PSYCHOLOGISCHE VALKUILEN RISICOBEWUSTZIJN & … · Even voorstellen John van Giels NKBV HI 1988 psychologische valkuilen in lawineterrein -jvg/bvg dec 2006 Ecrins, april 2011, col

17 november 2007

PSYCHOLOGISCHE VALKUILENRISICOBEWUSTZIJN &ZELFMANAGEMENT

in bergterrein

17 november 2007 Bussum

NKBV Kaderdag 4 nov 2012

Den HaagOlivier Bello / John van Giels

Doelstelling programma vandaag:

1. Soorten risico’s & onzekerheid & copingstrategieen

2. Inzicht geven in situaties die voor jou specifiekextra risicovol zijn (jouw mogelijke psychologische valkuilen)valkuilen)

3. Oplossingen zoeken hoe hiermee effectief om te gaan

inzicht / interactief / praktisch toepasbaar / 1030-1230u

psychologische valkuilen & risico- & zelfmanagement - jvg/ob nov 2012

Programma onderdelen:

• Weten = doen ?

• Risico’s voorkomen -> risico’s ‘managen’

• Onzekerheden & risico perceptie

• Vuistregels / Coping strategieen (OPD)• Vuistregels / Coping strategieen (OPD)

• Rol intuitie versus analyse

• Drijfveren en persoonsspecifieke valkuilen (OPD)

• Effectieve acties


Even voorstellenJohn van Giels NKBV HI 1988

psychologische valkuilen in lawineterrein - jvg/bvg dec 2006

John van Giels NKBV HI 1988

Ecrins, april 2011, col de la Selle, 3550 m,

Lawstufe 3, hellingshoek >35 grad, wandhoogte 800 m

zuid exp, 40 cm verse sneeuw ingewaaid vanuit NW

Wat maakt dat ik hier nu sta –

terwijl ik weet 0


MENS factor

DENKEN / WETEN

=

DOEN ?


DOEN ?

We zijn niet puur rationeel handelende wezens

Hoe blijven we toch in leven in de bergen ?

-> persoonsspecifieke risicomanagement

DAV Panorama artikel 2012

„“Stell auch deine Wahrnehmung und mögliche Beeinflussungen noch

mal kritisch in Frage:

Bin ich in der Lage, gute Entscheidungen zu treffen? Was treibt mich

an, den Hang zu befahren oder diese Wand zu klettern? an, den Hang zu befahren oder diese Wand zu klettern?

Zur Selbsterkenntnis helft : Bin ich der Löwe, der imponieren will? Bin

ich das Schaf, das mitläuft? Bin ich das Pferd, das zurück in den

Stall will ?

Wird das Unterbewusste bewusst, kann man rationaler entscheiden.

Nach dem Motto: Willst du ein guter Entscheider sein, dann hör

auch in dich selbst hinein! ‚‘


Verklaring Pentagon-medewerker na invasie Irak:

“Er waren genoeg sceptici en twijfelaars. Maar zij dolven het onderspit. Alleen het rooskleurigste scenario werd meegenomen in de toekomstplannen voor Irak. Ze wilden de aandacht niet richten op wat er mis kon gaan, maar op wat er goed zou gaan. Degenen die er maar op wat er goed zou gaan. Degenen die er anders over dachten werden belachelijk gemaakt. De haviken wisten het beter. Amerikaanse soldaten zouden in Irak met bloemen worden onthaald, Irak zou zich daarna gaan ontwikkelen tot een voorbeeldige democratie.”


Onderzoek naar effectiviteit beurshandelaren


• Eigen case Human Factor ?


• Olivier, januari 2009, op de bank te Utrecht


• Olivier, maart 2009, Supercouloir, MtBlanc


• Discrepantie tussen aanvankelijke motivatie

en situatie ter plekke - twijfel?


Jouw vuistregels

• Welke vuistregels gebruik jij ? Vuitsregels/gewoontes die je tot nu toe geholpen hebben in de bergen in leven te blijven ?blijven ?

• In tweetallen – 3’

• Plenair


Attributie fout

‘’Alleen de leken en sukkels komen om’’

Onderzoek onder 339 franse UIAGM berggidsen periode 1990 -2010

Percentage werkgerelateerde dodelijk ongevallen?

psychologische valkuilen & risico- & zelfmanagement - jvg/ob nov 2012 doug coombs 2006

‘’Motivational Bias’’ – we WILLEN iets


Motivational Bias


Motivational Bias


Motivational Bias


NOTHING NEW:

Onderzoek Motivatoren bergsporters :

1. Externe locus of control – beheersing

vaardigheden, uitrusting, controle

2. Risk/thrill seeking – adrenalin rush

3. Plezier/Flow/Euforie momenten


Motivatoren bergsporters :

1.‘’Interne locus of control’’ – beheersing

vaardigheden, vakmanschap, goeie spullen, controle



2.Risk/thrill seeking – adrenalin rush / ego ? –

‘’feeding the rat’’



3. Beleving: Plezier/Flow/Euforie



3. Beleving: Plezier/Flow/Euforie


Onderzoek Motivatoren bergsporters :

1. Externe locus of control – beheersing

vaardigheden, vakmanschap, controle

Risk/thrill seeking2. Risk/thrill seeking – adrenalin rush

3. Plezier/Flow/Euforie

Wat heb je aan dit inzicht ?

Hoeveel bergsport ongelukkenheb je meegemaakt ?

Hoeveel BIJNA bergsport-ongelukken heb je meegemaakt ?

Hoe veilig denk je te klimmen/skien/wandelen ?

Op schaal van 0 -10 ?0= zeer risicovol, 10 = heel veilig / lage risico’s


We weten niet

Wat we niet weten

Zwarte zwanen – Nicholas Taleb :

Gebeurtenissen met kleine kans maar met

(zeer) grote gevolgen

Gebeurtenissen die zich niet houden aan

standaard statistische (Gauss) verdelingen

Waar zit onzekerheid in de bergsport ?

Statistische onzekerheidActiviteit

Aantal slachtoffers

Aantal beoefenaars

Risicofactor (%)

Bergwandelen 74 1.900.000 0,00%

Hooggebergtekoersen 45,2 150.000 0,03%

Rotsklimmen2 10,3 15.000 0,07%2


Scenario onzekerheid


Gekende onwetenheid


Waar zit onzekerheid in de bergsport ?

Totale onwetenheid


objectief subjectief

Risico vs risico-perceptie

objectief subjectief

OPDRACHT: kies een soort onzekerheid – en zoek

daar n door jou/jullie beleefde case bij – 2tallen

Wat zijn ‘’coping strategieen’’Die helpen om te gaan met deze onzekerheden ?Zowel effectieve als minder effectieve…

Bespreek kort in tweetallen – paar minuten


Bespreek kort in tweetallen – paar minuten

Coping strategieën:

afleiding


ontkenning


oversprong – ‘’doorrammen’’


hero


calimero


over-equiped


kwaliteiten bundelen

Coping strategieënniet (elke keer) tot aan de grens gaan

VAN IETS AF DURVEN/KUNNEN ZIEN

Niet-cognitieve strategieën

vs analyse



Intuïtie

Intuïtie

+++ onze supercomputer

+++ groeit met de ervaring

+++ ‘bewezen’ werking

- - - niet aanstuurbaar

- - - onbewust proces

⇒Niet per definitie betrouwbaar:

⇒welke coping strategie?(met dank aan Jelle Staleman!)

Scenario 1

GO

NO GO


Scenario 2 intuitie in ‘’veto-rol’’

NO GO

GO


Scenario 3

GO / ?

GO


Afsluiting

Soorten risico’s & onzekerhedenSoorten risico’s & onzekerheden

Motivatoren

Coping strategieen

Intuitie

Wat onthoudt je ?

Drijfveren & risicoperceptie

Enkele

‘Mental attitudes’’ :


Stelling

Het helpt je eigen en elkaars (vaak Het helpt je eigen en elkaars (vaak

onbewuste) drijfveren te kennen om

in de bergen in leven te blijven


FEITEN INTERPRETEREN / DISCUSSIE

WAARNEMEN FEITEN

BESLUITVORMINGSCYCLUS

BESLUIT NEMEN

LEREN VAN ERVARENE

DRIJFVEREN


Kennis

VaardighedenWat doe je?

De menselijke ‘’ijsberg’’

Opvattingen

Normen/ Waarden

Wat wil je?Eigenschappen

Motieven /Drijfveren

Wat vind je?

De berg ‘’daarbuiten’’

66

De berg ‘’van binnen’’

Of: hoe je externe doelen bereikt via de weg naar binnen – leren dealen met

externe omstandigheden, tegenslag, de anderen,

en zeker ook ‘’je eigen gebruiksaanwijzing’’ en je ego)

Hoe ‘’diep’’ ben je bereid te gaan –zowel letterlijk als figuurlijk

De berg ‘’daarbuiten’’

67

De berg ‘’van binnen’’

Of: hoe je externe doelen bereikt via de weg naar binnen – leren dealen met

externe omstandigheden, tegenslag, de anderen,

en zeker ook ‘’je eigen gebruiksaanwijzing’’ en je ego)

Hoe ‘’diep’’ ben je bereid te gaan –zowel letterlijk als figuurlijk


Graves’ waardentheorie

Groen

Geel

Turkoois

Vrijheid, creativiteit,

vernieuwingHarmonie, sociaal, groepsgevoel

Holistisch,relativerend‘Het materiëlevoorbij’

Paars

Blauw

Rood

Oranje

Groen

Veiligheid en geborgenheid

Orde en structuur,betrouwbaarheid

Daadkracht,macht,

snelheid

Competitie,winnen,

doelgericht

groepsgevoel

PAARS

“Met elkaar houden we ons staande”“Met elkaar houden we ons staande”

� Hecht aan ‘het oude vertrouwde’

� Verbondenheid met het team is belangrijk

Houdt van ‘vaste momenten’ en rituelen� Houdt van ‘vaste momenten’ en rituelen

� Eer en traditie staan hoog in het vaandel

� Trots op hetgeen bereikt is vanuit het verleden

� Loyaal en opofferingsgezind

� Geringe behoefte zich als individu te doen gelden

ROOD

“Ik moet mijn plaats bevechten…”“Ik moet mijn plaats bevechten…”

� Daadkrachtig, snel en direct

� Denkt en handelt NU

Is alert op gevaar � Is alert op gevaar

� Reageert intuïtief en impulsief

� Wil respect van anderen

� Waardeert kracht

� Wantrouwt gezagshebbers

� Is trouw aan vrienden

BLAUW “Met orde en regelmaat kunnen we “Met orde en regelmaat kunnen we

chaos beteugelen”chaos beteugelen”

� Hecht aan orde, discipline, regelmaat� Is loyaal aan ‘het systeem’� Regels zijn regels� Regels zijn regels� Straf is nodig bij overtreding� Het werk moet goed en het moet àf� Krijgt graag waardering voor inzet� Houdt van duidelijkheid en helderheid� Stipt� Rechtvaardig

ORANJE

“Succes is een keuze: ik ga ervoor”“Succes is een keuze: ik ga ervoor”

� Wil winnen

� Ziet kansen en wil die benutten

� Gaat de uitdaging aan

� Competitief en statusgericht

� Doelgericht

� Willen is belangrijker dan kunnen

� Wordt graag serieus genomen

� Etaleert succes

GROEN

“Alle mensen zijn gelijk en “Alle mensen zijn gelijk en

in wezen goedaardig”in wezen goedaardig”

� Zoekt harmonie

� Is mensgericht� Is mensgericht

� Behulpzaam en sociaal

� Hecht aan warmte en betrokkenheid

� Gericht op praten en consensus

� Niemand is meer dan een ander - egalitair

� Niet gericht op geld of status

� Wars van arrogantie

GEEL

“Kennis en inzicht brengen “Kennis en inzicht brengen

vrijheid en autonomie”vrijheid en autonomie”

� Wil begrijpen en doordringen tot de kern

� Zoekt vrijheid in denken en doen� Zoekt vrijheid in denken en doen

� Houdt van een intellectuele uitdaging

� Het moet leuk zijn

� Vernieuwend

� Denkt buiten gestelde kaders (‘out of the box’)

� Theoretisch en modelmatig

� Is kritisch naar ideeën van anderen

Kwaliteiten & valkuilen

• Invullen werkblad voor de eigen belangrijkste 2-3 kleuren

• Kwaliteit en valkuil/misleidende gedachten

• Eerst voorbeeld –vb olivier

Het doel willen halen, is het niet

links dan rechtsom, willen

Blijven waarnemen, info

verzamelen zonder te beslissen,

geen point of no-return, eerst

maar eens om de hoek kijken,

kunnen we altijd nog zien

Geen spelbreker willen zijn, geen

moeilijk nieuws willen brengen,

niemand in diskrediet willen

brengen, anderen lopen toch ook

door, sfeer is toch goed ?

de wereld is vol kansen en

uitdagingen, het gaat erom ze te

de wereld is een complexe puzzel,

zoeken naar vrijheid en

intellectuele uitdagingen, hetis

leuk om te begrijpen

‘’Vrijheid, ontdekken &

avontuur’

sociaal, consensus, harmonie,

helpen, communicatie – ‘’‘’‘’‘’we zijn allemaal mensen,

gelijkwaardig, die behoefte

hebben aan liefde en

waardering””””

KEN JEZELF : (onbewuste) drijfveren & motivatiesbepalen je mentale model, je waarneming, je oordeel, je actie

Iedereen komt hier, is hier nog

nooit wat gebeurd, anderen lopen

hier ook, dit is de huisberg, ik

ben hier tien keer geweest

Laten zien wie de baas is, de berg

je wil opleggen, gewoon

doorrammen, niet praten maar

doen

Gids heeft alles onder controle

We volgen procedures toch?

Voorbereiding tot in de puntjes,

iedereen beheerst ehbo en

reddingsprotocollen

Gediplomeerde gids of

instructeur

links dan rechtsom, willen

scoren, prestatie neerzetten,

voldaan gevoel als top bereikt is,

Vertrouwen, geborgenheid,

familie, veiligheid in de groep

‘’Samen beschermen we ons

tegen een vijandige omgeving’’

het gaat om actie, positie pakken.

beslissen, focus, actie

‘’de wereld is een jungle,

alleen de sterkste/snelste

overleeft’’

Zorgvuldigheid, controle,

planning, structureren,

voorspelbaarheid creeren, geen

verrassingen,

‘’als we niet structureren

wordt alles een chaos’’

uitdagingen, het gaat erom ze te

pakken, prerstaties neerzetten,

winnen - hoe kan ik me

onderscheiden

‘’what is in it for me’’

Avontuur

Ontdekken

Begrijpen

Samen

Consensus

Resultaat

Vertrouwen

Binding

Resultaat

Imago

Veiligheid

Structuur

Power

Actie

drijfveren & motivaties- opleidingsgroep 2010-2011 – 1e kleur

34%22%

1%3%13%

17%

AvontuurSamen

Consensus

Resultaat

PLEZIER / FLOW

Vertrouwen

Resultaat

imago

Veiligheid

structuur

Power

Actie

‘’Alleen de top telt’’

‘’wat zullen ze niet denken als ik hier

omdraai?”’

‘’Dit is de enige mogelijkheid,voor teruggaan is het te laat’’

• Iedereen komt hier,

• dit is de ‘huisberg’,

• er is hier nog nooit wat gebeurd,

• anderen lopen hier ook,

Vertrouwen

Binding

• anderen lopen hier ook,

• ik ben hier tien keer geweest,

• de instructeur is erg ervaren en draagt de hoch touren

fuhrer speld van de SAC

• we zijn met vrienden onderweg

• gevoel van veiligheid

• ‘’Ik laat ze zien wie hier de baas (de meest ervarene) is’’

• de berg ‘je wil opleggen’,

• gewoon doorrammen, ‘’powerplay’’

• niet praten maar doen,

• twijfel of onzekerheid voelen of tonen = zwakte,

Power

Actie

• twijfel of onzekerheid voelen of tonen = zwakte,

• tis ja of nee, voor ‘fuzzy logic’ geen plaats,

• kritiek voelt als aanval,

• sterke gids heeft alles onder controle ,

• al dat gepraat is voor bangerikken,

• Wij gaan door waar anderen stoppen.

• Voorbereiding tot in de puntjes,

• Perfecte uitrusting,

• ‘Protocol zegt dat het kan’, - nadenken stopt

• Veel vertrouwen in exacte gegevens: hoogte, positie, tijd

Veiligheid, Structuur, Controle

• Veel vertrouwen in exacte gegevens: hoogte, positie, tijd

en technische beheersing reddingsprotocollen,

• Kracht van logica & planning overschatten ,

• Mensfactor onderschatten,

• Officieel gediplomeerde gids,

• ‘Interne Locus of control’

• Jezelf willen onderscheiden door:

• scoren, prestatie neerzetten,

• Het doel willen halen, linksom of rechtsom,

• alleen voldaan gevoel als top bereikt is,

Resultaat, Imago

alleen voldaan gevoel als top bereikt is,

• blind vertrouwen in hightech uitrusting,

• doorzetten als positieve waarde,

(omkeren dus ‘ingewikkeld’ - zgn’ballistisch handelen’)

• kritiek voelt als openlijke twijfel aan jouw expertise, teruggaan al

helemaal,

• straks de erkenning en bewondering van de anderen,

• ‘’Dit is goed voor mn reputatie’’

• ‘thrill-seeking’

•(interne) focus, op tochtgenoten / sfeer groep,

•‘als t maar gezellig is’

•moeilijk positie pakken ook al is gevaar evident,

•geen spelbreker willen zijn, (‘’ik zeg maar niks…’’)

•het iedereen naar de zin willen maken,

Samen, Consensus

•het iedereen naar de zin willen maken,

•niemand in diskrediet willen brengen,

•overal groepsgesprek van maken – (beslis)tempo laag,

•willen ‘pleasen’

•gedeelde verantwoording = geen verantwoording

• Blijven denken of info verzamelen, zonder te beslissen,

• ‘dromen’ over verwachte afloop ipv concrete data

verzamelen

• theoretiseren, niet geijkt door concrete waarneming

Avontuur, Ontdekken

• theoretiseren, niet geijkt door concrete waarneming

• geen point of no-return vaststellen

• overdreven vertrouwen in improvisatie & flexibiliteit,

• iets kiezen voelt als iets missen / beperking – dus kiezen

uiistellen

• Inspanning gaat ‘vanzelf’ – Flow

Welke ‘kleur’ heeft jouw tunnel ?Redenen om door te zetten en in de tunnel te belanden

Het doel willen halen, is het niet links

dan rechtsom, willen scoren, prestatie

Blijven waarnemen, info verzamelen

zonder te beslissen, geen point of no-

return, eerst maar eens om de hoek

kijken, kunnen we altijd nog zien



niemand in diskrediet willen brengen,

anderen lopen toch ook door, sfeer is

toch goed ?

Blijven denken of info verzamelen,

geen point of no-return, iets kiezen

voelt als iets missen / beperking,

overdreven vertrouwen in improvisatie

info verzamelen zonder te beslissen,

theoretiseren, ‘‘‘‘boiling frog’’’’

‘’Alles gaat vanzelf.’’ Zal wel lukken.

Flow.

Geen spelbreker willen zijn,

moeilijk positie pakken ook al is

gevaar evident

traag besluiten, het iedereen naar de

zin willen maken, (interne) focus op

sfeer groep, ‘als t maar gezellig is’

gedeelde verantw = geen verantw

Het doel willen halen, linksom of

rechtsom, willen scoren, prestatie

neerzetten, voldaan gevoel als top

Iedereen komt hier, is hier nog nooit

wat gebeurd, anderen lopen hier ook,

dit is de huisberg, ik ben hier tien keer

geweest

Laten zien wie de baas is, de berg je wil

opleggen, gewoon doorrammen, niet

praten maar doen





reddingsprotocollen

Gediplomeerde gids of instructeur



bereikt is,

Iedereen komt hier,

‘‘‘‘dit is de huisberg’’’’,

er is hier nog nooit wat gebeurd,

anderen lopen hier ook,

ik ben hier tien keer geweest,

de gids draagt speld lokale

gidscompagnie,

gevoel van veiligheid

Laten zien wie de baas is,

de berg je wil opleggen,

gewoon doorrammen, ‘’‘’‘’‘’powerplay’’’’’’’’

niet praten maar doen,

twijfel voelen of tonen = zwakte,

kritiek voelt als aanval

Gids heeft alles onder controle,

gepraat is voor bangerikken. Wij gaan

door waar anderen stoppen.

‘‘‘‘Protocol zegt dat het kan’’’’, Voorbereiding tot in de puntjes,

Veel vertrouwen in exacte gegevens:

hoogte, positie, tijd, en beheersing

protocollen

Kracht van logica&planning

overschatten, mensfactor

onderschatten

Officieel gediplomeerde gids


bereikt is, blind vertrouwen in hightech

uitrusting, doorzetten als positieve

waarde, kritiek voelt als openlijke

twijfel aan jouw expertise, teruggaan

helemaal, straks de erkenning en

bewondering van de anderen.

Opbrengst workshop

1. Wat vond je het meest

aansprekende inzicht?

2. Welke actie ga je op basis 2. Welke actie ga je op basis

daarvan (meer) toepassen ?

De tunnel heeft vele kleuren,

welke kleur heeft jouw tunnel?

Wat zijn specifiek voor mij risicovolle situaties,

zodat kwaliteit mijn risico-inschatting minder wordt ?

en wat kan ik daaraan doen ?

Opdracht: zoek 3-4 mensen met een vergelijkbare drijfveer en bespreek de valkuilen die je (her)kent en de beste coping strategieen

12’











toch goed ?








Flow.



gevaar evident











geweest



praten maar doen





reddingsprotocollen




bereikt is,

Iedereen komt hier,






gidscompagnie,














protocollen



onderschatten









Plenair wat voorbeelden bespreken obv voorgestelde strategieen











toch goed ?








Flow.



gevaar evident











geweest



praten maar doen





reddingsprotocollen




bereikt is,

Iedereen komt hier,






gidscompagnie,














protocollen



onderschatten









Van individu naar cordee/team

HET GEHEEL IS MEER DAN

DE SOM DER DELEN

•Hoe kun je de anderen helpen bij het omgaan

met risico(-perceptie)

•Hoe kunnen anderen jou helpen in jouw

manier van omgaan met risico’s?

Van individu naar cordee/team

psychologische valkuilen & risico mgmnt - jvg/ob nov 2011

Discrepantie weten –doen

hoe zorg je dat wat je hier ontdekt

hebt, of al wist, TOEPAST

als je binnenkort weer als je binnenkort weer

‘’daar buiten’’ / ’’daar boven’’

bent ?

een mooi en gezond bergseizoen

gewenst !Olivier Bello / John van Giels

Documents

PSYCHOLOGISCHE VALKUILEN RISICOBEWUSTZIJN & … · Even voorstellen John van Giels NKBV HI 1988 psychologische valkuilen in lawineterrein -jvg/bvg dec 2006 Ecrins, april 2011, col