Polska polityka zagraniczna

Polska polityka zagraniczna po II wojnie światowej

Po II wojnie światowej Polska znalazło się w strefie wpływów Związku Radzieckiego.

W polityce zagranicznej oznaczało to brak suwerenności i włączenie się w realizację prze-

de wszystkim interesów ZSRR na arenie międzynarodowej oraz odrzucenie współpracy z

państwami Europy Zachodniej i USA.

Polska polityka zagraniczna w tym okresie opierała się na sojuszu i współpracy

z ZSRR i krajami socjalistycznymi. Zaraz po wojnie Polska zawarła z większością państw

bloku wschodniego (uzależnionych od ZSRR) traktaty o przyjaźni, współpracy i pomocy

wzajemnej.

W ramach bloku wschodniego Polska należała do dwóch organizacji międzynarodowych:

sojuszu wojskowego — Układu Warszawskiego i organizacji gospodarczej - Rady Wza-

jemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG). Obie organizacje służyły realizacji celów ZSRR

na arenie międzynarodowej i były narzędziami kontroli nad uzależnionymi od niego pań-

stwami.

państwa naleząe do RWPG i

Układu Warszawskiego

Polska polityka zagraniczna po 1989 roku

W latach 1989-1991 nastąpił rozpad bloku wschodniego. Upadły rządy komunistyczne w

państwach Europy Środkowo-Wschodniej, zlikwidowano RWPG i UW i rozpadł się ZSRR.

Dzięki tym wydarzeniom kraje uzależnione do tej pory od ZSRR (w tym Polska) uzyskały

możliwość realizacji suwerennej polityki zagranicznej.

W latach 90. XX wieku podstawowym celem polskiej polityki zagranicznej było nawiązanie

bliskiej współpracy z demokratycznymi państwami Europy Zachodniej i USA oraz przy-

stąpienie do europejskich organizacji międzynarodowych: Rady Europy (RE), Unii Europej-

skiej (UE) i Sojuszu Północnoatlantyckiego (NATO).

Większość tych celów udało się Polsce osiągnąć. W 1991 roku Polska przystąpiła do RE,

w 1999 roku do NATO, a w 2004 roku do UE. W relacjach dwustronnych szczególne zna-

czenie miało nawiązanie dobrych stosunków z Niemcami, które po l 989 roku stały się głów-

nym partnerem gospodarczym Polski oraz Stanami Zjednoczonymi. Obecnie polska poli-

tyka zagraniczna skupia się na utrzymaniu i rozwijaniu bliskich stosunków z USA, zwięk-

szeniu roli Polski w UE i NATO oraz rozwianiu współpracy z sąsiadami, w szczególności

z Niemcami oraz z Ukrainą. Polska dąży także do poprawy relacji z Rosją.

Organy państwa w stosunkach międzynarodowych Organy państwa, które mają kompetencje w dziedzinie polityki zagranicznej, można po-

dzielić na wewnętrzne - mające siedzibę w granicach państwa, i zewnętrzne - mające

swoją siedzibę i działające poza granicami państwa.

Organy wewnętrzne Prezydent RP - najwyższy przedstawiciel

państwa w stosunkach międzynarodowych

(zob. s. 47). Rada Ministrów RP - prowa-

dzi politykę zagraniczną państwa, określa

jej główne kierunki, zawiera umowy mię-

dzynarodowe. Sejm RP - kontroluje działa-

nia rządu na arenie międzynarodowej oraz

decyduje o wojnie i pokoju.

Minister spraw zagranicznych - reprezen-

tuje państwo i chroni jego interesy w stosun-

kach międzynarodowych, prowadzi rokowa-

nia, podpisuje umowy międzynarodowe,

kieruje działalnością placówek zagranicz-

nych państwa.

Ministrowie spraw zagranicznych

III RP

Krzysztof S ku b i szewski [1989-1993)

Andrzej Olechowski (1993-1995)

Władysław Bartoszewski (l 995) Da-

riusz Rosati (1995-1997) Bronisław

Geremek (1997-2000) Władysław Bar-

toszewski (2000-2001) Włodzimierz

Cimoszewicz (2001-2005) Adam Da-

niel Rotfeld (2005) Stefan Meller

(2005-2000) Anna Fotyga (2000-2007)

Radosław Sikorski (od 2007)

Organy zewnętrzne Ambasady (stałe misje dyplomatyczne)

- ich zadaniem jest reprezentowanie pań-

stwa w państwie przyjmującym", ochro-

na jego interesów oraz interesów jego

obywateli, prowadzenie rokowań z rzą-

dem państwa przyjmującego, rozwijanie

przyjaznych stosunków między państwa-

mi, a także zbieranie legalnymi sposo-

bami informacji o państwie przyjmują-

cym. Konsulaty - ich głównym zadaniem

jest ochrona w państwie przyjmującym

interesów własnego państwa, jego oby-

wateli oraz osób prawnych. Zajmują się

między innymi rozwijaniem stosunków

gospodarczych, kulturalnych i naukowych

między państwami, wydawaniem pasz-

portów, wiz, udzielaniem pomocy oby-

watelom, którzy znaleźli się w trudnej

sytuacji (np. zostali aresztowani), a także

pełnią funkcje urzędnika stanu cywilnego

(udzielają ślubów cywilnych). Misje

specjalne - są to delegacje wysłane za

granicę w celu załatwienia jakichś

spraw. Przedstawicielstwa przy organi-

zacjach międzynarodowych - ich zada-

niem jest utrzymywanie stałego kontaktu

z władzami organizacji, reprezentowanie

stanowiska państwa i ochrona jego inte-

resów.

Państwo przyjmujące - państwo, na którego terenie znajduje się ambasada

czy konsulat.

Geneza i rozwój Unii Europejskiej

Czym jest Unia Europejska? Unia Europejska jest międzynarodową organizacją gospodar-

czo-polityczną o charakterze ponadpaństwowym*.

Unia jest tworem wyjątkowym, który nie ma swego odpowiedni-

ka we współczesnym świecie ani w historii.

UE jednoczy suwerenne państwo narodowe, które przekazały

część swoich uprawnień jej organom.

W ramach UE państwa współpracują ze sobą w trzech głównych dziedzinach:

gospodarce, polityce zagranicznej oraz wymiaru sprawiedliwości i walki

z przestępczością.

UE działa na podstawie dwóch podstawowych zasad: pomocniczości, która

mówi, że poza obszarami leżącymi w kompetencji organów Unii mogą one

podejmować działania tylko wtedy i takim zakresie, w jakim cele proponowa-

nych działań nie mogą być zrealizowane przez państwa członkowskie, oraz

solidarności, która zakłada, że wartości, na jakich opiera się Unia, stanowią

dobro nadrzędne nad interesami poszczególnych państw.

Obszary współpracy w Unii Europejskiej

Gospodarka Państwa tworzą unię

gospodarczą, w której

ramach panuje swobodny

przepływ towarów, ludzi,

kapitału i usług oraz koordy-

nuje się politykę w różnych

dziedzinach gospodarki (rol-

nej, przemysłowej, handlo-

wej). Część państw

(w 2011 r. -17) tworzy unię

walutową (wspólna waluta -

euro).

Polityka zagraniczna

i bezpieczeństwa

Koordynacja działań państw w

celu zachowania pokoju,

umacniania bezpieczeństwa,

promocji wspólnych wartości

oraz rozwijania współpracy

międzynarodowej. Państwa

realizują te cele w drodze wy-

miany informacji, ustalania

wspólnych stanowisk

i podejmowaniu wspólnych

akcji (m.in. misje wojskowe).

Wymiar sprawiedliwości

i walka z przestępczością

Współpraca państw członkow-

skich ma na celu zapewnienie

obywatelom UE wysokiego

poziomu bezpieczeństwa i

sprawiedliwości oraz skutecz-

ną ochronę wól n ości. Państwa

realizują te cele poprzez po-

dejmowanie wspólnych dzia-

łań w dziedzinie współpracy

policyjnej i sądowej w spra-

wach zwalczania przestępczo-

ści zorganizowanej, terrory-

zmu, handlu narkotykami,

handlu ludźmi

i bronią.

Przyczyny integracji* europejskiej

Obawa przed wybuchem w przyszło-

ści kolejnej wojny między państwa-

mi Europy (niebezpieczeństwo od-

rodzenia się gospodarczej i poli-

tycznej potęgi Niemiec, w sytuacji

gdyby pozostawały w izolacji mię-

dzynarodowej). Wzrost zagrożenia

ze strony komunistycznego Związku

Radzieckiego i jego sojuszników.

Chęć szybszego zwalczenia niedo-

statku oraz odbudowy gospodarek

zrujnowanych po II wojnie świato-

wej. Dążenie państw europejskich

do odzyskania dawnej pozycji na

świecie, którą utraciły w wyniku II

wojny światowej.

Organizacja ponadpaństwowa -

organizacja, której organy mogą na-

kładać na państwa członkowskie

zobowiązania na podstawie decyzji

podejmowanych większością gło-

sów.

Symbole Unii Europejskiej

Flaga - widnieje na niej 12 gwiazd

(liczba 12 jest symbolem jedności

i doskonałości) na lazurowym tle.

Hymn Unii Europejskiej - od 1986

roku hymnem Unii Europejskiej

jest „Oda do radości" - fragment IX

symfonii Ludwiga von Beethovena.

Jako tekst wykorzystano utwór nie-

mieckiego poety Fryderyka Schillera.

9 maja - Dzień Europy - ustano-

wiony w rocznicę przedstawienia

planu Schumana.

motto UE - „Zjednoczona w różno-

rodności" — zostało ogłoszone w

2000 roku na sesji Parlamentu Euro-

pejskiego.

Integracja - proces tworzenia cało-

ści z pewnych części, zespolenie kil-

ku elementów w jedną całość.

Kalendarium integracji europejskiej

1950 - francuski minister spraw zagranicznych Robert Schuman ogłosił plan, który prze-

widywał ścisłą współpracę Francji i Republiki Federalnej Niemiec (RFN) w sektorze wę-

gla i stali (tzw. plan Schumana).

1951 -podpisanie traktatu paryskiego, na mocy którego utworzono Europejską Wspól-

notę Węgla i Stali (EWWiS). Oprócz Francji J RFN do ugrupowania przystąpiły Belgia,

Holandia, Luksemburg i Włochy.

l 957 - podpisanie przez sześć państw tworzących EWWiS traktatów rzymskich, na mocy

których utworzono Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Europejską Wspólno-

tę Energii Atomowej (Euratom).

1965 - podpisanie traktatu fuzyjnego, na mocy którego nastąpiło połączenie władz wyko-

nawczych EWWiS, Euratomu i EWG.

1973 — przystąpienie do Wspólnot Danii, Irlandii i Wielkiej Brytanii.

l 979 - odbyły się pierwsze bezpośrednie wybory do Parlamentu Europejskiego.

l 981 - przystąpienie do Wspólnot Grecji.

l 985 - podpisanie traktatu z Schengen, który przewidywał stopniowe znoszenie kontroli

na granicach wewnętrznych Wspólnot. Wystąpienie Grenlandii ze Wspólnot Europej-

skich,

l 986 - przystąpienie do Wspólnot Hiszpanii i Portugalii.

l 990 - nastąpiło zjednoczenie Niemiec. W granicach Wspólnot znalazł się obszar byłej

Niemieckiej Republiki Demokratycznej.

l 992 - podpisanie traktatu z Maastricht. Na jego mocy powołano do życia Unię Euro-

pejską. l 995 - przystąpienie do UE Szwecji, Finlandii i Austrii.

l 997 - podpisanie traktatu amsterdamskiego, reformującego Unię Europejską.

2001 - podpisanie traktatu nicejskiego, który przygotowywał UE do kolejnego rozsze-

rzenia.

2004 - przystąpienie do UE Polski, Węgier, Czech, Słowacji, Słowenii, Malty, Cypru, Li-

twy, Łotwy i Estonii.

2007 - przystąpienie do UE Rumunii i Bułgarii.

2007 - podpisanie traktatu lizbońskiego reformującego U E. Traktat wszedł wżycie l grudnia

2009 roku.

Postanowienia traktatu z Maastricht

wprowadzenie nazwy „Unia Europejska" zapowiedź wprowadzenia wspólnej waluty - euro

określenie zasady pomocniczości, wprowadzenie obywatelstwa europejskiego ustanowie-

nie nowych instytucji: Komitetu Regionów i Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich

ustanowienie procedury współdecydowania określenie zakresu spraw objętych w Radzie

UE kwalifikowaną większością głosów

Traktat z Maastricht został podpisany 7 lutego 1992 roku

zwiększenie rangi Parlamentu Europejskiego pogłębienie dotychczasowej współpracy i po-

szerzenie jej o nowe zadania, na przykład w dziedzinie ochrony środowiska ustanowienie

Funduszu Spójności ustanowienie procedury współpracy w polityce zagranicznej i bezpie-

czeństwa ustanowienie procedury współpracy w zakresie wymiaru sprawiedliwości

i spraw wewnętrznych

Budżet Unii Europejskiej Źródła dochodów budżetu Unii Europejskiej: składka uiszczana przez państwa członkow-

skie w wysokości zależnej dochodu narodowego bruttto (ok. 76% środków wpływających

do budżetu) opłaty celne pobierane od towarów sprowadzanych z krajów nienależących do

UE (ok. 12%) wpływy z podatku VAT (ok- 11%) pozostałe źródła dochodów, między in-

nymi podatki od wynagrodzeń pracowników instytucji UE, kary nakładane na przedsiębior-

stwa (ok. 1%)

Postanowienia traktatu z Lizbony

przekształcenie Unii Europejskiej w organizację międzynarodową, poszerzenie kompe-

tencji UE w dziedzinie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (ustanowienie urzędu wy-

sokiego przedstawiciela ds. zagranicznych I polityki bezpieczeństwa) zwiększenie upraw-

nień prawodawczych Parlamentu Europejskiego, przyznanie parlamentom krajów człon-

kowskich prawa do zgłaszania uwag w odniesieniu do projektów aktów prawnych i do

sprawdzania, czy Unia nie przekroczyła swoich kompetencji ustanowienie urzędu stałego

przewodniczącego Rady Europejskiej, który przewodniczy jej obradom oraz zapewnia

przygotowanie i ciągłość jej prac, zmiana zasad głosowania w Radzie Unii Europejskiej

(głosowanie większością kwalifikowaną rozszerzono na nowe obszary polityki, a od 2011

r. zmieni się sposób obliczania większości kwalifikowanej).

Uroczystość podpisania traktatu lizbońskiego

Obywatelstwo Unii Europejskiej

Obywatelstwo europejskie zostało wprowadzone na mocy traktatu z Maastricht. Obywatel-

stwo unijne nie zastępuje obywatelstwa państwa członkowskich, lecz z niego wynika i sta-

nowi jego uzupełnienie (utrata obywatelstwa państwa członkowskiego oznacza utratę obywa-

telstwa UE). Poza regulacją unijną pozostają wzajemne relacje pomiędzy obywatelem i jego

państwem (wzajemne prawa i obowiązki). Obywatele Unii korzystają z praw ustanowionych w

traktacie i podlegają obowiązkom tam określonym. Obywatelom UE przysługują następujące

prawa: swoboda poruszania się i przebywania na terenie wszystkich państw należących do

UE czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach samorządowych oraz do Parlamentu Euro-

pejskiego w państwie, w którym mieszkają prawo do korzystania z opieki dyplomatycznej

i konsularnej placówek wszystkich państw UE prawo składania petycji do Parlamentu Eu-

ropejskiego oraz zwracania się do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich prawo

dostępu do dokumentów Parlamentu Europejskiego, Rady UE i Komisji Europejskiej

Instytucje Unii Europejskiej

Rada Europejska Rada jest instytucją nadrzędną wobec wszystkich innych organów UE. Jej działalność

nie jest ściśle sformalizowana. W jej skład wchodzą szefowie państw i rządów, którym to-

warzyszą ministrowie państw zagranicznych oraz przewodniczący Komisji Europejskiej.

Na jej czele stoi przewodniczący (nazywany Prezydentem Unii Europejskiej), wybierany na

2,5 roku. Od 1 maja 2004 r. Rada spotyka się co najmniej 2 razy w roku w Brukseli

(tzw. szczyty europejskie),

Zadania Rady Europejskiej wytyczanie kierunków rozwoju UE

koordynacja polityki zagranicznej państw członkowskich

podejmowanie decyzji w sprawie przyjęcia nowych członków

Rada Unii Europejskiej

Główny organ decyzyjny Unii Europejskiej. Zasiadają w nim odpowiedni ministrowie (w za-

leżności od tematu obrad) reprezentujący poszczególne państwa członkowskie. Większość de-

cyzji Rada podejmuje kwalifikowaną większością głosów. Liczba głosów, jaką dysponują po-

szczególne państwa, jest zróżnicowana, na przykład Niemcy czy Francja mają ich po 29,

a niewielka Malta zaledwie 3 (Polska ma 27 głosów).

Zadania Rady UE uchwalanie prawa unijnego

koordynacja polityki gospodarczej państw członkowskich

kierowanie polityką zagraniczną UE

mianowanie członków innych organów

Komisja Europejska Organ o charakterze wykonawczym, spełnia funkcje zbliżone do rządów państw człon-

kowskich. W jej skład wchodzi 27 komisarzy (po jednym z każdego kraju), którzy mają

obowiązek działać w interesie UE. Każdy z komisarzy ponosi odpowiedzialność za jedną

z dziedzin polityki UE. Komisja spotyka się raz w tygodniu, najczęściej w środę. Jej posie-

dzenia są tajne.

Zadania Komisji Europejskiej kierowanie bieżącą działalnością UE

przygotowywanie projektów aktów prawnych wykonywanie budżetu

nadzór nad przestrzeganiem przez państwa prawa unijnego

reprezentowanie UE na arenie międzynarodowej

Parlament Europejski Organ o charakterze opiniodawczo-doradczym i prawodawczym. Reprezentuje obywateli

Unii Europejskiej. Wybierany w wyborach powszechnych na 5 letnią kadencję.

Obecnie (2013 r.) Parlament Europejski liczy 754 postów, wśród których jest 51 przedsta-

wicieli Polski. Posłowie nie są zorganizowani w grupy narodowościowe, lecz podzieleni na

frakcje polityczne. Największe z nich to Grupa Europejskiej Partii Ludowej, Postępowy So-

jusz Socjalistów i Demokratów w Parlamencie Europejskim oraz Grupa Porozumienia Li-

berałów i Demokratów na rzecz Europy.

Zadania Parlamentu Europejskiego

uczestniczy w tworzeniu prawa

uczestniczy w uchwalaniu budżetu

pełni funkcje kontrolne wobec Komisji -może udzielić jej wotum nieufności

Trybunał Sprawiedliwości

Najwyższy organ sądowy Unii Europejskiej.

Skład stanowi 27 sędziów powoływanych na 6 letnią kadencję (po jednym z każdego państwa

członkowskiego) oraz 5 rzeczników generalnych (adwokatów).

Trybunat zajmuje się rozstrzyganiem sporów między państwami członkowskimi oraz między

nimi a organami Unii. Bada także zgodność aktów prawnych wydawanych przez organy UE

z traktatami oraz dokonuje oficjalnej wykładni prawa unijnego.

Trybunał Obrachunkowy Kontroluje wszystkie dochody i wydatki instytucji unijnych, bada prawidłowość przycho-

dów i rozchodów budżetu UE. W jego skład wchodzi 27 członków powoływanych na 6-letnią

kadencję przez Radę UE.

Organy pomocnicze UE Komitet Ekonomiczno-Społeczny- wyraża opinie na temat polityki gospodarczej i społecznej

UE Komitet Regionów - reprezentuje i chroni interesy samorządów z państw członkowskich

Europejski Bank Centralny - prowadzi politykę pieniężną UE, emituje euro.

Polska w Unii Europejskiej

Kalendarium integracji Polski z UE wrzesień l988 r. - Polska nawiązała stosunki dyplomatyczne z EWG;

wrzesień 1989 r. - Polska i EWG podpisały umowę w sprawie handlu i współpracy gospo-

darczej;

maj 1 990 r. - Polska złożyła w Komisji Europejskiej w Brukseli oficjalny wniosek o rozpo-

częcie negocjacji w sprawie stowarzyszenia ze Wspólnotami Europejskimi;

grudzień 1991 r. - podpisanie w Brukseli Układu Europejskiego, który ustanawiał stowa-

rzyszenie między Polską a Wspólnotą Europejską oraz ich państwami członkowskimi.

Układ ten wszedł w życie w 1994 roku;

czerwiec 1993 r. - Rada Europejska wyraziła wolę przyjęcia do UE krajów stowarzyszonych

i sformułowała kryteria tego rozszerzenia (tzw. kryteria kopenhaskie); kwiecień l 994 r. -

Polska złożyła wniosek o członkostwo w Unii Europejskiej;

marzec l 998 r. - oficjalnie rozpoczęto negocjacje w sprawie członkostwa z 6 państwami

kandydującymi, w tym z Polską;

grudzień 2002 r. - podczas szczytu w Kopenhadze Rada

Europejska podjęła decyzję o zakończeniu negocjacji

akcesyjnych;

16 kwietnia 2003 r. - w Atenach przedstawiciele 15

państw członkowskich i 10 przystępujących do Unii

(w tym Polski) podpisali Traktat akcesyjny;

7-8 czerwca 2003 r, -w Polsce przeprowadzono re-

ferendum akcesyjne. Wzięło w nim udział blisko 60%

uprawnionych obywateli. Za przystąpieniem Polski

do Unii Europejskiej opowiedziało się 77,5% głosujących ;

l maja 2004 r. - Traktat akcesyjny wszedł w życie. Polska stała się członkiem Unii

Europejskiej.

Polska w UE Jak każde państwo członkowskie, Polska ma swoich przedstawicieli w instytucjach. W Par-

lamencie zasiada 50 polskich przedstawicieli, zaś w Radzie UE Polska dysponuje 27 głosami

(więcej, bo po 29 głosów mają tylko Niemcy, Francja, Wielka Brytania i Włochy).

Członkostwo w UE pociąga za sobą skutki finansowe. Z jednej strony Polska wpłaca do bu-

dżetu UE składkę członkowską, z drugiej napływają do naszego kraju unijne pieniądze. Polska

jest beneficjentem netto, czyli więcej otrzymuje z budżetu, niż do niego wpłaca. Pieniądze

unijne są przekazywane w ramach kilku funduszy, l grudnia 2007 roku Polska przystąpiła

do strefy Schengen, co wiąże się ze zniesieniem kontroli na granicach między państwami

należącymi do strefy. Obywatel Polski, udając się do innego państwa należącego do strefy,

może przekroczyć granicę bez konieczności zatrzymywania się i okazywania dokumentów.

W dziedzinie polityki zagranicznej członkostwo przyniosło wzmocnienie pozycji Polski na

arenie międzynarodowej. Polska stara się wykorzystać obecność w UE do wzmocnienia

swojej pozycji w relacjach z Rosją, zapewnienia sobie bezpieczeństwa energetycznego

(stworzenie rozwiązań zapewniających pomoc każdemu państwu UE, któremu zagraża od-

cięcie dostaw ropy naftowej i gazu ziemnego] oraz rozwoju i zacieśnienia współpracy

między UE a Ukrainą, Białorusią, Mołdawią, Gruzją, Armenią, Azerbejdżanem w ramach

programu Partnerstwo Wschodnie (Polska współtworzyła ten program). Polska opowiada

się także za dalszym poszerzeniem UE na wschód, zwłaszcza o Ukrainę.

Polityka regionalna i spójności UE a Polska Celem polityki regionalnej i spójności Unii Europejskiej jest zmniejszenie różnic w rozwoju gospo-

darczym i poziomie życia w różnych regionach Unii Europejskiej.

Różnice w rozwoju między regionami ujawniły się po rozszerzeniu UE na wschód w 2004

i 2007 roku, gdy przystąpiły do niej słabiej rozwinięte gospodarczo państwa Europy Środ-

kowo-Wschodniej. Polityka regionalna realizowana jest za pomocą funduszy strukturalnych

(Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego) oraz

Funduszu Spójności. W latach 2007-2013 Polska otrzyma z funduszy europejskich ponad

67,3 mld euro. Jest to 20% wszystkich środków przeznaczonych przez UE na politykę spój-

ności. Środki te są wydawane w ramach programów operacyjnych: l6 regionalnych (pro-

gram taki ma każde województwo) i 5 sektorowych (np. Program Operacyjny Kapitał Ludz-

ki, Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej).

O wsparcie z funduszy unijnych mogą ubiegać się jednostki samorządu terytorialnego, admi-

nistracja rządowa, przedsiębiorstwa, organizacje pozarządowe, szkoły, uczelnie, kościoły,

euroregiony, a nawet obywatele.

Fundusze unijne Europejski Fundusz Społeczny - celem

jest osiągnięcie wysokiego poziomu za-

trudnienia, poprzez wspieranie bezrobot-

nych, organizację szkoleń, wyrównywanie

szans kobiet i mężczyzn. Europejski

Fundusz Rozwoju Regionalnego - jego

celem jest zmniejszanie różnic w rozwoju

między różnymi regionami w UE poprzez

rozwój infrastruktury* czy wspieranie ma-

łych i średnich przedsiębiorstw.

Fundusz Spójności - jego celem jest

wsparcie rozwoju słabiej rozwiniętych

państw, głównie poprzez inwestycje w

dziedzinie transportu (autostrady) i ochro-

ny środowiska.

Euroregiony na granicach Polski. Eurore-

giony są formami współpracy przygra-

nicznej między jednostkami samorządowymi różnych państw. Są one tworzone w celu wspie-

rania rozwoju gospodarczego obszarów przygranicznych, budowy ponadregionalnej infra-

struktury, rozwoju ruchu turystycznego, ochrony środowisko i dziedzictwo kulturowego.

Infrastruktura - urządzenia i instytucje niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania gospo-

darki i społeczeństwa, na przykład drogi, porty, kolej, elektrownie, szkoły itp.

Polska w NATO Czym jest NATO?

NATO (L ang. North Atlantic Treaty Organization), nazywane też Paktem Północnoatlan-

tyckim, jest sojuszem polityczno-wojskowym, NATO powołano do życia w Waszyngtonie

w 1949 roku w celu zapewnienia bezpieczeństwa przed radzieckim zagrożeniem. Układ

podpisało 12 państw: Belgia, Dania, Francja, Holandia, Islandia, Luksemburg, Norwe-

gia, Portugalia, Wielka Brytania, Włochy, Kanada i Stany Zjednoczone. W następnych

latach do Paktu przystąpiły kolejne państwa, a po upadku komunizmu w Europie państwa,

które wcześniej należały do konkurencyjnego Układu Warszawskiego, w tym Polska

Członkowie zobowiązują się udzielać sobie pomocy, także wojskowej, w sytuacji, gdyby

któreś z nich padło ofiarą agresji. Agresja na jedno z państw członkowskich jest traktowa-

na jak napaść na wszystkie. Kwatera Główna Paktu Północnoatlantyckiego znajduje się

w Brukseli.

Najważniejsze organy NATO

Rada Północnoatlantycka - najważniejszy organ polityczny NATO, podejmuje

główne decyzje dotyczące sojuszu. W jej skład wchodzą przedstawiciele wszystkich

państw członkowskich. Decyzje Rady Północnoatlantyckiej są podejmowane na za-

sadzie kompromisu i ogólnej zgody.

Komitet Wojskowy - najważniejszy organ wojskowy Paktu. W jego skład wcho-

dzą szefowie sztabów państw członkowskich,

Sekretarz Generalny NATO - wybierany na czteroletnią kadencję przez Radę,

Prowadzi obrady najważniejszych organów Paktu i reprezentuje go na arenie mię-

dzynarodowej.

Rozwój NATO w Europie

Cele i zadania NATO współpraca i rozwijanie przyjaznych

stosunków międzynarodowych

- rozwiązywanie sporów międzynarodo-

wych metodami pokojowymi

wzajemna pomoc, w tym wojskowa,

w razie napaści na którekolwiek

z państw członkowskich

- wzmacnianie potencjału obronnego

państw członkowskich

koordynacja polityki wojskowej i obron-

nej państw członkowskich

Operacje pokojowe NATO • W l 991 roku NATO przyjęło Koncepcję

Strategicznego Sojuszu, która przewi-

dywała możliwość uczestniczenia

w operacjach pokojowych.

• Warunkiem uczestnictwa jest sprawowa-

nie kierownictwa nad operacją uznaną

przez organizację międzynarodową

(ONZ, OBWE), zgoda wszystkich

członków organizacji i jej bezstronność

wobec stron konfliktu, zgoda stron kon-

fliktu na rozlokowanie sił wciskowych.

• Strategia Sojuszu dopuszcza także prze-

prowadzanie przez NATO operacji wy-

muszania pokoju — interwencji militar-

nych w celu przywrócenia pokoju w re-

jonie konfliktu, bez pytania jego stron

o zgodę na takie działania.

Do najważniejszych operacji NATO na-

leżą: Siły Implemetacyjne (IFOR) w Bo-

śni i Hercegowinie w latach 1995-1996,

Siły Stabilizacyjne (SFOR) w Bośni i

Hercegowinie w latach 1996-2004,

Atak Powietrzny NATO na Jugosławię

bez zgody Rady Bezpieczeństwa ONZ w

1999 roku, Kosovo Force w Kosowie od

1999 roku, Międzynarodowe Siły

Wspierające Bezpieczeństwo (ISAF) w

Afganistanie od 2001 roku.

Udział Polski w NATO

12 marca 1999 roku Polska przystąpiła do

Sojuszu Północnoatlantyckiego. Układ ten

stanowi podstawę bezpieczeństwa naszego

kraju. Polska, funkcjonując w ramach NA-

TO, stawia sobie za cel wzmocnienie poli-

tycznego znaczenia Paktu, rozwój dialogu

między USA a Unią Europejską, o także

dalsze rozszerzenie Paktu na wschód,

zwłaszcza o Ukrainę. Polska aktywnie

uczestniczy w działaniach NATO w dzie-

dzinie kontroli zbrojeń i rozbrojenia, walki

z terroryzmem, współpracy Sojuszu z Rosją

i Ukrainą, współpracy naukowej między

specjalistami z różnych państw. Polscy żoł-

nierze uczestniczyli w misji wojskowej NA-

TO w Bośni i Hercegowinie w ramach

SFOR, a obecnie biorą udział w misji Ko-

sovo Force w Kosowie oraz w Międzyna-

rodowych Siłach Wsparcia Bezpieczeństwa

(ISAF) w Afganistanie.

Struktura sit zbrojnych NATO

Siły reagowania - w ich skład wchodzą jednostki narodowe i międzynarodowe wszystkich

rodzajów wojsk. Dzielą się na siły natychmiastowego reagowania utrzymywane w ciągłej

gotowości bojowej (l 5 tyś. żołnierzy) i siły szybkiego reagowania (ok. 50 brygad). Główne

siły obrony - składają się z jednostek narodowych i międzynarodowych w różnym stop-

niu gotowości bojowej. Łącznie tworzą one 7 korpusów złożonych z ok. 14 dywizji. Są

podstawą struktury obronnej NATO, a ich użycie jest przewidziane w wypadku długotrwa-

łych konfliktów.

Siły wzmocnienia - jednostki pozostające w różnym stopniu gotowości, które mogą być

użyte w każdym regionie. W ich skład wchodzi kilka dywizji pancernych i zmechanizo-

wanych z USA i Wielkiej Brytanii.

Czym był Układ Warszawski? Układ Warszawski był konkurencyjnym wobec NATO blokiem militarnym grupującym

Związek Radziecki i państwa od niego uzależnione w Europie Środkowo-Wschodniej,

w tym Polskę. Oficjalnie był on układem obronnym. Gwarantował, że w przypadku napa-

ści zbrojnej na któreś z państw członkowskich pozostałe udzielą mu pomocy, włącznie z po-

mocą zbrojną. Układ Warszawski istniał w latach 1955-1 991. Był przede wszystkim narzę-

dziem, za pomocą którego ZSRR kontrolował swoich sojuszników. Dowódcami wojsk ukła-

du byli Rosjanie, a na obszarach państw członkowskich stacjonowały wojska radzieckie.

Rozkład układu rozpoczął się po upadku komunizmu w Europie. Formalnie rozwiązano

go w lipcu 1991 roku.

Polska w ONZ Czym jest ONZ?

Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ) jest organizacją międzynarodową, do której

należy zdecydowana większość Istniejących państw (w 2011 r.- 192). Organizacja powsta-

ła w 1945 roku. Jej siedzibą jest Nowy Jork. Celem ONZ jest utrzymanie pokoju na świe-

cie, tłumienie wojen, rozwijanie współpracy międzynarodowej, ochrona praw człowie-

ka i wspieranie rozwoju społeczno-gospodarczego państw. Z ONZ ściśle współpracuje kil-

kanaście niezależnych organizacji (tzw. organizacje wyspecjalizowane), które realizują za-

dania ONZ.

Organy ONZ

Zgromadzenie Ogólne (ZO) - organ, w którym zasiadają przedstawicie wszystkich pań-

stw. Decyduje o członkostwie, uchwala budżet, wybiera skład innych organów oraz uchwa-

la deklaracje* we wszystkich sprawach będących przedmiotem działalności ONZ.

Rada Bezpieczeństwa (RB) -odpowiada za utrzymanie pokoju na świecie. W przypadku

wybuchu konfliktu może podjąć decyzję w wysłaniu w rejon konfliktu sił pokojowych. Skła-

da się z l 5 członków, z czego 5 (USA, Rosja, Francja, Chiny I Wielka Brytania) to człon-

kowie stali. Pozostałych wybiera ZO na dwuletnią kadencję. Członkowie stall dysponują

prawem weta.

Rada Gospodarczo-Społeczna - jej celem jest rozwiązywanie problemów gospodarczych

i społecznych. Składa się 54 członków wybieranych przez ZO. Rada Powiernicza - jej

zadaniem jest zarządzanie terytoriami powierniczymi*. Obecnie jej działalność jest zawie-

szona. Sekretariat - organizuje i koordynuje prace innych organów. Na jego czele stoi se-

kretarz generalny, który między innymi reprezentuje organizację w stosunkach z pań-

stwami I innymi organizacjami.

Wybrane obszary działalności ONZ Utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa. ONZ stosuje różne metody rozwiązywania konflik-

tów, m.in. uchwala deklaracje, prowadzi mediacje między zwaśnionymi stronami. Naj-

skuteczniejszą formą działania są misje pokojowe wysyłane w rejony konfliktu w celu

nadzorowania wprowadzenia porozumień pokojowych, tworzenia stref rozdzielających

zwaśnione strony lub nadzorowania zawieszenia broni, W misjach biorą udział żołnierze

z państw członkowskich, policjanci, obserwatorzy i personel cywilny. Obecnie trwa kil-

kanaście takich misji, z czego dwie w Europie (Kosowo I Cypr).

Rozwiązywanie problemów społecznych, politycznych i gospodarczych. Realizowane są te

cele za pomocą konferencji, deklaracji, programów, raportów, tworzenia wyspecjalizo-

wanych agencji, które zajmują się rozwiązywaniem konkretnych problemów, na przy-

kład UNICEF. Ochrona praw człowieka

Deklaracja - w stosunkach międzynarodowych oświadczenie lub zbiór postulatów niewią-

żący dla państw. Terytorium powiernicze - niesamodzielne terytorium, zarządzane przez

jakieś państwo i pozostające pod kontrolą ONZ.

Organizacje wyspecjalizowane ONZ

Nazwa Siedziba Data po-

wstania

Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO) Genewa 1919

Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia

i Rolnictwa (FAO)

Rzym 1945

Międzynarodowy Fundusz Rozwoju Rolnictwa (IFAD) Rzym 1970

Światowo Organizacja Zdrowia (WHO) Genewa 1945

Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Oświaty, Nauki

i Kultury (UNESCO)

Paryż 1946

Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny (ITU) Genewa 1932

Powszechny Związek Pocztowy (UPU] Berno 1874

Światowa Organizacja Własności intelektualnej (WIPO) Genewa 1970

Światowa Organizacja Meteorologiczna (WMO) Genewa 1947

Międzynarodowa Organizacja Morska (IMO| Londyn 1948

Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju Prze-

mysłowego (UNIDO)

Wiedeń 1966

Międzynarodowa Organizacja Lotnictwa Cywilnego

(ICAO)

Montreal 1947

Międzynarodowy Fundusz Walutowy (IMF) Waszyng-

ton

1947

Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (IBRD) Waszyng-

ton

1945

Międzynarodowa Korporacja Finansowa (IFC) Waszyng-

ton

1950

Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju (IDĄ) Waszyng-

ton

1960

Polska w ONZ Od powstania ONZ Polska jest jednym z najaktywniejszych jej członków.

Polska działa aktywnie na rzecz ograniczenia zbrojeń. Bierze udział w pracach

Konferencji w sprawie Rozbrojenia* oraz wyszła z wieloma inicjatywami, na przy-

kład w l 957 roku przedstawiła plan utworzenia w Europie Środkowej strefy beza-

tomowej (tzw. plan Rapackiego).

Inny obszar aktywności Polski to ochrona praw człowieka. Z jej inicjatywy

w l959 roku Zgromadzenie Ogólne uchwaliło Deklarację Praw Dziecka,

a w l990 roku Konwencję Praw Dziecka. Polska uczestniczy w pracach głównych

organów ONZ. Wielokrotnie była niestałym członkiem Rady Bezpieczeństwo (ostat-

ni raz w latach l996-1997] oraz Rady Społeczno-Gospodarczej (ostatni raz w latach

2008-2010).

Przez wiele lat Polska brała aktywny udział w misjach pokojowych ONZ (wysta-

wiała najwięcej personelu mundurowego spośród wszystkich państw Unii Europej-

skiej). Polskie jednostki wojskowe pełniły służbę między innymi na Wzgórzach Go-

lan (pogranicze syryjsko-izraelskie), w południowym Libanie, Czadzie i w Koso-

wie. W 2009 roku Polska wycofała się z uczestnictwa w misjach ONZ.

Konferencja w sprawie Rozbrojenia - forum negocjacji rozbrojeniowych w ramach

ONZ; w jej pracach uczestniczy 66 państw.

Problemy współczesnego świata

Bogata Północ i biedne Południe

Podział na bogatą Północ i biedne Południe (tzw. kraje rozwijające się) nie do końca pokry-

wa się z geograficznym podziałem na półkule północną i południową, gdyż do Północy za-

licza się bogatą Australię, a do Południa większą część Azji. Kraje wysoko rozwinięte osiąga-

ją roczny krajowy produkt brutto na mieszkańca powyżej 10 tyś. dolarów, a najbiedniejsze nie

przekraczają 2 tyś. dolarów.

W najbiedniejszych krajach żyje połowa mieszkańców świata, a około miliard ludzi musi się

wyżywić za jednego dolara dziennie. Z głodu umiera rocznie 30 min ludzi.

Główne przyczyny ubóstwa w krajach Południa to: duży przyrost naturalny, wolny przyrost

PKB, niskie ceny surowców i produktów rolnych, duże zadłużenie i konieczność spłaty kre-

dytów, niski poziom inwestycji, źle funkcjonujące i skorumpowane instytucje państwowe.

Państwa najlepiej rozwinięte i organizacje międzynarodowe podejmują różne działania na

rzecz likwidacji ubóstwa w krajach rozwijających się. Między innymi wspierają finansowo (w

formie kredytów i darowizn) rozwój przemysłu, szkolnictwa, służby zdrowia, anulują część

ich zadłużenie, obniżają stawki celne na produkty pochodzące z tych państw oraz udzielają

pomocy technicznej {pomoc doradców i ekspertów z różnych dziedzin).

Państwo Kontynent PKB na 1 miesz-

kańca (w tyś. dol.)

Luksemburg Europa 78,0

Stany Zjednoczone Ameryka Pn. 40,4

Holandia Europa 39,2

Niemcy Europa 34,1

Japonia Azja 32,0

Polska Europa 17,9

Brazylia Ameryka Pd. 10,2

Chiny Azja 6,6

Indie Azja 3,1

Kambodża Azja 1,9

Czad Afryka 1,6

Etiopia Afryka 0,9

Inną formą pomocy krajom rozwijającym się jest pomoc humanitarna, skierowana bez-

pośrednio (z pominięciem rządów) do ludności znajdującej się w trudnej sytuacji na sku-

tek klęsk żywiołowych czy wojen. Pomoc taką świadczą najczęściej organizacje pozarzą-

dowe (np. Polska Akcja Humanitarna), kościoły, a także państwa i organizacje międzyna-

rodowe (np. Unia Europejska).

Wielkość Wskaźnika Rozwoju Społecznego - HDI na świecie. Wskaźnik len oblicza się,

biorąc pod uwagę średnią długość życia, poziom scholaryzacji, wskaźnik umiejętności

czytanie ze zrozumieniem i pisania oraz wartość PKB no jednego mieszkańca. Wskaźnik

przyjmuje wątłość od O do 1, przy czym O oznacza kraje najsłabiej rozwinięte,

a 1 - najlepiej.

Poziom wyżywienia ludności świata

Imigranci i uchodźcy Imigracja, czyli opuszczenie przez człowieka rodzinnego kraju i osiedlenie się w innym,

jest powodowana najczęściej względami ekonomicznymi.

Od kilkudziesięciu lat skala tego zjawiska narasta. Rocznie migruje na stale około 1 miliona

ludzi. Większość imigrantów pochodzi z Afryki, Azji, Ameryki Południowej i Środkowej,

o celem emigracji są państwa wysoko rozwinięte - USA, Australia, państwa Europy Za-

chodniej. W wielu państwach odsetek cudzoziemców w liczbie ludności przekracza l0% np.

w Niemczech, Austrii, USA).

W państwach, do których napływa najwięcej imigrantów, istnieją pewne obostrzenia ma-

jące ograniczyć skalę tego zjawiska (np, określa się maksymalną liczbę wpuszczanych imi-

grantów rocznie). Jednak oprócz imigrantów legalnych do państw tych przybywają rzesze

imigrantów nielegalnych. Niekontrolowana emigracja powoduje wiele problemów spo-

łeczno-ekonomicznych. Z powodu bardzo trudnych warunków życia w środowiskach emi-

grantów szerzy się przestępczość. Narastają także konflikty między obywatelami a cudzo-

ziemcami, no przykład w czasie kryzysów gospodarczych, kiedy emigranci są oskarżani

o odbieranie miejsc pracy rodowitym mieszkańcom. Z drugiej jednak strony w krajach wy-

soko rozwiniętych emigranci stanowią ważną części systemu gospodarczego państw (m.in.

wykonują niskopłatne proce, których nie chcą wykonywać Europejczycy czy Amerykanie).

Uchodźcy opuszczają swój kraj z obaw./ przed prześladowaniami ze względu no poglądy,

rasę, narodowość czy religię. Prawa uchodźców są zagwarantowane przez prawo międzyna-

rodowe. Zakazuje ono zawracania uchodźców na terytorium, na którym zagraża im niebez-

pieczeństwo, zobowiązuje państwa do zapewnienia im odpowiednich warunków życia i za-

gwarantowania przestrzegania podstawowych praw człowieka. Według szacunków różnych

organizacji status uchodźcy ma około 200 min ludzi na całym świecie.

Globalizacja Globalizacja to proces scalania gospodarek narodowych l rozprzestrzenianie się podob-

nych zjawisk w polityce, ekonomii, kulturze i życiu społecznym.

Jedną z cech globalizacji w gospodarce jest powstawanie korporacji międzynarodowych,

które prowadzą działalność gospodarczą na całym świecie. Koncerny międzynarodowe za-

trudniają setki tysięcy ludzi, a budżety niektórych z nich są większe niż budżety wielu pań-

stw.

Globalizację gospodarki wspiera kilka wpływowych organizacji międzynarodowych, zwłasz-

cza Światowa Organizacja Handlu (WTO), Organizacja Współpracy Gospodarczej

i Rozwoju (OECD]* czy Międzynarodowy Fundusz Walutowy.

Przejawem globalizacji jest także powstanie ogólnoświatowej sieci komunikacyjnej, która

daje możliwość wymiany wielkie] ilości informacji w parę sekund w skali całego globu.

Globalizacja w dziedzinie kultury przejawia się w ujednolicaniu stylu życia, przekazów

medialnych i wartości w skali całego świata.

Z globalizacją wiążą się zarówno szansę, jak i zagrożenia. Wśród szans najczęściej wymie-

nia się upowszechnianie się osiągnięć cywilizacyjnych, demokracji, wygaszenie konfliktów

zbrojnych. Najpoważniejsze zagrożenia to zanik kulturowej różnorodności, wzrost znacze-

nia wielkich korporacji kosztem państw, utrata przez państwa części suwerenności.

Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju - międzynarodowa organizacja go-

spodarcza skupiająca 30 najlepiej rozwiniętych gospodarczo państw demokratycznych,

w tym Polskę.

Choroby cywilizacyjne i epidemie Jednym z największych problemów społeczeństw wysoko rozwiniętych są choroby cywili-

zacyjne, czyli choroby związane z rozwojem cywilizacji. Główne przyczyny ich występo-

wania to zanieczyszczenie środowiska, stres, mało aktywny tryb życia.

Wśród chorób cywilizacyjnych najczęściej wymienia się choroby układu krążenia, nowo-

twory, uzależnienia, choroby psychiczne, otyłość, cukrzycę.

W krajach biedniejszych, zwłaszcza w Afryce i Ameryce Południowej, problemem są cho-

roby zakaźne, w wyniku których rozprzestrzeniania się dochodzi do epidemii.

Współcześnie do niebezpiecznych chorób zakaźnych należą: cholera, dżuma oraz AIDS.

Okresowo pojawiają się także zagrożenia pandemią grypy, która także może powodować

śmierć.

Degradacja środowiska naturalnego

Na skutek rozwoju przemysłu i komunikacji następuje zwiększona emisja do atmosfery

tlenków węgla, siarki, azotu i innych szkodliwych gazów.

Niekorzystne zjawiska związane z zanieczyszczeniem atmosfery to efekt cieplarniany -

w ciągu najbliższych 50 lat temperatura na Ziemi może się podnieść nawet o 5%, dziura

ozonowa - niszczenie otaczającej Ziemię warstwy ozonowej chroniącej przed szkodliwym

promieniowaniem oraz kwaśne deszcze, czyli rozcieńczone roztwory kwasu siarkowego i

azotowego, które między innymi niszczą roślinność i zatruwają glebę. Niebezpieczne jest

także zmniejszanie powierzchni lasów, zwłaszcza tropikalnych. Lasy produkują tlen oraz

pochłaniają duże ilości dwutlenku węgla, który jest gazem przyczyniającym się do narasta-

nia efektu cieplarnianego. Na skutek postępującego zanieczyszczenia środowiska następuje

zmniejszanie się zasobów wody pitnej i degradacja gleby, co jest poważnym problemem w

obliczu szybko zwiększającej się liczby ludności no świecie. Wraz z rosnącym zanieczysz-

czeniem środowiska zwiększa się rola zasady zrównoważonego rozwoju. Sprowadza się

ona do troski o zaspokajanie potrzeb obecnych i przyszłych pokoleń, co wiąże się z roz-

sądnym gospodarowaniem zasobami środowiska bez przekraczania granic ich naturalnej

odnowy. W 1992 roku na Światowym Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro zatwierdzono

program Agenda 21, który jest zbiorem zaleceń dotyczących działań mających no celu za-

pewnienie zrównoważonego rozwoju.

Stan środowiska przyrodniczego i zróżnicowanie jakości życia na świecie

Antropopresja - ingerencja człowieka w środowisko przyrodnicze.

Terroryzm Terroryzm to użycie siły lub przemocy, często wobec bezbronnej ludności cywilnej,

aby zastraszyć społeczeństwo i wymusić na władzach państwa określone zachowania.

Istnieje kilka nurtów terroryzmu, między innymi terroryzm lewacki (np. Czerwone

Brygady), separatystyczno--narodowościowy (np. Irlandzka Armia Republikańska,

Kraj Basków i Wolność), nacjonalistyczny (Zbrojne Komórki Rewolucyjne we Wło-

szech), narodowowyzwoleńczy (np. Partia Pracujących Kurdystanu) czy religijny (np.

Hezbollah).

Najbardziej znaną współcześnie organizacją terrorystyczną jest AI-Kaida, założona

w 1988 roku przez Osamę bin Ladena, za głównego wroga uznającego świat za-

chodni. Bin Laden został sprawcą największego w historii świata zamachu - ataku z 11

września 2001 roku na World Trade Center. W wyniku tego ataku zginęło około 3 tyś. ludzi.

Istnieją obawy, że terroryści z AI-Kaidy mogą użyć broni biologicznej, chemicznej lub

atomowej.