PRZYCZYNY ZABURZEŃ

ROZWOJOWYCH

Opracowała: Monika Haligowska

Zaburzenia rozwojowe to różnego rodzaju odchylenia, opóźnienia,

zakłócenia w psychoruchowym rozwoju dziecka, które w większości przy zastosowaniu

odpowiednich oddziaływań korekcyjnych, leczniczych, rehabilitacyjnych i dzięki

sprzyjającym warunkom środowiskowym, przede wszystkim rodzinnym, mają szansę

na stopniowe wyrównanie.

(Popielarskie, Jaklewicz, 2000).

BIOLOGICZNE CZYNNIKI ZABURZEŃ

• Chromosomopatie: różnorakie anomalie dotyczące składu oraz podziału chromosomów płciowych: żeńskich (XX) i męskich (XY).

• Urazy czaszki spowodowane dysproporcją między wymiarami kości miednicy kobiety rodzącej a główką płodu.

Embriopatie: wszystkie uszkodzenia powstałe w okresie życia wewnątrzmacicznego. Rodzaje embriopatii:

- wirusowa, spowodowana wirusem grypy, odry, świnki, ospy wietrznej, żółtaczki zakaźnej, różyczki, malarii; - toksoplazmoza wywołana przez pierwotniak o nazwie toxplazma gondii; - aktyniczna wywołana promieniami ultrafioletowymi, promieniami RTG, elementami radioaktywnymi, izotopami oraz wyładowaniami energii atomowej; - toksyczna spowodowana m.in. lekami, używkami, barbituranami, solami metali ciężkich, benzenem i jego pochodnymi, tlenkiem węgla, związkami azotu, siarki i aldehydami; - weneryczna spowodowana kiłą; - niedożywieniowa wywołana niedoborem witaminy A oraz B2 a także zaburzeniami metabolicznymi; - hemolityczna spowodowana konfliktem serologicznym między matką a jej płodem;

• Zaburzenia w krążeniu łożyskowym i płodowym wskutek tzw. psucia się tętna płodu lub okręcenia się pępowiny wokół szyjki dziecka.

• Mechaniczne uszkodzenia czaszki, np. wskutek wadliwie użytych kleszczy.

• Zapalenie mózgu i opon mózgowych.

• Wcześniactwo: ciąża trwająca ponad 28 dni, ale krócej niż 37 tygodni; waga ciała 1000g, lecz mniejsza niż 2500g; długość ciała mniejsza niż 48 cm).

SPOŁECZNE CZYNNIKI ZABURZEŃ ROZWOJOWYCH

• Nieprawidłowa struktura rodziny.

• Niekorzystne układy właściwości psychicznych obojga rodziców:- despotyczna, agresywna matka i tzw. ojciec nieobecny;- lękowo nastawiona, perfekcjonistyczna matka ‐ surowy, rygorystyczny ojciec;- nadmiernie opiekuńcza matka ojciec chłodny ‐ uczuciowo lub tez ojciec agresywny, groźny;

• Wadliwe oddziaływanie wychowawcze rodziców: - wychowanie nadmiernie pobłażliwe (liberalne); - wychowanie surowe rygorystyczne (autokratyczne);- wychowanie demokratyczne z tendencjami anarchistycznymi;•Błędy wychowawcze popełniane przez rodziców stosunku do dzieci poważnie chorych, np.:- z mikrouszkodzeniami układu nerwowego, - somatycznie słabymi i fizycznie mało wydolnymi lub autystycznymi). • Nieprawidłowe oddziaływanie dydaktyczno wychowawcze szkoły ‐ i środowiska społeczno kulturowego.‐

RODZAJE ZABURZEŃ ROZWOJOWYCH

uwarunkowania biopsychiczneZły stan zdrowia:- zaburzenia sensoryczne (tzw. derywacja sensoryczna);- dysfunkcje narządów ruchu;- choroby somatyczne (np. anemia, angina reumatyzm, choroby serca);- deficyty rozwojowe w zakresie funkcji percepcyjno motorycznych;‐- trudności w nauce czytania i pisania: dysleksja, dysgrafia, dysortografia;- zaburzenia tempa i rytmu psychoruchowego; i in.

Upośledzenie umysłowe:

- w stopniu lekkim, - w stopniu umiarkowanym, - w stopniu znacznym, - w stopniu głębszym.

Autyzm dziecięcy:

- upośledzenie rozwoju związków społecznych, - upośledzenie komunikacji interpersonalnej,- ograniczona aktywność zainteresowania i zainteresowania poznawcze.

Specyficzne zaburzenia rozwojowe:

- zaburzenia mowy,- mutyzm wybiórczy,- dysleksja rozwojowa, - nadpobudliwość psychoruchowa, - ruchy mimowolne (tiki), - moczenie mimowolne, - mimowolne popuszczanie kału, - autyzm dziecięcy.

Zaburzenia przejawiające się tikami:- tiki proste: mruganie, grymas twarzy, chrząkanie, ruch przedramienia, warczenie;- tiki złożone: gestykulacja, skakanie, uderzanie siebie, powtarzanie s łów lub zdań;- koprolalia: wypowiadanie słów nieakceptowanych społecznie, często obscenicznych;- przejściowe zaburzenia tikowe: mruganie, tiki wokalne;-przewlekłe zaburzenia tikowe: obejmują zazwyczaj więcej niż trzy grupy mięśniowe, są bardziej nasilone;-choroba Gilles de la Tourette'a choroba ‐tikowa,przejawia się zarówno licznymi tikami motorycznymi, jak i wokalnymi, występującymi wiele razy w ciągu dnia;

Zaburzenia mowy:- jąkanie,- mowa bezładna, - mutyzm wybiórczy: odmowa mówienia w określonych sytuacjach na niektóre tematy, - opóźnienie rozwoju mowy czynnej, przy dobrym poziomie mowy biernej, - nieprawidłowa artykulacja (np. bełkotanie, seplenienie).

POJĘCIE MAKRO I MIKROUSZKODZEŃ OUN

Układ nerwowy może ulec uszkodzeniu w okresie płodowym, w czasie porodu, i po urodzeniu

dziecka.

O makrouszkodzeniach mówimy wówczas, gdy wywołuje on poważne zmiany w mózgu, na tyle ważne, że można je wykryć obiektywnymi

metodami lekarskimi oraz, gdy objawy kliniczne są ewidentne.

O mikrouszkodzeniach, czyli minimalnym uszkodzeniu mózgu mówimy wówczas,

gdy nie wykryto podłoża organicznego, a o uszkodzeniu mogą świadczyć:

- rodzaj i zakres zaburzeń w psychoruchowym rozwoju dziecka,

- wczesne występowanie,

- stwierdzenie zadziałania czynników powszechnie uznanych za uszkadzające.

Ponieważ nie zawsze mikrouszkodzenia mózgu można stwierdzić w diagnozie medycznej, często

opisywane są na podstawie wskaźników behawioralnych lub na podstawie podobieństwa objawów

do tych jakie mają dzieci z rozpoznaniem uszkodzeń mózgu:

• wskaźniki miękkie (soft): np. opóźnienie rozwoju ruchowego, niezgrabność ruchowa, lateralizacja nieustalona, skrzyżowana;

• wskaźniki twarde (hard): objawy neurologiczne, określane też mianem granicznych (MBD).

PARCJALNE ZABURZENIA ROZWOJU: to opóźnienia lub zaburzenia jednej lub kilku funkcji

psychoruchowego rozwoju dziecka przy ogólnym poziomie umysłowym odpowiednim

do wieku i przy odpowiednim kształtowaniu się pozostałych funkcji i sfer rozwoju.

Parcjalne zaburzenia rozwoju mogą się ujawniać w sferze percepcyjnej (wzrokowej i słuchowej), kinestetyczno- ruchowej oraz w sferze zdolności

matematycznych. Są one następstwem mikro uszkodzeń mózgu

we wczesnej ontogenezie, a także wynikiem braku czynników stymulujących rozwój dziecka

w środowisku rodzinnym.

GLOBALNE ZABURZENIA ROZWOJU:

zaburzone są wszystkie sfery, zarówno fizyczna, jak i psychiczna: poznawcza, emocjonalno-

społeczna, umysłowa, inteligencja.Jest to ogólne zwolnienie tempa rozwoju. Stopień

tego opóźnienia bywa jednak różny u różnych dzieci, a także odmienny w zakresie poszczególnych

funkcji u tego samego dziecka. Opóźnione w rozwoju i zaburzone w największym

stopniu są czynności o najwyższej organizacji, czyli te, które najpóźniej kształtowały się

w ontogenezie. Są to przede wszystkim myślenie i mowa.

POJĘCIE ZABURZENIA TEMPA I RYTMU ROZWOJU

TEMPO ROZWOJU- dotyczy szybkości, z jaką kształtują się zmiany rozwoju.

RYTM ROZWOJU- względna regularność zachodzących zmian rozwojowych w określonym czasie.

ZABURZENIA ROZWOJU związane są bezpośrednio z tempem i rytmem

rozwoju. Gdy tempo rozwoju jest zbyt wolne

lub zbyt szybkie to mamy do czynienia z zaburzeniem rozwoju.

Podobną sytuację mamy z rytmem rozwoju: w każdym z okresów muszą zajść określone

zmiany rozwojowe. Ich brak powoduje zaburzenia

i nieprawidłowości rozwojowe, opóźnienia.

Nie wszystkie odchylenia od normy należy traktować jako zaburzenia.

Tempo, rytm i dynamika rozwoju dzieci noszą cechy indywidualne,

dlatego uwzględnia się szeroki margines tolerancji wobec stwierdzonych odchyleń

od ustalonych norm.

Normą rozwoju nazywa się te osiągnięcia w zakresie poszczególnych funkcji,

które stwierdza się u większości dzieci w danym wieku.

Niewielkie odchylenia od normy w rozwoju, określa się mianem różnic indywidualnych

między dziećmi.

Dopiero w przypadkach głębszego stopnia odchyleń od normy używa się terminu

„zaburzenie rozwoju”.

ROZWOJOWE „KAMIENIE MILOWE”

czyli punkty zwrotne lub charakterystyczne szczeble w rozwoju jednostki.

„Rozwój dzieci można mierzyć, porównując ich postępy w odniesieniu do kamieni milowych

we wszystkich sferach rozwoju, łącznie z zabawą, uczeniem się, porozumiewaniem, zachowanie,

poruszaniem. Dzieci rozwijają się w swoim własnym tempie, nie

jest więc możliwe, aby dokładnie przewidzieć, kiedy dziecko opanuje daną umiejętność.

CECHY INDYWIDUALNE A OPÓŹNIENIA I DYSHARMONIE ROZWOJOWE.

Kamienie milowe rozwoju dają ogólne pojęcie na temat zmian, których można się spodziewać,

kiedy dziecko rośnie.

Mogą one także służyć jako znaki ostrzegawcze, albo alarmowe, jeśli rozwój nie przebiega

w ustalonych ramach czasowych.

Postęp rozwojowy dziecka może nie być równomierny we wszystkich sferach”. Mountstephen, 2011, s. 32-33

Np. dziecko może rozwijać się harmonijnie pod względem sprawności motoryki dużej (chodzenie,

bieganie), a nieharmonijnie w zakresie rozwoju motoryki małej (sprawności manualne, graficzne).

PRZYKŁADY ROZWOJOWYCH KAMIENI MILOWYCH

MOTORYKA DUŻA (poruszanie się w przestrzeni)

2 i 3 – latkowie

• dziecko umie wspinać się na meble

• dziecko umie podskoczyć obunóż

• dziecko umie kopnąć dużą piłkę, ale z ograniczoną siłą i kontrolą

2 i 3 – latkowie

JĘZYK I POROZUMIEWANIE SIĘ

• dziecko umie wyraźnie i zrozumiale mówić do siebie podczas zabawy

• potrafi poprawnie używać zaimków „ja”, „mnie”, „ty”, „ciebie”

2 i 3 – latkowie

MOTORYKA MAŁA (ruchy rak)

• dziecko umie narysować kółko, linię, kropki dominującą ręką

• umie zbudować wieżę z 7 klocków, koncentrując uwagę na dłużej

• umie pić z kubeczka mniej rozlewając oraz potrafi nabierać pokarm łyżeczką z talerza

3 i 4 – latkowie

MOTORYKA DUŻA (poruszanie się w przestrzeni)

• dziecko umie stawać i chodzić „na paluszkach”

• umie chodzić w różnych kierunkach

• umie kopać piłkę

• umie wchodzić po schodach na górę, stawiając jedną stopę na stopniu, i schodzić w dół, stawiając dwie stopy na stopniu

• umie pedałować na rowerku trójkołowym

3 i 4 – latkowie

MOTORYKA MAŁA (ruch rąk)

• umie zbudować wieżę z 9 i 10 klocków

• umie wkładać drobne przedmioty do małych otworów

• umie posługiwać się nożyczkami i kopiować kółka

• umie samodzielnie ubrać się, wymagając tylko niewielkiej pomocy przy sznurówkach, guzikach oraz innych zapinkach w trudnych miejscach

3 i 4 – latkowie

JĘZYK I POROZUMIEWANIE SIĘ

• dziecko ma zasób słownictwa składający się z kilkuset słów

• układa zdania, składające się z 3 - 4 słów

• często zadaje pytania

4 i 5 – latkowie

MOTORYKA DUŻA

• umie stać na jednej nodze 10 sekund i dłużej

• umie stać, chodzić i biegać na palcach

• umie skakać i wspinać się

• umie wchodzić / wbiegać po schodach i schodzić / zbiegać ze schodów, stawiając na stopniu jedną stopę

• umie kierować rowerkiem trójkołowym, skręcając kierownicą z pewnością siebie

4 i 5 – latkowie

MOTORYKA MAŁA

• umie zbudować wieżę z 10 i większej liczby klocków

• umie trzymać ołówek stabilnym chwytem trzema palcami

• umie narysować postać ludzką z głową, nogami, korpusem

• ubiera się i rozbiera bez pomocy

4 i 5 – latkowie

JĘZYK I POROZUMIEWANIE SIĘ

• umie przypomnieć sobie części opowieści

• wypowiada całe zdania, złożone z co najmniej pięciu słów

• umie opowiadać dłuższe historyjki

5 i 6 – latkowie

MOTORYKA DUŻA

• umie przejść po równoważni

• umie podskakiwać

• coraz lepiej sobie radzi z bieganiem, skakaniem, graniem piłką

• umie złapać piłkę rękami

5 i 6 – latkowie

MOTORYKA MAŁA

• umie odtworzyć schodkowy układ klocków i buduje go z 4 klocków

• umie trzymać pędzel lub ołówek stabilnie trzema palcami

• umie rysować postać ludzką z głową, nogami, tułowiem, oczami, nosem, ustami

• umie nawlec dużą igłę i zszyć różne materiały

5 i 6 – latkowie

JĘZYK I POROZUMIEWANIE SIĘ

• umie uważnie słuchać

• jest rozmowne i umie tworzyć długie zdania

• podoba mu się rola nauczyciela – chce się bawić w nauczyciela i uczy innych

• do 6 roku życia, przeciętnie się rozwijające, zna znaczenie 10 – 13 tysięcy słów

6 i 7 – latkowie

MOTORYKA DUŻA

• umie pewnie zeskoczy ze sprzętu szkolnego lub parkowego

• umie z dużą precyzją złapać i rzucić piłkę

• umie podskakiwać w takt muzyki

• umie kopnąć piłkę na odległość 6 metrów

6 i 7 – latkowie

MOTORYKA MAŁA

• umie zbudować precyzyjnie równą wieżę z klocków sześciennych

• umie trzymać ołówek w sposób standardowy (uchwyt dynamiczny trójpalczasty)

• umie kontrolować rozmiar liter, które pisze

• umie rysować rozpoznawalne obrazy człowieka, drzewa, domu

• umie kolorować obrazki, nie wykraczając poza kontur

6 i 7 – latkowie

JĘZYK I POROZUMIEWANIE SIĘ

• umie z pewnością siebie, płynnie mówić

• umie zapamiętać i powtórzyć piosenkę

• umie budować coraz bardziej złożone opisy

7 i 8 – latkowie

MOTORYKA DUŻA

• pewnie skacze, podskakuje i przeskakuje

• biega za rówieśnikami lub im ucieka

• umie jeździć na rowerze bez stabilizatorów oraz utrzymuje równowagę, jeżdżąc na rolkach

7 i 8 – latkowie

MOTORYKA MAŁA

• umie pisać wyrazy bez odrywania ręki

• umie wycinać precyzyjne kształty

• umie tworzyć rysunki z dużą liczbą szczegółów

• umie zawiązywać i rozwiązywać sznurówki

7 i 8 – latkowie

JĘZYK I POROZUMIEWANIE SIĘ

• rozumie 20 – 26 tysięcy słów, rozumie pojęcia jednostek czasu, pór roku

• jest świadome błędów w mowie, jakie popełniają inni ludzie

8 i 9 – latkowie

MOTORYKA DUŻA

• umie grać w gry z całkiem dobrą koordynacją i wyczuciem przestrzeni

• jest w stanie koncentrować się na strategiach gier, takich jak piłka nożna, siatkówka

8 i 9 – latkowie

MOTORYKA MAŁA

• umie poradzić sobie ze złożonymi czynnościami (sklejanie modeli samolotów, robienie na drutach, pisanie na klawiaturze i równoczesne rozmawianie z kimś, ponieważ ruchy fizyczne wymagają mniejszej koncentracji)

8 i 9 – latkowie

JĘZYK I POROZUMIEWANIE SIĘ

• umie podtrzymać rozmowę na bardziej dorosłym poziomie

• potrafi podążać za złożoną instrukcją z nielicznymi powtórzeniami

• ma dobrze rozwinięte pojęcia czasu i liczby

(Mountstephen, 2011)

LITERATURA:

B. Cytowska , B. Wilczura, A. Stawarski (red.)(2008). Dzieci chore, niepełnosprawne i z utrudnieniami w rozwoju. Kraków Oficyna Wydawnicza Impuls .

S. Mihilewicz S. (red.)(2010). Dziecko z trudnościami w rozwoju. Kraków Oficyna Wydawnicza.

M. Mountstphen (2011). Jak wykryć zaburzenia rozwojowe u dzieci i co dalej?Praktyczne rozwiązania do pracy z dziećmi w domu i w szkole. Warszawa Fraszka Edukacyjna.

U. Oszwa (2007). Dziecko z zaburzeniami rozwoju i zachowania w klasie szkolnej. Vademecum nauczycieli i rodziców. Kraków Oficyna Wydawnicza Impuls.

A. Popielarska, M. Popielarska, H. Jaklewicz (2000). Specyficzne zaburzenia rozwojowe w: (red.). A. Popielarska, M. Popielarska. Psychiatria wieku rozwojowego. Warszawa PZWL.