenoj teriji. Tu se najpre misli na reakciju protiv ranih verzia terojie modernizacije,tj teorije koju proziva zapadnjacka pristrastnost,tj davanje prednosti obrascu razvoja karakteristicnom za zapad.Iako postoje mnoge teorije globalizacije,sve imaju za cilj da se udalje od prozapadnjackog diskursa i istraze transnacionalne procese koji su barem u nekom stepenu autonomni i nezavisni od bilo koje posebne nacije ili posebnog dela sveta.

-Globalizacija moze da se analizira kulturalno,ekonomski,politicki i/ili institucijalno. Globalizacija kulture moze da se posmatra kao transnacionalna ekspanzija opstih kodova i praksi(homogenost),ili kao proces u kojem mnogi globalni i lokalni kulturni sadrzaji ulaze u interakciju da bi stvorili neku vrstu pastisa ilikoktela iz kojeg ce se kasnije citav niz kulturnih hibrida(heterogenost). Trend homogenosti cesto se vezuje za kulturni imeprijalizam tj. uticaj jedne posebne kulture na veliki broj drugih kultura. Postoje mnoge varijante kulturnog imperijalizma,ukljucujuci i one koje naglasavaju ulogu americke kulture,Zapada ili centralnih zemalja.

-Teroeticari koji se baziraju na ekonomskim ciniocima,naglasavaju njihovu sve vecu vaznost i globalizaciju vide kao proces sirenja trzisne ekonomije na raazlicite delove sveta.Neki na globlaizaciju gledaju kao na razvoj globalne trgovine.Ekonomski tereticari smatraju da je posledica globlaizacije vec homogenost,oni priznaju da na marginama globalne oekonomije mozemo uociti izvesni stepen diferencijacije tj. heterogenosti. Oni koji naglasavaju heterogenost slazus e da interakcija globalnog trzista sa loklanim vodi do stvaranja jedinstvenog jedinstvenog „glokalonog“ tezista koje integrise potrebe globalnog trzista s realnostima lokalnog trzista.

-I kod politickih/institucijalnih orjentacija nalazimo homogenost ili heterogenost.Neke od ovih teorija koje se opredjeljuju za perspektivu homogenosti,usrsredjuu se na sirenje modela nacionalne drzave po svetu i pojavu istovetnih oblika upravljanja u celom svetu. One dokazuju da svetom mnanje vise dominra isti sistem upralvjanja.Jedno od najekstreminijh gledista o homogenizaciji u politickoj oblasti dolazi od Bendzamina Barbera i njegove teroije o „Mek svetu“. Barber takodje artikulise ideju „ Dzihada“ . To je proizvod angazmana lokalizovanih ,etnickih,reakcionarnih politickih snaga koje imaju cilkj da raspale nacionalizam,sto vodi dod vece heterogenizacije sirom sveta.

-Iako se dihotomija homogenizacija/heterogenizacija provlaci kroz veliki broj teroja globalizacije,njome se ocigledno ne iscrpljuju sve ostale teme i aspekti globlaizacije.

53. Ulrih Bek i politika globalizacije

-Sustina teorije nalazi se u distinkciji izmedju globalizma i globalnosti. Globalizam je glediste da sveto mdominira ekonomija i da prisustvujemo stvaranju hegemonije kapitalistickog svetskog trzista i neoliberalne ideologije koja gapodupire. Multideimnzionlnost globlanog razvoja-ekologija,politika,kultura i civilno drustvo-pogresno se redukuje na ekonomsku dimenziju,a ta ekonomska dimenzija se ponovo pogresno vidi kao sto nesto sto se razvija u linearnom pravcu sve vece zavisnosti od svetskog trzista.Svet je za Beka multidimenzionalniji i krece se u vise pravaca. Dok je kritikovao globalizam,on je podrzavao ideju globalnosti po kojoj zatvoreni prostori,pogotovo oni sto se vezuju za nacije,postaju sve iluzorniji.Oni postaju liuzorni globalizacija,koja onuhvata proceses u koji su ukljuceni transnacionalni akteri s razlicitim kolicinama moci,identitietima...preseca i potkopava nacionalne drzave. Transnacionalni procesi nisu iskljucivo ekonomski,vec obuhvataju i ekologiju,kulturu,politiku i civilno drustvo.Ono sto se desava loklano,bilo da su to uspesi ili katastrfoe,utice na svet.

-Globalnost prestavlja novinu iz najmanje tri razloga:1) njen uticaj kroz geografski prostor opsezniji je nego ikad ranije;2)njenuticaj kroz vreme daleko je stabilniji,iako vremen prolazi,nje uticaj ne slabi;3) postoji daleko veca gustina u njenim razlicitim elementima,ukljucujuci transnacionalne procese i mreze.

-Bek takodje nabraja citav niz drugih specificnosti koje razlikuju globlanost u poredjenju sa ranijim manifestacijama transnacionalnosti.1. Svakodnevni zivot i interakcija preko nacionalnih granica radikalno se menjaju.2. Javlja se samoopazanje transnacionalnosti u oblastima kao sto su masovni mediji,potrosnja i turizam 3. Zajednica,rad i kapital sve se naje vezuju za prostor

54.Zigmunt Bauman o posledicama globalizacije

-Bauman globalizacija vidi kao prostorni rat. Moblinost je po njemu postala najvazniji faktor drustvene satisfakcije.U prostornom ratu pobjedjuju oni koji su mobilni,sposobni da se slobodno krecu po celoj planeti i u tom proceu stvaraju znacenja za sebe.,Gubitnicima ne samo da nedostaje mobilnost,vecu su oni degradirani i ograniceni na teritorije lisene znacenja ili cak sposobnosti da formulisu zancenje.Gubitinici se osjecaju ponizenima zbog nedostatka mobilnosti,ali i zbog cinjenice da mogu da vide elitu kako se krece slobodno gdje god zeli. Posledica toga jeste da terirtorije postaju bojna polja,gdje se gubitni ci i pobjednici prostornog rata sukobljavaju,u tom ratu nemaju jednake sanse.

-Dobitnici zive u vremenu a ne prostoru,oni veoma brzo ako ne i trenutno,mogu pregaziti bilo koju razdaljinu.Za razliku od njih gubitnici zive u prostoru.Medjutim vazno je praviti razliku izmedju onih koji imaju malu mogucnost kretanja. Turisti su u pokretu zato sto zele to.Njih nesto privlaci,oni samtraju

da je to neodoljivo i krecu se ka tome. Postoje i vagabundi-Oni su u pokretu zasto sto samtraju da je njihova okolina nepodnosljiva i neporijateljska. Medjutim vecina ljudi nalazis e danas izemdju ove dvije krajnosti. Ne samo da nisu sigurni gdje se nalaze,vec nisu sigurni dali ce uopste ostati na tom mjestu.

-Cak i oni koji se smatraju pobjednicima,turisti,imaju probleme. Oni su optereceni nesposobnoscu dauspore,mobilnost podrazumjeva neprekidan niz izbora,a svaki izbor nosai sa sobom meru neizvesnosti..SVAKI OD TIH IZBORA TAKODJE NOSI NIZ OPASNOSTI I rizika.

55. Kulturna teorija –kulturni diferencijalizam

-‚Izmedju kultura postoje razne razlike na koje globalizacija ili bilo kij drugi bi-,inter-,multi- i transkulturalni procesi ne uticu.Time se ne zali reci da globalizacija ne utice u kulturu ,vec da oni nisu sustinski u svemu tome tj. kulture ostaje uglavnom onakve kakve i jesu bile.Takodje smatra se da su kulture zatvorene,ne samo za globalizaciju,vec i za uticaj drugih kultura.Svet je predstavljan kao mozaik razlicitih kultura,tj slika na kojoj je svet predstavljen kao bilijarski sto a kulture kao bilijarsek kuglice udaraju jedna o drugu. (pr. Teroristicki napad na SAD 11.sep.2001 i ratovi u Avganistanu i Iraku)

-Najpozantiji primer ove paradigme jeste delo Samuela Hantigtona koji poreklo svetkse akcije vidi u rekonfiguracji sveta koja je usledila nakon zavrsetka hladnog rata,kad aje diferencijajacija pocela da se zasniva na kulturnim razlikama,a ne na politicko ekonomskoj osnovi.Te kulturne razlike nisu nove,ali su uglavnom bile potisnute nadmoncim poloticko ekonomskim razlikama iz vremena hladnog rata (pr. Ex Yu razlike izmedju Srba i Hrvata) Hantington obnavlja upotrebu pojma civilizacije da bi opsiao najsiri nivo tih kultura i kulturnih identiteta.

Hantigton pravi razliku izemdju sedam ili osam svetskih civillizacija. Sinicka(kineska), japanska, hindu, islamska, pravoslavna, zapadnoevropske i severnoamericke. Razlikuju se po osnovnim filozofskim pretpostavkamamtemeljnim vrednostima,drustvenim odnosima,obivcajima i sveopstim pogledam na zivot. Ljudska istorija predstavlja istoriju civilizacija. Civilizacije dele niz istih karakteristika,ukljucujuci cinjenicu dapostoji veliko veliko saglasje oko toga sto one predstavljaju.

Civilizacije su: 1.najdugovecnije ljudska udruzenja,2.najsiri nivo kulturnog identiteta,3.najsiri tip subjektivnog samoidentiteta,4. Uglavnom nepodudarne sa drzavnim granicama,buduci da se prostiru na teritoriji vise drzava,5.totaliteti,6.usko povezane s religijom i rasom.

-Svoju teoriju Hantigton je uoblicio u moderni grand-narativ o odnosima medju civilizacijama. Vide od 3 hiljade godina civilizacije su bile odvojene posebno teritorijalno i vremenski zbog cega dodira medju njim anije bilo. Sledecu fazu koja traje od 1500.godine do kraja 2. svejtskog rata ,karakterise dominantan neprekidan uticaj zaapdne civilizacije na sve drustvene civilizacije.Najneposredniji uzrok tog uticaja Hantigton vidi u tehnologiji,pogotovo u razviju okenaske navigacije,ukljucujucu i superioronu vojnu organizaciju,disciplinu i trening i naravno razvoj oruzanja.Naposletku Zapad je veoma napredovao i u razvoju organizovanog nasilj i kriminala.Uoci Prvog svetskog rata civilizacije su prisle blize jedna drugoj nego ikada i zamalo se stopile u jednu civilizaciju.

-Treca faza –multivilizacijski sistem- moze se pratiti od kraja ekspanzije zapada i pocetka revolta protiv njega. Period posle Prvog svetskog rata pa sve do 1990 poznat je po sukobu ideja,pogotovo sukobu kapitalistickih i komunistickih ideologija.Sa padom komunizma nastau novi okrsaji,ali njohv predmet postaje sada kultura,raligija i konacno civilizacija.

-Dok Zaoad bude slabio ,razvoj dvije druge civilizacije imace poseban znacaj.Prva je sinicka civilizacija. Njen rast se ogleda u rastu moci privrede Azije,to ce ojacati istok i dovesti do slabljena zapadnog drustva.Uzroci dominacije Istocne ekonomije mogu da se identifikuju u superiorrnosti istocne kulture,pogotovo u njenom kolektivizmu,koji se suprostavlja indivdualizmu Zapada. ( pr. Japan i Kina,pogledati knjigu)

-Hantigton predvijda opasna sukob u buducnosti izemdju Zapada,Islama,sinickogsamoptovrdjivanja. Najveci dio tih sukoba okrece se oko gledista Zapada da je zapadna kultura „univerzalna kultura“,zelja Zada da kulturu izveze u ostatak sveta kao i njegove sve manje sposobnosti da to uradi,Medjutomo no sto Zapad smatra univerzalnim to ostatak sveta pogotovo islamska civilizacija,dozivljava kao imperijalizam. Zapad pokusava da izveze demokratiju ili da je cak nametne onim drustvima i civilizacijama koje se opiru demokratskom uredjenju kao sastavnomdelu zapadne ideje o univerzalnoj kulturi.Zapad pokusava da ogracnici i kontrolise migracije.Hantigton smatra da se u unutar Evrope i Amerike stvaraju podeljena drustva.

-Hantigton smatra na primer akos e desi da muslimani zive do nemuslimana postoji veliki rizik od sukoba i aktivnog antagonizma. On smatra da je Islam religija maca i da svoju istoriju vidi kao istoriju islamskih osvajanja.Naravno,zapadni imperijalizam,kome je islam cesto bio meta, igrao je u tome presudnu ullogu. Islamu takodje nedostaje kljucna drzava koja bi imala kontrolu nad cijelom islamskom civilizacijom(npr. Amerika nad zapadnom civlizacijom).

56.Kultruna konvergenicja

-Dok mislioci kao sto je Hantigton smatraju da se civilizacija moze odupreti globlaizaciji,tako tereticari konvergencije samtraju das ekulture menjaju upravo pod uticajem globalizacije. Autori koji rade unutar ove matrice usresredjuju se na procese kao sto sukulturni imperijalizam,globalni kaptalizam,amerikanizacija,mekdoalizacija. Postoje globalni procesi koji u mnoge zemlje donose iste ili slicne fenomene(npr. Mc Donalds).Zjedno sa globalnim postoje i globalni fenomeni tj. lokalne pijace,sajmovi.-Mekdonalizacija iako je zaasnovana na Weberovoj ideji racionalizacije Zapada,ona usvaja drugaciji model racionalizacije. Taj kopncept uvodi sociolosku terpiju u 21.vek i vidi racionalizaciju kao proces koji zadire u sve veci broj drustvenih oblasti i odnosa..Mekdonalizacija je sanga globalizacije.To je proces u kome principi funkcionisanja restorana brze hrane osvajaju jedan po jedan sektro americkog trzista,kao i ostatak sveta,mekdonalizacija je oblik kulturnog imperijalizma.Priroda procesa mekdonalaizacije moze se izraziti kroz 5 osnovnih dimenzija. To su efikasanost,kalkulabilnost,predvidljivost,kontrola i iracionalnost racionalnosti.-Mekdonalizovano drustvo naglasava efikasnost,to jest teznju da pronadje najbolji nacin z apostiaznj zeljenog cilja.Kalkulabilnost jeste naglasavanje kvaliteta koji cesto mze da bude na stetu kvaliteta ,jedan od dimenzija mekdonaliazcije.Ona se takodje bazora na predvidivosti .Nacin funkcionisanja restorana je suvgdje isti,bez obzira u kojoj se drzavi ili mjestu nalazi.Prisutna je velika,ograomna kontrola tj dominacija tehnologije nad zaposlenima i potrosacima,jos jedna od dimenzija mekdonalizacije.Poptrosaci i poslodavci pate od iracinalnosti racinalnosti koja ,cini se,neizbjezno prati globalizaciju.Iako postoje mnogi vidovi iracionalnosti,dehumanizacija je najveca iracionalnost,ako su zaposleni prisiljeni ad rade u dehumanizovanim uslovima,potrosaci da jedu dehumanizovanim uslovima i okolnostima..Medonalizacija,globaloizacija,eksapnzionizam( primjeri iz knjige,da nekucam kakvu supu mozete posejti ili koje tezine vam moze biti hamburger u mekdonaldsu.)-Globalizacija nicega kao i mekdomalizacija,podrazumjeva sve vecu homogenost sve veceg broja nacija u svijetu.Rijec je o tome da izmedju globalizacije i nicega postoji odnos elektivnog afiniteta.Prvo ne uzrokuje drugo,vec se i jedno i drugo mjenjaju zajedno.Od sredisnjeg znacenja za razmjevanje koncepta nicega jeste proces grobalizacije ili iperijalisticke ambicije,zelje i potrebe nacija,korporacaija i organizacija da se nametnu u razlicitim deloviam svjeta. Njihov glavni interes jeste da njihovi moc,uticaj,a u nekim slucajevim ai profit,sve vise rastu u svetskim okvirima.Grobalizacija oduhvate procese od kojih su najvazniji kapitalizam,amaerikanizacija i mekdonalizacija.

-Pod pojmom nista podrazumjeva se prazan obli,oblik lisen bilo kakvog sadrzaja.Mesto je uglavnom pun oblik,tj oblik ispunjen posebnim sadrzajem.Postoje 4 pod tipa nicega„ne.mesta“ ili okruzenja koja su uglavnom lisena sadrzaja„“ne-stvari“, ako sto su kreditne kartice koje se gotovo uopste ne razlikuju jedna od druge i okje funkcionisu na isti nacin bilo gdje u svjetu„ne.ljudi“ ili zaposleni u n“ne-mestima“,koji sa svim svojim musterijama komuniciraju an isti nacin.„ne.usluge“ kao sto su usluge koje za nas umjesto blagjanika obavljaju bankomati.

57.Kulturna hibridizacija-Naglasava mjesnaj kultura koje je posledia globalizacije.Hibridizacija predstavlja jedan veoma

pozitivan,mozda pomalo i romantican,pogled na globalizaciju kao jedan kreativan proces iz koga nastuju nove kulturne vrijednosti i koji dovodi do povecanja heterogenosti u svim djelovima svijeta.Prateci Ronalda Robertsona moguce je izdvojiti nekoliko sustinskih elemenata glokalizacije.Svijet je vise pluralisticki.Teorija gloalizacije povecava paznju razlikama koje postoje izmejdu razlicitih djelova svijeta.Pojedinci i lokalne grupe imaju veliku moc prolagodjavnaja,inovacije i manevrisanja unutar glokalizovanog svijeta.Drustveni procesi su racionalni i kontigentni.Globalizacija izazvia citav niz reakcija,pocev od nacionalistickog ukorenjivanja do kosmopolitskog prihvatanja koje utice na globalizaciju i dovode do neje transformacije u glkalizaciju.Dobra i mediji se ne vide kao potpuno prislini,oni obezbjedjuju materijal koji se koristi u pojedincanom stvaranju sirok glokalizovanih predjela svijeta.

-Termin hibridizacija naglasava sve vecu raznolikost koja karakterise jedinstvene spojeve globlanog i lokalnog,nasuprot uniformnosti koja se vezuje za globalizaciju.Kulturni hibrid moze se definisati kao kombinacija dvaju ili vise elemenata iz razlicitih kultura.(pr. Turisti iz Ugande posjecuju Amsterdma ne bi li gledali mec izmedju dvije Argentinke u disciplini tajlandski boks.)-Jos jedan koncept koji je usko povezan sa glokalizacijom jeste kreolizacija.Pojam kreol se odnosi na ljude koji dolaze iz rasno mjesovitih brakova.Medjutim njegovo znacenje se vremeonom prosirilo na ideju kreolizacije jezika i kulture.-Apardujevi „predeli“-kniga Ardzuna Apaduraja pod naziom Modernost na slobodi.Apaduraj razlikuje 5 globalnih tokova.To su : etnopredeli,medijski predeli,tehnopredeli,finansijski predeli,idejni predeli.Upotrebom sufiksa predeo on zeli da dokaze da procesi imaju jedan fliudan,nestalan i promenjljiv oblik i da su prema tome,ssastavni dio proces heterogenizacije a ne homogenizacije.5 predela:Etnopredeli obuhvataju grupe i pojedince koji igraju veoma vaznu ulogu u promenljivom svetu u kojem nastajemo. Polretljivost ne podrazumeva samo stvarno kretanje,vec i fantazije o kretanju.Stavise u promenljivom svetu ljudi mogu dozvoliti da njihove fantazije predugo ostanu nepromenjene,stoga takve fantazije mogu odrzati aktivnimTehnopredeli su neprkindo fluidne,globalne konfiguracije siroko rasprostanjenih mehanickih u informaciiskih tehnologija koje se krecu slobodno i brzo po cotavo planeti prelazeci granice koje nikada nisu tolerisale takvo kretanje.Finansijski predeli obuhvataju procese u kojima se ogromne sume novca,putem spekulativnog kupovanja dobara na trzistima novca i berzama,velikom brzinom krecu po svijetu.Medijski predlei obuhvataju elektronske kapacitete za proizvodnju i prenos informacija sirom svijeta,kao i slike svijeta koje ti mediji stvaraju i sire. ( CNN I Al Jazeera)

Idejni predeli kao i medijski ,prdstavljaju skup slika.Medjutim,oni su uglavnom ograniceni na politicke slike koje proizvodi drzava u skladu sa svojom ideologijom ili slike i kontra ideologije koje proizvode pokreti koji pokusavaju da smjene vlast.

58. Kulturna hibridizacija

Kao što je već rečeno, razlikujemo 3 paradigme o globalizaciji. TREĆA naglašava miješanje kultura koje je posljedica globalizacije, kao i proizvodnju novih i jednistvenih hibridnih kultura, koje ne možemo svesti ni na lokalnu, niti na globalnu kulturu. Sa ove tačke gledišta, mekdonaldizacija i grobalizacija ničega se dešavaju, ali su one površne promjene. Važnije od ovih procesa jeste spajanje ovih i drugih globalnih procesa sa lokalnim realnostima. Ovi procesi predstavljaju pokazatelje kontinuirane heterogenizacije, koja je ranije objašnjena. Hibridizacija predstavlja jedan pozitivan pogled na globalizaciju, kao jedan kreativan proces iz kojeg nastaju nove kulturne realnosti i koja dovodi do povećane heterogenosti u različitim krajevima svijeta.

Dalje, najznačajniji koncept kada govorimo o kulturnoj hibridizaciji jeste GLOKALIZACIJA. (Globalno + lokalno). Def: Globalizacija jeste uzajamno prožimanje globalnog i lokalnog koje, u različitim geografskim oblastima, rezultira jedinstvenim ishodima. Ranije su pomenuti termini NIŠTA i NEŠTO, pa u vezi sa tim grobalizaciju vežemo za ništa, a glokalizaciju za nešto. Ronald Regan izdvaja 4 elementa glokalizacije.

Svijet je više pluralistički. Ova teorija se usredsređuje na razlike koje postoje između i unutar različitih djelova svijeta.

Teorija glokalizacije smatra lokalne pojedince i grupe kao značajne i kreativne dejstvenike, jer smatra da posjeduju veliku moć prilagođavanje, inovacije...

Globalizacija izaziva čitav niz reakcija koje utiču na grobalizaciju i dovode do njene transformacije, čime se stvara glokalizacija.

Smatra se da dobra i mediji obezbjeđuju materijal koji se koristi u pojedinačnom i grupnom shvatanju širom glokalizovanih predjela svijeta.

Oni koji naglašavaju glokalizaciju smatraju da ona može spriječiti proces grobalizacije ničega, jer glokalizacija stvara širok spektar glokalnih oblika NEČEGA. Jako bitan termin jeste HIBRIDIZACIJA – def: globalizacijska perspektiva koja naglašava sve veću raznolikost koja karakteriše jedinstvene spojeve globalnog i lokalnog, nasuprot uniformnosti koja karakteriše grobalizaciju. KULTURNI HIBRID predstavlja kombinaciju dvaju ili više elemenata iz različitih kultura ili djelova svijeta, ovu definiciju možete potkrijepiti primjerima iz knjige. KREOLIZACIJA,def: kombinacija kultura koje su prethodno bile odvojene jedna od druge.

59.’Apadurijevi’ predjeli

Ardžun Apaduraj, ’Modernost na slobodi: kulturne dimenzije globalizacije’On izdvaja 5 globalnih tokova, stavlja naglasak na te tokove kao i na tačke prekida između njih.

Konačni proizvod tih tokova jesu kulturni hibridi. Sam pojam predio naglašava da se radi o procesima koji imaju fluidan, nestalan i promjenljiv oblik, i da su samim tim, dio procesa heterogenizacije. Ovi predjeli su zamišljeni svjetovi, oni koji ih zamišljaju mogu biti i oni koji ih kontrolišu, oni koji u njima živa, pa čak i oni koji samo kroz njih prolaze. Moć se očigledno nalazi u rukama onih koji kontrolišu ove predjele, ali

ova teorija dio moći dodjeljuje i onima koji žive u njima, ili prolaze kroz njih. Oni su u stanju da ih redefinišu. U središtu Apadurajeve teorije nalazi se 5 predjela:

Etnopredjeli – pokretljive grupe i pojedinci, npr.turisti,izbjeglice, koji igraju veoma vaćnu ulogu u promjenljivom svijetu u kojem se nalazimo.

Tehnopredjeli – fluidne, globalne konfiguracije široko rasprostranjenih mehaničkih mehaničkih i informacionih tehnologija, Internet, el.pošta, koje se sada kreću slobodno i brzo po čitavoj planeti.

Finansijski predjeli – procesi u kojima se ogromne sume novca, putem spekulativnog kupovanja dobara na tržištima novca i berzama, kreću velikom brzinom po cijelom svijetu.

Medijski predjeli – elektronski kapaciteti za proizvodnju i prenos informacija po ciejlom svijetu, ali i slike svijeta koje ti mediji stvaraju i šire, CNN, Al-Džazira.

Idejni predjeli – političke slike koje proizvodi država u skladu da svojom ideologijom, ili slike i kontraideologije koje proizvode pokreti koji pokušavaju da smijene one koji su na vlasti, ili barem steknu dio te vlasti.

Bitno je napomenuti još tri stavri kada se govori o Apadurijevim predjelima: PRVO, njih treba razumjeti kao globalne procese, koji su djelimično ili potpuno nezavisni od bilo koje nacionalne države. DRUGO, globalni tokovi se ne javljaju samo unutar predjela, već sve više i unutar tačaka prekida. Dat je primjer Japanske kulture. Naime, Japanci su otvoreni za ideje (idejni, medijski predjeli), ali zatvoreni za imigraciju (etnopredjeli). TREĆE, pet predjela različito utiču na teritorije a prekidi između njih dovode do važnih razlika među kulturama. Ova teorija je sasvim u skladu sa stavom da je posljedica globalizacije heterogeni svijet.

60. Ekonomska teorija

Lesli SKLER, 2 sistema globalizacije: kapitalistički, danas je dominantansocijalistički, još uvjek ne postoji, ALI njegov nastanak nagovještavaju narastajući

antiglobalizacijski pokreti, pokreti za ljudska prava, i sve većom ekološkom neodrživošću kapitalističke globalizacije, pokreti zelenih.

On razlikuje 3 transnacionalne prakse:

EKONOMSKE transnacionalne prakseGlavnu ulogu u njima imaju transnacionalne korporacije. Kapitalizam se odaljio od

međunarodnog sistema, i pribliožio se globalizirajućem sistemu, koji nije moguće povezati ni sa jednom posebnom geografskom teritorijom, ili državom.

POLITIČKE transnacionalne prakseGlavnu ulogu ima kapitalistička klasa. 4 frakcije transnacionalne kapitalističke klase:

korporativne – izvršni organi trans.korporacija i njihovi lokalni organidržavna – globalizirajuća država i međunarodni političari i birokrate.tehnička – globalizirajući profesionalcipotrošačka – trgovci i izvršni organi velikih medija.

Treba napomenuti da ovakav koncept kapitalističke klase ima malo sličnosti sa onim koji vezujemo za Marska. Skler je inače bio marksista. Postavlja se pitanje zašto je transnacionalna kapitalistička klasa transnacionalna. Skler navodi 5 razloga:njeni pripadnici imaju identične globalne i lokalne interese.

oni pokušavaju da uspostave različite vrste kontrole nad nacionalnim državama širom svijeta, tj.oni vrše kontrolu na radnom mjestu, političku kontolu u domaćoj i međunarodnoj politici, kulturno ideološku u svakodnevnom životu.kapitalistička klasa na čitav niz pitanja gleda iz globalne, a ne lokalne perspektivepripadnici k.k.sebe smatraju građanima svijetaimaju slične životne stilove

KULTURNO IDEOLOŠKA praksaGlavnu ulogu ima kultura i ideologija potrošnje. U oblasti potrošnje može se primjetiti mož

aktera da vrše ideološku kontrolu nad ljudima koji se nalaze širom zemaljske kugle. Ta moć se dramatično uvećava kroz marketing, medije, kao i čitav niz potrošnjih dobara koji se na tim medijima reklamiraju i prodaju. Ovo se nalazi u službi stvaranja globalnog potrošačkog raspoloćenja koje transnacionalnim korporacijama omogućava da ubijaru veliki profit. Skler se interesuje za odnos između transnacionalnih društvenih praksi i ustanova, i tvrdi da transnacionalne korporacije koriste transnacionalnu kapitalističku klasu kako bi razvile ideologiju konzumerizma koja je sve neophodnija kako bi se zadovoljili zahtjevi kapitalističkog sistema proizvodnje. Kao marksista, trudi se da kritički analizira globalizaciju, kao i da artikulipe njene alternative i zloupotrebe. Obećavajući znaci su protekcionizam nekih držćava koje smatraju da ih transnacionalne države ekspolatišu, novi društvenih pokreti, antiglobalizacijske grupe, pokreti za unaprijeđnje ljudskih prava.

61. Imperija

Majkl HART i Antonio NEGRI, najvažniji i najpoznatiji marksistički pristup globalizaciji nalazimo u njihovoj knjizi IMPERIJA. Njih dvojica analiziraju postmodernizaciju moderne ekonomije, te povezuju modernost sa imperijalizmom. Def-Imperijalizam predstavlja kontrolu i ekspoataciju, posebno ekonomsku, koju vrši nacija iz centra nad velikim brojem oblasti. Autori se ovdje oslanjaju na postmodernu teoriju, te ’decentrišu’ taj proces, definišućiimperiju kao postmodernu realnost u kojoj postoji takva vrsta dominacije, ali bez pojedinačne nacije u njenom centru. Drugim riječima,u modernoj državi možemo locirati suverenost, ali to nije moguće u postmodernoj teoriji. U imperiji ne postoji centar, ona je decentralizovana i virtualna. Ona ne postoji u potpunostim već je još uvijek u procesu nastanka. Ona upravlja svijetom logikom vladanja, ali u imperiji ne postoji jedinstvena, centralna vlast. Čak ni SAD, uprkos prividnoj homogenosti, ne možemo podvesti pod ono što Hart i Negri nazivaju imperijom. Suverenost SAD, ipak, predstavlja veoma vanu preteču imperiji. Imperija nema geografske i teritorijalne granice, niti iam vremenske granice. Njoj nedostaje i donja granica, jer ona teži da se proširi naniže, u dubinu društva. Ovo znači da se ona ne zadoljava kontrolisanjem samo osnova društva (mišljenje, djelanje, interakcija, i grupe), već se trudi i da koristi biolopku moć da bi kontrolisala ljudsku prirodu i populaciju.

KLJUČ globalne moći imperije predstavlja činjenica da ona predstavlja novu sudsku vlast. Ona počiva na ustavu poretka, na normama, etičkim istinama i opštem pojmu ispravnog. Ona može, u ime onog što je ’ispravno’ da inbterveniše bilo gdje u svijetu, da bi riješila ona pitanja koja smattra humanitarnim problemima. Ona možeda povede ’pravedne ratove’! Sudska vlast legitimiše te ratove – u pravednom ratu, vojna akcija koja je etički zasnovana je legitimna, a njen cilj jeste postizanje željenog poretka i mira. Imperija nije zasnovana na sili, već na sposobnosti da predstavi silu u službi onoga što je ispravno(preteče ovoga prepoznajemo u američkim ratovima protiv Iraka, agresiji na Avganistan)Imperija je zasnovana na TROSTRUKOM IMPERATIVU.

ona pokušava da obuhvati sve što može, želi da se predstavi kao velikodušna, i nastupa pod liberalnom maskom.

Ona pravi razliku i afirmiše razlike. Sa jedne strane, kulturne razlike se slave, ALI sa druge one se pravno i sudski ignorišu – pripadnici raznih kultura nemaju pristup sudskoj vlasti.jednom kada se razlike uspostave, imperija pokušava da ih hijerarhizuje, te da upravlja njihovom hijerarhijom.

Imperiju stoga možemo razumjeti kao jednu postmodernu marksističku teoriju o globalizaciji i vršenju moži širom svijeta. Tu moć sada vrši naizgled efikasna, ali u suštini konfuzna imperija. Vrijeme proletarijata je prošlo, pa se postalja pitanje ko bi mogao da se suprotstavi imperijalistima? Hart i negri rješenje za ovaj problem nalaze u pojmu MNOŠTVA. Ovo je interesantan izbor iz 2 razloga. 1-mnoštvo je mnogo opštije i apstraktnije od proletarijata, te nas udaljava od markstističke usredsreenosti na ekonomiju. 2-jasno je da postoji veliki broj rušilačkih snaga unutar imperije.

MNOŠTVO predstavlja skup ljudi iz cijelog svijeta koji odrćavaju imperiju na različite načine, ali najviše svojim radom, te prihvatajući kulturu i ideologiju potrošnje. Može se reći da imperija parazitira na mnoštvu i njihovoj kreativnosti. Stvarajući KONTRAIMPERIJU mnoštvo je sposobno da zbaci imperiju, a ona bi predstavljala globalni fenomen koji je nastao iz globalnih tokova i razmjena. Globalizacija vodi do deteritorizacije, a sa njom bi moglo po prvi put doći do društvene revolucije na globalnom nivou. Hart i Negri u globalizaciji vide utopijski element. Globalizacija nije problem, već element u kojem se imperija javlja. Imperija sada zauzima ili će zaumzimati kontrolišuću funkciju, sprečava nas da se vratimo na partikularizam i izolacionizam,i sve više nas gura u pravcu stvaranja kontraimperije! Oni smatraju da usredsređenost na lokalno vodi do ignorisanja činjenice da se glavni problemi javljaju na globalnom nivou.

Hart i Negri predviđaju nastanak kontraimperije, ali kao i Marks, ne nude plan kako da do nje dođemo, niti objašnjavaju kako će ona izgledati. Ali nastanak kontraimperije je sve vjerovatniji jer imeprija gubi svoju sposobnost da kontroliše mnoštvo.Dalje, Hart i negri podržavaju novi ’varvarizam’, nove tjelesne forme – tetovaže, bodi pirsing, jer smatraju da je takva tijela teže podvrći kontroli. Revolucionarna snaga je nova tjelesna forma. Priznaju postojanje novog svijeta proizvodnje u kojem nematerijalni, intelektualni i komunikativni rad postaju sve važniji. Mnoštvo s ekroz njega kontroliše, ali će se njegov revolucionarni potencijal kroz komunikaciju i ideologiju i izraziti.

63.Artikulacija interesa gradjanska akcija, ucestvovanje gradjana u politici Proces u kome gradjani iskazuju vladi svoje potrebe I zahtjeve naziva se ARTIKULACIJA

INTERESA.Vremenom su formirani mnogi drustveni pokreti, zatim formalizuju se interesne grupe koje zastupaju razne interese ( poljoprivredne, radnicke, socijalne). Sem ovog nacina (grupnog) imamo I nacin artikulacije interesa kod gradjana kao pojedinaca…

Mi kao gradjani, da bismo se pobunili ili podrzali vladinu odluku, imamo kao nacin (jedan od glavnih) npr glasanje na izborima. Zatim druga mogucnost je udruzivanje onih Sa zajednickim zahtjevima ( tipa roditelji koje hoce da poboljsaju skole). Treca mogucnost je neposredni kontakt koje se obicno veze za licni problem, slanje pisma funkcioneru I sl, ili direktna podrska ili bolkiranje novo donesenog zakona.Cetvrta je putem protesta, spontanih ili organizovanih okupljanja I protivljenja vladi, rezimu I sl. Jedan od oblika je takodje I kupovina ili bojkotovanje nekog proizvoda iz odredjenog politickog razloga .

Stepen aktivnosti I ucesvovanja gradjana u politici varira zavisno od zemlje, tj politickog

sistema.najcesci oblici participacije su: izlazak na glasanje, rad sam politickim strankama, ubjedjivanje drugih kako da glasaju… Zato, izbori kao vazniji oblik artikulacije vrse mnoge funkcije : agregacija politickih interesa, regrutovanje politickih elita, popularisanje pol. Vrijednosti I preferencija kroz predizborne kampanje…

Vazno je pomenuti sistem sangfang- sistem za zalbe u Kini, gdje gradjani mogu da se pozale I vlada ce intervenisati u njihovu korist, samim tim I dobiti naklonost gradjana.Ali na mali dio ovih molbi se odgovara.

Najsnazniji oblik gradjanske akcije jesu protesti, demonstracije…Ovakvi nacini su jako efikasan nacin da se ljudi izbore za nesto, privuku paznju medija I natjeraju vlast da nesto preduzme povodom problema. Peticije danas postaju nesto svakodnevno sto ljudi potpisuju bez pogovora, ali ne nadajuci se previse da ce to donijeti nesto.

Gradjani, koristeci ove nacine, zapravo koriste mogucnosti djelovanja u politickom sistemu koji im drzava pruza.

Znacajno je I pomenuti da oni koji su viseg obrazovanja I iskustva, prije ce organizovati ili stupiti u proteste , jer razvili su svoje stavove, gradjanske duznosti I sl. Tako ce putem vjestina skrenuti paznju na problem, prije nego neko ko to cini bez dobre organizacije I prakse.

64. Interesne grupe Artikulacija interesa se ostvaruje preko drustvenih I politickih grupa, koje cine skupine ljudi, to

su INTERESNE GRUPE. Imamo 4 vrste:

-anomicne-neasocijativne-institucionalne-asocijativne

Anomicne- grupe koje nastaju spontano, kada reaguju na neki dogadjaj s dozom ljutnje, frustracije. Nastaju kada su ljudi nezadovoljni ili razocarani potezom vlade I sl. Cesti su to spontane demonstracije, nasilja I sl. Anomicne grupe predstavljaju nekad I podgrupe vecih drustvenih grupa, kao rasnih, etnickih…Anomicne grupe nastaju bez ikakvog prethodnog planiranja, organizacije I sl.

Neasocijativne- razlikuju se od anomicnih po tome sto su njihovi clanovi povezani ekonomski, vjerski, kulturno…I tako duze traju…Cine ih 2 grupe:-one koje nisu formalno organizovane.To mogu biti etnicke, regionalne, ali kod njih ne postoji neko odredjeno formalno tijelo da ih predvodi.Ovakve je grupe zbog toga tesko organizovati, jer nema onoga koji ce u ime svih nesto preduzeti.- one male seoske grupe ciji se clanovi medjusobno poznaju, zbog tih veza imaju neke znacajne prednosti I mogu biti u nekim situacijama efikasne. A mozda I ostati neprimijecene.

Institucionalne- formalne grupe koje zastupaju interese ljudi u vidu korporativnih tijela (u okviru parlamenta npr.) , zatim kao politicke partije… Nepoliticke instituc. Grupe- koje vrse uticaj na vladu, rimokatolicka crkva npr. U Italiji. Nekim propisima I moralnim pravilima vrse uticaj. Takodje I vojska moze imati vaznu ulogu u pojedinim sistemima, vlada

zato udovoljava nekim zahtjevima vosjke, da se ova u suprotnom ne bi domogla vlasti.

Asocijativne- radi zastupanja interesa odredjene skupine, kao sindikata, udruzenja prozivodjaca…..cesto su vrlo aktivne, jako organizovane, a uz taktiku I ciljeve dobijaju legitimitet u drustvu.Kod asocijativnih grupa nema kulturne, etnicke I sl. Povezanosti, nego zajednicka vjerovanja I ideologiju koju slijede.Takve grupe su ekoloski pokreti, zenske grupe…

Posmatrajuci bilo koju vrstu ovih grupa kao onu sacinjenu od radnicke klase, onda:anomicna – spontatno formirana grupa pripadnika radnicke klaseneasocijativna- radnicka klasa u cjeliniinstitucionalna- vladino ministarstvo za radasocijativna- radnicki sindikat.

65. Civilno drustvo

- je drustvo u kom se ljudi ukljucuju u drustvenu I politicku interakciju bez kontrole drzave.Znacajni cinioci civilnog drustva mogu biti grupe lokalnih zajednica, dobrovoljna udruzenja, vjerske grupe, masovni mediji, internet…

Ovakve aktivnosti I ukljucenja pomazu ljudima da razviju svoje stavove, informisu se o vaznim politickim dogadjajima I jasno prikazu artikulaciju interesa gradjana (jasnije nego partije ili izbori). Ovakva aktivnost predstavlja p;ogodan nacin za razvijanje demokratske politike.

Sve je ucestalija aktivnost GLOBALNOG CIVILNOG DRUSTVA, gdje se udruzuju clanovi iz raznih zemalja I na osnovu zajednickih ciljeva pomazuu razvoju odredjene stvari (ekoloske grupe npr , medjunarodne konferencije)

da bi uopste demokratizacija uspjela, vazno je da se pokrenu I ukljuce I gradjani u manje razvijenim drzavama, I putem svojih asocijativnih grupa I interesa poboljsaju tadasnje stanje.

66. Sistem interesnih grupa Razlicite vrste veza stvaraju razliicite sisteme interesnih grupa. Imamo 3 osnovne vrste :

- pluralisticke-demokratsko korporativisticke-kontrolisane

Pluralisticke : * vise grupa zastupa jedan soc. Interes*clanstvo je dobrovoljno I ograniceno*cesto imaju labavu organizaciju*postoji jasna granica izmedju interesnih grupa I vladeNe samo da postoje razlicite grupe u drustvenim sektorima nego u okviru tih sektora postoje razgranati sindikati ili udruzenja.Grupe se stalno nadmecui I salju svoj zahtjeve vladi.Predstavnici (Britanija, SAD, Francuska, Japan)

Korporativisticke:*jedno udruzenje predstavlja jedan soc. Interes*clanstvo je obavezno I sveopste*centralizovana I dobra organizacija

*grupe se cesto sistematski angazuju u sprovodjenju politike

U neokorporativistickim sistemima postoji jedno krovno udruzenje koje zastupa interese citave industrije, dok u pluralistickim vise grupa samostalno djeluje.Takodje, ove grupe cesto I rade kao partneri sa vladom, po cemu se I razlikuju od pluralistickih.Najcesce su to grupe koje sebave ekonomskim pitanjima, I uz medjusoban dogovor sa vladom biljeze porast, pad npr zaposljenosti, suzbijanja inflacije…Predstavnici (Austrija, Finska, Njemacka donekle, Norveska, Svedska)

Kontrolisane:*Za svaki sektor postoji jedna grupa *clanstvo je obicno obavezno*hijerarhijska organizacija*kontrolise ih vlada kako kako bi izdejsvovali podrsku za vladinu politiku

Grupe postoje da vlada lakse kontrolisala drustvo, kroz ove grupe vlada prodire u nivoe drustva I kontrolise ih (komunisticki sistemi).

67. Pristup uticajnim kreatorima politike

Interesne grupe da bi uspjele moraju na neki nacin imati pristup kreatorima politike. Zato se I razlikuju po taktici kojom obezbjedjuju sebi pristup.Postoje LEGITIMNI ( mas mediji, partije..) I NELEGITIMNI (prinudni) kanali za pristup. Oni koji raspolazu sa dovoljno sredstava koriste obicno legitimne, a oni koji su ograniceni pribjegavaju prinudnim kanalima.

Legitimni – mogu to biti licne, porodicne, prijatljeske veze I poznavanja , jer ti neposredni kontakti su upravo najefikasniji nacin za pristup kreatorima politike. U Vasingtonu npr sve popularnija profesija postaje davanje savjeta kako da interesne grupe pristupe politicarima, I takvi savjetodavci su obicno ljudi sa bivsim iskustvom, bivsi ministri, funkcioneri…Mas mediji- TV, radio, novine i casopisi predstavljaju znacajan kanal, zato interesne grupe posvecuju paznju na odnose s javnoscu I sl., ne bi li sto prije pristupili politicarima. Ljudi ce prije vjerovati medijima nego sponzorisanim porukama.I politicke partije su znacajan kanal za pristup, jer u vladi mogu predstavljati zahtjeve interesnih grupa. Takodje I kroz zakonodavna tijela se mogu iskazati odredjeni zahtjevi, putem lobiranja I istupanja pred parlamentom, zatim kroz birokratiju se moze doci do vlade, a ponekad I kroz mirne proteste I skretanje paznje medija na ’problem’.

Kanali nasilnog pristupa- koriscenje ovog kanala pristupa zavisi I od karaktera drustva I situacije u odredjenoj drzavi.Zato dolazi do –relativne deprivacije- sto znaci “ razlika izmedju ocekivanja kod dobara I mogucnosti na koje ljudi imaju pravo I onih njihovim vrednosnih mogucnosti da ostvare ta dobra I uslove.To je izvor frustracije, gnjeva, bijesa, nezadovoljstva.Tako se ljudi lako okrecu nasilju, smatraju da je to opravdano I da ce tako doci do ciljaZato kao ispoljavanje kolektivnog gnjeva nastaju masovne demonstracije, unistavanje grada, tuce.

Radikalne grupe su cak znale da uspostave politicki teror, atentate I oruzane napade. Ovakav nacin je skoro nemoguc da donese nesto dobro, grupa gubi na znacaju, postaje omrazena nakon sto je unistila imovinu drzave I povrijedila odredjeni br. Ljudi

68. Neomarksisticki pristup – Luj Altiser ( Rider – ideologija i utopija)

Luj Altiser je znacajno uticao na postmarksiste. Mada koliko je Altiserov zadatak bio da spasi marksizam od ekonomizma, utoliko sto se drzao marksistickog okvra. ekonomizam je nemoguce izbeci. Altiser tvrdi da drzavu treba posmatrati relativno autonomno od ekonomske baze.

Najuticajniji aspekt Altiserovog dela je znacaj koji je pripisivao pitanjima ideologije i subjektiviteta. Altiserovo je vidjenje da drzava funkcionise preko represivnih institucija policije i vojske, ali i kroz ideologiju usadjenu u drzavne institucije. On je drustvo video kao skup struktura, od kojih svaka ima dinamiku, povezanih u celinu, tako sto ih u konacnom smislu odredjuje ekonomija. Funkcija ideologije je da od pojedinca stvori subjekte kako bi se uklopili u pozicije koje oblikuju ove strukture. Altiserova teorija ideologije izbegava zamke marksistickog koncepta ‘’lazne svesti’’ koji ljude vidi kao zrtve obmane kapitalistickog sistema, s’ obzirom da po nejmu ideologija uopste ne podrazumeva svest. Altiser je tvrio da marksizam poseduje kvalitet nauke zato sto je otvoren i kontra-intuitivan, dok je ideologija zatvorena.

69. Socijalni capital ( Rider – politicka sociologija, ‘’Civilno drustvo’’)Dzejms Koulman je najbolje objasnio concept socijalnog kapitala:

« Socijalni kapital se definise svojom funkcijom. On nije samo jedan entitet, nego je raspon razlicitih entiteta koji imaju dve zajednicke karakteristike : svi se oni sastoje od nekog aspekta socijalne strukture, i svi olaksavaju pojedincima koji su u toj strukturi. »

Socijalni kapital je pojam koji se odnosi na poverenje, norme reciprociteta (uzajamnosti) i na onaj ‘kredit’ koji jedna osoba stice svojim dugogodisnjim zaslugama u ljudskom drustvu, na stvari prilicno neopipljive ali ipak od vitalnog znacaja za funkcionisanje jedne ljudske zajednice.

Clan ste jedne zajednice i ocekujete da ce svi ostali clanovi te zajednice postovati te norme. Zajednickim aktivnostima clanovi uzajamno izgradjuju poverenje koje nece nestati ni u periodima neaktivnosti. Jedan veoma vazan koncept vezan za pojam socijalnog kapitala je socijalna zatvorenost, a to je medjusobno poznavanja svih , ili samo nekih pripadnika te zajednice. U klasicnom primeru jedna zajednica suseda,koja se sastoji od dve porodice(roditelji i deca), zatvorena je kad se sve cetvoro roditelja poznaju,a ako ne onda je otvorena. Zatvorena zajednica ima veci socijalni kapital. Zatvorenost nije uvek dobra jer grupe onda mogu da stvore barijere da sprecili da spolja priticu drugacije norme i nove informacije. Soc. zatvorenost je jedna promenljiva velicina.

Majkl Vulkok je ocrtao razliku izmedju integracije i povezivanja. Integracjija je slicna zatvaranju : ona jemera do kog stupnja su zajednice integrisane svojim unutrasnjim vezama. Povezivanje je stupanj do koga su clanovi neke organizacije povezani sa drugim organizacijama. Integracija stvara jace norme i vece medjusobno poverenje.

Ako su clanovi jedne grupe razvili soc. kapital unutar te grupe, on moze biti prenet i u neku drugu grupu ako je ta druga nova grupa osnovana na strukturi druge. Soc kapital objasnjava istrajnost organizacione sposobnosti samo unutar male grupe, ne po citavoj sirini drustva. Po Kolmanu soc. kapital postoji unutar grupa : dakle pojedinac koji odlazi iz jednog podrucja koje je bilo bogato soc kapitalom,ne moze taj kapital poneti sa sobom.

Margaret Levi – Hermenautika i projekcija. Hermenautika i projekcija omogucuju ljudima da prenesu svoja ocekivanja naucena u jednoj situaciji na druge situacije.

71. Markisticka tradicija u politickoj sociologiji(Danlivi i O Liri).Zaceci kasnijeg teoretskog sagledavanja politicke moci, kao transformacije ekonosmke moci

koncentrisane u modernoj drzavi, mogu se naci vec u Marksovim radovima. Danlivi i O Lari imaju podelu Marksovih analiza drzave na tri jasno razlicita i donekle kontardiktorna stava o tome kako drzava doprinosi reprodukciji kapitalistickog sistema i ekonomskoj moci burzoazije. Prvo, kod instrumentalnog modela naglasava se prinudni aspekt drzave,posmatra se kao pepresivana otpora radnicke klase prema eksploataciji. Drugo, model drzave kao arbitrar, moderna drzava koja je ojacala u toj meri da moze postati arena u kojoj se sukobljavaju interesi, prividni medijator i cak moze delovati samostalno kako bi ogranicila moc burzoazije.. Trece, model drzave u funkionalistickoj verziji. Po ovom vidjenju drzava je nadgradnja koju u celosti odredjuju proemen u ekonomskoj bazi drustva. Drzavni aparat i valda funkcionisu u cilju svaranja sto povoljnijih uslova za akumulaciju kapitala.

fali ovo: 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 3334, 35, 36, 3746, 47 6270