UNIWERSYTET LSKI

PROCES KARNYNa podstawie podrcznika prof. K. Marszaa

Notatki autorstwa -Artura Pytel

Notatki te mog stanowi jedynie form powtrki. Nie s gwnym rdem wiedzy w przygotowaniu do egzaminu, albowiem jest nim podrcznik, autora wskazanego powyej. Mam nadziej, e notatki pomog Pastwu w usystematyzowaniu wiedzy i lepszemu zrozumieniu przedmiotu. Polecam analizowa zawarto tego pliku od koca, poniewa tam te znajdziecie Pastwo nowelizacje o ktre Nasz podrcznik nie zosta jeszcze wzbogacony. PS. Za nowelizacje dzikujemy. Pozdrawiam i ycz spokojnych wit. Artur

2

DZIA I ZAGADNIENIA WSTPNEPOJCIE PROCESU KARNEGOProces prawny przewidziany przez prawo zesp dziaa, ktre zmierzaj do osignicia oznaczonego skutku prawnego. Ze wzgldu na kryterium przedmiotu procesu mona wyodrbni proces: karny, cywilny, administracyjny itp. Proces karny suy realizacji prawa karnego materialnego. Proces karny stanowi przewidziane prawem zachowanie organw pastwowych i pozostaych uczestnikw, zmierzajce do wykrycia i ustalenia czynu przestpnego i jego sprawcy oraz do wymierzenia mu kary lub zastosowania innych rodkw, albo w razie stwierdzenia braku przestpstwa, sprawstwa lub istnienia okolicznoci wyczajcych odpowiedzialno do uniewinnienia oskaronego. proces karny jest obligatoryjn form stwierdzenia winy okrelonej osoby z powodu popenionego przestpstwa. w toku procesu jedynie sd sprawuje wymiar sprawiedliwoci Nazwa proces karny moe by uywana w dwojakim znaczeniu: Proces konkretny jako przewidziana prawem dziaalno okrelonych uczestnikw, odbywajca si w oznaczonym procesie o konkretne przestpstwo lub przeciwko oznaczonej osobie (osobom) o konkretne przestpstwo, Proces w znaczeniu oglnym (abstrakcyjnym) dziaalno (jej model) przewidziana w obowizujcych przepisach, majca na celu wykrycie i ustalenie czynu, jego sprawcy oraz wymierzenie kary lub zastosowanie innych rodkw (model normatywny, postulowany). W formalnym ujciu model ten ogranicza si do przepisw okrelajcych jego bieg W praktycznym ujciu bierze si pod uwag przepisy prawne i czynniki majce wpyw na interpretacj w procesie stosowania przepisw prawa procesowego (zwaszcza wykadni SN, TK)

R2 CEL PROCESU KARNEGOCelem oglnym procesu karnego jest rozstrzygnicie o przedmiocie procesu. Art. 2. KPK wskazuje, e jego przepisy maj na celu takie uksztatowanie postpowania karnego, aby: doprowadzi do wykrycia i pocignicia do odpowiedzialnoci karnej sprawcy przestpstwa i aby osoba niewinna nie poniosa takiej odpowiedzialnoci ujawnia okolicznoci sprzyjajce popenieniu przestpstwa trafnie stosowa kary i rodki karne przewidziane w prawie karnym materialnym (forma realizacji prawa karnego materialnego) uwzgldnia prawnie chronione interesy pokrzywdzonych w razie jednoczesnego orzekania w procesie karnym w przedmiocie roszcze cywilnych wynikajcych z popenionego przestpstwa osiga si w ten sposb stan zadouczynienia za popenione przestpstwo zwalcza przestpczo i jej zapobiega, umacnia poszanowania prawa i zasad wspycia spoecznego tak uksztatowa postpowanie karne, aby sprawca zosta wykryty i pocignity do odpowiedzialnoci karnej, a osoba niewinna tej odpowiedzialnoci nie poniosa. rozstrzyga sprawy w rozsdnym terminie celem oglnym, umoliwiaj jego osignicie.

Cele czstkowe s zsynchronizowane z Do celw czstkowych procesu karnego nale np.:

cel postpowania przygotowawczego okrelony w art. 297 KPK cel postpowania odwoawczego korekta wadliwych orzecze

3

PRZEDMIOT I PODSTAWA FAKTYCZNA PROCESU KARNEGO1. PRZEDMIOT PROCESU Przedmiot procesu karnego wg. L. Schaffa to, co ma by dopiero w procesie ustalone i rozstrzygnite. Przedmiotem procesu jest tu ta okoliczno lub przestpstwo (istniejce lub nieistniejce obiektywnie, na ktrych byt powouje si wersja oskarenia. Przedmiot procesu karnego wg. M. Cielaka sprowadza si zawsze do jakiej kwestii prawnej, ktrej rozstrzygnicie lub inne zaatwienie jest zadaniem tego postpowania kwesti tak stanowi: odpowiedzialno karna i odpowiedzialno cywilna, jakie mog obcia osob winn popenienia przestpstwa

Zasadniczy przedmiot procesu karnego kwestia odpowiedzialnoci prawnej okrelonej osoby ciganej za zarzucane jej przestpstwo. Ta kwestia nasuwa pytania: czy w ogle popeniono przestpstwo, kto je popeni, w jakiej postaci i jakie ma za to ponie konsekwencje prawne. Kwestia odpowiedzialnoci prawnej (wg. M.Cielaka) wie si z procesow hipotez tego czynu w postaci: podejrzenia okrelonego w postanowieniu o wszczciu ledztwa lub dochodzenia zarzutu w postanowieniu o przedstawieniu zarzutw lub w akcie oskarenia lub przypisania w wyroku Toczcy si proces ma dopiero udzieli na pytanie, czy hipoteza ta jest zasadna. Jednak sam czyn, ani jego procesowa hipoteza nie s przedmiotem procesu. Przedmiot postpowania zostaje zwykle okrelony w akcie programowym danego postpowania (postanowienie o wszczciu postpowania, postanowienie o postawieniu zarzutw, akt oskarenia). moe on by modyfikowany w toku postpowania W zakresie procesu adhezyjnego jego przedmiotem jest kwestia odpowiedzialnoci cywilnej oskaronego. Mona te mwi o ubocznych przedmiotach postpowania w odniesieniu do np. postpowa uzupeniajcych. Niezmienno przedmiotu procesu przedmiot procesu nie powinien ulega zmianom w czasie biegu procesu. W postpowaniu przygotowawczym niezmienno przedmiotu procesu ma charakter wzgldny, gdy w razie potrzeby zarzucenia podejrzanemu popenienia innego przestpstwa lub czynu w zmienionej istotnie postaci wydaje si nowe postanowienie o przedstawieniu zarzutw. Niepodzielno przedmiotu procesu oznacza, e niedopuszczalne jest orzeczenie o fragmentach tego samego przedmiotu w rnych procesach

2)

PODSTAWA FAKTYCZNA PROCESU Podstawie faktycznej ktr stanowi stopie poinformowania organu procesowego o czynie przestpczym. Stanowi ona procesow hipotez czynu zarzucanego oskaronemu i jest ona w rny sposb okrelana w ustawie w zalenoci od etapu procesowego Do wszczcia postpowania przygotowawczego w sprawach o przestpstwa cigane z urzdu wystarczajce i konieczne jest istnienie uzasadnionego podejrzenia popenienia przestpstwa (art. 303 KPK) W ledztwie lub dochodzeniu konieczne jest - istnienie wystarczajcych danych, pozwalajcych na skierowanie postpowania przeciwko okrelonej osobie Dla sporzdzenia aktu oskarenia konieczne jest aby przeprowadzone postpowanie dostarczyo podstaw do jego wniesienia w sprawach z oskarenia prywatnego - (gdzie nie wymaga si postpowania przygotowawczego) uproszczony akt oskarenia winien wskazywa osob, zarzucany jej czyn oraz odpowiednie dowody

Kwestia odpowiedzialnoci okrelonej osoby za zarzucany jej czyn opiera si na dwch podstawach

Podstawie prawnej tj. kwalifikacji prawnej czynu

4

ISTOTA PROCESUIstota procesu karnego naley do zagadnie spornych w literaturze. Dotychczasowy dorobek nauki wskazuje na rne teorie, m.in.: teoria dopatrujca si istoty procesu karnego przede wszystkim w systemie gwarancji procesowych jako reakcji na samowol organw pastwowych teoria ujmujca istot procesu karnego jako formy realizacji prawa karnego materialnego teoria procesu jako stosunku prawnego (Oskar Bulow) wg. jednych by to stosunek zachodzcy midzy pastwem (sdzi) a oskaronym, wg innych take midzy stronami teoria procesu jako sytuacji prawnej (Goldschmidt) traktuje proces jako sytuacj prawn osoby w stosunku do oczekiwanego wyroku.

Istot procesu (w literaturze polskiej) da si okreli za pomoc kilku, a nie jednej cechy. Najwaniejszymi cechami wyraajcymi istot procesu karnego jest to, e: stanowi on prawnie uregulowan dziaalno procesow organw procesowych i innych jego uczestnikw, zmierzajcych do wydania rozstrzygnicia w kwestii odpowiedzialnoci karnej okrelonej osoby ktrej to osobie zapewnia si prawo do obrony a jednoczenie chroni si interesy pokrzywdzonego aby kocowe rozstrzygnicie odpowiadao dyrektywie prawdy i poczuciu sprawiedliwoci

STRUKTURA PROCESUStatyka procesu karnego nauka o strukturze procesu. W ramach statyki mona wyodrbni przede wszystkim: uczestnikw procesu (organy procesowe, strony, przedstawiciele procesowi, pomocnicy procesowi, rzecznicy interesw i osobowe rda dowodowe) fakty procesowe w tym: czynnoci procesowe zachowania uczestnikw procesu zwaszcza owiadczenia przybierajce posta owiadcze woli lub owiadcze wiedzy (np. zezna wiadkw) zdarzenia procesowe wystpujce niezalenie od woli uczestnikw procesu (np. mier oskaronego), a wywoujce skutek w prawie karnym procesowym tok procesu karnego ktry tworz poszczeglne fakty procesowe, rozgrywajce si w czasie, stanowice ogniwa biegu procesowego od jego zawizania do zakoczenia; mona tu wyrni odcinki (od najwikszych do najmniejszych) stadia procesowe fazy procesowe podfazy procesowe mniejsze etapy przebieg procesu ujmowany jako nurt procesowy postpowanie w kwestii odpowiedzialnoci karnej ten nurt moe obejmowa jeden przedmiot procesowy lub kilka. Wyodrbnia si: proces prosty jeden czyn jednego oskaronego proces zoony wieloprzedmiotowy lub wielopodmiotowy; zoono moe by: przedmiotowa (czno podmiotowa) jednej osobie zarzuca si popenienie kilku przestpstw podmiotowa (czno przedmiotowa) kilku osobom zarzuca si udzia w jednym czynie podmiotowo-przedmiotowa (czno podmiotowo-przedmiotowa) proces toczy si przeciwko kilku osobom o kilka czynw

Kinetyka procesu karnego nauka o ruchu procesowym. Do kinetyki procesu karnego zalicza si:

5

postpowanie w kwestii odpowiedzialnoci cywilnej (tylko w procesie adhezyjnym, lub gdy orzeka si o odszkodowaniu majtkowym wynikajcym z popenionego przestpstwa) rodzaje postpowa: postpowanie samoistne ma samodzielny byt, jest tokiem, w ktrym przebiega postpowanie w zakresie odpowiedzialnoci karnej lub cywilnej postpowanie pomocnicze peni rol suebn w stosunku do postpowania samoistnego, pozwala na realizacj celu postpowania samoistnego, np. postpowanie zabezpieczajce, postpowanie ekstradycyjne postpowanie waciwe postpowanie incydentalne suy do rozstrzygania kwestii bocznych pojawiajcych si w ramach postpowania waciwego, np. postpowanie w zakresie wyczenia sdziego lub postpowanie w zakresie zastosowania rodka zapobiegawczego postpowanie pierwotne postpowanie uzupeniajce ma miejsce wwczas, gdy po zakoczeniu procesu pojawia si potrzeba rozstrzygnicia kwestii, ktra nie zostaa zaatwiona w postpowaniu pierwotnym, np. uzupenienie wyroku postpowanie zwyczajne jest regu dla postpowania samoistnego postpowanie szczeglne niekiedy w przebiegu postpowania wprowadza si modyfikacje w zakresie formalizmu procesowego postpowania odrbne rni si od postpowa samoistnych przewidzianych w KPK odrbn regulacj prawn, przedmiotem rozpoznania lub podmiotem, przeciwko ktremu jest ono kierowane, np. postpowanie w sprawach o wykroczenia, o przestpstwa i wykroczenia skarbowe, postpowanie z nieletnimi

FUNKCJE PROCESUW procesie karnym, w zalenoci od nurtu procesowego wyrnia si funkcje procesowe: w zakresie odpowiedzialnoci karnej ciganie karne dziaania organw cigania karnego (prokuratora lub innego organu cigania) wykonywan w ledztwie lub dochodzeniu, a take przed sdem w ramach oskarenia (oskaryciel publiczny) a take czynnoci wykonywane przez oskaryciela posikowego i oskaryciela prywatnego. Jest to dziaalno celowa zmierzajca do wykrycia i ukarania rzeczywistego sprawcy przestpstwa, co powoduje, e w ramach cigania musz by podjte czynnoci poszukiwania dowodw a nastpnie ich przeprowadzenia. Ujawnione okolicznoci musz by uwzgldniane zarwno na korzy jak i na niekorzy oskaronego. Przejawem funkcji cigania w stadium likwidacyjno-wykonawczym jest zarzdzenie wykonania kary oraz nadzoru nad jej wykonaniem. obrona karna reakcja na ciganie karne, stanowi dziaalno przeciwstawiajc si oskareniu, majc na celu obron interesw oskaronego. Obrona karna jest peniona osobicie przez oskaronego (wyjanienia oskaronego, wnioski dowodowe, udzia w czynnociach dowodowych, zaskarenie decyzji procesowych), przez obroc, a take przez inne podmioty, np. oskaryciela publicznego, ktry ma obowizek dziaania take na korzy oskaronego (art. 425 par. 4 KPK). rozstrzyganie organami rozstrzygajcymi w postpowaniu przygotowawczym s organy cigania, w postpowaniu jurysdykcyjnym sd, niekiedy w kwestiach incydentalnych prezes sdu, przewodniczcy skadu sdziowskiego lub sd wezwany. Proces decyzyjny obejmuje: ustalenia faktyczne na podstawie postpowania dowodowego

6

zastosowanie normy prawnej o ustalonych faktw (kwalifikacja prawna) zastosowanie konsekwencji prawnych wynikajcych z przyjtej kwalifikacji prawnej wykonanie rozstrzygni dziaalno ktra ma na celu wykonanie wydanego rozstrzygnicia, chyba, e nie nadaje si ono do wykonania. Organami uprawnionymi s podmioty wymienione w art. 2 KKW, m.in. sd pierwszej instancji, sd penitencjarny, prezes sdu lub upowaniony sdzia, sdzia penitencjarny, dyrektor zakadu karnego, aresztu ledczego, sdowy kurator zawodowy i in. w zakresie odpowiedzialnoci cywilnej dochodzenie roszcze cywilnych jest wypenione dziaaniem pokrzywdzonego lub innej osoby pokrzywdzonej obrona przed dochodzonymi roszczeniami cywilnymi odpowiednik obrony karnej; oskarony wystpuje tu jednoczenie w roli cywilnie pozwanego. Obrona moe by wykonywana osobicie przez oskaronego lub jego obroc rozpoznanie i rozstrzyganie w kwestii odpowiedzialnoci cywilnej w zakresie odpowiedzialnoci cywilnej naley do sdu

GWARANCJE PROCESOWEGwarancje procesowe rodki urealniajce oznaczone prawa i interesy w procesie karnym tak, aby prawa te nie byy tylko hasami bez pokrycia. rodki te powinny pyn z ustawy albo da si wyinterpretowa z ustawy. Im wicej przewiduje si rodkw do realizacji oznaczonych praw i interesw, tym bardziej realna staje si ich realizacja. Oznaczone prawa, ktre zabezpieczono odpowiednimi gwarancjami, zwizane s z okrelonymi podmiotami procesowymi, np. z osob oskaronego. Gwarancj prawa do obrony oskaronego mona tu oceni ze wzgldu na to, jak to prawo jest zabezpieczone rnego rodzaju rodkami prawnymi. Gwarancje procesowe mog te chroni oglniejsze interesy, np. interesy wymiaru sprawiedliwoci. Wrd gwarancji procesowych o szczeglnym znaczeniu dla procesu karnego mona wic wyrni te, ktre: Chroni interesy wymiaru sprawiedliwoci, np. dyrektywa prawdy, swobodna ocena dowodw, kolegialno sdw, niezawiso sdziowska, wyczenie sdziego itp., Chroni prawa oskaronego w procesie karnym, np. domniemanie niewinnoci oskaronego, prawo do obrony, zakaz reformationis in peius i in.

Przy kolizji interesw ustawodawca musi dokadnie wyway sprzeczne interesy i zastosowa rozstrzygnicie na rzecz dobra wyszego.

PRAWO KARNE PROCESOWE I JEGO FUNKCJEPrzez prawo karne procesowe - zesp przepisw regulujcych proces karny stanowi system prawny uporzdkowany og norm dotyczcych procesu karnego. System ten jest autonomiczny przewidujcy pene unormowanie, nie odwoujcy si do innych systemw (prcz przypadkw wyranie okrelonych np. w procesie adhezyjnym). Prawo karne procesowe okrela proces karny w sensie postulowanym, w tym podmioty w nim wystpujce oraz poszczeglne czynnoci (ogniwa). Temu postulowanemu wzorcowi wirtualnemu powinien by podporzdkowany kady poszczeglny, konkretny proces karny. Jest to wzorzec obligatoryjny co oznacza, e musi on by przestrzegany w kadym pojedynczym indywidualnym procesie karnym. Ustalenie winy oskaronego jest moliwe tylko i wycznie w procesie karnym, ktry regulowany jest prawem karnym procesowym. Prawo karne procesowe w znaczeniu wszym obejmuje wycznie przepisy regulujce bieg samego procesu. Prawo karne procesowe w znaczeniu szerszym oprcz przepisw regulujcych bieg procesu obejmuje przepisy dotyczce ustroju organw procesowych.

7

Funkcje prawa karnego procesowego: Funkcja porzdkujca polega na koordynacji procesu karnego tak aby mg przebiega sprawnie i bez zahamowa Funkcja zabezpieczenia celw prawo karne procesowe stanowi system norm celowociowych, wytyczajcych najlepszy jego tok, pozwalajcy na zrealizowanie celu do ktrego dy Funkcja gwarancji interesw uczestnikw procesu w razie braku prawnego uregulowania, interesy uczestnikw procesu nie mog by uzalenione od woli organw procesowych. Istnieje konieczno uregulowania praw i obowizkw uczestnikw procesowych.

RDO PRAWA KARNEGO PROCESOWEGOrdami prawa karnego procesowego s - rda powszechnie obowizujce w RP, a wic: Konstytucja RP, ustawy, ratyfikowane umowy midzynarodowe, rozporzdzenia. Jednak przepisy wykonawcze nie mog regulowa praw i obowizkw uczestnikw procesu karnego, stosowania rodkw karnoprocesowych. rdem prawa procesowego nie jest zwyczaj ani wykadnia sdowa, jednak orzeczenia TK maj moc powszechnie obowizujc. Prawo karne procesowe zawiera przede wszystkim ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postpowania karnego. Ponadto m.in.: ustawa z dnia 25 czerwca 1997 r. o wiadku koronnym ustawa z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za niewane orzecze wydanych wobec osb represjonowanych za dziaalno na rzecz niepodlegego bytu Pastwa Polskiego ustawa z dnia 23 czerwca 1973 r. o opatach w sprawach karnych ustawa z dnia 28 padziernika 2002 r. o odpowiedzialnoci podmiotw zbiorowych za czyny zabronione pod grob kary ustawa z dnia 23 listopada 2002 r. o Sdzie Najwyszym ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sdw powszechnych

oraz w kilkunastu rozporzdzeniach wykonawczych do Kodeksu postpowania karnego

SZCZEGLNE KWESTIE WYKADNIE PRZEPISW KPKWykadnia w procesie stosowania prawa dziaalno interpretacyjna polegajca na ustaleniu waciwego znaczenia przepisw prawnych. Do szczeglnych kwestii wykadni, powstajcych tylko w zakresie wykadni prawa karnego procesowego naley analogia. Potrzeba posugiwania si analogi pojawia si wwczas, gdy stwierdza si istnienie luki w prawie, kiedy system prawa jest niezupeny i nie mona rozstrzygn danej kwestii na podstawie norm nalecych do tego systemu. W prawie karnym materialnym analogi uznaje si za niedopuszczaln. Jej zakaz wynika z definicji przestpstwa przewidzianej w art. 1 k.k. za pomoc analogii nie mona rozszerza dyspozycji czynw objtych zakazami prawa karnego materialnego. Nie mona jednak wykluczy stosowania analogii na korzy oskaronego w pozostaym zakresie. W procesie karnym, w przypadku wystpienia sytuacji wyranie w prawie karnym procesowym nie unormowanych moliwe s dwa rozwizania: Wstrzyma proces i zwrci si do ustawodawcy o wydanie stosownego przepisu (brak tu jednak podstawy prawnej, bo organy cigania ani sdy nie posiadaj inicjatywy ustawodawczej) W razie stwierdzenia rzeczywistej luki w ustawie karnej procesowej zapeni j poprzez analogiczne zastosowanie przepisu podobnego. Nie rozciga przepisw wyjtkowych na sytuacje wyranie w nich nie przewidziane

Stosujc analogi trzeba mie na uwadze pewne ograniczenia:

8

Nie stosowa analogii, jeeli miaoby to prowadzi do ograniczenia lub pomniejszenia uprawnie stanowicych gwarancje procesowe jej uczestnikw Nie rozszerza przepisw okrelajcych stosowanie rodkw przymusu w procesie karnym Nie naley stosowa analogii na niekorzy oskaronego w odniesieniu do przepisw, ktre s dla oskaronego niekorzystne

OBOWIZYWANIE PRAWA KARNEGO PROCESOWEGOW MIEJSCU W zakresie obowizywania prawa karnego procesowego w miejscu ma zastosowanie regua terytorialnoci. Oznacza to, e prawo karne procesowe obowizuje na caym terytorium RP. Do rozszerzonego obszaru RP nale pokady polskich statkw wodnych lub powietrznych. Poza obszarem RP prawo karne procesowe stosuj przedstawiciele dyplomatyczni i konsularni za granic w razie dokonywania czynnoci w ramach pomocy prawnej. Prawo karne procesowe ma zastosowanie take gdy organ RP dokonuje czynnoci procesowej na terenie obcego pastwa za jego zgod, a take w razie udzielenia pomocy prawnej przez sd pub prokuratora RP na danie sdu lub prokuratora obcego pastwa. W razie udzielenia pomocy prawnej na danie sdu lub prokuratora stosuje si prawo polskie, ale naley uczyni zado yczeniu tych organw i przy dokonywaniu czynnoci zastosowa szczeglny tryb postpowania lub szczegln form, jeli nie jest to sprzeczne z zasadami porzdku prawnego wiadek lub biegy nie bdcy obywatelem polskim wezwany z zagranicy, jeeli stawi si dobrowolnie przed sdem nie moe by ani cigany ani zatrzymany, ani te tymczasowo aresztowany. Nie mona take w stosunku do niego wykonywa kary orzeczonej za takie przestpstwo.

Wyjtki od obowizywania prawa karnego procesowego na terytorium RP:

W CZASIE Jeeli zmiany prawa karnego procesowego dokonano po popenieniu przestpstwa, ale przed wszczciem procesu maj zastosowanie te przepisy, ktre obowizuj w czasie wszczynania procesu. W prawie karnym procesowym przyjmuje si ogln regu, e maj zastosowanie przepisy obowizujce w czasie trwania procesu, a wic przepisy podlegajce stosowaniu. Gdy nastpi zmiana ustawodawstwa karnego procesowego w czasie trwania procesu moliwe s dwie sytuacje: Nowa ustawa nie zawiera przepisw przejciowych trzeba wtedy stosowa ustaw now, od czasu wejcia jej w ycie. Nowe przepisy chwytaj w locie toczce si postpowanie, a bdce w toku postpowanie powinno by przestawione na tory okrelone now ustaw. Czynnoci procesowe, dokonane w czasie obowizywania starej ustawy, nie wymagaj powtrzenia, chyba, e taki obowizek wynikaoby z nowej ustawy Nowa ustawa przewiduje przepisy przejciowe przepisy przejciowe w pewnym zakresie pozostawiaj z mocy przepisy dotychczas obowizujce. Na tej podstawie dotychczasowe przepisy bd wspobowizywa z przepisami nowymi. Przepisy ustawy dotychczasowej mog by stosowane tylko w zakresie, w jakim zostay zachowane na podstawie przepisw przejciowych.

STOSUNEK KPK DO KKPrawo karne materialne dziedzina prawa, ktra okrela czyny przestpne oraz ustala zasady odpowiedzialnoci za nie, jak rwnie kar lub innych rodkw wobec ich sprawcw. Prawo karne procesowe zesp przepisw regulujcych dziaalno organw cigania karnego i wymiaru sprawiedliwoci, jak rwnie uprawnienia i obowizki pozostaych uczestnikw procesu karnego.

9

K.k. zawiera przepisy prawa karnego materialnego, a K.p.k. przepisy prawa karnego procesowego. Od tej reguy istniej jednak wyjtki. W kodyfikacji prawa karnego materialnego mieszcz si przepisy o charakterze procesowym i odwrotnie. O charakterze okrelonego przepisu (materialny czy procesowy) decyduje nie jego umiejscowienie lecz to, co jest przedmiotem jego regulacji. Prawo karne procesowe peni rol suebn wobec prawa karnego materialnego. Jest ono obligatoryjnym wzorcem co oznacza, e ustalenie naruszenia prawa karnego materialnego jak i konsekwencje kryminalne za to naruszenie mog by orzeczone tylko w drodze procesu karnego i tylko przez sd. Jest to jedyna droga, na ktrej moe by realizowane zagroenie karne zwizane z naruszeniem normy karno materialnej. Prawo karne procesowe musi by dostosowane do potrzeb prawa karnego materialnego. Niekiedy z przyczyn procesowych (prawa karnego procesowego) prawo karne materialne nie moe zosta zrealizowane, albo jego realizacja ulega okrelonym ograniczeniom, np.: Przepisy regulujce immunitet dyplomatyczny - rezygnacja pastwa na zasadzie wzajemnoci z karania okrelonych kategorii osb Zakaz reformationis in Pius Zakaz ne bis in idem

TENDENCJE ROZWOJOWE PROCESUW sytuacji wzrastajcej przestpczoci i niewydolnoci organw cigania i wymiaru sprawiedliwoci poszukuje si nowych rozwiza, ktre mogy by zapewni skuteczniejsz walk z przestpczoci. Kierunkiem tych rozwiza jest koncepcja konsensualizmu porozumiewania si stron co do ostatecznego wyniku prowadzonej sprawy karnej oraz rezygnacji z dugotrwaych i uciliwych postpowa dowodowych w sprawie. Postpowanie mediacyjne Nowela KPK z 10 stycznia 2003 r. przyja moliwo wydania rozstrzygnicia kocowego wynegocjowanego przez strony w ramach porozumienia. Strony, zwaszcza prokurator i pokrzywdzony z jednej strony, a oskarony i jego obroca z drugiej strony mog negocjowa o ostateczny wynik w zakresie rozstrzygnicia w przedmiocie procesu. W celu przeprowadzenia takich negocjacji KPK przewiduje odrbne postpowanie pomocnicze w postawi postpowania mediacyjnego. Postpowanie mediacyjne moe by prowadzone tylko w sprawach wystpek zagroony kar nieprzekraczajc 10 lat pozbawienia wolnoci, o ile okolicznoci popenienia przestpstwa nie budz wtpliwoci a postawa oskaronego wskazuje, e cele postpowania zostan osignite. Zgodnie z art. 23a par. 1 KPK sd, a w postpowanie przygotowawczym prokurator, moe z inicjatywy lub za zgod pokrzywdzonego i oskaronego skierowa spraw do postpowania mediacyjnego. Jednak postpowanie oparte na konsensualimie w praktyce musi by wywaone, aby pokrzywdzony nie doznawa od oskaronego dalszych upokorze. Postpowanie mediacyjne nie powinno trwa duej ni 1 miesic, a okresu tego nie wlicza si do czasu trwania postpowania przygotowawczego. Po przeprowadzeniu postpowania mediacyjnego sporzdzane jest sprawozdanie z jego przebiegu i wynikw. Na tej podstawie prokurator moe wystpi do sdu z wnioskiem o warunkowe umorzenie postpowania albo z wnioskiem zamieszczonym w akcie oskarenia o wydanie wyroku skazujcego o treci uzgodnionej w postpowaniu mediacyjnym. W postpowaniu sdowym moe ponadto doj do dobrowolnego poddania si karze przez oskaronego, bez potrzeby prowadzenia postpowania dowodowego, zwykle w nastpstwie negocjacji midzy stronami.

10

DZIA II ZASADY PROCESU KARNEGOR2 Z. HUMANITARYZMUArt. 30 Przyrodzona i niezbywalna godno czowieka stanowi rdo wolnoci i praw czowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowizkiem wadz publicznych. Art. 40 Nikt nie moe by poddany torturom, ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniajcemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje si stosowania kar cielesnych. W tej dyrektywie mieszcz si zawarte w prawie midzynarodowym zakazy: - stosowania tortur - nieludzkiego traktowania - poniajcego traktowania Poniajce traktowanie nie moe wynika z: pci, rasy, koloru skry, jzyka, religii, przekona politycznych, pochodzenia narodowego lub spoecznego, przynalenoci narodowej, majtku, lub jakichkolwiek innych przyczyn. Wewntrznym mechanizmem zabezpieczajcym zachowanie zasady humanitaryzmu jest publiczno rozpraw oraz zasada domniemania niewinnoci i zasada prawa do obrony w procesie karnym.

R3 Z. USTROJOWO ORGANIZACYJNE Z. SDOWEGO WYMIARU SPRAWIEDLIWOCIWymiar sprawiedliwoci w RP jest monopolem sdw, a mianowicie Sdu Najwyszego, SP, SA oraz SW. Sdy powszechne sprawuj wymiar sprawiedliwoci w zakresie nie nalecym do SA, SW, SN. Gwn funkcj wymiaru sprawiedliwoci jest bowiem stosowanie prawa. W prawie konstytucyjnym podkrela si, e wymiar sprawiedliwoci oznacza dziaalno polegajc na wicym rozstrzyganiu sporw o prawo, w ktrych przynajmniej jedn ze stron jest jednostka lub inny podobny podmiot. Wymiar sprawiedliwoci stanowi imperatywn dziaalno sdw polegajc na wymierzeniu kar bd rozstrzyganiu konfliktw prawnych lub spraw niekonfliktowych w sferze podstawowych praw i wolnoci obywateli w celu zabezpieczenia i zrealizowania obowizujcych przepisw prawa. Wymiaru sprawiedliwoci nie wolno powierza organom nalecym do wadzy wykonawczej lub ustawodawczej.

Z. PRAWA DO SDUOznacza z jednej strony prawo jednostki dostpu do sdu, a z drugiej strony wymaga, aby spraw rozpozna ustanowiony przez ustaw waciwy, niezaleny i bezstronny sd. Due znaczenie dla ksztatowania si zasady prawa do sdu w Polsce miao prawo traktatowe, a zwaszcza dwie ratyfikowane konwencje: Midzynarodowy Pakt praw obywatelskich i politycznych praz Europejska Konwencja o ochronie praw czowieka i podstawowych wolnoci. Obie normy na podstawie art. 91 ust. 1 Konstytucji stay si czci krajowego porzdku prawnego. Dla wymagania, aby spraw karn rozstrzyga sd, nie wystarcza, aby taki organ by nazwany sdem. Musi spenia nastpujce kryteria: - niezaleny od egzekutywy i od stron postpowania - zoony z sdziw - przy istnieniu gwarancji praworzdnoci postpowania

11

Sd ten ma by organem ustalonym przez ustaw. Ma by niezawisy tzn. niezaleny zarwno od wadzy wykonawczej, jak i od stron sporu procesowego oraz bezstronny. Ustalone reguy dotycz postpowania sdowego, co oznacza, e nie obejmuj postpowania przygotowawczego. Art. 45 ust. 1 Kady ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwoki przez waciwy, niezaleny, bezstronny i niezawisy sd Art. 77 ust. 2 Ustawa nie moe nikomu zamyka drogi sdowej dochodzenia naruszonych wolnoci lub praw, otwierajc drog sdow kadej jednostce w razie naruszenia jej wolnoci lub praw. Zdaniem TK na prawo do sdu skadaj si w szczeglnoci: - prawo dostpu do sdu - prawo do odpowiedniego uksztatowania procedury - prawo do wyroku sdowego TK wskazuje take na art. 77 ust. 2 Konstytucji RP. Zawiera on skierowany do ustawodawcy zakaz stosowania przepisw, ktre zamykayby komukolwiek drog sdow do dochodzenia naruszonych wolnoci i praw.

Z . UDZAU CZYNNIKA SPOECZNEGOJest wyrazem demokratyzmu. Stanowi form udziau obywateli w zarzdzaniu pastwem, form wspdecydowania o istotnych sprawach innych obywateli. Udzia czynnika spoecznego moe przejawia si: - w skadzie organu wydajcego rozstrzygnicia - w udziale w procesie podmiotw reprezentujcych interes spoeczny - w dostpie obywateli do odbywanych publicznie rozpraw Najwaniejsze znaczenie ma jednak udzia czynnika spoecznego w skadzie organu rozstrzygajcego (sdu). Mona wyodrbni nastpujce modele: - organy sdowe zoone wycznie z urzdnikw - wycznie z czynnika spoecznego - czciowo z urzdnikw i czciowo z czynnika spoecznego System sdw zoony wycznie z urzdnikw zapewnia fachowo oraz centralizm wadzy. Ujemn stron tego rozwizania jest obawa popadania sdziw urzdnikw w rutyn w zaatwianiu spraw i braku naleytej spoecznej oceny rozstrzyganych sytuacji konfliktowych. Udzia czynnika spoecznego zwiksza demokratyzm postpowania zapewnia lepsz ocen rozstrzyganego konfliktu, popart dowiadczeniem yciowym przedstawicieli rnych rodowisk zawodowych. Ujemn stron tego systemu jest brak naleytego przygotowania zawodowego czynnika spoecznego w zakresie rozstrzygania spraw karnych. Ustawodawcy najczciej wybieraj jednak rozwizanie porednie, odpowiadajce si za mieszanym modelem skadu sdu. We wspczesnych ustawodawstwach udzia czynnika spoecznego w skadach orzekajcych sdw przybiera posta: - sdu przysigych - sdu awniczego Sd przysigych czynnik spoeczny tworzy aw przysigych, ktra wydaje werdykt co do winy lub niewinnoci oskaronego. Sdzia zawodowy przewodniczy rozprawie on stosuje kwalifikacj prawn oraz wymierza kar. awa obraduje bez udziau sdziego. System ten oddziela sdziego prawa od sdziego faktu. Forma ta zapewnia szeroki demokratyzm w postpowaniu sdowym. Sad awniczy awnik staje si zarwno sdzi faktu, jak i sdzi prawa, rwnoprawnym z sdzi zawodowym. Konstytucja RP, problemu udziau obywateli w wymiarze sprawiedliwoci jednoznacznie nie rozstrzyga, odsyajc do regulacji ustawowej. Art. 4 par. 1 USP w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwoci obywatele bior udzia przez uczestnictwo awnikw w rozpoznawaniu spraw przed sdem w pierwszej instancji, chyba e ustawy stanowi inaczej.

12

Art. 3 KPK w granicach okrelonych w ustawie, postpowanie karne odbywa si z udziaem czynnika spoecznego. awnicy pochodz z wyborw. awnikw do sdw okrgowych oraz sdw rejonowych wybieraj rady gmin, ktrych obszar jest objty waciwoci tych sdw, w gosowaniu tajnym. Kandydatw na awnikw zgaszaj radom gmin prezesi sdw, stowarzyszenia, organizacje i zwizki zawodowe, zarejestrowane na podstawie przepisw prawa oraz co najmniej 25 obywateli majcych czynne prawo wyborcze, zamieszkujcych stale na danym terenie w terminie do dnia 31 lipca ostatniego roku kadencji, w trybie ktry okreli Prezydent RP. Zasad jest udzia awnikw w pierwszej instancji. Sdy drugiej instancji oraz SN orzekaj w skadach sdziw zawodowych, gdy tutaj wiksz rol odgrywa przygotowanie zawodowe sdziego. awnikw pozostawiono jedynie w sprawach o zbrodnie oraz w sprawach zagroonych kar doywotniego pozbawienia wolnoci.

Z. NIEZAWISOCI SDZIOWSKIEJArt. 178 ust. 1 Konstytucji sdziowie w sprawowaniu swego urzdu s niezawili i podlegaj tylko Konstytucji oraz ustawom. Podmiotowo zakresem niezawisoci sdziowskiej objci s sdziowie zawodowi oraz awnicy. Zasada niezawisoci stanowi dyrektyw nakazujc sdziemu orzekanie na podstawie Konstytucji RP, ustawy i swego wewntrznego przekonania, co oznacza, e oprcz ustawodawcy nikt nie moe wpywa na sdziego w sprawowaniu przez niego wymiaru sprawiedliwoci. Zasada ta zakada e sdzia stosujcy ustawy orzeka wedug swego wewntrznego przekonania i nikt nie moe wpywa na niego w zakresie rozstrzygania spraw, ani go w tej funkcji zastpowa. Sdzia powinien by wolny od wpywu czynnika zewntrznego w caym przebiegu procesu karnego. Nakada ona na sdziego obowizek samodzielnego rozstrzygania wszelkich kwestii dotyczcych wykadni obowizujcych przepisw prawa oraz wartoci i wiarygodnoci przeprowadzonych dowodw. Niezawiso sdziowska oznacza: - zakaz wywierania jakiegokolwiek wpywu na sdziego co do kierunku rozpoznania sprawy lub treci orzecze, ktre ma wyda - niezaleno w rozstrzyganiu nasuwajcych si wtpliwoci - niezaleno w wydawaniu wszelkich rozstrzygni - brak odpowiedzialnoci karnej i dyscyplinarnej Sdzia jest jednak zwizany zarwno oglnie przyjtymi reguami wykadni prawa jak i zasadami logicznego mylenia. Sdziego w zasadzie nie wi orzeczenia innych sdw, ani wyraone w nich pogldy, chyba e ustawa postanawia inaczej, np.: - Sdziego nie obowizuj rozstrzygnicia innego sdu zapade w innej sprawie, chyba e s to orzeczenia sdu ksztatujcego prawo lub stosunek prawny - Sd ponownie spraw rozpoznajcy jest zwizany zapatrywaniem prawnym i wskazaniami sdu odwoawczego co do dalszego postpowania - Rozstrzygnicie danego zagadnienia uchwa SN jest wice - Uchway SN nie zwizane z konkretn spraw, rozstrzygajce kwestie prawne, wywoujce rozbienoci w orzecznictwie, jeeli stanowi zasad prawn, posiadaj pewien zakres wizania, zwaszcza w obrbie SN Zakres przedmiotowy niezawisoci sdziowskiej trzeba dokona rozrnie midzy czynnociami sdziego nalecymi do sfery jurysdykcji a czynnociami w zakresie administracji sdowej. Niezawiso obejmuje wycznie te czynnoci sdziego, ktre zalicza si do zakresu jego jurysdykcji. Niezawisoci nie s objte czynnoci w zakresie administracji sdowej. Do grupy gwarancji ustrojowych naley zaliczy: - odpowiedni poziom etyczno moralny - odpowiednie przygotowanie zawodowe - stao zawodu - niepoczalno stanowiska - materialna niezaleno - immunitet sdziowski

13

- samorzdno sdziowska Gwarancje procesowe niezawisoci: - kolegialno skadu - jawno rozpraw - swobodna ocena dowodw - tajno narady

Z. RZETELNEGO PROCESUKady ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsdnym terminie przez niezawisy i bezstronny sd ustanowiony ustaw, przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowizkach o charakterze cywilnym albo o zasadnoci kadego oskarenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie Zasada rzetelnego procesu w przebiegu procesu karnego oznacza konieczno: - zachowania rwnoci broni - zapewnienie oskaronemu prawa do obrony oraz posiadania tumacza - zachowania lojalnoci organw procesowych wobec uczestnikw postpowania - rozstrzygnicie w rozsdnym terminie Zachowania lojalnoci organw procesowych wobec uczestnikw postpowania mieci w sobie zakaz wprowadzania w bd w jakikolwiek sposb uczestnika procesu, a z drugiej strony nakaz udzielania informacji nie tylko w sytuacjach wyranie w ustawie przewidzianych, ale take w kadym przypadku, gdy to moe mie dla niego znaczenie procesowe, z ktrego moe nie zdawa sobie sprawy, zwaszcza gdy dziaa bez pomocy adwokata. Na organie procesowym prowadzcym proces obowizek udzielania uczestnikom postpowania informacji prawnej. Art. 300 KPK przed pierwszym przesuchaniem podejrzany powinien by pouczony o przysugujcych mu uprawnieniach oraz o obowizkach i konsekwencjach okrelonych wymienionymi przepisami. Brak takiego pouczenia lub mylne pouczenie nie moe wywoywa ujemnych skutkw procesowych dla osoby, ktrej to dotyczy. Po ogoszeniu lub przy dorczeniu orzeczenia naley pouczy uczestnikw procesu o przysugujcym im prawie, terminie i sposobie wniesienia rodka zaskarenia lub o tym, e orzeczenie nie podlega zaskareniu. Istnieje rwnie oglne pouczenie podejrzanego przed pierwszym przesuchaniem o jego uprawnieniach; pouczenie to powinno mie posta pisemn. Art. 16 par. 2 KPK organ postpowania powinien ponadto w miar potrzeby udziela uczestnikom informacji o cicych obowizkach i przysugujcych im uprawnieniach take w wypadku, gdy ustawa wyranie tego obowizku nie ustanawia. Zasada ta wymaga te, aby proces by przeprowadzony w rozsdnym terminie, tzn. aby nie by przewleky i stwarza dla oskaronego niewinnego moliwo zrehabilitowania si.

Z. KOLEGIALNOCI SDWDotyczy obsady skadu sdu. Przeciwiestwem jej jest jednoosobowy skad sdu. Rozstrzygnicia kolegialne s bardziej demokratyczne. Zapewniaj wszechstronne rozpoznanie sprawy, co zmniejsza niebezpieczestwo niedokadnoci lub bdw. Wzmacnia autorytet organu. Posiada wiksz wag moraln. Zwiksza niezawiso organu rozstrzygajcego , ktry jest bardziej odporny na wszelkie uboczne wpywy. Zasada ta odnosi si do sdw, nie dotyczy organw cigania. Art. 28 par 1 KPK na rozprawie gwnej sd orzeka w skadzie jednego sdziego poza wyjtkami okrelonymi ustaw. Skad awniczy wystpuje w sprawach o zbrodnie ( 1 sdzi + 2 awnikw ) o przestpstwa zagroone kar doywocia ( 2 sdziw + 3 awnikw ) Sd pierwszej instancji moe postanowi o rozpoznaniu sprawy w skadzie trzech sdziw ze wzgldu na szczegln zawio. W postpowaniu apelacyjnym i kasacyjnym sd orzeka w skadzie trzech sdziw z wyjtkami

14

Z. BEZSTRONNOCIOrgany procesowe s zobowizane do zachowania bezstronnego stosunku do sprawy i uczestnikw procesu. Odnajdujemy tu zakaz stronniczoci czyli sprzyjania jednej ze stron i odnoszenia si z niechci do drugiej z nich. Dotyczy ona wszystkich sdziw sdw powszechnych, SW, SA, SN. Gwarancj obiektywizmu sdu jest instytucja wyczenia sdziego. Mamy tutaj dwie grupy: a) Wyczenie z mocy prawa (art. 40 KPK) b) Wyczenie na wniosek, kiedy istnieje okoliczno tego rodzaju, e mogoby wywoa uzasadnion wtpliwo co do bezstronnoci sdziego w danej sprawie (art. 41 KPK) Zasada ta dotyczy rwnie oskaryciela publicznego, jak i organy postpowania przygotowawczego, albowiem przepisy o wyczeniu sdziego maj odpowiednie zastosowanie do prokuratora, osb prowadzcych postpowanie przygotowawcze oraz do innych oskarycieli publicznych. Po drugie wszystkie organy prowadzce postpowanie karne s zobowizane bada oraz uwzgldnia okolicznoci przemawiajce zarwno na korzy jak i na niekorzy oskaronego.

Z. KONTROLIKontroli podlega dziaalno organw procesowych i jej rezultaty, zwaszcza w odniesieniu do decyzji. Kontrola spenia dwie funkcje: a) Funkcja prewencyjna sprzyja poprawnoci dziaania organw procesowych, gdy organ wydajcy decyzje lub dokonujcy innej czynnoci moe przewidywa, e w przeciwnym razie jego decyzja zostanie uchylona lub zmieniona albo orzeczenie zostan inne skutki naruszenia prawa w ramach przeprowadzonej kontroli. b) Funkcja korekcyjna polega na tym, e wadliwe czynnoci lub decyzje ulegaj reformowaniu czyli decyzje wadliwe uchyleniu lub zmianie, a czynnoci najczciej zostaj powtrzone zgodnie z obowizujcymi przepisami lub odpowiednio uzupenione. Z punktu widzenia dokonywania kontroli w procesie karnym mona wyodrbni: 1) Kontrol cile procesow (ma tu znaczenie:) - kto tej kontroli dokonuje i z czyjej inicjatywy - co podlega kontroli - z jakiego punktu widzenia si jej dokonuje 2) Kontrol administracyjno nadzorcz W systemie obowizujcego prawa polskiego mamy do czynienia z kontrol opart na zaskaralnoci decyzji orzecze, wyraon w art. 78 Konstytucji. kada ze stron ma prawo do zaskarenia orzecze i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Wyjtki okrela ustawa Zaskareniu maj podlega orzeczenia i decyzje wydane w pierwszej instancji. Zasada zaskaralnoci dotyczy jedynie orzecze i decyzji, ktre kocz postpowanie w pierwszej instancji, gdy zaskarenie jest powizane z instancyjn budow zwaszcza w postpowaniu sdowym. rodki zaskarenia powinny w zasadzie mie charakter dewolutywny, gdy rodki o takim charakterze stwarzaj wiksz ich skuteczno, dlatego te cech rodkw odwoawczych jest dewolutywno, a wic przesunicie sprawy w celu dokonania kontroli orzeczenia do sdu wyszej instancji. Dewolutywno jest bezwzgldna (apelacja) lub wzgldna (zaalenie). Art. 176 Konstytucji postpowanie przed sdem jest co najmniej dwuinstancyjne. Kontrola instancyjna odbywa si na skutek wniesienia skargi odwoawczej przez uprawnionego, z wyjtkiem przewidzianych w art. 541 par 3 KPK. Kontroli podlegaj z reguy decyzje procesowe, a niekiedy czynnoci procesowe, a nawet bezczynno organw cigania. Kontrola jest dokonywana w zakresie przestrzegania prawa, prawidowych ustale faktycznych i zastosowanych skutkw. Prawomocne orzeczenia sdowe koczce postpowanie mog by poddane kontroli w ramach nadzwyczajnych rodkw odwoawczych, jakimi s: kasacja i wznowienie postpowania sdowego. Kontrola administracyjno nadzorcza nie moe wkracza w zakres objty niezawisoci sdziego. Nadzr ten sprawuje Minister Sprawiedliwoci oraz prezesi poszczeglnych sdw.

15

Z nadzorem mamy take do czynienia w obrbie nadzoru prokuratora nad postpowaniem przygotowawczym w zakresie w jakim go nie prowadzi.

R4 ZASADY CILE PROCESOWE Zasady zwizane z wszczciem procesu Z. OFICJALNOCI (cigania z urzdu)Polega na tym e ciganie przestpstw odbywa si przez organy pastwa niezalenie od woli i zachowania pokrzywdzonego lub innego podmiotu. Pastwo za pomoc swoich organw ciga przestpstwa z urzdu ze wzgldu na atak sprawcy na porzdek prawny ustanowiony przez to pastwo w postaci odpowiednich zakazw, ktrych przekroczenie jest zagroone kar kryminaln Organami cigania s z reguy prokurator lub policja. Organy te rozpoczynaj czynnoci cigania gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie popenienia przestpstwa. Organ ten wszczyna wwczas postpowanie z wasnej inicjatywy. Do wszczcia cigania nie jest konieczne jakiekolwiek owiadczenie pokrzywdzonego lub innej osoby. Organ cigania otrzymujc informacj o popenieniu przestpstwa z wasnych rde lub rodkw masowego przekazu nie moe wstrzyma si od cigania i czeka na zawiadomienie o przestpstwie. Zasad ta odnosi si nie tylko do samego etapu wszczcia procesu, lecz obejmuje cay jego przebieg. Oznacza to, e zasada ta ma wpyw na proces od chwili zawiadomienia do jego zakoczenia. Jeeli ustawa karna nie przewiduje cigania konkretnego przestpstwa na wniosek lub z oskarenia prywatnego, to wwczas ma zastosowanie regua cigania z urzdu. ciganie z urzdu jest niekiedy uzalenione od spenienia warunku. Mona wtedy mwi o warunkowym ciganiu z urzdu, np. kiedy ciganie uzalenione jest od zezwolenia odpowiedniego organu pastwowego. Z tak sytuacj mamy do czynienia w wypadku, gdy ciganie z urzdu uwarunkowane jest zezwoleniem. ciganie na wniosek jest uregulowane w art. 12 KPK. Cech tego trybu jest zoenie wniosku ktry warunkuje moliwo wszczcia postpowania z powodu popenionego przestpstwa ciganego na wniosek. Zoony wniosek o ciganie niektrych tylko sprawcw przestpstwa upowania do cigania take wspsprawcw, podegaczy i pomocnikw oraz innych osb, ktrych przestpstwo pozostaje w cisym zwizku z przestpstwem sprawcy we wniosku. Tylko wtedy gdy chodzi o sprawcw przestpstw bdcych najbliszymi osobami pokrzywdzonej, koniecznym warunkiem cigania s wnioski imienne co wie si ze szczeglnym stosunkiem istniejcym midzy tymi osobami. Pokrzywdzony powinien posiada zdolno do dziaa procesowych. Wniosku takiego zatem nie moe zoy maoletni. Jeeli wniosku takiego nie skada ustawowy przedstawiciel lub osoba pod ktrych sta opiek pozostaje , odpowiednie zarzdzenie wydaje sd rodzinny Wniosek o ciganie powinien w sposb niewtpliwy wyraa wol cigania. Wystarczy jeeli spord uprawnionych jedna osoba zoy wniosek o ciganie. Moe on wskazywa imiennie sprawc, lub moe to by wniosek o ciganie nieznanego sprawcy. W razie mierci pokrzywdzonego wniosek o ciganie mog zoy osoby najblisze, a w wypadku ich braku lub nieujawnienia prokurator dziaajc z urzdu. Zoenie wniosku o ciganie powoduje e odtd postpowanie toczy si z urzdu, co pociga za sob obowizek wszczcia postpowania z mocy art. 10 KPK, jeeli istnieje uzasadnione podejrzenie popenienia przestpstwa. Wniosek ten moe by cofnity. W postpowaniu przygotowawczym wymaga to zgody prokuratora, w sdowym zgody sdu, ale tylko do czasu rozpoczcia przewodu sdowego na pierwszej rozprawie gwnej. W ramach cigania na wniosek mona wyrni trzy zasadnicze grupy w zalenoci od podmiotu uprawnionego do zoenia wniosku: - ciganie na wniosek pokrzywdzonego, organu opieki spoecznej lub waciwej instytucji, dowdcy jednostki wojskowej

16

ciganie na wniosek pokrzywdzonego wystpuje w dwch odmianach a mianowicie jako: a) ciganie bezwzgldnie wnioskowe - ma miejsce gdy przestpstwo podlega ciganiu na wniosek bez wzgldu na osob sprawcy przestpstwa. Konieczny jest wniosek. Np. zgwacenie a) ciganie wzgldnie wnioskowe - ma miejsce gdy zasadniczym trybem cigania danego przestpstwa jest tryb z urzdu. Natomiast tylko niektre kategorie sprawcw tych przestpstw s cigane na wniosek, jeeli zachodz pewne okrelone w ustawie stany. Jest to stosunek najbliszego zachodzcy midzy pokrzywdzonym a sprawc przestpstwa

Odmiennym trybem jest ciganie z oskarenia prywatnego. Nastpuje z inicjatywy pokrzywdzonego na skutek wniesienia skargi prywatnej. Od tego czasu pokrzywdzony staje si oskarycielem prywatnym.

Z. LEGALIZMUPolega na obowizku cigania przestpstw ciganych z urzdu. Organy pastwa nie mog wic dokonywa wyboru midzy ciganiem a nieciganiem sprawcy przestpstwa, kierujc si wzgldami celowoci. Sprzyja poczuciu sprawiedliwoci, stanowic jednoczenie barier przed wszelkimi naciskami z zewntrz. Przeciwiestwem zasady legalizmu jest zasada oportunizmu - polegajca na uprawnieniu do cigania, kiedy organowi cigania karnego umoliwia si ocen celowoci cigania karnego. Organ cigania karnego, a zwaszcza prokurator, kierujc si celowoci moe zaniecha cigania karnego Dwie postacie oportunizmu: a) oportunizm waciwy wie si z sytuacjami interesu spoecznego bez wzgldu na wag przestpstwa, kiedy to zachodzi swoista kolizja interesw spoecznych b) oportunizm niewaciwy kiedy odstpuje si od cigania ze wzgldu na ma wag przestpstwa (znikoma spoeczna szkodliwo czynu) Skodyfikowana w art. 10 KPK organy powoane do cigania przestpstw s obowizane do wszczcia i prowadzenia postpowania przygotowawczego, a oskaryciel publiczny do wniesienia i popierania oskarenia o czyny cigane z urzdu. Proces powinien by wszczty przez waciwy organ w stadium postpowania przygotowawczego, jeeli bdzie istniao uzasadnione podejrzenie popenienia przestpstwa a w razie ustalenia sprawcy powinno mu si przedstawi zarzuty. Kada osoba ma obowizek doniesienia o przestpstwie ciganym z urzdu. Obowizek spoczywajcy na kadym obywatelu nie jest sankcjonowany odpowiedzialnoci karn, lecz spoeczn. Instytucje pastwowe i samorzdowe ktre w zwizku ze swoj dziaalnoci dowiedziay si o popenieniu przestpstwa ciganego z urzdu s obowizane do zawiadomienia o tym prokuratora lub policj. Za zaniechanie w tym zakresie moe grozi odpowiedzialno karna. KPK wprowadza moliwo alenia si do sdu na postanowienie o umorzeniu ledztwa lub dochodzenia oraz na postanowienie o odmowie wszczcia postpowania przygotowawczego. Przewiduje rwnie moliwo wniesienia zaalenia do prokuratora na bezczynno organu cigania, jeeli w cigu 6 tygodni zawiadamiajcy nie zostanie powiadomiony o odmowie wszczcia lub o wszczciu postpowania przygotowawczego. Organ cigania nie moe odmwi przyjcia zawiadomienia o popenieniu przestpstwa. Na odmow przyjcia zawiadomienia o popenieniu przestpstwa osobie zgaszajcej powinno przysugiwa zaalenie. Istnieje sdowa kontrola postanowienia prokuratora o odmowie cigania lub o umorzeniu postpowania przygotowawczego. Dwie koncepcje: a) Sd po rozpatrzeniu zaalenia ma moliwo zobowizania prokuratora do wniesienia aktu oskarenia. b) Upowanienie pokrzywdzonego do wniesienia skargi w sprawach o przestpstwa cigane z oskarenia publicznego (skarga subsydiarna). Pokrzywdzony moe wnie zaalenie do sdu na postanowienie prokuratora o odmowie wszczcia, jak i na postanowienie o umorzeniu postpowania przygotowawczego. Jeeli sd uchyli zaskarone postanowienie, a prokurator ponownie odmwi wszczcia lub umorzy postpowanie przygotowawcze to decyzja taka otwiera pokrzywdzonemu drog do wniesienia wasnego aktu oskarenia o przestpstwo cigane z oskarenia publicznego lub umoliwia wniesienie zaalenia na to postanowienie prokuratora.

17

W postpowaniu sdowym odstpienie oskaryciela publicznego od oskarenia nie wie sdu. Sd moe wyrazi zgod na odstpienie, umarzajc postpowanie, bd takiej zgody nie wyraa, uniewinniajc oskaronego lub postpowanie toczy w dalszym cigu. Wyjtki od zasady legalizmu na rzecz oportunizmu: - umorzenia absorpcyjne - wiadek koronny - umorzenie postpowania przeciwko nieletniemu - porozumienia procesowe

Z. SKARGOWOCISd karny moe wszcz i prowadzi proces karny tylko o tyle o ile uprawniony podmiot zoy i popiera odpowiednie danie ukarania okrelonej osoby za oznaczony czyn. Ten system zakada istnienie podmiotu wystpujcego z daniem ukarania i prowadzi do uksztatowania modelu procesowego, w ktrym nastpuje rozdzielenie funkcji procesowych midzy sd i strony toczce spr o ostateczny wynik wszcztego procesu.

Rodzaje skarg: a) Zasadnicza warunkuj postpowanie zasadnicze, ktre inauguruj w gruncie rzeczy postpowania sdowe b) Etapowe uruchomienie odpowiedniego etapu postpowania sdowego c) Incydentalne inaugurujce odpowiednie postpowanie zwizku z wydaniem incydentalnej decyzji Skarga zasadnicza, funkcje: Bilansujca jest wynikiem podsumowania zgromadzonego materiau dowodowego w postpowaniu przygotowawczym Inicjujca sam fakt zoenia aktu oskarenia zawizuje postpowanie sdowe Programowa akt oskarenia okrela zakres rozpoznania sprawy Informacyjna akt oskarenia zawiera informacj o tym jaki czyn zarzuca si oskaronemu i jakimi dowodami oskaryciel zamierza wykaza win oskaronego Skarga stanowi warunek wszczcia i prowadzenia postpowania sdowego oraz rozstrzygania sprawy przez sd. Art. 14 KPK wszczcie postpowania sdowego nastpuje na danie uprawnionego oskaryciela lub innego uprawnionego podmiotu. Przepis ten dotyczy postpowania sdowego. Postpowanie przygotowawcze w postaci ledztwa lub dochodzenia moe by wszczte bez skargi. Due znaczenie w procesie ma funkcja programowa aktu oskarenia. Funkcja ta moe by wyraona w postaci nakazu oraz zakazu. Nakaz oznacza e skarga zawiera program, ktry jest dla sdu wicy. Program ten dotyczy osoby oskaronej i zarzucanego jej czynu. Zakaz wynikajcy z treci aktu oskarenia wyznacza granice orzekania dla sdu tylko co do osoby i zarzucanego jej czynu, ktry sdowi nie wolno przekroczy. Granice przedmiotowe. W gr wchodzi tutaj kwestia odpowiedzialnoci za czyn, ktra opiera si na dwch podstawach, a mianowicie: - na podstawie faktycznej - na podstawie prawnej Podstawa prawna moe ulega zmianie w toku caego procesu i organ procesowy jest zobowizany dostosowa kwalifikacj prawn czynu do poczynionych ustale faktycznych. Taki obowizek wystpuje zarwno w postpowaniu jurysdykcyjnym jak i w postpowaniu przygotowawczym. Kwalifikacja prawna czynu nie jest zatem dla sdu wica. Opis czynu moe ulec zmianie zarwno w toku postpowania przygotowawczego jak i w postpowaniu sdowym, w zalenoci od wzbogacania przez organ prowadzcy proces swej wiedzy o nim. W czasie postpowania sdowego opis czynu zarzucanego w akcie oskarenia moe si rni od ustalenia tego czynu w wyroku skazujcym.

18

Czyn rzeczywisty jest rozumiany w takiej postaci w jakiej on wystpi w przeszoci w obiektywnej rzeczywistoci, w zwizku z ktr toczy si postpowanie. Czyn hipotetyczny jest to procesowe wyobraenie o czynie, jego przebiegu, jakie uzyskuje organ procesowy w miar wzbogacenia swej wiedzy o nim poprzez przeprowadzenie dowodw. Opis czynu moe ulega zmianom w procesie karnym i w zasadzie powinien doprowadzi do ustale pokrywajcych si z czynem rzeczywistym. Przez niezmienno przedmiotu procesu rozumie si regu, wedug ktrej przedmiot procesu w zakresie kwestii odpowiedzialnoci karnej za okrelony czyn nie powinien polega zmianom w toku procesu. Odnosi si to do postpowania jurysdykcyjnego nie do przygotowawczego. W procesie karnym na etapie jurysdykcyjnym dopuszczalna jest zmiana procesowa opisu czynu jeli nie wykracza ona poza granice tosamoci czynu. Tosamo bowiem decyduje o: - Dopuszczalnym przedmiotowym zakresie rozpoznania sprawy przez sd w ramach czynu zarzucanego oskaronemu w akcie oskarenia - Zakresie prawomocnoci materialnej, powodujcej zakaz ponownego toczenia procesu przeciwko tej samej osobie o ten sam czyn. Kryteria negatywne wyczaj moliwo przyjcia tosamoci czynu. Do nich zaliczamy: 1) Rno podmiotw czynu 2) Rno dbr prawnych, tzn. w razie oskarenia za pobicie nie moe nastpi skazanie za kradzie. Niedopuszczalno przedmiotu procesu oznacza, po pierwsze, e niedopuszczalne jest orzekanie w rnych postpowaniach o fragmentach tego samego przedmiotu, po drugie, e orzeczenie wydane w stosunku do fragmentu przedmiotu procesu prowadzi do stanu rzeczy osdzonej w stosunku do caego przedmiotu procesu. Orzeczenie prawomocnym wyrokiem o czci czynu powoduje zakaz ponownego sdzenia tej samej osoby za pozostae fragmenty czynu. Przy niepodzielnoci przedmiotu naley bra pod uwag nie tylko czyn w znaczeniu rzeczywistym ale take pozostae skadniki ktre wpywaj na odpowiedzialno karn za ten czyn. Przyjmuje si e nie wolno: a) Rozdziela poszczeglnych znamion czynu b) Oddziela kary od winy c) Rozbija tzw. Prawnej jednoci czynu w wypadku przestpstwa cigego lub trwaego d) Rozbija naturalnej jednoci czynu e) Odrywa niesamodzielnych fragmentw czynu w celu ich odrbnego rozpoznania SN przyjmuje, e prawomocne skazanie stoi na przeszkodzie ponownemu postpowania o pniej ujawnione elementy tego czynu, niewchodzce w skad przyjtej w wyroku konstrukcji. Wyjtki od zasady skargowoci: Postpowanie z nieletnimi Orzekanie w kwestii odpowiedzialnoci cywilnej z urzdu Sd odwoawczy moe wznowi z urzdu postpowanie sdowe zakoczone prawomocnym orzeczeniem sdu z powodu uchybie wymienionych w art. 439 KPK.

Zasady dotyczce postpowania dowodowego Z. PRAWDYDotyczy wycznie stanu faktycznego sprawy. Nie odnosi si do stosowania przepisw prawnych. Stanowi dyrektyw adresowan do organu procesowego, aby wszystkie wydawane w postpowaniu decyzje opiera na ustaleniach faktycznych zgodnych z rzeczywistym stanem rzeczy, a wic na ustaleniach prawdziwych. Zasada ta ma w procesie karnym znaczenie nadrzdne. Zasada ta wie si bezporednio z celami toczcego si procesu, ktry w swym rezultacie ma doprowadzi do rozstrzygnicia o przedmiocie procesu na podstawie ustale, ktre odpowiadaj prawdzie. Odgrywa ona istotn rol w caej konstrukcji procesu karnego.

19

Podstawowe znaczenie z punktu widzenia zasady prawdy maj ustalenia faktyczne. S one z reguy skadnikiem kadego procesu decyzyjnego nie tylko w zakresie wydawania wyrokw i postanowie ale take w przypadkach zapadania zarzdze Ustalenia faktyczne to dokonane na podstawie dowodw stwierdzenia dotyczce tego stanu faktycznego, o ktrym naley orzec w decyzji. Te procesowe stwierdzenia faktw powinny by prawdziwe, a organy procesowe obowizane s do czynienia stara w celu uzyskania tej prawdziwoci. Przez prawd rozumie si - tyle co zdanie prawdziwe, a wic zgodno tego zdania z rzeczywistoci. Prawdziwo stanowi cech zdania prawdziwego, zgodnego z obiektywn rzeczywistoci. Wysuwa si dyrektyw pomocnicz w postaci postulatu, aby oznaczone ustalenia faktyczne byy udowodnione. Udowodnienie wystpuje wwczas, gdy jednoczenie s spenione nastpujce warunki: Warunek obiektywny aby przeprowadzone w sprawie dowody miay tak si obiektywn, i na ich podstawie kady zwyczajnie mylcy czowiek powinien nabra przekonania o prawdziwoci poczynionych ustale faktycznych Warunek subiektywny jako cakowicie wewntrzne przekonanie organu rozstrzygajcego o prawdziwoci ustalenia faktycznego, bdcego podstaw decyzji. Oznacza to e wyrok skazujcy moe by wydany tylko na podstawie ustale w peni przekonywalnych o winie oskaronego. Natomiast wyrok uniewinniajcy moe zapa zarwno gdy niewinno oskaronego zostaa udowodniona, jak i wtedy gdy nie zostaa udowodniona ani jego wina ani jego niewinno. Podstaw wszelkich rozstrzygni maj stanowi ustalenia faktyczne odpowiadajce prawdzie. Sd ma uwzgldnia w rwnym stopniu okolicznoci przemawiajce na korzy jak i na niekorzy oskaronego. Organ procesowy kierujcy procesem zostaje zobowizany do czynnego udziau w poszukiwaniu, wprowadzaniu i przeprowadzaniu dowodw, zmierzajcych do wyjanienia wszystkich istotnych okolicznoci sprawy. Sd ma obowizek badania przedmiotu procesu niezalenie od zachowania stron. Sd jest uprawniony do powoania dowodw nawet takich , ktre nie byy zawnioskowane przez strony. Osignicie tej dyrektywy nie moe jednak nastpowa za wszelk cen. Nie mona jej osign za pomoc faktw uzyskanych z nielegalnych rde lub w sposb nielegalny. Przepisy przewiduj take unormowania utrudniajce moliwo dokonania ustale zgodnych z dyrektyw prawdy. Wi si one z zakazami dowodzenia, kiedy zderzaj si interesy spoeczne wynikajce z koniecznoci realizacji dyrektywy prawdy z innymi rwnie wanymi interesami spoecznymi, wynikajcymi z potrzeby np. zachowania tajemnicy pastwowej, subowej lub zawodowej oraz ochrony stosunku pokrewiestwa lub maestwa. Wtpliwoci ktrych nie udao si wyjani musz by tumaczone na korzy oskaronego.

Z. BEZPOREDNIOCISd powinien opiera swoje ustalenia na dowodach przeprowadzonych na rozprawie. Sd moe czyni ustalenia tylko na podstawie dowodw przeprowadzonych w etapie do ktrego maj dostp strony ktre mog realizowa uprawnienia. Dyrektywa ta urealnia prawa stron do aktywnego uczestnictwa w postpowaniu dowodowym. Dowody powinny by przeprowadzone bezporednio przez sdem orzekajcym w danej sprawie. Pozwala to na zgromadzenie wrae umoliwiajcych waciw ocen przeprowadzonych dowodw. Sd obserwujc np. wiadka w czasie skadania zezna, moe poczyni spostrzeenia na podstawie formuowania przez wiadka wypowiedzi, reagowania na pytania, wikania si w zeznaniach. Wraenia te posu do waciwej oceny przeprowadzonego dowodu. Organ kierujcy procesem powinien korzysta przede wszystkim z dowodw pierwotnych. Dowd taki stwarza lepsze warunki poznania prawdy, gdy istnieje mniejsze niebezpieczestwo znieksztace, ktre pojawiaj si zarwno przy spostrzeganiu, zapamitywaniu, jak i odtwarzaniu w zeznaniach uprzednio poczynionych spostrzee. Wystpienie dowodw pochodnych oznacza moliwo wikszych znieksztace. Podstaw wyroku moe stanowi tylko caoksztat okolicznoci ujawnionych w toku rozprawy gwnej. Wyjtki od zasady bezporednioci obejmuj sytuacj, kiedy obowizujce przepisy pozwalaj na odczytanie protokou przesuchania oskaronego, wiadka lub biegego, sporzdzonych w postpowaniu przygotowawczym lub na rozprawie w tej lub innej sprawie.

20

Z. KONCENTRACJI MATERIAU DOWODOWEGO (z. skupienia materiau procesowego)Proces powinien stanowi zwarty cig czynnoci bez zbdnej zwoki, skupiajcy rodki dowodowe wok przedmiotu procesu. Koncentracja materiau moe by osignita za pomoc: a) Koncepcji prekluzji w przytaczaniu faktw i dowodw - nakada na strony obowizek przedstawiania od razu wszystkich znanych faktw i dowodw pod rygorem straty uprawnienia w pniejszym okresie. b) Koncepcja dyskrecjonalnej wadzy sdziego - powala na uwzgldnienie przez sd faktw i dowodw, ktrych strony mimo moliwoci nie przytoczyy od razu. Ten drugi system jest odpowiedniejszy dla realizacji postulatu prawdy i dlatego jest przyjmowany w polskim procesie karnym. W postpowaniu sdowym prezes sdu dostarczaj oskaronemu odpis oskarenia, wzywa go do zoenia wnioskw dowodowych w terminie 7 dni. Nie wyklucza to jednak zgoszenia przez oskaronego wnioskw w pniejszym terminie. Prezes sdu po rozwaeniu wniosku stron, podmiotu z art. 416 KPK lub z urzdu dopuszcza dowody i zarzdza ich sprowadzenie na rozpraw. W toku rozprawy przewodniczcy powinien baczy, aby wyjaniono wszystkie istotne okolicznoci sprawy. Powinien on dy do tego, aby rozstrzygnicie sprawy nastpio na pierwszej rozprawie gwnej. Zasada cigoci rozprawy obowizuje ona od chwili rozpoczcia rozprawy. Wymogiem jest niezmienno skadu sdzcego. Orzeka w sprawie moe tylko taki sdzia, ktry by obecny na caej rozprawie. Wyjtki od zasady koncentracji materiau: - przerwa w rozprawie - odroczenie rozprawy - odroczenie wydania wyroku

Z. SWOBODNEJ OCENY DOWODWW zakresie oceny dowodw moemy odrni dwa podstawowe typy: a) Koncepcja ustawowej oceny dowodw 1) pozytywna ustawowa teoria dowodowa 2) negatywna ustawowa teoria dowodowa b) Koncepcja swobodnej oceny dowodw 3) zasada swobodnej niekontrolowanej oceny dowodw 4) zasada swobodnej kontrolowanej oceny dowodw 1) W razie istnienia dowodw wskazanych w ustawie sd musia dany fakt uzna za udowodniony. W tym systemie przyznanie si do winy oskaronego uznano za najlepszy dowd 2) Ustawa nie pozwalaa uzna pewnych faktw na udowodnione, jeeli brak byo dowodw oznaczonych przez ustaw. Ustawa ustalaa wic pewne minimum dowodowe, potrzebne do stwierdzenia okrelonych faktw, na ktrych mg by np. oparty wyrok skazujcy. Swobodna ocena dowodw - oznacza, e organ procesowy, a zwaszcza sd ocenia dowody i wyciga z nich wnioski wedug swego przekonania, nie bdc skrepowany w tym przedmiocie reguami dowodowymi. Mona wyrni dwie odmiany, a mianowicie: a. Zasada swobodnej niekontrolowanej oceny dowodw ocena dowodw jest kwesti wewntrzn sdu, nie wymagajc przytaczania argumentacji na temat dokonanej oceny dowodw. W ramach tej odmiany sd uznaje oskaronego winnym lub go uniewinnia, nie majc obowizku uzasadniania swego stanowiska. Dokonana ocena nie moe by poddana kontroli instancyjnej. Zasada swobodnej kontrolowanej oceny dowodw sd nie jest skrpowany adnymi reguami dowodowymi, to jednak jest zobowizany uzewntrzni swoj ocen dowodw. Ta ocena musi by przekonywajca, gdy podlega kontroli instancyjnej.

b.

Aprioryczna swobodna ocena dowodw wstpna ocena dowodu, ktrej dokonuje organ kierujcy procesem.

21

Aposterioryczna swobodna ocena dowodw ma zastosowanie do dowodw ju przeprowadzonych. Art. 7 KPK (Swobodna ocena dowodw) przepis ten stanowi, e organy postpowania ksztatuj swe przekonanie na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodw, ocenianych swobodnie z uwzgldnieniem zasad prawidowego rozumowania oraz wskaza wiedzy i dowiadczenia yciowego. Art. 410 KPK podstaw wyroku stanowi caoksztat okolicznoci ujawnionych w toku rozprawy gwnej, std te wynika dla sdu podwjny nakaz: a) Przedmiotem oceny mog by wycznie dowody, ktre zostay ujawnione na rozprawie b) Przedmiotem oceny powinny by wszystkie dowody, ktre byy ujawnione na rozprawie, nie mona w ocenie pomin czci ujawnionych dowodw. Ocena organu jest swobodna jest ona oparta na wewntrznym przekonaniu ktre ksztatuje si w toku postpowania dowodowego. Dokonujc weryfikacji dowodw, organ ksztatuje swe przekonanie na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodw, przy uwzgldnieniu prawidowego rozumowania, a take powinien kierowa si wskazaniami wiedzy i dowiadczenia yciowego. Sd kierujcy si tym uprawnieniem, moe jednym rodkom dowodowym da wiar a innym nie. Ma jednak obowizek naleycie, logicznie i przekonywujco ocen sw uzasadni. Kontrol odwoawcz mona obj tylko te elementy oceny ktre do takiej oceny si nadaj a wic to czy nie wskazuje ona bdw natury faktycznej lub logicznej, albo czy nie jest sprzeczna z dowiadczeniem yciowym lub wskazaniem wiedzy. Nie moe ona dotyczy bezporednich wrae, jakie organ uzyskuje w czasie przeprowadzania dowodu. Zasady dotyczce formy i sposobu prowadzenia procesu

Z. KONTRADYKTORYJNOCIMona j wyrazi w postaci dyrektywy prowadzenia procesu w formie sporu rwnouprawnionych stron przed bezstronnym sdem. Wystpuje przede wszystkim w postpowaniu sdowym. W modelu tym istniej warunki nawietlania kadego faktu z punktu widzenia interesw obu stron, co pozwala na wszechstronne wyjanienie wszystkich okolicznoci sprawy i wydania orzeczenia odpowiadajcego prawdzie. Prowadzenie postpowania w postaci sporu jest moliwe tylko pod warunkiem , e podmioty te s rwnouprawnione. Rwno stron oznacza wyposaenie stron w te same rodki prawne. Strony powinny korzysta z tych samych uprawnie procesowych tzn. powinny posiada te same prawa i te same obowizki. Zasada ta zakada istnienie trjpodmiotowego procesu, a mianowicie strony czynnej (oskaryciel, powd cywilny) i strony biernej (oskarony) oraz sdu wyposaonego w pozycj bezstronnoci, ktry istniejcy spr rozstrzyga. Uprawnienia strony w postpowaniu: a) Uczestniczenie w czynnociach postpowania b) Uprawnienie do zadawania pyta i skadania owiadcze, zwaszcza owiadcze wiedzy c) Uprawnienie do skadania wnioskw d) Uprawnienie stron do korzystania z pomocy osoby majcej odpowiednie przygotowanie zawodowe do wystpowania przed sdem e) Uprawnienie stron do zaskarania zapadych decyzji procesowych Zasada ta znajduje wiksze zastosowanie w fazie rozprawy gwnej.

Z. JAWNOCIa) Sprawa powinna by rozpatrywana jawnie wobec osb postronnych (zasada publicznoci) b) Sprawa powinna by rozpoznawana z udziaem stron i ich przedstawicieli (zasada jawnoci wewntrznej) a) Zasada jawnoci, umoliwiajc spoeczn kontrol dziaalnoci sdw, sprzyja wydawaniu rozstrzygni odpowiadajcych prawu i poczuciu sprawiedliwoci. Stanowi ona gwarancj niezawisoci i bezstronnoci sdziego. Wzmacnia rwnie poczucie adu i porzdku prawnego,

22

oddziaujc wychowawczo na uczestnikw postpowania i inne osoby. Jawno moe by rwnie niekorzystna dla wiadkw, kiedy w czasie przesuchania wywleka si najgbsze ich osobiste tajemnice. b) Strony nie mog by pozbawione moliwoci udziau w czynnociach, w wyniku ktrych ma zapa rozstrzygnicie ich sprawy. Na rozprawie odbywajcej si jawnie mog by obecne: - osoby biorce udzia w postpowaniu - inne osoby gdy: S penoletnie Nie s uzbrojone Nie znajduj si w stanie nie licujcym z powag sdu Przedstawiciele masmediw gdy: uzasadniony interes spoeczny za tym przemawia, dokonanie tych czynnoci nie bdzie utrudnia prowadzenia rozprawy, wany interes uczestnika postpowania si temu nie sprzeciwia. Rozprawa powinna by obligatoryjnie prowadzona z wyczeniem jawnoci w caoci lub w czci, jeeli jawno mogaby: a) Wywoa zakcenia spokoju publicznego b) Obraa dobre obyczaje c) Ujawni okolicznoci ktre ze wzgldu na wany interes pastwa powinny by zachowane w tajemnicy d) Naruszy wany interes prywatny e) W razie przesuchiwania wiadka co do okolicznoci objtych tajemnic pastwow pastwow, subow lub zawodow. Oraz gdy rozprawa dotyczy: a) Wniosku prokuratora o umorzenie postpowania z powodu niepoczytalnoci sprawcy i zastosowanie rodka zabezpieczajcego b) Sprawy o pomwienie lub zniewaenie W postpowaniu z nieletnimi rozprawa w zasadzie odbywa si z wyczeniem jawnoci, chyba e jawno rozprawy jest uzasadniona ze wzgldw wychowawczych. Jeeli choby jednym ze wsposkaronych jest nieletni sd moe wyczy jawno rozprawy w czci lub w caoci. Moe to uczyni take na czas przesuchania wiadka, ktry nie ukoczy 15 lat. Wyczenie jawnoci rozprawy nie pozbawia udziau w niej uczestnikw postpowania. Oprcz stron mog wzi udzia w rozprawie po dwie osoby wskazane przez oskaryciela posikowego, prywatnego i oskaronego. Osoby zaufania s wyczone z rozprawy, gdy zachodzi obawa ujawnienia tajemnicy pastwowej. Pomimo wyczenia jawnoci przewodniczcy moe zezwoli poszczeglnym osobom na obecno na rozprawie. W razie wyczenia jawnoci rozprawy przewodniczcy poucza obecnych o obowizku zachowania w tajemnicy okolicznoci ujawnionych na rozprawie i o skutkach niedopenienia tego obowizku. Wyrok ogasza si jawnie. Przytoczenie powodw wyroku moe si odby z wyczeniem jawnoci w caoci lub w czci. Narada sdu jest etapem zawsze tajnym. Oskarony ma prawo by obecny przy wszystkich czynnociach postpowania dowodowego. Tylko wyjtkowo oskarony: a) Moe by wydalony z sali rozpraw gdy mimo upomnienia przewodniczcego nadal zakca porzdek b) Na zarzdzenie przewodniczcego oskarony opuszcza sal rozpraw gdy naley si obawia e jego obecno mogaby oddziaywa krpujco na wyjanienia wsposkaronego albo zeznania wiadka lub biegego Po powrocie na sale przewodniczcy informuje oskaronego o przebiegu rozprawy podczas jego nieobecnoci oraz umoliwia mu zoenie wyjanie co do przeprowadzonych w czasie jego nieobecnoci dowodw. Wyjtkowo rozprawa moe si odby podczas nieobecnoci oskaronego kiedy: a) Zaistnieje moliwo wydania wyroku zaocznego b) Oskarony ze swej winy wprawi si w stan niezdolnoci do udziau w rozprawie lub posiedzeniu c) Oskarony zawiadomiony o terminie rozprawy owiadcza, e nie wemie w niej udziau, uniemoliwiajc doprowadzenie go na rozpraw albo zawiadomiony o niej osobicie nie stawia si na

23

rozprawie bez usprawiedliwienia. Jeeli jego obecno jest niezbdna sd zarzdza jego zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie. d) Oskarony po zoeniu wyjanie samowolnie opuszcza sal rozpraw Sd moe orzeka wyrokiem na posiedzeniu w sytuacjach: a) Warunkowego umorzenia postpowania przed rozpraw b) Skazania oskaronego wyrokiem na posiedzeniu w ramach 343 KPK c) Dobrowolnego poddania si karze w postpowaniu uproszczonym d) Orzekania wyrokiem nakazowym Posiedzenia odbywaj si z wyczeniem publicznoci. Strony oraz osoby nie bdce stronami, jeeli ma to znaczenie dla ochrony ich praw lub interesw, maj prawo wzi udzia w posiedzeniu wwczas, gdy ustawa tak stanowi, chyba e ich udzia jest obowizkowy. Strony maj moliwo uczestniczenia w czynnociach ledztwa lub dochodzenia: a) Podejrzanego, pokrzywdzonego i ich przedstawicieli ustawowych, a obroc i penomocnika, jeeli s ju w sprawie ustanowienie naley dopuci do udziau w czynnociach, jeeli nie bdzie jej mona powtrzy na rozprawie, chyba e zachodzi niebezpieczestwo utraty lub uszkodzenia dowodu w razie zwoki. b) Stronom i ich przedstawicielom zezwala si na wzicie udziau w przesuchaniu biegych c) Stronie ktra zoya wniosek o przeprowadzenie dowodu oraz jej przedstawicielowi, nie mona odmwi wzicia udziau w takiej czynnoci, jeeli tego daj d) Strony, a obroc i penomocnika, gdy s ju w sprawie ustanowieni naley take na ich danie dopuci do udziau w innych czynnociach ledztwa. Odmwi temu daniu moe tylko prokurator w uzasadnionych wypadkach ze wzgldu na wany interes ledztwa, moe on take odmwi sprowadzeniu oskaronego pozbawionego wolnoci, gdy spowodowaoby to powane trudnoci.

Z. USTNOCINakaz, by czynnoci procesowe miay form ustnej wypowiedzi osb uczestniczcych w postpowaniu. Forma ta najlepiej zapewnia kontakt organowi procesowemu z materiaem dowodowym. Jest rwnie form pozwalajc na urzeczywistnienie zarwno jawnoci czynnoci, jak i realizacj zasady kontradyktoryjnoci. Czynnik pozwalajcy na odformalizowanie biegu procesu Postulat pisemnoci ma znaczenie szczeglne, gdy chodzi o precyzj myli i utrwalenia ustnych wypowiedzi, pozwalajcych na ich kontrol nawet po znacznym upywie czasu. W postpowaniu obowizuj rwnolegle zasada ustnoci i zasada pisemnoci. Skodyfikowana w art. 365 KPK rozprawa odbywa si ustnie. Dotyczy to zarwno przebiegu caego postpowania dowodowego jak i czynnoci zawizanych z kierowaniem rozpraw. Ustne czynnoci wymagaj utrwalenia. Podstawow form utrwalenia przebiegu rozprawy jest protok. W niektrych przypadkach nakazana forma ustnej wypowiedzi nie moe by przez sd zastpowana treci pisma, zapiskw lub notatek urzdowych. Dotyczy to dowodu z wyjanie oskaronego lub zezna wiadkw. Niektre czynnoci wymagaj formy pisemnej i ustnej np. wyrok.

Z. SZYBKOCI POSTPOWANIA KARNEGOPostpowanie powinno si toczy sprawnie bez niepotrzebnych zakce. Rozpoznanie sprawy, szczeglnie przez sd i wyrokowanie po upywie znacznego czasu, nie spenia zada, jakie wynikaj, zarwno z prewencji oglnej, jak i szczeglnej. Sprawiedliwe ukaranie sprawcy po upywie znacznego czasu jest bardzo utrudnione, a niekiedy w ogle niemoliwe. wiadkowie, bdcy najczciej zapominaj o istotnych okolicznociach czynu oskaronego oraz nie s w stanie precyzyjnie wypowiedzie si na ten temat. W KPK szybko postpowania wyraona zostaa w postaci terminw o rnym charakterze adresowanych do organw procesowych, ale take do stron postpowania. Zasady dotyczce sytuacji prawnej oskaronego w procesie

24

Z. DOMIEMANIA NIEWINNOCIOd wszczcia procesu karnego w stosunku do oskaronego zaczyna obowizywa zasada domniemania niewinnoci. Domniemanie niewinnoci oznacza e oskarony ma by uwaany za niewinnego, dopki jego wina nie zostanie prawomocnie stwierdzona zgodnie z przepisami KPK. Stanowi ona dyrektyw nakazujc traktowanie oskaronego jako niewinnego, pki jego wina nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem. Skodyfikowana w art. 5 KPK. Z faktu e oznaczona osoba staje si oskaronym, wynika nakaz traktowania jej jako osoby niewinnej. Obiektywne rozumienie zasady domniemania niewinnoci oskarony powinien by traktowany jako niewinny bez wzgldu na przekonanie uczestnikw procesu, a szczeglnie organw procesowych. Tylko pene udowodnienie winy oskaronego moe obali to zaoenie. Domniemanie niewinnoci okrela si jako ustawowe zaoenie niewinnoci oskaronego, ktre zawiera nakaz dla organw procesowych traktowania oskaronego jako osoby niewinnej przez cay czas trwania procesu karnego. Subiektywne rozumienie zasady domniemania niewinnoci wyraa ono danie, aby do czasu prawomocnego skazania organy procesowe zakaday niewinno oskaronego i odpowiednio do tego traktoway go w procesie. Chodzi o to aby sdzia przed wydaniem wyroku skazujcego nie traktowa oskaronego jak osoby winnej przestpstwa. Zasada ta zakada wic istnienie stanu prawnego wedug ktrego oskarony musi by traktowany jako niewinny, niezalenie od przekonania organu procesowego. Domniemanie zostaje wyczone stwierdzeniem winy oskaronego. Nastpuje ono w prawomocnym wyroku skazujcym. Wyczenie domniemania nastpuje zatem nie od chwili wydania wyroku stwierdzajcego win oskaronego, lecz od momentu uprawomocnienia tego orzeczenia, gdy w przeciwnym razie trzeba by przyj, e w drugiej instancji obowizuje regua przeciwna. Jeeli orzeczenie skazujce zostanie nastpnie uchylone w ramach nadzwyczajnych rodkw kontroli odwoawczej to w dalszym cigu obowizuje domniemanie niewinnoci. Wyrok warunkowo umarzajcy postpowanie karne jest orzeczeniem stwierdzajcym win oskaronego i tym samym wyczajcym dziaanie w danej sprawie domniemania niewinnoci. Domniemanie dziaa zarwno wewntrz jak i na zewntrz procesu karnego: a) Funkcja wewntrzna Oskarony ma by traktowany jako osoba niewinna w kadym etapie procesowym, a do uprawomocnienia si wyroku skazujcego. b) Funkcja zewntrzna polega na oddziaywaniu zasady domniemania niewinnoci wobec kadej osoby, instytucji i organizacji, ktre nie mog traktowa oskaronego jako winnego, jeeli fakt taki nie zostanie stwierdzony prawomocnym wyrokiem. Domniemanie niewinnoci oskaronego wywouje szereg konsekwencji procesowych: a) Badanie winy oskaronego powinno odbywa si w sposb obiektywny b) Konsekwencj tej zasady jest regua In dubio pro Reo - art. 5 par 2 KPK - wedug tego przepisu nie dajce si usun wtpliwoci rozstrzyga si na korzy oskaronego. Ma ona zastosowanie tylko wwczas, kiedy pomimo naleytej starannoci organu procesowego oznaczonej okolicznoci nie da si wyjani. Ustalenie winy oskaronego jest moliwe tylko wtedy, gdy na podstawie zebranego w sposb wyczerpujcy materiau dowodowego mona ustali win oskaronego. Jeeli pojawi si nie dajce si usun wtpliwoci, wwczas w gr wchodzi regua uzupeniajca, tzn. istniejce wtpliwoci musz by rozstrzygane na korzy oskaronego i ewentualnie prowadzi do jego uniewinnienia. W razie istnienia nie dajcych si usun wtpliwoci wybiera si okrelon wersj, ktra dla oskaronego przedstawia si najkorzystniej, cho nie wyklucza si tego, e mogo by by inaczej, ale nie zdoano tego ustali w sposb stanowczy Nastpstwa domniemania dotycz formalnego ciaru dowodowego, czyli obowizku dowodzenia (onus probanci), ktry przerzucony zosta na organy procesowe. d) Wobec oskaronego stosuje si tylko takie ograniczenia swobody, ktre s konieczne do prowadzenia procesu. c)

25

Z. PRAWA DO OBRONYW procesie karnym oskaronemu naley zapewni prawo do obrony. Kady przeciwko komu prowadzone jest postpowanie karne , ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postpowania. Moe on w szczeglnoci wybra obroc lub na zasadach okrelonych w ustawie korzysta z obrocy z urzdu. Art. 6 ust. 3 KE kady oskarony o popenienie czynu zagroonego kar ma co najmniej prawo do: a) Niezwocznego otrzymania szczegowej informacji w jzyku dla niego zrozumiaym o istocie i przyczynie wniesienia przeciwko niemu oskarenie b) Posiadania odpowiedniego czasu i moliwoci do przygotowania obrony c) Bronienia si osobicie lub przez ustanowionego przez siebie obroc d) Przesuchania lub spowodowania przesuchania wiadkw oskarenia oraz dania obecnoci i przesuchania wiadkw obrony na takich samych warunkach jak wiadkw oskarenia e) Korzystania z bezpatnej pomocy tumacza Prawo do obrony obejmuje wszelkie czynnoci podejmowane w interesie oskaronego, ktre zmierzaj do odparcia oskarenia lub oddalenia roszczenia cywilno prawnego albo odpowiedniego zmniejszenia jego odpowiedzialnoci, jak i do zmniejszenia wszelkich uciliwoci procesowych. Do zakresu prawa do obrony od strony podmiotowej nale: a) Moliwo podejmowania caego szeregu czynnoci osobicie przez oskaronego b) Prawo do korzystania z pomocy obrocy (obrona formalna) c) Przepisy nakazujce organom procesowym dokonywanie czynnoci take na korzy oskaronego a) Uprawnienia oskaronego: - jako stronie procesowej - takie ktre przysuguj tylko jemu jako oskaronemu Prawo do inicjatywy dowodowej, uczestniczenia w czynnociach dowodowych czy te zaskarenia decyzji procesowych. Prawo do skadania wyjanie, prawo do milczenia, ochrona prawna zwizana z zaskareniem orzecze. W toku postpowania przygotowawczego na danie podejrzanego naley go przesucha z udziaem ustanowionego obrocy.

b) Oskarony moe korzysta z pomocy adwokata wystpujcego w charakterze obrocy Obrona jest obowizkowa kiedy obowizujce przepisy wymagaj posiadania przez oskaronego w toku procesu obrocy. Np. kiedy stopie rozwoju umysowego oskaronego, jego uomno oraz stopie zawioci lub waga sprawy wymagaj obowizkowego posiadania przez oskaronego obrocy. - nieletni - guchy, niemy, niewidomy - zachodzi uzasadniona wtpliwo co do jego poczytalnoci - gdy sd uzna to za niezbdne ze wzgldu na okolicznoci utrudniajce obron Oskarony musi posiada obroc take w postpowaniu przed sdem okrgowym jako sdem pierwszej instancji, gdy: - zarzucono mu zbrodni - jest pozbawiony wolnoci Wystarczy istnienie jednego z tych czynnikw. W takiej sytuacji udzia obrocy w rozprawie gwnej jest obowizkowy, a w rozprawie apelacyjnej lub kasacyjnej, jeeli prezes sdu albo sd uzna to za konieczne. Obrona obowizkowa wystpuje take w postpowaniu przed sdem wojskowym oraz w postpowaniu przyspieszonym. Obrona w wybory gdy oskarony zawiera umow o obron przez okrelonego adwokata Obrona z urzdu: - gdy obrona jest obowizkowa a oskarony nie ma obrocy z wyboru - gdy oskarony nie jest w stanie bez uszczerbku dla niezbdnego utrzymania siebie i swojej rodziny ponie kosztw obrony. c) Organy procesowe w ramach prawa do obrony dokonuj czynnoci take na korzy oskaronego. Art. 4 KPK organy prowadzce postpowanie karn s obowizane bada oraz uwzgldnia okolicznoci przemawiajce zarwno na korzy jak i na niekorzy oskaronego.

26

DZIA TRZECI PRZESANKI PROCESU KARNEGOR1 POJCIE I PODZIA PRZESANEK PROCESOWYCHW wietle art. 17 KPK przyj trzeba, e przesankami procesowymi s zarwno stany: a) cile procesowe b) Stany zakotwiczone w prawie karnym materialnym c) Stany o charakterze faktycznym: Niedopenienie czynu Brak danych dostatecznie uzasadniajcych podejrzenie popenienia przestpstwa, co powoduje, e przesanka ta zbiega si z podstaw wszczcia postpowania przygotowawczego. Przesanki procesowe s stanami , ktre w myl obowizujcych przepisw prawa procesowego decyduj o prawnej dopuszczalnoci lub niedopuszczalnoci procesu. S zatem stanami warunkujcymi dopuszczalno procesu karnego. Mog przybra posta pozytywn lub negatywn. Przeszkody procesowe - brak pozytywnej (dodatniej) jak i pojawienie si przesanki negatywnej (ujemnej) powoduje, e proces karny nie moe by ani wszczty, ani nie moe si toczy. Ujemne wyrastaj z zakazw ustawowych, niekiedy za s oparte na ekonomice procesowej. Przesanki mona podzieli na takie ktre: a) Odnosz si do wszystkich stadiw procesowych b) Wystpuj wycznie w postpowaniu rozpoznawczym przed sdem c) Dotycz zarwno postpowania przygotowawczego, jak i postpowania rozpoznawczego przed sdem d) Dziaaj wycznie w postpowaniu wykonawczym. Mwic o przesankach procesowych, trzeba zauway rnice w ich ujmowaniu w sposb syntetyczny (zbiorczy) lub analityczny (rozczny). Tzn.: Syntetyczne rozumowanie przesanek - niektre przesanki mog stanowi zbir skadnikw, z ktrych kady moe by ujmowany jako odrbna przesanka procesowa. Analityczne rozumowanie przesanek kiedy przesanka jest stanem, ktrego nie da si ju podzieli na dalsze czony jako samodzielne przesanki procesowe. Przesanki dzieli si na dodatnie (pozytywne) i ujemne (negatywne) Przesanki pozytywne: 1) Podsdno 2) Waciwo sdu 3) Istnienie stron 4) Skarga 5) Wniosek o ciganie Przesanki ujemne: 1) Prawomocno materialna 2) Zawiso sprawy 3) Przedawnienie karalnoci 4) Abolicja 5) Art. 17 par. 1 pkt. 1 KPK 6) Art. 17 par. 1 pkt. 2 KPK 7) Art. 17 par. 1 pkt. 3 KPK 8) Art. 17 par. 1 pkt. 4 KPK

27

Powszechne przesanki procesowe dzieli si na przesanki oglne i na szczeglne Przesanki oglne warunkuj dopuszczalno procesu w zwykym trybie postpowania (w postpowaniu zwyczajnym). Do przesanek tych mona zaliczy te, ktre wymieniono wyej w punktach 1-4 oraz wyliczone w punktach 1-6 przesanek ujemnych. Przesanki oglne mog by dodatnie lub ujemne. Przesanki szczeglne warunkuj dopuszczalno procesu w szczeglnym trybie lub szczeglnym postpowaniu. Mog by przesankami dodatnimi lub ujemnymi. Konsekwencj braku przesanki szczeglnej bdzie niedopuszczalno szczeglnego postpowania, co z reguy oznacza konieczno przekazania sprawy do postpowania zwyczajnego. Dzieli si przesanki rwnie na bezwzgldne lub wzgldne (abstrakcyjne i konkretne) Przesanki bezwzgldne stanowi warunki dopuszczalnoci postpowania w kadym ukadzie procesowym. Istnienie przeszkody procesowej, wynikajcej z braku bezwzgldnej przesanki procesowej powoduje, e proces nie moe by wszczty, ani nie moe by kontynuowany zarwno obecnie jak i w przyszoci, gdy niemoliwa jest taka zmiana ukadu procesowego, ktra powodowaaby dopuszczalno procesu. Przesanki wzgldne warunkuj dopuszczalno procesu wycznie w okrelonym ukadzie procesowym. Oznacza to, e przeszkoda, wynikaa z braku warunku dopuszczalnoci procesu o tym charakterze, powoduje niedopuszczalno postpowania w tym istniejcym ukadzie procesowym. Nie wyklucza to jednak moliwoci toczenia procesu przeciwko tej samej osobie o ten sam czyn w zmienionym ukadzie procesowym. Przesanki o charakterze czysto procesowym, mieszanym i materialnym. Podzia ten jest umowny. Mona do sprowadzi do podziau dwuczonowego: Czysto procesowe Zakotwiczone w prawie materialnym Przesanki s zawsze zjawiskiem procesowym, nawet wwczas, gdy zwizane s z instytucjami o podwjnych implikacjach. Niektre przesanki s cile zwizane z prawem materialnym np. znikoma spoeczna szkodliwo czynu, brak ustawowych znamion przestpstwa lub istnienie kontratypu. Przesanki procesowe nie zostay w KPK wyliczone taksatywnie. Wyliczone w art. 17 KPK ujte s od strony negatywnej jako przesanki procesowe. Nazwy przeszkoda procesowa jak ju wspomniano wyej uywa si na oznaczenie zarwno braku przesanki dodatniej, jak i istnienie przesanki ujemnej. Pojawienie si chociaby jednej z nich powoduje, e postpowanie nie wszczyna si, a wszczte podlega umorzeniu. W razie istnienia przeszkody procesowej postpowania przygotowawczego nie wszczyna si. Badanie istnienia przeszkd procesowych stanowi obowizek organu procesowego. Badanie takie powinno by dokonywane z urzdu w toku caego postpowania. Obowizek ten wynika z oglnego przepisu art. 17 KPK oraz licznych unormowa dotyczcych poszczeglnych faz procesu. Stwierdzenie istnienia przeszkody w toku procesu powoduje , e postpowanie to podlega umorzeniu. W postpowaniu przygotowawczym oraz w postpowaniu sdowym - do czasu rozpoczcia przewodu sdowego umorzenie postpowania przybiera posta postanowienia. Po rozpoczciu przewodu sdowego - umorzenie z powodu okolicznoci wyczajcej ciganie nastpuje w formie wyroku. W razie stwierdzenia istnienia przeszkody, okrelonej w art. 17 pkt. 1 i 2 KPK w toku przewodu sdowego, sd wydaje wyrok uniewinniajcy, a nie umarzajcy postpowanie. Zbieg (kumulacja przeszkd procesowych) gdy w jednym procesie wystpi jednoczenie wicej przeszkd procesowych. Przy zbiegu trzeba przyj, e postpowanie ulega umorzeniu z powodu wszystkich zbiegajcych si przeszkd procesowych, chyba e mogoby to wywoa bezwzgldn przyczyn uchylenia orzeczenia, a wwczas w postpowaniu trzeba orzec najpierw o przeszkodzie wynikajcej z przesanki o charakterze wzgldnym a nastpnie o przesance o charakterze bezwzgldnym.

28

R2 PRZEGLD PRZESANEK PROCESOWYCH

PODSDNOMoe by ujmowana szeroko jako podleganie spraw karnych polskim sdom i to bez wzgldu na to czy s to sdy powszechne czy te sdy szczeglne. W tym znaczeniu podsdno obejmuje trzy skadniki, a mianowicie : 1. Jurysdykcj krajow sdw polskich 2. Podsdno sdom karnym powszechnym 3. Podsdno sdom wojskowym 1) Przez jurysdykcj krajow naley rozumie podleganie spraw karnych sdom polskim. Art. 5 KK ustaw karn polsk stosuje si do sprawcy, ktry popeni czyn na terytorium RP, jak rwnie na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba e umowa midzynarodowa, ktrej RP jest stron, stanowi inaczej. Sprawc moe by obywatel polski, jak i osoba majca obce obywatelstwo albo osoba bdca bezpastwowcem. Ustawa polska ma zastosowanie do przestpstw popenionych na obszarze pastwa obcego. Jeeli brak byoby moliwoci zastosowania w konkretnej sprawie polskiego prawa karnego materialnego, to jednoczenie wykluczona byaby jurysdykcja sdw polskich. Minister Sprawiedliwoci jeeli tego wymaga interes wymiaru sprawiedliwoci, zwraca si do waciwego organu pastwa obcego w wnioskiem o przekazanie cigania albo moe przyj taki wniosek od waciwego organu pastwa obcego. Przejcie cigania karnego jest uwaane za wszczcie postpowania wedug prawa polskiego. Po przejciu cigania wykorzystuje si dowody zebrane w sprawie przed przekazaniem cigania. O sposobie zakoczenia postpowania Minister zawiadamia waciwy organ pastwa obcego. Przekazanie cigania nastpuje na podstawie art. 591 KPK. Przejcie i przekazanie cigania niekiedy przewiduj umowy midzynarodowe, zawierane zwaszcza przez pastwa ssiadujce, oparte na zasadzie wzajemnoci , dce do tego, aby w sprawach o przestpstwa orzeka sd pastwa, ktrego obywatelem jest sprawca przestpstwa.

2) Przez podsdno sdom karnym powszechnym rozumiemy zakres spraw karnych podlegajcych tym sdom. Wynika to z art. 7 par. 1 pkt. 8 KPK wszczty proces umarza si, gdy sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sdw karnych. Wedug art. 439 pkt. 3 KPK orzeczenie podlega uchyleniu niezalenie od zakresu zaskarenia lub podniesionych zarzutw, gdy sd powszechny orzek w sprawie nalecej do waciwoci sdu szczeglnego lub gdy sd szczeglny orzek w sprawie nalecej do waciwoci sdu powszechnego. Orzecznictwo sdw powszechnych w sprawach karnych stanowi regu. Wyjtki obejmuj sprawy, ktre z mocy szczeglnego przepisu zostay przekazane do orzecznictwa sdw wojskowych lub do rozstrzygnicia innym organom. 3) Orzecznictwu sdw wojskowych podlegaj sprawy ze wzgldw podmiotowo przedmiotowych lub przedmiotowych. 4) Podsdno Trybunaowi Stanu orzeka on o odpowiedzialnoci konstytucyjnej osb zajmujcych najwysze stanowiska w pastwie, okrelone w powoanym przepisie, za naruszenie Konstytucji i ustaw w zwizku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swego urzdowania. Odpowiedzialno ponosz rwnie posowie i senatorowie w zakresie naruszenia zakazu okrelonego w art. 107 ust 1 Konstytucji (w zakresie okrelonym ustaw pose nie moe prowadzi dziaalnoci gospodarczej z osigniciem korzyci z majtku Skarbu Pastwa lub samorzdu terytorialnego ani nabywa tego majtku). Prezydent RP za naruszenie Konstytucji lub ustaw oraz za popenione przestpstwa moe by pocignity do odpowiedzialnoci jedynie przed Trybunaem Stanu. Czonkowie RM ponosz odpowiedzialno przed TS take za przestpstwa popenione w zwizku z zajmowanym stanowiskiem.

29

OGRANICZENIA PODSDNOCI1) SPRAWY O WYKROCZENIE Orzekanie w sprawach o wykroczenia przed sdem moe si odbywa: W postpowaniu zwyczajnym W dwch postpowaniach szczeglnych: W postpowaniu przyspieszonym W postpowaniu nakazowym Zasadniczy oskarycielem jest Policja, chyba e ustawa stanowi inaczej. W sprawach o wykroczenia w pierwszej instancji orzeka sd rejonowy, chyba e waciwy jest sd garnizonowy. W drugiej instancji z zasady orzeka sd okrgowy gdy: - chodzi o rozpoznanie apelacji - rozpoznanie zaalenia na postanowienie i zarzdzenia zamykajce drog do wydania wyroku Trzecim rodzajem postpowania szczeglnego jest postpowanie mandatowe, ktre w zasadzie nie jest postpowaniem sdowym. W tym postpowaniu Policja lub inny uprawniony podmiot nakada mandat. W razie przyjcia mandatu staje si on prawomocny, gdy nie mona go zaskara zwyczajnym rodkiem odwoawczym. Jeeli w postpowaniu o przestpstwo po rozpoczciu przewodu sdowego ujawni si, e czyn zarzucany oskaronemu stanowi wykroczenie, sd nie przekazuje sprawy waciwemu sdowi lecz rozpoznaje j w tym samym skadzie, stosujc jednak w dalszym jej toku przepisu KPK w sprawach o wykroczenia. 2) IMMUNITETY Stanowi form ochrony, przysugujc okrelonym osobom, ze wzgldu na penienie przez nie wanych funkcji w pastwie lub w stosunkach midzynarodowych. Immunitet ma chroni te osoby przed moliwoci wpywania za pomoc wszczynania postpowa karnych, szczeglnie postpowa o charakterze fikcyjnym na ich owiadczenia lub inne zachowania. Moemy je podzieli na dwie grupy: Immunitet materialny polega na uchyleniu karalnoci przestpstwa lub wprowadzeniu nieodpowiedzialnoci w oznaczonym zakresie. Ma zawsze charakter bezwzgldny. Immunitet procesowy nie pozwala na ciganie, a z reguy take na tymczasowe pobawienie wolnoci osoby korzystajcej z tej formy ochrony. Mona go podzieli na trwae i nietrwae ze wzgldu na ich czasowy zakres obowizywania.

Nietrway jeli immunitet chroni okrelon osob tylko w czasie penienia oznaczonej funkcji z powodu czynu popenionego w czasie jej sprawowani. Trway gdy immunitet chroni dan osob z powodu czynu, ktry mia miejsce w czasie penienia funkcji i ochrona ta dotyczy nie tylko okresu sprawowania tej funkcji z ktr immunitet by zwizany, lecz take czasu po jej ustaniu. Immunitet procesowy moe mie charakter: Immunitet bezw