Psychologiczne aspekty starzenia się

Psychologiczne aspekty starzenia się

Dr Dorota Niewiedział

Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej

Granice i kryteria okresu późnej dorosłości. koniec jest jasny : śmierć a początek nieco mniej , liczony od 45 roku życia do 70 obraz psychiki i zachowania się człowieka dorosłego oraz starego charakteryzuje się znacznym indywidualnym zróżnicowaniem wskutek podlegania wielorakim : historyczno-kulturowym i pozanormatywnym uwarunkowaniom, oraz wskutek podstawowej złożoności wzorców zmian rozwojowych

jednostka sama wpływa na swój rozwój


Czynniki wpływające na określenie wieku rozwojowego

- mniej ogólnokulturowe normy - bardziej styl życia, rodzaj wykonywanych zajęć, stopień zaangażowania w pracę, samopoczucie itd.


Kryteria starości• kryterium biologiczne• kryterium socjoekonomiczne, wynikające z

podporządkowania przestrzeni życiowej współczesnego człowieka czynnikom socjologicznym , instytucjonalnym , ekonomicznym

• psychologiczne najmniej precyzyjne: dotyczy przeobrażeń osobowościowych, procesów psychicznych , sfery subiektywnych doświadczeń


Biologiczny wymiar starzenia się i starości


zanik zdolności reprodukcyjnych komórek , ich stopniowa degeneracja

obniżenie sprawności fizycznej : większa męczliwość , mniejsza aktywność, wigor

ludzie starzy i zdrowi zachowują względnie dobrą sprawność, to choroby obniżają ich wydolność

• mnoga patologia : współwystępowanie kilku dolegliwości jednocześnie spowodowane przewagą procesów katabolicznych nad metabolicznymi

• choroby układu krążenia, oddechowego, pokarmowego, hormonalnego, narządów ruchu, po 65 roku zwiększa się ryzyko wystąpienia chorób psychicznych

w wymiarze biologicznym kryterialnym czynnikiem starości jest deterioracja czynności organizmu


Psychospołeczny wymiar starości


Duża ilość strat wzbudzających negatywne emocje Konieczność przeformułowania na progu starości swego całego dotychczasowego życia, przystosowania się do nowych warunków

Zdarzenia krytyczne w starości


utrata zdrowia, kondycji, atrakcyjności fizycznej

utrata bliskich osób

utrata statusu społecznego i ekonomicznego

utrata poczucia przydatności i prestiżu

zbliżająca się perspektywa śmierci


Teorie adaptacji do starości

• Teoria aktywności Osoby starzejące się optymalnie to takie, które pozostają aktywne, obecne w życiu społecznym

Typy przystosowania się do starościTypy postaw przystosowania do starości wg Suzanne Reichard

1. Postawa konstruktywna - osoby zadowolone ze swoich stosunków międzyludzkich, zintegrowane wewnętrznie, tolerancyjne

2. Postawa zależności - osoby bierne, oczekujące pomocy, ale pozytywnie oceniające moment przejścia na emeryturę

3. Postawa obronna - osoby samodzielne, odrzucające wsparcie, nie akceptujące swojego sędziwego wieku

4. Postawa wrogości - osoby niezadowolone ze swoich kontaktów międzyludzkich, wrogo nastawione do otoczenia

5. Postawa wrogości skierowanej na samego siebie (autowrogości) - osoby niesamodzielne, pesymistyczne, pogodzone ze starością, ale bierne i myślące o śmierci z ulgą



• Teoria wycofania się wyłączenie się z życia społecznego stanowi naturalną i funkcjonalnie ważną potrzebę rozwojową człowieka w późnej starości• Teoria stresu starości krytyczne zdarzenia w życiu starzejącego się człowieka są traktowane jako stresory zmuszające go do readaptacji

Adaptacja do starości


- podtrzymywanie funkcji psychicznych przez stymulację

- stopniowe podejmowanie działań kompensacyjnych

- utrzymywanie optymizmu niezależnie od kosztów starzenia się

MOŻLIWOŚCI JEDNOSTKI - POTRZEBY• potrzeba wykonywania społecznie użytecznych działań• potrzeba uznania za część społeczeństwa i odgrywania w nim

określonej roli• potrzeba utrzymywania normalnych stosunków towarzyskich• potrzeba autoekspresji i poczucia dokonań;• potrzeba odpowiedniej stymulacji psychicznej i umysłowej• potrzeba ochrony zdrowia i opieki społecznej, odpowiednio

ustalonego trybu życia i utrzymywania stosunków z rodziną• potrzeba duchowej satysfakcjiProjekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim”

realizowany ze środków Unii Europejskiej

• Zmiany w sferze percepcyjno – motorycznej

• słabnie wrażliwość zmysłów• spowolnienie czasu reakcji


Wymiar psychologiczno- podmiotowy


• Zmiany w sferze pamięci i zapamiętywania

- obniża się zdolność zapamiętywania , największy deficyt w pamięci bezpośredniej i mechanicznej

- pamięć długoterminowa ulega osłabieniu w znacznie mniejszym stopniu

- zdolność rozpoznawania nie zmienia się

- wpływ myślenia kontekstualno - dialektycznego

Zmiany w sferze intelektualnej• spadek sprawności intelektualnej mierzonej

standardowymi testami• od 60 roku życia ulega obniżeniu ogólny iloraz

inteligencji• drastyczny spadek około 5 lat przed śmiercią• spada inteligencja płynna , skrystalizowana

pozostaje bez zmian a nawet rośnie


Czynniki wpływające na obraz funkcji intelektualnych


• poziom wykształcenia, charakter aktywności, rodzaj rozwiązywanych problemów, typ osobowości, poziom aspiracji, rodzaj celów życiowych

• wpływ efektu generacyjnego

• łatwiej staremu człowiekowi rozwiązywać problemy związane z treścią codziennego życia niż te bardziej abstrakcyjne

• silniejsza emocjonalna deterioracja procesów umysłowych

Zmiany w zakresie strategii poznania


- zwiększanie udziału myślenia relatywistycznego i kontekstualno-dialektycznego

- integracja sfery intuicyjno-emocjonalnej i logiczno-rozumowej

- nastawienie na poszukiwanie sensu, zgodność myśli i uczuć

- integrowanie struktur poznawczych prowadzące do poznania transcendentnego: zdolność do abstrahowania kontekstu życia, dokonywania czystej konceptualizacji (superabstrakcji – myślenie wolne od przedstawień świata rzeczy, znanych schematów, osobistych zaangażowań)

- starość sprzyja osiąganiu takich stanów „ czystego rozumu”


Osobowość człowieka starego

Nurt personalistyczny i biograficzny – poglądy E.H. Eriksona i Ch. Buchler- większość teorii nawiązuje do Junga : teoria indywiduacji: model przemiany wewnętrznej, prowadzącej przez mądrość do pełnej integracji psychiki


- Eriksonowskie ostatnie stadium : integracja vs rozpacz integracja dla Eriksona jest równoznaczna z odkryciem sensu życia, nagroda za dobrze przeżyte życie, brak lęku przed śmiercią,

przeciwieństwem tego stanu jest rozpacz ze wzmożonym lękiem przed śmiercią, porzucenie swojego powołania dla innych celów, życie pełne konformizmu , którego nie można już zmienić


• Buhler- od 65 do 80 kluczowe jest samospełnienie , pytanie u schyłku życia „ czy moje życie dodało coś do sumy ogólnego dobra, czy przyczyniło się do postępu ludzkości”, po 80 roku drugi etap: regres do wcześniejszych faz rozwoju, koncentracja na zaspokajaniu podstawowych potrzeb fizjologicznych, akceptacja śmierci, oczekiwanie na nią


Sposób przeżywania starości zależy od sposobu życia, integracja ago, poczucie spełnienia to najważniejsze osiągnięcie, wpływające na lęk przed śmiercią , rola refleksji i retrospekcji w adaptacji do życia


Badania dotyczące cech osobowości- typowy stary człowiek ma niskie poczucie jakości swojego życia rozumiane jako emocjonalna ocena tego co zrobiłem, robię, i będę robić w swoim życiu, ocena własnego życia zależy o realizacji celów uznawanych za ważne, ład wewnętrzny, dojrzałość społeczno emocjonalna

- pomoc psychoterapeutyczna powinna zmierzać w kierunku uporządkowania całokształtu osobistego doświadczenia


Mądrość ludzi starych• mądrość ujmowana z perspektywy

poznawczej to zdrowy rozsądek i pragmatyka życia

Mądrość duchowa, transcendentna- ujawnia się w sytuacjach niedookreślonych , paradoksalnych które wymagają wczucia się, wglądu, intuicji a staje się to możliwe gdy uczucia, myśli i czyny podmiotu integrują się

to bardziej aspekt osobowości niż cecha rozumu

to uwieńczenie procesu nazywanego rozwojem duchowymspokój wewnętrzny osiągany przez dystans do otaczającej rzeczywistości


Documents

Psychologiczne aspekty starzenia się