Upload
dinhthuy
View
219
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Psychologiczne koncepcje inteligencji emocjonalnej.
Pojęcie „inteligencji emocjonalnej” w latach dziewięćdziesiątych XX wieku
wprowadzili do psychologii P. Salovej i J. D. Mayer (1990, za: Matczak, 2007, s.9). Według
badaczy „inteligencja emocjonalna obejmuje umiejętność właściwej percepcji, oceny i
wyrażania emocji, umiejętność dostępu do uczuć, zdolność ich generowania
w momentach, gdy mogą wspomóc myślenie, umiejętność rozumienia emocji
i zrozumienia wiedzy emocjonalnej, oraz umiejętność regulowania emocji tak, by wspomagać
rozwój emocjonalny i intelektualny” (Salovey i Mayer, 1999, s. 34).
Nosal (1998, za: Sadowska, Brachowicz, 2008, s. 65-79) natomiast stwierdza, iż
inteligencja emocjonalna łączy ze sobą dwie sfery funkcjonowania psychicznego człowieka,
mianowicie emocjonalną i intelektualną. Jest wynikiem współdziałania mechanizmów, które
po pierwsze odpowiadają za powstawanie emocji a po drugie dotyczą kategoryzacji emocji i
interpretacji sytuacji, które wywołują różne stany emocjonalne.
Matczak zaznacza, iż od lat dziewięćdziesiątych obserwuje się intensywny rozwój
prac poświęcony problematyce kompetencji i zdolności emocjonalnych. Powstało wiele
koncepcji dotyczących inteligencji emocjonalnej. Z jednej strony inteligencja emocjonalna
rozumiana jest jako zbiór zdolności o charakterze poznawczym, który warunkuje właściwe
przetwarzanie emocjonalnych informacji a z drugiej strony jako zbiór cech osobowości (Bar-
On, 2000; Petrides i Furnham, 2001, 2003; Mayer, Salovey i Caruso, 2004; za: Matczak,
2007, s. 10).
Definicje inteligencji emocjonalnej podkreślające jej właściwości funkcjonalne,
określają ją jako: „zbiór zdolności warunkujących wykorzystywanie emocji przy
rozwiązywaniu problemów, zwłaszcza w sytuacjach społecznych”, bądź „ogół zdolności
warunkujących efektywność przetwarzania informacji emocjonalnych” (Jaworowska,
Matczak, 2001; za: Byra, Parchomiuk, 2009, s. 68).
W literaturze przedmiotu można wyróżnić kilka modeli inteligencji emocjonalnej. Do
najbardziej znanych należą: modele Golemana (2007), Bar-Ona (2001; za: Knopp, 2010, s.
13) określane mianem modeli mieszanych oraz koncepcja Saloveya i Mayera (1999; za:
Knopp, 2010, s. 13) nazywana modelem zdolnościowym.
Badaczem, który w największym stopniu przyczynił się do rozpowszechnienia pojęcia
inteligencji emocjonalnej jest Goleman. Według niego inteligencja emocjonalna to
„odmienny rodzaj mądrości”, który jest trzonem dla pozostałych struktur w psychice
człowieka. Określa, iż „inteligencja emocjonalna obejmuje takie talenty jak zdolność
motywacji i wytrwałości w dążeniu do celu mimo niepowodzeń, umiejętność panowania nad
popędami i odłożenia na później ich zaspokajania, regulowania nastroju
i niepoddawania się zmartwieniom upośledzającym zdolność myślenia, wczuwania się
w nastroje innych osób i optymistycznego patrzenia w przyszłość” (Goleman, 2007, s. 67).
Według autora inteligencja emocjonalna to inteligencja uczuć. Wyraża się głównie
w umiejętności radzenia sobie z emocjami, które ujawniają się w różnych sytuacjach
życiowych. Wpływa na skuteczność radzenia sobie w różnych życiowych sytuacjach, jak
również determinuje efekty wykonanej pracy.
Zdaniem Golemana (2007) inteligencje emocjonalną można doskonalić przez całe
życie. Podkreśla wagę uczenia się zdolności emocjonalnych we wczesnym dzieciństwie.
Goleman uważa, iż inteligencja emocjonalna konieczna jest do nawiązywania
kontaktów z innymi ludźmi, inicjowania rozmów, rozpoznawania i właściwego reagowania
na emocje innych, stanowi podstawową umiejętność przywódcy, niezbędna jest przy
rozwiązywaniu sporów oraz prowadzeniu mediacji (Goleman, 1977; za: Ogińska-Bulik,
Juczyński, 2010, s.172).
W koncepcji Golemana można wyróżnić nastepujące obszary inteligencji
emocjonalnej: rozumienie emocji (dostrzeganie uczuć, kierowanie swoimi emocjami);
zarządzanie emocjami (zdolność pozbywania się niepokoju, irytacji, zdolność uspokajania
siebie, manipulowanie emocjami, we właściwym kierunku); motywowanie siebie
(wykorzystywanie emocji do osiągnięcia celu, ograniczenie impulsywności i odraczanie
gratyfikacji, gotowość do ulegania zmiennym nastrojom); rozpoznawanie cudzych emocji
(zdolnośc dostrojenia się do innych, empatia); podtrzymywanie relacji interpersonalnych
(umiejętność zarządzanie emocjami innych osób, łatwość wchodzenia w interakcje)
(Goleman, 1999: za: Knopp, 2010, s. 20).
Drugim modelem mieszanym inteligencji emocjonalnej jest koncepcja Bar – Ona,
który, definiuje inteligencję emocjonalną jako „szereg pozapoznawczych zdolności,
kompetencji i umiejętności, które umożliwiają człowiekowi efektywne radzenie sobie z
wymaganiami i naciskami środowiskowymi”(Bar-On, 1997, s. 3; za: Taracha, 2010, s. 64-65).
Zdaniem badacza połączone ze sobą zdolności osobowościowe, emocjonalne
i społeczne wpływają na ogólną zdolność do efektywnego radzenia sobie z codziennymi
trudnościami.
W skład inteligencji emocjonalnej rozumianej jako zbór cech wchodzą takie elementy
jak: komponenty intrapersonalne (samoświadomość emocjonalna, samoakceptacja, samo
aktualizacja, asertywność, szacunek dla własnej osoby, niezależność), umiejętności społeczne,
interpersonalne (empatia, odpowiedzialność społeczna, zdolność do utrzymania więzi
interpersonalnych), umiejętności radzenia sobie ze stresem (kontrola impulsów, tolerancja na
stres), kompetencje przystosowawcze (zdolność rozwiązywania problemów, łatwość
przystosowawcza, zdolność konfrontowania własnych doświadczeń z rzeczywistością) oraz
pozytywny nastrój (poczucie szczęścia, optymizm) (Bar-On, 2000; za: Matczak, 2007, s. 10).
Jak podkreśla Knopp w 2000 roku Bar-On dokonał zmian w swojej koncepcji,
nazywanej teraz modelem inteligencji emocjonalnej i społecznej. Uwzględnił w niej 10
komponentów z pierwszej koncepcji. „Były to: szacunek do siebie, emocjonalna
samoświadomość, asertywność, empatia, nawiązywanie i utrzymywanie relacji
interpersonalnych, tolerancja stresu, kontrola impulsów, konfrontowanie własnych
doświadczeń z rzeczywistością, elastyczność oraz rozwiązywanie problemów: (Bar-On, 2000;
za: Knopp, 2010, s. 21).
Koncepcja inteligencji emocjonalnej Salovey’a i Mayer’a wyrastająca z nurtu
poznawczego. Określana jest jako model zdolnościowy. Opiera się wyłącznie na
zdolnościach intelektualnych, ale podstawą są tu emocje ich rozpoznawanie u siebie
i innych, kontrolowanie, przewidywanie, regulowanie czy też wykorzystywanie do
uaktywniania innych procesów. Chodzi tu o rzeczywiste zdolności związane z procesami
poznawczymi, dotyczące emocjonalnej sfery. Inteligencja emocjonalna jest elementem
inteligencji ogólnej, który wzbogaca wiedzę o możliwościach człowieka (Taracha, 2010, s.
66-67).
Główne komponenty inteligencji emocjonalnej rozumianej jako zdolności to:
„zdolności do spostrzegania emocji u siebie i innych, zdolności do „używania” emocji
(wykorzystywania ich w myśleniu i działaniu), zdolności do rozumienia emocji oraz
zdolności do regulowania emocji” (Mayer, Salovey i Caruso, 2004; za: Matczak, 2001, s. 10).
Autorzy definiują inteligencję emocjonalną jako „ umiejętność właściwej percepcji,
oceny i wyrażania emocji, umiejętność dostępu do uczuć, zdolność ich generowania
w momentach, gdy mogą wspomóc myślenie, umiejętność rozumienia emocji
i zrozumienia wiedzy emocjonalnej, oraz umiejętność regulowania emocji tak, by wspomagać
rozwój emocjonalny i intelektualny” (Salovey i Mayer, 1999, s. 34).
Inteligencja emocjonalna zdefiniowana przez badaczy stanowi grupę zdolności
intelektualnych rozumianych jako „możliwości warunkujące efektywność wykonywania
określonego typu zadań poznawczych” (Matczak, 1994, s. 14).
Inteligencja emocjonalna
Rysunek 1. Model inteligencji emocjonalnej wg Saloveya, Mayera.
Na inteligencję emocjonalną składają się cztery grupy umiejętności (zdolności).
Pierwsza grupa to percepcja, ocena i ekspresja emocji. Autorzy podkreślają, że grupa ta
dotyczy głównie precyzji z jaką człowiek potrafi rozpoznawać emocje. To podstawowa
zdolność z zakresu inteligencji emocjonalnej. W jej skład wchodzą: zdolność właściwego
identyfikowania własnych emocji, rozpoznawania emocji u innych ludzi w oparciu o ich
wskaźniki fizjologiczne, różnicowanie komunikatów emocjonalnych, rozpoznawanie
sygnałów emocjonalnych zawartych w mimice twarzy, tonie głosu, zachowaniu i postawie,
dostrzeganie treści emocjonalnych w dziełach sztuki, zdolność do wyrażania emocji
i potrzeb z nimi związanymi, zdolność do różnicowania pomiędzy szczerymi
i nieszczerymi, adekwatnymi i nieadekwatnymi wyrazami emocji (Salovey i Mayer, 1999, s.
34- 37).
Przedmiotem emocjonalnej percepcji są różne sygnały emocjonalne widoczne
w ruchach ciała, w mimice twarzy w tonie głsu a także w wytworach sztuki. Proces percepcji
polega na rejestrowaniu tych sygnałów, kierowaniu na nie uwagi
i interpretowaniu ( Knopp, 2010, s. 16).
Druga grupa zdolności w zakresie inteligencji emocjonalnej to emocjonalne
wspomaganie myślenia. To zdolność do włączenia emocji w proces rozwiązywania
problemów, wykorzystywania ich do efektywniejszego rozwiązywania problemów.
Obejmuje ona następujące zdolności: emocjonalne sterowanie uwagą (kierowanie jej na
istotne informacje), generowanie emocji dla lepszego zrozumienia przeszłości, teraźniejszości
Percepcja, ocena
i ekspresja
emocji
Emocjonalne
wspomaganie
myślenia
Rozumienie i
analiza emocji
Refleksyjna
regulacja
emocji
czy też przyszłości, wykorzystywanie różnych stanów emocjonalnych do odmiennego
spostrzegania i rozwiązywania problemów (Salovey i Mayer, 1999, s. 34 - 40).
W przebiegu aktywności poznawczej emocje uczestniczą w dwóch postaciach:
rozpoznane treści emocjonalne i przekształcone o nich sądy. Niesie to za sobą różnorodne
konsekwencje, np. ukierunkowanie uwagi na zadania realizowane najskuteczniej w czasie
przeżywania określonych emocji. Badacze (Gasper, Clore, 2002; za: za: Byra, Taracha, 2009,
s. 66-67) zaznaczają, iż zmiany jakie dokonują się w myśleniu pod wpływem emocji
poszerzają wachlarz sposobów najbardziej korzystnych w procesie rozwiązywania
problemów (Tamże, s. 66-67).
Następnym elementem wyróżnionym przez autorów jest rozumienie i analiza emocji.
Do tej grupy należą: nazywanie emocji i rozumienie relacji pomiędzy słowami
a odpowiednimi treściami emocjonalnymi, nadawanie znaczenia przeżywanym emocjom,
łączenie emocji z sytuacjami, w których występują, interpretowanie znaczenia emocji,
rozumienie emocji złożonych (wyższych), świadomość istnienia zmian w przebiegu emocji,
rozumienia ich i przewidywanie (Salovey i Mayer, 1999, s. 34 - 40).
Jak podkreśla Byra wysoki poziom zdolności w tym zakresie związany jest ze
znajomością przyczyny emocji przeżywanych i wiedzą dotyczącą tego jakie emocje mogą się
pojawić w następnej kolejności (Byra, Taracha, 2009, s. 66-67).
Ostatnia zdolność to świadoma regulacja emocji. To najwyższy poziom inteligencji
emocjonalnej. Ma rolę wspomagająca rozwój intelektualny i emocjonalny. Opiera się na
otwartości jednostki na cudze i własne emocje. Stanowi świadomą analizę emocji
przeżywanych w danej chwili. Obejmuje zdolności do: akceptacji zarówno przyjemnych jak i
nieprzyjemnych emocji, które sie pojawiają, świadome angażowanie się w emocje lub
odłączenie od nich, świadome monitorowanie emocji w odniesieniu do siebie i relacjach z
innymi, panowanie nad emocjami własnymi i cudzymi poprzez łagodzenie negatywnych
emocji a wzmacnianie pozytywnych. Dzięki tym zdolnością jednostka może świadomie
kierować swoimi emocjami zgodnie z jej oczekiwaniami i potrzebami (Salovey i Mayer,
1999, s. 34-44).
Według autorów wyżej wymienione kompetencje rozwijają się zależnie od siebie.
Proces nabywania tych umiejętności trwa przez całe życie. Podstawą wykształcania się
kolejnych kompetencji jest nabywana wiedza a z drugiej strony kompetencje te mogą
posłużyć do pełnego wykorzystania posiadanej wiedzy.
Twórcy tej koncepcji, stwierdzają, iż istnieją zauważalne różnice pomiędzy ludźmi w
zakresie zdolności spostrzegania i rozumienia emocji u innych a od tego zależy umiejętność
właściwego reagowania na społeczne środowisko. Podkreślają również, że wysoki poziom
inteligencji emocjonalnej wpływa na lepsze relacje społeczne, na większe zadowolenie z
życia i mniejszą ilość problemów z zachowaniem (Mayer, Roberts, Barsade, 2008; za:
Taracha, 2010, s. 67).
Według badań poziom inteligencji emocjonalnej wzrasta wraz z wiekiem czyli zależy
w dużej mierze od doświadczeń. Model Saloveya i Mayera mówi o istnieniu wrodzonej
zdolności, która jest podstawą rozwoju tej inteligencji. Zdobywanie kolejnych poziomów
inteligencji emocjonalnej wymaga rozwoju także zdolności poznawczych (Salovey, Sluyter,
1999; za: Taracha, 2010, s. 66-69).
Przedstawiony powyżej model inteligencji emocjonalnej Saloveya i Mayera stanowi
podstawę tej pracy. Na nim opierają się hipotezy i założenia programu badawczego.
Bibliografia:
Byra, S., Parchomiuk, M. (2009). Osobowościowe i społeczne uwarunkowania radzenia
sobie ze stresem przez studentów pierwszego roku. Lublin: Wydawnictwo
Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. ISBN 978-83-227-2925-0
Gardner, H. (2001). Inteligencje wielorakie. Teoria w praktyce. Poznań: Media Rodzina.
ISBN 83-7278-029-3
Goleman, D. (2007). Inteligencja emocjonalna. Poznań: Media Rodzina. ISBN 978-83-7278-
217-5
Jaworowska, A., Matczak, A. (2008). Kwestionariusz Inteligencji Emocjonalnej. INTE.
Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych. ISBN 978-83-60733-28-8
Knopp, K. A., (2005). Rola inteligencji emocjonalnej w zyciu człowieka. Studia
Psychologica, nr 6, s. 221-236.
Knopp, K. A., (2010). Inteligencja emocjonalna oraz możliwości jej rozwijania u dzieci
i młodzieży. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana
Wyszyńskiego. ISBN 978-83-7072-608-9
Matczak, A. (2007). Rola inteligencji emocjonalnej. Studia Psychologiczne, t.45, s. 9-17.
ISSN 0081-685X
Piekarska, J. (2008). Związek inteligencji emocjonalnej z inteligencją ogólną. W:
Ciarkowska, W., Oniszczenko, W., (red.), Szkice z psychologii różnic
indywidualnych, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar. ISBN 978-83-7383-
309-8
Sadowska, M., Brachowicz, M. (2008). Struktura inteligencji emocjonalnej. Studia z
psychologii w KUL. Tom (15), s. 65-79. Pozyskano z: www.kul.pl./files/208/Art_4-
Studia_T_15.pdf
Salovey, P., Mayer, J. D. (1999). Czym jest inteligencja emocjonalna? W: Salovey P.,
Sluyter, D., J., (red.), Rozwój emocjonalny a inteligencja emocjonalna. (rozdz. 1, s.
23-69). Poznań: Dom Wydawniczy Rebis. ISBN 83-7120-695-X
Salovey, P., Bedell, B. T., Detweiler, J. B., Mayer, J., D. (2005). Aktualne kierunki
w badanich nad inteligencją emocjonalną. W: Lewis, M., Haviland-Jones, J., M.,
(red.), Psychologia emocji. (rozdz. 32, s. 635-653). Gdański: Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne. ISBN 978-83-89574-62-6
Taracha, M. (2010). Inteligencja emocjonalna a wykorzystanie potencjału intelektualnego.
Lublin: Wydawnictwo Marii Curie-Skłodowskiej. ISBN 978-83-227-3112-3
Edyta Juda
Nauczyciel Medycznego Centrum
Kształcenia Ustawicznego
i Zawodowego (MCKZiU)
w Rzeszowie