PRIRUČNIK ZA PODIZANJE VINOGRADA SA ZAŠTITOM VINOVE LOZE

7/31/2019 PRIRUNIK ZA PODIZANJE VINOGRADA SA ZATITOM VINOVE LOZE

1/80

PODIZANJE VINOGRADA SA ZATITOM VINOVE LOZE

Mladen Gapar, dipl.ing.agr.Ana Kara i, dipl.ing.agr.

Mostar, 2009.

BOSNA I HERCEGOVINAFEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE

FEDERALNI AGROMEDITERANSKI ZAVODMOSTAR

BOSNIA AND HERZEGOVINAFEDERATION OF BOSNIA AND HERZEGOVINAFEDERAL AGROMEDITERRANEAN INSTITUTE

OF MOSTAR


2/80


3/80

Biskupa ule 10, 88000 Mostar, Bosna i Hercegovina

Mostar, 2009.

Tel.: ++387 36 3350 62, 33 50 61; Fax: ++387 36 33 50 51, www.faz.ba

Mladen Gapar, dipl.ing.agr.Ana Kara i, dipl.ing.agr.

PODIZANJE VINOGRADA SA ZATITOM VINOVE LOZE

BOSNA I HERCEGOVINAFEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE

FEDERALNI AGROMEDITERANSKI ZAVODMOSTAR

BOSNIA AND HERZEGOVINAFEDERATION OF BOSNIA AND HERZEGOVINAFEDERAL AGROMEDITERRANEAN INSTITUTE

OF MOSTAR


4/80

Izdava: Federalni agromediteranski zavod Mostar Biskupaule 10, 88 000 Mostar Telefon: 387- 036-33 50 50Fax.387- 036-33-50-51e-mail: [email protected]:/www.faz.ba/

Glavni urednik: Marko Ivankovi, prof.dr.sc.

Urednitvo: Marijo Leko, dipl.ing.agr.; Marija Prli, dipl.ing.agr.; Ivica Peri, dipl.ing.agr.

Tehniki urednik: mr.sc. Miro Barbari; Jerko Petrui, dipl.ing.agr.; Nino Rotim, dipl.ing.agr.

Tisak: Suton d.o.o., iroki Brijeg

Lektor: Kreimir Lasi

Tiskano u 500 primjeraka


5/80

FEDERALNI AGROMEDITERANSKI ZAVOD MOSTAR 5

SADRAJ

PREDGOVOR ..............................................................................................................................7UVOD ...........................................................................................................................................81. EKOLOKI UVJETI UZGOJA VINOVE LOZE.......................................................................9

1.1. Utjecaj topline na vinovu lozu ...........................................................................................91.2. Utjecaj sunane svjetlosti na vinovu lozu .......................................................................91.3. Utjecaj vlage na vinovu lozu ..............................................................................................91.4. Utjecaj vjetrova na vinovu lozu .........................................................................................101.5. Tlo .........................................................................................................................................102. IZBOR SADNOG MATERIJALA .............................................................................................102.1. Izbor loznih podloga ...........................................................................................................102.2. Kakvoa sadnog materijala ...............................................................................................112.3. Izbor sorte ............................................................................................................................123. PRIPREMNI RADOVI ZA PODIZANJE NASADA VINOGRADA ..........................................123.1. Ureenje proizvodnog prostora ........................................................................................133.2. Agromelioracije ...................................................................................................................133.3. Priprema tla za sadnju ........................................................................................................143.3.1. Iskolavanje parcele ........................................................................................................143.3.2. Ureenje glavnih i sporednih puteva ............................................................................143.3.3. Smjer redova ....................................................................................................................143.3.4. Razmak sadnje .................................................................................................................153.3.5. Obiljeavanje (markiranje) sadnih mjesta .....................................................................154. SADNJA...................................................................................................................................154.1. Vrijeme sadnje .....................................................................................................................154.2. Sadnja ..................................................................................................................................16

5. ARMATURA .............................................................................................................................175.1. Stupovi .................................................................................................................................175.2. Sidrenje eonih stupova ....................................................................................................175.3. ice .......................................................................................................................................185.4. Zateza i ................................................................................................................................185.5. Dodatni nosa i ....................................................................................................................196. NJEGA VINOGRADA U PRVOJ GODINI...............................................................................196.1. Pljevljenje mladica ..............................................................................................................196.2. Vezanje mladica ..................................................................................................................206.3. Uklanjanje zaperaka ...........................................................................................................206.4. Vrikanje izrasnih mladica .................................................................................................206.5. Obrada tla ............................................................................................................................206.6. Uklanjanje brandusa ...........................................................................................................206.7. Zatita protiv bolesti i tetnika ..........................................................................................207. UZGOJNI OBLICI VINOVE LOZE ..........................................................................................217.1. Sustavi uzgoja .....................................................................................................................228. REZIDBA .................................................................................................................................268.1. Vrijeme rezidbe ....................................................................................................................268.2. Alat i pribor za rezidbu .......................................................................................................268.3. Pravila reza ..........................................................................................................................269. GNOJIDBA VINOGRADA .......................................................................................................30


6/80

PODIZANJE VINOGRADA SA ZATITOM VINOVE LOZE6

10. ODRAVANJE TLA U VINOGRADU....................................................................................3410.1. Obrada kao sustav odravanja tla ..................................................................................3410.2. Odravanje vinograda bez obrade ..................................................................................3511. BERBA ...................................................................................................................................3611.1. Odre ivanje optimalnog roka berbe ...............................................................................36

11.2. Pribor za berbu ..................................................................................................................3712. MEHANIZACIJA U VINOGRADU .........................................................................................3812.1. Potrebna mehanizacija u podizanju novih i odravanju postoje ih vinograda.........3812.2. Mehaniko unitavanje korova u vinogradima .............................................................3912.3. Mehanizacija u zatiti .......................................................................................................3913. ZATITA VINOVE LOZE OD TETOINJA (uzronici bolesti, tetnici i korovi ............4313.1. Osnovna promiljanja za uspjenu zatitu vinove loze od bolesti i tetnika ............4313.2. Fenoloke faze razvoja vinove loze sa osvrtom na ekonomski vane bolesti,tetnike i korovne vrste te osnovne mjere zatite .................................................................4413.2.1. Pup u zimovanju ............................................................................................................44CRNA PJEGAVOST, FOMOPSIS, EKSKORIOZA ....................................................................4513.2.2. Vunast pup ......................................................................................................................46CRVENA LISNA PALE..............................................................................................................4613.2.3. Zeleni vrh pupa ..............................................................................................................47TETNE GRINJE NA VINOVOJ LOZI .......................................................................................4713.2.4. Pojava listia ..................................................................................................................51PERONOSPORA, PLAMENJAA .............................................................................................5113.2.5. Razvijeni listovi ..............................................................................................................5213.2.6. Pojava grozdia..............................................................................................................53PEPELNICA VINOVE LOZE, LUGA, MAA ......................................................................5313.2.7. Odvojeni grozdi i ...........................................................................................................54

TRIPSI ..........................................................................................................................................55GRO ANI MOLJCI ...................................................................................................................5913.2.8. Odvojeni cvjetni pupovi ................................................................................................6213.2.9. Po zavretku cvatnje .....................................................................................................6213.2.10. Zametnute bobice ........................................................................................................63SIVA PLIJESAN ..........................................................................................................................6313.2.11. Porast bobica ...............................................................................................................6413.2.12. Pred zatvaranje grozda ...............................................................................................6413.2.13. Zatvaranje grozda ........................................................................................................6513.2.14. aranje ..........................................................................................................................6513.2.15. Zreli grozd .....................................................................................................................6613.3. Virusi, virusima slini organizmi (virus like), viroidi, toplazme na vinovoj lozi ......6713.3.1. Zato su vani virusi? ...................................................................................................6813.3.2. Simptomi virusnih oboljenja ........................................................................................6813.3.3. Fitoplazmatska oboljenja ..............................................................................................7313.4. Korovi u vinogradu ...........................................................................................................7514. MODEL NOVIH NASADA S TROOVIMA ..........................................................................7714.1. Trokovi podizanja nasada (orjentacijski ......................................................................77POPIS LITERATURE: .................................................................................................................78PRILOG: TABLICA ZA KREIRANJE VLASTITIG PROGRAMA PRSKANJA


7/80


PREDGOVOR

Vinova loza zauzima vano mjesto u poljoprivrednoj proizvodnji, a time i gospodarstvu Bosnei Herecegovine. Na podru ju Herecegovine je koncentrirana skoro sva naa vinogradarska

proizvodnja, gdje se uzgoj vinove loze kroz povijest, s gospodarskog gledita, odvijao manjeili vie uspjeno.Tehnika i tehnologija uzgoja vinove loze mijenjala je svoje oblike i uvijek je morala dati od-govor na stroge zahtjeve trita.Kako bi se vinogradarska proizvodnja mogla nositi sa zahtjevnim tritem, potrebno je poti-cati podizanje novih nasada te moderniziranje proizvodnje u tehnolokom smislu, s kona-nim ciljem poveanja prihoda i smanjenja trokova.Dugi niz godina vrena su istraivanja u vinogradarstvu u cilju poboljanja i proirenja sor-timenta i uvoenja novih tehnika i tehnologija. Moe se sasvim sigurno zaklju iti da je uposljednjih 30-tak godina napravljen veliki iskorak u tom pravcu, to je omogu ilo stvaranjedobre osnove za podizanje modernih vinskih podruma i proirenje asortimana kvalitetnih

vina kao prepoznatljivog brenda Hercegovine. Postojanje znanstveno-istraivake institucijeu okviru proizvodnog pogona Hercegovine omogu ilo je bru edukaciju strunjaka i kra i puttransfera znanja do neposrednog proizvo aa.

Autori su uloili stanoviti trud da u ovom priruniku obrade najvanije aspekte vezane zauzgoj vinove loze. Bez obzira na razvitak moderne informatike komunikacijske tehnologije,klasino tiskanje pisane rije i i dalje je vrlo vaan nain dostavljanja poruka i informacija dopoljoprivrednih gospodarstava. Stoga e Federalni agromediteranski zavod nastaviti razvijatii usavravati vlastitu nakladniku djelatnost.

Vjerujemo da e ovaj prirunik pronai put do vinogradara, kao i do onih koji se profesionalnobave iznalaenjem adekvatnih rjeenja u cilju ostvarivanja veih i kvalitetnijih prinosa groa.


8/80


UVOD

Vinogradarstvo je poljoprivredna grana koja obuhvaa uzgajanje vinove loze i proizvodnju groa.Najvanija proizvodno ekonomska obiljeja vinogradarstva jesu:

visok utroak ljudskog rada po jedinici povrine visoke investicije po jedinici povrine i dugo razdoblje aktiviranja

(loza prvi rod daje tek u treoj godini) i u inkovitosti

Prednost uzgoja vinove loze je to se ona moe uzgajati i na povrinama gdje se druge kulture nebi mogle uzgajati. Vinogradarstvo obiljeavaju visoke vrijednosti proizvodnje po jedinici povrinei veliki utjecaj lokalnih klimatskih i pedolokih uvjeta, osobito na kvalitetu groa.

Ekonomska je vrijednost vinogradarstva velika:

groe je vano u prehrani stanovnitva zbog visokog sadraja e era, vitamina,minerala i drugih hranjivih tvari;

s obzirom na visok stupanj rodnosti, vrlo je vaan izvor novanih prihoda poljoprivrednogstanovnitva u pojedinim podru jima;

radom intenzivna obiljeja uzgajanja vinove loze ublaavaju probleme koji su povezanis postojanjem agrarne prenaseljenosti.

Vinogradarstvo i vinarstvo za Bosnu i Hercegovinu su vane poljoprivredne grane s viestoljet-nom tradicijom. Prirodni uvjeti za uzgoj vinove loze i proizvodnju kvalitetnih vina u Hercegovinigotovo su idealni. Hercegovina je do rata imala pod vinovom lozom na privatnim i drutvenimpovrinama oko 6.000 ha, a danas su te povrine puno manje (oko 4.000 ha ).Cilj je pove atipovrine pod vinovom lozom i u perspektivi imati i vie od 10.000 ha pod vinogradima. Poto i BiHtei prema Europskoj uniji,a njenim ulaskom nee moi poveavati povrine pod vinogradom,bitno je to vie hektara posaditi do ulaska. injenica je, takoer,da je Hercegovina poznata poautohtonim sortama koje treba njegovati i ponuditi na svjetsko trite. Treba razviti vlastite robnemarke po kojimae se Hercegovina prepoznati. Sve je to u suglasju sa svjetskim vinskim trinimtrendovima, jer potroai diljem svijeta, zasieni dobro poznatim i ve monotonim sortama, ve dulje tragaju svijetom za zanimljivim sortama.Slika 1.Vinograd (Foto:M.Gapar)


9/80


1. EKOLOKI UVJETI UZGOJA VINOVE LOZEZa normalan rast i razvoj vinove loze te visok prinos kvalitetnog groa potrebni su uvjeti u tlu i klimi.Prije podizanja vinograda na odreenom poloaju, potrebno je dobro upoznati klimu, napose mikrokli-mu vinogorja, jer o tomeesto ovisi postizanje odgovarajui prinosa i kvalitete groa. Klimu vinogorjasainjavaju temperatura (toplina), sunana svjetlost, vlaga (oborine), vjetrovi, naoblaka i dr.

1.1. Utjecaj topline na vinovu lozu

Vinova loza ima vrlo velike zahtjeve prema toplini. ivotni procesi se mogu odvijati samo uz dovoljnotopline. Koliina topline izraava se zbrojem aktivnih temperatura u vrijeme vegetacije ( od travnja dorujna ) iini zbroj svih srednjih dnevnih temperatura viih od 10 C. Taj zbroj temperatura od 3200do 4000 C, koliko se i skupi u vinogorjima Hercegovine, idealan je za visok prirod i dobru kakvougroa. Temperature nie i vie od optimalnih negativno djeluju na rast i razvoj loze: nie usporavajuprocese rasta, cvatnje i oplodnje,a vie usporavaju proces fotosinteze.Temperature vie od 40 C iza-zivaju oegotine na liu i bobicama. Pri takvim temperaturama se ne ulazi vinograd, niti se obavljajubilo kakvi poslovi. Najvee tete od niskih temperatura mogu biti u proljee kada temperature padnuispod 0 C. tete mogu napraviti rani jesenski mrazevi, te zimske temperature ispod - 15C. Kasni pro-ljetni mrazevi najei su uzronici velikih teta, ali se oni u Hercegovini rijetko pojavljuju. Nabubrenipupovi stradaju na -3C, mladice i lie na -2C. Pupovi tijekom zimskog mirovanja stradaju od -15 do-18C, rozgva na -22 do -25C, a staro drvo od -24 do - 26C.

1.2. Utjecaj sunane svjetlosti na vinovu lozu

Sunana svjetlost je potrebna za procese stvaranja organske tvari, zagrijavanje tla i zraka, razvoj,rast i redovit prirod vinove loze. Pri veoj koliini svjetla pravilnije se odvijaju sve faze rasta, osobitocvatnja i oplodnja te dozrijevanje groa. Vinova loza trai mnogo sunane svjetlosti. Tijekom vege-tacije potrebno joj je 1500 do 2500 sati sunane svjetlosti. Na junim, jugozapadnim ili jugoistonimekspozicijama osvijetljenost je bolja 20 - 30 % u odnosu na ostale ekspozicije. Smjer pruanja redovasjeverozapad -jugoistok i jug - jugoistok osiguratie bolju osvijetljenost u vinogradu. Razmak izmeuredova, visina stabla trsa, mjere zelene rezidbe, kao to su uklanjanje suvinih izbojaka i prorjeivanjelistova, parametri su o kojima ovisi bolja osvijetljenost trsa. Stolne sorte trae vie sunane svjetlostiod vinskih sorti, iako unutar svake skupine ima razlike. Lozi je za razvoj potrebno 150 - 170 vedrih imjeovitih dana.

1.3. Utjecaj vlage na vinovu lozu

Vinova loza uspjeno se uzgaja i u krajevima s relativno malom koliinom oborina, pa jojesto pripisuju iz-vjesnu otpornost na suu. Istina je da bolje podnosi takve uvjete proizvodnje nego niz drugih poljoprivrednihbiljaka. Snanim korijenom vinova loza prodire duboko u tlo i dolazi do vode i u sunim podru jima. Ipaksu, meutim, u svim vinogradarskim proizvodnim podru jima evidentirani smanjeni prinosi i loija kvalitetagroa onih godina kad je nedostajalo oborina ili su bile loe rasporeene,a vinograd nije navodnjavan.Kvalitetne i redovite proizvodnje stolnog groa nema bez osiguranog sustava za navodnjavanje. U vodi senalaze otopljene hranjive tvari koje se korijenskim sustavom prenose do trsa, a vodom se prenose i u ostaledijelove biljke hranjive tvari nastale asimilacijom.Nedostatak vode uzrokuje smanjen porast mladica, kasnijei bobica, pa bobice ostaju sitne, bez dovoljno soka. U ekstremnim uvjetima sue se izbojci, najprije rubovilistova, paitavi listovi, sue se bobice, opadaju grozdovi i sue seitavi trsovi. Poveana koliina vlage,opet, prije cvatnje loze utjee na snaan porast izbojaka i listova, za to se troi velika koliina organsketvari, koja ne dolazi do cvata.este kie u vrijeme cvatnje oteavaju oplodnju, uzrokuju osipanje cvjetova ipojavu rehuljavosti grozdova to osjetno smanjuje urod. U vrijeme zriobe groa, poveana vlanost i nietemperature ometaju dozrijevanje i pravilan raspored nakupljanja eera i razgradnje kiselina. Ukoliko jeveliko pritjecanje vode, to moe izazvati i pucanje bobica, a u pukotine se naseljavaju razni tetni mikroor-ganizmi. Najopasnija je siva plijesan ( Botryts cinerea ), koja uzrokuje truljenje i propadanje groa.


10/80


1.4. Utjecaj vjetrova na vinovu lozu

Vinovoj lozi odgovaraju samo blaga strujanja zraka. Lagani vjetrovi pridonose brem suenjusuvine vode i rose s lia, boljem opraivanju i oplodnji te spreavaju pojavu kasnih proljetnihmrazeva. Ja i vjetrovi mogu nanijeti tete vinogradima i to najee u vegetaciji, pogotovo kada

su mladice jo dosta mlade i nisu dovoljno vrsto vezane za trs. Suhi i topli vjetrovi u fazi cvatnjetakoer negativno djeluju na oplodnju jer isuuju tuak i time onemoguuju oplodnju. Za zatituvinograda od vjetrova treba podizati vjetrozatitne pojaseve.

1.5. Tlo

Loza uspijeva na razliitim tipovima tla i vrlo dobro se prilagoava u razliitim supstratima aliunato tome, nisu sva tla jednako preporu ljiva za uzgoj vinove loze. Najbolja tla jesu hranjivimabogata tla, propusna tla, tla lakeg mehani kog sastava i visoke mikrobioloke aktivnosti. To surazliita skeletoidna, ljunkovita, pjeskovita tla i tla na lesu, u koja korijen loze prodire duboko iosigurava dovoljno vlage. Ovakvih tala imamo i mi u Hercegovini na kojima vinova loza moe dati

kvalitetan i kvantitativan urod. Samo na ovakvim tlima mogu se uzgajati i stolne sorte vinove loze.Teka tla, gline i ilovae nisu osobito preporuljive za uzgoj vinove loze, a kod nas ih ima i jakomalo. Ako se sadi vinova loza na takva tla, teren se mora prethodno hidromeliorizirati.

2. IZBOR SADNOG MATERIJALA

Glavni vanjski preduvjeti za izbor sadnog materijala jesu poznavanje tla, klime i poloaja. Nakonto se upozna sastav tla, karakteristike poloaja te karakteristike klime i lokacije na kojoje sesaditi vinograd, vri se odabir podloge i sorte.

2.1. Izbor loznih podloga

Odabir podloge ovisi o kemijskom sastavu tla, vrsti tla i klimatskim uvjetima u odreenom vino-gorju. Pravilan izbor podloge je od velike vanosti za uzgoj vinove loze. Ako ne odaberemo pravupodlogu za odreeni vinogradarski poloaj, moemo imati nepovoljan utjecaj na urod, kvalitetuuroda kao i na vijek vinograda.

Da bi lake odabrali podlogu za budui nasad dajemo pregled podloga u sljede oj tabeli:

Tablica 1. Razvrstavanje podloga prema prilagodljivosti za odre eni tip tla


11/80


Za podru je Hercegovine treba rei da se danas sve vie vinograda sadi na prostorima gdje je bila makija, koji su dosta suhi, pa je za iste bitno odabrati i pravu podlogu, te dovesti vodu,kako vinogradi ne bi patili od sue.

Za te terene mogu se koristiti sljedee podloge:

Gore navedene podloge se ubrajaju u vrlo bujne podloge i one su pored njihove iskoristivosti zasune terene mogu iskoristiti za proizvodnju veih uroda groa nie i srednje kvalitete.

Srednje bujne podloge su: Riparija x Rupestris 3309 C, Berlandieri x Riparija Kober 5BB,asla x Berlandijeri 41B

Slabo bujne podloge su: Berlandieri x Riparija 420 A, Berlandieri x Riparija SO4,Vitis riparija, Riparia x Rupestris 101-14,

Prema rajonizaciji iz 1977 godine na podru ju Mostarskog vinogorja preporuene podloge su:

Berlandieri x Rupestris 99R,110R, Teleki 8B-SO4, asla x Berlandieri 41B

Dozvoljene lozne podloge su:

Berlandieri x Riparia Kober 5BB, Telaki 5A, Teleki 8B, Rupestris du Lot (Mantikola),Riparia portalis

2.2. Kakvo a sadnog materijalaTrajnost i kvaliteta budueg vinograda ovisi o kvaliteti sadnog materijala, odnosno cijepa. Zapodizanje vinograda koriste se deklarirani jednogodinji cijep prve klase, koji zadovoljava vanjskimi unutarnjim karakteristikama.

1. Vanjske karakteristike kvalitetnog cijepa:

duina cijepa razvijenost korijenskog sustava sraslost podloge i plemke otpornost na pritisak na spojno mjesto cjelovita sraslost podloge i plemke debljina spojnog mjesta

Danas se najee sade paranirani cijepovi. Prednost im je olakana sadnja i odravanje nakonsadnje, a nedostatak prikrivena oteenja i opasnost od plijesni ispod parana.

2. Unutarnje karakteristike:

genetski potencijal podloge i plemke sortna istoa zdravstveno stanje (virusi, mikoze, bakterioze, toplazme)


12/80


Unutarnje karakteristike se ne mogu vidjeti, ali se mogu utvrditi ispitivanjem u ovlatenim ustanovamai pregledom u rasadnicima pri proizvodnji sadnog materijala. Genetski potencijal ovisi o predosnov-nom i osnovnom sadnom materijalu. Odgovornost je na rasadniarima i na institucijama koje pratematina stabla i matinjake podloga.

Lozni cijep nastao je meusobnim povezivanjem (cijepljenjem) dijelova vinove loze kojima bazalnidio ima razvijen sustav:

korijenov struk je najmanje duine 200 mm, s najmanje tri dobro razvijena i pravilnorasporeena korijena, a podloga 420A moe imati i dva dobro rasporeena korijena

spojno mjesto mora biti potpuno sraslo, pravilno formirano ivrsto, s dobro razvijenimizbojem, kojem bazalni dio iskazuje zadovoljavajuu dozrelost.

Najmanja tehnika istoa loznog i reprodukcijskog materijala u prometu je 96% po pakiranju.

Tehnikom neistoom dri se sav materijal koji je:

djelomino ili potpuno osuen materijal koji je iskrivljen materijal na kojem su vidljiva druga mehanika i druga oteenja

2.3. Izbor sorte

Rajonizacijom iz 1977. , sorte vinove loze (jo i danas na snazi) se dijele na: preporuene, dozvoljene,i zabranjene. Sortiment za Hercegovinu (mostarsko i litiko vinogorje) bio je sljedei:

vinske sorte-preporuene - crne: Alicante boushete, Blatina, Game bojadiser, Cabernet sauvignonMerlot, Saperavi

vinske sorte-preporuene - bijele: Krkoija, Rkaticeli, Smederevka, ilavka

vinske sorte-dozvoljene - crne: Plavka, Skadarka, Trnjakvinske sorte-dozvoljene - bijele: Bena, Kujundua, Toboluastolne sorte-preporuene: Afus ali, Beogradska besjemena, Italija, Kardinal, Kraljica vinograda,

Negotinski biser, Besjemeni hibrid VI-4, Besjemeni hibrid V-6stolne sorte-dozvoljene: Crveni drenak, Groanka, Muskat hamburg, Perlet, Smederevka,ljiva

Danas je ovakva sortna lista neodriva i ona bi, nakon donoenja novog zakona o vinu ove godine i izradenovih pravilnika, trebala pretrpjeti i odreene promijene. U Hercegovini se nakon domovinskog rata sadenove svjetske kvalitetne i vrhunske sorte: Plavc mali, Vranac,Syrah, Crni pinot, Zweigelt,Chardonnay,Cabernet franc. Neke sorte se naputaju kao to su: Smederevka, Kujundua, Rkaticeli i dr. to se tiestolnog groa, i tu se uvode nove sorte u nasade meu kojima su najzastupljenije:Viktoria, Matilde, Michelle paglieri, Black magic, Alfons lavale i dr.

3. PRIPREMNI RADOVI ZA PODIZANJE NASADA VINOGRADAVinova loza je kultura koja ostaje na zasaenom mjestu od 25 do 30 godina, a katkad i vie godina to ovisio intenzitetu proizvodnje. Zbog toga lozi u pripremnim radovima treba stvoriti najpovoljnije uvijete za razvojkorijena i nadzemnih dijelova loze. Samo dobro razvijeni trsovi mogu donositi visoke i redovite prirode.

Prije podizanja novog nasada treba obaviti i odreene pripremne radove, a to su:

1. ureenje proizvodnog prostora: kr enje prethodne vegetacije, planiranje terena, hidromelioracije2. agromelioracije: melioracijska gnojidba, rigolanje,3. priprema tla za sadnju vinograda.


13/80


3.1. Ure enje proizvodnog prostora

Vinogradeesto podiemo na terenima gdje je bio vonjak, vinograd ili ikara (makija). Na takvim po-vrinama treba obaviti kr enje i oistiti tlo od svih ostataka prethodne vegetacije (panjeve i korijenje). Ako je na povrini prije bio vinograd, potrebno je zbog rairenih virusnih bolesti odmoriti tlo, najmanjepet-est godina ili izvriti dezinfekciju tla prije nove sadnje vinograda. Kr enje se danas najee obavljastrojno (bageri-rovokopai) a rjee runo. Planiranje terena (ravnanje) se obavlja nakon kr enja i kuplje-nja kamena, ako ga je bilo. Ravnanje trena se izvodi i ako na odabranoj povrini za podizanje nije biloprethodne vegetacije ili drugih ostataka. Planiranje se ne radi jedino ako je teren ravan ili blago nagnut.Planiranjem terena nasipavaju se mikrodepresije, a breuljci se skidaju. Cilj je da se oborinske vode nezadravaju u mikrodepresijama koje mogu negativno utjecati na korijenski sustav, a time i naitav trs.Na poravnatim terenima lake se primjenjuje i mehanizacija, a i drugi poslovi se lake obavljaju. Ako sunagibi vei od 12-15% na tim terenima se izvode terase. Hidromelioracije su agrotehnika mjera kojomse reguliraju povrinske i podzemne vode. Suviak vode se odvodi otvorenim ili podzemnim kanalima(drenaa). Ako su podzemne vode visoke i ako se due zadravaju, to moe negativno utjecati na razvojtrsa.U tom sluaju rjeenje je ugradnja drenanog kanala. Kvalitetno izveden suviak vode je jamstvo daemo imati kvalitetno podignut nasad i nee doi do propadanja vinograda. Podzemne vode jedino mo-emo rijeiti ugradnjom podzemnih drenanih cijevi, a otvorenim kanalima rjeavamo slivne i povrinskevode. Podzemnom drenaom se vrlo uspjeno rjeava i problem tzv. pitavaca. Pitavci su mjesta nakojima se zadrava voda zbog postojanja vodonepropusnog sloja tla, odnosno, gdje nisu uspostavljeninormalni tokovi podzemni voda. Takva mjesta su stalni problem koji smetaju radu mehanizacije pa je tajproblem najbolje rijeiti u pripremnim radovima.

3.2. Agromelioracije

Agromelioracije su skup mjera kojima se poboljava tlo, da bi novi nasad dao to bolje rezultate. Jednaod najvanijih agromelioracijskih mjera je melioracijska gnojidba. Da bi imali redovite i visoke urode, tlomora biti dobro opskrbljeno dovoljnim koliinama hranjivih tvari i organskom materijom. Prije podizanjanasada potrebno je obaviti kemijsku analizu tla, osobito utvr ivanje fosfora, kalija, CaCO3 i organsketvari (humus). Gnojidba se obavlja prema preporuci laboratorija koji je obavio analizu tla. Melioracijskomgnojidbom se unose mineralna i organska gnojiva u tlo i ona se razbacuju poitavoj povrini prije rigola-nja. Procijenjeno je da tlo na kojem podiemo vinograd treba sadravati 10-15 mg/100g tla P2O5, 20-40mg/100g tla K2O5 te 2-3% humusa. U praksi se u melioracijskoj gnojidbi najee daju ista fosforna ikalijeva gnojiva (superfosfat, kalijeva sol), a u novije vrijeme se dodaju kompleksna gnojiva sa niskimsadrajem duika (NPK 7:14:21, NPK 5:20:30, NPK 7:20:30), te se u tla sa dovoljnim sadrajem kalija,a siromanim fosforom unosi formulacija NPK 12:52:0 (MAP), ( crvenice i karbonatna tla na vapnencu).Tablica 2. Preporu ene koli ine za melioracijsku gnojidbu


14/80


Do sada se nije dovoljno pridavala vanost magneziju, iako su mnogi vinogradi na tlima bogatim kalijemili vapnom gdje je izraen njegov nedostatak. Ta tla treba pognojiti sa magnezijevim gnojivom kizeritom(prirodni MgSO4 x H2O s 27 % MgO). U tlo treba unijeti oko 100 kg/ha MgO. Vee doze nisu prepo-ruljive jer se magnezij lako ispire. Veina naih tala je siromana organskom tvari, pa je potrebno u tlounijeti organska gnojiva da bi se njihov nivo u tlu poveao, a to moemo dodatkom: stajnjaka, komposta,treseta, ili zelenom gnojidbom.Tim mjerama znatno popravljamozikalna, kemijska i bioloka svojstvatla. Rigolanje je duboka obrada tla koja prethodi podizanju vinograda. Rigolanjem se mladom trsu stva-raju povoljni uvjeti za poetni razvoj.

Rigolanjem se:

prorahljuje tlo na dubini veoj od 50 cm,ime se popravlja struktura tla, poboljavaju vodozrani uvjeti i bioloka aktivnost; odstranjuju ostaci prethodne vegetacije; mijeaju horizonti tla; rasporeuju unesena organska i mineralna gnojiva u dublje horizonte gdje se razvija korijen.

Rigolanje se izvodi krajem ljeta ili poetkom jeseni. Dubina rigolanja se kree od 50 do 100 cm, a zavisi osvojstvima tla i klimi. Plitka propusna tla rigolaju se do 60 cm, a u vlanijim krajevima gdje su tla plodnija,dovoljno je rigolati do 70 cm dubine. Rigolanje se obavlja traktorima velike snage (90 do 150 kv), buldoe-rima, rovokopaima, bagerima, podrivaima ili riperima.

3.3. Priprema tla za sadnju

Rigolano tlo ostavlja se u otvorenoj brazdi odreeno vrijeme. Na taj nain akumulira se dovoljno vlage, apod utjecajem niskih temperatura stvara se povoljna struktura tla. Prije sadnje, kad se tlo prosui, obavljase tanjuranje, a nakon toga ravnjaem se poravna tlo. S tim su glavni pripremni radovi zavreni.

Na takvoj povrini dalje se obavljaju sljedei poslovi:

iskolivanje parcele, ureenje glavnih i sporednih puteva, odabir smjera redova, odabir razmaka sadnje, obiljeavanje sadnih mjesta.

3.3.1. Iskol ivanje parcele

Na veim povrinama potrebno je odrediti irinu i duinu table. Duina table je najpovoljnija od 100-130m. Dui redovi nisu povoljni zbog stabilnosti armature, a posebno tamo gdje puu jai vjetrovi. Dugi re-dovi nisu povoljni ni kod izvlaenja rozgve, jer se mora praviti vie prohoda traktora kroz isti red.

3.3.2. Ure enje glavnih i sporednih puteva

Glavni putovi postavljaju se okomito na smjer redova. Njihova irina je od 5 -7 m da bi se omoguionormalan prolaz strojeva i vozila. Sporedni putovi se izvode u smjeru redova i okomiti su u odnosu naglavni, a njihova irina je od 3 - 5 m.

3.3.3. Smjer redova

Smjer redova ovisi o konguraciji terena i ekolokim uvjetima poloaja. Smjer redova je uvjetovan savie faktora, a oni su: smjer puhanja vjetrova, oblik parcele, osunanost poloaja i dr. U naim vinogorji-ma najbolji se ipak smatra smjer sjever - jug ako vjetar ne diktira neki drugi smjer.


15/80


U pojedinim godinama, ako je smjer redova istok zapad, a temperature u srpnju i kolovozu iznad38 C, sa june strane reda na osjetljivim sortama imamo pojavu oegotina na bobicama i to po-sebno ako je pojava visokih temperatura u fazi intenzivnog porasta bobice (kraj lipnja ili poetaksrpnja). tete mogu biti vrlo velike, osobito u onih vinogradara koji u prorjeivanju listova okocvjetova to naprave drastino (otkidnu sve listove oko grozdova). Najvee tete su kod osjetljivihsorti kao to su: Blatina, Trnjak, Vranac Smederevka i dr. Na terenima na kojima su vjetrovi jaki iesti potrebno je raditi vjetrozatitne pojaseve. Na malim povrinama smjer redova ogranien jeoblikom parcele, pa se smjer redova uglavnom postavlja smjerom duine parcele. Na veim povr-inama se pri izboru smjera redova pazi i na bitne tehnoloke operacije (obrada, zatita, gnojidbai berba) kako ih to vie racionalizirati. Na nagnutim terenima redovi trebaju biti tako postavljenida eroziju svedu na minimum.

3.3.4. Razmak sadnje

Razmak sadnje ovisi o mnogo faktora:

ekolokim uvjetima stanita, kon

guracija terena, uzgojnom obliku,

bujnosti podloge i sorte, tehnolokoj liniji strojeva.

Danas se pri izboru sadnje najvie pazi na to kakvome se mehanizacijom obavljati obrada izatita vinograda. Za traktore do 30 ks razmaci su manji i oni se kreu od 1,2 - 2,2 m izmeu re-dova, ovisno o specinosti pojedinih vinogradarskih krajeva, te od 0,7 - 1,2 unutar reda. Za veetraktore razmaci su vei i izmeu redova se kreu od 2,2 - 3,0 m, a razmaci unutar reda se kreuod 0,9 - 1,0 m. Broj sadnica po hektaru kod vinskog groa se kree u rasponu od 2777 do 8333trsa. Kod uzgoja stolnih sorti razmaci su uglavnom ogranieni uzgojnim oblikom i kreu se od 2,8do 3,5 izmeu redova i od 1,3 do 2,0 m u redu. Po hektaru broj trsova je u rasponu od 1587 do2747 komada.3.3.5. Obiljeavanje (markiranje) sadnih mjesta

Kod sadnje potrebno je obiljeit sadna mjesta. Na veim povrinama redovi se obiljeavaju pomo-u geodetskog instrumenta (teodolit), tako da se odredi pravac prvog reda, a drugi redovi morajubiti pod pravim kutom u odnosu na prvi red. Ako se sadi u jame svako mjesto se odredi koliem,a ako se sadi u brazde, kolce je dovoljno postaviti 20 - 30 m udaljenosti.Na manjim povrinamanajprije se odredi prvi red na najduem dijelu parcele, a prema njemu se odreuju ostali redovi. Zamarkiranje se koristi dobro nategnuta ica na koju se oznae razmaci sadnje lako vidljivom bojom.

4. SADNJA4.1. Vrijeme sadnje

Vinograde moemo saditi u jesen ili proljee. U principu, najvie se sadi u proljee jer nakonzimskih mrazeva i tlo ima bolju strukturu pa je i sadnja samim tim kvalitetnija. Sadnjom u proljeeizbjegne se i utjecaj niskih temperatura na sadnicu. Na lakim tlima treba saditi ranije, a na teimkasnije. Ako se sadnja ne zavri do polovice oujka, sadnice se morajuuvati u hladnjai na tem-peraturi od 2 - 5C kako bi se sprijeilo pokretanje linfe, koja uzrokuje pupanje loznih cijepova kojeposlije moe natetiti primanju, tj. uspijevanju vinograda. Ako se sadi kasnije potrebno je osigurativodu kako bi se cjepovi mogli zaliti u poetku svog razvoja. Najkasniji rokovi za sadnju u Herce-govini su polovica svibnja.


16/80


4.2. Sadnja

Prije sadnje potrebno je korijen cjepova prikratiti i ukloniti oteeno korijenje, a ako se sadnja vrihidroburom, prikraivanje korijena je na 2 - 3 cm. Cjepove prije sadnje treba namakati u vodi od24 - 36 sati. Neposredno prije sadnje dobro je cjepove drati u kai napravljenoj od vode, zemlje i

svjee balege u omjeru 1:1:1. Sadi se po lijepom, suhom i toplom vremenu. Saditi u mokro tlo je rizik.Saditi moemo na vie naina: runa sadnja kopanjem jama runa sadnja uz pomo hidro-ureaj runa sadnja u redove strojna sadnja

Crte 1. Runa sadnja kopanjem jama

JAMA - SADNO MJESTO JEDNOGODINJI CIJEP POSA ENI PARAFINIRANI CIJEPa - grudasta i neplodna zemlja a - s jednom mladicom a - sipka zemljab - sipka i plodna zemlja b - pripremljen cijep za sadnju b - stajski gnoj

c - zemljad - paranirani cijep

Vinogradar odluuje na koji nain e saditi, a nain sadnje najvie ovisi od konguracije terena,veliine parcele i dr.

Slika 2.Sadnja hidro-ureajem (Foto:M.Gapar)


17/80


5. ARMATURAZa vinovu lozu koja je penjaica, potrebno je osigurati armaturu da bi se uspjeno uzgajala. Neka-da se uzgajala i bez armature, ali to je danas naputena tehnologija uzgoja. Na nekim lokacijamau Dalmaciji se i danas uzgaja na taj nain. Danas je podizanje modernih nasada nezamislivo bez

oslonca (armature). Armatura se sastoji od stupova, ice, sidra (ankera), razliitih zateza

a ice idodatnih pomagala (kukica, inox-nosai, lanci i dr.).

5.1. Stupovi

Supovi su temelj armature. Postavljaju se u paralelnim pravcima, a svaki pravac predstavlja redvinograda.Na poetku reda postavljaju se takozvani eoni stupovi, a na odreenom razmaku sepostavljaju i ostali stupovi. Stupovi se postavljaju u iskopane jame ili se zabijaju u tlo bez prethod-nog kopanja jama. Stupovi se mogu postavljati runo, ali i strojno.Traktor ima prikopan posebanureaja pomou kojeg se vri zabijanje stupova. Stup treba biti dovoljnovrst (u tlu i nadzemnidio) tako da se armatura ne ljulja. Stupovi se u tlo zabijaju oko 60 cm. Na pjeskovitim tlimapostavljaju se dublje oko 80 cm da ne bi dolo do naginjanja redova. Na terenima gdje puu jaivjetrovi takoer se postavljaju dublje ili se postavljaju gue u redu. Stupovi se izrauju od drveta,betona (armirani i prenapregnuti), plastike i metala. Stupovi za armaturu mogu biti sa izbuenimrupama za provlaenje ica ili bez njih. Dimenzije stupova su razliite, a najee su od 2,0 do 2,8m, a ako se postavlja mrea protiv tue potrebni su znatno dui (iznad 5 m). Kod nas na tritu semogu kupiti stupovi dimenzija: 9x7x260 cm, 8x8x250 cm i drugih dimenzija, najee sa probue-nim rupama za icu (najee sa 7 rupa).

5.2. Sidrenje eonih stupova

Sidrenje (uvrenje) eonih stupova se izvodi na dva osnovna naina:

razliitim tipovima naslanjanjaeonog stupa na kosi oslonac, razliitim vezanjem koso poloenog vrha stupa icom za sidro, koje jevrsto postavljeno u zemlji.

Sidro moe biti: vei kamen, armiranobetonski kamen sa eljeznom ilielinom icom, ili gotovitipovi elisnih vijaka (puevi) razliite veliine koji se uvijaju u tlo.

Slika 3. Crte 2.Sidrenje sa icom (Foto:M.Gapar) Razliita sidra izraena od kamena, betona i eljeza


18/80


5.3. ica

ica slui za vezanje rodnih elemenata (krakova i lucnjeva), te vezanje i provlaenje gibljivihdijelovatrsa (jednogodinje mladice). Broj ica ovisi o nainu uzgoja, a kree se naj ee od 5do 7. Osnovna ica na koju se veu krakovi i lucnjevi je veeg promjera, najee od 2,8 do 3,2

mm. Ostale ice su manjeg promjera, naj ee od 2,o do 2,5 mm. ice su pocinane, a mogubitieline (1,6 do 2,0 mm) i od inoxa. Najvie se upotrebljava pocinana ica. U vinogradar-stvu koriste se francuske i njemake oznake za icu, a pod tim oznakama ica se moe na i iu naim trgovinama:

Francuske oznake

Br.Promjer umm

Duljina um za 1 kg

Teina u kgza 100 m

10 1,5 72 1,3911 1,6 64 1,5612 1,8 50 2,013 2,0 42 2,4514 2,2 35 2,9615 2,4 29 3,5216 2,7 23,5 4,3817 3,0 18 5,5118 3,4 14 7,0719 3,9 11 9,31

20 4,4 8,1 11,35

ica sa kojom se vee (zatee) stup i spaja sa sidrom je naj ee promjera od 3,5 do 5,0 mm.

5.4. Zateza i

Tijekom prve 2 - 3 godine zatezai nisu potrebni, ali nakon prvog veeg uroda ili nakon jaeg ne-vremena dolazi do istezanja ica pa ih je potrebno zategnuti. To zatezanje moemo izvesti na dvaosnovna naina.

runo zatezanje otputanjem ica na jednomeonom stupu ili na obaeona stupa te ponovoksiranje krajeva ice nakon dotezanja, runo zatezanje ice bez oslobaanja krajeva ice. U tom sluaju treba

rabiti zatezae kojih na tritu ima vie tipova. Osnovna razlika je u nainupostavljanja: jedni se moraju staviti kad i ica a drugi se mogu i naknadno.

Lanci duine oko 30 cm vezani na krajevima ica na vrlo jednostavan nain poveavaju uinak na-tezanja ice. Natezanjem se samo promijeni noseilanak lanca (karika) na kukicieonih stupova.Skidanjem ica koje se nateu na ovaj nain moe se ubrzati i olakati rezidba u vinogradu.

Njemake oznake

Br. Promjer ummDuljina um za 1 kg

Teina u kgza 100 m

20 2 44 2,422 2,2 36 3,025 2,5 28 3,628 2,8 22 4,531 3,1 16,7 6,034 3,4 14,3 7,138 3,8 11,1 9,042 4,2 9,1 11,0


19/80


5.5. Dodatni nosa i

Kod uporabe stupova bez rupa za ice potrebni su dodatni nosai ica. Oni se najee izraujuod visokokvalitetnih inox materijala te se maticama i vijcima privruju na stupove. Nosai sepostavljaju horizontalno na svako mjesto prolaska ica na stupu, i na njima najee nema rupapa se ice postavljaju odozgo u za to predviene utore (licevi). Postoje i nosai, metalne obuj-mice, koji opasujui stup na njegovu gornjem dijelu, slue kaovrste toke od kojih se icom na-pinje veza prema sidru (ankeru). Kod drvenih stupova za dranje ica predviene su kuke u oblikuslova L ili Uavli. Duljim krajem ulaze u drvo, a mogu se zabiti ili uvrtati ako su sa navojem zadrvo. ice u vinogradu sjede na L kukicama i prema potrebi se ice mogu lako skinuti. U rezidbise mogu skinuti, olakati i ubrzati posao.

6. NJEGA VINOGRADA U PRVOJ GODININjega vinograda u prvoj godini sastoji se od:

pljevljenje nepotrebnih mladica vezanje mladica uklanjanje (skidanje) zaperaka vrikanje izraslih mladica obrada tla zatite protiv bolesti i tetnika

6.1. Pljevljenje mladica

U kretanju vegetacije potjera puno mladica pa ih mi moramo svesti na dvije. Ostale troe punohranjiva pa ih uklanjamo, a najbolje dvije ostavljamo radi stvaranja vee koliine asimilata i boljegrazvoja korijena. Dvije mladice ostavljamo i radi smanjenja rizika od stradavanja od tue ili nekog

drugog oteenja. U Hercegovini sve vie vinogradara u prvoj godini ne vri pljevljenje mladica.Trs se slobodno razvija sa svim potjeralim mladicama i zapercima. Rezidbom naredne godine se

sve nepotrebno odstrani, a ostavi se reznik sa dva glavna pupa izega se razvijaju nove mladice. Ako u prvoj godini pustimo vinovu lozu da slobodno raste neemo imati trokova zelene rezidbekao ni vezanja mladica. Ostaju nam poslovi obrade tla, zatite od bolesti i tetnika kao i eventual-no navodnjavanje u prvoj godini uzgoja vinove loze.

Slika 4.i 5.Vinograd u 1.god.bez pljevljenja (M.Gapar)


20/80


6.2. Vezanje mladica

Mladice su vrlo krhke i osjetljive na vjetar pa ih je potrebno vezati kad dostignu veliinu 25 do 30 cm.Prije ih ne trebamo vezati jer lako mogu otpadati od cijepa. U tijeku vegetacije ih jo veemo 2 do 3puta na svakih 25 do 30 cm. Kolci oko kojih veemo mladice vinove loze mogu biti od: drveta, plastikei metala, a vezivo moe biti paga, lik ili plastika.

6.3. Uklanjanje zaperaka

Mladica koja raste iz pazuka peteljke lista sa jednogodinje mladice su zaperci. U jednogodinjemnasadu mi ih trebamo zakinuti ili odrezati s tim da ostavimo dva bazalna lista kojie dobro doi mladojbiljci iz dva razloga:

smanjuje se mogunost zimske pozebe pupa (za razliku da vrimo zakidanje tik iznad pupa) zbog poveane lisne mase omoguuje se biljci stvaranje vee koliine asimilata (eera)

Treba kazati da ne prikraivanje zaperaka poveava veu opasnost od bolesti pa samim time pove-ava i trokove oko zatite vinove loze (zbog poveanog broja lia stvaraju se povoljni mikroklimat-ski uvjeti za bolesti).

6.4. Vrikanje izraslih mladicaKad mladice nakon sadnje narastu do oekivanog porasta (najee iznad 130 cm) vrimo obaveznovrikanje mladica. Mladice prikratimo da bi obuzdali njihov porast a samim time potakli odrvenjevanjei dozrijevanje istih. Samim vrikanjem potiemo razvoj i rast zaperaka.

6.5. Obrada tla

Obradom tla sa razliitim radnim tijelima runo ili strojno, ulazi se u tlo koje se rahli, usitnjava, te pre-kida kapilarnost i uklanjaju korovi. Ulaskom radnih tijela u tla unosi se u tla i kisik koji je jako potrebanza razvoj korijena. Obradom tla sprjeava se kapilarnost, te uklanjajui korove bitno se smanjuje is-paravanje vode iz tla,uvajui je za potrebe trsa. Obradom tla pospjeuje se mineralizacija humusate samim time indirektno se biljci doziraju pristupaniji oblici hranjiva. Obradom tla se potie i razvojmikroorganizama tlu, poveavajui njegovu biogenost. Konaan rezultat svih ovih poteza je povea-nje plodnosti tla, korijen trsa se bolje razvija, a samim time biljka prije dolazi na rod to nam je i cilj. Usvemu bitno je naglasiti da se u prve tri godine ne smiju koristiti herbicidi u odravanju tla pa je prostor ispod trsa obavezno potrebno runo okopati u toku vegetacije dva do tri puta, a meuredni prostor mo-emo uradit mehanizacijom ( 3 do 4 kultiviranja u toku vegetacije). Broj okopavanja najvie ovisi da li jesuna godina ili ima vie iee oborina u vegetaciji (u sunijoj godini dovoljnae biti dva okopavanja,a u kinijoj do 4 okopavanja). Dovoljno je ve 5 cm prosjene dubine okopavanja (plia tla malo dublje,a tea plie). U jesen je meuredno potrebno vinograd uzorati sa plugom dubine od 20 do 25 cm.

6.6. Uklanjanje brandusa

U prvoj godini nakon sadnje razvija se korijenski sustav, a pored glavnog korijena u pojedinih trsovarazvija se povrinsko korijenje (brandusi). Brandusi se mogu razviti ne samo iz plemke, nego i izgornjeg nodija podloge. Branduse treba ukloniti, jer ako se ne uklone, mogu preuzeti ulogu glavnogkorijenja koji se slabije razvija, a u konanici to moe dovesti do propadanja trsa. Branduse uklanja-mo u fazi mirovanja vegetacije (kasna jesen, zima).

6.7. Zatita protiv bolesti i tetnika

Zatita od bolest i tetnika u prvoj godini se uglavnom svodi na zatitu od peronospore i pepelnice.tetnici nisu velika prijetnja, a ako se pojave, to su uglavnom tetnici u kretanju vegetacije (pipe,cigara, grba, korak) i to su vinogradi koji su u blizini ume. U posebnom poglavljuemo se detaljnijepozabaviti bolestima i tetnicima vinove loze i programom zatite.


21/80


7. UZGOJNI OBLICI VINOVE LOZE

Vinova loza je penjaica pa se ona lako prilagoava razliitim oblicima i nainima uzgoja. Kad sevinogradar odluuje kojie se oblik i nain uzgoja odabrati mora se paziti na sljedee:

ekoloki uvjeti svojstva sorte postizanje redovita uroda groa (kvaliteta i kvantiteta) nesmetana primjena strojeva u proizvodnji

Svi uzgojni oblici sastoje se od istih elemenata: stabla, krakova, ogranaka, lucnjeva i reznika. Uz-gojni oblici su dobili nazive po svom izgledu (ravasti, lepezasti, kordonac), po imenu autora kojiga je prvi primijenio (Guyot, Moser, Sylvoz), po nainu reza i nainu vezanja lucnjeva (riblja kost)i po kraju u kojem se primjenjuje (istarski, splitski, bordoki).

Uzgojni oblici se dijele prema:

visini stabla razvijenosti elemenata rodnog drva i prema optereenju

Prema visini stabla razlikujemo:

niski uzgoj (stablo do 40 cm) srednji uzgoj (stablo od 40 do 120 cm) povieni uzgoj (visina stabla od 120 cm do 160 cm) visoki uzgoj (visina stabla iznad 160 cm)

Prema broju rodni pupova razlikujemo: male sustave uzgoja (do 25 rodni pupova na trsu) velike sustave uzgoja (od 25 do 60 rodnih pupova na trsu)

Prema grai osnovnog kostura trsa i vrsti armature (naslona) sustave uzgoja dijelimo na:

jednostavne (ravasti, Guyot, dvokrak, i dr.) sloeni (kordonci, pergole i sl.)

U Hercegovini su zastupljeni najee sljedei uzgojni oblici: dvostruki kordonac, ravasti, jednostrani

kordonac i modicirani kordonci (na kraju krakova imamo elemente Guyo sustava).U posljednje vrijeme se uvodi Guyotov uzgojni oblik kao i dvokraki Guyotov uzgoj.


22/80


7.1. Sustavi uzgoja

U ovom pregledu uzgojni oblika opisatiemo one sustave uzgoja koje mi najee susreemo nanaem terenu i koji su primjenjivi u naim vinogorjima.

Ti uzgojni oblici su:GUYOT UZGOJ ILI JEDNOKRAK

Ovo je jedan od najjednostavnijih sustav uzgoja sa mjeovitim rezom. Jednostavan je za formirati,manje je optereenje trsa te omoguava redovit i kvalitetan urod. Omoguava brzu i jednostavnuberbu. Formira se kroz tri godine postupno i uetvrtoj godini imamo formiran uzgojni oblik kojiedonijeti urod. Ova uzgojni oblik ima jedan reznik sa 2 pupa i lucanj koji ima 8 do 10 pupova (izglednakon rezidbe uetvrtoj godini). Da bi mogli konano u etvrtoj godini imati formiran Guyot uzgojnioblik u treoj godini rozgva se ree na visinu uzgoja 60 do100 cm, tijekom vegetacije njeguju sedo etiri mladice koje se veu uz ice, a sve ostale se pljevljenjem odstrane u poetku vegetacije.

Za ovaj uzgojni oblik preporuuje se razmak sadnje 1,8 - 2,0 m red od reda, a u redu 0,6 - 0,8m,te da se naizmjenino ostavlja dugo rodno drvo, jedne godine lucanj na jednoj strani, a drugegodine na drugoj strani.

Crte 3. Jednokraki Guyotov uzgoj

a - prije rezidbe b - nakon rezidbe

DVOKRAKI GUYOT UZGOJ

Takoer kao i jednokrak, i dvokraki uzgoj je jednostavan za oblikovanje, ali je vee optereenjetrsa. Omoguava redovit i kvalitetan urod. Groe je jednolino rasporeeno, a osigurava i uin-kovitiju zatitu od bolesti, a i berba je jednostavna. Na stablu se uzgoje dva kratka kraka koja susmjetena raljasto u pravcu reda, te se na svakom od njih ree na lucanj i reznik po sustavuGuyot, dobiva se dvokraki uzgojni oblik sa 20 do 24 pupa po trsu. Krakovi se formiraju tako da seu etvrtoj godini dvije rozgve reu na 3 do 4 pupa do visine uzgoja. Na svakom se kraku uzgojepo dvije mladice. U petoj godini se na svakom kraku ree na lucanj i reznik.


23/80


Crte 4.Dvokraki Guyot uzgoj

1. orezani trs u proljee tree god.2. orezan trs u proljee etvrte god.3. orezan i formiran trs u proljee pete godine

Razmaci sadnje variraju od 1,3 do 2,5 m izmeu redova i 0,7 do 1,2 unutar reda. Ipak preporua serazmak izmeu redova 1,8 do 2,2 m.

RA VASTI OBLIK UZGOJA - EN GOBELT

Ovaj nain je takoer jednostavan nain uzgoja koji je prije jako bio zastupljen u Dalmaciji i Hercego-vini. Danas ga vinogradari sve vie naputaju jer se skoro svi vinogradi podiu sa armaturom. Rava-sti uzgoj je uzgoj bez naslona. To je niski uzgoj s visinom stabla od 20 do 60 cm. Stablo se grana natri do pet krakova rasporeenih u prostoru u obliku pehara. Redoviti rez sastoji se u ostavljanju samopo jednog reznika sa 2 do 3 pupa na svakom kraku. Postupak oblikovanja: u treoj godini najboljamladica se ree na visinu uzgoja, to je i visina stabla trsa.Tijekom vegetacije razvite se iz rozgvemladice. Dvije do tri vrne bitie budui krakovi koje naredne godine reemo na reznike sa 2 do 3pupa. Najei razmaci sadnje su 1,2 - 1,6 m izmeu redova i 0,9 - 1.1 u redu.

Slika 6.Ravasti oblik uzgoja


24/80


KORDONCI (jednostrani i dvostrani)

Kordonci su sloeni uzgojni oblici i za sve kordonce je zajedniko da se na odreenoj visini formiraju krakovi, i to u jednom smjeru (jednostrani) ili u oba smjera (dvostrani). Uzgoj stabla jednak je zasve kordonce. To su srednji ili povieni uzgojni oblici sa stablom najee od 80 - 120 cm. Do sada

su bili suvremeni sustavi, a danas se polako naputaju.Formiranje kordonca:

Prve godine razvija se jedna mladica koja se vee uz kolac;Druga godina: cijep se oree na dva pupa i uzgoje se dvije mladice od kojih se jedna ukloni po-etkom tree godine u rezidbi;Trea godina: ostavlja se jedna mladica koja se ree na visinu uzgoja, a na vrhu se uzgoje dvijemladice,potrebne za formiranje krakova;etvrta godina: dvije mladice (ostavljene za formiranje krakova) reu se na 3 - 5 pupova i veu sevodoravno na icu.Vrni pup je okrenut prema zemlji. Iz pupova se razviju mladice koje se prori-

jede na (15 20 cm) potreban razmak.Peta godina: vrna mladica ree se na konanu duinu.Ostale mladice (rozgva) ree se na rezni-ke od 2 pupa, i to su ogranci ili trljci.

Slika 7. Jednostrani kordonac (Foto:M:Gapar) Slika 8. Dvostrani kordonac (Foto:M:Gapar)

Kod uzgoja loze na kordonskom uzgojnom obliku nakon petnaestak godina pojavljuje se problemsa izduenim ograncima (trljcima) pa je takve vinograde potrebno podmlaivat, uzgojiti mladiceiz spavajuih pupova koji su potjerali iz krakova i od njih formirati mlade ogranke, a stare otpilati.


25/80


Crte 5. Izdueni ogranci Crte 6. Obnova izdueni ogranaka

PERGOLE

Ovi sustavi uzgoja odreeni su nainom izvedbe naslona. Ima ih vie tipova, ravnog krova, kosogkrova, jednostranih i dvostranih. Slika 9 i 10. Uzgoj stolnog groa (Kalifornija)

Crte 7. Shema jednog tipa pergole (u obliku slova Y)

U Hercegovini i Dalmaciji najee kao sjenila, za zatitu od sunca, uz kue imamo raznih tipova pergola.Na okunicama uz krajeve vrta najee susreemo pergole otvorenog ravnog ili otvorenog kosog krova.


26/80


8. REZIDBA8.1. Vrijeme rezidbe

Rezidbom se prikrauje jednogodinja rozgva i njome se regulira rodnost vinove loze. Samim timereguliramo vegetativni porast, prinos i kvalitetu uroda, te rezidbom odravamo i uzgojni oblik. Poredrezidbe u zrelo (rezidba rozgve) imamo i rezidbu u vegetaciji (rezidba mladica).Vrijeme rezidbeutjee i na kretanje vegetacije. Rezidbu moemo obavljati od kraja jeseni (kad list otpadne) pa doproljea (do kretanja vegetacije). Ako reemo jako rano (nakon opadanja lista) i vrlo kasno (u proljeekad vegetacija krene) djeluje se na kasnije kretanje vegetacije, a time i na kasnije dozrijevanjegroa, ali i na poveanje uroda. Vei proizvoai groa zbog velikog obima posla kreu u rezidbupoetkom prosinca dok manji vinogradari taj posao obavljaju uglavnom za lijepih dana u sijenju iveljai. Rezidba po zimi uzrokuje ranije kretanje vegetacije, ali i bolje dozrijevanje groa.

8.2. Alat i pribor za rezidbu

Rezidba se obavlja sa vinogradarskim karama (s jednim sjeivom) i vinogradarskom pilom. Bitno

je da je alat dobre kvalitete (otar). Pored ovog osnovnog alata dobro je da reza u maloj torbici imapri ruciiste krpe (zavoj), 70 % alkohol, brus za kare ini brusni papir. Reza treba imati kvalitetnui toplu odjeu i obuu kao i drugu zatitnu opremu (naoale, titnik za ui, rukavice), jer radi naotvorenom prostoru po zimskom vremenu.

8.3. Pravila reza

Imamo nekoliko osnovnih pravila kojih se treba reza u rezidbi vinove loze pridravati, a ona su:

poznavanje pravila rodnosti, rodni su pupovi koji su smjeteni na jednogodinjoj rozgvi, a koja je izrasla na dvogodinjoj,

Crte 8. Vrste drveta na trsua) jednogodinje rodno drvo (rozgva, prut)b) dvogodinje drvoc) trogodinje ili viegodinje drvod) jednogodinja nerodna grana (mladica, izboj, mlaz)e) viegodinje - staro drvo - stablo trsa

svakom trsu se prilazi pojedinano, rezati ga sa panjom pazei na njegovu bujnost i sortnukarakteristiku. Neke sorte rode na kratkom drvu (reznici), neke na dugom (lucanj), a treeraaju na kratkom i dugom drvu (mjeovita rezidba - reznici i lucnjevi),


27/80


Crte 9. Duina jednogodinjeg rodnog drva

a) prigojni reznik s jednim pupom (kratki reznik)b) prigojni reznik s dva pupa (reznik)c) prigojni reznik s 3 - 5 pupova (dugi reznik)d) kratki lucanj s 6 - 8 pupovae) dugi lucanj s vie od 8 pupova

reza treba paziti koliko ostavlja rodnih pupova po trsu i ukupno po hektaru, pri rezidbi i izvlaenju orezane rozgve treba paziti da se ostavljeni pupovi ne bi na trsu otetili, rez nakon zadnjeg pupa na rezniku kao i na lucnju mora biti uinjen koso, s kosinom nasuprot

posljednjem pupu, da se sok, dok loza suzi, ne slijeva po pupu,

Crte 10.Nain rezanja rozgve na reznicima i lucnjevima:a) i b) nepravilnoc) pravilno Crte 11.

Nain reza starih reznika i lucnjeva:a) nepravilno(rez starog drva predaleko od zadnje rozgve)b) nepravilno(rez starog drva predaleko od zadnje rozgve)c) pravilno(rez starog drva do 1 cm od zadnje rozgve)


28/80


Crte 12.Raspored prigojnog reznika i lucnja pri rezu:a) nepravilno (reznik pozicijski iznad lucnja-bre izduivanje ogranaka)b) pravilno (reznik pozicijski ispod lucnja-sporije izduivanje ogranaka)

Crte 13.Odstranjivanje starog lucnja i oblikovanje novog reznika i lucnja:a) prije rezab) poslije reza

Crte 14.Mjeoviti rez kombinacijom iz starog lucnjaa) prije rezab)nakon reza


29/80


Crte 15.Mjeoviti rez kombinacijom iz starog lucnja:a) prije rezab) poslije reza

Crte 16.Rez jednogodinjeg nerodnog drvaa) prigojni reznik s jednim pupom (ep)b) prigojni reznik s dva pupa

duina izmeu zadnjeg pupa i kosog reza je od 2 - 3 cm, reza treba imati ist rez, to jest ne smije ostavljat trljke, to znai da alat za rezidbu

koristi tako da nema trljaka, samim timee omoguiti da rane nakon reza brzo zarastaju ida patogeni mikroorganizmi imaju manju ansu da ugroze zdravlje trsa,

svaki reza treba rezati svoj red, nikako dva ili vie rezaa jer moe doi do posjekotina iliozljeda, a moe doi i do ozljeda oka uslijed trzanja odrezane rozgve,

rezidbu treba zavriti prije bubrenja pupova (najmanje deset dana prije vunastog pupa), rezidbom ne smijemo iscrpit trsove, ve suprotno, rez treba osigurati solidan urod, nipoto

najvei uz ouvanje trsa u dobroj kondiciji za dugi niz godina.


30/80


9. GNOJIDBA VINOGRADAJedna od najvanijih agrotehnikih mjera za postizanje redovitog rasta i rodnosti vinove loze je gnojidba.Unoenje hranjiva putem korijena ili preko lista u pojedinim fenolokim fazama razvoja osigurava lozinormalno odvijanje metabolikih procesa. Za rast i razvoj vinove loze potrebni su makro i mikroelementi.Veinu ih loza uzima iz prirode, a samo jedan dio iz gnojiva proizvedeni na gospodarstvu i mineralnihgnojiva proizvedeni na industrijski nain. Ugljik (C), kisik (O) i vidik (H) loza uzima iz okolia,ine preko90% loze, a ostatak su biogeni elementi. Glavni ili makroelementi o kojima se u gnojidbi najvie vodirauna su: duik (N), fosfor (P), kalij (K), kalcij (Ca), magnezij (Mg) i sumpor (S), a najvanija su prva tri.Loza ih treba u veim koliinama pa se zovu i makrohranjiva. Vinovoj lozi su potrebni i mikroelementi:bor (B), mangan (Mn), bakar (Cu), cink (Zn), eljezo (Fe). Gnojidbom se popravljaju kemijska svojstva,mikrobioloka aktivnost, vodno-zrani reim te ukupna plodnost tla. Ako imamo nedostatak nekog odhranjiva na lozi se pojavljuju tipini simptomi u vegetaciji na liu ili mladici. Na osnovu tih karakteristinihsimptoma moemo doi do zakljuka koji makro odnosno mikroelement nedostaje. Osim vizualno, mo-emo utvrditi kojih hranjiva nedostaje kemijskom analizom tla i kemijskom analizom lia u laboratoriju.Svakako trebamo kod podizanja vinograda napraviti kemijsku analizu tla da bi se utvrdilo stanje hranjivau tlu te napravila preporuka za melioracijsku gnojidbu. Kemijsku analizu tla treba raditi svakih nekoliko

godina u rodnom vinogradu da bi se utvrdili nedostaci makro i mikroelemenata u tlu. Na osnovu dobi-venih rezultata utvr uje se vrsta i koliina gnojiva koje treba dodavati u tlo. U tijeku vegetacije mogu semakro i mikroelementi nadomjestiti primjenom tekuih gnojiva. Najvanije je da se u osnovnoj (jesenskagnojidba) gnojidbi dodaju potrebne koliine potrebnih hranjiva, a moe se jedan dio dodati u dopunskoj(proljee-ljeto) gnojidbi.

U vinogradima koji su podignuti na pjeskovitim tlima (velika ispiranja hranjiva) bolje je osnovnu i do-punsku gnojidbu raditi u vie obroka, a posebno ako se radi o duiku. Mineralna gnojiva mogu bitipojedinana (jedan kemijski element) i sloena (vie kemijskih elemenata). Organska gnojiva (stajnjak,kompost, treset) vani su za poveanje organske komponente u tlu (humusa). Humus u tlu pojaava radmikroorganizama te popravljazika i kemijska svojstva tla. Prema stupnju opskrbljenosti sa pristupa-nim fosforom i kalijem za potrebe vinove loze tla se dijele:

Ovi gore navedeni podaci vani su za odreivanje potrebnih koliina gnojiva za melioracijsku gnojidbu(gnojidba na zalihe) prije sadnje vinograda i za odreivanje koliine gnojiva u redovitoj godinjoj gnojidbi.

Prema vremenu primjene gnojiva razlikuje se:

osnovna gnojidba koja se izvodi u jesen u kombinaciji sa obradom vinograda; dopunska gnojidba koja se izvodi u proljee i tijekom vegetacije.

Osnovna gnojidba se obavlja u jesen, odmah nakon berbe, s kompleksnim NPK gnojivima koja sadremalo duika, vie fosfora, a najvie kalija. To su najee kombinacije: NPK 5-20-30 S, NPK 7-20-30,NPK 6-18-36, NPK 8-26-26, NPK 7-14-21.Budui da su fosfor i kalij slabo pokretni u tlu, potrebno ih je unijeti u tlo gdje je razvijena glavnina korijenskog sustava, to jest, najbolje ih je zaorati na dubinu od 20 do 30 cm.Uz osnovnu gnojidbu sa mineralnim gnojivima, u jesen treba obaviti i gnojidbu sa organskim gnojivom(stajskim gnojem). Gnojidbu sa stajnjakom treba obavljati svako tri doetiri godine u koliini od 30 do 40tona po hektaru.


31/80


U vinogorjima u kojima se proizvode vrhunska vina sa zemljopisnim porijeklom treba koristiti mineralnagnojiva bez klora.Gnojidba se u proljee obavlja prije kretanja vegetacije i to sa gnojivima kod kojih je vieduika, a manje fosfora i kalija. Najea gnojiva su: NPK 20-10-20, NPK 15-15-15. Ako je ukupna potreba fosfora i kalija dodana u jesen, u proljee se onda doda samo duino gnojivo(UREA ili KAN). Prehranu vinove loze uvijek treba obaviti do cvatnje, a to je najbolje u Hercegovini na-praviti u travnju, najkasnije do tree dekade svibnja. Za prehranu koriste se: UREA, KAN ili NPK 20-10-10. U pojedinim fazama rasta mogu se uoiti i nedostaci nekih mikrohranjiva (eljeza, bora, mangana,magnezija), a njihov nedostatak rjeava se primjenom tekuih gnojiva, koji se unose u biljku preko lista(folijarna prehrana). Danas je velika ponuda gnojiva koja sadre mikroelemente, a nekaemo navesti:Boroogreen, Magnesiogreen, Foliacon Fe, Fertina B, Fertina G i sl. Kod podizanja vinograda u prve dvijegodine ne vrimo osnovnu kao ni dopunsku gnojidbu ako smo uradili kvalitetnu melioracijsku gnojidbu saorganskim i mineralnim gnojivima po preporuci zavoda nakon izvrene kemijske analize tla. Ako u prvedvije godine imamo slabiji vegetativni razvoj mladica moemo intervenirati sa gnojidbom preko lista (folijarna gnojidba). U treoj godini uzgoja dodatiemo polovicu od planiranog gnojiva potrebnog za gnojidburodnog vinograda. Gnojivo treba razbacati poitavoj povrini i zaorati ga.

Potrebe u hranjivima:

Duik (N) = 30-50 kg/haFosfor (P) = 35-70 kg/haKalij (K) = 60-80 kg/ha

Primjer gnojidbe:

U jesen-zimu zaorati 260 kg/ha NPK 5-20-30S (26 g/m) i u proljee zaorati 70 kg/ha UREE (7g/m)U svibnju rasuti i zaorati 40 kg/ha KAN-a (4 g/m)Koliinu gnojiva za redovnu gnojidbu odreujemo temeljem tri najznaajnija kriterija: kemijskom anali-zom tla, kemijskom analizom lista i prosudbom oekivanog ili eljenog uroda groa.Za siguran, kvalitetan i visok urod pored osiguranih koliina hranjiva u tlu bitan je i njihov odnos u tlu.Tako na primjer, na tlima koja prirodno obiluju kalijem (crvenice)esto se javlja simptom nedostatkamagnezija uslijed nepovoljnog odnosa u tlu. Smatra se da je za vinovu lozu najpovoljniji odnos kalija imagnezija 2,5-3:1. Isto tako vano je voditi rauna o odnosu fosfora i cinka. Odnos fosfora i cinka trebaobi biti izmeu 150-190:1.

Potrebna biljna hranjiva u gnojidbi rodnih vinograda za razli itu koli inu proizvodnje gro a:

Prinos po

hektaruDuik

Fosfor Kalij

Avrlo

siromano

Bsiromano

Csrednje

Ddobro

Avrlo

siromano

Bsiromano

Csrednje

Ddobro

7 t/ha 80-100 80 60 35 20 150 100 60 3010 t/ha 100-120 100 70 45 25 170 130 85 4513 t/ha 120-150 120 90 60 30 210 160 110 6017 t/ha 140-170 130 100 70 40 260 200 140 70

Primjer gnojidbe:Za visoko kvalitetno groe sa prinosom od 10 t/ha potrebno je u tlo unijeti:100 - 120 kg/ha duika (N)50 - 80 kg/ha fosfora (P2O5)85 - 150 kg/ha kalija (K)


32/80


U jesen ili krajem zime treba zaorati 500 kg/ha NPK 5-20-30S, a u proljee (oujak-svibanj) u tlododati 170 kg/ha UREE i 100 kg/ha KAN-a (pred cvatnju). Pored ove osnovne i dopunske gnojidbepotrebno je putem lista (folijarno) pred cvatnju dodati:

Fertina B - 1%-tna otopina

Fertina G - 1-2%-tna otopina, 1-2 puta u razmaku od 14 danaUREA 0,5-1%-tna otopinaiza cvatnje: Fertina B - 1%-tna otopina, jedan putFertina G - 1-2%-tna otopina, 1-2 puta u razmaku od 14 danaFertina V - 1-2%-tna otopina, 1-2 puta u razmaku od 14 danaUREA 0,5 - 1%-tna otopina

Za rodne vinograde ne smijemo zaboraviti da svako 4 godine trebamo dodati u tlo uz jesenskooranje i osnovnu gnojidbu 40 t/ha zrelog stajskog gnoja.

Utvr eno je da za prinos od 6 do 18t/ha groa vinova loza iznese iz tla:istog duika od 40 do

150kg, fosfora od 10 do 60kg, kalija od 40 do 200kg. Prema tome loza koristi iz tla znatne koliinehranjiva koje treba redovito nadoknaivati, eli li se osigurati redoviti i visoki prinosi.

Ako iz bilo kojeg razloga neke od tih biogenih elemenata ne nalazi u optimalnim koliinama, nastajebolest manjkavosti.Znaci nedostatka svakog od biogenih elemenata su specini i na specian nain se manifestirajuna pojedinim organima v.l., a posebno listovima koji najvie reagiraju na ove nedostatke.

Slika 11. Nedostatak fosfora Slika 12. Nedostatak fosfora


33/80


Slika 13. Slika 14.List koji pokazuje znakove nedostatka duika(lijevo), Oslabljen vigor i ope uenje lia koje jednolini gubitak zelene boje (desno zdravi list) poinje od starijeg lia

Slika 15. Nedostatak K Slika 16. Nedostatak K (ako imaju dovoljno Kvinogradi su otporniji na suu )

Slika 17. Nedostatak bora ( Foto: A. Karai ) Slika. 18. Nedostatak Mg (Foto:M.Gapar)


34/80


Slika 19. Nedostatak mangana Slika 20. Nedostatak Fe Slika 21. Nedostatak cinka

10. ODRAVANJE TLA U VINOGRADU

Imamo nekoliko naina odravanja tla u vinogradu. Najei su obrada tla, kombinacija obrade tlasa primjenom herbicida, zatravljivanje, kombinacija zatravljivanja sa primjenom herbicida i primjenaherbicida. Primjena odreenog naina ovisi o klimatskim prilikama pojedinog kraja, nagibu terena,razmacima sadnje, tipu tla, koliini oborina i dr.

10.1. Obrada kao sustav odravanja tla

Ovaj nain odravanja tla je najei u Hercegovini kao i sustav kombinacije obrade tla sa primje-nom herbicida. Obradom tla koju primjenjujemo na ravnom i blago nagnutom terenu, najvanije je dastvorimo to povoljnije uvjete za rast korijenskog sustava (stvorimo povoljan vodnozrani odnos u tlu),unitimo korove i unesemo organsko i mineralno gnojivo u zonu korijenskog sustava. Prema vremenuizvoena razlikujemo jesensku (duboku obradu) i proljetnu odnosno ljetnu obradu tla. Jesenska dubokaobrada izvodi se odmah iza berbe i njome dubinski rahlimo tlo i unosimo fosforna i kalijeva gnojiva uzonu korijena. Dubina obrade najee iznosi od 20 do 30 cm. Obradu izvodimo posebnim plugovimakojima zemlju u jesen nagr emo prema trsu, a u proljee radimo suprotno. Brazde ostaju tokom zimeizloene utjecaju niskih temperatura i kia to povoljno utjee na strukturu tla. Pored duboke obrade tlana teim tlima se povremeno vri i podrivanje tla da bi se popravila njegova struktura i stvorili povoljnijiuvjeti za rast vinove loze. Ova operacija se moe kombinirati sa unoenjem gnojiva u tlo ako posjedu- jemo takve ureaje da istovremeno obavimo gnojidbu i podrivanje tla. Posebno je ovo vano u vinogra-dima gdje se primjenjuje teka mehanizacija i gdje je izraeno zbijanje tla uslijed puno prohoda traktorasa prikljucima (atomizeri i prikolice). U proljee kao i u ljeto se vri plia obrada i ona se izvodi frezamaili kultivatorima da bi se unitili korovi koji izvlae dosta vlage iz tla, ukoliko se ne unite. Proljetnomobradom takoer se unose mineralna gnojiva koja dodajemo kao prihranu u tom razdoblju. U proljee iljeto treba obino 4 do 5 kultiviranja tla. Prostor ispod trsa, ako se ne kopa ili kosi u vinogradima, trebaprskati herbicidima i na taj nain unititi korove. Prskanje prostora ispod trsova radi se uglavnom dvaputa tokom godine, prvi put u poetku intenzivnog porasta korova (kraj oujka-poetak travnja), a drugiput (lipanj-srpanj). U Hercegovini tokom ljetnog perioda je vrlo malo oborina (kie) pa nije poeljno za-travljivanje tla koje bi oduzelo dosta vode iz tla, pa bi to imalo negativan utjecaj na vinovu lozu. Moguebi bilo zatravljivanje raditi na nagnutim terenima (nagib iznad 5%), na teim tlima i to ako je osiguranonavodnjavanje vinograda. U vinogradima koja su zatravljena mogu je ulaz mehanizacije u svim mo-mentima bez obzira na stanje vlanosti terena, a to je posebno bitno za zatitu vinove loze u vegetaciji.Treba paziti da travni pokrov nije konkurencija vinovoj lozi za vodom i hranom.


35/80


Slika 22.Sustav obrade tla; kombinacija obrade sa primjenom herbicida(M.Gapar)

10.2. Odravanje vinograda bez obrade

Ovaj nain odravanja tla (bez obrade) dao je dobre rezultate u stranoj vinogradarskoj praksi ali bi ga mitrebali ispitati i u naim uvjetima. U susjednoj Dalmaciji neki vinogradari ga ve primjenjuju i to uspjeno.Tijekom zime kada ima dovoljno vlage korovnaora sprjeava eroziju (posebno na nagnutim terenima ilakim i pjeskovitim tlima) tla,uva razbacana mineralni gnojiva od ispiranja, potie mikrobioloku aktivnosttla, obogauje tlo organskom tvari i sl.

Slika 23.Odravanje tla bez obrade(M.Gapar)

U proljee i ljeto korov se u vinogradu suzbija u 2 do 3 prohoda. Prvo i drugo prskanje u proljeepreporuuju se herbicidi na bazi glifosata ili sulfosata, a za tree prskanje ako je potrebno herbicidna bazi glufosinata.


36/80


11. BERBA

11.1.Odre ivanje optimalnog roka berbe

Za dobivanje dobra vina osnovni je preduvjet primjerena zrelost i zdravstveno stanje groa u vinogradu.Tijekom dozrijevanja groa dogaaju se odreene kemijske promjene u bobicama zbogega opadajuukupne kiseline, raste koliina eera, nakupljaju se aromatske tvari i dr. Kod groa razlikujemozioloku (puna zrelost) i tehnoloku zrelost. Fizioloka zrelost nastupa kad sjemenke u bobici zavresvoj razvoj i postanu klijave, koliina eera se prestane poveavati, a kiseline prestanu opadati.Groe je tehnoloki zrelo u trenutku kad sadri optimalan odnos eera i ukupnih kiselina. Tehnolokazrelost ovisi o namjeni groa, odnosno vrsti vina koju elimo proizvesti. Za proizvodnju svjeih i manjealkoholinih vina groe beremo ranije (prijezioloke zrelosti), a ako proizvodimo predikatna vinagroe beremo prezrelo i nakonzioloke zrelosti.

Prema vremenu dozrijevanja, a vezano na broj potrebni dana, od pune cvatnje do pune zrelsti (zioloke),razlikujemo ove grupe sorata:

rane sorte 110-120 dana, srednje kasne sorte 140-150 dana, kasne sorte 180-210 dana

Na kvalitetu groa i vrijeme tehnoloke zrelosti najvie utjeu klimatske prilike tijekom cijele vegetacije,a naroito u fazi dozrijevanja. Optimalne rokove berbe za pojedine sorte odreuju se mjerenjem eera iukupnih kiselina u grou tijekom njegova dozrijevanja.

Koliinu eera u grou (motu) odreujemo na nekoliko naina:

refraktometrom Oechsleovim motomjerom Baboovim motomjerom (Kosterneuburgerova motna vaga)

Slika 24, 25, 26 i 27. Stavljanje kapljice mota te postupak oitanja suhe tvari


37/80


Crte 17. Shema pravilnog oitavanja sadrajaeera mjerenog motomjerom (Baboo ili Oechsle)

Danas se u praksi daje prednost mjerenju eera pomou refraktometra jer to moemo napraviti najbre,ali ako elimo precizno izmjeriti eer u motu najbolje je, u naim uvjetima, to napraviti Oechsleovimmotomjerom.

11.2.Pripreme za berbu

Da bi berba mogla nesmetano tei potrebno je izvriti pripreme prostora i opreme koja se koristi u preradigroa (bave, badnje, muljae, ruljae, pumpe, i dr.). Groe koje se bere mora to prije doi do podrumai to ako je mogue neoteeno da se ne bi razvila neeljena mikroora (bakterije octenog vrenja, nepoeljnisojevi kvasaca). Stoga je u runoj berbi groe najbolje brati u drvene ili plastine sanduke (gajbe) zapre-mine od 10-15 kg za dobivanje kvalitetnog vina, te u male plitke gajbe zapremine od 5-7 kg za proizvodnjuvrhunskog vina. Berbu je potrebno obavljati po suhom vremenu i pri niim temperaturama. Ako su tempera-ture u berbi visoke ubrano groe treba rashladiti pa tek onda preraditi, to je posebno bitno ako proizvodimovrhunska vina.Ako imamo groe zaraeno botritisom potrebno je u vinogradu takvo groe odvojiti odzdravog, a onda izvriti sumporenje groa jo u vinogradu primjenom kalijeva metabisulta. Za proizvodnjuvrhunskih vina groe se bere runo, dok se za proizvodnju kvalitetnih i stolnih vina mogu koristiti i strojevi(kombajn) za berbu. Strojna berba je prisutna uglavnom kod velikih proizvoaa vina i na vinogradima kojisu velikih povrina i prilagoeni za takav nain berbe.

Slika 28.Strojna berba groa

Crte 18.a) Baboov motomjer b) Oechslov motomjer


38/80


12. MEHANIZACIJA U VINOGRADARSTVU

U dananje vrijeme je nezamislivo bavljenje proizvodnjom groa bez primjene strojeva u procesuproizvodnje. Poveanjem cijene ljudskog rada opravdava svako ulaganje u mehanizaciju.Strojevi su vrloesto u upotrebi u vinogradarskoj proizvodnji pa je vrlo vano smanjiti:

smanjiti potronju goriva tetan utjecaj na okoli zbijanje tla

Osim gore navedenog vrlo je bitno uskladiti veliinu traktora i snagu s radnim prikljucima te redovitoodravati traktor i prikljuke.

12.1. Potrebna mehanizacija u podizanju novih i odravanju postoje ih vinograda

Kod podizanja vinograda koristi se razliita mehanizacija to najvie ovisi o terenu na kojem se podienovi vinograd:

buldoeri, riperi, bageri, razliite freze za usitnjavanje kamena - vinogradi na kru traktor (80-200 KS) - vinogradi na obradivim tlima

Prikljuni strojevi:

strojevi za raspodjeljivanje stajnjaka strojevi za rasipanje mineralnog gnojiva strojevi za deponiranje mineralnog gnojiva traktor (80-200 KS) - vinogradi na obradivim tlima plug jednobrazni, dvobrazni, dubina oranja od 50- 70 cm

kultivatori, prikljune freze laserski ureaj koji uz pomo hidraulinog cilindra osigurava sadnju po pravcu, tj. tolerira

odstupanje u kretanju traktora +/- 30 cm.

Slika 29. Freza za usitnjavanje kamena(Foto:M. Gapar)


39/80


12.2. Mehaniko unitavanje korova u vinogradima

Obrada tla

U vinogradima koji imaju klasino odravanje tla u meurednom prostoru (oranje, kultiviranje, frezanje)prostor u redu(zatitni pojas) obraujemo sa oruima koja imaju mogunost pomaka.Takav pomakomoguuju hidraulini ureaj koji aktivira ticalo, te se radna tijela pomaknu za 20-50 cm, a nakon prola-ska zapreke stroj se vraa u prvotni poloaj.Koritenje ovih prikljuaka mogue je na vinogradima kojisu podignuti na ravnom terenu, razmak izmeu trsova je vei od 80 cm, a stablo trsa je uspravno i vieod 70cm.

Zatravljeni vinogradi

U vinogradima koji su zatravljeni odravanje travnjaka se obavlja malerima, koji usitnjavaju travu irozgvu i rasporeuju je poitavoj povrini te spreavaju rast korova. Imamo i kombinaciju malera sadodatkom ureaja za primjenu herbicida koji tretira prostor ispod trsova (zatitni pojas). Takoer postoji mogunost prikljuivanja roto-kosilice s bonim hidraulinim pomakom (ticalom).

12.3. Mehanizacija u zatiti

Raspriva i (atomizeri)

Osnovna zadaa tih strojeva je kvalitetno rasporediti koliinu zatitnih sredstava (kemijska sredstva),sa to manjim gubicima (otjecanje na tlo i zanoenje na susjedne parcele). Tijekom godine u prosjekuse izvri 7- 10 prskanja pa je jako bitno da se zatita obavlja sa kvalitetnim strojevima kako bi i trokoviu zatiti vinograda bili to manji. Tijekom zimskog perioda bitno je da se kvalitetno izvri servisiranjeatomizera (rasprivaa, prskalica) kako bi bili spremni kad doe vrijeme zatite. Sve potrone dijelovetreba zamijeniti,te osigurati i jednu optimalnu zalihu potroni dijelova atomizera.

Vinogradarski traktor

Jaina (snaga) traktora ovisi o poslovima koje treba obavljati, uvjetima u vinogradu, nagibu terena ivremenu uporabe tokom godine. Osnovni zahtjevi koji traktor treba zadovoljit su:

vonja pogon podizanje i noenje prikljunih strojeva mehaniziranje to veeg broja radnji u vinogradu

Karakteristike takva traktora su:

snaga preko 65 KS pogon na svaetiri kotaa irina traktora (ovisi o razmaku sadnje) mjenja, povei broj brzina, da bi zadovoljio rad u velikom rasponu brzina prikljuno vratilo (540 ili 1000 okr./min.) kabina (ergonomski oblikovana, dobra vidljivost, klimatizirana) reversor (koji omoguuje promjenu smjera kretanja pokretom jedne ruice) pumpa, hidraulika, min. kapacitet 45 lit., 3 para hidraulinih prikljuaka


40/80


Slika 30. Nestruna primjena zatitnih sredstava Slika 31. Loa aplikacija zatitnih sredstava(Foto:A.Karai) (Foto:A.Karai)

Navodnjavanje

Ako imamo sustav sa rasprivaima troimo velike koliine vode i to u kratkom vremenu poitavojpovrini to trai ugradnju pumpi velikog kapaciteta. Danas je najbolje za vinograde koristiti sustavekap po kap (drip irrigation). Ovi sustavi troe male koliine vode kroz dui period i rade sa pumpamamanjeg kapaciteta. Danas je u Hercegovini postalo nezamislivo ozbiljno bavljenje vinogradarstvombez navodnjavanja, a to se posebno odnosi na vinograde koji se podiu na pjeskovitim, ljunkovitimi skeletoidnim tlima.

Zatita od tu e

Jo u praksi nemamo takvih vinograda (vinsko groe), ali i o tome bi trebalo razmisliti kod podizanjanovih nasada posebno na odreenim gradonosnim mikrolokacijama, a svakako bi trebalo postavitizatitne mree ako se radi o stolnom grou.

Slika 32. Posljedica od prvotnog oteenja tuom


41/80


Slika 33. Traktor (M.Gapar) Slika 34. Atomizer

Slika 35. Vinogradarski plug Slika 36. Kultivator

Slika 37. Maler Slika 38.Freza


42/80


Slika 39. Prikolica Slika 40. Zelena rezidba

Slika 41.Freza za obradu unutar reda Slika 42. Podriva sa deponatorom za gnojivo


43/80


13.ZATITA VINOVE LOZE OD TETOINJA (uzronici bolesti, tetnici, korovi)

13.1 Osnovna promiljanja za uspjenu zatitu vinove loze od bolesti i tetnika

- redovito pratiti izvjetaje IPS-a (upanijske-kantonalne), zatim obavijesti i upute lokalnih radiostanica, emisije za selo i poljoprivredu, TV emisije te pratiti informacije putem interneta- ako ne postoji prognozna sluba: za poblie savjete ili upute dobro se savjetovati s agronomom,strunjakom za zatitu bilja- veoma je vano pratiti fenofaze razvoja loze od pupa do berbe. Posebno naglaavamo da se saveom pozornou prate razvojne faze loze pred cvatnju do zavretka intenzivne porasti bobice.- pratiti prognozu vremena posebno agrometeoroloke podatke o: temperaturi zraka, relativnoj vlazizraka i padalinama- po mogunosti poznavati biologiju tj. nain ivota pojedinih tetnika (razvojne faze, broj generacijate uvjete u kojima se neki tetnik ili patogeni (uzronik bolesti) razvija).- na vrijeme prepoznati znakove (simptome bolesti ili tete od nametnika) na rozgvi, mladicama,liu, pupovima i bobicama, sve u cilju kako bi mogli pristupiti preventivnoj zatiti prije nego sebolest ili tetnik pojavi ili odmah po uoavanju.- paljivo pratiti zdravstveno stanje vinograda, posebno na poloajima u blizini uma i voda. Vano je biti to vie prisutan u vinogradu kako nas bolest ne bi iznenadila.- izbjegavati prskanje za vrijeme jake ege. Zimi i u rano proljee neka temperatura bude iznad 5C,kada se odluimo za primjenu zatitnih sredstava.- poznavati nain djelovanja pesticida (fungicida, insekticida i akaricida) koje koristimo u preventivnoji kurativnoj zatiti vinove loze.- ako u postupku nije navedena mogunost mijeanja istovremeno vie pesticida, fungicida iinsekticida treba tu mogunost utvrditi probnim testom, te ako se prilikom probnog mijeanja neodvaja tekua faza od pesticida jedan je od znakova da su kompatibilni. Dobro je prethodno poprskatidiookota, lia ili ploda kako bismo izbjegli mogunost pojavetotoksinosti = palei biljnih dijelova- prije svake uporabe pesticida treba paljivo proitati upute proizvoaa pesticida o njegovojnamjeni, koncentraciji i dozaciji, o mjerama zatite pri radu sa pesticidima, vremenu djelovanjapesticida te o karenci.- ne treba zamijeniti vrijeme djelovanja pesticida s karencom jer neki pesticidi djeluju 7-14 dana panakon toga roka treba ponoviti prskanje dok je trajanje karence i do 30 dana.- karenca je dozvoljen zadnji rok prskanja pred berbu plodova i konzumaciju.- veina bolesti loze prezimljuje na i u liu ili rozgvi. Stoga u vinogradima gdje je to mogue trebaorezanu rozgvu iznijeti iz vinograda (spaliti) nikako ostaviti u nasadu, tako da se smanji izvor zaraze.U praksi je utvr eno da se odstranjivanje lia u manjim vinogradima isplati pa to vinogradarima isavjetujemo.


44/80


13.2. Fenoloke faze razvoja vinove loze sa osvrtom na ekonomski vane bolesti, tetnike ikorovne vrste te osnovne mjere zatiteDa bi vinograd bio uspjeno zatien od mnogobrojnih bolesti i tetnika od zimskog mirovanjapa sve do berbe, mora se prije svega poznavati osnove biologije, na ina ivota i uvjete podkojima se neka bolest ili tetnik razvija, a isto tako razvojne faze (fenofaze) vinove loze, kadtreba poduzeti preventivne, a kada kurativne mjere zatite.

13.2.1 Pup u zimovanju-----------------------------------------------------------------------------------------------------

Slika 43. Fenofaza pup u zimovanju

( PRSKATI, NAKON OBAVLJENE REZIDBE. UKLONITI OREZANU ROZGVU I SPALITI. DOBRO JE OSTUGATI I SKINUTI STARU KORU SA STABLA OKOTA.)

Slika 44. Bijelo do sivkasta boja rozgve Slika 45. Presjek kroz lucanj zaraen fomopsisoms mnotvom crnih tokica (Foto: A.Karai)

CRNA PJEGAVOST (preventivno)

Kocide DF, Neoram WG, Cuprablau Z ili Bordoka juha 20 WP, Champion

PRIMJENA INSEKTICIDA (akarinoze, erinoze,

jajaca crvenog vonog pauka)Prima, Crveno ulje, Basudin 600 EW (titaste ui, pipe)


45/80


Documents

PRIRUČNIK ZA PODIZANJE VINOGRADA SA ZAŠTITOM VINOVE LOZE