21 PRIBUMI SARAWAK

Melayu Kedayan Belait Baketan Kayan Melanau Punan

Tabun Bukat/Ukit La’an Iban Biasaya Lelak Sian

Lugut Bidayuh Lisun Kelabit Kenyah Penan Murut

PRIBUMI SARAWAK

M E L A Y U M E L A N A U IB A N B ID A Y U H K E N Y A H

P R IB U M I S A R A W A K TE R B E S A R

MelayuNarumTutongSeruMiri

SeduanSegalangBeliunBintuluMatuRejang

Batang AiSkrangSaribasUndupMalohLemenakMilikin

JagoiLara

NyamukBatu BlahMurikLirongSebobSipengBerawanBadangLong Kiput

MELAYU SARAWAK

• Asal-usul:– Berhijrah dari Sumatera dan Celebes.– Daripada keturunan asal Sarawak.– Kumpulan penceroboh Islam daripada Majapahit.– 18% drpd penduduk, 25% drpd pribumi.

• Petempatan– Di pesisir pantai atau sungai.– Di Barat Daya Sarawak.

• Sistem Politik– Hierarki berkelas semasa prakolonial:

• Kelas atasan – abang, sherif dan pengiran.• Kelas pertengahan – pegawai dan pedagang.• Kelas rakyat.• Kelas ulus – hamba terikat kepada bangsawan atasan.

– Keta kampung dipanggil Tua Kampung

MELAYU SARAWAK• Sistem Ekonomi

– Petani, nelayan, pengumpul hasil hutan, penanam pokok getah dan kelapa.

– Tanam padi huma di Telok Melana dan Tanjong Datu.• Kepercayaan

– Islam.– Percaya pada hantu, semangat, tangkal dan jimat (azimat).

• Sistem Budaya– Seperti orang Islam yang lain.– Banyak adat.

• Kuasa Ghaib– Takut kepada hantu dan semangat.– Buat semah, beri makan hantu untuk elakkan daripada dikacau dan

mendapat perelindungan.– Hubungan dilakukan oleh dukun

MELAYU SARAWAK• Kesenian

– 4 bentuk rumah Melayu.– 20 jenis silat Melayu.– Seni gendang ketika majlis bertunang, nikah dll

• Perkahwinan– 4 cara nikah;

• Nikah salah – berkelakuan sumbang.• Nyerah diri – lelaki serah diri kepada perempuan.• Ngekot – perempuan serah diri kepada lelaki.• Nikah benar:

– Merisik, meminang, mereya (menghantar duit), persandingan, belulut (menepung tawar, berpacar (berinai), makan nasi temuan (biasakan diri).

ORANG MELANAU• Asal-usul

– Dipanggil A Liko bermakna penduduk sungai.– Dikaitkan dengan Dayak Darat dan Melayu di pesisiran.– Minoriti di Sarawak.– 6% drpd penduduk, 808% drpd peribumi.

• Petempatan– Di tebing sungai utama yang berpaya.– Dulu tinggal di rumah panjang sebelum Brooke datang.

• Sistem Politik– Mereka dulu pagan.– Ketua mempunyai kemahiran tertentu.– Brunei takluk dan ganti pengiran.

ORANG MELANAU

• Sistem Ekonomi– Pengeluar sagu., menanam pa\padi, mengumpul hasil hutan,

berniaga sehingga ke Terengganu., pemburu, nelayan.– Jalankan barter trade di Melanau.– Pembuat perahu, penternak dan peniaga.– Padi 30%, getah 27.2%, sagu 24.3%, balak 9% dan ikan 8.4%

• Pantang Larang– Berkait rapat dengan makhluk halus.– Kalau langgar akan ditimpa malapetaka contohnya penyakit

yang tiada ubat.– Tidak boleh makang daging rusa, beruang, pelanduk dan

harimau.– Jika tidak, hilang akal, atau penyakit tiada ubat.

ORANG MELANAU• Kepercayaan

– Dulu pagan, kemudian Islam dan Kristian.– Dunia ada 3 lapisan: atas, tengah dan bawah.– Di setiap lapisan terdapat makhluk halus bernama duhig, amow, tow, jin

dan apok.– Makhluk halus menduduki muara sungai, bukit, gunung, hutan, laut.– Kalau diganggu, akan jatuh sakit.– Bomoh atau dukun sahaja yang boleh memujuk makhluk halus.

• Kuasa Ghaib– Manusia ada 4 unsur: badan, roh, perasaan dan nyawa.– Mesti seimbang, kalau tidak jatuh sakit.– Kaul atau pesta puja pantai untuk menjamu ipok (roh) yang menjaga

alam– Kaul bertujuan untuk meminta rahmat dan rezeki– Bapa kaul ialah ketua kampung.

ORANG MELANAU• Adat kematian

– amat kompleks, makan tenaga, wang dan masa.– Tujuan:

• senangkan perjalanan si mati ke liko metai.• Sejahterakan keluarga yang tinggal.

– Cara:• mayat diletakkan di tengah rumah dalam ppakat.• Miliknya diletakkan di hadapan pakat.• Jenazah disimpan sampai sebulan - peligin.• Orang peligin main terup.

– Pantang:• tidak dibnearkan ke lur rumh.• Wanita berpakaian hitam dn lelaki pakai lilitan hitam di baju.• Sahei - hantar hidangan untuk simati.

– Upacara:• piup - tingkatkan imej simati dan naikkan semangat keluarga.• Platow - bertanya kenapa dia pergi.

ORANG MELANAU

• Adat ibu mengandung:– pige kawow - untuk menjamin kesihatan ibu.– Dahi bayi dipiph sebulan supayadianggap

cantik dan mudah dipasang sebang semasa perkahwinan, dipanggil lek.

– Daun bakung digantung di pintu untuk menghalau hantu dan tandakan ada kelahiran.

– Tutup jendela bila hujan panas.

ORANG MELANAU• KEMAN YAT ATAU JAMUAN MENOLAK BALA

– Kesyukuran daripada bala dan tanda kejayaan.– Juga burung hantu masuk sat masuk ke rumah.– Hidangkan nasi kuning, ketupat lepas dan kuih

tradisional.– Orang tua taburkan beras kuning dalam mangkuk putih

meminta penghuni dipelihara.

• KESENIAN– Buat tudung kepala (terindak), bakul, tikar, perangkap

ikan dan tudung saji.– Mengukir berhala, perahu (rabong) dan naga (yang)

digunakan untuk upacara payun.

ORANG MELANAU

• Perkahwinan dan Persanakan• Tanda pertunangan:

– Adat Sembilan Pikol – satu amas emas, satu gantang padi, sebilah pedang dan sebiji buah kelapa.

– Adat Tujuh Pikol dan Adat Lima Pikol – satu amas emas , satu gantang padi dan sebiji buah kelapa.

• Janda atau balu dibayar setengah.• Kahwin campur adalah perkara biasa.

ORANG IBAN (DAYAK LAUT)

• Petempatan– 47% drpd pribumi– 30% drpd penduduk Sarwak– Berdekatan dengan sungai Batang Lupas dan

Sungai Rejang.– Tinggal di rumah panjang yang mengandungi:

• Tanju – beranda yang panjang.• Ruai – ruang yang panjang dan terselindung.• Bilek – bilik masing-masing.• Tanju – tempat menjemur padi dan pakaian dan upacara.• Ruai – bilik untuk tujuan komuniti dan sosial.

ORANG IBAN

• Sistem Politik– Ketua bilik – tuai bilek– Ketua rumah panjang – tuai rumah– Ketua kawasan – penghulu (bergaji)

• Sistem Ekonomi– Pertanian pindah, menangkap ikan, hasil hutan.– Padi huma dan padi basah.– Buru binatang rusa, babi jantan atau kijang.– Perniagaan barter.– Sarawak Ranger pengesan komunis bagi British.– Ladang etah ditorh orang cina.– Berhijrah ke bandar dan kawasan minyak.– Berniaga kecil-kecilan gunakan sistem wang.

ORANG IBAN

• Kepercayaan– Animisme dan hindu-buddha.– Ritual tradisional:

• Gawai Dayak (Pesta Menuai).• Gawai Kenyalang (di kawasan Rejang).• Gawai Antu (untuk kematian di Sri Aman).

– Jika mimpi buruk, aktiviti besok ditangguhkan.– Miring – jampi serapah dengan darah ayam atau

babi direnjis di sekelling mereka.

ORANG IBAN

• Pantang larang– Terserempak binatan atas dahan itu ialah antu rembia (roh menjaga

pokok).– Tidak boleh tanam labu di kebun – malilabu.– Dikeluarkan dan dilumur dengan darah babi atau dua ekor ayam.– Halia tidak boleh ditanam kesan pada mata .– Mali pagi:

• orang lain tidak boleh datang kebun awal pagi.• Petani kena tanam padi dalam tiga lubang dan makan tiga mulu

penuh beras .• Orang meneur didenda seekor babi atau dua ekor ayam dan

sigi panding – RM2.00.• Darah babi datau ayam dilumurkan pada ladang.• Jika tidak petani atau ahli keluarga akan mati.

ORANG IBAN

• Ritual menanam padi bukit– Gawai batu – pestabuah asah/canao– Manggol – pastikan tapak padi.– Nanam padi pun – tanam padi.– Ngamali umai – bajak tanah.– Ngetam – potong padi baru.– Basimpan – simpan padi.– Batu manggol – untuk daptkan tanda atau

tengankan roh hutan supaya tidak mengganggu penanaman dan hasil.

ORANG IBAN

• Sistem Budaya

• Potong kepala.– Buktikan lebih handal.– Buktikan kekuatannya pada bapa mentua.

ORANG IBAN

• Adat membina rumah– Ramu – kumpul bahan binaan.– Tuai burung – tukang ramal tarikh sesuai.– Tambak burung – tuai rumah cari burung nendak di sebelah

kanan dan cabut anak pokok.– Ngemberang – bakar tambak burung.– Dirikan tiang pemun (tiang utama).– Renjis darah babi doa pada tuhan Bunsu Petara beri

kejejayaan.– Lubang tian dimasukkan dengan garam, seetul emas, kulit

buah langgir dan seranting mumban.– Bumbung rumah didirikan.– Tuai rumah pimpin setiap keluarga masuk bilik.

ORANG IBAN

• Adat Kematian– Kkeluarga mengelilingi mayat dan meratap 190 minit.– Lesung/penumbuk diletakkan di laluan (tempuan) untuk menghalau hantu.– Mayat dibersihkan dan 3 tanda kunyit di dahi.– Pua kumbu (gebar) dijadikan tabir untuk menghalang penyakit.– Beras dihamburkan paya beras keluarga tidak dibawa sama ke dunia lain

(sebayan).– Api kecil dekat kaki simati.– Tetamu bawa hadiah beras pulut, duit dan ayam.– Berkabung selama 3 bulan.– 6 petang - nyanyian ratapan kematian.– 5 pagi - wanita tua beri makan supaya tidak lapar dalam perjalanan.– Semasa dimasukkan dalam keranda, orang2 perempuan menangis sekuat2nya.– Darah ayam direnjiskan ke tanah sebelum digali.– Keranda ditanam bersama barang si mati (baiya) supaya dapat digunakan dalam

dunia lain (memoa sebayan).

PRIBUMI SABAH

• Kadazan/ Dusun• Lotud• Rungus• Tambanua• Dumpas• Paitan• Idahan• Iranun

• Minokoh• Ramanan• Mangka’ah• Orang Sungei• Kadayan• Tidung• Murut• Bajau