PRVA REGIONALNA NAUČNO-STRUČNA KONFERENCIJA O UPRAVLJANJU INDUSTRIJSKIM OTPADOM

DA LI ZEMLJIŠTE MOŽE DA BUDE OTPAD?BUDE OTPAD?

M. M. Vrvić1,2,3, M. D. Radulović3, M. I. Kukić3, V. P. Beškoski2, M. Pucarević4, B. Potkonjak2, M. M. Dabović2

1Hemijski fakultet, Univerzitet u Beogradu, 11001 Beograd, Studentski trg 16, P.f. 1582Centar za hemiju IHTM, 11001 Beograd, Njegoševa 12, P.f. 473

3BREM GROUP doo 11000 Beograd Njegoševa 12 Srbija3BREM GROUP doo, 11000 Beograd, Njegoševa 12, Srbija4Institu za ratarstvo i povrtarstvo, 21000 Novi Sad, Maksima Gorkog 30

(mmvchem@sezampro.yu)

22.-25. oktobar 2007.Kopaonik

ŠTA JE ZEMLJIŠTE ?

Pedološki zemljište (pedosfera) je

ši ki l j lit f k ji j tpovršinski sloj litosfere, koji je nastao na

matičnoj-osnovnoj steni i u kome se

stalno odigravaju savremeni procesi

njegovog nastajanja-pedogeneze, pod

dejstvom klimatskih, vremenskih fizičkih,

fizičko-hemijskih i hemijskih uslova ij j

biololoških činilaca, čime je dobio

plodnost, odnosno na/u njemu može da

t i ij t ij Z ljištraste i razvija se vegetacija. Zemljište

ima više vertikalnih horizonata, čija

debljina može da bude različita, ali je

praktično značajna dubina do oko 2 m.

Poznajući osnovna svojstva zemljišta, moguće je dobiti

veštačko zemljište, što poznaje pedologija i

d fi iš d d bij š j ih ij l definiše da se: „dobija mešanjem raznih materijala,

zemljišta, peska, štalskog djubreta, treseta,

strugotine i drugih materijala na kojima mogu da

uspevaju biljke“uspevaju biljke .

Najznačajnija biološka komponenta zemljišta su mikroorganizmi (MO),

medju kojima su najzastupljenije bakterije i gljive, kao ključne karike u

biogeohemijskim ciklusima, bez kojih bi površina Zemlje bila prekrivena

odumrlim biljkama i leševima životinja. Bez MO ne bi bilo plodnostiodumrlim biljkama i leševima životinja. Bez MO ne bi bilo plodnosti

zemljišta, kao ni pedosfere, koja se stalno menja i nastaju nove količine i

slojevi zemljišta kao obnovljivog resursa, ali se zemljište i gubi usled

antropogenih uticaja i klimatskih promena, dakle opet destruktivnog

dejstva čoveka.

STANDARDIZa očuvanje i zaštitu životne sredine neophodno je daZa očuvanje i zaštitu životne sredine, neophodno je dapostoje definicije i norme propisane medjunarodnimstandardima:

ISO 11074:2005, Soil quality-Vocabulary, ISO, Geneve, 2005.

ISO 15176:2002, Soil quality-Characterization of excavated soil andth il t i l i t d d f ISO G 2002other soil materials intended for re-use, ISO, Geneve, 2002.

„Holandska direktiva (Circular) za odabrane vrednosti (target values) iinterventne vrednosti (intervention values) za remedijaciju zemljišta“interventne vrednosti (intervention values) za remedijaciju zemljištaiz 2000. godine. (Circular on target values and intervention values forsoil remediation, Netherlands Government Gazette, No. 39, Ministry ofHousing, Spatial Planning and Environment, Directorate Generalf E i t l P t ti D t t f S il P t ti Th HforEnvironmental Protection, Department of Soil Protection, The Hague,4 February 2000.)

⇓Zemljište mora da sadrži najmanje 10 % (m/m) sopstvene organske supstance i

25 % (m/m) gline, obračunato na suvu supstancu.

ŠTA JE OTPAD?

Otpad jeste svaki predmet ili supstanca kategorisan prema utvrdjenoj„Otpad jeste svaki predmet ili supstanca, kategorisan prema utvrdjenojklasifikaciji otpada sa kojim vlasnik postupa ili ima obavezu da postupa,odnosno upravlja“ (Zakon o zaštiti životne sredine, Sl. glasnik RS, Broj135, JP „Službeni glasnik“, Beograd, 21. decembar 2004, str. 28), „ g , g , , )„Svaka čvrsta, tečna ili gasovita supstanca proistekla kao ostatak ili sejavlja kao sporedni proizvod pri preradi supstance i koja ne može da seupotrebi, a proizvod je organizma ili sistema. Ovaj termin uključujekomunalni otpad, ostatke iz domaćinstva, a takodje i industrijski otpad“(M. Allaby, Macmillan Dictionary of the Environment, 3rd Edn., TheMacmillan Press, London and Basingstoke, 1988.)

ZEMLJIŠTE vs. OTPAD

Procesi koji se odigravaju u zemljištu su najpodložniji brzim promenama i

nezamislivo složeni a istovremeno savršeno uskladjeni i kontrolisani u odnosunezamislivo složeni, a istovremeno savršeno uskladjeni i kontrolisani u odnosu

na sam sistem kao i u interakciji sa spoljnom sredinom. U zemljištu su

najaktivniji i najznačajniji MO kao biološki agensi“ nedokučive različitostinajaktivniji i najznačajniji MO kao „biološki agensi nedokučive različitosti

(biodiverzitet), aktivnosti i metaboličkih putanja i medjusobnih odnosa.

Zemljište je izrazito izloženo zagadjenju, kako zbog njegovog bio/geološkog

mesta i uloge i načina i oblika korišćenja tako i zbog najkompleksnijegmesta i uloge i načina i oblika korišćenja, tako i zbog najkompleksnijeg

sastava, osobina i najraznovrsnijih i najdinamičnijih procesa koji se na/u

njemu dešavaju u poredjenju sa svih ostalim eko/geosferama.njemu dešavaju u poredjenju sa svih ostalim eko/geosferama.

ZEMLJIŠTE vs. OTPAD

U zavisnosti od stepena i prirode hemijskog zagadjenja, zemljište i in situ i

ex situ, pošto je po ISO standardima i iskopano zemljište-zemljište i može

ponovo da se upotrebi na istom ili drugom mestu, se svrstava u neku od

k ij d i N i d čij i liš i bd iškategorija u odnosu na primenu. Na primer: dečija igrališta i obdaništa,

škole, hortikulturu, poljoprivredu, šumarstvo, parkove, površine za

k ij b lj j š ih k i t m i t đ i krekreaciju, obnavljanje narušenih ekosistema i prostor za građevinsku

izgradnju.

ZEMLJIŠTE vs. OTPAD

Kvalitativna kategorizacija zemljišta prema mogućnosti upotrebe

kontaminiranog zemljišta u zavisnosti od sadržaja opasnih hemijskihg j j p j

polutanata, prema ISO 15176:2002 svrstava ga u četiri klase:

Ponovna upotreba bez ograničenja.

Ponovna upotreba sa ograničenjem.

Ponovna upotreba sa ograničenjem i primenom specifičnih tehničkih

sigurnosnih merasigurnosnih mera.

Ponovna upotreba nije dozvoljena. Tretira se kao otpad.

ZEMLJIŠTE vs. OTPAD

Klasifikacija zagadjenog zemljišta kod nas:

„Katalog otpada“ (Pravilnik o uslovima i načinu razvrstavanja, pakovanja i

čuvanja sekundarnih sirovina Sl glasnik RS Broj 55 JP Službeničuvanja sekundarnih sirovina, Sl. glasnik RS, Broj 55, JP „Službeni

glasnik“, Beograd, 18. septembar 2001, str. 7.), u kome je sa indeksom

(klasa?) 17 „Gradjevinski otpad i otpad od rušenja (uključujući i(klasa?) 17 „Gradjevinski otpad i otpad od rušenja (uključujući i

iskopanu zemlju sa kontaminiranih lokacija)“, odnosno na mestu sa

indeksnim brojem (podklasa?) 17 05 nalazi se „zemlja (uključujućij (p ) „ j ( j j

zemlju izvadjenu sa kontaminiranih lokacija), kamen i muljeviti

otpad iskopan bagerom“ što je dalje još razvrstano u 6 pojedinačnih

podklasa, od kojih je svaka druga ona koja se ne odnosi na prethodnu!

ZEMLJIŠTE vs. OTPAD

ŠZEMLJIŠTE

||

ZEMLJA

||

„PUNILAC“ POVRŠINE PROSTORA

||

„

||XNEUNIŠTIVI OTPAD PLASTIČNIH MASA

X!!!

SVETSKA PRAKSA ...

Dozvoljeno je mešanje zemljišta različitih klasa,

⇓

u cilju dobijanja upotrebljivog materijal i najvažnije,

⇓

pospešuje se primena postupaka bioremedijacije, primenljivih direktno na zagadjeno zemljište, ali i za opasan hemijski otpad, tako da krajnji rezultat

budebude,

⇓

humifikovani materijal u formi komposta ili veštačkog zemljištahumifikovani materijal u formi komposta ili veštačkog zemljišta,

⇓

koji imaju upotrebnu vrednost !!!koji imaju upotrebnu vrednost !!!

BIOREMEDIJACIJA-BIOLOŠKA DEGRADACIJA I DETOKSIKACIJA ZEMLJIŠTA DEGRADACIJA I DETOKSIKACIJA ZEMLJIŠTA,

POVRŠINSKIH I PODZEMNIH VODA I VAZDUHA OD ŠTETNIH SUPSTANCI, KAO ŠTO SU ORGANSKI ,

ZAGADJIVAČI (NAFTA I DERIVATI NAFTE, PESTICIDI, DETERDŽENTI, POLIMERI, FENOLI,

ORGANSKI RASTVARAČI ) VEŠTAČKA ORGANSKI RASTVARAČI,...), VEŠTAČKA DJUBRIVA, TEŠKI METALI (NPR. ŽIVA,

KADMIJUM, OLOVO,...) I DRUGI TOKSIČNI ELEMENTI I JEDINJENJA (ARSEN,

CIJANOVODONIK,...), TOKSIČNI GASOVI(RECIMO VODONIK-SULFID) I RADIONUKLIDI (RECIMO VODONIK-SULFID) I RADIONUKLIDI,

NAJČEŠĆE I NAJEFIKASNIJE POMOĆU MIKROORGANIZAMA!

“JEDNAČINA” BIOREMEDIJACIJE

“BIOLOŠKI AGENS”

ZAGAĐIVAČ/I

SUPSTANCE

KOJE NEMAJU+ BIOMASA

MIKROORGANIZMI

ZAGAĐIVAČ/IŠTETNE EFEKTE

NA OKOLINU

+ BIOMASA

NA OKOLINU

(I ČOVEKA)

ZEMLJIŠTE NIKADA NIJE OTPAD !!!

Zemljište kao obnovljivi prirodni resurs zbog svoje strukture i Zemljište kao obnovljivi prirodni resurs zbog svoje strukture i

mikro/biološke aktivnosti, odnosno stalnih dinamičkih procesa

d j dji č ik d ž d b d t d ! T č ij i razgradnje zagadjivača, nikada ne može da bude otpad ! Tačnije, i u

situacijama kada je nivo polutanata toliki da bi mogao da dovede u

pitanje njegovu upotrebljivost, postupcima bioremedijacije moguće ga

je reciklirati ili od opasnog hemijskog otpada dobiti humifikovani

kompostni materijal ili veštačko zemljište sa širokom paletom upotrebe.

ZEMLJIŠTE NIKADA NIJE OTPAD !!!

Konačno, nepostojanje domaće legislative, regulative i standarda, u ovoj

ili graničnim oblastima je kočnica za napredak naše zemlje u održivom ili graničnim oblastima je kočnica za napredak naše zemlje u održivom

očuvanju i zaštiti životne sredine, a takodje prostor za nestručne

nastupe domaćih i inostranih kompanija i kvazi eksperata nastupe domaćih i inostranih kompanija i kvazi eksperata.

ZEMLJIŠTE NIKADA NIJE OTPAD !!!

Pošto je postupak za dovodjenje u red ove oblasti dugotrajan, a

vremena nema, nadležno Ministarstvo vrlo jednostavno može da donese

„Uputstvo za zagadjeno zemljište i bioremedijaciju“, na bazi standarda

ISO 11074:2005 i 15176:2002 i „Holandske direktive za odabrane

vrednosti i interventne vrednosti za remedijaciju zemljišta“ iz 2000.

godine koja je odmerena i u potpunosti prihvatljiva za našu zemlju godine, koja je odmerena i u potpunosti prihvatljiva za našu zemlju.

ZAHVALNOST

Posebnu zahvalnost, pored Ministarstva nauke, koje sa Naftnom industrijom Srbije finansira i podržava aktivnostiNaftnom industrijom Srbije finansira i podržava aktivnosti

bioremedijacije u okviru kompleksnog projekta TD 7032B želimo da izrazimo Rafineriji nafte Pančevo i JKP7032B, želimo da izrazimo Rafineriji nafte Pančevo i JKP

„Beogradske elektrane”, što su nam pružili priliku da d i bi dij ij i k ž jdemonstriramo bioremedijaciju i pokažemo sve njene

prednosti, pošto ova biotehnologija kod nas, nažalost, još nije zaživela. Hoćemo da verujemo i nadamo se da će se

to ubrzo desiti!

SRDAČNO VAŠ ISTRAŽIVAČKI TIM

Dragana ĐORĐEVIĆGordana GOJGIĆ-CVIJOVIĆ

Mila ILIĆMila ILIĆDragica JAKOVLJEVIĆ

Olga MARTINOVValerija MATIĆValerija MATIĆJelena MILIĆ

Milanka RADULOVIĆS ž SPASIĆSnežana SPASIĆTanja ŠOLEVIĆ

Vladimir P. BEŠKOSKIČ Ć ĆBranimir JOVANČIĆEVIĆ

Srđan MILETIĆBranislav POTKONJAK

Miroslav M. VRVIĆ